Periodiek van de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw
VAD-berichten Verschijnt vijf maal per jaar • Afgiftekantoor: 9000 Gent X
januari 2008 • N1
AD VALVAS VAD-vormingen Werkwijze® vormingsaanbod over alcohol en drugs • Screening, intake en diagnostiek bij problematisch middelengebruik 6 maart 2008 • Eerste Hulp Bij Drugincidenten-Uitgaansleven (EHBD-U). Train-de-trainer 7 en 21 maart 2008 • Van gedwongen naar vrijwillige hulpverlening 13 maart 2008 • Motiverende gespreksvoering 18 maart, 8, 15 en 22 april 2008; followupdag op 4 juni 2008 • Terugvalpreventie 20 maart, 10 en 17 april 2008 • Materialendag 23 april 2008
• Diversiteit in alcohol- en drughulpvoorzieningen 24 april 2008 • Een drugbeleid in de bijzondere jeugdzorg 25 april 2008 Alle vormingen die VAD organiseert gaan door in de Vanderlindenstraat 15 in Schaarbeek, tenzij anders vermeld.
Congressen • 3rd European Prevnet Conference, eHealth and best practises in the development of web and mobile based prevention and treatment tools on alcohol, drugs, gambling 27-29 maart, Brussel www.prevnet.net/
• Second International Conference of the International Society for the Study of Drug Policy 3-4 april 2008, Lissabon (Portugal) www.issdp.org/conferences.htm • Building Capacity for Action. European Alcohol Policy Conference 3-5 april, Barcelona (Spanje) www.dss3a.com/btg • UKESAD. 5th UK/European Symposium on Addictive Disorders 8-10 mei, Londen (Verenigd Koninkrijk) www.ukesad.org • 19th International Conference on the Reduction of Drug Related Harm 11-15 mei, Barcelona (Spanje) www.ihra.net/Barcelona • Europad 8 Conference. Heroin Addiction and Related Clinical Problems 29-31 mei, Sofia (Bulgarije) www.europad.org/europad2008.asp
INHOUD REDACTIONEEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
COLOFON HOOFDREDACTIE: REDACTIE:
VAD IN ACTIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Impulsiviteit en zelfcontrole in de verslavingszorg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Alcohol en andere drugs. De feiten en de fabels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 FOCUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Studiebezoek bij het Franse focal point . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
KATERN VROEGINTERVENTIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Vroeg begonnen is … gewonnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Vroeginterventie via groepswerking voor jongeren met beginnende drugproblemen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 ‘Hoeveel is te veel’ biedt gebruikers een eerste evaluatie van hun gebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 Alcohol in België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 VAD-studiedag over alcohol en andere drugs: vroeginterventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
ILLUSTRATIES: ABONNEMENTEN: E-MAIL: WEBSITE: LAY-OUT & DRUK:
F. Matthys I. Baeten I. Bernaert H. Heyvaert H. Kinable F. Laudens K. Raskin Pokke 02 423 03 33
[email protected] www.vad.be Drukkerij EPO 03 239 61 29
GEWIKT EN GEWOGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Stand van de drugproblematiek in Europa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 BIJBLIJVEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Jongeren onder invloed - Kansen voor preventie van schoolbank tot barkruk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Zeventiende Forum Alcohol- en Drugonderzoek (FADO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 GEBOEKSTAAFD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 AANGENAAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 ETALAGE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
KNIPOOG Politie geeft arrestant spacecake . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 Nieuw woord: alcoholbus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 Agent verliest werk door wiet in gehaktballen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2
V.U.: dr. Frieda Matthys, Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel
VAD-BERICHTEN,
2008, 1
Redactioneel Dit nummer van VAD-berichten is bijna volledig gewijd aan vroeginterventie, net zoals onze studiedag in november. Inmiddels is er overvloed aan evidentie dat verslaving een chronische, voortschrijdende aandoening is, die zowel op sociaal als op psychisch en lichamelijk vlak toenemende schade veroorzaakt. Hoe groter de schade, hoe moeilijker de behandeling, hoe groter de kans op herval en hoe kleiner de kans op herstel. De mogelijkheden voor een individu om zijn gedrag grondig te veranderen worden door het middelenmisbruik juist aangetast. Voor preventie en hulpverlening hebben deze vaststellingen belangrijke consequenties. Hoe vroeger men een verslavingsprobleem detecteert, of beter nog hoe vroeger men het risico op het ontstaan van een probleem detecteert, hoe meer mogelijkheden om problemen en beschadiging te voorkomen en/ of te genezen. Deze inzichten zijn vooral belangrijk voor de niet-categoriale hulpverlening, voor de huisarts, voor de algemene gezondheidszorg, voor het algemeen welzijnswerk, voor intermediairen in school- , werk- en vrijetijdsomgeving. Nog steeds is het zo dat problemen in deze sectoren of niet herkend worden, of genegeerd worden en doorgeschoven naar de gespecialiseerde centra. Een belangrijke kans om vroegtijdig in te grijpen, met meer kans op een positief effect en zonder dure, residentiële, behandelingen, wordt nog vaak niet gegrepen. Daarom hebben wij dit thema vanuit verschillende invalshoeken belicht, zowel theoretisch als in zijn mogelijke toepassingen. Wij hopen er belangstelling voor te wekken bij nieuwe groepen hulpverleners en preventiewerkers. VAD biedt ook vorming aan geïnteresseerden om adequater te handelen op gebied van vroegdetectie en -interventie.
Frieda Matthys
VAD-BERICHTEN,
20 0 8 , 1
3
VAD IN ACTIE Impulsiviteit en zelfcontrole in de verslavingszorg Masterclass voor ervaren hulpverleners Op vrijdag 7 december organiseerde VAD voor ervaren hulpverleners in de alcoholen drughulpsector een seminarie over de recente ontwikkelingen op het gebied van onderzoek en behandeling van impulsiviteit. Doelstelling was niet alleen om het werkveld te informeren, maar ook om een aanzet te geven tot vernieuwing in de behandeling. De keuze viel op dit thema door de vormingsvraag van hulpverleners aan VAD. De talrijke opkomst vormde het beste bewijs dat impulsiviteit een aspect is dat aandacht verdient en krijgt in de behandeling van alcohol- en drugproblemen.
den volgens het model van Dialectische Gedragstherapie (DGT) met borderlinecliënten. Dr. Berens schetste allereerst de overeenkomsten tussen de cliënten met de diagnose borderline-persoonlijkheidsstoornis en die met de diagnose aan middelengerelateerde stoornis. De prevalentie van een middelenprobleem bij borderlinecliënten is 66%, die van borderline-persoonlijkheid bij verslaafden 18%. Onderzoek van de Jellinekkliniek wees uit dat verslavingszorg en psychiatrie zich vooral focussen op het probleem bij de cliënt dat past in hun behandelopzet. Het behandelmodel van DGT is een training die zich specifiek richt op het leren van vaardigheden aan cliënten die hen helpen om op een constructieve manier om te gaan met moeilijke emoties in plaats van impulsief gedrag te stellen dat de cliënt en zijn omgeving schaadt. DGT gaat uit van een biologische dysfunctie op het gebied van de emotieregulatie. Deze functiestoornis wordt versterkt door de omgeving die het impulsieve gedrag niet ziet als een - gebrekkige - poging om met emoties om te gaan, maar die impulsief gedrag negeert, bagatelliseert of bestraft. Het model toont via een gedragsanalyse aan de cliënt het verband tussen de situatie en hoe de impulsieve gedragingen van een specifieke cliënt onaangepast zijn aan de situatie en meer problemen creëren. De training omvat vier modules die elk een probleemoplossend gedrag als focus hebben. Cliënten leren om hun probleem te aanvaarden en om er een oplossing voor te bedenken.
In de voormiddag belichtte dr. cliënten. Deze cliënten blijven minder lang in behandeling en vertonen Dom impulsiviteit in het kagedragsmoeilijkheden en perder van een alcohol- en Impulsiviteit soonlijkheidsstoornissen. Ze drugproblematiek. Hij is een trek (trait) lijken niet goed te passen in verwierf kennis over die een rol speelt in het behandelprogramma en impulsiviteit bij midde initiatie, continuering lopen meer risico op terugval delenproblemen door en terugval van in middelengebruik. Dr. Dom eigen onderzoek voor pleitte voor een gedifferentizijn doctoraatsthesis middelenproblemen. eerde behandeling, waarbij bij en door zijn klinische de start van de behandeling zo praktijk. De definitie van goed mogelijk wordt gemeten welke impulsiviteit en hoe die te me(neuro)cognitieve functiestoornissen een ten bleek complex. Bij de populatie specifieke cliënt heeft, om vervolgens de bemiddelengerelateerde stoornissen valt imhandeling op de beperkingen van de cliënt pulsiviteit uiteen in een ontregeling van de af te stemmen. Het uitwerken van training in zelfcontrole enerzijds en van de besluitvoraandacht, geheugen en planning is volop in ming anderzijds. Anders gezegd: impulsieve ontwikkeling. mensen kunnen hun aandacht, perceptie en De hulpverleners in de verslavingszorg zijn gedrag moeilijk sturen. Ze doen het gekende vertrouwd met hoe cliënten leren om te gaan eerst en denken dan. Verder kiezen ze voor met situaties die een hoog risico inhouden op beloning op korte termijn en kunnen ze niet middelengebruik. Aanleren van planningsplannen in de toekomst. strategieën kan een antwoord bieden op de uitdaging om cliënten zelf te laten vooruit Dr. Dom nam het standpunt in dat stoorniskijken naar hoogrisicosituaties. sen in zelfregulatie en in impulscontrole een belangrijk kenmerk zijn bij veel, maar niet Contingency management en community bij alle patiënten met middelenproblemen. reinforcement werken dan weer in op de Vaardigheidstraining Hij concludeerde uit onderzoek dat impulsibeperkingen in besluitvorming. Dr. Dom viteit een trek (trait) is die een rol speelt in meende tot besluit dat kruisbestuide initiatie, continuering en terugval van Na een kennismaking met het beving verrijkend kan werken tusmiddelenproblemen. Het is dus een in de grippenkader van DGT ging meProblemen sen behandelstrategieën bij tijd en ruimte stabiel kenmerk, dat niet envrouw De Cuyper dieper in op middelenproblemen en die kel voorkomt bij alcohol- en druggebruikers, twee modules - kernopletmet bij andere psychiatrische maar ook bij andere stoornissen van meer tendheid en frustratietoleimpulscontrole ziektebeelden waar impulontremde aard zoals ADHD, borderline-perrantie/omgaan met crises beïnvloeden de siviteit een rol speelt. soonlijkheidsstoornis en schizofrenie. - die relevant zijn voor de behandelbaarheid behandeling van impulsiIn de namiddag vertrokken Functiestoornis viteit. Kernoplettendheid en prognose van de beide sprekers net van dit is de vaardigheid die gecliënten. uitgangspunt. Dr. Berens en Problemen met impulscontrole beïnvloeplaatst wordt tegenover cogmevrouw De Cuyper werken beiden de behandelbaarheid en prognose van nitieve uitingen van de zelfcon-
