Case bij hoofdstuk 5
Op vakantie naar Birma? In 2002 startte het Birma Centrum Nederland (BCN) een campagne gericht tegen een aantal reisbureaus die vakanties organiseren naar Birma. Hieronder zie je achtereenvolgens: 1
Een overzicht van de argumentatie van BCN om tegen het organiseren van deze reizen te protesteren. 2 De reactie van een van de reisbureaus. 3 De reactie van BCN op deze argumentatie van het reisbureau. Lees deze discussie en maak een analyse van dit dilemma op basis van het stappenplan uit hoofdstuk 2.
Reisorganisaties weg uit Birma! Reisbrochures over Birma beloven gouden pagodes, mistige landschappen, een glimlachende bevolking en de mystiek van het boeddhisme. De realiteit is anders. Birma is ook het land waar de mensenrechten op gruwelijke manier worden geschonden, de gemiddelde Birmees wordt dagelijks geconfronteerd met de terreur van een militaire dictatuur. Redenen om niet naar Birma te gaan 1 Uw comfort gaat ten koste van de bevolking De junta zet meer dan 1 miljoen mannen, vrouwen en kinderen in als slaven bij de uitbreiding van wegen, spoorwegen, vliegvelden en hotels. Zij krijgen geen onderdak, salaris of voedsel. Wie uitgeput is, wordt geslagen of vermoord. Vrouwen worden stelselmatig verkracht. Door gebruik te maken van deze ‘bloederige’ infrastructuur keurt u dit beleid impliciet goed. 2 Uw geld gaat naar de militaire junta Buitenlanders zijn verplicht hun hotels, privétransport, toegangsprijzen, openbaar vervoer en dure restaurants te betalen in dollars of FEC’s (Birmese dollars). Het systeem zorgt ervoor dat het grootste deel hiervan terechtkomt bij de militaire regering. Deze investeert ruim de helft van haar budget in het leger, dat slechts wordt ingezet tegen de inheemse volkeren of etnische minderheden. 3 U geeft de junta uw morele steun De militaire regering gebruikt het toerisme om ‘de wereld te overtuigen van haar politieke stabiliteit’ – uitspraak van luitenant generaal Kyaw Ba, minister van Hotels en Toerisme. Door uw aanwezigheid steunt u een niet legitiem regime. 4 U negeert de wens van de bevolking De meest recente democratische verkiezingen (in 1990) werden overtuigend gewonnen door de Nationale Liga voor de Democratie onder leiding van Aung San Suu Kyi (Nobelprijs voor de Vrede in 1991). De militaire junta negeerde echter de uitslag van de verkiezingen. De democratisch verkozen leiders van de NLD roepen op uw reis naar Birma uit te stellen tot er met de rechten van de bevolking rekening gehouden wordt.
Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen – 1/5
Case bij hoofdstuk 5 5 U steunt de drugshandel De Birmese junta controleert twee derde van de wereldproductie van opium en heroïne. Menig drugsbaron wast zijn drugsgeld wit door te investeren in hotels, restaurants en transportfirma’s. De harde deviezen die u uitgeeft, komen ten goede aan een drugsbeleid dat ook in ons land slachtoffers maakt. 6 U bent een gevaar voor de Birmees Het is Birmezen verboden buitenlanders bij hen te laten overnachten. Brieven worden geopend, telefoongesprekken afgeluisterd en op illegaal bezit van een modem of fax staat de doodstraf. Elke Birmees die met een buitenlander over politiek praat, wordt als verdacht beschouwd en loopt het gevaar in de gevangenis te belanden, waar martelingen de regel zijn. 7 Uw bewegingsvrijheid is beperkt Een groot aantal gebieden zijn voor de toerist ‘off-limit’. Officieel om veiligheidsredenen, vaak echter omdat men er geen pottenkijkers duldt. Birmese reisbegeleiders krijgen een opleiding waarin hun wordt geleerd vragen over de politieke situatie te ontwijken. Bron: www.burmacentrum.nl
Reactie Summum Reizen op oproep tot stopzetten reisprogramma naar Birma Summum heeft begrip voor de standpunten van het BCN. Het vecht voor een goede zaak, maar het oproepen om niet naar Birma te reizen is het bewandelen van de verkeerde weg. Nadere uitleg Uitgangspunt is dat het militaire regime in Birma verwerpelijk is en dat waar mogelijk geholpen moet worden ervoor te zorgen dat de democratisch gekozen regering zo snel mogelijk aan de macht komt. Hier is wat Summum Reizen betreft geen discussie over mogelijk. Waar wel een discussie over mogelijk is, is de vraag hoe je zo’n machtswisseling bereikt. Het Birma Centrum Nederland (BCN) is van mening dat alle (Nederlandse) bedrijven hun handelsbetrekkingen met Birma stop moeten zetten om de militairen te isoleren en