v)

STUDIE 38 BEROEPSPROFIEL productontwikkelaar (m/v)

BEROEPSPROFIEL productontwikkelaar (m/v)

sector studiegebied beroep

: : :

productontwikkeling productontwikkeling productontwikkelaar

Werkgroep beroepsprofielen van de Vlaamse Hogescholen in opdracht van de Vlaamse Onderwijsraad D/1997/6356/27 De leden van de werkgroep beroepsprofielen zijn inhoudelijk verantwoordelijk voor het beroepsprofiel. De Vlor heeft enkel ingestaan voor een uniforme en toegankelijke lay-out.

INHOUD BEROEPSPROFIEL PRODUCTONTWIKKELAAR

I N H O U D

1

2

IDENTIFICATIE

1

1.1

Identificatiegegevens

1

1.2

Methode en procedure

1

BEROEPSPROFIEL

3

2.1

Vooronderzoek 2.1.1 Identificatie en terminologie Productontwikkeling 2.1.2 Maatschappelijke ontwikkelingen 2.1.3 Analyse van de arbeidsmarkt

3 3 4 5

2.2

Beroepencluster

7

2.3

Niveaubepaling

7

2.4

Opleidingsclusters

7

2.5

Beroepsprofiel 2.5.1 Exacte benaming 2.5.2 Globale omschrijving van de beroepsactiviteiten 2.5.3 Specifieke omschrijving van de beroepsactiviteiten 2.5.4 Kennis en vaardigheden van de licentiaat in de PO 2.5.5 De beroepshoudingen 2.5.6 Sleutelkwalificaties

7 7 7 8 17 19 19

3

AANBEVELINGEN NAAR OPLEIDINGSPROFIEL

20

4

MEDEWERKERS

21

BEROEPSPROFIEL PRODUCTONTWIKKELAAR

1

1.1

1

IDENTIFICATIE

Identificatiegegevens De titel van licentiaat in de Productontwikkeling wordt uitsluitend behaald na een vijfjarige opleiding aan de Hogeschool Antwerpen, departement Productontwikkeling. Dit diploma werd voor het eerst uitgereikt in 1995 maar sluit aan bij het diploma van Industriële Vormgever, waarvoor sinds 1965 studies aan hetzelfde instituut georganiseerd worden. De opleiding in de Productontwikkeling is een unieke opleiding in Vlaanderen, werd opgericht in 1965 en is sinds 1996 ondergebracht in een autonoom departement van de Hogeschool Antwerpen. Het organiseert overeenkomstig het decreet op het HOLT van 23.11.91 een vijfjarige opleiding, gespreid over een tweejarige kandidaatscyclus en een driejarige licentiecyclus. Via dit decreet werd de opleiding van Industriële Vormgeving omgeschakeld van Hoger Kunstonderwijs van de 3e graad (HKO3) naar Lange Type onderwijs, waarbij eveneens het diploma en de titel aangepast werden. Vanaf 1995 is het gerangschikt als Hoger Onderwijs van academisch niveau, 2 cycli, overeenkomstig het Hogeschooldecreet. Bij de overgang van HKO3 naar HOLT is de duur van de opleiding niet veranderd en werd het opleidingsprofiel in grote lijnen behouden. Een aantal accentverschuivingen werden op dat ogenblik in het curriculum ingevoerd, om te beantwoorden aan de veranderende eisen van de maatschappij en industrie ten opzichte van dit beroep . Hoewel de titel van ‘licentiaat in de Productontwikkeling’ dus slechts vrij recent wordt toegekend, kan wel gesteld worden dat het profiel waaraan deze afgestudeerden beantwoorden in grote lijnen aansluit bij dat van de industriële vormgever zoals deze in hetzelfde instituut gevormd werd sinds 1965. Er kan dan ook een duidelijk beroepsprofiel afgebakend worden dat steunt op nu reeds meer dan 500 afgestudeerden. Het beroepsprofiel sluit aan bij de twee kernaspecten die het beroep van productontwikkelaar vastleggen: het ontwerpen van nieuwe producten en het sturen (managen) van het proces dat leidt tot innovaties.

