Vaardige BIM-Professionals door opleiding en training

Vaardige BIM-Professionals door opleiding en training verkenning in opdracht van CUR Bouw & Infra en SBR

Adviseur: Drs.ing. Jan T.H. Straatman Balance & Result Organisatie Adviseurs bv

Datum en versie: 1 december 2012, definitieve versie

Inhoud 1 Aanleiding 2 Bewustmaking, adoptie 3 Huidig aanbod en vraag BIM-opleidingen 3.1 Opleidingen voor de beroepspraktijk 3.2 BIM-opleidingen op mbo en hbo 4 Naar een BIM-opleidingsprogramma 4.1 Doelgroepen 4.2 BIM-rollen 4.3 Generiek - specifiek 4.4 Modulaire opbouw opleidingen 5 Opleidingsprogramma 5.1 BIM-introductie voor managers (I1) 5.2 BIM Introductiecursus voor specialisten (I2) 5.3 BIM-eisen en randvoorwaarden bepalen en contracteren (S1) 5.4 Opzetten structuur BIM-model (S2) 5.5 BIM-modelleren (S3) 5.6 BIM-modelcheck en kwaliteitsborging (S4) 5.7 Opzetten aspectmodel (S5) 5.8 Grafische en (alfa)numerieke rapportage produceren (S6) 5.9 BIM-specialisatie ‘Implementeren en sturen’ (S7) 6 Vermarketing en organisatie opleidingen 6.1 Vermarketing 6.2 Uitvoeringsorganisatie

3 4 5 5 6 7 7 7 8 9 11 11 12 14 15 16 17 19 20 21 23 23 23

Vaardige BIM-Professionals door opleiding en training 1 december 2012, bim-rollen en -opleidingen (def rapportage) cur-sbr.docx

Pagina 2 van 36

1 Aanleiding De toepassing van BIM zit in een stroomversnelling. Het aantal bedrijven dat is gestart of overweegt om te starten met BIM groeit. Van de bedrijven met meer dan 20 medewerkers past een op de vijf BIM toe. Van de bedrijven met meer dan honderd medewerkers is dat de helft [‘BIM biedt bouw business’, 2012].In innovatietermen is de fase van Innovators (pioniers) geleidelijk overgegaan in de fase van Early Adopters, die gevolgd zal worden door Early Majority, Late Majority en Laggards. BIM kan vernieuwingsprocessen versnellen door interactie met nieuwe vormen van dienstverlening en businessmodellen, procesbeheersing en samenwerkingsverbanden. Dat blijkt uit het onderzoek ‘BIM biedt bouw business’ [2012]. BIM is een katalysator voor het economisch versterken van de sector. Kennisinstellingen en brancheorganisaties willen de implementatie van BIM daarom versnellen. Deze notitie is een aanzet voor het ontwikkelen van Figuur 2: Innovatie-adoptiecurve Rogers een samenhangende set van bewustmakingsactiviteiten, cursussen en opleidingen op het gebied van BIM voor de beroepspraktijk. Deze activiteiten worden geplaatst in het bredere kader van de diffusie en adoptie van BIM in de sector. Het is een initiatief van het Expertisenetwerk BIM, dat is opgezet door SBR en CUR, in samenwerking met de BouwInformatieRaad (BIR) en experts uit de sector. Dit Expertisenetwerk BIM richt zich op het overdragen van BIM-kennis en –informatie door middel van cursussen, voorlichtingsbijeenkomsten en evenementen. Hier beperken we ons tot de vraag wat er moet gebeuren om mensen in de beroepspraktijk BIM-competent te maken: “Wat is de benodigde kennis en vaardigheden voor het uitrollen van BIM en hoe brengen we die over naar de beroepspraktijk?”. In discussies met de beroepspraktijk over deze vraag komt vrijwel altijd de vraag naar voren welke partij of discipline een bepaalde BIM-rol of -taak op zich zou kunnen of moeten nemen. Sommigen claimen zelfs het recht op bepaalde rollen of taken. In dit rapport laten we de vraag ‘wie’ aan de markt over beperken we ons tot de vraag ‘wat’ en ‘hoe’. Het is daarbij zelfs de vraag of dit aparte rollen of taken zijn en blijven, die zich vertalen in nieuwe functies. Het is misschien wel aannemelijker dat bestaande functies – zoals projectleider, tekenaar, Figuur 1: Toepassing van BIM bij bedrijven met werkvoorbereider of projectorganisator – meer dan 20 fte zullen evolueren en BIM-taken op zullen nemen in hun taakpakket. Vaardige BIM-Professionals door opleiding en training 1 december 2012, bim-rollen en -opleidingen (def rapportage) cur-sbr.docx

Pagina 3 van 36

2 Bewustmaking, adoptie Het AIDA-model is een van de instrumenten die kan worden gehanteerd om de versnellingsactiviteiten een plaats te geven:   



Attention: bewustmaken, er voor zorgen dat de doelgroep(en) BIM herkennen. Interest: relevantie en belang duidelijk maken van BIM in het algemeen, er voor zorgen dat de doelgroep(en) de betekenis van BIM erkennen. Desire: het belang van BIM vertalen naar de persoonlijke belangen van degene die BIM moet adopteren, het creëren van een manifeste behoefte om meer over BIM te willen weten. Action: het stimuleren dat de betrokkene beslist om met BIM aan de slag te gaan.

Deze AIDA-voorbereidingsfase gaat vooraf aan de invoeringsfase. Tijdens de invoeringsfase worden daadwerkelijk activiteiten ondernomen om kennis te verwerven, opleidingen te volgen en BIM toe te (gaan) passen. Voor de invoeringsfase kan Rogers een inspiratiebron zijn (zie bijlage). Tot de activiteiten in het kader van bewustmaking en adoptie behoren: Congressen:     

Renovatie 2012, Building Holland en Constructeursdag 20 juni 2012 met minisymposium Aan de slag met BIM. BIR-event 5 juni 2012. BIM-congres Uneto-VNI, 10-11 oktober 2012. Het laatste BIM-congres (Co-producties in samenwerking met TNO en de partners van het Branche Innovatie Contract BIM, 22 november 2012. Diverse andere symposia van non-profit en commerciële organisaties.

Voorlichtingsbijeenkomsten, workshops:   

Bouwlokalen, korte voorlichtingsbijeenkomsten in de regio (november-december 2012). Regionale voorlichtingsbijeenkomsten van brancheorganisaties (BNA, Bouwend Nederland) en Syntens. BIM-tours van softwareleveranciers (Kubus, Itanex, Construsoft, e.a.).

Bovengenoemde activiteiten hebben in 2012 in totaal circa 2.000 deelnemers getrokken. Ze maken de deelnemende bedrijven bewust en helpen om ze tot een adoptiebeslissing van BIM (Action) te brengen. Functionarissen die in de fase van Desire en Action zitten, hebben behoefte aan kennis en informatie over BIM die dieper gaat. Opleidingen, cursussen en trainingen kunnen in deze behoefte voorzien.


Pagina 4 van 36

3 Huidig aanbod en vraag BIM-opleidingen 3.1

Opleidingen voor de beroepspraktijk

CUR Bouw & Infra en SBR brengen samen met partners de BIM-introductiecursus op de markt (zie bijlage). Deze voorziet in een behoefte. Afgelopen jaar is de cursus vijf keer gedraaid met gemiddeld circa 15 deelnemers. Gezien de snelle opmars van BIM ligt het voor de hand dat de behoefte aan cursussen en opleidingen zal groeien, niet alleen de oriënterende cursus, maar ook de verdiepende opleidingen. De BNA Academie verzorgt cursussen BIM voor beginners en BIM voor gevorderden voor het management van architectenbureaus (à 2 dagdelen). Het contractonderwijs van de hbo-instellingen levert opleidingen op maat voor de beroepspraktijk. Bij Hogeschool Utrecht, maar ook bij andere hbo-instellingen zijn BIMopleidingen voor de beroepspraktijk in ontwikkeling (zie ook volgende paragraaf). Het aanbod van BIM-cursussen en opleidingen voor de beroepspraktijk bestaat op dit moment vooral uit softwarespecifieke cursussen door de leveranciers en ad hoc cursussen door BIM-adviseurs. CUR/SBR is op dit moment een van de weinige onafhankelijke, niet software gebonden aanbieders. Het aanbod aan opleidingen en trainingen op het gebied van BIM groeit echter snel.

Figuur 3: BIM-opleidingen schieten als paddenstoelen uit de grond


Pagina 5 van 36

3.2

BIM-opleidingen op mbo en hbo

In 2011 zijn vijf hbo-instellingen gestart met het inbedden van BIM in de reguliere opleidingen in het domein Built Environment. Hogeschool Utrecht was trekker van dit initiatief. De hogescholen hebben een appendix gemaakt bij de Bachelor Built Environment, die specifiek ingaat op BIM in het curriculum van de Bachelor Built Environment [‘BIM in het BBE’, 2012]. Deze publicatie is op de markt gebracht door de BIR. In deze publicatie worden de beroepsprofielen en de competenties van afgestudeerde bouwkundestudenten beschreven.1 Tijdens de docentendag op 6 november 2012 van de HOG Bouw en Ruimte stond BIM sterk in de belangstelling. Verschillende hbo-instellingen werken aan het uitbreiden van het BIM-onderwijs. Bijvoorbeeld in de vorm van een minor, afstudeerprojecten of afstudeer-ateliers. Dit is primair gericht op de bachelor. De hogescholen i.c. Hogeschool Utrecht hebben het initiatief genomen om in samenwerking met de Hoger Onderwijs Groep Bouw en Ruimte, de BIR en Bouwend Nederland na te gaan hoe de krachten m.b.t. het BIM-onderwijs in het hbo kunnen worden gebundeld. Opleidingen in het reguliere onderwijs en in het post-initiële onderwijs kunnen voor elkaar van betekenis zijn bij de ontwikkeling en bij de uitvoering.

