VAD-berichten. Periodiek van de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw. december 2005 N5

Periodiek van de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw

VAD-berichten Verschijnt vijf maal per jaar • Afgiftekantoor: 9000 Gent X

december 2005 • N5

AD VALVAS VAD-vormingen Werkwijze® vormingsaanbod over alcohol en drugs Alle vormingen die VAD organiseert gaan door in de Vanderlindenstraat 15 in Schaarbeek, tenzij anders vermeld. • Contextgericht werken met problematisch middelengebruik 25 januari, 1 en 15 februari 2006 • Tweejarige opleiding tot hulpverlener bij alcohol- en drugproblemen 20062007 Start 8 februari 2006 • Voordrachten geven over het drugthema 14 en 23 februari 2006

• Psycho-educatie bij problematisch middelengebruik 16 februari 2006 • De theorie voorbij. Een planmatige aanpak van alcohol- en drugpreventie in de praktijk 9 en 20 maart 2006

• 11th International Conference on Treatment of Addictive Behaviors 29 januari-2 februari 2006, Santa Fe, New Mexico (Verenigde Staten) E-mail: [email protected]

Buitenlandse congressen • Nationaal Alcoholcongres 2006 19 januari 2006, Rotterdam (Nederland) Website: http://www.alcoholinfo. nl/index.cfm?act=activiteit. detail&varact=52 • EUROPAD 2 26-28 januari 2006, Pietrasanta (Italië) Website: www.europad.org

INHOUD REDACTIONEEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 VAD IN ACTIE Als je ouders drinken .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Effectiviteit van verslavingspreventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 VAD-studiedag ‘Jongeren en drugs’, 17 november, Gent (fotomontage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

COLOFON HOOFDREDACTIE: REDACTIE:

IN MEMORIAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 HALLO, MET DE DRUGLIJN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Middelenmisbruik en gedwongen opname . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 VOOR U GESURFT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 Bekijk het eens nuchter! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 GEWIKT EN GEWOGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 Een snelle blik op een nieuw dossier: speed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 Evaluatie van de behandeling van alcoholafhankelijkheid in vijf psychiatrische ziekenhuizen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Ecstasy in Vlaanderen: een multidisciplinaire kijk op synthetische drugs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 World Drug Report 2005 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

ILLUSTRATIES: ABONNEMENTEN: E-MAIL: WEBSITE: LAY-OUT & DRUK

F. Matthys I. Baeten I. Bernaert G. Geeraerts H. Heyvaert H. Kinable F. Laudens Pokke 02 423 03 33 [email protected] www.vad.be Drukkerij EPO 03 239 61 29

ABSTRACT VERPAKT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 BIJBLIJVEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Eerste congres van de European Association of Addiction Therapy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Prof. dr. W. Miller, de grondlegger van de motiverende gespreksvoering, aan het woord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 European Society for Social Drug Research: 16th annual conference . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 GEBOEKSTAAFD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 UITGELEZEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Cultural mediators in a hegemonic nightlife: opportunities for drug prevention . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 ETALAGE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 KNIPOOG Levenslang roken kost 130.000 euro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Jongens van 15 en 16 brouwen eigen bier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

2

V.U.: dr. Frieda Matthys, Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel

VAD-BERICHTEN,

2005, 5

Redactioneel 2005 is een scharnierjaar voor onze organisatie. VAD werd gesticht in 1982 door zeventien mensen die, vanuit hun gezamenlijke bezorgdheid rond de verslavingsproblematiek, hun deskundigheid en hun ervaring samen legden om de aanpak te verbeteren. Op die manier stonden we ook sterker in onze vraag naar het beleid om aandacht en middelen voor deze problematiek. Dr. Stan Ansoms werd toen aangesteld als voorzitter en bleef dit gedurende drieëntwintig jaar. Vorig jaar kondigde hij aan het mandaat te willen neerleggen en moest er dus een nieuwe voorzitter gekozen worden. Even dachten wij: kan dit wel, want VAD, dat is dr. Ansoms. Kunnen we wel verder zonder hem aan het hoofd? Hij was er van in het begin en hij was essentieel voor de contacten, zowel met de basis als met het beleid. Het kleine initiatief op de Papenvest in Brussel groeide en verhuisde respectievelijk naar de Schildknechtstraat en de De Tollenaerestraat in Laken. Vorig jaar vonden we – dankzij pater Meesters, een andere stichter van VAD – een hopelijk definitief onderkomen in een voormalig klooster in de Vanderlindenstraat in Schaarbeek. Het kleine initiatief evolueerde van één halftime secretaresse naar een pionierende organisatie. De mensen in dienst hadden meestal een zogenaamd nepstatuut of een onzeker perspectief. De contracten werden in het najaar opgezegd omdat de financiering voor het volgende jaar nog niet vast stond. Intussen is VAD enorm gegroeid, tot een stabiele organisatie, met 33 vaste medewerkers en 7 vrijwilligers. Ook inhoudelijk was er een hele verschuiving. Drugs kwamen als maatschappelijk probleem meer in de focus. De absolute opstelling tegen alcoholisme en tegen drugs evolueerde naar het formuleren van positieve boodschappen, die gesteund waren op wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van een preventieve boodschap. Het aantal hulpverlenings- en preventieve organisaties dat lid is van VAD groeide aan tot momenteel 53. Die vloot min of meer eenzelfde koers laten varen was niet steeds eenvoudig. Er zijn veel schepen, grote en kleinere en dus veel kapiteins. De wateren waren doorgaans rustig, maar vaak woelig en soms stormachtig. De kapiteins waren het niet steeds eens met mekaar, ze waren vaak idealistisch, flexibel, open en solidair, maar soms ook moeilijk te bewegen. Ze streefden niet altijd hetzelfde na en er waren grote ego’s bij. Maar met de wijsheid van dr. Ansoms, zijn incasseringsvermogen en zijn diplomatie werden alle stormen getrotseerd, werd de eenheid bewaard of teruggevonden en werd de vloot op koers gehouden. En het effect is zichtbaar en tastbaar. Dankzij de kwaliteit van zijn voorzitterschap heeft VAD vat gekregen op het terrein. Wat leeft op het werkveld, wordt vertaald in wetenschappelijk onderbouwde beleidsvoorstellen. En VAD is als link tussen het werkveld en het beleid incontournable geworden. Bedankt Stan, voor je inzet en het ten dienste stellen van je kennis en je ervaring. Bedankt, en wij zijn heel blij dat je verder blijft zetelen in de Raad van Bestuur en ons beloofd hebt dat we op je hulp en advies altijd een beroep mogen doen. Frieda Matthys

VAD heeft een nieuwe voorzitter De Raad van Bestuur van VAD heeft in haar vergadering van 16 september 2005 dr. Frieda Matthys verkozen tot voorzitter. Zij volgt dr. Stan Ansoms op die medestichter was van VAD en gedurende 23 jaar het voorzitterschap op zich nam. Dankzij zijn onverdroten inzet is de vereniging geëvolueerd tot wat zij nu is. Dr. Frieda Matthys is diensthoofd psychiatrie in het Dodoensziekenhuis in Mechelen en is tevens verbonden aan Free Clinic in Antwerpen. Zij was gedurende tien jaar ondervoorzitter van VAD en is sinds acht jaar hoofdredacteur van VAD-berichten.

VAD-BERICHTEN,

2005, 5

3

VAD IN ACTIE Als je ouders drinken ... Tijdens de derde week van november - traditioneel de week waarin alcoholproblemen in de kijker staan - bracht VAD de problematiek van kinderen van wie de ouders drinken in beeld. Eén op tien kinderen heeft een ouder die teveel alcohol drinkt. In België1gaat het om ongeveer 183.000 kinderen. Vaak lukt het deze gezinnen om de dagdagelijkse werkzaamheden min of meer normaal uit te voeren, althans voor de buitenwereld. Want ouders die drinken, schudden het hele gezin door elkaar. Het betekent stress, angst, onzekerheid: “Hoe zal de stemming zondagmiddag zijn, als papa terugkomt van de voetbalkantine?” of “Zal mama weer gedronken hebben als ik thuiskom van school?”. Problemen met alcohol betekenen vaak chaos en onvoorspelbaarheid in het gezin, soms ook geweld.

Kinderen van ouders met een alcoholprobleem vormen een risicogroep Kinderen van wie de ouders drinken, hebben vier maal meer kans om later zelf een alcoholprobleem te ontwikkelen. Ook hebben ze meer kans op andere vormen van psychopathologie (angsten, depressies, ...) in de kindertijd, de adolescentie en/of als volwassene. Dit betekent níet dat ze per se een alcoholgerelateerd probleem krijgen. Wél behoren ze tot een groep die daar kwetsbaarder en gevoeliger voor is. Hoe komt dat? • Als alcohol thuis voor problemen zorgt, dan kunnen kinderen daar ongelukkig of onzeker van worden. Mensen met zulke gevoelens kunnen, als ze opgroeien, naar alcohol grijpen. • Als ouders veel drinken, dan kunnen kinderen dat gewoon gaan vinden en later die gewoonte overnemen. • Er bestaat een erfelijke aanleg voor alcoholproblemen. Maar er is ook een aantal elementen die bescherming bieden of die de weerstand tegen problemen vergroten: inzicht in de problematiek, autonomie, relatievaardigheid, zin voor initiatief, creativiteit, humor, ... Meisjes lijken van nature meer over deze copingvaardigheden te beschikken dan jongens. Cruciaal is ook om het gezin draaiende te houden, door waarde te blijven hechten 1

4

aan familierituelen en dagelijkse routine, zoals bijvoorbeeld samen eten, op vakantie gaan, kerstmis vieren, ... Ten slotte kan ook de niet-drinkende ouder voor steun, stabiliteit en bescherming zorgen.

Een labyrint van gedachten en gevoelens

met een alcoholprobleem telt, blijven heel wat kinderen met hun problemen zitten. Ze lopen er niet mee te koop. Integendeel, ze schamen zich er vaak over en hebben het gevoel dat ze de enigen zijn met een papa of mama die problematisch drinkt. • “Hé, ik ben er ook nog”: Iemand die drinkt, eist vaak alle aandacht op voor zichzelf. Het kind krijgt dan soms minder aandacht dan het verdient: een goed rapport, een belangrijke volleybalmatch, ... het lijkt allemaal van geen tel. De relaties tussen de gezinsleden zijn verstoord: ofwel stopt men alle energie in het verstoppen van het probleem en is er eigenlijk teveel betrokkenheid, ofwel is er helemaal géén betrokkenheid.

Een kind moet kind kunnen zijn! Kinderen zoeken naar verklaringen waarom hun papa of mama problemen heeft met alcohol. Ze bouwen redeneringen of gedachten op die niet altijd kloppen met de werkelijkheid. Op de duur kan de pijnlijke gedachte ontstaan dat papa of mama hen niet graag ziet. • Schuldgevoelens: Kinderen voelen zich dikwijls schuldig over het drinken van hun ouder. Ze voelen zich verantwoordelijk voor wat er thuis gebeurt. Ze denken dat hun gedrag een invloed heeft op het drinken van papa of mama: “Het is door mijn slecht rapport dat mijn mama terug beginnen drinken is”. Het gebeurt wel eens dat de drinkende ouder daar misbruik van maakt om zijn of haar drinkgedrag te rechtvaardigen. Vanuit hun schuldgevoelens willen kinderen vaak de problemen zelf aanpakken. Zo ontstaan er soms ‘magische gedachten’: “Als ik nu al de flessen met alcohol verstop of weggiet, dan zal mijn papa wel stoppen met drinken”. • Schaamtegevoelens: Hoewel Vlaanderen een groot aantal kinderen van ouders

België telt tussen 380.000 en 570.000 personen met een alcoholprobleem, van wie 140.000 tot 210.000 vrouwen (Cattaert & Pacolet, 2004). Volgens Eurocare (European Council for Alcohol Research, Rehabilitation and Education) en Coface (Confederation of Family Organisations in the European Union) hebben veel problematische drinkers ook kinderen.

Kinderen die opgroeien in een gezin met een ouder die problematisch omgaat met alcohol, kunnen daar heel verschillend op reageren. Sommigen gaan zelf tijdens hun adolescentiejaren overmatig alcohol of drugs gebruiken, ze beginnen te spijbelen of ze vertonen delinquent gedrag. De meeste kinderen echter passen zich aan en proberen net te zijn zoals andere kinderen, maar in hun binnenste hebben ze veel verdriet. Ze durven er met niemand over praten, vaak omdat ze heel loyaal zijn naar het gezin. Uit de klinische praktijk kunnen we een aantal rollen onderscheiden. Doordat kinderen van drinkende ouders zich vaak vastbijten in hun rol, missen ze dikwijls een deel van hun kinderjaren: • De verantwoordelijken (vaak de oudste (dochter) van het gezin): Ze proberen de boel recht te houden in het gezin. Ze voelen zich verantwoordelijk en gaan ouderlijke taken opnemen. Ze zwijgen over wat thuis gaande is, proberen alles in orde te brengen, zodat de buitenwereld geen slecht beeld zou krijgen van hun gezin. • De aanpassers: Deze kinderen vinden alles goed en gaan zo weinig mogelijk problemen veroorzaken. Op de duur houdt het gezin nog weinig rekening met hen.