4
VAD-BERICHTEN,
2008, 1
trole-ontregeling en verdragen van crises de vaardigheid tegenover de gedragsmatige uitingen. Ze illustreerde de opbouw van de module met oefeningen. Hier bleek hoezeer creativiteit en integreren van oefeningen uit andere benaderingen een training levendig en op maat kunnen maken. Belangrijk in heel dit behandelopzet is de basishouding van de therapeut binnen DGT, die een evenwicht beoogt tussen accepteren van de cliënt en zijn beperkingen en de cliënt leren de eigen problemen op te lossen door het aanreiken van de juiste vaardigheden. De moeilijkheid
van dit evenwicht ervaarden de deelnemers aan den lijve in een rollenspel. Het differentiëren van de behandeling bij alcohol- en drugproblemen naar cognitieve functiestoornissen, zoals beperking in impulscontrole en in besluitvorming, kan een meerwaarde bieden voor deze moeilijk te behandelen subpopulatie en ook voor de hulpverleners die hen behandelen. Modellen zoals DGT bieden inspiratie, maar dienen vertaald te worden naar de specifieke behandelcontext van de verslavingszorg. De
keuze viel op één antwoord op de vraag hoe impulsiviteit kan worden behandeld. Uiteraard zijn de andere bestaande behandelmodellen en -technieken evenwaardig en de moeite van het exploreren waard. Het onderzoek naar impulsiviteit en de behandeling ervan is in volle ontwikkeling. De interesse en vraag hiernaar is aanwezig in de verslavingszorg. Dus deze aanzet wordt ongetwijfeld vervolgd. Kathleen Raskin
Alcohol en andere drugs. De feiten en de fabels
Medio 2006 vroeg de federale minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid aan VAD, Fédito Bruxelloise en Fédito Wallone, de repectievelijke koepelorganisaties in Vlaanderen, Brussel en Wallonië om een federale vzw op te richten om de jaarlijkse campagne in het kader van het Fonds ter Bestrijding van Verslaving vorm te geven. Dit Fonds werd in juli 2006 opgericht om projecten en campagnes met betrekking tot verslaving en genotmiddelen te organiseren. De nieuwe vzw die in oktober 2006 boven de doopvont werd gehouden kreeg de naam iDA (spreek uit ‘i-dee-ja’). IDA staat voor ‘informatie over Drugs en Alcohol’. iDA werd opgericht met als ruime doelstelling om alle activiteiten met betrekking tot de gezondheidsaspecten van legaal en illegaal druggebruik voor heel België te organiseren en op te volgen en in het bijzonder preventiecampagnes. De troeven van deze nieuwe vzw zijn dat ze over voldoende middelen beschikt om een nationale campagne te organiseren en dat ze daarnaast de bestaande expertise en communicatiekanalen in de twee landsdelen bundelt. Voor de uitwerking van de campagne werd binnen iDA een werkgroep opgericht bestaande uit VAD-BERICHTEN,
20 0 8 , 1
experts uit zowel Vlaanderen, Brussel als Wallonië. Die werkgroep heeft zich sinds februari 2007 volop bezig gehouden met de ontwikkeling, uitwerking en organisatie van de campagne. De werkgroep was het snel eens over een aantal basisprincipes. De eerste campagne moet zich richten tot het algemeen publiek, moet zowel de problematiek van alcohol als andere drugs viseren, moet voor de implementatie het werkveld mee betrekken en moet tenslotte een landmerk vormen voor latere campagnes. Om aan al deze principes te voldoen werd een eenvoudig maar sterk concept van ‘feiten en fabels’ gebruikt. Feiten en fabels zoals ‘Alcohol is een goede slaapmuts’, ‘Alle jongeren gebruiken cannabis’ of ‘Alcohol + XTC
Alle jongeren gebruiken cannabis. Feit of fabel? www.druglijn.be
= plezier’ klinken waarschijnlijk bekend of aannemelijk, maar veel mensen twijfelen of ze waar zijn of niet. Er zijn feiten en fabels die iedereen aanspreken en andere die zich meer richten tot bepaalde doelgroepen zoals jongeren, vrouwen, ouders, ... Door mensen feiten en fabels voor te schotelen en in een tweede fase ook het antwoord te geven, hopen we dat mensen stilstaan bij hun eigen gebruik en het gebruik van anderen. Daarnaast brengen feiten en fabels ook makkelijk een discussie op gang. Alle feiten en fabels worden afgesloten met een contactmogelijkheid. Voor Vlaanderen is dat de DrugLijn. Na elk(e) feit of fabel volgt dus de website en/of het telefoonnummer van de DrugLijn. Het publieksluik van de campagne loopt van 29 januari tot 25 februari. Er werd gebruik gemaakt van een tiental feiten en fabels die op verschillende mediadragers werden gepresenteerd. In heel België verschenen in het straatbeeld gedurende twee weken zo’n 530 panelen van 20m² voorzien van een feit of fabel. Gedurende dezelfde periode werden op alle belangrijke Belgische TV-zenders in totaal 240 spotjes getoond. De eerste dagen van de campagne werden in alle belangrijke Belgische dagbladen in totaal een zestigtal advertenties geplaatst. Zowel bij de TV-spotjes als bij de krantenadvertenties werd gewerkt volgens hetzelfde principe: er wordt eerst een feit of fabel getoond zonder antwoord, om de nieuwsgierigheid op te wekken. Nadien (enkele minuten later bij de TV-spotjes of enkele bladzijden verder in de dagbladen) wordt het Met de steun van de federale minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid. / V.U.: Zombek Serge, Vanderlindenstraat 15, 1030 Schaarbeek | Vrij van zegel KB 02 03 1927 Art.198 par. 5 & 7.
Op 29 januari lanceerde iDA vzw, met een persconferentie in aanwezigheid van mevrouw Laurette Onkelinx, federaal minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, haar eerste preventiecampagne. Deze campagne is uniek in de zin dat het de eerste keer is sinds de federalisering van België dat er een preventiecampagne over alcohol en andere drugs wordt georganiseerd over de grenzen van de gemeenschappen heen.
5
antwoord getoond. De publiekscampagne wordt afgesloten met 235.000 Boomerangkaartjes met een feit of fabel die de laatste twee weken van de campagne werden verspreid. Er werd bij deze campagne ook expliciet een beroep gedaan op de actoren in het werkveld zodat deze campagne kan worden geïntegreerd in de bestaande werkingen op het terrein. Voor professionelen werd enerzijds een uitgebreide brochure gemaakt die alle negentien feiten en fabels verzamelt en er meer duiding bij geeft. Deze brochure kan gebruikt worden om het thema van alcohol- en ander druggebruik bespreekbaar te maken. Naast de brochure werden ook vier affiches ontwikkeld in A3-formaat die telkens een feit of fabel beschrijven. De eerste dagen na de lancering van de campagne werden deze affiches en/of brochures via een grote mailing in Vlaanderen verspreid naar zo’n 1400-tal professionelen. Daarnaast ontvingen enkele
duizenden andere professionelen een e-mail waarin de campagne werd aangekondigd en waarin zij uitgenodigd werden om een kijkje te nemen op de website van de campagne waar het materiaal voor professionelen gedownload of besteld kan worden. Voor Vlaanderen staat de DrugLijn centraal in deze campagne. De homepage van de DrugLijn werd aangepast en opgefrist om plaats te maken voor twee grote ingangen of banners. In het midden van de homepage van de DrugLijn staat een grote banner die leidt naar de campagnesite voor het grote publiek. Op deze site kunnen alle feiten en fabels worden bekeken, kan materiaal worden besteld en gedownload en wordt meer uitleg verschaft over de campagne en iDA. Rechts onderaan op de homepage van de DrugLijn staat een kleinere banner die leidt naar de campagnewebsite voor professionelen waar ook materiaal kan worden besteld en gedownload.
Voor professionelen in Vlaanderen wordt er ondertussen hard gewerkt aan een interactief platform. Dit platform zal in de loop van maart toegankelijk zijn via een button rechtsonder op de homepage van de DrugLijn (banner voor professionelen). Op dit platform zal onder meer de doorverwijsgids staan met zoekfunctie, een nieuwsrubriek, het vormingsaanbod, ... meer hierover later in VAD-berichten. De campagne van iDA wordt geëvalueerd in een onafhankelijk onderzoek dat tussen februari en mei wordt uitgevoerd door twee universiteiten. Fred Laudens iDA coördinator Alle info over ‘Feiten en fabels’ via www.druglijn.be.
FOCUS Studiebezoek bij het Franse focal point 13-14 december 2007, Parijs Tussen de laatste deadlines van 2007 door, kreeg VAD als sub-focal point de kans om strategieën uit te wisselen met het Franse focal point ‘Observatoire Français des Drogues et des Toxicomanies’, ofwel OFDT. Van in het begin was het duidelijk dat het een drukke vergadering zou zijn, vermits alle mogelijke discussiepunten die in België leven op de agenda stonden. Tussendoor konden we toch een beetje de sfeer opsnuiven van Parijs in winterstemming.
EWDD? Focal point? Sub-focal point? Om het druggebruik in al zijn facetten zo juist mogelijk te kunnen inschatten, is objectieve en nauwkeurige informatie nodig die zo snel mogelijk bij de juiste personen gebracht moet worden. In 1993 werd daarom een Europees Waarnemingscentrum voor Drugs en Drugverslaving (EWDD) opgericht. De zetel van dit centrum is gevestigd in Lissabon. Het EWDD (www.emcdda.europe.net) verenigt alle landen van de Europese Unie die elk hun plaatselijke informatiecentrum hebben. Dit centrum wordt het nationale focal point genoemd. Alle focal points samen vormen een Europees netwerk met de naam ‘Réseau Européen d’Information sur les drogues et les Toxicomanies (REITOX)’.
In België werd het Wetenschappelijk Instituut voor Volksgezondheid (WIV) aangeduid als focal point. Omwille van de staatsstructuur werden door de gewesten en gemeenschappen bovendien vier subfocal points afgevaardigd. Het focal point werkt samen met de vier sub-focal points om Europese opdrachten te realiseren. VAD is het sub-focal point voor de Vlaamse gemeenschap (andere gemeenschappen/gewesten: CTB-OTB, ASL, Eurotox).
Uitwisseling met OFDT VAD werd uitgenodigd door het WIV om samen met onze Brusselse en Waalse collega’s van de sub-focal points op studiebezoek bij het OFDT te gaan, het Franse focal point (www.ofdt.fr) dus. Ook de respectievelijke
administraties van de gemeenschappen en gewesten werden uitgenodigd, maar enkel vanuit de Franstalige gemeenschap ging een afgevaardigde van de administratie mee naar Parijs. Dit studiebezoek kadert in de nationale Reitox-academies waartoe het EWDD de focal points stimuleert. Ook het EWDD was aanwezig met twee Belgische afgevaardigden, onder wie Sandrine Sleiman, die we nog kennen van haar vorige job op het WIV en die nu werkt op het EWDD rond kwaliteitsbewaking.