1

“BIM in het BBE”, BouwInformatieraad, Hogeschool Utrecht, Windesheim, Hogeschool van Amsterdam, Hogeschool van Rotterdam, Inholland, 2012 Vaardige BIM-Professionals door opleiding en training 1 december 2012, bim-rollen en -opleidingen (def rapportage) cur-sbr.docx

Pagina 6 van 36

4 Naar een BIM-opleidingsprogramma 4.1

Doelgroepen

De bouw is een heterogene sector. Daardoor is er een scala aan mogelijkheden om de doelgroepen voor BIM te ordenen:        

burgerlijke en utiliteitsbouw (woningen, kantoren, winkels, publieke gebouwen e.d.) en infra; nieuwbouw en bestaande bouw; ontwerp, realisatie, onderhoud & beheer, renovatie, exploitatie, geo-informatie; architecten, constructeurs, adviseurs, bouwers, installateurs, gespecialiseerde aannemers, leveranciers, woningcorporaties, opdrachtgevers; projectleiders, werkvoorbereiders, calculatoren, tekenaars, modelleurs, bestekschrijvers, uitvoerders, management; mkb, grootbedrijf; onbewust onbekwamen, bewust onbekwamen, beginners, gevorderden; BIM-modelleurs (‘tekenaars’), BIM-engineers planvoorbereiding (‘werkvoorbereiders’), BIM-engineers uitvoering, BIM-coördinatoren, BIM-managers, BIMregisseurs.

De toegevoegde waarde van BIM en dus ook de opleidingsbehoefte van de verschillende doelgroepen varieert. Bij het ontwikkelen van activiteiten in het kader van bewustmaking of opleiding moet men nagaan op welke doelgroep de activiteit gericht is.

4.2

BIM-rollen

Rollen (functies)2 in het priRollen – Functies maire proces van de bouwketen hebben voor de verschilDe termen rollen en functies zijn synoniemen. lende bedrijven veel verwantEen rol of functie is een verzameling van taken, schap op generiek niveau. De verantwoordelijkheden en bevoegdheden van een clustering van taken binnen persoon in een organisatie. een rol en de benaming hebOm verwarring met de functionaliteiten (toepasben in de praktijk echter een singen) van BIM te voorkomen, gebruiken we hier specifieke inkleuring naar de term ‘BIM-rollen’. omstandigheden en inhoud. Daardoor kan al snel spraakverwarring ontstaan. Datzelfde geldt voor BIM-specifieke rollen.

2

De termen rollen en functies zijn synoniemen. Een rol of functie is een verzameling van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van een persoon in een organisatie. Om verwarring met de functionaliteiten van BIM te voorkomen, gebruiken we hier de term ‘BIM-rollen’. Vaardige BIM-Professionals door opleiding en training 1 december 2012, bim-rollen en -opleidingen (def rapportage) cur-sbr.docx

Pagina 7 van 36

Een aantal rollen in het primaire bouwproces, al dan niet met BIM: 



Rollen in het primaire proces: planontwikkelaar, tekenaar, calculator, planner, werkvoorbereider, projectorganisator, projectcoördinator, werkorganisator, bestekschrijver, adviseur, projectleider, projectmanager, projectdirecteur, uitvoerder, voorman, bouwplaats-assistent, bouwplaatsmanager, opzichter, inkoper, architect, et cetera. BIM-gerelateerde rollen (alle termen voorafgegaan door ‘BIM-‘): modelleur, coördinator, integrator, manager, regisseur, aspectadviseur, engineer, et cetera.

In de praktijk blijkt dat de afbakening van rollen afhankelijk is van voorkeuren en dat deze in de loop van de tijd evolueert. In het ene geval worden afzonderlijke BIM-rollen onderscheiden, zoals BIM-modelleur. In het andere geval evolueren traditionele rollen en worden BIM-taken in deze rollen geïntegreerd. Bijvoorbeeld een werkvoorbereider die ook BIM-coördinatietaken voor zijn rekening gaat nemen, of een projectleider die ook BIMregisseurstaken gaat doen. Verschillende BIM-rollen of –taakpakketten zijn uitgewerkt in bijlage 4. Behalve vier BIMrollen op bouwprojectniveau, is er ook de rol van BIM-manager op organisatieniveau te onderscheiden (zie tabel op volgende pagina).

4.3

Generiek - specifiek

Medewerkers kunnen zich BIM-rollen (of taakpakketten) eigen maken door middel van opleiding en training. Er is daarbij onderscheid te maken tussen generieke en specifieke competenties (kennis en vaardigheden). Generieke competenties zijn bedoeld voor iedereen op een bepaald werken denkniveau. Een centrale vraag zou kunnen zijn: ‘Wat zou iedere over BIM moeten weten en kunnen?’. De kennis kan specialistisch zijn, bedoeld voor het uitvoeren van specifieke taken. Een centrale vraag zou kunnen zijn: ’Wat moet een kennen en kunnen om zijn BIMtaken uit te kunnen voeren?’. Specialistische kennis richt zich op deelsegmenten binnen de doelgroep. Bijvoorbeeld een opleiding tot BIM-modelleur of een opleiding ‘werken met softwarepakket X’. Elke opleiding zal bestaan uit een generiek, introducerend deel en een specialistisch deel. Het specialistische deel zal groter zijn naarmate de functie meer operationeel is, meer BIM-gerelateerd is en/of bedoeld is voor meer gevorderden.


Pagina 8 van 36

BIM-manager

Aspectadviseur (vakspecialist)

Modelleur

BIM(model)coördinator

Taakpakketten

Regisseur (leider)

BIM-rollen op bouwproject- of organisatieniveau (kolommen) en bijbehorende taakpakketten die soms als separate functie en soms als onderdeel van een reguliere functie worden uitgeoefend OrgaBouwprojectniveau nisatieniveau

1. BIM-doelen, -eisen en -randvoorwaarden toevoegen aan het bouwprojectplan en het BIM-proces managen 2. Structuur en protocollen voor een gebouwmodel opzetten 3. Informatie toevoegen of wijzigen in een gebouwmodel 4. Ontwikkelen en gebruiken van aspectmodellen voor analyses en berekeningen door verschillende disciplines 5. Gebouw- en aspectmodellen samenvoegen en ‘clashes’ signaleren en rapporteren 6. Grafische en (alfa)numerieke output genereren op basis van het gebouwmodel ten behoeve van de productie 7. Strategie en marktpositie bepalen, inrichten organisatie:, implementeren en sturen

4.4

Modulaire opbouw opleidingen

Op basis van voorgaande analyse zou het opleidingsprogramma kunnen bestaan uit zeven specialistische modules (S) die elk opleiden voor het uitoefenen van een bepaald taakpakket en twee introducerende modules (I; generiek); een introductiemodule voor het management en een introductiemodule voor de specialistische rollen. Door combinatie van modules worden functionarissen opgeleid voor bepaalde rollen.


Pagina 9 van 36

De negen modules: I1. BIM-introductie voor het management (generiek, zonder specialistische verdieping, maar met accent op de strategische kant van BIM) I2. BIM-introductie voor specialisten (generiek, zonder specialistische verdieping, maar met accent op de operationele kant van BIM) S1. BIM-eisen en –randvoorwaarden toevoegen aan het bouwprojectplan. S2. Structuur van een gebouwmodel opzetten. S3. Toevoegen of wijzigen van informatie in een gebouw- of aspectmodel. S4. Samenvoegen van gebouwen aspectmodellen, ‘clashes’ signaleren, rapporteren. S5. Opzetten van aspectmodellen voor disciplines op basis van de eisen vanuit het gebouwmodel. S6. Grafische en (alfa)numerieke output genereren op basis van het gebouwmodel ten behoeve van productieproces. S7. Strategie en marktpositie bepalen, inrichten organisatie:, implementeren en sturen.

Generiek Directie, lijnmanagement

Specialistische functies

Wat is BIM? Wat zijn de voor- en nadelen van BIM? Waarom willen wij BIM?

Middelmanagement, afdelingshoofden

Specialistisch Strategie, marktpositie, implementatie-sturing. Directies en lijnmanagers moeten de betekenis van BIM voor de strategie van hun bedrijf kunnen doordenken en in staat zijn om leiding te geven aan het implementatieproces. Tactiek, lijnen voor middellange termijn, implementeren. Middelmanagers moeten in staat zijn om de business case voor BIM en het implementatieplan te ontwikkelen en operationeel sturing kunnen geven aan de implementatie. Operationeel: BIM-taken uitvoeren Operationele medewerkers zullen in staat moeten zijn om bepaalde BIMtaken uit te voeren (bijv. een BIMmodelleur moet de knoppen van de BIM-software kunnen bedienen).