VAD-BERICHTEN,

2005, 5

• De zondebokken: Dit zijn de ‘probleemkinderen’ in het gezin. Ze komen in opstand en zijn boos op alles en iedereen. Het gaat vaak mis op school en thuis, waardoor de aandacht afgeleid wordt van het alcoholprobleem thuis. Het zijn ook deze jongeren die vroeg experimenteren met alcohol of andere drugs. • De clowns (vaak de jongste van het gezin): Door grapjes te maken slagen deze kinderen erin in het middelpunt te staan en zo de spanning in het gezin te verlichten. De clown is vaak zeer actief zonder zijn eigen gevoelens bloot te geven.

Alcoholhulpverlening heeft meer en meer aandacht voor deze kinderen Hulpverlening bij problematisch alcoholgebruik was vroeger vooral afgestemd op de probleemdrinker zelf. De laatste tijd is er in de alcohol- en drughulpverlening in Vlaanderen meer aandacht voor de omgeving van de probleemdrinker. De omgeving kan zelf immers ook ondersteuning gebruiken. De partner van de probleemdrinker wordt betrokken bij de behandeling via onder andere psycho-educatie en gezinstherapie. Wat betreft kinderen van ouders met een alcoholprobleem ondernam VAD in het verleden reeds verschillende acties. Op vraag van VAD ontwikkelde het Psychiatrisch Centrum Broeders Alexianen te Tienen een groepsprogramma voor kinderen van ouders met een alcoholprobleem: ‘Gezinnen onder invloed, invloedrijke gezinnen’. Dit leverde vier publicaties op: een literatuurstudie, een draaiboek voor hulpverleners en twee werkboekjes voor de kinderen, één voor junioren en één voor tieners. Hulpverleners gebruiken deze publicaties om kinderen van ouders met een alcoholprobleem te informeren en te ondersteunen. Wij zijn inmiddels vier jaar verder en we zien dat er in een aantal gezondheidscentra (psychiatrische ziekenhuizen, Centra Geestelijke Gezondheidszorg, ...) interventieprogramma’s zijn voor kinderen van ouders met een alcoholprobleem. In deze interventieprogramma’s verzamelen kinderen op een speelse manier informatie over problematisch alcoholgebruik. Verder kunnen ze hun ervaringen met lotgenoten uitwisselen. Hulpverleners proberen de stilte rond de verslaving te doorbreken en de communicatie in het gezin te stimuleVAD-BERICHTEN,

2005, 5

ren. Het nadeel van sommige initiatieven is dat ze nogal een hoge drempel hebben: de drinkende ouder moet vaak al in behandeling zijn vooraleer de kinderen in zo’n groep terechtkunnen.

Taboe doorbreken: informeren en communiceren De meeste kinderen van ouders met een alcoholprobleem komen niet in contact met de hulpverlening omdat hun ouders (nog) niet in behandeling zijn. Voor kinderen van ouders met een alcoholprobleem kan het al een hele steun zijn te weten dat ze niet de enigen zijn met zo’n thuissituatie. Op een meer toegankelijke manier wil VAD kinderen, jongeren en ook volwassenen de kans geven om op hun eigen tempo en aanvoelen informatie te vergaren over alcohol en alcoholproblemen. Daarom sleutelde VAD aan de websites www.acoolworld.be (voor 10-15-jarigen), www.gratisdrank.be (voor 16-25-jarigen) en www.boodschapineenfles.be (voor 26-45-jarigen): ze bevatten nu allemaal extra informatie voor kinderen van ouders met een alcoholprobleem. De drie websites maken deel uit van de meerjarencampagne ‘Alcohol. Bekijk het eens nuchter’ en worden nu gebundeld in de portaalsite www.bekijkheteensnuchter.be, die onder andere via een postkaartje ruim bekend gemaakt wordt (zie ook ‘Voor u gesurft’ op pagina 11). Speciaal voor kinderen van ouders met een alcoholprobleem is er de mini-site ‘Als je ouders drinken’, toegankelijk via de portaalsite www.bekijkheteensnuchter.be. De informatie van de mini-site staat ook in de gelijknamige folder die (eerstelijns)hulpverleners bij een eerste contact aan kinderen kunnen geven. Daarnaast is er nog een affiche die de problematiek aankaart en duidelijk aangeeft waar kinderen er meer informatie over kun-

nen vinden. De affiche wordt samen met de folder verspreid onder hulpverleners en eerstelijnswerkers, zoals huisartsen, medewerkers in de bijzondere jeugdzorg, van Centra voor Leerlingenbegeleiding, van Jongerenadviescentra, … We willen hen informeren en sensibiliseren om aandacht te hebben voor deze doelgroep, want ze komen regelmatig in contact met kinderen van ouders met een alcoholprobleem. Informatie inwinnen is één. Communiceren twee. En dat is nu net voor kinderen van ouders met een alcoholprobleem vaak moeilijk. Meer dan eens voelen ze zich immers heel loyaal ten opzichte van hun ouders en denken ze hen te verraden als ze de alcoholproblemen bespreken. Toch lucht erover praten op. Daarom stimuleren we kinderen om te praten met vrienden of iemand anders die ze vertrouwen of met de DrugLijn (078 15 10 20, anoniem en objectief). Gilles Geeraerts

Waar vinden kinderen van ouders met een alcoholprobleem meer info? www.druglijn.be: Ze vinden er niet alleen informatie en tips over hoe ze kunnen omgaan met een drinkende papa of mama, maar ook adressen voor advies en hulp. www.drankjewel.nl: Deze Nederlandse site is er speciaal voor kinderen van ouders met een alcoholprobleem. Ze vinden er - naast informatie, tips, … - een forum waar ze ervaringen en verhalen kunnen uitwisselen. www.al-anonvl.be: Heeft een kind het gevoel dat het met niemand over zijn gevoelens kan praten? Willen ze hun gevoelens delen met andere kinderen? Dan is Alateen iets voor hen. Alateen is een praatgroep voor kinderen van ouders met een alcoholprobleem. In Vlaanderen zijn er verschillende praatgroepen, waarover de site meer informatie bevat. www.kopp-vlaanderen.be: Voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen.

5

Effectiviteit van verslavingspreventie1 In de afgelopen dertig jaar zijn wereldwijd honderden interventies ontwikkeld gericht op preventie van gebruik en misbruik van alcohol, cannabis en andere illegale drugs. Het gros van deze interventies wordt uitgevoerd op school, maar er zijn ook interventies gericht op ouders van adolescenten, op professionals die met gebruikers in aanraking komen en omvattende programma’s waarin meerdere interventies in samenhang worden aangeboden. Er is in deze periode ook het nodige onderzoek verricht naar de effecten van verslavingspreventie. Het meeste onderzoek is uitgevoerd naar de volgende vier vormen: schoolgerichte preventie, gezinsgerichte preventie, massamediale campagnes en wijkgerichte interventies In dit artikel wordt nader ingegaan op de resultaten van dit onderzoek. Daarbij wordt preventie van tabaksgebruik buiten beschouwing gelaten omdat het een min of meer afgebakend terrein met een eigen traditie en eigen interventies vormt. Preventie wordt ingedeeld in drie soorten: universele preventie is gericht op de algemene bevolking of een deelpopulatie die niet geïdentificeerd is op basis van een individuele risicofactor (bijvoorbeeld massamediale campagnes gericht op de gehele bevolking of schoolgerichte interventies, waarbij alle leerlingen, ongeacht hun risicostatus benaderd worden). Selectieve preventie is gericht op individuen of een subgroep van de populatie waarbij het risico op het ontwikkelen van een probleem aanzienlijk groter dan gemiddeld is (bijvoorbeeld kinderen van probleemdrinkers of jongeren in een achterstandswijk). Geïndiceerde preventie is gericht op indien aan diagnostische viduen die niet voldoen hisch of een verslacriteria voor een psychische vingsstoornis, maar diee well reeds beperkte oraf orafg symptomen hebben diee voo voorafgaan aan de stoornis.

!hb !of!of Schoolgerichte preventie entie Öthv

In de ontwikkeling van schoolgerichte preventie kan men drie fasen onderscheiden: (1) de fase van informatieoverdracht over genotmiddelen en de risico’s van het gebruik ervan (jaren ’60 tot vroege jaren ’70); (2) de fase van de affectieve programma’s (begin jaren ’70 tot begin jaren ’80), die niet zozeer waren gericht op genotmiddelen, maar op bredere thema’s van persoonlijke ontwikkeling, zoals beslissingsvaardigheden, waardenverheldering en stressmanagement; (3) de fase van het sociale-invloedmodel (begin jaren ’80 tot heden), waarin vaardigheden om weerstand te bieden aan druk van leef-

tijdsgenoten centraal staan, vaak gecombineerd met bredere persoonlijke en sociale vaardigheden (inclusief componenten van stressreductie en beslissingsvaardigheden).

Effectonderzoek Gedurende deze drie fasen van programmaontwikkeling zijn enkele honderden studies uitgevoerd naar de effecten van deze programma’s en meerdere tientallen daarvan kan men beschouwen als methodologisch goed opgezette studies. In de meest complete en omvangrijke meta-analyse werd gevonden dat de meeste preventieprogramma’s grote en significante effecten hebben op kennis van scholieren over genotmiddelen (Tobler et al., 2000). Verder blijkt dat interactieve schoolprogramma’s het gebruik van genotmiddelen significant verminderen, zij het in beperkte mate (enkele procenten reductie). Dat geldt zowel voor alcohol als voor illegale drugs. Niet-interactieve programma’s hebben geen significant effect op het gebruik van genotmiddelen. Omdat deze effecten na afloop van de interventie langzaam maar zeker afnemen, gaat men ervan uit dat de preventieprogramma’s leiden tot uitstel van het eerste gebruik. De meta-analyse van Tobler en collega’s laat ook zien dat alle programma’s met effecten op genotmiddelengebruik gebaseerd zijn op de zogeheten sociale-invloedbenadering. Deze benadering is gebaseerd op het idee dat ‘inenting’ in de klas tegen actieve of indirecte sociale druk om middelen te gebruiken het gebruik zal voorkomen. Binnen deze benadering zijn tal van technieken ontwikkeld om

1 Deze bijdrage werd gepresenteerd op de VAD-studiedag over ‘Jongeren en drugs’ op 17 november in Gent.

6

de effecten van deze sociale druk teniet te doen, zoals vaardigheden in het bieden van weerstand tegen sociale druk (‘resistance skills’), het beïnvloeden van de heersende normen over middelengebruik en het corrigeren van de ideeën die leerlingen hebben over het middelengebruik van andere leerlingen en volwassenen (met name gebruikers denken dat veel meer mensen gebruiken dan in werkelijkheid het geval is). Hoewel de effecten (van interactieve programma’s) significant zijn, zijn zij in meta-analytische termen klein. Aan de andere kant hebben deze programma’s effecten op grote populaties waardoor de ‘impact’ wel groot is. Zowel uit de meta-analyse van Tobler en collega’s als uit andere meta-analyses blijkt dat veel preventieprogramma’s geen enkel effect hebben op genotmiddelengebruik en dat de programma’s die wel effectief zijn interactief werken en opgezet zijn volgens het socialeinvloedmodel.

Vooral universele schoolinterventies De meeste schoolgerichte preventieprogramma’s zijn universele interventies, gericht op alle leerlingen ongeacht hun risicostatus. Er zijn echter ook verschillende studies die de effecten van selectieve en geïndiceerde interventies op middelengebruik onderzoeken. Het aantal studies op deze gebieden is echter aanzienlijk geringer. Ook zijn de resultaten van deze studies niet eenduidig. Sommige studies vinden geen effect op middelengebruik, andere vinden wel positieve effecten. Tot op dit moment is er daarom onvoldoende evidentie dat selectieve en geïndiceerde interventies het gebruik of misbruik van middelengebruik kunnen verminderen of voorkomen.

Effectieve ingrediënten Er is weinig bekend over welke kenmerken van preventieprogramma’s verantwoordelijk zijn voor de effecten van deze programma’s. Een belangrijk probleem daarbij is dat de onderzochte preventieve interventies sterk van elkaar verschillen wat betreft doelen, doelgroepen, theoretisch kader, inhoudelijke componenten en onderzoeksmethodieken. Daarom is het erg moeilijk te bepalen VAD-BERICHTEN,

2005, 5

VAD-studiedag ‘Jongeren en drugs’ 17 november, Gent

VAD-BERICHTEN,

2005, 5

7

wat ervoor zorgt dat een programma al dan niet werkt. Uit een recente systematische literatuurstudie komt naar voor dat de volgende kenmerken in meerdere of mindere mate gerelateerd zijn aan de effectiviteit van een schoolprogramma (Cuijpers, 2002): • interactieve methodieken; • het sociale-invloedmodel als uitgangspunt; • nadruk op het beïnvloeden van normen, de wens van leerlingen om niet te gebruiken en de intenties om niet te gebruiken; • wijkgerichte interventies toevoegen; • peers (leefstijlgenoten, n.v.d.r.) als leider gebruiken; • levensvaardigheden aan programma’s toevoegen. Deze criteria komen overeen met wat gevonden wordt in andere overzichten en studies waarin de meningen van experts worden geinventariseerd.