Federale structuur Tijdens de inleidende gesprekken en voorstelling van de focal points werd al duidelijk dat de Belgische situatie toch wel heel specifiek is voor dit netwerk. OFDT hoeft niet samen te werken met sub-focal points, wat de communicatie éénduidiger maakt. Heel wat discussiepunten in België gaan over de afstemming, tussen sub-focal points onderling en met het focal point. Gelukkig was Lees verder op p. 15 ➞
6
VAD-BERICHTEN,
2008, 1
KATERN VROEGINTERVENTIE Vroeg begonnen is ... gewonnen Over de mogelijkheden van vroeginterventie bij problematisch middelengebruik VAD publiceerde recent een nieuw dossier over vroeginterventie. Het nieuwe dossier staat uitgebreid stil bij het belang van vroeginterventie voor personen met riskant en/of problematisch middelengebruik en bakent het begrip af binnen een globaal en gedifferentieerd aanbod. Het belicht de basisingrediënten van vroeginterventie, zoals screening en het bevorderen van motivatie en zelfcontrole. Wie geïnteresseerd is in de wetenschappelijke evidentie van deze interventies, vindt een ruim literatuuroverzicht over de effectiviteit en kosteneffectiviteit van vroegtijdige en kortdurende interventies vanuit de verschillende sectoren. Ten slotte wordt in dit dossier stilgestaan bij de knelpunten en mogelijkheden om deze innovatieve methodiek te implementeren in het werkveld.
Wat bedoelen we met vroeginterventie? Met vroeginterventie bedoelen we alle methodologisch onderbouwde acties die professionelen uit de welzijns- en gezondheidssector en andere relevante sectoren toepassen met de bedoeling personen met riskant of problematisch middelengebruik zo vroeg mogelijk te identificeren, hen te motiveren tot gedragsverandering en verder te ondersteunen bij deze veranderingsstrategie. De doelstelling van vroeginterventie is het reduceren van de (risico’s op) schade die bij het verderzetten van dit gebruikspatroon (zouden) optreden. Met vroeg bedoelen we dat de interventies plaatsvinden op een moment dat er nog geen sprake is van een gediagnosticeerde stoornis (misbruik of afhankelijkheid), ondanks tekenen, klachten en symptomen van potentieel problematisch middelengebruik.
Problematisch middelengebruik als continuüm Niet alle problemen ten gevolge van middelengebruik vallen onder de noemer ‘afhankelijkheid’. Problematisch gebruik kent een procesmatig verloop met verschillende graden van ernst. Deze ‘continuüm-opvatting’ impliceert een ruime en gedifferentieerde aanpak: het is belangrijk dat doelstelling en intensiteit van de interventies op noden, vragen en mogelijkheden van de individuele cliënt zijn afgestemd. Dit brengt met zich mee VAD-BERICHTEN,
20 0 8 , 1
dat de aanpak niet louter een zaak van de gespecialiseerde alcohol- of drughulpverlening is, maar ook van de eerstelijnsgezondheidszorg, de welzijnszorg en andere relevante sectoren: van al wie goed geplaatst is om vroegtijdig te interveniëren vóór er sprake is van een ernstige problematiek.
Belang van vroeginterventie Wie met een hulpvraag over afhankelijkheid in de gespecialiseerde hulpverlening terechtkomt, kampt doorgaans al jaren met een probleem. Bij alcohol bijvoorbeeld laat de diagnosestelling vaak meer dan tien jaar op zich wachten. Omdat een onbehandeld afhankelijkheidsprobleem de neiging heeft alsmaar toe te nemen, is het cruciaal om riskant en problematisch gebruik zo vroeg mogelijk te detecteren en aan te pakken. Dit kan verergering en de daarmee gepaard gaande schade tegenhouden en de prognose verbeteren. Het spreekt voor zich dat hoe vroeger men optreedt, hoe groter de perspectieven op gedragsverandering en de kans op herstel zijn. De mogelijkheden van de betrokkene om gedragskeuzes te maken zijn op dat ogenblik immers nog groter dan wanneer er sprake is van een middelengerelateerde stoornis. Gevolgen op het vlak van gezondheid en andere levensdomeinen zijn, gezien het vroege stadium van detectie, veelal minder ernstig en dus meer hanteerbaar. De relatie met de directe omgeving is bovendien nog niet ernstig verstoord zodat partner, ouders,
vrienden, … in het verdere verloop nog een ondersteunende en beschermende rol kunnen spelen. Vroegtijdige interventies hebben bovendien het voordeel dat ze voor de doelgroep meer aanvaardbaar zijn dan een intensieve klassieke behandeling. Ze zijn immers van korte duur en de impact op het dagelijks leven van de gebruiker is beperkt. Er is dan ook nood aan vroegtijdige interventies die op een offensieve manier iedere kans te baat nemen om het gebruik bespreekbaar te maken en zo mogelijk gedragsverandering te initiëren. Vroegtijdig ingrijpen kan gebeuren naar aanleiding van verschillende situaties, zoals absenteïsme en slecht functioneren op het werk of op school, conflicten in het gezin, gezondheidsklachten, overmatig gebruik in het verkeer, experimenterend druggebruik, … Nog te dikwijls heerst bij welzijns- en gezondheidswerkers de opvatting dat men eerst de fase van ‘hitting the bottom’ door moet vooraleer
KNIPOOG Politie geeft arrestant spacecake Waarschijnlijk is dit de nachtmerrie van elke politieagent: een arrestant drugs bezorgen. Toch overkwam het een agent in het Nederlandse Zierikzee. Tussen de lunchpakketjes in de ijskast werd daar namelijk in beslag genomen hasjcake bewaard, in afwachting van onderzoek. Niet alle collega’s waren echter op de hoogte van de bijzondere inhoud van het pakketje. Vandaar dat een politieagent per ongeluk aan één van de arrestanten de spacecake aanbood als lunch, in de veronderstelling dat het om boterhammen ging. Van een ongelukkig toeval gesproken: de man in kwestie zat vast omdat hij een hennepplantage uitbaatte. Bron: Het Laatste Nieuws, 20/12/2007
7
het inzicht en de motivatie komen. Voor deze stelling bestaat echter geen enkele evidentie. Integendeel, waardevolle doelen van enkele jaren terug dreigen steeds minder energie te kunnen losmaken, terwijl middelengebruik progressief sterker wordt gewaardeerd en in steeds meer situaties als ‘hulpmiddel’ wordt gehanteerd.
Vroeginterventie: troeven voor de eerstelijn Eerstelijnswerkers - die vaak met (potentiële) probleemgebruikers in contact komen - beschikken over enorme troeven om de situatie bespreekbaar te maken, te informeren, te begeleiden, te ondersteunen en/of de cliënt naar de gespecialiseerde hulpverlening toe te leiden. Er is meestal een vertrouwensrelatie opgebouwd met de cliënt (en het gezin) en de werking is laagdrempelig en niet stigmatiserend. Bovendien kunnen vroegtijdige interventies door een ruimere groep hulpverleners en voorzieningen worden aangeboden en blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat deze interventies zowel effectief als kosteneffectief zijn. Ten slotte is er, vanuit een stepped-care-principe, een streven naar de minst ingrijpende hulpverleningsvorm, rekening houdend met de aard en de ernst van de problematiek en met de hulpvraag van de cliënt. Ook vanuit de gespecialiseerde ambulante hulpverlening kan men voor de doelgroep die wel een hulpvraag stelt, maar bij wie het problematisch middelengebruik minder ernstig is, een gepaste kortdurende therapie aanbieden. In het dossier wordt ingezoomd op de basisingrediënten van vroeginterventie als ondersteuning van professionele eerstelijnswerkers en hulpverleners. Voor het herkennen van signalen, identificeren en screenen van riskant en/of problematisch middelengebruik worden verschillende vragenlijsten en methodieken besproken. Motivatiebevordering en het aanleren van zelfcontroletechnieken worden uitgebreid behandeld. Ook praktijkvoorbeelden, zo-
8
als kort advies door de huisarts, vroeginterventie door groepswerking met jonge experimenterende en beginnende probleemgebruikers en screening met gepersonaliseerd advies via internet komen aan bod.
Effectief? Een literatuurstudie van systematische reviews en meta-analyses laat toe te conclu-
deren dat er significant positieve effecten zijn bij de toepassing van kortdurende interventies bij riskant en problematisch alcoholgebruik. Er zijn middelgrote effecten op de alcoholconsumptie vastgesteld, met de kanttekening dat deze effecten na verloop van tijd uitdoven. De toepassing van screening en kortdurende interventies bij riskant en/of problematisch gebruik van illegale drugs is nog te weinig onderzocht en de onderzoeken zijn niet altijd van goede methodologische kwaliteit, zodat het te vroeg is om concluderende uitspraken te doen. Toch geven enkele recente RCT’s (randomised controlled trials) aan dat kortdurende interventies ook bij deze doelgroep veelbelovend zijn.
Goed in theorie, maar hoe zit het met de praktijk? Naarmate de effectiviteit en kosteneffectiviteit van vroeginterventie duidelijker wordt, rijst de vraag hoe het komt dat de toepassing op het werkveld nog zo beperkt is. In diverse settings in de welzijns- en gezondheidszorg en sectoren zoals onderwijs en arbeid doen zich nochtans kansen voor om vroegtijdige interventies toe te passen, wat voor een aanzienlijk potentieel van deze interventies zorgt. Om kansen te creëren om vroeginterventie te implementeren in verschillende sectoren, zoals onderwijs, arbeid, bijzondere jeugdzorg, welzijnswerk en gezondheidszorg, zijn beleidsmaatregelen nodig. In deze sectoren zou vroeginterventie als methodiek integraal deel moeten uitmaken van een alcohol- en drugbeleid. Als we de implementatie van vroeginterventie naar een hogere versnelling willen krijgen, zullen er ook ondersteunende incentives nodig zijn vanuit de verschillende overheden. Investeren in sensibilisering van alle betrokkenen, deskundigheidsbevordering van intermediairen en netwerkvorming rond vroeginterventie, zijn belangrijke stimulansen die de overheid kan geven. Ook het ontwikkelen en ondersteunen van initiatieven die de toepassing en het niveau van vroegtijdige interventies bij cliënten verhogen (onder meer educatief materiaal en trainingsprogramma’s) is noodzakelijk. Door het ‘nieuwe’ karakter van vroeginterventie zou financiële ruimte moeten gecreëerd worden voor conceptontwikkeling en pilootprojecten. Als bestaande initiatieven rond vroeginterventie een goede evaluatie krijgen, worden ze best structureel gefinancierd en verankerd in het bestaande aanbod. Geert Verstuyf
U kan het dossier vroeginterventie bestellen met de bestelbon op p. 20
VAD-BERICHTEN,
2008, 1
Vroeginterventie via groepswerking voor jongeren met beginnende drugproblemen In juni van dit jaar is het project ‘Vroeginterventie door middel van groepswerking met jonge experimenterende en beginnende probleemgebruikers’ van start gegaan met een subsidie van het Fonds ter Bestrijding van Verslavingen (ministerie van Volksgezondheid). Het is een samenwerking van VAD en vijf hulpverleningsdiensten: Ambulante Drugzorg De Spiegel (Asse), Broeders Alexianen - Pathways (Tienen), CAD Limburg (Genk), CGG Eclips - CAT Preventiehuis (Gent) en VAGGA - Altox (Antwerpen). We willen een aanbod ontwikkelen dat jongeren van middelbareschoolleeftijd met beginnende alcohol- of drugproblemen vroegtijdig bereikt.