 Introductiecursus BIM, met accent op de strategische impact van BIM (module I1).

 Introductiecursus BIM, met accent op de strategische impact van BIM (module I1).  BIM-manager, introductiecursus I1, plus specialisatiepakket module S7.

 Alle specialistische cursussen worden vooraf gegaan door de BIMintroductiecursus module I2.  BIM-regisseur, specialisatiepakket modules I2, S1 en S2.  BIM-coördinator, specialisatiepakket modules I2, S2, S5 en S6.  BIM-modelleur, specialisatiepakket modules I2, S3 en S6.  BIM-aspectadviseur, specialisatiepakket modules I2, S4 en S6.


Pagina 10 van 36

5 Opleidingsprogramma 5.1

BIM-introductie voor managers (I1)

5.1.1

Doelstelling

Deze cursus introduceert BIM bij directies en lijnmanagers, geeft hen handvatten om de strategische betekenis van BIM voor hun onderneming te bepalen en geeft inzicht in de . manier waarop BIM kan worden geïmplementeerd. Deze cursus is voorbereidend op de specialistische cursus S7 (‘implementeren en sturen’). 5.1.2

Doelgroep

De doelgroep van deze cursus bestaat uit directieleden, lijnen stafmanagers van bouwbedrijven, installateurs, architectenbureaus, ingenieursbureaus, toelevering en opdrachtgevers. 5.1.3

Startniveau

De cursist heeft een werken denkniveau van tenminste hbo en heeft ten minste 5 jaar werkervaring, waarvan enkele jaren in een leidinggevende functie. Er is geen kennis van BIM vereist. 5.1.4

Leerdoelen

Na het volgen van de cursus heeft de deelnemer inzicht in:      

De propositie van BIM voor opdrachtgevers en klanten en de betekenis daarvan voor mogelijke product-marktcombinaties. Samenhangende bedrijfsvisies voor BIM, samenwerking en procesbeheersing. Referentiekaders voor het beoordelen van visies en strategieën voor het gebruik van BIM in het bedrijf en in de keten. Specifieke rollen die samenhangen met het werken met BIM en bijbehorende verantwoordelijkheden en bevoegdheden. De opzet van businesscases en implementatieplannen. Randvoorwaarden voor een businesscase en implementatieplan voor de invoering van BIM in de eigen organisatie.


Pagina 11 van 36

5.1.5

Inhoud

De inhoud van deze cursus is op strategisch niveau. Dat betekent dat het meer gaat om het scheppen van overzicht en het bieden van een referentiekader, dan om inhoudelijke diepgang.         

5.1.6

De historie van BIM. Wat is virtueel bouwen/BIM? Wat zijn de mogelijkheden? Wat is de stand van de ontwikkeling en wat mogen we in de toekomst nog verwachten? Betekenis van BIM voor de bedrijfsstrategie en –doelstellingen; producten, diensten, markten en verdienmodel. Propositie van BIM voor opdrachtgevers; voordelen en randvoorwaarden om te kunnen BIMmen. Betekenis van BIM voor de rolverdeling in het bouwproces en bijbehorende verantwoordelijkheden. Samenhang van BIM met procesbeheersing (LEAN Bouwen) en (keten)samenwerking. Opzet van een BIM-businesscase en de beoordeling daarvan. BIM-implementatie met behulp van DOL-drietrapsaanpak: Doelen bepalen, Organisatie inrichten en Leren en veranderen [‘Aan de slag met BIM’, 2012]. Organisatorische randvoorwaarden voor de toepassing van BIM (mensen, middelen, bedrijfsvoering, informatiemanagement). Werkvorm

Interactieve workshop van één dagdeel:  

5.2 5.2.1

Presentatie van basiskennis over de genoemde onderwerpen. Interactieve discussie, waarbij de gepresenteerde kennis wordt vertaald naar de eigen situatie en waarbij deelnemers visies met elkaar delen.

BIM Introductiecursus voor specialisten (I2) Doelstelling

Deze cursus introduceert BIM bij medewerkers die operationeel uitvoering moeten (gaan) geven aan diverse BIM-taken. De deelnemers leren op hoofdlijnen wat BIM is, wat de voor- en nadelen zijn voor klanten en het eigen bedrijf, voor welke toepassingen BIM kan worden ingezet en wat er komt kijken bij de implementatie van BIM. Deze introductiecursus is voorbereidend op de specialistische cursussen S1 tot en met S6. 5.2.2

Doelgroep

De doelgroep van deze cursus bestaat uit tekenaars, werkvoorbereiders, projectleiders en lijnmanagers van bouwbedrijven, installateurs, architectenbureaus, ingenieursbureaus, toelevering, bouwmanagementbureaus en opdrachtgevers. Vaardige BIM-Professionals door opleiding en training 1 december 2012, bim-rollen en -opleidingen (def rapportage) cur-sbr.docx

Pagina 12 van 36

5.2.3

Startniveau

De deelnemer heeft een werken denkniveau van tenminste mbo en heeft enige werkervaring. Er is geen kennis van BIM vereist. 5.2.4

Leerdoelen

Na het volgen van de cursus heeft de deelnemer inzicht in:    

5.2.5

De bijdrage van BIM voor het bouwproject in de verschillende stadia van de levenscyclus. De mogelijkheden en functionaliteiten van BIM en de betekenis daarvan voor het eigen bedrijf. De competenties waarover de eigen organisatie moet beschikken om BIM te kunnen invoeren. De afspraken die moeten worden gemaakt met partners (adviseurs, leveranciers, co-makers) in een bouwproject waarin BIM wordt toegepast. Inhoud

De inhoud van deze cursus is op operationeel niveau. Dat betekent dat het vooral gaat om het scheppen van praktisch inzicht en het bieden van een referentiekader. Deze cursus is introducerend; de verdieping moet komen uit de specialistische modules.    

   

5.2.6

De historie van BIM. Wat is virtueel bouwen/BIM? Wat zijn de mogelijkheden? Wat is de stand van de ontwikkeling en wat mogen we in de toekomst nog verwachten? Wat betekent de invoering van BIM voor het bouwproces? De betekenis van BIM voor de taken en rollen in het bouwproces. Wat verandert er en hoe kunnen deze taken worden opgepakt? (BIM-manager, BIM-regisseur, BIMcoördinator, BIM-modelleur, BIM-aspectadviseur? De praktijk van BIM, voor elke fase van het bouwproces geïllustreerd aan de hand van praktijkvoorbeelden uit GWW en/of B&U. Werkwijzen en afspraken bij toepassing van BIM: expliciet werken, afsprakenstelsels, bibliotheken, standaarden. Beschikbare BIM-software voor verschillende toepassingen. BIM-implementatie met behulp van DOL-drietrapsaanpak: Doelen bepalen, Organisatie inrichten en Leren en veranderen [‘Aan de slag met BIM’, 2012]. Werkvorm

Cursus van twee dagdelen:  

Presentatie van basiskennis over de genoemde onderwerpen. Veel illustraties uit de praktijk, tips, “Wat doen? Wat laten?”


Pagina 13 van 36

5.3

BIM-eisen en randvoorwaarden bepalen en contracteren (S1)

5.3.1

Doelstelling

Deelnemers verwerven de kennis en vaardigheden die hen in staat stelt om voor een bouwproject BIM-doelen te benoemen, deze te vertalen in eisen en randvoorwaarden die worden opgenomen in contracten. Hij of zij is in staat om deze doelen te bewaken en aan te sturen. 5.3.2

Doelgroep

De doelgroep van deze cursus bestaat uit bouwprojectmanagers (projectleiders, procesmanagers) van bouwbedrijven, installateurs, architectenbureaus, ingenieursbureaus, bouwmanagementbureaus en opdrachtgevers. 5.3.3

Startniveau

De cursist heeft een werken denkniveau van tenminste hbo en heeft ten minste 5 jaar werkervaring, onder meer met het aansturen van bouwprojecten. Hij of zij heeft kennis van BIM op het niveau van de BIM-introductiecursus I2. 5.3.4

Leerdoelen

Na het volgen van deze cursus is de deelnemer in staat om:       

5.3.5     

BIM-doelstellingen te benoemen voor het bouwproject. BIM-gerelateerde taken en het tekenwerk van de aspectadviseurs te benoemen en te plannen. Taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van de organisaties/personen die betrokken zijn bij BIM (BIM-uitvoeringsplan ) te benoemen en vast te leggen. Een BIM-uitvoeringsplan op te stellen, waarin BIM-kwaliteitseisen zijn benoemd en afspraken zijn vastgelegd. BIM-aspecten in alle fasen van het bouwproces te coördineren, communiceren en beheersen. Technische en organisatorische BIM-eisen, randvoorwaarden en werkafspraken te verwerken in de contracten van betrokken bouwpartners. Het BIM-team van het bouwproject te coachen en te begeleiden, waarbij ieder teamlid doordrongen is van het gemeenschappelijke belang bij de BIM-toepassing. Inhoud De taken, rollen en verantwoordelijkheden in een BIM-proces. De benodigde werkafspraken in een BIM-proces. De opzet van een BIM-uitvoeringsplan. De werkwijze waarbij met projectpartners een BIM-uitvoeringsplan wordt opgesteld, communicatie en samenwerking met ketenpartners. Eisen aan de organisatie (mensen, middelen, bedrijfsvoering, informatiemanagement).