Gezinsgerichte interventies Er zijn verschillende interventies ontwikkeld voor ouders en gezinnen om het genotmiddelengebruik van hun kinderen te verminderen of te voorkomen. In een systematische literatuurstudie vonden we zeven gezinsgerichte preventieprogramma’s die in acht gecontroleerde studies zijn onderzocht. De doelen, doelgroepen en inhoud van deze interventies verschilden en sterk, evenals de kwaliteit van de studies. s. Er is enige evidentie dat universele gezinsgerichte gerichte te preventie het gebruik van genotmiddelen ddelenn d do door jongeren kan verminderen. Een belangrijk bellangrijk voorbeeld van zo’n universeel preventieprogramma eventieprogr entieprog rogra is het ‘Preparing for the drug freee years’ years programma. Dit programma mma bestaat uit vijf trainingssessies waarin alle geïnteresseerde ouders informatie krijgen over risico- en beschermende factoren, opvoedingsvaardigheden en conflictoplossende vaardigheden. In een goed opgezette gerandomiseerde studie onder 667 gezinnen werd gevonden dat adolescenten van wie de ouders aan dit programma deelnamen minder genotmiddelen gebruikten dan adolescenten van wie de ouders alleen een minimale interventie ontvingen. Er is ook enige evidentie dat selectieve en geïndiceerde gezinsgerichte interventies het gebruik van genotmiddelen reduceren. Een belangrijk voorbeeldproject in dit kader is het ‘Strengthening Families’ programma. Dit

!hb !of!of Öth

8

is een trainingsprogramma voor verslaafde ouders en is gericht op het verminderen van middelengebruik en ander probleemgedrag bij kinderen. In dit programma ontvangen ouders een trainingsprogramma van 14 sessies (opvoedings- en communicatieve vaardigheden) en de kinderen een parallel programma van eveneens 14 sessies. In een gerandomiseerd onderzoek bij 118 gezinnen werden significante effecten gevonden op middelengebruik bij zowel de kinderen als de ouders, in vergelijking met de gezinnen die niet participeerden. In een andere studie werd gevonden dat het zogeheten ‘Stars for Families’ programma positieve effecten had op het gebruik van genotmiddelen. In dit programma ontvangen hoog-risicogezinnen op de specifieke situatie afgestemd gezondheidsadvies en worden de ouders getraind in opvoedingsvaardigheden. Het terrein van de gezinsgerichte interventies overziend, kunnen we concluderen dat het een interessant nieuw terrein binnen preventie vormt. Er is echter tot nu toe onvoldoende bewijs dat brede implementatie van dit type interventie rechtvaardigt. Het rechtvaardigt echter wel verdere pilootprojecten en onderzoek in deze richting.

Massamediale interventies In de meeste Westerse landen worden regelmatig massamediale campagnes rond het gebruik van genotmiddelen georganiseerd. Er is wel het nodige onderzoek verricht naar de effecten van deze campagnes op het gebruik van genotmiddelen, maar het merendeel van deze studies kampt met ernstige methodologische tekortkomingen. Een recente meta-analyse omvat 72 studies met een voor- en een nameting, waarbij in 33 studies ook vergelijkingsgroepen zijn gebruikt. Omdat de respondenten niet at random over de condities werden verdeeld kan op basis van deze meta-analyse geen harde uitspraak worden gedaan over de effecten van de campagnes. Wel kan men een indruk krijgen van mogelijke effecten. Zo komt naar voor dat in alle onderzochte studies het gebruik van genotmiddelen toeneemt met de leeftijd, maar dat die toename iets kleiner is wanneer er een massamediale campagne is gehouden. Dit verschil tussen de twee condities is weliswaar significant, maar in omvang echter zeer klein en het is

de vraag of dit beschouwd kan worden als een betekenisvol effect. Verder blijkt dat de effecten van campagnes gericht op tabaksgebruik negatief zijn, maar positief op gebruik van alcohol, cannabis en andere illegale drugs. Ook werden positieve effecten gevonden op attitudes en kennis, maar deze effectgroottes zijn uitermate klein en het is de vraag of zulke kleine effecten wel betekenisvol zijn. Op het gebied van gezondheidseducatie in het algemeen bestaat er een brede consensus dat massamediale campagnes niet in staat zijn riskant gedrag in het algemeen te beïnvloeden. Er wordt vanuit gegaan dat dit ook geldt voor massamediale campagnes gericht op middelengebruik. Echter, er zijn wel aanwijzingen dat massamediale campagnes kennis kunnen vergroten en dat zij het effect van wijkgerichte interventies kunnen versterken. Dit werd bevestigd in een recente studie waarin werd gevonden dat een massamediale campagne in combinatie met een schoolinterventie effectiever was dan de schoolinterventie alleen wat betreft de preventie van het gebruik van tabak.

Wijkgerichte interventies In de afgelopen jaren neemt de belangstelling van onderzoekers, beleidsmakers en praktijk voor wijkgerichte interventies toe. In dergelijke interventies wordt een gecombineerd ‘pakket’ van interventies uitgevoerd in een specifieke regio of stad gericht op individuen, organisaties en de gemeenschap in zijn totaliteit. Een belangrijk kenmerk van deze interventies is dat de inwoners van de betreffende wijk of gemeenschap een belangrijke rol spelen in de keuze van de interventies. De toenemende populariteit van VAD-BERICHTEN,

2005, 5

wijkgerichte interventies is het resultaat van de groeiende consensus onder wetenschappers en praktijk dat de combinatie van meerdere interventies op verschillende niveaus effectiever is dan enkelvoudige interventies. Er zijn inmiddels enkele goed opgezette effectonderzoeken uitgevoerd op het terrein van preventie van alcoholproblemen. Zo onderzocht men bijvoorbeeld de effecten van een wijkgerichte interventie bestaande uit vijf componenten (onder andere: massamediale campagnes; training en ondersteuning van verkopers van alcohol; meer alcoholcontroles in het verkeer) en vond men dat dit resulteerde in 49% minder rijden onder invloed, 10% minder nachtelijke verkeersongevallen en 43% minder EHBO-aanmeldingen, vergeleken met controleregio’s waar deze interventie niet werd uitgevoerd. In verschillende andere vergelijkbare wijkgerichte interventies worden ook vergelijkbare uitkomsten gevonden. In een ander belangrijk wijkgericht project (‘Project Northland’) werd een drie jaar durende schoolinterventie gecombineerd met een uitvoerig ouderprogramma en een ‘community task force’ die activiteiten organiseerden om alcoholgebruik door adolescenten te ontmoedigen. In een goed opgezette gerandomiseerde effectstudie in 24 ‘communities’ werd gevonden dat deze interventie leidde tot een significante daling van alcoholgebruik. Op het terrein van wijkgerichte projecten

gericht op drugs is nauwelijks onderzoek verricht, met als belangrijke uitzondering de studie naar het zogeheten ‘Midwestern Prevention Project’. In dit project bestond de interventie uit een schoolprogramma gericht op het weerstand bieden aan druk van leeftijdsgenoten om drugs te gebruiken en kennis over drugs, massamediale campagnes, activiteiten gericht op ouders en een coördinerend buurtcomité. De effecten van deze interventie zijn onderzocht in twee studies. In de eerste quasi-experimentele studie werden 42 scholen toegewezen aan een experimentele (wijkgerichte interventie) of controleconditie (alleen massamediale campagnes). Eén jaar na de interventie werden significante effecten gevonden voor druggebruik. In een tweede, gerandomiseerde trial werden 57 scholen onderzocht. In deze studie werden vergelijkbare resultaten na één jaar gevonden. Er werden echter ook na langere tijd nog follow-upmetingen uitgevoerd en daaruit bleek dat de effecten uitdoven en na drie en een half jaar verdwenen zijn. Samengevat neemt de evidentie toe dat wijkgerichte interventies het gebruik van genotmiddelen kunnen reduceren. Ook komt

er steeds meer bewijs dat gecombineerde interventies effectiever zijn dan elk van de interventies apart.

Tot slot In de afgelopen decennia zijn belangrijke vorderingen gemaakt in de verslavingspreventie. Zo zijn er effectieve interventies ontwikkeld op het terrein van schoolgerichte preventie en zijn er diverse veelbelovende innovatieve interventies ontwikkeld, zoals oudertrainingen, massamediale campagnes en community interventies. Maar er blijven ook tal van vragen onbeantwoord. Kunnen preventieve interventies belangrijke of chronische verslavingsproblemen voorkomen? En hoe kunnen effectieve interventies gedissemineerd worden? Het zijn dergelijke vragen die in de komende decennia beantwoord moeten worden.

bh! fo!fo! vhtÖ

Prof. dr. Pim Cuijpers Hoogleraar Hoofd Afdeling Klinische Psychologie Vrije Universiteit Amsterdam

De tekst is gebaseerd op het artikel ‘Zin en onzin van verslavingspreventie’ van de auteur, dat binnenkort verschijnt in het tijdschrift ‘Verslaving’, het artikel ‘Three decades of drug prevention research’ (in: Drugs; Education, Prevention and Policy, 2003, 10, 7-20) en het rapport ‘Verslavingspreventie: een systematische overzichtsstudie’ (P. Cuijpers, M. Scholten, B. Conijn; in druk).

IN MEMORIAM Op 12 november 2005 is dr. Filip Delmeire plots overleden. Hij was drieëntwintig jaar geleden één van de stichters van VAD en stond twee jaar terug zijn plaats af in de Raad van Bestuur om jongere mensen kansen te geven. Dr. Delmeire was verslavingspsychiater in het Psychiatrisch Centrum St.-Jan Baptist te Zelzate en oprichter van het CAT in Gent, waar hij jarenlang de motor van bleef. Wij hebben hem gekend als een dynamische, geëngageerde, deskundige en breed geinteresseerde arts, steeds bezig met nieuwe initiatieven die hij dan overdroeg aan een ploeg van goed gekozen, bekwame mensen. Op die manier heeft hij een wezenlijke en blijvende bijdrage geleverd aan de alcohol- en drughulpverlening in Vlaanderen. VAD-BERICHTEN,

2005, 5

Zijn vuur, zijn overtuigingskracht, zijn soms provocerende directheid, zijn discours zoals hij het zelf noemde, zullen we niet vergeten. Hij was een man die graag discussieerde en niet bang was om me-

ningsverschillen klaar te benoemen. Hij kon boeiend vertellen en bracht zijn boodschap met zoveel humor dat men al half overtuigd werd door de zegging alleen. We zullen hem missen op officiële gelegenheden. Maar meer nog zal het gemis gevoeld worden door de mensen die met hem samenwerkten en zijn bezorgdheid voor patiënten en medewerkers dagelijks ervaarden. Dr. Filip Delmeire was echter niet alleen op het publieke forum, maar ook in de huiselijke kring een geëngageerde en dynamische man. Wij willen langs deze weg dan ook ons medeleven betonen aan zijn familie bij het verlies van een dierbare echtgenoot, vader en grootvader. Frieda Matthys

9

HALLO, MET DE DRUGLIJN Middelenmisbruik en gedwongen opname Men gaat ervan uit dat iemand die alcohol of een andere drug misbruikt zelf bereid en gemotiveerd moet zijn om tot verandering te komen. In de praktijk zijn er echter relatief weinig mensen die vrijwillig hulp zoeken. Meestal zet men de stap naar de hulpverlening onder druk van de omgeving - de partner, het werk of de school. Soms gaat de externe druk zo ver dat de gebruiker gedwongen wordt opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. De wet op de gedwongen opname of de wet ‘betreffende de bescherming van de persoon van de geesteszieke’ vervangt de collocatiewet en is sinds 1991 van kracht. Alhoewel die collocatiewet helemaal verschilt van de wet op de gedwongen opname, spreekt men in de volksmond nog vaak over collocatie. We zetten voor u de feiten rond de wet op de gedwongen opname op een rijtje.

Wettelijk gezien kan iemand gedwongen worden opgenomen wanneer die persoon geestesziek is en een gevaar is voor zichzelf of zijn omgeving. Bovendien moet hij weigeren zich te laten behandelen, mag hij geen misdrijf gepleegd hebben en mag er geen therapeutisch alternatief voorhanden zijn.

verslag opgesteld worden door een onafhankelijke arts. De observatieperiode van veertig dagen kan verlengd worden met een termijn van maximum twee jaar. Opnieuw beslist de vrederechter aan de hand van een medisch verslag dat de noodzaak van een verder verblijf bevestigt.

Twee procedures mogelijk

Enkele cijfers

Er zijn twee soorten procedures: de spoedprocedure bij hoogdringendheid en de gewone procedure. Bij de spoedprocedure beslist de Procureur des Konings in een acute situatie, aan de hand van een omstandig geneeskundig verslag, opgemaakt door een arts die de persoon recent heeft onderzocht, dat de persoon in observatie genomen wordt. Binnen de tien dagen oordeelt de vrederechter of de beschermingsmaatregel nog gerechtvaardigd is. Als de vrederechter beslist dat de maatregel terecht was, loopt de termijn van de gedwongen opname door tot veertig dagen. Indien de maatregel niet terecht was, krijgt de cliënt een vrij statuut. Bij de gewone procedure beslist de vrederechter direct - binnen de tien dagen na het indienen van het verzoekschrift tot gedwongen opname - en wijst hij de psychiatrische dienst aan waar de cliënt voor veertig dagen ter observatie wordt opgenomen. Dit verzoekschrift kan worden ingediend door elke belanghebbende (familie, huisarts of verzorgingsinstelling). Ook hier moet er een omstandig geneeskundig

Het aantal gedwongen opnames steeg in alle provincies. In 2003 werden in Vlaanderen 2.314 personen gedwongen opgenomen. In 2001 waren dat nog 1.920 personen. Als we nog verder teruggaan in de tijd, zijn er alleen exacte gegevens beschikbaar voor Limburg en Oost-Vlaanderen. In Limburg is

10

het aantal gedwongen opnames in twaalf jaar tijd bijna vervijfvoudigd (gestegen van 77 in 1991 tot 370 personen in 2003). In Oost-Vlaanderen is er een stijging van 135 personen in 1994 tot 566 personen in 2003. De meeste gedwongen opnames (in 2003 meer dan driekwart) gebeuren via de spoedprocedure en vaak op een vrijdag. Wellicht is dat gegeven voor veel hulpverleners herkenbaar. Het aantal minderjarigen dat gedwongen wordt opgenomen, bleef in 2003 beperkt tot 54 personen (zonder de gegevens van Vlaams-Brabant). Rekening houdend met de discussie of verslaving een geestesziekte is en een reden voor een gedwongen opname, is het opvallend dat het aantal gedwongen opgenomen personen met een diagnose van een middelengebonden stoornis hoog is. In Limburg is dit zelfs de grootste groep, gevolgd door schizofrenie en andere psychotische stoornissen. Gilles Geeraerts

Bron: www.vlabo.be

VAD-BERICHTEN,

2005, 5

VOOR U GESURFT Bekijk het eens nuchter! De campagne ‘Alcohol. Bekijk het eens nuchter’, gelanceerd in 2001, bestaat intussen uit drie verschillende luiken: ‘A cool world’ voor 10- tot 15-jarigen, ‘Gratis Drank’ voor 16- tot 25-jarigen en ‘Boodschap in een fles’ voor 26- tot 45-jarigen. Elke campagne heeft zijn eigen website op maat van de doelgroep. De drie sites worden nu opnieuw in de kijker gezet met de portaalsite www.bekijkheteensnuchter.be. Een roze olifant is het overkoepelende campagnebeeld.