Experimenteren, ook met alcohol en andere drugs, hoort bij de adolescentie en de meeste jongeren stoppen met gebruik of ontwikkelen een ‘verantwoord’ gebruikspatroon. Bij een aantal jongeren leidt dit gebruik echter tot problemen op verschillende levensdomeinen: conflicten thuis, spijbelen, juridische problemen, rijden onder invloed (op brommer of fiets), enzovoort. Hoe jonger men start met gebruiken, hoe groter ook het risico op problematisch gebruik en afhankelijkheid op latere leeftijd. Deze risicojongeren bereik je moeilijk met een individueel hulpverleningsaanbod. Zij zijn meestal zelf (nog) niet gemotiveerd om iets aan hun gebruik te veranderen. Als ze al een probleem zien of last onder-
vinden, leggen ze dit bij de omgeving die hun vrijheid beknot, hen niet begrijpt, ... De omgeving (ouders, CLB-medewerkers, leerkrachten, opvoeders, …) handelt echter vanuit bezorgdheid en de overtuiging dat de jongere zijn gedrag dient te veranderen.
Dat programma stimuleert de jongeren om op basis van correcte informatie en het stilstaan bij hun gebruik en functioneren zelf conclusies te trekken en een (wenselijke) gedragskeuze te maken. Een groepsaanbod is voor deze jongeren laagdrempeliger dan een individueel hulpverleningsaanbod. Er zijn lotgenoten aanwezig en het is eerder vorming dan therapie, waarbij de afbakening in de tijd en het inhoudelijke programma veiligheid biedt. De uitdaging voor de begeleiders is aansluiten bij de leefwereld van de jongeren, een goed contact met hen opbouwen en toch hun blikveld verruimen naar de consequenties van hun gebruik voor anderen en voor hun eigen toekomst.
Eerder vorming dan therapie Dwang buiten - niet binnen Vroeginterventie wil bij deze jongeren probleembeleving uitlokken op een moment dat zij spontaan nog niet tot deze reflectie, laat staan tot een hulpvraag, komen. Op basis van hun jarenlange ervaring met de doelgroep, ontwikkelden de projectpartners daarom een interactief groepsprogramma van een vijftal sessies.
De omgeving neemt het initiatief. Ouders, school, instelling of jeugdrechtbank verplichten de jongeren om deel te nemen. Een goede samenwerking met ouders en doorverwijzers is een voorwaarde voor het welslagen van het groepsprogramma. Om binnen dit verplichte kader een
KNIPOOG Nieuw woord: alcoholbus Elke Nederlandse politieregio krijgt een alcoholbus, een busje dat uitgerust is met apparatuur waarmee het alcoholpromillage meteen kan worden vastgesteld. Tot nu toe moest elke dronken bestuurder na een positieve blaasproef naar het politiebureau worden gebracht om daar een uitgebreidere ademanalyse te ondergaan. Dankzij de alcoholbus kan de hele procedure nu veel sneller en ter plaatse worden afgewerkt. De tijdwinst die de alcoholbus oplevert, willen de agenten gebruiken om meer alcoholcontroles te houden. Bron: Taallink 110 (Nieuwsbrief van de Taaltelefoon), 10/12/2007
VAD-BERICHTEN,
20 0 8 , 1
9
vertrouwensrelatie op te bouwen met de deelnemers is het noodzakelijk dat de begeleiders geen informatie uit de sessies doorgeven. De hulpverleningsdienst biedt, indien nodig, verdere individuele begeleiding, in overleg met ouders en verwijzers.
De participerende hulpverleningsdiensten organiseren het groepsaanbod momenteel elk in hun regio. Op basis van de ervaring met deze pilootgroepen publiceert VAD een draaiboek in juni 2008. We hopen dit project daarna verder te kunnen zetten en dit vroeginterventieaan-
bod ruimer te implementeren in Vlaanderen. Wil vroeginterventie zijn doelgroep en doelstelling bereiken, dan is het van cruciaal belang dat de jongere dichtbij in een gepast aanbod terechtkan. Joke Claessens
S
inds drie jaar loopt op de afdeling Pathways van de Broeders Alexianen in Tienen een dagbehandelingsprogramma voor vroeginterventie bij beginnend problematisch middelenmisbruik. We laten de jongeren zelf aan het woord over hun ervaringen in deze groep.
Kunnen jongeren iets hebben aan zo’n groep? Pieter (14 jaar): Ja, ik denk nu op een andere manier na over mijn gebruik zodat ik er op een betere manier mee kan omgaan. Kevin (16 jaar): Ja en nee. Als jongeren echt een probleem hebben met drugs kunnen ze er misschien wel iets aan hebben. Maar persoonlijk heb ik er niets aan gehad omdat ik geen problemen heb met drugs of alcohol. Ik gebruik enkel cannabis en heb het onder controle. Ik heb hier wel geleerd dat ik het echt niet zo ver wil laten komen zoals bij C. bijvoorbeeld, die heeft echt een probleem! Verder heb ik hier eigenlijk niet veel bijgeleerd. Op straat leer je veel meer. Hoe was het voor jou om aan deze groep deel te nemen? Pieter: Ik vond het soms moeilijk om over mezelf en mijn gezin en zo te praten in een groep met mensen die ik eigenlijk niet echt ken en waar ik me ook niet goed bij voel. Ik ergerde mij soms echt aan bepaalde mensen. Wat waren de positieve kanten? Wat vond je leuk aan de groep? Pieter: Ik vond het leuk dat er een meisje kwam spreken dat zelf ook opgenomen is geweest en weet wat wij meemaken. Het is altijd beter om zo’n dingen te horen van iemand die het echt begrijpt en die je tips kan geven om met je gebruik om te gaan.
Kevin: Mijn ouders verwachten soms te veel. Ze hopen dat ik na die vier dagen het voorbeeldige studentje ga uithangen, terwijl ik mijn leven goed vind zoals het is. Hoe denken andere mensen die je kent erover? Kevin: Vrienden die ook gebruiken vinden het belachelijk dat ik zo een programma moet doen. Maar anderen vinden het goed dat ik het volg en steunen mij wel. Hoe ben je in de groep terechtgekomen? Pieter: Ik ben verplicht door mijn consulente en door het CLB van mijn school. Als ik dit niet zou volgen, dan zouden er andere en misschien zwaardere straffen volgen. Kevin: Ik ben doorgestuurd door mijn consulent. Hoe zou de groep kunnen verbeteren? Pieter: Ik zou de groepen kleiner maken, ongeveer vier mensen per groep, omdat dat makkelijker is om te praten. Het is jammer dat je vier woensdagnamiddagen kwijt bent. Als het op een andere dag zou zijn, zou het onder de schooltijd vallen en dan zijn we minder van onze vrije tijd kwijt. Ik zou ’s morgens later beginnen en ’s avonds vroeger stoppen. Een hele dag, dat is echt wel te lang. Ik zou het misschien ook op een vrijdag zetten, dan ga je je gemakkelijker kunnen inzetten omdat het de dag erna toch weekend is.
Wat waren de negatieve kanten? Wat vond je niet leuk? Pieter: Soms is het vervelend dat er zoveel vragen gesteld worden en dat daar dan te veel op doorgegaan wordt. Zeker als het over persoonlijke dingen gaat, is dat wel vervelend. De dagen duren ook te lang en zijn te vermoeiend. Kevin: Ik vind het moeilijk als jullie te lang doorgaan over vragen waarover ik eigenlijk niet wil babbelen. En dat het soms lijkt alsof jullie ons niet begrijpen omdat jullie zelf niet echt weten hoe het voelt omdat je het niet meegemaakt hebt. Hoe reageren je ouders en hoe denken ze erover? Pieter: Mijn ouders zijn blij dat ik dit programma volg en hopen dat het gaat helpen. Ze vertrouwen mij ook terug meer, omdat ze zien dat ik echt aan mijn problemen wil werken.
10
Met dank aan Tine Vandersanden en Johan Sools van Pathways
VAD-BERICHTEN,
2008, 1
‘Hoeveel is te veel’ biedt gebruikers een eerste evaluatie van hun gebruik De DrugLijn is al lang veel meer dan een telefoonlijn. Net zoals bij de andere hulplijnen is er een evolutie richting internet merkbaar. Sinds 2004 is er naast de telefoonlijn de e-mailbeantwoording, waarvan het aandeel hoe langer hoe groter wordt. En de uitgebreide DrugLijn-website wordt nu aangevuld met www.hoeveelisteveel.be, een website die mensen door middel van acht tests de mogelijkheid aanbiedt een eerste evaluatie te krijgen van hun gebruik.