Pagina 14 van 36

    5.3.6

De principes van Integrated Project Delivery (IPD), afgezet tegen het traditionele bouwproces. De juridische implicaties van BIM: verantwoordelijkheid, aansprakelijkheid, intellectueel eigendom. Contractvoorwaarden met betrekking tot BIM. Praktijkvoorbeelden van BIM-uitvoeringsplannen en -contracten. Werkvorm

Cursus van twee dagdelen:   

5.4

Presentatie van basiskennis over de genoemde onderwerpen. Veel illustraties uit de praktijk, tips, “Wat doen? Wat laten?”. Praktijkcase.

Opzetten structuur BIM-model (S2)

5.4.1

Doelstelling

Deelnemers verwerven kennis en vaardigheden die hen in staat stelt om voor een bouwproject de structuur van het gebouwmodel te bepalen, zodanig dat dit met de aspectmodellen een consistent geheel vormt en koppelingen met andere programma’s of aspectmodellen optimaal kan verlopen. 5.4.2

Doelgroep

De doelgroep van deze cursus bestaat uit projectleiders, projectorganisatoren en werkvoorbereiders van bouwbedrijven, installateurs, architectenbureaus, ingenieursbureaus, toelevering en opdrachtgevers. 5.4.3

Startniveau

De cursist heeft een werken denkniveau van tenminste hbo en heeft ten minste enkele jaren werkervaring. Hij of zij heeft kennis van BIM op het niveau van de BIM-introductiecursus I2. 5.4.4

Leerdoelen

Na het volgen van de cursus is de deelnemer in staat om: 

  

BIM-doelstellingen, objectenstructuur en objectkenmerken te vertalen naar uitgangspunten en randvoorwaarden voor alle betrokkenen in het BIM-team van het bouwproject. De projectgegevens, informatiebehoefte en raakvlakken van de betrokken disciplines te analyseren en te vertalen naar de gewenste output per discipline. De informatievoorziening gedurende het bouwproces te plannen. BIM-doelstellingen te vertalen naar een objectstructuur, het benodigd detailniveau en de benodigde kenmerken van de te modelleren objecten.


Pagina 15 van 36

  5.4.5        

5.4.6

De benodigde parameters vast te stellen, de waarden van deze parameters en de eenheden van die parameters per BIM-object. Digitale onderleggers en protocollen te maken en/of te beheren. Inhoud De taken, rollen en verantwoordelijkheden in een BIM-proces. Het BIM-uitvoeringsplan en de afspraken die daarin zijn vastgelegd. De principes van Integrated Project Delivery (IPD), afgezet tegen het traditionele bouwproces. De uitwisseling van informatie volgens de Information Delivery Manual (IDM). De uitwisseling van informatie volgens Industry Foundation Classes (IFC). De verschillende detailniveaus (Levels of Development; LOD 100-LOD500) en bijbehorende werkafspraken. Scenario’s voor de uitwisseling van informatie. De verschillende softwareapplicaties in relatie tot de mogelijke functionaliteiten van BIM. Werkvorm

Cursus van drie dagdelen:   

5.5 5.5.1


BIM-modelleren (S3) Doelstelling

Deelnemers verwerven kennis en vaardigheden die hen in staat stelt om te modelleren en voor een bouwproject informatie toe te voegen aan een gebouwmodel of informatie te wijzigen. 5.5.2

Doelgroep

De doelgroep van deze cursus bestaat uit tekenaars, werkvoorbereiders, engineers en projectorganisatoren van bouwbedrijven, installateurs, architectenbureaus, ingenieursbureaus en toelevering. 5.5.3

Startniveau

De cursist heeft een werken denkniveau van tenminste mbo+ en enige werkervaring. Hij of zij heeft kennis van BIM op het niveau van de BIM-introductiecursus I2.


Pagina 16 van 36

5.5.4

Leerdoelen

Na het volgen van de cursus is de deelnemer in staat om:       5.5.5    5.5.6

BIM-modelleersoftware toe te passen. Projectspecifieke objecten en waarden en eenheden van parameters te definiëren, in overleg met partners (leveranciers). Objecten aan te passen aan de specifieke projectsituatie. Voorgedefinieerde objecten uit gangbare objectbibliotheken te selecteren. De benodigde views te definiëren. De objectenbibliotheek te evalueren en aan te vullen. Inhoud De opzet van een gebouwmodel. Het modelleerproces. De opbouw en bediening van specifieke softwareapplicaties. Werkvorm

Deze cursus is een zogeheten ‘knoppencursus’ die wordt verzorgd door leveranciers van softwareapplicaties.

5.6 5.6.1

BIM-modelcheck en kwaliteitsborging (S4) Doelstelling

Deelnemers verwerven de kennis en vaardigheden die hen in staat stelt om het gebouwmodel in te richten voor een optimale koppeling met de andere programma’s of aspectmodellen, de koppelingen daadwerkelijk tot stand te brengen en de consistentie van het gebouwmodel en aspectmodellen te bewaken. 5.6.2

Doelgroep

De doelgroep van deze cursus bestaat uit werkvoorbereiders, projectorganisatoren, engineers en projectleiders van bouwbedrijven, installateurs, architectenbureaus, ingenieursbureaus, toelevering en opdrachtgevers. 5.6.3

Startniveau

De cursist heeft een werken denkniveau van tenminste hbo en enkele jaren werkervaring. Hij of zij heeft kennis van BIM op het niveau van de BIM-introductiecursus I2.


Pagina 17 van 36

5.6.4

Leerdoelen

Na het volgen van de cursus is de deelnemer in staat om:   

   

5.6.5         5.6.6

Technische kwaliteitseisen op te stellen waaraan gebouwen aspectmodellen moeten voldoen. Kwaliteitseisen te vertalen naar toetsregels in een analysetool. Gebouw- of aspectmodellen met behulp van een analysetool (modelcheck) te toetsen of zij voldoen aan de structuur en randvoorwaarden van het gebouwmodel en op onderlinge consistentie. Gebouw- en aspectmodellen samen te voegen. Clashsessies te leiden waarin verschillende disciplines ‘clashes’ (tegenstrijdigheden en onvolledigheden) signaleren, prioriteren en visueel controleren. Een foutrapportage op te zetten. Benodigde correctieve acties te benoemen en de voortgang van deze acties te bewaken. Inhoud Technische kwaliteitseisen aan gebouwen aspectmodellen, de vertaling hiervan naar toetsregels. Beschikbare analysetools (modelcheck) en randvoorwaarden voor toepassing. Werkwijze met betrekking tot het samenvoegen van gebouw- of aspectmodellen en toetsen daarvan op vereiste structuur en randvoorwaarden en consistentie. Beschikbare softwaretools voor modelcheck. Uitvoeren van modelchecks met behulp van softwaretools. Samenvoegen van gebouwen aspectmodellen. Opzetten van ‘clash-sessies’ en werkwijze ten aanzien van correctieve acties. Wijze van samenwerking bij clashsessies. Werkvorm




Pagina 18 van 36

5.7

Opzetten aspectmodel (S5)

5.7.1

Doelstelling

De deelnemers verwerven kennis en vaardigheden die hen in staat stelt om voor bouwprojecten aspectmodellen op te zetten, specifiek voor hun vakgebied op basis van de eisen vanuit het gebouwmodel en de eisen uit hun vakdiscipline. De BIM-aspectadviseur maakt gebruik van een aspectmodel om zijn tekeningen, analyses en berekeningen te maken. De input haalt hij uit het gebouwmodel. De output van zijn activiteiten worden geheel of gedeeltelijk opgenomen in het gebouwmodel. 5.7.2

Doelgroep

De doelgroep van deze cursus bestaat onder andere uit constructeurs, bouwkundige, bouwfysisch en installatietechnische adviseurs, planners en kostendeskundigen. 5.7.3

Startniveau

De cursist heeft een werken denkniveau van tenminste hbo en enkele jaren werkervaring. Hij of zij heeft kennis van BIM op het niveau van de BIM-introductiecursus I2. 5.7.4

Leerdoelen

Na het volgen van de cursus is de deelnemer in staat om:     

5.7.5       

Een aspectmodel op te zetten voor zijn discipline op basis van de eisen vanuit het gebouwmodel. Objecten en hun parameters (waarden en eenheden) te benoemen die benodigd zijn voor de analyse. Objecten in het gebouwmodel vertalen dan wel benoemen naar objecten die geschikt zijn voor analyses en berekeningen. Analyses en berekeningen uit te voeren met behulp van het aspectmodel. De analyseresultaten te toetsen aan de eisen vanuit het gebouwmodel en deze over te dragen volgens vastgestelde protocollen en eisen aan de BIM-modelleur voor integratie in het gebouwmodel. Inhoud De taken, rollen en verantwoordelijkheden in een BIM-proces. Het BIM-uitvoeringsplan en de afspraken die daarin zijn vastgelegd. De verschillende softwareapplicaties in relatie tot de discipline. De uitwisseling van informatie volgens Industry Foundation Classes (IFC). De verschillende detailniveaus (Levels of Development; LOD 100-LOD500) en bijbehorende werkafspraken. Het maken van analyses en berekeningen met specifieke disciplineafhankelijke software. Praktijkvoorbeelden


Pagina 19 van 36

5.7.6

Werkvorm


5.8

Presentatie van basiskennis over de genoemde onderwerpen. Veel illustraties uit de praktijk, tips, “Wat doen? Wat laten?”. Praktijkcases.