Via deze portaalsite krijg je toegang tot de drie campagnewebsites. De logo’s van de verschillende campagnes leiden je naar de respectievelijke sites. Het grote publiek vindt zijn weg naar de juiste site via een indeling per leeftijdscategorie. Voor professionelen is er een aparte ingang die naar een specifieke pagina op de VAD-website leidt, met tips over hoe je concreet met de campagnes aan de slag kan gaan.

Dit jaar schenken we speciale aandacht aan kinderen van ouders met een alcoholprobleem (zie ook artikel pagina 4). Op de portaalsite staat de link ‘Als je ouders drinken…’ dan ook in de kijker, met een roze olifant, gevolgd door een baby-olifantje als aandachtstrekker. Deze link geeft meer informatie over het thema voor het ruime publiek. Topics als ‘Waarom stoppen ze niet met drinken?’, ‘Krijg ik later ook problemen met alcohol?’, ‘Blijf er niet mee zitten’ en ‘Hoe ga ik als volwassene om met alcohol?’ komen aan bod. Voor professionelen is er een aparte link, die alle relevante doorverwijsmogelijkheden voor kinderen van ouders met een alcoholprobleem bundelt. Ook de drie campagnewebsites zijn geüpdatet, zowel qua vorm als qua inhoud. Op elke site is bijvoorbeeld een nieuw onderdeel over alcoholproblemen in het gezin toegevoegd. Op www.acoolworld.be is er een nieuwe link ‘Alcoholprobleem thuis?’. Hier vinden

jongeren wat meer info over de problemen die dat kan veroorzaken, evenals een aantal surftips naar websites specifiek over het thema. Een reeks concrete tips helpt al een eind op weg. Daarnaast bevat de site nu ook informatie over alcopops en de wet. De site www.gratisdrank.be is ook uitgerust met een extra topic ‘Alcohol en gezin’. Hierin wordt het thema weer belicht, maar opnieuw op maat van de doelgroep. Daarnaast bevat de site nog drie andere nieuwe topics: ‘De wet’, ‘Uitgaan’ en ‘Andere drugs’. Op www.boodschapineenfles.be vinden ook volwassenen tips om om te gaan met een drinkende ouder. VAD hoopt met de actie ‘Als je ouders drinken…’ alcoholproblemen in het gezin bespreekbaarder te maken en uit de taboesfeer te halen. VAD wil met deze portaalsite zowel het ruime publiek als professionelen de weg wijzen naar waar ze terecht kunnen met hun problemen of vragen. Ondertussen kunnen de bestaande websites mee profiteren van een nieuwe bekendmaking. In de toekomst zal de portaalsite nog worden uitgebreid, als de alcoholcampagne nog een nieuw luik voor +45-jarigen krijgt. Ook andere initiatieven omtrent alcohol kunnen via de portaalsite in de kijker gezet worden, zoals dat nu gebeurt voor de alcoholproblematiek binnen het gezin. Kortom: deze portaalsite is regelmatig een bezoekje waard! Laura Hermans

GEWIKT EN GEWOGEN Een snelle blik op een nieuw dossier: speed Na cannabis zijn illegale amfetamines - speed - de meest gebruikte illegale drugs in Vlaanderen. Ruim één op tien vragen aan de DrugLijn gaat over speed. In de hulpverlening is men nog op zoek naar de meest adequate opvang voor deze toch vrij nieuwe doelgroep. VAD vond dan ook dat een dossier over speed niet kon ontbreken in de reeks productdossiers.

Speed: what’s in a name? Het was niet evident om op basis van de bestaande wetenschappelijke literatuur VAD-BERICHTEN,

2005, 5

een dossier over speed samen te stellen. In Vlaanderen - en in de meeste Europese landen - verstaat men onder ‘speed’ d,lamfetamine. Maar in de literatuur gaat het

meestal over methamfetamine, dat vooral wordt gebruikt in de Verenigde Staten, Australië en Azië. Omdat methamfetamine bij een zelfde dosis een veel sterkere werking heeft dan d,l-amfetamine, moeten we voorzichtig zijn bij de veralgemening van onderzoeksresultaten over methamfetaminegebruik naar amfetaminegebruik. Bovendien blijkt dat sommige auteurs wanneer ze spreken over amfetamines, ze

11

Tabel 1: Speedgebruik in Vlaanderen

nooit ooit, niet laatste jaar ooit, niet laatste maand laatste jaar: ⬍1x/week laatste jaar: ⭓1x/week laatste maand Totaal

speed en/of ecstasy speed algemene bevolking party-milieu schoolgaande jeugd (Gezondheidsenquête, 2001) (Trendonderzoek VAD, (Bevraging VAD, 20032004) 2004) 98,4% 78,9% 96,0% 11,4% 2,6% 1,3% 7,8% 1,1% 1,9% 0,3% 0,3% 100,0% 100,0% 100,0%

eigenlijk de grotere farmaceutische klasse van de amfetamines bedoelen, waaronder zowel d,l-amfetamine als methamfetamine vallen.

in België echter vrij laag.

“Ik gebruik speed. Ik ben geen junk!”

Amfetamines werden voor het eerst gesynthetiseerd in 1887. In de beginperiode werden ze vooral medisch toegepast, bijvoorbeeld voor de behandeling van astma, narcolepsie, lage bloeddruk, … Pas in de jaren ‘30 deden zich de eerste gevallen van misbruik voor.

Van speed ga je je in eerste instantie beter voelen, je krijgt meer zelfvertrouwen, je wordt actiever, je kan je beter concentreren, je wordt spraakzamer, je hebt minder honger, je bent minder vlug moe, het geeft je een gevoel van energie, het kan je prestaties verbeteren en je voelt minder snel dat je dronken wordt. Allemaal effecten die niet onmiddellijk op afkeuring hoeven te rekenen in onze maatschappij.

Na de tweede wereldoorlog komt recreatief gebruik van speed vooral voor in bepaalde (jongeren)subculturen: in de jaren ‘60 bij de Mods en in jazzmiddens, vanaf midden jaren ‘70 bij de punkers en sinds de jaren ‘80 tot nu ook in het uitgaanscircuit van dancings en parties en in het skinhead- en hooliganmilieu.

Door die sociaal wenselijke effecten ervaren speedgebruikers minder snel de schadelijke effecten van hun gebruik. Ze willen dan ook in de verste verte niet worden geassocieerd met heroïnegebruikers, “Dát zijn junkies! Ik niet”. Dit is één van de redenen waarom problematische speedgebruikers niet zo snel de stap naar de hulpverlening zetten. Een an-

Gebruik toen en nu

Speedgebruik komt niet zoveel voor in de totale Vlaamse bevolking (tabel 1): slechts drie op duizend Vlamingen ouder dan vijftien jaar hebben de afgelopen maand speed en/of ecstasy gebruikt (Gezondheidsenquête, 2001). Verder blijkt dat speedgebruik ook weinig voorkomt bij leerlingen in het secundair onderwijs: slechts 1,4% gebruikte het voorbije jaar speed (VAD-leerlingenbevraging, 2004). We vinden al meer gebruikers terug in het party-milieu. Het trendonderzoek, een kwantitatief onderzoek van VAD bij uitgaanders (de gemiddelde leeftijd was 22 jaar), geeft aan dat ruim een kwart van hen ooit speed heeft gebruikt. Voor 9,7% was dit minder dan een jaar geleden. In vergelijking met andere Europese en niet-Europese landen ligt het speedgebruik

12

dere reden is dat ze zich niet aangesproken voelen door een hulpverleningsaanbod dat voornamelijk opiaatgeoriënteerd is. Hierdoor kunnen ze bovendien de indruk krijgen dat hun problemen niet ernstig genoeg zijn om behandeling te vereisen. Bijgevolg belanden veel speedgebruikers pas in de hulpverlening als hun problemen zeer ernstig zijn geworden. Zo kan er bijvoorbeeld sprake zijn van een amfetaminegerelateerde psychose, van paranoïde gedachten of van een zware depressie. Maar ook op korte termijn is speedgebruik niet zonder nadelige effecten of risico’s. We denken dan aan rusteloosheid, slapeloosheid, hogere lichaamstemperatuur, zweten, droge mond, stijve kaakspieren, hartkloppingen, pijn in de borststreek, ademnood, hoofdpijn, enzovoort.

Verder in het dossier … … kan u lezen over contexten van gebruik en gebruikersprofielen, over de farmacologie van speed, over de effecten en risico’s van speedgebruik op korte en lange termijn, over de behandeling van speedafhankelijkheid en van speedgerelateerde problemen en over harm reduction. Als bijlage hebben we bovendien een handige beslissingsboom opgenomen over de behandeling van speedgebruikers. Hilde Kinable

t’leven met dope wordt soms onkomfortabel de risiko’s die je neem je lichaam opoffere om briljant te zijn om superman te zijn en maar lulle die speedfreaks bekke staan nie stil je wordt een deel van andermans vibrasies je bent met mekaar bezig op een level van gestoorde gevoelens gevoelige gestoorden ‘k ben een toerist in de wereld van mobiele mense. Herman Brood (1988). Zoon van alle moeders. Amsterdam: De Bezige Bij.

VAD-BERICHTEN,

2005, 5

Evaluatie van de behandeling van alcoholafhankelijkheid in vijf psychiatrische ziekenhuizen: ontwikkeling van een procedure en eerste bevindingen Op initiatief van drie Vlaamse psychiatrische ziekenhuizen werd in 1996 een benchmark-samenwerking opgezet. De doelstelling van dit samenwerkingsverband was het verzamelen en uitwisselen van gegevens op organisatorisch, zorginhoudelijk en financieel-economisch vlak, om de reflectie over de eigen werking te stimuleren. Het benchmark-project ‘Herval tijdens opname voor ontwenning’ (2000-2001), waarbij een zevental psychiatrische ziekenhuizen betrokken waren, groeide uit de idee dat het interessant zou zijn om het percentage opgenomen patiënten dat hervalt tijdens de opname in een ontwenningsafdeling tussen enkele ziekenhuizen te vergelijken. Sinds 2003 richten vijf psychiatrische ziekenhuizen zich op het thema ‘herval na de behandeling’. We beschrijven de werkwijze en de eerste resultaten van dit onderzoek.

Doelstellingen en werkwijze Doelstellingen van dit onderzoek waren het alcohol- en medicatiegebruik van opgenomen patiënten in kaart brengen, peilen naar de effecten van het volgen van een residentieel behandelingsprogramma (Is het alcoholmisbruik verminderd? Is de levenskwaliteit verbeterd? …) en nagaan welke factoren abstinentie bevorderen. Bijkomende doelstellingen waren onder meer de onderlinge vergelijking van de bereikte doelgroep in de verschillende deelnemende voorzieningen, een zicht krijgen op hervalpercentages na behandeling en de identificatie van factoren die samenhangen met alcoholgebruik, abstinentie en herval. Bij het onderzoek waren vijf psychiatrische ziekenhuizen betrokken: het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie (afdeling De Vlonder), Kortrijk; de kliniek Sint-Jozef, Centrum voor Psychiatrie en Psychotherapie (ontwenningskliniek), Pittem; het Psychiatrisch Centrum Bethanië (afdeling Rozebottel), Zoersel; het Psychiatrisch Ziekenhuis Sint-Camillus (afdeling Kasteel 1), Sint-Denijs-Westrem en het ziekenhuisnetwerk Antwerpen (Psychiatrisch Ziekenhuis Stuivenberg, afdeling X3), Antwerpen.

ningsprogramma op deze behandelafdelingen doorliepen (± drie weken) en hun geinformeerde toestemming voor deelname aan het onderzoek gaven, werden bij het onderzoek betrokken. Het was de bedoeling om tijdens de onderzoeksperiode op elk van de betrokken afdelingen vijftig patiënten te bevragen en deze patiënten zes maanden na afloop van de behandeling opnieuw te interviewen. De gebruikte vragenlijst bestond uit de leefgebieden ‘alcoholgebruik’ en ‘psychische en emotionele klachten’ van de Europese versie van de Addiction Severity Index (EuropASI). Daarnaast bevatte ze een aantal vragen met betrekking tot de leef-, werk- en familiale situatie, de dag- en vrijetijdsbesteding, belangrijke steunfiguren en persoonlijk welbevinden. De follow-upversie van de vragenlijst is analoog opgebouwd, met dat verschil dat alle vragen in de follow-upversie betrekking heb-

ben op de periode sinds het einde van de residentiële behandeling in het ziekenhuis waar men tijdens de eerste fase van het onderzoek opgenomen was.