Steeds meer onderzoeken tonen de effectiviteit aan van vroegtijdige en kortdurende interventies bij problematisch middelengebruik. Ervaringen in het buitenland tonen aan dat zogeheten e-SBI (‘electronic screening and brief interventions’) beloftevolle strategieën zijn als aanzet tot vroegtijdige gedragsverandering. Mensen de mogelijkheid bieden om via een vragenlijst op het internet hun eigen middelengebruik te testen, kadert in deze aanpak. Drempelverlagende aspecten, zoals de anonimiteit, het altijd beschikbaar zijn van het internet en het gratis aanbod van deze zelftests via het internet, zijn een grote meerwaarde. Concreet zijn er op ‘Hoeveel is te veel’ acht testen terug te vinden: over cannabis, alcohol, speed, cocaïne, XTC, slaap- en kalmeringsmiddelen, gokken en internet. Deze testen bestaan telkens uit tien tot twintig meerkeuzevragen, die op enkele minuten tijd kunnen worden ingevuld. Snel, anoniem en gewoon vanachter de eigen pc thuis. De gebruiker krijgt onmidVAD-BERICHTEN,
20 0 8 , 1
dellijk een eerste evaluatie van zijn gebruik en een beknopt advies. Meer bepaald komt de gebruiker afhankelijk van zijn score in één van drie categorieën terecht, waaraan dan telkens een bepaald advies is verbonden. Behaalt de gebruiker een lage score, dan is er volgens het advies geen directe reden tot ongerustheid. Er wordt voorgesteld om de informatie over het gebruikte product op de website nog eens rustig door te nemen. Bij een middelmatige score krijgt men het advies op zijn gebruik te letten en wordt informatie gegeven over hoe de risico’s die vasthangen aan het gebruik beperkt kunnen worden. Mensen kunnen voor meer informatie of advies hierover natuurlijk ook steeds De DrugLijn contacteren. Bij een hoge score wordt gesteld dat het gevaar dat er iets zal fout gaan, groot is. Opnieuw wordt verwezen naar de pagina’s over het verminderen van de risico’s. Daarnaast stellen we ook de vraag of men al overwogen heeft om te minderen of te
stoppen. Voor hulp hierbij verwijzen we naar De DrugLijn (via telefoon of via een invulformulier op de website, voor wie het contact via het internet wil verderzetten) en naar hulpverleningscentra waarvan de contactgegevens ook via De DrugLijn kunnen worden bekomen. De DrugLijn werkte voor dit project samen met de Nederlandse organisatie Jellinek1. Die ontwikkelde de tests, met uitzondering van de alcoholtest (die door de Wereldgezondheidsorganisatie werd ontwikkeld) en de internettest (waarvan de Engelse versie te vinden is op www.netaddiction.com). De DrugLijn heeft de tests aangepast voor gebruik in Vlaanderen. Zo zitten er in de Nederlandse versie vragen over het laten testen van XTC, iets wat in België niet mogelijk en dus niet relevant is. Deze vraag werd vervangen door een andere vraag gericht op harm reduction. Een Franstalige versie van de tests is te vinden bij de partner in dit project, Infor Drogues2. ‘Hoeveel is te veel’ is tot stand gekomen dankzij het Fonds ter Bestrijding van Verslavingen van het federale ministerie van Volksgezondheid en Sociale Zaken. Niet enkel gebruikers, maar ook eerstelijnshulpverleners zijn een doelgroep van ‘Hoeveel is te veel’. Wanneer een cliënt bij hen komt met vragen rond zijn of haar middelengebruik, kunnen ze bijvoorbeeld samen de test overlopen. Het gebruik wordt meer bespreekbaar, er kan samen gezocht worden naar een oplossing, een gepast doorverwijsadres, ... De evaluatie van het project zal midden 2008 gebeuren met een interne evaluatie, een tevredenheidsmeting en rapportering over het aantal gebruikers. Katrien Dewaelheyns
1 http://www.jellinek.nl/testjegebruik/ 2 http://www.infor-drogues.be
11
Alcohol in België Deel 1: de plaats van vroeginterventie in een alcoholbeleid Op 19 en 20 november ging in het Vlaams Parlement de INEBRIA-conferentie door. INEBRIA staat voor International Network on Brief Interventions for Alcohol Problems. VAD-berichten maakte van deze gelegenheid gebruik om met Dhr. Peter Anderson, voorzitter van INEBRIA en co-auteur van ‘Alcohol in Europe’, een uitgebreid gesprek te hebben over zowat alle aspecten van een alcoholbeleid. Omdat in deze editie van VADberichten vroeginterventie centraal staat, beperken we ons hier tot de vragen over dit onderwerp. In de volgende VAD-berichten krijgt u de rest van het interview te lezen.
VAD-berichten: Wetenschappelijk onderzoek toont voldoende aan dat vroegtijdige en kortdurende interventies effectief en kosteneffectief zijn. Toch zien we op dit moment slechts een beperkte implementatie ervan op het werkveld. Welke factoren verklaren die moeizame implementatie? Kunnen we maatregelen nemen om een betere implementatie te bewerkstelligen, vooral dan in de eerstelijnsgezondheidszorg? Anderson: Ik geef het voorbeeld van de huisartsen in het Verenigd Koninkrijk (VK), maar volgens mij kan je de bedenkingen van dit voorbeeld doortrekken naar andere welzijns- en gezondheidswerkers. Veel huisartsen twijfelen of ze iets kunnen doen en wat ze dan zouden ondernemen. Volgens mij vrezen ze dat ze, wanneer ze dit onderwerp aankaarten in hun praktijk, veel meer hulpvragen zullen krijgen dan ze kunnen aanpakken. Ze vragen zich mijns inziens ook af of de leefstijlkeuze van hun patiënten wel door hen in vraag moet worden gesteld. Ze denken: onze overheid pakt dit probleem niet aan, waarom zou ik me dan geroepen voelen om de brokken te lijmen die door dit probleem worden veroorzaakt? Als je opleiding, training en ondersteuning biedt aan huisartsen, is de kans groot dat ze zich engageren en identificatie en kort advies gaan toepassen. Belangrijk hierbij is ook dat je dit soort projecten inbedt in het principe van kwaliteitsbevordering in de gezondheidszorg. In het Verenigd Koninkrijk kan een huisarts opteren om in te stappen in het initiatief van de overheid om hoge bloeddruk aan te pakken. Dit houdt dan in dat er bepaalde kwaliteitsstandaarden dienen te worden
12
behaald. Zo zullen artsen een bepaald percentage geïdentificeerde patiënten met hoge bloeddruk een specifieke behandeling moeten aanbieden. Als de huisartsen aantonen dat deze standaarden werden behaald, krijgen ze een salarisbonus. De overheid heeft nu beslist om hetzelfde systeem op te starten voor alcohol. Concreet zal een aantal chronische ziektes, zoals hypertensie en diabetes, geselecteerd worden waarover een consensus bestaat dat het hiervoor nodig is om alcoholgebruik te bevragen in het kader van kwaliteitsvolle zorg. Als aan deze groep van zware drinkers een kort advies wordt gegeven en de huisarts kan dit aantonen, dan krijgt die huisarts extra loon. Dit is mogelijk in de Engelse gezondheidszorg omdat die nu eenmaal zo gestructureerd is. Maar je kan ook in andere landen een gelijkaardig systeem bedenken dat aanstuurt op een kwaliteitsverhoging van de zorg. VAD-berichten: Hebben deze incentives in het VK een effect op de kwaliteit van de interventie of enkel op de registratie van de percentages drinkers in een huisartsenpraktijk? Anderson: Artsen hebben documenten in hun bezit om aan te tonen wat ze doen. Ik zou stellen dat het opzet is om zoveel mogelijk huisartsen ertoe te bewegen iets te doen. Tot nu toe toont niets aan dat veel advies geven beter is dan een beetje advies geven. Dus wanneer je veel huisartsen al zo ver krijgt om het advies om minder te drinken te geven aan hun patiënten, dan bereik je sowieso al meer dan als er niets gezegd wordt. Volgens mij kan dit intiatief iets bereiken omdat een grotere groep huisartsen zich engageren om iets te ondernemen.
Peter Anderson
Alle interventies dienen geregistreerd te worden zodat controle mogelijk is. Een ander argument is dat dit vanuit een economisch standpunt voor de overheid een kosteneffectief initiatief is om geld in te investeren. Iedereen is het erover eens dat als je meer huisartsen aanzet om iets te ondernemen, je in feite geld bespaart op de gezondheidszorgkosten. Als je 1.000 euro investeert in zo’n initiatief, dan spaar je tien procent uit. Dus op lange termijn is het zeker financieel interessant voor de gezondheidszorg om te investeren in dergelijke beloningssystemen. Maar dit neemt de nodige tijd in beslag: tien, vijftien jaar hard werk is er nodig om ervoor te zorgen dat deze interventies onderdeel worden van de routinezorg. VAD-berichten: In uw rapport ‘Alcohol in Europe’ stelt u een kort advies (brief advice) voor als een goed beginpunt voor een beleid dat heel wat mensen ertoe kan aanzetten om hun drinkgewoonten te veranderen. Voor ernstige vormen van problematisch alcoholgebruik zal dit korte advies niet volstaan. Hebt u aanbevelingen voor het inpassen van vroeginterventie en kort advies in de bestaande behandeltrajecten in Vlaanderen? VAD-BERICHTEN,
2008, 1
Anderson: Mijn aanbeveling is de verbinding maken. Ten eerste is er in de meeste Europese landen nood aan een grotere investering in zowel vroeginterventie als in behandeling en in de brugfunctie tussen beide. De hulpverleningssector voor alcoholafhankelijke mensen is zwaar ondergefinancierd. Een goed alcoholbeleid impliceert een zware financiële injectie in die behandelsector én in de uit te bouwen vroeginterventieprojecten. Ze hebben elkaar nodig. Vooral omdat, zoals eerder gezegd, huisartsen bezorgd zijn dat als ze beginnen met de identificatie van alcoholproblemen, ze dan met meer patiënten met een alcoholafhankelijkheid zullen opgezadeld worden dan ze aankunnen. Huisartsen vinden een aanpak meer haalbaar als er een samenwerkingsverband is met de gespeci-
aliseerde alcoholhulpverlening. Huisartsen zouden, mochten ze dit willen, best alcoholafhankelijke patiënten op hun eentje kunnen helpen, maar in de praktijk vinden ze die populatie te lastig en moeilijk te hanteren in hun praktijk. Aan de andere kant, wanneer de gespecialiseerde hulpverlening klaar is met de behandeling, is er nood aan nazorg. Die follow-up kan vanuit de eerstelijn aangeboden worden. VAD-berichten: Dient vroeginterventie zich ook te richten op de niet-medische, klinische beroepsgroepen? Anderson: Natuurlijk, iedereen die werkt in een eerstelijnssetting: maatschappelijk assistenten, psychologen, arbeidsgeneesheren, noem maar op. Helaas werd naar de toepassing van
vroeginterventie door deze beroepsgroepen weinig onderzoek gedaan. Dat is een deel van het probleem van de moeizame implementatie. Het onderzoek nam de interventies die dokters deden als focus, dus we kunnen enkel met zekerheid zeggen dat vroeginterventie door dokters werkt. Het is logisch dat dit ook het geval is voor andere beroepsgroepen, maar misschien zou er meer onderzoek kunnen gebeuren om dit aan te tonen. Dan kunnen we tandartsen, apothekers, ... makkelijker overtuigen om zich voor vroeginterventie te engageren. VAD-berichten: Bedankt voor dit boeiende gesprek! Kathleen Raskin Geert Verstuyf
VAD-studiedag over alcohol en andere drugs: vroeginterventie 21 november 2007 Op 21 november 2007 ging de jaarlijkse VAD-studiedag door in congrescentrum Diamant aan de Reyerslaan in Brussel. Nadat de VAD-studiedag reeds enkele jaren na elkaar een grote diversiteit aan thema’s bracht, kozen we er dit jaar voor om te focussen op één centraal thema, met name vroeginterventie. Dat deze aanpak ook voldoende mensen kon bekoren, bewees het talrijk opgekomen publiek. Vroeginterventie is dan ook een onderwerp dat voor heel wat sectoren en werksoorten een aangrijpingspunt kan zijn om rond de middelenproblematiek te werken. Het belang van vroeginterventie en de plaats die het inneemt tussen preventie en hulpverlening stonden centraal.