Grafische en (alfa)numerieke rapportage produceren (S6)

5.8.1

Doelstelling

De deelnemers verwerven kennis en vaardigheden die hen in staat stelt om grafische en (alfa)numerieke rapportages te maken op basis van het gebouwmodel ten behoeve van de productie. 5.8.2

Doelgroep

De doelgroep van deze cursus bestaat uit werkvoorbereiders, projectorganisatoren, engineers en projectleiders van bouwbedrijven, installateurs, architectenbureaus, ingenieursbureaus en toelevering. 5.8.3

Startniveau

De cursist heeft een werken denkniveau van tenminste mbo en enige werkervaring. Hij of zij heeft kennis van BIM op het niveau van de BIM-introductiecursus I2. 5.8.4

Leerdoelen

Na het volgen van de cursus is de deelnemer in staat om:     5.8.5 

5.8.6

De benodigde rapportageviews te benoemen. Rapportages aan te maken op basis van benoemde views. De rapportageviews te bewerken zodat deze de informatie bevatten die voor een specifiek doel nodig is. Views te ontwikkelen voor nieuwe toepassingen. Inhoud Voorbeelden van rapportageviews voor verschillende toepassingen en uitvoeringsprocessen. Werkvorm

Het ligt niet voor de hand om dit cursusonderdeel als aparte cursus aan te bieden. Het kan gekoppeld worden aan module 3, 4 of 5.


Pagina 20 van 36

BIM-specialisatie ‘Implementeren en sturen’ (S7)

5.9 5.9.1

Doelstelling

De deelnemers verwerven kennis en vaardigheden die hen in staat stelt om op organisatieniveau leiding te geven aan de implementatie van BIM, al dan niet als trekker van een BIM-werkgroep. 5.9.2

Doelgroep

De doelgroep van deze cursus bestaat uit lijnmanagers, informatiemanagers of ICTmanagers van bouwbedrijven, installateurs, architectenbureaus, ingenieursbureaus, toelevering en opdrachtgevers. 5.9.3

Startniveau

De cursist heeft een werken denkniveau van tenminste hbo en heeft ten minste 5 jaar werkervaring. Hij of zij heeft kennis van BIM op het niveau van de BIM-introductiecursus I1. 5.9.4

Leerdoelen

Na het volgen van de cursus is de deelnemer in staat om:       

5.9.5     

Een samenhangende bedrijfsvisie te ontwikkelen voor BIM, samenwerking en procesbeheersing. De propositie voor opdrachtgevers en klanten te benoemen. Een visie en een strategie te ontwikkelen voor het gebruik van BIM in het bedrijf en in de keten. Specifieke rollen te identificeren die samenhangen met het werken met BIM en daarbij behorende verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Een businesscase en implementatieplan op te stellen voor de invoering van BIM in de eigen organisatie. Uitvoering te geven aan de implementatie. Het BIM-implementatieteam het te coachen en te begeleiden, waarbij ieder teamlid doordrongen is van het gemeenschappelijke belang van BIM. Inhoud De betekenis van BIM voor de bedrijfsstrategie en –doelstellingen, het belang van transparant en expliciet werken. De strategische verankering van BIM in het bedrijfsbeleid. De betekenis van BIM voor het bouwproces en partnerships, rollen en verantwoordelijkheden. De afstemming van de werkprocessen met bijbehorende informatiebehoefte van verschillende partners in de bouwketen. Juridische randvoorwaarden voor het werken met BIM.


Pagina 21 van 36

        

5.9.6

De drie bouwstenen van BIM-implementatie: doelen bepalen, organisatie inrichten en leren en veranderen. Het opzetten van een businesscase en van een implementatieplan. Eisen aan de organisatie (mensen, middelen, bedrijfsvoering, informatiemanagement) Samenwerkingsprotocollen, afsprakenstelsels en informatie-uitwisseling. Documentmanagement, workflowmanagement en configuratiemanagement. Communicatie en samenwerking met ketenpartners, inclusief opdrachtgevers. De cultuur van samenwerking. Leiding geven aan het BIM-implementatieproces (leer- en veranderingsproces, leerstijlen, leiderschapsstijlen, enthousiasmeren, opleiden, coachen). Het opbouwen van bedrijfsstandaarden en –richtlijnen, werkmethoden, sjablonen en objectbibliotheken op basis van ervaringen en projectevaluaties (lerende organisatie). Werkvorm

Cursus van vier dagdelen:    

Presentatie van basiskennis over de genoemde onderwerpen. Veel illustraties uit de praktijk, tips, “Wat doen? Wat laten?”. Oefeningen (bijvoorbeeld rollenspellen) in coachingsgesprekken en leiderschap. Interactieve discussie, waarbij de gepresenteerde kennis wordt vertaald naar de eigen situatie en waarbij deelnemers visies met elkaar delen.


Pagina 22 van 36

6 Vermarketing en organisatie opleidingen 6.1

Vermarketing

Voor de vermarketing van de cursussen en opleidingen kunnen de afzonderlijke modules worden aangeboden. Voor S3 is het huidige aanbod al zodanig groot, dat het de vraag is of dit commercieel aantrekkelijk is om daar nu ook in te stappen. S6 kan worden aangeboden als een toegevoegd deel aan modules S3, S4 en S5. Dan blijven er zeven aan te bieden modules over. Het is ook te overwegen om de cursusopbouw wel modulair te doen, maar om de cursussen aan te bieden als specialisatie: BIM-manager, BIM-regisseur, -coördinator, -modelleur en -aspectadviseur. Het zou kunnen zijn dat de potentiële cursisten een opleiding tot deze functies aantrekkelijker vinden dan de afzonderlijke modules.

6.2

Uitvoeringsorganisatie

CUR Bouw & Infra en SBR verzorgen op dit moment al introductiecursussen, als activiteit van het Expertisecentrum BIM (met experts uit de praktijk). Dit samenwerkingsverband kan ook het uitgebreidere opleidingsprogramma aanbieden. Het is te overwegen om de samenwerking met het contractonderwijs van de hogescholen te onderzoeken. De hogescholen ontwikkelen namelijk in hoog tempo BIM-opleidingen voor het bacheloronderwijs. De opgedane expertise zou ook in het post-initiële onderwijs kunnen worden aangeboden. Omgekeerd kan het Expertisenetwerk BIM haar expertise aan de hogescholen aanbieden. Daarnaast hebben de hogescholen vanuit het contractonderwijs veelvuldig contact met de potentiële doelgroepen. Ze zouden daardoor de rol van frontoffice voor het post-initiële onderwijs op zich kunnen nemen.


Pagina 23 van 36

Bijlage 1: Introductiecursus BIM CUR-SBR


Pagina 24 van 36

Bijlage 2: Succesvol veranderen (Ontleend aan “Aan de slag met BIM”, 2012) Het invoeren van BIM is een leer- en veranderingsproces. Daarbij komt de vraag aan de orde hoe de nieuwe manier van werken met BIM effectief tot stand kan worden gebracht. Welk pad moet worden bewandeld om het management en/of de medewerkers achter de BIM-werkwijze te krijgen? Hoe betrekken we alle belanghebbenden bij de afbakening en invoering? Hoe helpen we hen om zich kennis en kunde eigen te maken? We kunnen veranderingsprocessen bekijken op het niveau van de sector of op het niveau van individuele bedrijven en zijn medewerkers. Er worden in de literatuur meerdere veranderstrategieën beschreven. Een van deze strategieën wordt vaak gebruikt voor de invoering van BIM bij bouwbedrijven en is gebaseerd op de theorie van Rogers (zie kader). De kern van deze aanpak bestaat eruit dat mensen de tijd krijgen om zich de kennis van BIM eigen te maken, er zich een oordeel over te vormen en er zelfstandig mee te leren werken. Het AIDA-model en de Rogers sluiten goed op elkaar aan, waarbij AIDA meer op individueel niveau en Rogers meer op sectorniveau van toepassing is. Het adoptieproces verloopt volgens Rogers in vier fasen: 1. Signaleren van nieuwe oplossingen (BIM-functionaliteiten) voor bepaalde behoeften of knelpunten op het gebied van informatiemanagement. De betrokkenen dienen in deze fase grondig na te denken over de vraag of de oplossing voorziet in de behoeften van de organisatie en bepaalde knelpunten daadwerkelijk oplost. 2. Verspreiden van de nieuwe oplossing naar degenen voor wie deze van belang is. In deze bewustwordingsfase gaat het om het herkennen van oplossingen en het erkennen van de betekenis hiervan voor de eigen activiteiten. De initiatiefnemer moet duidelijk maken waarom bepaalde BIM-toepassingen noodzakelijk zijn en wat de voordelen hiervan zijn. Daarnaast moet hij collega’s uitdagen om te doordenken hoe de voorgestelde BIMtoepassing in de organisatie is in te passen. Hier komen de resultaten van de BIM Quick Scan goed van pas. 3. Acceptatie van de BIM-toepassing door de belanghebbenden, zodat ze er gebruik van willen gaan maken. In deze fase kan medewerkers de gelegenheid worden geboden om de vernieuwing uit te proberen en er zelf mee te experimenteren. Hierbij is het van belang om na te gaan of de autonomie van de medewerkers verandert door de introductie van de nieuwe oplossing; medewerkers kijken positiever aan tegen vernieuwing als zij daardoor minder afhankelijk worden van anderen (en vice versa). De bedrijfsleiding vervult een belangrijke rol; indien zij oprechte belangstelling toont voor de gebruikservaringen, dan laat zij zien dat het om een belangrijk onderwerp gaat. 4. Invoeren (implementeren) van de BIM-toepassing door deze in de organisatie in te voeren. De gewenste veranderingen en aanpassingen in structuur, systemen, personeel en dergelijke worden in deze fase daadwerkelijk ingevoerd. In deze fase zijn de opleiding, training en evaluatie cruciaal. Vaardige BIM-Professionals door opleiding en training 1 december 2012, bim-rollen en -opleidingen (def rapportage) cur-sbr.docx