Literatuuronderzoek Een groot aantal studies over residentiële behandelingsprogramma’s voor alcoholproblemen heeft aangetoond dat dergelijke behandelingen effectief zijn, met name voor patiënten met ernstige problemen, weinig sociale stabiliteit en een hoog risico op herval. Ook emotionele en psychiatrische problemen en voldoende motivatie voor de behandeling zijn belangrijke indicatoren voor het opstarten van een residentiële behandeling. Op basis van de geraadpleegde studies blijken de abstinentiepercentages na afloop van de behandeling te variëren tussen 25 en 75%. Het volhouden van de behandeling, de nazorg na afloop van de behandeling en de betrokkenheid en de steun van het sociaal netwerk van de patiënt zijn belangrijke voorspellers van gunstige behandelingsuitkomsten. De rol van andere behandelings- en patiëntkenmerken is nog niet helemaal duidelijk.

Eigen onderzoeksbevindingen Een eerste greep uit de onderzoeksresultaten (n=249) leert ons onder meer dat: • de meeste patiënten op behandelafdelingen voor alcoholverslaafden in psy-

In samenwerking met de Vakgroep Orthopedagogiek van de Universiteit Gent werd een instrument en een procedure ontwikkeld voor de bevraging van het alcohol-, medicatie- en druggebruik en de psychische toestand van de opgenomen patiënten. Alle patiënten die tussen 1 december 2003 en 31 juli 2004 het initiële ontwenVAD-BERICHTEN,

2005, 5

13

•

•

•

•

•

chiatrische ziekenhuizen mannen zijn (68.7%), tegenover 31.3% vrouwen; de gemiddelde leeftijd van de geregistreerde patiënten 45 jaar is (21-74 jaar). De meeste patiënten (45%) zijn tussen 41 en 50 jaar oud; de helft van alle patiënten (49.4%) volof deeltijds aan het werk was tijdens de twaalf maanden voor hun opname; bijna de helft van alle bevraagde patiënten (49%) alleen woonde en dat 30.9% op een slechts zeer beperkt sociaal netwerk kon terugvallen (≤2 personen); de beginleeftijd voor regelmatig alcoholgebruik bij deze patiënten ongeveer 20 jaar bedroeg en dat overmatig alcoholgebruik (≥5 glazen gedurende minstens 2 à 3 dagen per week) gemiddeld startte op 29 jaar; bijna de helft van de respondenten ooit slaap- en kalmeringsmedicatie of antidepressiva heeft gebruikt en dat langdurig gebruik (5 jaar) van deze middelen voorkwam bij respectievelijk 18.9% en 10% van de respondenten. Ongeveer een derde gebruikte dergelijke medicatie tijdens de afgelopen zes maanden;

• 7.6% van deze patiënten de afgelopen 6 maanden cannabis gebruikte, terwijl gebruik van andere illegale drugs beperkt bleef tot 2.8%; • ruim driekwart van alle bevraagde patiënten (77.1%) ooit een behandeling volgde voor een alcoholprobleem. 43.8% bleef echter nooit langer dan 3 maanden abstinent na dergelijke behandeling, 24.2% slaagde erin een jaar of langer abstinent te blijven; • psychische klachten, zoals depressieve gevoelens en gevoelens van spanning of angst, vaak voorkwamen tijdens de laatste dertig dagen voor de opname. Bijna 1 op 10 patiënten (8%) ondernam tijdens die periode een zelfmoordpoging. Bijna de helft van alle patiënten (47%) werd

dan ook reeds behandeld omwille van psychische of emotionele klachten. De resultaten van het follow-uponderzoek worden eind 2005 gepubliceerd worden. De respons-rate ligt alvast vrij hoog: we konden 70 à 80% van de patiënten bereiken voor een follow-upgesprek. Jan Messely Hoofdverpleegkundige Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie Kortrijk Wouter Vanderplasschen Onderzoeker Vakgroep Orthopedagogiek Universiteit Gent

Vanderplasschen, W., Lobbens, P., Messely, J., Meul, J., Seynaeve, P., Vermeiren, D., Colpaert, K. (2005). Evaluatie van de behandeling van alcoholafhankelijkheid in een aantal psychiatrische ziekenhuizen: ontwikkeling van een instrument en procedure (Orthopedagogische Reeks Gent, Nummer 23). Gent: vzw OOBC. Het onderzoeksrapport, kan verkregen worden bij Jan Messely ([email protected]) of kan gedownload worden via de website van de deelnemende voorzieningen.

Ecstasy in Vlaanderen: een multidisciplinaire kijk op synthetische drugs In maart 2004 nam het Instituut voor Sociaal Drugsonderzoek (ISD) onder leiding van prof. dr. Decorte van de Universiteit Gent, het initiatief om zoveel mogelijk experten vanuit verschillende disciplines rond de tafel te krijgen en ze samen aan een bundel met wetenschappelijk onderbouwde bijdragen over ecstasy te laten werken. Dit leidde tot een multidisciplinaire werkgroep van acht deskundigen uit diverse faculteiten en onderzoekscentra in Vlaanderen. Het eindresultaat is een caleidoscopisch beeld geworden van de maatschappelijke context en de sociaal-epidemiologische dimensies van het ecstasygebruik en de ecstasyhandel, de ontwikkelingen (of trends) in het gebruik van ecstasy en de maatschappelijke reacties erop. Het boek kadert in de reeks ‘Sociaal drugsonderzoek’.

Ecstasy in zijn context Ecstasy, of XTC, is de populaire naam voor de drug 3,4-methyleendioxymethamfetamine (MDMA). Ook stoffen die chemisch op MDMA lijken - zoals MDA, MDEA, MBDB en amfetamine - worden als ecstasy verkocht, zonder dat de gebruiker zich daar altijd van bewust is. Het gebruik van deze producten wordt vaak geassocieerd met jonge mensen in het algemeen en met house-parties en dance-evenementen in het bijzonder. Bel-

14

gië wordt, samen met Nederland, in Europa verantwoordelijk geacht voor de grootste ecstasyproductie en -export/-handel.

Opzet en inhoud van het boek Aangezien er voor een breder publiek niet zoveel gegevens beschikbaar zijn over de complexe problematiek van onder andere het gebruik en de productie van en de handel in ecstasy, worden er in dit boek gegevens gebundeld over ecstasy vanuit diverse

disciplines. Meer in het bijzonder worden inzichten besproken met betrekking tot de ontwikkelingen (of trends) in het gebruik van ecstasy (en eventueel andere synthetische drugs) en de sociaal-epidemiologische dimensies van ecstasygebruik en handel. Tevens worden de maatschappelijke context van ecstasygebruik en de maatschappelijke reacties op synthetische drugs bijeengebracht. Het resultaat is een gedifferentieerd beeld, dat zowel productinformatie (“wat is ecstasy, wat zit erin en wat doet het?”) als een beeld van de trends in het hedendaagse uitgaansleven omvat. Op een genuanceerde en praktijkgerichte manier worden ook de meest actuele inzichten over preventie, hulpverlening en repressie op een rijtje gezet. Vanuit een streven naar een verwetenschappelijking van het onderzoeksterrein ‘drugs’, een beter inzicht in de complexiteit van roesmiddelengebruik én een genuanceerder politiek en maatschappelijk debat, wordt ten slotte gewezen op een aantal hiaten in de wetenschappelijke VAD-BERICHTEN,

2005, 5

inzichten en onopgeloste vragen die bij praktijkmensen leven. Het boek richt zich zowel tot professionelen (hulpverleners, maatschappelijk werkers, politie, preventiewerkers, justitieambtenaren, …) als tot iedereen die rechtstreeks of onrechtstreeks met ecstasy in contact komt (of kan komen).

Studiedag Op 27 september 2005 stelde het Instituut voor Sociaal Drugsonderzoek (ISD) het boek ‘Ecstasy in Vlaanderen’ officieel voor aan het grote publiek. In plaats van de auteurs van het boek aan het woord te laten en hun be-

vindingen over ecstasy aan het publiek te presenteren, koos prof. dr. Decorte voor een andere, verdiepende aanpak. Er werden zes andere experten uit diverse disciplines gevraagd om nog meer actuele inzichten over ecstasy voor te stellen. In een eerste deel werd door drie Nederlandse gastsprekers ingegaan op de effecten van het middel. In het tweede deel gingen drie Vlaamse sprekers in op de gebruiker en de context van het ecstasygebruik. In een aanpalende ruimte liep een multimedia-presentatie van VAD-initiatieven over ecstasy. Jochen Schrooten

Decorte, T. (red.) (2005). Ecstasy in Vlaanderen: een multidisciplinaire kijk op synthetische drugs. Leuven: Acco. Verkoopprijs: € 27.

World Drug Report 2005 KNIPOOG De United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) publiceert elk jaar een rapport dat een beeld schetst van de productie, de handel en het gebruik van illegale drugs over de hele wereld. Zoals de naam UNODC reeds laat vermoeden, wordt dit rapport vooral geschreven door mensen die vanuit een veiligheids- en criminaliteitsperspectief naar de problematiek kijken.

Gebruik van illegale drugs UNODC schat dat in 2003 wereldwijd 200 miljoen mensen tussen 15 en 64 jaar de laatste 12 maanden illegale drugs hebben gebruikt. Dat zijn 15 miljoen gebruikers meer dan het jaar voordien, maar nog steeds 6 keer minder dan het aantal rokers en 10 keer minder dan het aantal alcoholgebruikers. Het UNODC compileert op basis van de opinies van experts ook een wereldwijde Drug Trend Index (DTI). De DTI voor cannabis vertoont tussen 1993 en 2003 een duidelijke en continue stijging. Het gebruik van opiaten en cocaïne vertoont sinds 2001 een stabilisatie. Het gebruik van amfetamines neemt sinds 2002 af.

De hulpvraag Er zijn enkele opvallende continentale verschillen in de hulpvraag. In Europa en Azië VAD-BERICHTEN,

2005, 5

zijn opiaten verantwoordelijk voor 62% van de hulpvraag. In Zuid-Amerika is de hulpvraag voor het grootste deel (59%) terug te voeren tot het misbruik van cocaïne. In Afrika heeft 64% van de hulpvraag betrekking op cannabis. De hulpvraag voor cannabismisbruik is sinds 1990 in alle regio’s, uitgezonderd Azië, gestegen. De hulpvraag als gevolg van cocaïnemisbruik is de laatste jaren gedaald in Noord-Amerika, maar gestegen in Europa. De hulpvraag voor amfetamine-, methamfetamine- en ecstasymisbruik is wereldwijd gestegen, behalve in ZuidAmerika en Australië.

De productie van illegale drugs Nagenoeg de wereldwijde productie van opium is in handen van drie landen: Afghanistan, Myanmar en Laos. De hoeveelheid geproduceerde opium is de afgelopen 15 jaar stabiel gebleven, maar binnen deze

Levenslang roken kost 130.000 euro Een Britse verzekeringsmaatschappij maakte onlangs volgende berekeningen bekend, die rokers misschien wel even de wenkbrauwen doen fronsen: de gemiddelde roker steekt in zijn leven gemiddeld 373.000 sigaretten op. Dit komt neer op bijna 20.000 pakjes. Jaarlijks komt dit neer op ruim 2.200 euro, gedurende heel zijn leven blaast de gemiddelde roker meer dan 130.000 euro de lucht in. Andere mogelijke bestedingen van dit bedrag: een villa in Spanje, 100 vliegtickets naar Australië of drie Porsches … Bron: Het Laatste Nieuws, 10/10/2005

3 landen zien we wel een verschuiving. In 2004 verminderde de gecultiveerde oppervlakte papaver met 23% in Myanmar en met 43% in Laos. De oppervlakte waarop papaver werd geteeld nam in Afghanistan echter in even sterke mate toe, zodat de wereldwijde opiumproductie in 2004 2% hoger lag dan in 2003.

15

De productie van cocaïne is geconcentreerd in Colombia (50%), Peru (32%) en Bolivia (15%). De gecultiveerde oppervlakte cocaplanten nam tussen 2000 en 2003 duidelijk af. In 2004 was er opnieuw een lichte toename (+2%). De afname van de cocaïneproductie in Colombia in 2004 werd volledig teniet gedaan door een toegenomen productie in Bolivia en Peru. Ook de productie van cannabis is in 2003 toegenomen. De productie van marihuana is zeer wijdverspreid. De meeste landen geven aan dat er op hun grondgebied in mindere of meerdere mate marihuana wordt geteeld. De productie van hasj is geconcentreerd in Marokko, dat 80% van de hasj levert die in Europa wordt geconsumeerd. De productie van amfetamines is de laatste jaren in Europa gestabiliseerd; methamfetamines worden vooral in Azië en NoordAmerika geproduceerd en ecstasy in België en Nederland.