We mochten op deze studiedag twee internationale sprekers verwelkomen, met name prof. Nick Heather van de Northumbria University, UK en dr. Peter Anderson, International Public Health Consultant en auteur van ‘Alcohol in Europe’. Zij beten de spits af met een bijdrage over respectievelijk de achtergrond, theorie en toepassingsmogelijkheden van kortdurende interventies en over ‘Kortdurende interventies bij riskant en problematisch alcoholgebruik: goed in theorie, maar hoe zit het in de praktijk?’ Prof. Nick Heather is geen onbekende voor wie vertrouwd is met de internationale literatuur over ‘brief interventions’. Hij gaf ons inzicht in het wat, waarom en hoe van kortdurende en vroegtijdige interventies. Hij stond uitgebreid stil bij de plaats van VAD-BERICHTEN,
20 0 8 , 1
kortdurende interventies in een globaal en gedifferentieerd preventie- en hulpverleningsaanbod, de verschillende basisingrediënten van deze werkvorm en de ruime toepassingsmogelijkheden in verschillende sectoren. Dr. Peter Anderson, waarmee u hierboven ook een interview kan lezen, gaf een overzicht van de effectiviteit en kosteneffectiviteit van kortdurende interventies én de implementatiegraad ervan. Hij bracht ook enkele goede buitenlandse praktijkvoorbeelden van de verspreiding en implementatie van kortdurende interventies. Problemen vroegtijdig aanpakken vereist vroegtijdig detecteren. Prof. dr. Bert Aertgeerts gaf een overzicht van de screeningsinstrumenten (vragenlijsten) die in
Vlaanderen courant gebruikt worden voor het detecteren van alcoholproblemen. Hij besteedde aandacht aan wat deze instrumenten precies wel en niet meten en hoe betrouwbaar de resultaten zijn. Hij stond ook stil bij de bruikbaarheid van deze vragenlijsten in de verschillende settings en kaderde het gebruik van deze instrumenten, naast labotesten, binnen de internationale richtlijnen over deze problematiek. Dr. Arlette Wertelaars bracht een aanvullend beeld van de screeningsinstrumenten voor het vroegtijdig detecteren van illegaledrugproblemen die bruikbaar zijn in de Vlaamse praktijk. Na de middagpauze kwam dr. Leo Pas aan het woord. Hij gaf aan welke mogelijkheden en barrières in Vlaanderen voorliggen bij het implementeren van vroeginterventie. Zijn uitgangspunt zijn de projecten op dit vlak in Vlaamse huisartspraktijken en in de bedrijfsgeneeskunde. Hij besteedde ook aandacht aan kwalitatief onderzoek naar de barrières bij implementatie en uitbreiding van deze werkvorm in andere settings in Vlaanderen. Tot slot werden nog drie concrete methodieken voorgesteld die elk een plaats krij-
13
gen in de praktijk van vroeginterventie. Achtereenvolgens kwamen Leefstijltraining 1 (prof. dr. Gerard Schippers), groepswerking als methodiek voor scholieren met een aangemelde drugproblematiek (Marc Tack) en e-mental-health-interventies bij riskant en/of problematisch middelengebruik (Drs. Heleen Riper) aan bod. Leefstijltraining 1 is een aanbod van vier sessies vanuit de ambulante gespecialiseerde hulpverlening naar de doelgroep met minder ernstig problematisch middelengebruik. De achtergrond en de verschillende onderdelen van het programma werden belicht. Dr. Gerard Schippers stond ook stil bij de in- en uitstroom van cliënten en bij de plaats van dit aanbod in het
14
ruimere hulpverleningsaanbod, uitgaande van het ‘stepped care’-principe. Marc Tack schetste de laagdrempelige groepswerking als mogelijk antwoord op de vraag hoe men het ontbreken van een hulpvraag bij jongeren met riskant en/of problematisch middelengebruik kan verzoenen met de aanmelding door een bezorgde omgeving. Op basis van tien jaar praktijkervaring met deze werkvorm werd een bilan geschetst met de sterktes en de zwaktes van dit aanbod. Drs. Heleen Riper gaf tot slot een overzicht van de beschikbaarheid van e-interventies in Nederland en de wetenschappelijke evidentie in termen van klinische en kosteneffectiviteit. Ook de mogelijkheden van een breedschalige implementatie van
deze interventies in de praktijk kwam aan bod. Met ‘up-to-date’ en ‘ontmoeting’ als sleutelwoorden werd de editie 2007 van de VAD-studiedag een succes. Met als focus vroeginterventie werd er actuele informatie gebracht over de middelenproblematiek en dit zowel vanuit preventie- als vanuit hulpverleningsperspectief. Tegelijk is de VAD-studiedag door de jaren heen uitgegroeid tot een waar ontmoetingsmoment voor professionelen in diverse sectoren die met de middelenproblematiek begaan zijn. Inge Baeten
VROEGINTERVENTIE VAD-BERICHTEN,
2008, 1
➞ vervolg van p. 6
kunnen toevoegen. Normaal gezien zal dus vanaf 2008 België ook van dit systeem gebruik maken. Een werkgroep buigt zich over de implementatie van dit systeem en mogelijk worden hiervoor later trainingen georganiseerd. EWS
er voldoende tijd om de discussiepunten te bespreken en onmiddellijk werden goede voornemens gemaakt voor het opfrissen van oude overleggroepen. Zo blijkt nog maar eens dat netwerking een belangrijke doelstelling is van dergelijke uitwisselingen of studiebezoeken. Ook het EWDD ziet voor zichzelf een ondersteunende rol weggelegd om de werkgroepen terug leven in te blazen, bijvoorbeeld door het organiseren van trainingen op Belgisch niveau.
Fonte Het EWDD stelde zijn onlinesysteem voor dataverzameling ‘Fonte’ voor. De bedoeling is dat alle landelijke gegevens in deze databank verzameld worden, zodat het EWDD op een uniforme manier alle gegevens kan verwerken. Enkel het WIV als focal point zal de gegevens kunnen doorsturen naar Lissabon via dit systeem, maar alle registratoren zullen hun data afzonderlijk
Het Early Warning System is een Europees systeem dat instaat voor snelle uitwisseling van informatie over de productie, het transport, het gebruik en de risico’s van nieuwe synthetische drugs. VAD is als Vlaams subfocal point verantwoordelijk om gegevens te communiceren en te verzamelen in haar eigen netwerk in Vlaanderen. In Frankrijk staat het OFDT ook in voor de verzameling van stalen. Via hun antennes in negen regio’s verzamelen zij stalen met bijhorende vragenlijst die verder geanalyseerd worden in eigen labo’s. In België kunnen via het project ‘Drugs in Omloop’ stalen van inbeslagnames geanalyseerd worden op vraag van het parket. Verder is het voor Vlaanderen duidelijk naar welk netwerk zij communiceren, maar verschillen de gemeenschappen en gewesten hierin. Binnenkort is dan ook een uitwisseling gepland met de werkgroep EWS (sub-focal points en focal point) om verdere details te bespreken.
Media-aandacht De communicatie van deze resultaten naar de pers is vaak een discussiepunt, niet alleen in België. Ook het EWDD ondervindt problemen in haar communicatie hierover. Welke informatie geef je aan het grote publiek om problemen te voorkomen, maar zonder kwaliteitslabels uit te reiken aan bepaalde pillen? Hoe reageert de pers hier meestal op? In België loopt op dit moment een evaluatiestudie over het EWS, waarbij voornamelijk de communicatie van waarschuwingsberichten naar de algemene bevolking en de professionele contacten worden onderzocht. De resultaten zullen ter beschikking zijn eind april 2008 en deze zullen verder opgevolgd worden door de werkgroep EWS. Tina Van Havere
GEWIKT EN GEWOGEN Stand van de drugproblematiek in Europa Jaarverslag EWDD 2007
Op 22 november stelde het Europees Waarnemingscentrum voor Drugs en Drugsverslaving (EWDD) haar nieuwe jaarverslag voor. Dit rapport bundelt gegevens afkomstig van 31 landen (EU-landen, kandidaat EU-landen en Noorwegen). In dit artikel vindt u een selectie van de meest opvallende en/of nieuwe gegevens uit het rapport.
Nationale drugstrategieën Begin 2007 beschikten alle EU-lidstaten, met uitzondering van Italië, Malta en Oostenrijk, over een nationale drugstrategie. De laatste jaren is er bij heel wat landen een verschuiving merkbaar van één nationaal drugplan naar twee aanvullende instrumenten: een VAD-BERICHTEN,
20 0 8 , 1
strategisch kader en een actieplan. De combinatie van beide instrumenten laat meer gedetailleerde doelstellingen en maatregelen toe. Het terugdringen van druggebruik - en van problematisch druggebruik in het bijzonder - is een hoofddoelstelling die terugkomt in de strategieën van alle landen. Hetzelfde geldt voor harm reduction en de
integrale aanpak (beïnvloeding van zowel vraag- als aanbodzijde). Vrijwel alle landen stellen als doelstelling een evaluatie van hun nationale drugstrategie. Alomvattende evaluaties, waarin alles - van proces, via output tot aan uitkomsten - wordt onderzocht, komen minder vaak voor in Europa.
15
Cocaïne Cocaïne is op dit moment - na cannabis - de meest gebruikte illegale drug in veel EU-landen. Op basis van recente bevolkingsenquêtes wordt geschat dat 4% van alle volwassenen (12 miljoen Europeanen) minstens 1 keer in hun leven cocaïne heeft gebruikt. In alle landen met recente enquêtegegevens wordt een toename in de prevalentie van cocaïnegebruik vastgesteld onder de 15-34-jarigen. Er is wel een afvlakking van de toename in Spanje en het Verenigd Koninkrijk, de lidstaten met de hoogste prevalentiewaarden. Bij 13% van alle gemelde behandelaanvragen in de EU wordt cocaïne als primaire drug opgegeven. Achter dit cijfer schuilt wel een sterke variatie tussen de verschillende EU-landen. In de meeste landen is de behandelaanvraag voor cocaïne relatief laag, maar in Nederland (35%) en Spanje (42%) maken cocaïnegebruikers een veel groter deel uit van alle cliënten die in behandeling gaan. Tussen 1999 en 2005 is het percentage nieuwe cliënten die voor cocaïnegebruik behandeld willen worden, gestegen van 11% naar 24% van alle nieuwe cliënten. Het aantal gemelde gevallen is gestegen van 13.000 naar 33.000.
municatiekanalen die de verspreiding van nieuwe trends versnellen. Tussen 2004 en 2006 is in de EU een aantal piperazinederivaten opgedoken. Deze groep synthetische drugs omvat onder andere BZP. BZP heeft amfetamine-achtige effecten en wordt de laatste jaren op de markt gebracht als legaal alternatief voor XTC. BZP werd tot nog toe aangetroffen in 13 EU-landen. mCPP, dat in 2004 in bijna alle EU-landen werd aangetroffen, heeft vergelijkbare stimulerende en hallucinogene eigenschappen als XTC. In de EU zijn geen ernstige gevallen van intoxicatie of sterfgevallen gemeld die te maken hebben met mCPP. Er is weinig bewijs wat betreft de acute toxiciteit, maar de schadelijkheid bij langdurig gebruik is nog niet bepaald. Uit alle informatiebronnen komt naar voor dat het algemeen prevalentieniveau van GHB laag is, met alleen binnen bepaalde subgroepen een significant gebruik. Binnen de dancescene piekte het gebruik van GHB tussen 2000 en 2003. Het gebruik van GHB vertoont ernstige acute gezondheidsrisico’s, zeker in combinatie met het gebruik van alcohol.
meeste meldingen vinden we in Letland en Litouwen (respectievelijk 49 en 25 per miljoen inwoners). Hepatitis-C-infecties (HCV) zijn in de EU veel gelijkmatiger verdeeld dan HIV-infecties. Bij 60 onderzoeken in de EU in 2004 en 2005 zijn bij 60% van de gecontroleerde injecterende druggebruikers (ID’s) HCV-antistoffen aangetroffen. Slechts 5 landen maken melding van HCV-prevalenties van minder dan 25% onder ID’s. In de EU wordt het aantal HCV-infecties onder mensen die ooit drugs gespoten hebben geschat op ongeveer 1 miljoen. De prevalentie van het hepatitis-B-virus (HBV) varieert in de EU sterker dan dat van HCV-markers. In 2004-2005 meldden 6 EUlanden prevalentiewaarden van meer dan 40%. De trends in HBV- en HCV-infecties zijn ook verschillend. De prevalentie van HBV is de laatste jaren in alle EU-landen gedaald. Dit is waarschijnlijk het gevolg van vaccinatieprogramma’s. Er valt daarentegen geen algemene trend te ontdekken in HCV-prevalenties. Fred Laudens
Infectieziekten en druggebruik Nieuwe drugtrends Nieuwe drugtrends zijn vaak een nabootsing, uitbreiding of vervanging van eerdere populaire trends. De ontwikkeling van internet heeft geleid tot het ontstaan van com-
In 2005 was het aantal nieuwe HIV-besmettingen door injecterend druggebruik in de meeste EU-landen laag. In het merendeel van de EU-landen blijft het aantal meldingen onder de 5 per miljoen inwoners. De
Het rapport kan integraal gedownload worden in het Nederlands op www.emcdda.europa.eu/html.cfm/ index419EN.html.