Pagina 25 van 36

Zoals gezegd is deze aanpak voor de invoering van BIM in de meeste gevallen een geschikte veranderingsstrategie.

Diffusie van innovaties volgens Rogers “Een innovatie is een idee, praktijk of object dat wordt gezien als nieuw door een individu of organisatie.” De kenmerken van een innovatie, zoals deze worden waargenomen door een individu, zijn van grote invloed op de adoptiesnelheid:  Relatief voordeel: de mate waarin iemand de innovatie ziet als een vooruitgang ten opzichte van alternatieven (de bestaande werkwijze).  Compatibiliteit (koppelbaarheid): de mate waarin iemand de innovatie consistent vindt met bestaande opvattingen, ervaringen en behoeften.  Complexiteit: de mate waarin iemand het moeilijk vindt om een innovatie te begrijpen of te gebruiken.  Uitproberen: mogelijkheden tot uitproberen en 'Learning by Doing' kunnen de onzekerheid voor het individu reduceren. Waarneembaarheid: de mate waarin de resultaten van een innovatie zichtbaar zijn voor anderen. In het algemeen worden innovaties sneller geadopteerd als ze volgens de adopters een groter relatief voordeel opleveren voor henzelf of hun organisatie en worden waargenomen als compatibel, uitprobeerbaar, waarneembaar en minder complex. Interventies om de diffusie (toepassing) te bevorderen, kunnen op deze factoren aangrijpen. ‘Diffusion of Innovations’, Rogers 2003

Vierfasen-invoering BIM-toepassing

Universiteit Twente (Arjen Adriaanse c.s.) heeft een richtlijn ontwikkeld voor de invoering van ICT in bouwprojecten. Deze richtlijn is deels ontleend aan Rogers en is zeer bruikbaar voor de invoering van BIM.3 De richtlijn onderscheidt vier fasen in het implementatieproces.

3

‘Een richtlijn voor de invoering van ICT in bouwprojecten; Geleerde lessen uit zes praktijksituaties’, Arjen Adriaanse, Universiteit Twente, 2010. Vaardige BIM-Professionals door opleiding en training 1 december 2012, bim-rollen en -opleidingen (def rapportage) cur-sbr.docx

Pagina 26 van 36

Ideevorming (verkennende fase) In de ideevormingsfase komt de initiatiefnemer c.s. tot een eerste uitwerking van het idee –een BIM-toepassing, bijvoorbeeld het overschakelen op 3D-tekenen of het bepalen van hoeveelheden vanuit het 3D-model – en creëert draagvlak om het voor de volgende fase (adoptiefase) verder uit te werken. De initiatiefnemer verzamelt actief of passief informatie over de BIM-toepassing en beoordeelt dit voor de eigen situatie: Wat zijn de kansen en uitdagingen van de BIM-toepassing voor bijvoorbeeld dit bouwproject? Wat zijn de mogelijkheden van deze BIM-toepassing en wat zijn de voordelen? Wat draagt BIM bij aan de bedrijfsstrategie? In de ideevormingsfase gaat het om een globale verkenning van een BIM-toepassing. Bij de globale uitwerking wordt aandacht besteed aan de organisaties, de rollen (zoals werkvoorbereider, tekenaar en, inkoper) en de ICT-systemen waar het idee op van invloed is. In deze fase is het van belang dat de initiatiefnemer collega’s en andere belanghebbenden betrekt bij de uitwerking. Als zij mee kunnen denken, dan ontstaat er inzicht in de drijfveren, barrières en risico’s die er bij hen leven. Indien zij mee kunnen groeien in het denkproces, dan is de kans het grootst dat er draagvlak ontstaat. In de loop van de ideevormingsfase ontstaat een beeld of de BIM-toepassing aantrekkelijk genoeg en haalbaar lijkt. Als dat het geval is, dan werken de betrokkenen de aanpak van de adoptiefase uit tot een voorstel voor een investeringsbeslissing: Hoe gaan we de adoptiefase aanpakken? Hoe betrekken we zowel het management als de werkvloer? Welke BIM-toepassing(en) gaan we concreet invoeren? Wie gaat de invoering trekken en welke tijd en middelen zijn nodig en beschikbaar? Adoptie (voorbereidende fase) In de adoptiefase wordt het idee verder uitgediept, met als doel om te kunnen beslissen om de BIM-toepassing wel of niet in te gaan voeren. De BIM-toepassing wordt daartoe grondig geanalyseerd en geëvalueerd. In de adoptiefase komen min of meer dezelfde vragen aan de orde als in de ideevormingsfase, maar worden meer in detail uitgewerkt. De betrokkenen gaan na wat de consequenties zijn van de BIM-toepassing voor elke betrokken medewerker en partner en wat de toegevoegde waarde ervan is voor de betrokken medewerkers en partners, voor het bouwproject en voor de organisatie. Op basis van dit inzicht kan worden beoordeeld of de invoering haalbaar is en welke aandachtspunten daarbij naar voren komen. Hierbij zijn rationele overwegingen aan de orde vanuit de BIM-toepassing in het project. Ook persoonlijke en politieke overwegingen (draagvlak) kunnen een rol spelen, of het afdwingen van de implementatie door derden (bijvoorbeeld door eisen van de opdrachtgever). Deze evaluatie kan mede gebaseerd worden op proeven en experimenten (uitproberen).


Pagina 27 van 36

Beoordeling haalbaarheid BIM-toepassing (bron: Adriaanse, 2009)

 

 

 

 

Perceptie van voor- en nadelen van ICT gebruik Perceptie van tijdsdruk

Persoonlijke motivatie Intentie tot ICT gebruik

Aanwezigheid van contractuele bepalingen Aanwezigheid van een vragende actor

Externe motivatie Gebruik van interorganisationele ICT

Duidelijkheid van procedurele afspraken Duidelijkheid over de bediening van ICT Afstemming tussen ICT en werkwijzen Aanwezigheid van technische middelen

Kennis en vaardigheden

Handelingsmogelijkheden

Als de evaluatie positief uitvalt, dan kan een BIM-businesscase worden uitgewerkt. De BIM-businesscase wordt voorgelegd aan het management, dat het groene licht kan geven voor de daadwerkelijke invoering. Bij groen licht van het management maken de betrokkenen vervolgens een gedetailleerd plan van aanpak en een roadmap voor de implementatie- en verankeringsfase. In dit implementatieplan worden de implementatiestrategie en de concrete acties voor de invoering van de BIM-toepassing uitgewerkt. Implementatie en verankering In deze fase vindt de invoering daadwerkelijk plaats. De BIM-toepassing krijgt concreet, fysiek vorm, wat resulteert in een werkende en geaccepteerde BIM-toepassing. In de verankeringsfase wordt de BIM-toepassing volledig geabsorbeerd in de organisatie en routinematig toegepast. De implementatiefase gaat in de loop van de tijd vanzelf over in de verankeringsfase. De acties uit het implementatieplan worden in deze fase uitgevoerd. Het gaat daarbij om de selectie van ICT-applicatie, het ontwikkelen, installeren en onderhouden van ICT, het ontwikkelen of aanpassen van werkwijzen en procedures, het trainen van personeel en het in gebruik nemen van de ICT-applicatie (BIM-toepassing). Onderdeel van dit proces is de evaluatie van de gekozen oplossingen en het doorvoeren van eventuele verbeteringen.