De waarde van de illegaledrugmarkt De waarde van de wereldwijde illegale drugmarkt in 2003 wordt voor het productie-, dealer- en gebruikersniveau geschat op respectievelijk 11 miljard, 80 miljard en 275 miljard euro. De waarde van illegale drugs verhoogt tussen het productieniveau en het gebruikersniveau met een factor 25. Deze markt is enorm groot. Op het gebruikersniveau is de waarde van de illegale drugmarkt even groot als het Bruto Bin-

16

nenlands Product (BBP) van driekwart van Sub-Sahara Afrika. De waarde van illegale drugs op het dealerniveau kan vergeleken worden met de prijzen van andere consumeerbare goederen op groothandelniveau. Wereldwijd is de waarde van de illegaledrugsmarkt ongeveer dubbel zo groot als de exportwaarde van vlees, ongeveer 5 keer zo groot als de exportwaarde van tabak en 20 keer groter dan de exportwaarde van koffiebonen. Als we de waarde op het gebruikersniveau nader bekijken dan heeft marihuana de grootste marktwaarde (96 miljard euro), gevolgd door cocaïne (60 miljard euro), opiaten (55 miljard euro) en hasj (25 miljard euro).

HIV/AIDS en illegale drugs Wereldwijd gebeurt het merendeel van de HIV-besmettingen via seksuele contacten. Druggebruik draagt echter bij tot de verdere verspreiding van HIV via vier mechanismen: • gebruik van onsteriel injectiemateriaal door injecterende druggebruikers; • overdracht via seksueel contact tussen injecterende druggebruikers en hun partners; • seksueel risicogedrag tijdens gebruik van cocaïne, amfetamine en andere drugs; • overdracht tussen moeder en kind bij HIV-positieve moeders. Het grootste risico vormen prostituees die ook drugs injecteren. Seksuele contacten

met klanten vormen voor het HI-virus een makkelijke toegangspoort tot de niet-injecterende en/of niet-druggebruikende populatie. Wereldwijd wordt geschat dat 5 tot 10% van alle HIV-besmettingen het gevolg zijn van het gebruik van besmette naalden. Onderzoek heeft aangetoond dat de efficiëntie waarmee het HI-virus overgedragen wordt zes keer hoger is bij elke injectie met een besmette naald dan bij elk heteroseksueel contact waarbij één van de partners HIV-positief is. Daarenboven ligt de frequentie van injecteren veel hoger dan de frequentie van seksuele contacten. Een HIV-besmetting verspreidt zich in groepen van injecterende druggebruikers dan ook veel sneller dan in de gewone populatie. In een vrij gesloten gemeenschap van injecterende druggebruikers kan 1 besmetting na 1 tot 2 jaar 50 tot 60% van de injecterende druggebruikers besmetten.

Concept van een globale Illegal Drug Index (IDI) De UNODC werkt ook aan een nieuwe index, de IDI. De IDI geeft één standaard, een vergelijkbare maat die een schatting geeft van de ernst van de situatie van een land of regio op het vlak van illegale drugs. De IDI neemt de verschillende illegale drugs in rekening op het vlak van productie, handel en gebruik, gecorrigeerd voor bevolkingsgrootte. Een eerste oefening met de nieuwe index geeft de volgende resultaten. De index is het hoogst (ernstigste situatie) in het Nabije Oosten en Zuid-West-Azië en dit vooral omwille van productie en handel en in mindere mate omwille van gebruik. Noord- en Zuid-Amerika komen op de tweede plaats: Noord-Amerika omwille van gebruik en Zuid-Amerika omwille van productie en handel. Op de derde plaats staan West- en Centraal- Europa (productie en in mindere mate gebruik), samen met OostEuropa en Oceanië (relatief hoog gebruik). Het merendeel van Afrika (uitgezonderd Oost-Afrika) en Oost- en Zuid-Oost-Azië betrekken de vierde stek. De situatie is het best in Oost-Afrika en Zuid-Azië (Indië), waar bijna geen productie, handel of gebruik is. Fred Laudens VAD-BERICHTEN,

2005, 5

ABSTRACT VERPAKT Weinig besluitvormingscapaciteiten maken kwetsbaar voor verslaving Een vooraanstaand onderzoeker op gebied van impulsiviteit en impulscontrole (Bechara, A., Decision making, impulse control and loss of willpower to resist drugs: a neurocognitive perspective, Nat Neurosci, 2005, 8(11): 1458-63) beschrijft hoe verslaving het product is van een onevenwicht tussen twee neurale systemen: het impulsieve amygdalasysteem dat onmiddellijke pijn en beloning signaleert en het reflectieve systeem van de prefrontale cortex dat pijn en beloning in de toekomst signaleert. De interactie van deze twee systemen bepaalt de besluitvorming. De ontregeling van deze interactie maakt mensen meer verslaafd. Maar diegenen die genetisch minder goede besluitvormingscapaciteiten hebben, zijn meer kwetsbaar voor deze ontregeling. Herhaalde ontwenningen gaan samen met een toegenomen craving, maar niet bij elk type alcoholist even sterk Klinische observatie leert ons dat naarmate

mensen vaker ontwennen, de drang naar alcohol toeneemt. Wanneer men de verschillende subtypes van Lesch vergelijkt (type 1 = zwaar lichamelijk ontwennend; type 2 = angstig en alcohol als automedicatie; type 3 = alcohol als antidepressivum; type 4 = gedragsgestoorde patiënten) blijkt dat enkel type 1, de groep die een zeer sterke lichamelijke afhankelijkheid ontwikkelt, een groeiende craving heeft naarmate er meer ontwenningskuren worden doorgemaakt. (Hillemacher, T., Bayerlein, K., Wilhelm, J., Bonsch, D., Poleo, D., Sperling, W., Kornhuber, J. & Bleich, S., Recurrent detoxifications are associated with craving in patients classified as type 1 according to Lesch’s typology, Alcohol, 2005 Oct, 17). Het belang van de orbitofrontale cortex bij middelengebonden stoornissen In dit overzichtsartikel (Dom, G., Sabbe, B., Hulstijn, W. & Van den Brink, W., Sustance use disorders and the orbitofrontal cortex, British Journal of Psychiatry, 2005, 187, 209-220) wordt het onderzoek dat verricht is naar besluitvorming en beeldvorming van

de hersencortex besproken. Er bleek een hypoactiviteit van de orbitofrontale cortex na detoxificatie, maar geen systematische hyperactiviteit in deze zone bij craving. Borderlinesymptomen hebben een voorspellende waarde voor cannabisafhankelijkheid In dit onderzoek (Chabrol, H., Rodgers, R. & Duconge, E., Relations between dissociative experiences, borderline personality disorder symptoms and cannabis use in adolescents and young adults, Addiction Research and Theory, 2005, 13(5): 427-437) wordt een mogelijk verband nagegaan tussen dissociatieve ervaringen en cannabisgebruik. Wanneer jongeren reeds bekend zijn met dissociatie zonder middelengebruik neigen zij meer tot cannabisgebruik. De intensiteit van de borderlinesymptomen stond niet in rechtstreeks verband met de frequentie van cannabisgebruik, maar bleek wel de enige factor die significant cannabisafhankelijkheid kon voorspellen. Frieda Matthys

BIJBLIJVEN Eerste congres van de European Association of Addiction Therapy 6-8 juli, Boedapest De EAAT wil onder de aandacht brengen dat middelenafhankelijkheid in Europa een belangrijke oorzaak is van ziekte en sterfte, met aanzienlijke gezondheids- en economische repercussies. Ze wil de inspanningen op het vlak van onderzoek stimuleren door de samenwerking in de academische wereld en tussen de academische wereld en de industrie aan te moedigen om zo nieuwe technieken en therapieën te ontwikkelen. EAAT wil, over de landsgrenzen en de verschillende disciplines heen, het inzicht in de sociale en de wetenschappelijke basis van het afhankelijkheidsproces aanscherpen en de biologische, sociologische en psychologische modellen integreren. Daarnaast wil ze zorgen voor de ontwikkeling en de evaluatie van behandelprogramma’s. EAAT wil dit bekomen door netwerkbevordering tussen wetenschappers, clinici en de farmaceutische industrie, het aanleggen van een adressenbestand van deskundigen en het inrichten van een jaarlijks congres.

Het eerste congres van EAAT Een congres is de gelegenheid bij uitstek om ruimte te creëren voor discussie en nieuw onVAD-BERICHTEN,

2005, 5

derzoeksmateriaal te presenteren. Het brengt deskundigen over de landsgrenzen samen om van gedachten te wisselen. Alleen, ze moeten dan wel aanwezig zijn ... Van de 220

ingeschreven deelnemers waren er gemiddeld maar 40 bij de lezingen. Al kan er enig begrip opgebracht worden voor het selectief volgen van een aantal referaten, de idee van integratie en multidisciplinair werken verdwijnt dan snel. Toch viel er wel een en ander op te steken. Een overzicht van enkele topics.

Neuro-imaging Medische beeldvorming van het functioneren van ons brein brengt niet de werking van de hersenen an sich in beeld, maar wel die regio’s in de hersenen waar de bloedcirculatie toe- of afneemt. Deze observatie is op zijn beurt een indicatie voor welke delen of circuits geactiveerd worden. Dit opent deuren

17

om de etiologie van afhankelijkheidsproblemen beter te begrijpen. Opmerkelijk is dat afhankelijk van de evolutie van het middelenmisbruik je een ander beeld te zien krijgt. Op het moment dat het gebruiken van een middel een vorm van geautomatiseerd gedrag is geworden, gaat het buiten de wil om en is het moeilijk te beïnvloeden. Het vraagt een voortdurend gefocust zijn om, na de confrontatie met een trigger, stop te zeggen. Gebruikers die na de detox, bij het zien van hun voorkeursproduct en/of de bijhorende attributen een sterke activatie laten zien bij de neuro-imaging, maken een grotere kans op terugval. Het fantaseren of denken aan de drug, geeft een soortgelijk beeld in de hersenen. Dit sluit aan bij wat we uit de terugvalpreventie weten: uitlokkers van terugval kunnen extern, maar ook intern gesitueerd zijn. Automatisch gedrag moet omgebogen worden naar bewust, wilsgestuurd gedrag (in de hersenen prefrontaal). Het spreekt voor zich dat voor deze mensen abstinent blijven heel veel energie vergt. Je kan deze kennis gebruiken om aan de cliënt en zijn omgeving uit te leggen dat craving en terugval niet zozeer een kwestie is van een slechte of een zwakke wil, maar wel van geautomatiseerd gedrag. Is dit dan een pleidooi voor exposuretherapie? Ja en neen. Niet iedereen heeft (evenveel) craving en er bestaan wellicht verschillende vormen van craving. Exposure-therapie blijkt niet voor iedereen succesvol. Bij mensen die vanuit interne conflicten drinken werkt dit bijvoorbeeld minder goed. Een individuele benadering is aangewezen. Langdurig overmatig gebruik geeft niet enkel functionele wijzigingen in de hersenen, maar ook hersenafwijkingen. Het volume van hersenonderdelen kan afnemen, maar ook de positie kan veranderen (bijvoorbeeld van de amygdala). Uitgaande van dit gegeven is het niet onlogisch dat afhankelijkheid meer en meer wordt beschouwd als een chronische ziekte.

Substitutie In Europa situeert substitutie zich tussen mythe en wetenschap. Zo’n 30.000 cliënten krijgen in Europa één of andere vorm van substitutie voorgeschreven als antwoord op hun opiaatafhankelijkheid. In de jaren ‘60 werd substitutie voor het eerst toegepast en

18

vanaf de jaren ‘90 werd het meer en meer geaccepteerd. Op het eerste zicht vallen de verschillen op: in Engeland gebruikt men bij voorkeur heroïne, in Frankrijk buprenorphine (Subutex®), in Oostenrijk SR-morfine, in België methadon, in Hongarije codeïne, in Rusland niets ... Substitutie wordt door de Russische overheid beschouwd als het sponsoren van de farmaceutische industrie. Verontrustend, want de overgrote meerderheid van de heroïnegebruikers in Rusland is HIV-positief. Tot op vandaag zijn er fervente tegenstanders én pleitbezorgers van substitutie en dit op het niveau van de verschillende landen, maar ook binnen de grenzen van eenzelfde land. Psychologische en financiële aspecten wegen in de politiek vaak zwaarder door dan wetenschappelijke bevindingen. De fondsen voor substitutie zijn veelal beperkt. Daardoor komt vooral de psychosociale begeleiding in het gedrang. In deze snelle evolutie is duidelijk een aantal trends waar te nemen: methadon blijft de

verschillend werkende bestanddelen bevat. Bovendien kan de concentratie van actieve bestanddelen aardig fluctueren. Vroegere studies bestudeerden cannabis bij het inhaleren, de opname kan dan erg variëren. Bij orale inname zouden de verschillen in opname minder groot zijn. Een verhoogd dopaminegehalte in de hersenen werd vastgesteld bij psychotici en THC doet op zijn beurt dat dopaminegehalte stijgen. Een genetische predispositie verhoogt de kans op psychotisch decompenseren bij het roken van cannabis op jonge leeftijd van 5.6% naar 23.8%. Bij jonge gebruikers van cannabis ziet men structurele veranderingen in de hersenen optreden. Is cannabis roken dan gevaarlijk? 92% van de gebruikers wordt in ieder geval niet psychotisch. Je komt bij de overige 8% terecht als je jong begint en op regelmatige basis sterk geconcentreerde cannabis rookt. En zeker als je beschikt over kwetsbare genen ...