BIJBLIJVEN Jongeren onder invloed - Kansen voor preventie van schoolbank tot barkruk 8 & 9 november 2007, Utrecht Het Trimbos-instituut en het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid organiseerden het congres ‘Jongeren onder invloed - Kansen voor preventie van schoolbank tot barkruk’. Doelstelling was antwoorden aan te reiken op de vraag hoe middelengebruik, zoals binge drinken en combigebruik, effectief kan worden aangepakt. Het uitgaanscircuit en de school - als belangrijke settings voor preventie - stonden centraal.
Veilig en gezond uitgaan Alcohol- en drugpreventie in het uitgaanscircuit staat bij steeds meer gemeenten op de agenda. Tijdens de eerste dag werd ingezoomd op de mogelijkheden om
16
met problemen door middelengebruik om te gaan in het uitgaansleven. Dr. Beke stond stil bij uitgaansgeweld en de rol van excessief middelengebruik. In zijn onderzoek onderscheidt hij drie verschillende geweldscenario’s: groepsgeweld,
terechtwijzen en psychisch onberekenbaar geweld. Dit laatste is volgens hem een ‘rising star’ in het uitgaansmilieu. Hij stelt een gedifferentieerd beleid voor naar de verschillende doelgroepen die bij geweld betrokken zijn: reguliere geweldplegers, onbedoelde geweldplegers en (potentiële) slachtoffers van geweld. In een workshop werd de nieuwe Kwaliteitsmeter Veilig Uitgaan (KVU) voorgesteld. De KVU helpt gemeenten, horeca en politie samen de veiligheid in een uitgaansgebied te verbeteren. In zes stappen worden de be-
VAD-BERICHTEN,
2008, 1
In de sessie Creating safer nightlife settings kwam ook VAD (Jochen Schrooten) aan bod met Partywise en het overleg met clubeigenaars en eventorganisatoren.
Middelenpreventie op school
Criminoloog dr. B. Beke sprak over veiligheid in uitgaansgebieden
trokken partijen samengebracht, de veiligheidsproblemen geanalyseerd en maatregelen geselecteerd en uitgevoerd. Ondertussen zijn er eind 2007 al vijftig KVU-projecten opgestart. Met deze ervaring willen de initiatiefnemers (Koninklijke Horeca Nederland) de rol van lokale overheden nogmaals benadrukken.
De tweede dag stond in het teken van alcohol- en andere drugpreventie in het onderwijs. Na enkele plenaire sessies, waaronder een bijdrage van dr. Wiers over nieuwe inzichten uit de psychologie over jongeren en afhankelijkheid, konden de deelnemers kiezen uit diverse workshops. In één van de workshops werd de nieuwe elektronische leeromgeving www.lerenovergenotmiddelen.nl van het Trimbos-instituut voorgesteld. Dit e-learningprogramma bestaat per thema (alcohol, tabak en cannabis) uit een leerlingenomgeving en een docentenomgeving. Per thema biedt de leeromgeving een modulair aanbod opgebouwd rond kennis, mening, houding en gedrag. Bovendien speelt de leerlingenomgeving optimaal in
op de kernelementen van een goed onderwijsproces: awareness & teasing, case based learning, interactiviteit, personificatie en differentiatie. Leerlingen leren het beste als zij werken met voorbeelden die zo echt en herkenbaar mogelijk zijn, kunnen leren van elkaar, reflectie toepassen, ... Dit krijgt concreet vorm door te werken met realistische filmpjes waarin de jongere de mogelijkheid krijgt om in te grijpen in de keuzes over middelengebruik van het personage. De leerlingen kunnen bij sommige vragen ook via chat verder in discussie treden met elkaar. De leerkracht kan deze chatdiscussies volgen en begrenzen indien nodig. Daarnaast laat de docentenomgeving ook toe de vorderingen van de individuele leerling te volgen. Tina Van Havere
Meer info op www.jongerenonderinvloed.nl.
Zeventiende Forum Alcohol- en Drugonderzoek (FADO) 15 november 2007, Utrecht Op 15 november 2007 vond het zeventiende Forum voor Alcohol- en Drugonderzoek (FADO) plaats in Utrecht. Het FADO is een nationaal platform in Nederland waar lopend en recent onderzoek naar alcohol- en druggebruik en naar ander gedrag met een verslavingszorg wordt voorgesteld. Het is er voor en door onderzoekers. We belichten enkele interessante topics en discussiepunten die tijdens deze studiedag aan bod kwamen.
‘Hersenen op sterk water’ In de plenaire sessie kwam Prof. dr. Guus Smit van de VU in Amsterdam aan het woord. Hij had het over de vraag: “Zijn adolescenten kwetsbaarder voor alcoholschade dan volwassenen?”. Het antwoord was even duidelijk als eenvoudig: “Ja”. Iets minder eenvoudig was zijn uiteenzetting over de effecten van alcohol op de hersenontwikkeling, maar door de zeer visuele voorstelling was ze ook verstaanbaar voor de leken onder ons. We leerden dat de hersenontwikkeling niet voorbij is na de kinderjaren, maar doorgaat tot je 24ste. De hersenen ontwikkelen ‘van achter naar voor’, dit wil zeggen dat het gebied verantwoordelijk voor de fysieke coördinatie en de sensorische processing als eerste ontwikkelt, gevolgd door de gebieden
VAD-BERICHTEN,
20 0 8 , 1
die gerelateerd zijn aan motivatie, emotie en beslissen. Dit verklaart ook het typische gedrag van adolescenten: ze neigen naar riskant, impulsief gedrag, ze kunnen nog niet goed plannen en inschatten, zijn uit op onderzoek, hun gevoelens spelen sterk mee en ze zijn minder gevoelig voor rationele argumenten. Alcohol beïnvloedt de normale ontwikkeling en dus ook het te ontwikkelen volwassen gedrag. Daarenboven verkleint elk jaar later beginnen met alcohol, de kans op alcoholmisbruik op latere leeftijd aanzienlijk.
gevoelens. Maar beter nog dan je te richten op adolescenten zelf, aldus Prof. dr. Smit, is je richten tot hun ouders: zij moeten de boodschap krijgen dat ze grip moeten houden op hun kinderen, dat ze niet moeten proberen om ‘vrienden te zijn’ met hun kinderen en dat ze een voorbeeldfunctie hebben. Een ietwat uitdagende stelling en reacties uit de zaal bleven dan ook niet uit. Stelde de spreker het niet erg zwartwit? Hij gaf toe van wel, maar benadrukte dat men goed moet nadenken over de manier waarop men campagne voert. Vanuit de zaal kwam ook de opmerking dat men zich niet enkel op de ouders moet richten, maar dat ook de politiek zijn verantwoordelijkheid moet opnemen, aangezien die nu vaak onpopulaire maatregelen naar de ouders doorschuift. Een combinatie van dit alles is wellicht aangewezen.
Alcohol en jongeren, én hun ouders Wat zijn de implicaties voor preventie volgens de spreker? Adolescenten sensibiliseren doe je best niet met rationele argumenten of door te appelleren op langetermijneffecten. Wel kan men hen aanspreken op
Dat er steeds meer aandacht is voor alcoholgerelateerde opvoeding door de ouders, blijkt ook uit twee presentaties in de parallelle ochtendsessie ‘alcohol en jongeren’.
17
Keten
Evelien Smit (Trimbos) concludeerde uit een meta-analyse die ze uitvoerde, dat gezinsgerichte preventieprogramma’s effectief lijken in het uitstellen van alcoholgebruik en het verminderen van de frequentie van alcoholgebruik door jongeren. De programma’s, die bestaan uit bijeenkomsten, folders, lessen over communicatie, ... blijken vooral effectief te zijn bij ouders met kinderen van gemiddeld elf jaar. Het gaat wel enkel om studies uit de VS en de studies zijn erg heterogeen, wat het niet eenvoudig maakt om conclusies te trekken. Weer kwam de reactie uit de zaal dat men de ouders niet alleen moet ondersteunen met interventies, maar ook via politieke maatregelen. Ook Regina van den Eijnden (IVO) had het over de rol van de ouders bij het alcoholgebruik van jongeren. Zij deed een onderzoek bij 633 jongeren tussen 14 en 17 jaar en vond dat het stellen van regels over alcoholgebruik van jongeren een beschermend effect heeft op dit gebruik. Als de moeder kwalitatief goede gesprekken voert over alcoholgebruik met haar kind, heeft dit ook een beschermend effect. De blootstelling thuis aan alcoholische dranken lijkt het alcoholgebruik van jongeren dan weer te kunnen versterken. Enkele vaders in de zaal reageerden licht verontwaardigd en vroegen zich af waarom kwalitatief goede gesprekken tussen vader en kind geen beschermend effect hebben. Waarschijnlijk is het gewoon zo dat moeders vaker - kwaliteitsvolle - gesprekken hebben met hun kinderen over alcohol, wat niet wil zeggen dat ook vaders deze rol niet kunnen opnemen. Verder stelde men zich ook de vraag wat de rol is van impulsiviteit als ge-
18
netische factor: misschien stellen impulsieve ouders minder regels en beïnvloedt dit niet als dusdanig de mate van alcoholproblemen bij hun kinderen, maar wel het feit dat ook deze kinderen een genetische aanleg tot impulsiviteit hebben. Interessant voor verder onderzoek.