Pagina 28 van 36

Bijlage 4: BIM-rollen en -taken4

Aanleiding BIM-taken, –rollen en competenties ontwikkelen zich geleidelijk in het bedrijfsleven. De beschreven rollen zijn niet statisch. Niet iedereen maakt dezelfde afbakening en men gebruikt verschillende termen. In de praktijk zien we dat medewerkers verschillende taken tegelijkertijd oppakken en BIM-taken combineren met hun reguliere taken. Ondanks deze ambivalentie hebben we toch de balans opgemaakt en het actuele beeld bepaald. Daarbij hebben we niet gestreefd naar een hoge nauwkeurigheid of naar absolute waarheden. De beschreven rollen geven een idee wat er nodig is om aan de slag te gaan met BIM. Het geeft ook houvast om een opleidingsaanbod te bepalen, dat aansluit bij de behoefte. Bij de beschrijving van de taken en rollen is in het midden gelaten wie (welke discipline) deze rol of dit taakpakket zou moeten verrichten. De hier beschreven BIM-rollen en –taken zijn ontwikkeld en getoetst met verschillende partijen uit de bouwsector. In eerste instantie zijn deze ontwikkeld door Hogeschool Utrecht, in samenwerking met Inholland, Hogeschool van Amsterdam, Hogeschool Rotterdam, Windesheim en een aantal partijen uit de bouwpraktijk. Daarna zijn deze getoetst in een workshop met circa 25 mensen met uiteenlopende disciplines uit de beroepspraktijk. 5 BIM-rollen en -taken op bouwprojectniveau Bij toepassing van BIM in bouwprojecten is een aantal rollen te onderscheiden. Hieronder zijn de onderscheiden rollen en bijbehorende taken zo zuiver mogelijk uit elkaar getrokken. In de beroepspraktijk lopen deze taken en rollen echter door elkaar of worden gecombineerd, afhankelijk van het bouwproject en de ervaring van de betrokken medewerkers. Behalve de vier onderscheiden BIM-rollen op bouwprojectniveau, is er ook nog een BIMrol op organisatieniveau. De terminologie waarmee BIM-rollen in de praktijk worden aangeduid is niet eenduidig. De communicatie zou een stuk helderder worden als we erin slagen om een eenduidige BIM-taal te ontwikkelen. In een poging om hieraan bij te dragen, zijn de rollen en taakvelden analytisch zo scherp mogelijk gescheiden en zijn termen zodanig gekozen dat de taalkundige betekenis het beste aansluit.

4

Ontleend aan “BIM in het BBE”, 2012 Deze BIM-rollen zijn mede gebaseerd op de resultaten van een workshop met circa 25 mensen uit de bouwen installatiepraktijk. Deze workshop was een initiatief van het BIM Expertisecentrum, CUR Bouw en Infra en SBR. 5


Pagina 29 van 36

BIM-regisseur, de leider6 De BIM-regisseur is de leider van het BIM-project. Hij stelt doelen en Regisseren (Van Dale) maakt afspraken met alle partijen die  de regie voeren betrokken zijn bij het ontwikkelen en beheren van het gebouwmodel. Hij Regie: combineert de rol van BIM-regisseur  inhoudelijke, artistieke leiding soms met een rol als bouwproject coördinatie, sturing, leiding manager, projectleider of een van de  regelen, behandelen, beklinken, bepalen, andere BIM-rollen. De BIM-regisseur besturen, regisseren, vaststellen is verantwoordelijk voor het voorbereiden van de BIM-aspecten in de contracten tussen bouwpartners, het vastleggen van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden in het BIM-proces. Hij faciliteert de samenwerking van de verschillende disciplines in het bouwteam en maakt gebruik van tools voor het monitoren en sturen van het BIM-proces. De BIM-regisseur draagt ook bij aan het leer- en veranderingsproces dat nodig is om BIM effectief toe te passen in de eigen organisatie en in de bouwketen, in samenwerking met de BIM-manager. Een BIM-regisseur moet goed inzicht hebben in het totale bouwproces. Daar is meerjarig ervaring voor nodig op het gebied van bouwprojectmanagement en kennis en ervaring met BIM. Samengevat is de BIM-regisseur de leider of manager die zorgt voor duidelijke afspraken met alle partijen over de doelen en randvoorwaarden van BIM in het bouwproject. Niet alleen binnen het eigen bedrijf, maar ook tussen de verschillende disciplines en samenwerkende partijen. Hij zorgt voor de bijbehorend contracten. BIM-modelleur7 De BIM-modelleur is te vergelijken met de CAD-tekenaar in het traditionele bouwproces (waarbij modelleren andere kennis vereist dan tekenen!). De BIM-modelleur is de specialist in het bouwen en toevoegen van data aan de gebouwmodellen. Hij is bekend met het ordenen van de objecten in het gebouwmodel en het daaraan koppelen van objectgegevens. Zolang dat nog nodig is, verzorgt de BIM-modelleur het uit het gebouwmodel afgeleide 2D-tekenwerk. De BIM-modelleur levert de elementaire basis voor alle andere BIMgerichte beroepsrollen, met uitzondering van specialistische softwaretools.

6

Soms ook BIM-(proces)manager, BIM-coördinator of BIM-projectleider genoemd. De term BIM-manager is hier gereserveerd voor de BIM-rol op organisatieniveau. De term BIM-coördinator is hier gereserveerd voor de rol van ‘regelaar’. 7 Soms ook BIM-engineer genoemd, met name als de functie van BIM-modelleur bij een bouwbedrijf wordt gecombineerd met de functie van werkvoorbereider (BIM-engineer planvoorbereiding en BIM-engineer uitvoering). Vaardige BIM-Professionals door opleiding en training 1 december 2012, bim-rollen en -opleidingen (def rapportage) cur-sbr.docx

Pagina 30 van 36

Samengevat werkt de BIM-modelleur het ontwerp van het bouwwerk of de productievoorbereiding uit, verrijkt daarbij het gebouwmodel met data en genereert output. Naast 3Dvisualisaties maakt hij verdiepingen en (views) voor aanzichten en doorsneden, mede voor uitvoer naar 2D-tekenwerk. De BIM-modelleur is een vakman of –vrouw die vooral gebruik maakt van de mogelijkheden van de beschikbare softwareprogramma’s en die zeer bekend is met het werken met bouwdeelbibliotheken. Indien nodig is hij in staat zelf bouwdelen toe te voegen aan de bibliotheek. BIM-aspectadviseur - de vakspecialist8 De term ‘BIM-aspectadviseur’ doelt op de verschillende inhoudelijke disciplines in het bouwproces, zoals de architect, de constructeur, de bouwfysisch adviseur, de calculator, de planner en de installatieadviseur. Elke discipline maakt gebruik van een eigen aspectmodel9 waarmee hij analyses en berekeningen kan maken op het eigen vakgebied of discipline. Bijvoorbeeld bouwkundige tekeningen, constructieberekeningen of bouwfysische berekeningen. De data-input voor het aspectmodel komt uit het gebouwmodel. De BIMaspectadviseur levert gebouwdata aan de BIM-coördinator. Na toetsing op consistentie, neemt de BIM-aspectadviseur de data uit het aspectmodel op in het gebouwmodel. Samengevat is de BIM-aspectadviseur iemand met een bepaalde vakdiscipline, die gebruik maakt van een aspectmodel om zijn tekeningen, analyses en berekeningen te maken. De input haalt hij uit het gebouwmodel. De output van zijn activiteiten worden geheel of gedeeltelijk opgenomen in het gebouwmodel. BIM-coördinator - de verbinder en regelaar De BIM-coördinator is de technische spil in het BIM-team met overzicht. Hij genereert output uit het gebouwmodel en de benodigde input voor aspectadviseurs. Hij voegt de aspectmodellen van de verschillende disciplines samen tot een ‘aggregate model’, toetst de modellen op consistentie, signaCoördineren (Van Dale) leert in samenwerking met de BIMaspectadviseurs tegenstijdigheden  zorgen dat zaken op elkaar afgestemd zijn en onvolledigheden (‘clashes’) en  het productieproces coördineren formuleert en controleert bij ‘clashes’ acties voor de BIM-aspectadviseurs om aanpassingen te doen. Hij bewaakt ook de voortgang van deze acties. Desgewenst wordt het gebouwmodel wezenlijk anders ingericht vanwege de koppelingen met andere programma’s of aspectmodellen en wordt de bouwdeelbibliotheek (of delen daarvan) grondig gewijzigd. De BIM-coördinator toetst, al dan niet met behulp van tools, of gebouw- of aspectmodellen voldoen aan de vooraf vastgestelde randvoorwaarden en werkafspraken en is verantwoordelijk voor de integriteit van het gebouwmodel. 8

Aspectadviseur: architectuur, bouwkunde, bouwfysica, energie en milieu, kosten, planning, constructie. Met een aspect- of disciplinemodel kan een specialist specifieke berekeningen of analyses uitvoeren. Met een ‘aggregate model’ of samengevoegd model worden bewerkingen uitgevoerd over alle disciplines heen, zoals visualisatie, clashdetectie of het bepalen van hoeveelheden. 9


Pagina 31 van 36

De rol van BIM-coördinator wordt in de praktijk vaak gecombineerd met de rol van BIMregisseur of BIM-modelleur. Samengevat is de BIM-coördinator de verbinder en regelaar die zich concentreert op de koppeling van het gebouwmodel met andere programma’s of aspectmodellen. Hij bewaakt de consistentie van het gebouwmodel en aspectmodellen. De BIM-coördinator is in staat om het gebouwmodel zodanig in te richten dat de koppeling met de andere programma’s of aspectmodellen optimaal verloopt. BIM-taken Bij BIM-rollen horen verschillende BIM-taken. Er zijn zes taakvelden benoemd, die in verschillende combinaties met de BIM-rollen kunnen worden verbonden (zie tabel). 1. BIM-eisen en –randvoorwaarden toevoegen aan het bouwprojectplan. 2. Structuur van een gebouwmodel opzetten. 3. Toevoegen of wijzigen van informatie in een gebouw- of aspectmodel. 4. Samenvoegen van gebouwen aspectmodellen, ‘clashes’ signaleren en rapporteren. 5. Opzetten van aspectmodellen voor disciplines op basis van de eisen vanuit het gebouwmodel. 6. Grafische en (alfa)numerieke output genereren op basis van het gebouwmodel ten behoeve van productieproces. De verschillende BIM-taken komen in verschillende combinaties terug in de BIM-rollen. In de praktijk zullen we zien dat de onderscheiden rollen minder strikt gescheiden zijn als weergegeven in de tabel of worden gecombineerd, afhankelijk van de kennis en ervaring van de functionaris, de aard van het bedrijf en de complexiteit van het bouwproject. Soms worden de BIM-rollen (of taakpakketten) gecombineerd met reguliere rollen in het bouwproces. In de volgende paragrafen worden de BIM-taken verder uitgewerkt.