onder druk te zetten, en om te voorkomen dat er buitenlandse valuta binnenkomen, waarmee ze hun regime van onderdrukking kunnen financieren. Om dit doel te bereiken heeft het BCN verschillende acties ontplooid die ertoe geleid hebben dat een aantal grote bedrijven, zoals Heineken en IHC Caland, hun zakelijke activiteiten in Birma heeft stilgelegd. Summum Reizen organiseert kleinschalige rondreizen naar Birma, in groepen van acht tot zeventien personen, die worden begeleid door een Nederlandse gids. Summum-reizigers zijn merendeels hoogopgeleide, kritische consumenten die zich goed bewust zijn van de situatie in Birma en de voors en tegens van een bezoek aan Birma hebben afgewogen. Onder hen bevonden zich de afgelopen jaren verschillende leden en/of medewerkers van Amnesty International, Artsen zonder Grenzen en … het Birma Centrum Nederland. Summum is van mening dat er een wezenlijk verschil bestaat tussen het organiseren van ‘kleinschalige’ rondreizen, of het gebruik van Birma als ‘lagelonenland’ en het in opdracht van het regime uitbaggeren van Birmese havens. In laatstgenoemde gevallen is er inderdaad sprake van een geldstroom richting regime en directe hulp aan het in-stand-houden van de dictatuur.
Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen – 2/5
Case bij hoofdstuk 5 Kleinschalig toerisme brengt het geld echter vooral bij de bevolking; bij de lokale hoteliers, bij de restaurantjes, bij de mensen die spullen op de markt verkopen, bij de taxi- en riksjachauffeurs en dergelijke. Het creëert betrokkenheid van Nederlanders bij de situatie in Birma, helpt contacten te onderhouden met de lokale bevolking en voorkomt de allerergste vormen van schending van de mensenrechten. Een deel van de uitgegeven dollars zal ongetwijfeld bij het regime terechtkomen, maar Summum is van mening dat dit feit niet zwaar genoeg weegt om kleinschalig toerisme naar Birma stop te zetten. Het belangrijkste argument om het (kleinschalige) toerisme naar Birma niet te boycotten maar juist te stimuleren, is het feit dat de aanwezigheid van reizigers een aantal positieve effecten heeft voor de bevolking. Te denken valt onder andere aan het volgende: -
Waar toeristen komen, kijkt het regime wel drie keer uit de mensenrechten al te opzichtig te schenden. Waar toeristen komen, heeft de lokale bevolking, en de Birmaanse oppositie, de kans de buitenwereld -over hun toestand te vertellen. Waar toeristen komen, kan kleinschalige lokale ontwikkelingshulp worden gegeven.
Verder betalen toeristen entreegelden voor de bezienswaardigheden. Aangezien de bezienswaardigheden, zoals die in Bagan en Mandalay, goed worden onderhouden en gerestaureerd, mag ervan worden uitgegaan dat deze entreegelden deels hiervoor worden benut; voor zover er sprake zou zijn van dwangarbeid, in elk geval voor de aanschaf van materialen. Het betreft hier overigens vaak zogenaamde World Heritage Sites, die zonder reizigers waarschijnlijk zouden verkommeren. Je moet er toch niet aan denken dat de tempels van Bagan door regime en/of lokale boeren als bouwmateriaal worden gebruikt omdat er toch niemand meer naar komt kijken! Gelet op de vele, uitsluitend positieve reacties die Summum-reizigers de afgelopen jaren van de lokale Birmese bevolking hebben ontvangen op hun bezoek aan Birma, is het denkbaar dat de oproep van mevrouw Suu Kyi Birma niet te bezoeken niet door alle Birmezen wordt gedeeld, of dat mevrouw Suu Kyi hoofdzakelijk doelde op in staatshotels verblijvende ‘luxe’ toeristen. In het najaar van 2003 hebben twee belangrijke leden van de Birmese oppositie in interviews aangegeven dat kleinschalig toerisme, zoals georganiseerd door Summum, een goede zaak is en wordt toegejuicht door de lokale bevolking. Vandaar de slogan van Summum: ‘Geniet van een prachtig land en steun een fantastisch volk!’ Bron: www.summum.nl
Reactie BCN – Birma is geen vakantieland! Sommige binnen- en buitenlandse reisorganisaties verdedigen hun beleid om, ondanks alles, reizen naar Birma te organiseren, met de argumenten dat dit werkgelegenheid oplevert en de Birmezen zelf willen dat toeristen naar het land komen. Verder stelt men geen gebruik te maken van overheidsvoorzieningen en daardoor het regime niet te laten profiteren van de toeristendollars. Dit is grotendeels onjuist en wel om (onder andere) de volgende redenen:
Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen – 3/5