Afname van binge drinking Een afname van het aantal ‘bingedrinkers’ in Nederland: met dit opmerkelijke resultaat uit het nationaal prevalentie onderzoek (NPO) kwam Gerda Rodenburg (IVO) naar buiten. Onder ‘binge drinkers’ worden drinkers verstaan die minimaal één keer per week zes of meer glazen alcohol drinken. De daling blijkt het grootst te zijn bij jonge mannen. Dit resultaat is des te opmerkelijker gezien de alarmerende berichtgeving in de Nederlandse media over de toename van het aantal alcoholvergiftigingen bij jongeren: dit aantal lag in 2005 zes keer hoger dan in 2000 bij 10- tot 15-jarigen en ook bij + 15 jarigen was er een stijging. Een verklaring kan gevonden worden in het feit dat 10- tot 15-jarigen niet zijn opgenomen in het NPO. Ook drinkt al bij al slechts een relatief kleine groep jongeren zich in het ziekenhuis (een paar 100). Dit zou een heel klein deel zijn van het aantal binge drinkers. Daarenboven kan het ook zijn dat deze jongeren niet uit de binge populatie komen. Er is immers meer nodig dan zes glazen om in het ziekenhuis te belanden. Verder werd vanuit het publiek de vraag gesteld of kinderen tegenwoordig misschien gewoon sneller naar het ziekenhuis gebracht worden en/of misschien ook de ziekenhuisregistratie verbeterd is.
Keten zijn een typisch Nederlands fenomeen: het zijn plekken waar vaste vriendengroepen jongeren samenkomen (ongeveer 10 à 20 bezoekers per keer). In de stad gaat het vaak om garages en kelders, op het platteland meer om schuren en hokken. 30% van de Nederlandse jongeren is een keetbezoeker. In de Nederlandse media verschenen alarmerende berichten over het alcoholgebruik in keten. Actueel genoeg om er maar liefst twee presentaties aan te wijden. Uit deze presentaties blijkt dat alcoholgebruik inderdaad standaard is in de keten. Volgens Marjolein Dohmen (GGZ NML) is het negatieve imago dat keten in de media hebben onterecht en valt het allemaal wel mee. Uit het onderzoek van Jojanneke Korte bij middelbare scholieren, dat methodologisch sterk onderbouwd was, bleek echter dat keetbezoekers verschillen van niet-keetbezoekers, meer nog: ze vormen een risicogroep, zowel qua alcoholgebruik en -gedragingen, als qua meningen over alcohol. Ze drinken meer alcohol, gaan vaker over tot zwaar drinken en zijn vaker dronken, zijn meer geneigd tot riskante deelname aan het verkeer na alcoholgebruik, hebben een minder negatieve houding ten opzichte van zwaar drinken en een lagere eigen effectiviteitsverwachting met betrekking tot het drinken van alcohol. Aanbevelingen voor preventie die hieruit voortvloeien zijn een inventarisatie en registratie van de keten en een ontmoedigingsbeleid wat betreft ‘ongezonde’ keten, waarbij verschillende instanties met elkaar zouden moeten samenwerken. Ook het vervroegen van het tijdstip van het uitgaansleven wordt aanbevolen, net als het verlagen van de prijsverschillen tussen supermarkten en de horeca. Voorlichting voor jongeren is nodig, zowel universeel als op maat, en - last but not least - keten mogen niet verboden worden! Dit zou geen oplossing bieden voor de problemen die er zijn en bovenal kunnen keten ook gewoon leuke plekken zijn waar jongeren naartoe komen om gezellig samen te zitten met hun vrienden. Mieke Autrique Wie graag een overzicht wil van het volledige programma, kan hiervoor terecht op www.forumalcoholendrugs.nl
VAD-BERICHTEN,
2008, 1
GEBOEKSTAAFD Decorte, T., & Tuteleers, P. (2007). Cannabisteelt in Vlaanderen. Patronen en motieven van 748 telers. Leuven: Acco. Dit boek is gebaseerd op de (schaarse) internationale literatuur over cannabisteelt en op drie deelonderzoeken: een analyse van de mediaberichtgeving in Vlaamse kranten tussen 1992 en 2005, semi-gestructureerde interviews met een steekproef van 89 kwekers en een anonieme internetenquête onder 659 kwekers. Op basis van deze grote database brengt het boek heel uiteenlopende patronen van en motieven voor het kweken van cannabis in beeld. Niesink, R., Rigter, S., Hoek, J., & Goldschmidt, H. (2007). THCconcentraties in wiet, nederwiet en hasj in Nederlandse coffeeshops (2006-2007). Utrecht: Trimbos-instituut. Sinds 1999 meet het Trimbos-instituut de sterkte van cannabisproducten die te koop zijn in Nederlandse coffeeshops. Omdat het de eerste jaren leek dat er sprake was van seizoensinvloeden, worden sinds 2001 ook aan het eind van de zomer wietmonsters van Nederlandse origine geanalyseerd. Dit rapport bespreekt de resultaten van de achtste jaarlijkse wintermeting. Vander Stichelen, R.H., Van de Voorde, C., Elseviers, M., Verrue, C., Soenen, K., Smet, M. e.a. (2006). Geneesmiddelengebruik in de Belgische rusthuizen en rust- en verzorgingstehuizen. Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de gezondheidszorg.
Ouderen gebruiken meer geneesmiddelen dan om het even welke andere leeftijdsgroep. Ze hebben vaker langdurige, chronische ziekten en omdat veel ouderen aan meerdere ziekten lijden, gebruiken ze vaak verschillende geneesmiddelen tegelijk. Het doel van de studie waarvan deze publicatie het rapport vormt, was de kwaliteit van het geneesmiddelengebruik en van het voorschrijfgedrag in rust- en verzorgingstehuizen te onderzoeken en de mogelijke invloed van organisatiekenmerken van de instellingen na te gaan. Baumgarnter, E. (2007). Ketamine as a recreational drug. On the risks of consumption-related socio-pathological changes and specific conflict behaviour, and their relevance for secondary preventive institutions. Wenen: ChEck iT! Homebase. Ketamine is een dissociatief verdovingsmiddel dat gebruikt wordt in de (dier-) geneeskunde. Het wordt ook gebruikt in het uitgaansleven. Het dissociatieve effect van ketamine kan een toestand opwekken waarnaar vaak wordt verwezen als een bijna-doodervaring. De specifieke risico’s van dit product zijn een hoog risico op afhankelijkheid en de roekeloosheid die het uitlokt bij de gebruiker. De hypothese dat het gebruik van ketamine socio-pathologische veranderingen veroorzaakt, vooral op het vlak van conflictueuze attitudes, wordt bevestigd door de onderzoeksresultaten van deze verhandeling.
de Graaf, I., Smit, E., & Verdurmen, J. (2007). Uitstellen van alcoholgebruik door jongeren: hoe stel je regels in de opvoeding? Studie in het kader van het project Alcohol & Opvoeding. Utrecht: Trimbos-instituut. Ouders spelen een belangrijke rol bij (beginnend) alcoholgebruik. Het eerste drankje alcohol krijgen jongeren meestal thuis aangeboden. Wanneer ouders regels stellen over alcoholgebruik, beginnen jongeren later met drinken en gaan ze ook minder drinken. Deze studie wil tips geven aan ouders en preventiewerkers over hoe ze regels kunnen stellen en hoe ze die zo effectief mogelijk kunnen toepassen.
KNIPOOG Agent verliest werk door wiet in gehaktballen Een New Yorkse antiterrorisme-agent is zijn werk kwijtgeraakt door toedoen van zijn vrouw. Die zag de job van haar man absoluut niet meer zitten en wilde dat hij uit de actieve dienst zou stappen. Haar strategie om dat doel te bereiken, was ietwat apart: ze draaide zoveel marihuana in de gehaktballen dat haar man prompt positief testte bij de eerstvolgende drugtest. De man vindt zijn ontslag onredelijk en onwettig en vecht het nu aan voor de rechtbank. Bron: De Morgen, 8/12/2007
AANGENAAM Daniely Oliveira da Silva heeft in 2006 haar diploma ‘kantoor & gegevensbeheer’ behaald. Sinds 17 december 2007 werkt zij parttime als onthaalbediende bij de VAD.
VAD-BERICHTEN,
20 0 8 , 1
Na een vierjarige opleiding fotografie in Brussel, heeft Stefan Vandermeulen vijf jaar gewerkt als zelfstandige webmaster onder de naam Netdust. Hij werkte aan verschillende culturele en commerciële internetprojecten. Als parttime webmaster werkt hij nu bij de VAD en zal al de websites beheren.
19
ETALAGE
Feestwijzer voor het jeugdwerk | brochure Deze brochure is bedoeld voor jeugdwerkers die een fuif willen organiseren. Feestwijzer zet de belangrijkste feiten over alcohol en andere drugs op een rijtje en geeft ook heel wat concrete tips om gezondheidsrisico’s een stapje voor te zijn. Daarbij komen onder andere de volgende thema’s aan bod: veilige uitgaanslocatie, uitdroging en oververhitting, verantwoord schenken, alcohol en de wet, illegale drugs en de wet, deurbeleid, eerste hulp en medische interventies bij alcohol- en drugincidenten, communicatie en vorming. Ten slotte bevat de brochure ook nog een checklist voor de fuiforganisator. © 2007, JEB06, € 2,00
Draaiboek drugbeleid in de bijzondere jeugdzorg | draaiboek Het Draaiboek drugbeleid in de bijzondere jeugdzorg is een praktische handleiding waarmee voorzieningen bijzondere jeugdzorg, eventueel met begeleiding van een preventiewerker alcohol en drugs, een drugbeleid kunnen uitwerken voor de eigen voorziening. Het draaiboek biedt zowel de nodige achtergrondinformatie als concrete werkvormen. Ook voorzieningen die reeds een drugbeleid hebben, vinden er de nodige handvatten in om hun beleid verder te verfijnen of te actualiseren. © 2007, PUB48, € 10,00 Gingerrapport Het Gingerrapport geeft een jaarlijks overzicht van preventieactiviteiten in Vlaanderen. Editie 2007 is beschikbaar. © 2007, ALR02, € 10,00
Dossier XTC (update) XTC (MDMA) is de populaire dansdrug die in de jaren negentig een stijle opgang maakte in het uitgaansleven. Hoewel het middel de laatste jaren meer concurrentie ondervindt van cocaïne als recreatieve dansdrug, blijft XTC ook anno 2007 aanwezig op de dansvloer. Het dossier XTC, waarvan de eerste editie in 2004 verscheen, werd daarom geactualiseerd. Het dossier bevat een literatuurstudie over XTC waarin volgende thema’s aan bod komen: historiek, prevalentie, farmacologie, effecten & risico’s en setting van gebruik. © 2007, PUB22, € 7,50
BESTELBON Naam publicatie
bestelcode
eenheidsprijs
© 2007, Feestwijzer voor het jeugdwerk,
JEB06
€ 2,00
© 2007, Gingerrapport
ALR02
€ 10,00
© 2007, Draaiboek drugbeleid in de bijzondere jeugdzorg
PUB48
€ 10,00
© 2007, Dossier XTC (update)
PUB22
€ 7,50
© 2007, Dossier vroeginterventie (zie p. 7)
PUB45
€ 7,50
aantal
totaal
Totaal
Naam: Leveringsadres: Facturatieadres: Tel.:
Datum bestelling: Handtekening:
De prijzen zijn exclusief verzendingskosten en eventuele verpakkingskosten.
20
De leveringstermijn is ongeveer twee weken. Betaling na ontvangst van factuur.
Terugsturen naar: VAD,Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel, fax 02 423 03 34 • e-mail
[email protected] VAD-BERICHTEN,
2008, 1