Kanttekeningen bij onderzoek

gouden standaard en buprenorphine wordt meer en meer gebruikt bij detox. Systematische literatuuroverzichten wijzen uit dat methadon en buprenorphine in hoge doses effectiever zijn. De plaats van naltrexone is onduidelijk. Er werd gepleit voor een ruimer aanbod van medicatie voor substitutie, om op basis van medische gronden te kunnen kiezen voor een bepaald middel. Natuurlijk is ook kosteneffectiviteit geen te verwaarlozen factor: wat betekent het voorschrijven van bepaalde substitutiemedicatie op juridisch vlak, op het vlak van criminaliteit, schade en kosten voor de gezondheidszorg?

Cannabisgebruik en psychose

Onderzoek loopt vaak over een korte periode en richt zich op een beperkt aantal parameters. Er is dan ook weinig geweten over het effect van verschillende behandelepisodes en van een verschillend behandelaanbod. Vaak wordt gekeken naar de effecten van één product, terwijl middelenmisbruikers dikwijls meer dan één product gebruiken. We weten ondertussen dat de duur van de behandeling bepalend is voor het resultaat, zowel residentieel als ambulant. Maar waarom is dat zo? Hoe werkt dat? Wat is de link tussen retentie in behandeling en behandeleffectiviteit? Is het niet beter om in plaats van te focussen op een zo laag mogelijke medicatiedosis andere behandeldoelen te integreren? En ten slotte: moeten we niet trachten wat we doen beter te doen, dit wil zeggen geëngageerder en wetenschappelijk beter onderbouwd, in plaats van onze hoop te stellen op vernieuwingen? Zo klonk het in Boedapest. Stof om over na te denken! Mieke Van Peteghem

De moeilijkheid bij onderzoek over cannabis is dat het zoveel verschillende werkzame en VAD-BERICHTEN,

2005, 5

Prof. dr. W. Miller, de grondlegger van de motiverende gespreksvoering, aan het woord | 2 september, Amsterdam Op vrijdag 2 september 2005 vond de lezing ‘How Motivational Interviewing emerged from 30 Years of Unexpected Findings’ van prof. dr. William Miller plaats in het Academisch Medisch Centrum te Amsterdam. Hij was er te gast op vraag van de Vereniging voor Gedragstherapie en Cognitieve Therapie (VGCT).

Ook voor heel wat Vlaamse hulpverleners en preventiewerkers is Miller geen onbekende. Hij is immers de grondlegger van ‘motivational interviewing’. Motiverende gespreksvoering is een directieve, doelgerichte, client-centered hulpverleningsmethodiek, bedoeld om de veranderingsbereidheid te vergroten. Samen met Stephen Rollnick schreef hij in 1991 het boek ‘Motivational interviewing: Preparing people to change’. In 2002 verscheen een herziene versie, die onlangs ook in het Nederlands vertaald werd. Motiverende gespreksvoering werd ontwikkeld om betere resultaten te verkrijgen op een terrein waar gedragsverandering niet eenvoudig is: de alcohol- en drughulpverlening. In de Nederlandse, en meer en meer ook in de Vlaamse hulpverleningscentra wordt motiverende gespreksvoering gezien als één van de basisstrategieën van behandeling. Maar ook buiten de alcohol- en drugthematiek wint deze methodiek snel terrein en wordt hij onder meer ingezet in de (forensische) psychiatrie en de jeugdgezondheidszorg, met name waar het verandering van gewoontegedrag betreft. Voorbeelden van toepassingsgebieden in Nederland zijn: het bevorderen van therapietrouw bij medicatiegebruik, het opvolgen van gedragsadviezen voor hypertensie, diabetes en obesitas en de behandeling van impulscontrolestoornissen en seksuele stoornissen. Prof. dr. Gerard Schippers beschreef eerst de ‘state of the art’ omtrent motiverende gespreksvoering in Nederland. In zijn leVAD-BERICHTEN,

2005, 5

zing stond Miller stil bij ontwikkelingen en onderzoek van de afgelopen dertig jaar. In dat overzicht bleek eens te meer hoe empirisch de onderzoekers aanvankelijk te werk gingen. Afzonderlijk van elkaar stelden Miller en Rollnick vast hoe belangrijk het motiveren van cliënten en het verminderen van weerstand is. Vanuit die vaststellingen werd motiverende gespreksvoering ontwikkeld en gedurende al die jaren getoetst en

verfijnd. Motivatie en weerstand zien Miller en Rollnick daarbij niet zozeer als eigenschappen van de cliënt, maar als een afgeleide van de interactie tussen cliënt en hulpverlener. Deze voortdurende verfijning vinden we terug in het feit dat de uitgave van 2002 aanzienlijk veranderd is. De focus heeft zich verbreed van de alcohol- en drugproblematiek tot gedragsverandering in het algemeen. Ook hebben de auteurs doelbewust getracht een beschrijving te geven van wat de methode wél is en van wat ze niet is: ”Motiverende gespreksvoering is een vak-

kundige hulpverleningsmethode, niet een serie technieken, die snel kunnen worden aangeleerd … Het is een manier van bij mensen zijn, die waarschijnlijk heel anders is dan de wijze waarop zij in het verleden door anderen zijn behandeld. De methode is ontworpen om motivatieproblemen op te lossen die positieve gedragsverandering verhinderen”. Vier algemene principes - die in het boek uitvoerig worden behandeld - vormen de grondslag: 1. empathie uitdrukken, 2. discrepantie ontwikkelen, 3. meegaan met weerstanden en 4. persoonlijke effectiviteit ondersteunen. De auteurs hebben bijna alles uit het boek verwijderd over benaderingen waarmee motiverende gespreksvoering soms wordt verward: FRAMES (componenten van effectieve kortdurende interventies), terugkoppeling van patiëntgegevens, motivatieverhogende therapie, de stadia van gedragsverandering uit het transtheoretisch model (Prochaska en DiClemente), kortdurende interventies en andere aanpassingen. Als afsluiter van een hoogst interessant seminarie kreeg prof. Dr. W. Miller het eerste Nederlandstalige exemplaar van ‘Motiverende gespreksvoering’ overhandigd. Marie-Claire Lambrechts Geert Verstuyf

Miller, W. & Rollnick, S. (2005). Motiverend gespreksvoering. en methode om mensen voor te bereiden op verandering. Gorinchem: Uitgeverij Ekklesia. Verkoopprijs: € 24,90.

19

European Society for Social Drug Research: 16th annual conference 27-29 oktober, Manchester De European Society for Social Drug Research, afgekort ESSD, biedt in de eerste plaats een forum voor Europese onderzoekers die sociaal onderzoek verrichten naar alcohol en andere drugs. Dit doen ze aan de hand van een jaarlijkse conferentie. Dit jaar vond die in Manchester plaats. Van de deelnemers aan de conferentie wordt een actieve bijdrage verwacht onder de vorm van een presentatie. Dit betekent dat de groep deelnemers relatief beperkt is, wat de discussies ten goede komt. Een korte impressie.

op basis van de vraag over drinken tijdens de laatste week. De vraag over het drankgebruik tijdens de laatste gelegenheid houdt volgens Kraus dus een overschatting in. De onderzoeker wijdde dit aan het verkeerd begrijpen van deze vraag door de leerlingen.

Algemene indruk

Binge drinking als addertje onder het gras

pecten van het gebruik van khat door Somalische immigranten. Het in Groot-Brittannië blijkbaar belangrijke onderwerp van etniciteit in alcohol- en drugonderzoek kreeg een Vlaams verlengstuk in de presentatie van Marjolein Muys (Universiteit Gent). Zij lichtte het theoretische kader toe van haar onderzoek naar gebruikspatronen bij vluchtelingen en asielzoekers.

Opvallend in het programma was het grote aantal presentaties over cannabis: van het Deense verhaal van een vrij plotse verstrenging van de aanpak van cannabisgebruik sinds de laatste verkiezingen, over de vergelijking van de normalisatie van cannabisgebruik in een aantal Europese landen tot onderzoek naar cannabiskwekers. De juiste maat voor alcohol Verder kwam harm reduction iets meer dan vorige jaren aan bod in de discussies, waEr werden ook weer enkele interessante meren enkele presentaties gewijd aan monithodologische topics geserveerd. Zo analytoring en bleken jongeren weer een vaker seerde Dr. Ludwig Kraus (Institut für onderzochte populatie te zijn. Therapieforschung München) In vergelijking met de ESSDVerder de ESPAD1-vragenlijst en conferentie van vorig jaar kwam harm merkte dat de vraagstelwerden er iets minder ling over hoeveel alcovernieuwende, ‘verreduction iets meer dan hol jongeren drinken rassende’ onderzoevorige jaren aan bod in de niet even geschikt is ken voorgesteld. Ook de vragenron- discussies, waren enkele presentaties voor alle landen die deelnemen aan het des per sessie waren gewijd aan monitoring en bleken onderzoek. De origiiets minder intens jongeren weer een vaker nele vraag in kwestie dan tijdens de voluidt: “The last time you rige editie. Doofde de onderzochte populatie te had an alcoholic drink, ‘indian summer’, die de zijn. did you drink any beer/laconferentiegangers door de ger/stout? If so, how much?” De ramen van Manchesters stadhuis respondent krijgt meerdere antwoordcatekonden aanschouwen, misschien de drang gorieën waarin een volume staat vermeld, naar een diepergaande discussie? bijvoorbeeld ‘1-2 regular bottles or cans De Britse stempel (50-100 cl)’. Deze vraag wordt ook voor andere alcoholische dranken gesteld. De ESSD-editie van 2005 werd georganiIn Scandinavische landen geven de antseerd door de Faculty of Health van de Uniwoorden op deze vraag een vrij goed beeld versity of Central Lancashire. Deze faculteit van de alcoholconsumptie. In Europese lanomvat onder meer het Centre for Etnicity den met een minder streng alcoholbeleid and Health en hun inbreng was duidelijk blijken de antwoorden op de vraag echter aanwezig. Medewerkers van dit centrum een overschatting van de alcoholconsumpwijdden presentaties aan de community tie uit te lokken. De geschatte hoeveelheid approach en aan etnische vraagstukken gedronken alcohol op basis van de vraag in alcohol- en drugonderzoek. Een andere over het drinken tijdens de laatste gelegenheid ligt beduidend lager dan de schatting Britse presentatie behandelde culturele as-

20

In de periode dat de ESSD-conferentie plaatsvond, laaide in Groot-Brittannië weer het debat op over de negatieve gevolgen van excessief drinken, het zogenaamde binge drinking. Toevallig of niet, maar in enkele presentaties en/of discussierondes op de conferentie werden methodologische vragen gesteld bij het gebruik van definities of vragen over binge drinking. De meest verspreide definitie van binge drinking - zes of meer glazen alcohol per gelegenheid - werd hier en daar in vraag gesteld, zowel de omschreven hoeveelheid (zes glazen lijkt in sommige culturen niet ‘excessief’ veel te zijn) als de afbakening van wat één gelegenheid is. Prangende vragen, nu de publieke en politieke aandacht voor dit fenomeen toeneemt.

ESSD: Europees of West-Europees? De Belgische (vooral Vlaamse) delegatie bestond uit maar liefst acht participanten. Vijf van hen, verbonden aan VAD, het Stedelijk Overleg Drugs Antwerpen, het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid en het Instituut voor Sociaal Drugsonderzoek (Universiteit Gent), gaven een presentatie. Het gros van de vijftig deelnemers kwam uit West-Europese landen. Naast België was dat vooral uit Groot-Brittannië, Nederland, Duitsland, Oostenrijk en de Scandinavische landen. Zuid- en Oost-Europa waren nauwelijks vertegenwoordigd. Toch een gemis

1

European School Survey Project on Alcohol and Drugs. Zie ook VAD-berichten, 2003, p. 18. VAD-BERICHTEN,

2005, 5

voor een belangrijk Europees alcohol- en drugonderzoeksforum. Dat was blijkbaar ook de voorzitter van ESSD, Dr. Dirk Korf (Instituut Bonger, Universiteit Amsterdam), niet ontgaan. Voor de organisatie van de volgende ESSD-conferenties polste hij bij Zuid- en Oost-Europese aanwezigen. Met succes: in 2006 vindt de conferentie in Lissabon plaats, in 2007 in het Poolse Krakow.