Pagina 32 van 36

Aspect adviseur (vakspecialist)

Modelleur

BIM-(model)coördinator

Taken

Regisseur (leider)

BIM-rollen op bouwprojectniveau (kolommen) en bijbehorende competenties

1. BIM-doelen, -eisen en -randvoorwaarden toevoegen aan het bouwprojectplan en het BIM-proces managen 2. Structuur en protocollen voor een gebouwmodel opzetten 3. Informatie toevoegen of wijzigen in een gebouwmodel 4. Ontwikkelen en gebruiken van aspectmodellen voor analyses en berekeningen door verschillende disciplines 5. Gebouw- en aspectmodellen samenvoegen en ‘clashes’ signaleren en rapporteren 6. Grafische en (alfa)numerieke output genereren op basis van het gebouwmodel ten behoeve van de productie

1. BIM-doelen, -eisen en -randvoorwaarden benoemen, bewaken en aansturen  Input: bouwprojectplan, projectgegevens en BIM-doelstellingen.  Output: bouwprojectplan dat is aangevuld met BIM-doelen, -eisen en -randvoorwaarden.  BIM-taken: - benoemen van de BIM-doelstellingen voor het bouwproject; - benoemen en plannen van de BIM-gerelateerde taken en het tekenwerk van de aspectadviseurs; - benoemen van de BIM-kwaliteitseisen; - coördineren, communiceren en beheersen van de BIM-aspecten in alle fasen van het bouwproces (BIM-uitvoeringsplan); - vastleggen van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van de organisaties/personen die betrokken zijn bij BIM (BIM-uitvoeringsplan10); - verwerken van de technische en organisatorische BIM-eisen, randvoorwaarden en werkafspraken in de contracten van betrokken bouwpartners; 10

BIM Management Plan (US Department Veteran Affairs), BIM-coordinator (Common BIM Requirement 2012, COBIM) Vaardige BIM-Professionals door opleiding en training 1 december 2012, bim-rollen en -opleidingen (def rapportage) cur-sbr.docx

Pagina 33 van 36

-

coachen en begeleiden van het BIM-team van het bouwproject. Ervoor zorgen dat ieder teamlid doordrongen is van het gemeenschappelijke belang bij de BIM-toepassing en zich daarvoor inzet.

2. Structuur gebouwmodel opzetten, voorafgaand aan het modelleerproces  Input: projectgegevens, BIM-doelstellingen, wensen van verschillende disciplines.  Output: structuur voor het gebouwmodel.  BIM-taken: - BIM-doelstellingen, objectenstructuur en objectkenmerken vertalen naar uitgangspunten en randvoorwaarden voor alle betrokkenen in het BIM-team; - analyseren van de projectgegevens, informatiebehoefte en raakvlakken van de betrokken disciplines en van de gewenste output per discipline; - maken van een planning voor de informatievoorziening gedurende het bouwproces; - BIM-doelstellingen vertalen naar een objectstructuur, het benodigd detailniveau11, de benodigde kenmerken12 van de te modelleren objecten; - vaststellen van de benodigde parameters, de waarden van deze parameters en de eenheden van die parameters per BIM-object; - beheren en/of maken van digitale onderleggers en protocollen. 3. Toevoegen of wijzigen van informatie in een gebouwmodel  Input: structuur gebouwmodel, projectgegevens en informatie van diverse disciplines.  Output: met data verrijkt gebouwmodel.  BIM-taken: - in overleg met partners (leveranciers) definiëren van de projectspecifieke objecten en waarden en eenheden van parameters; - aanpassen van objecten aan de specifieke projectsituatie; - selecteren van voor-gedefinieerde objecten uit gangbare objectbibliotheken; - definiëren van de benodigde views; - evalueren en aanvullen van de objectenbibliotheek. 4. Samenvoegen gebouwen aspectmodellen, ‘clashes’ signaleren en rapporteren  Input: gebouwmodel, aspectmodellen.  Output: foutrapportage met correctieve acties voor elke discipline.  BIM-taken: - in overleg met partners (leveranciers) opstellen van de technische kwaliteitseisen waaraan gebouwen aspectmodellen moeten voldoen;13 - kwaliteitseisen vertalen naar toetsregels in een analysetool;

11

Level of Development (LOD) Onderlegger NLSfB of STABU-elementcodering 13 Zie bijvoorbeeld Rgd-BIM-norm. 12


Pagina 34 van 36

-

-

toetsen van gebouw- of aspectmodellen of zij voldoen aan de structuur en randvoorwaarden van het gebouwmodel en op onderlinge consistentie met behulp van een analysetool (modelcheck); samenvoegen van gebouwen aspectmodellen; leiden van ‘clash-sessies’ waarin verschillende disciplines ‘clashes’ (tegenstrijdigheden en onvolledigheden) signaleren, prioriteren en visueel controleren; opzetten van een foutrapportage; benoemen van de benodigde correctieve acties en bewaken van de voortgang van deze acties.

5. Grafische en (alfa)numerieke rapportage op basis van het gebouwmodel ten behoeve van de productie  Input: data uit het gebouwmodel.  Output: grafische en (alfa)numerieke rapportage.  BIM-taken: - aanmaken van de rapportages op basis van benoemde views; - benoemen van de benodigde rapportageviews; - bewerken van de rapportageviews zodat deze de voor een specifiek doel benodigde informatie bevatten; - ontwikkelen van views voor nieuwe toepassingen. Overige BIM-taken De hiervoor genoemde BIM-taken omvatten niet alle mogelijke BIM-taken gedurende de gehele levenscyclus van een bouwwerk. Er is een aantal specifieke taken die hier niet verder worden uitgewerkt, zoals de inzet van het BIM-model voor toetsing aan bouwregelgeving of voor de vergunningaanvraag, de digitalisering richting leveranciers van bouwmaterialen of bouwdelen of het leveren van gebouwdata ten behoeve van de exploitatiefase. Elk BIM-project draagt bij aan de ‘body of knowledge’ van de betrokken organisaties. De taak om projecten te evalueren en onderleggers, richtlijnen of standaarden vast te leggen, die in volgende projecten kunnen worden gebruikt, is hier verder niet uitgewerkt. De BIMmanager (zie verderop) zou erop kunnen toezien dat leerervaringen worden vastgelegd. Taken op bedrijfs- of organisatieniveau De BIM-manager is een rol op organisatieniveau, over de verschillende bouwprojecten heen. Het is een rol op het niveau van het lijnmanagement en de directie. De BIMmanager is degene die leiding geeft aan de implementatie van BIM in het bedrijf, al dan niet als trekker van een BIM-werkgroep. De implementatierol is tijdelijk. De BIM-rol op organisatieniveau kan na invoering van BIM vervuld worden door de informatiemanager of ICT-manager.


Pagina 35 van 36

De BIM-manager heeft de volgende taken: 1. Strategie en marktpositie bepalen:  doordenken van de betekenis van BIM voor de strategie, marktpositie, producten/diensten en markten van het bedrijf;  BIM strategisch verankeren in het bedrijfsbeleid en dit periodiek actualiseren op basis van trends en ontwikkelingen;  doordenken van de consequenties van BIM voor samenwerking en partnerships. 2. Inrichten organisatie:  doordenken van de consequenties van BIM voor de inrichting van de organisatie;  doordenken van de invulling van samenwerking in de bouwketen;  uitvoering geven aan de organisatie-inrichting;  uitvoering geven aan de samenwerking in de keten. 3. Implementeren en sturen:  opzetten van een businesscase voor BIM;  opzetten van een BIM-implementatieplan (leren en veranderen);  leiding geven aan het BIM-implementatieproces (leer- en veranderingsproces, enthousiasmeren, opleiden, coachen);  zorgdragen voor het opbouwen van bedrijfsstandaarden en –richtlijnen, werkmethoden, sjablonen en objectbibliotheken op basis van ervaringen en projectevaluaties.


Pagina 36 van 36

Vaardige BIM-Professionals door opleiding en training

Recommend Documents