Case bij hoofdstuk 5 Het is onzin om te stellen dat ‘de Birmezen’ graag toeristen en groepsreizen naar hun land zien komen. Er is geen enkele opiniepeiling of referendum over dit (of willekeurig welk ander) onderwerp mogelijk onder de huidige dictatuur. De enige ‘opiniepeiling’ waaraan gerefereerd kan worden, zijn de democratische verkiezingen van 1990 geweest, waar de NLD ruim 60 procent van de stemmen kreeg, en de militaire partij minder dan 10 procent. De NLD heeft zich altijd op het standpunt gesteld dat (georganiseerd) toerisme de positie van de militaire dictators steunt en slechts zeer geringe werkgelegenheid oplevert. Daarnaast zorgt de aanleg van toeristische infrastructuur voor een hoop ellende voor de burgerbevolking, mede vanwege de overheidspraktijken van gedwongen arbeid. De overgrote meerderheid van overige Birmese politieke partijen en organisaties steunt het NLDstandpunt inzake toerisme en investeringen. Het BCN hecht meer waarde aan de overtuigingen en het waarheidsgehalte van Birmese organisaties, dan het – per definitie – gekleurde standpunt van touroperators. Toeristen moeten vele dollars betalen bij aankomst in het land en voor bezoek aan talloze toeristische bezienswaardigheden, zoals tempels, paleizen en historische monumenten. Deze dollars komen direct het militaire regime ten goede. De Birmese bevolking loopt gevaar door contact met toeristen. Het is Birmezen verboden buitenlanders bij hen te laten overnachten. Brieven worden geopend, telefoongesprekken afgeluisterd en op illegaal bezit van een modem, fax of mobiele telefoon staat jarenlange gevangenisstraf. Elke Birmees die met een buitenlander over politiek praat, wordt als verdacht beschouwd en loopt het gevaar in de gevangenis te belanden, waar martelingen de regel zijn. Toerisme versterkt dus de positie van de Birmese militaire dictators, onder andere vanwege de vele dollars die buitenlandse toeristen moeten betalen als toegangsgelden voor toeristische bezienswaardigheden. Een aantal van deze bezienswaardigheden, alsmede de infrastructuur die met name voor toeristen is aangelegd, is aangelegd met behulp van gedwongen arbeid (slavernij). De Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) heeft Birma hiervoor zelfs herhaaldelijk zeer krachtig bekritiseerd in de afgelopen anderhalf jaar. Uit diverse rapporten blijkt dat er directe en indirecte linken zijn tussen toerisme enerzijds en gedwongen arbeid en mensenrechtenschendingen anderzijds. Een groot aantal reisorganisaties in binnen- en buitenland heeft hun reizen naar Birma daarom stopgezet. Een aantal Nederlandse reisorganisaties weigeren gehoor te geven aan de dringende oproep van de Birmese democratische oppositie, de Europese Unie en de Nederlandse regering. Deze hebben alle reizigers en reisorganisaties opgeroepen om geen reizen naar Birma te maken, zolang er geen zicht is op een democratische transitie en structurele verbetering van de mensenrechtensituatie. Gedurende een onderzoeksmissie van het BCN eind 2001 bleek ten slotte eveneens dat zeker dertig Birmese organisaties en politieke partijen, binnen en buiten Birma, die hierover werden aangesproken, van mening waren dat onder de huidige omstandigheden toerisme onverantwoordelijk is. De Nederlandse regering steunt de oproep van Suu Kyi en ‘voert sinds een jaar een ontmoedigingsbeleid ten opzichte van toerisme in Birma’. Ook de EU stelde reeds enkele jaren geleden ‘Onder de huidige omstandigheden is de Europese Unie tegen toerisme in Birma.’ ‘Tour operators and guide book writers should listen to their consciences -and be honest about their motivations. Profit is clearly their agenda. It’s not good enough to suggest that by visiting Birma tourists will understand more. If tourists really wanted to find out what’s happening in Birma – it’s better if they stay at home and read some of the many human rights reports there are,’ aldus Aung San Suu Kyi.
Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen – 4/5
Case bij hoofdstuk 5 Het BCN zal doorgaan met de toerismecampagne totdat de politieke en mensenrechtensituatie in Birma structureel verbetert en/of de Birmese democratische oppositiepartijen, etnische minderheden, et cetera aangeven dat het (toerisme)sanctiebeleid aanpassing behoeft. Op dit moment is hier echter (helaas) nog geen sprake van. Bron: www.burmacentrum.nl
Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen – 5/5