KNIPOOG Jongens van 15 en 16 brouwen eigen bier Drie jongens uit Berlaar hebben hun eigen bierinstallatie gebouwd. Na een les chemie over ethanol, de wetenschappelijke benaming voor alcohol, rees bij hen het idee om zelf bier proberen te brouwen. Na wat opzoekingswerk op internet lukte dat ook. Voorlopig drinken de vrienden hun bier zelf op, maar ze dromen ervan om van bier brouwen hun beroep te maken. Momenteel sparen ze volop voor een echte bierketel. Benieuwd of de leerkracht chemie het zo bedoeld heeft … Bron: Het Laatste Nieuws, 16/09/2005

Hilde Kinable Johan Rosiers

GEBOEKSTAAFD Bolier, L., Sannen, A., van Hasselt, N. (2005). Handboek Uitgaan en Drugs. Werken aan preventie van riskant alcohol- en drugsgebruik in het uitgaanscircuit. Utrecht: Trimbos-instituut. Sannen, A., de Groot, C., Schutte, A., Nabben, T. (2005). Buitenstaander of Bondgenoot. Tips voor samenwerking in het uitgaanscircuit. Utrecht: Trimbos-instituut. Beide publicaties zijn onderdeel van het project Uitgaan en Drugs. Het project is gericht op een beperking van de risico’s van het gebruik van uitgaansdrugs, waaronder ook alcohol. Centraal staat een integrale aanpak en het creëren van een gezonde en veilige omgeving. Het handboek is bedoeld voor beleidsmakers en preventiedeskundigen en biedt een overkoepelende introductie over de mogelijkheden van het project. Het onderbouwt een integrale aanpak en biedt een stappenplan waarmee je die aanpak kan realiseren. De publicatie ‘Buitenstaander of Bondgenoot’ ondersteunt preventiewerkers bij de verkenning van partners en de mogelijkheden om samen te werken aan preventie in deze setting. Het accent ligt op het opbouwen en onderhouden van een netwerk. van ‘t Land, H., van Duijvenbooden, K., van der Plas, A., Wolf, J. (2005). Opgevangen onder dwang. Procesevaluatie strafrechtelijke opvang verslaafden. Utrecht: Trimbos-instituut. Het onderzoeksrapport bespreekt de in- en uitvoering van de SOV, de strafrechtelijke opvang verslaafden, een justitiële maatregel VAD-BERICHTEN,

2005, 5

die de gedwongen opname mogelijk maakt van verslaafden die een crimineel feit hebben gepleegd. Het rapport gaat dieper in op de diverse problemen bij de invoering van de maatregel en bij de ontwikkeling van het programma. Het bevat ook suggesties voor een verbetering van de aanpak. Nabben, T., Quaak, L., Korf, D.J. (2005). NL. Trendwatch. Gebruikersmarkt uitgaansdrugs in Nederland. 2004-2005. Amsterdam: Rozenberg Publishers. NL. Trendwatch is een kwalitatieve monitor die trends in alcohol- en druggebruik in het uitgaansleven in Nederland onderzoekt. Het levert bruikbare informatie op voor preventiewerkers, beleidsmakers, onderzoekers en andere geïnteresseerden die de gebruikersmarkt van uitgaansdrugs in het uitgaanscircuit (in Nederland) kritisch willen volgen. Stockwell, T., Gruenewald, P.J., Toumbourou, J.W., Loxley, W. (Eds.) (2005). Preventing harmful substance use. The evidence base for policy and practice. Chichester: John Wiley & Sons. Het boek biedt een synthese van de evidence base van de preventie van druggerelateerde schade. Het gaat in op patronen van risicogedrag en de schade die dit gedrag kan veroorzaken. Het geeft een aantal concrete voorbeelden van interventies op lokaal niveau. De implicaties van bepaalde wetgevende maatregelen op riskant gebruik worden besproken. Er is verder een hoofdstuk

gewijd aan de evidence base van preventie in de brede zin van het woord en ook een aan concrete aanbevelingen voor preventie en onderzoek. Coomber, R., South, N. (Eds.) (2004). Drug use and cultural contexts. ‘Beyond the West’. S.I.: Free Association Books. Deze publicatie gaat in op middelengebruik, inclusief alcohol, in verschillende culturen. Wat in de ene cultuur volkomen aanvaard is, wordt door een andere cultuur sterk veroordeeld. Meer nog, het gebruik van sommige middelen draagt in de ene cultuur bij tot de samenhang en de tradities, terwijl dat in een andere cultuur net wordt veroordeeld en wordt beschouwd als schadelijk voor het individu én de samenleving. Andere vormen van druggebruik dragen niet direct bij tot de samenhang van een cultuur, maar tekenen die cultuur wel in sterke mate. Verder blijkt dat tradities sterk doorwegen, zelfs bij culturele veranderingen. Grant, J.E., Potenza, M.N. (Eds.) (2004). Pathological gambling. A clinical guide to treatment. London: American Psychiatric Publishing. Onderzoek naar problematisch gokken is een vrij recent fenomeen. Dit boek biedt een helder overzicht van dit onderzoek. Het besteedt aandacht aan de epidemiologie, de etiologie, de diagnostiek, de preventie en de behandeling van cliënten met een gokprobleem.

21

UITGELEZEN Cultural mediators in a hegemonic nightlife: opportunities for drug prevention Irefrea (European Research Institute of Risk Factors on Adolescents and Young People) is een Europees netwerk dat zich richt op de promotie van en het onderzoek naar drugpreventie bij adolescenten en jongeren. Onderzoekers vanuit Europa verrichten sinds enkele jaren onderzoek in het uitgaansleven en bundelen de resultaten over de verschillende landen in een aantal publicaties. In deze publicatie staat men stil bij de rol van intermediairen in het uitgaansleven. Meer dan 650 intermediairen werden geïnterviewd over hun visie op het uitgaansleven en hun eigen rol in preventie in het uitgaansleven.

Visie Het boek vertrekt vanuit de idee dat recreatieve settings een groeiende invloed hebben op het socialisatieproces van adolescenten en jongeren. Bovendien spelen ze een steeds grotere rol in de vorming van attitudes en gewoontes rond gezondheidsaspecten en persoonlijkheidsontwikkeling. Er is in het uitgaansleven dan ook een duidelijke nood aan integrale preventieve maatregelen, die rekening houden met de noden van de uitgaanders en die onderbouwd worden door wetenschappelijke evidentie. De best geplaatste

mensen hiervoor zijn de professionelen die nu reeds deel uitmaken van het uitgaansleven.

Het onderzoek Leden van vier verschillende groepen intermediairen werden onderworpen aan diepte-interviews: professionelen in de recreatieve industrie, maatschappelijk werkers, professionelen in de media en vertegenwoordigers van jongerengroepen. De totale groep die in het rapport beschreven wordt, bestaat uit 674 intermediairen uit tien verschillende Europese steden. Men onderzocht welke rol intermediairen spelen in promotie, verspreiding en preventie van recreatief druggebruik; welke kennis, competenties, interesses en attitudes zij hebben over het uitgaansleven; welke voordelen en risico’s naar gezondheid het uitgaansleven met zich meebrengt; hoe hun eigen visies en attitudes beïnvloed worden door hun persoonlijk druggebruik, hun levensstijl en de vorming die ze reeds gevolgd hebben, … Verder rapporteert het boek over een onderzoek over jongerenmedia en hoe alcohol, tabak en andere drugs behandeld worden in deze magazines.

Een tipje van de sluier Volgens intermediairen hechten jonge mensen veel belang aan entertainment en geld en worden ze beïnvloed door bepaalde elementen,

22

zoals mode. Hoewel volgens hen het individuele belang bij de jongeren primeert in vele facetten van hun sociaal leven, heeft dit een tegenhanger in de club: de groepservaring is hier van belang. Volgens deze professionelen hebben jonge mensen verschillende redenen om uit te gaan. Op de eerste plaats komt het ontvluchten van de dagelijkse routine. Dit heeft volgens de auteurs niet zozeer te maken met escapisme, maar is een activiteit met een eigen betekenis. Een groot deel van de jonge mensen experimenteert graag met verschillende ruimtes en contexten, en uitgaan is daar één van. Het wordt gezien als het switchen tussen verschillende contexten, waarbij je zo snel mogelijk overgaat van de ene naar de andere context. Alcohol- en druggebruik is hierbij een middel om dit te versnellen en hoort duidelijk bij uitgaan. En het is juist de industrie die een uitgaansaanbod heeft, die zich permissief opstelt tegenover druggebruik. Meer nog: indirect en direct hebben ze op een bepaalde manier het druggebruik gepromoot, door gebruik te maken van effecten van drugs om het uitgaansleven te promoten. Ook de media heeft hierin een belangrijke rol gespeeld. Uit de analyses van de verschillende groepen van intermediairen blijkt verder dat er heel wat verschillen zijn wat betreft hun visie op het uitgaansleven en jonge mensen en hun rol in preventie in het uitgaansleven. Zo kent hun eigen druggebruik of het al dan niet gevolgd hebben van vormingen over jongeren een weerspiegeling in hun visie.

Preventie Uit de resultaten concluderen de auteurs dat het noodzakelijk is om professionelen in het uitgaansleven erop te wijzen dat zij een voorbeeldfunctie hebben wat betreft alcohol- en druggebruik. Tegelijk is hun medewerking in preventie van belang. Training blijkt dus noodzakelijk voor een effectieve samenwerking. Deze samenwerking kan een win-win-situatie zijn: zowel de doelstelling om bezoekers aan te trekken als het vrijwaren van de gezondheid VAD-BERICHTEN,

2005, 5

en de veiligheid van bezoekers kan nagestreefd worden. Meer resultaten en tips voor preventie in het uitgaansleven vind je terug in het boek.

Het lezen waard? Dit boek is een belangrijke bron van informatie, met heel duidelijke aanbevelingen voor preventie in het uitgaansleven. Net als in hun andere publicaties trachten de au-

teurs de betekenis van middelengebruik in het uitgaansleven te achterhalen en te objectiveren. Voor preventiewerkers die aan de slag willen in het uitgaansleven is dit dus belangrijk leesvoer. Zij zullen de context en de rol van middelengebruik in het uitgaansleven beter begrijpen.

De schrijfstijl en de begrijpbaarheid van het boek zijn echter niet optimaal. Hierdoor kan je wel een tijdje zoet zijn met het doorworstelen van het boek. Tina Van Havere

Calafat, A., e.a. (2004). Cultural mediators in a hegemonic nightlife: opportunities for drug prevention. Valencia: Irefrea Je kan het boek downloaden op www.irefrea.org.

ETALAGE Dossier speed Na cannabis is speed de meest gebruikte illegale drug in Vlaanderen. Ruim één op de tien vragen aan de DrugLijn gaat over speed. Daarom heeft VAD een productdossier samengesteld. Het dossier bevat informatie over de historiek en de prevalentie van speedgebruik, de context van gebruik en gebruikersprofielen, de farmacologie, de effecten en de risico’s op korte en lange termijn, evidence-basedbehandelmethoden voor speedafhankelijkheid (inclusief een beslissingsboom) en harm-reductionmaatregelen. PUB31, € 7,50

Dossier buprenorfine Aanbevelingen voor het gebruik van buprenorfine - hoog gedoseerd - in de behandeling van opiaatafhankelijkheid In deze aanbevelingen, die gebaseerd zijn op evidence-basedonderzoeksliteratuur, wordt uitgebreid stilgestaan bij de farmacologische eigenschappen van het product, de effectiviteit, de indicaties en contra-indicaties, de neveneffecten en het veiligheidsprofiel van dit middel. Het bevat concrete aanbevelingen, met onder andere verschillende medicatieschema’s om een kwaliteitsvolle klinische praktijk te bevorderen, die kadert in een ruimere psychosociale begeleiding. Deze publicatie richt zich tot artsen, maar ook tot andere hulpverleners die met deze doelgroep werken. PUB32, € 7,50 VAD-BERICHTEN,

2005, 5

Alcopops, que? Alcopops? Breezer? Premix? Cooler? Is het limonade met een beetje alcohol of alcohol met een beetje limonade? Mag een tiener die drankjes kopen? Wat zegt de wet? Welk effect kunnen de drankjes hebben op lichaam en gemoed? Deze folder, geschreven op maat van twaalf- tot zestienjarigen, maakt deel uit van de ‘Alcohol. Bekijk het eens nuchter’-campagne ‘A Cool World’. De eerste versie, die in 2002 verscheen, werd geactualiseerd. ALG09, € 0,15

Preventie van alcohol- en andere drugproblemen Monitoring van activiteiten (Ginger) | onderzoeksrapport © 2005 Het Gingerrapport 2004 schetst een beeld van preventieactiviteiten in Vlaanderen. De resultaten zijn gebaseerd op meer dan vijfduizend geregistreerde preventieactiviteiten van 62 preventieactoren. In vergelijking met de vorige jaren bevat het rap-

23

ETALAGE ker op in het oog springende evoluties. Niet alleen de inhoud onderging een wijziging, ook de vorm: Ginger is in een nieuw kleedje gestoken. ALR02, € 10,00

Combigebruik folder

port minder tabellen en cijfers, maar meer grafieken, waardoor de resultaten in één oogopslag duidelijk zijn. De focus ligt ster-

Veel mensen combineren verschillende drugs zonder er bij stil te staan. Vaak worden illegale drugs gemixt, maar combinaties met legale drugs komen het meest voor. De effecten zijn onvoorspelbaar, wat extra risico’s met zich meebrengt. Volgende vragen komen in de folder aanbod: Wat is combigebruik? Waarom bombineren mensen drugs? Wat kan er mislopen? En wat als het fout loopt? Waar kan je hulp en informatie vinden? De folder gaat ook in

op de risico’s van een aantal veelgebruikte en gevaarlijke combinaties © 2005, bestelcode DLF17, € 0,40

BESTELBON Naam publicatie

bestelcode eenheidsprijs

Dossier buprenorfine

PUB32

€ 7,50

Dossier speed

PUB31

€ 7,50

Alcopops, que?

ALG09

€ 0,15

aantal

Preventie van alcohol- en andere drugproblemen. ALR02 Monitoring van activiteiten (Ginger) | Onderzoeksrapport © 2005

€ 10,00

Combigebruik

DLF17

€ 0,40

Als je ouders drinken | folder

ALG25

www.bekijkheteensnuchter.be | postkaart

ALG24

gratis tot 31 december 2005 (maximum 50 exemplaren); vanaf 1 januari 2006: € 0,20 50 exemplaren gratis, > 50 exemplaren: € 0,10 per kaartje

≤

totaal

Totaal

Naam: Leveringsadres: Facturatieadres: Tel.:

Datum bestelling: Handtekening:

De prijzen zijn exclusief verzendingskosten en eventuele verpakkingskosten.

24

De leveringstermijn is ongeveer twee weken. Betaling na ontvangst van factuur.

Terugsturen naar: VAD,Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel, fax 02 423 03 34 • e-mail [email protected] VAD-BERICHTEN,

2005, 5