1.2

Methode en procedure Onderhavige gegevens zijn een verwerking van een schriftelijke bevraging van de wetenschappelijke adviesraad van het departement Productontwikkeling. Die brengt advies uit omtrent de langetermijnvisie van de opleiding en zet bakens uit voor een vraaggericht en prospectief onderwijs. Naast een aantal docenten van het departement PO werden experts uit het professionele milieu aangeschreven: bedrijfsleiders, academici uit aanverwante disciplines en managers van gerenommeerde Vlaamse ontwerpbureaus. De lijst van deze geraadpleegde personen is in bijlage terug te vinden.

2


De coördinatie van deze bevraging berustte bij dr. Mic Billet, voorzitter van de werkgroep ‘Beroepsprofiel licentiaat in de Productontwikkeling’. Deze definities werden verder onderbouwd door een uitgebreid literatuuronderzoek, een enquête uitgevoerd in 1992, naar aanleiding van het 25-jarige bestaan van de opleiding Productontwikkeling, de actuele alumnibestanden. De conclusies zijn tekstueel verwerkt en ter verificatie voorgelegd aan de respondenten.


2

3

BEROEPSPROFIEL

2.1

Vooronderzoek

2.1.1

Identificatie en terminologie Productontwikkeling Productontwikkeling is het totale proces dat leidt tot het genereren van nieuwe producten. Het is naast productieontwikkeling en de verkoopsplanning één van de hoekstenen van het innovatieproces. Productontwikkeling is een interdisciplinaire activiteit die verschillende aspecten integreert in één coherent productvoorstel: bedrijfskundige, technologische en menskundige factoren . Kenmerken van het proces: − Empirisch Het is een empirisch proces, waarbij tentatieve oplossingen permanent worden getoetst aan hun haalbaarheid. − Convergent & divergent De procesflow wordt gekenmerkt door elkaar afwisselende, verruimende en specificerende fasen (generatie/verificatie). − Concentrisch Gedurende elke fase van de ontwikkeling dienen elk van de relevante domeinen (menskundige, economische, technologische) in aanmerking gebracht. − Spiraalvormig Doordat elk van de disciplines worden doorlopen binnen elk stadium van het proces, verkrijgen we geen lineaire doch een spiraalvormige sequentie. − Iteratief Het cyclische patroon en de afwisseling van generatie/verificatie leidt tot een dynamisch procesverloop met veelvuldige iteraties. Procesbeheersing is het sleutelwoord voor een succesvolle productontwikkeling, tezamen met een grote dosis creativiteit. Een succesvolle productontwikkeling wordt dus niet enkel bepaald door de creatieve inputs die aan de oorsprong liggen van nieuwe producten, maar ook door de sturing en de beheersing van het proces in al zijn aspecten. Er zijn verschillende argumenten aan te halen die pleiten voor deze integrale en methodische aanpak: − Gebrek aan methode hypothekeert immers de interdisciplinaire coherentie. − Productontwikkeling kan enkel nog in teamverband en vraagt dus om een efficiënte taakverdeling. − De uiteindelijke productkwaliteit, de uiteindelijke productkost en het competitieve voordeel worden in grote mate bepaald door de ontwikkeltijd (time to market) en de ontwikkelkost. Deze kunnen geoptimaliseerd worden door het verifiëren van de verschillende voorstellen doorheen de verschillende fasen van de ontwikkeling. Op die manier kunnen overbodige iteraties vermeden worden en kan de haalbaarheid van een productvoorstel reeds in een zeer vroeg stadium bepaald worden.

4


− Het wijzigende profiel van de initiatiefnemers, van producenten naar distributeurs en dienstverlening, maakt dat de nodige expertise en infrastructuur niet meer aanwezig is. − Productontwikkeling is de eerste fase in een Integrale Kwaliteitsborging, waarbij de kwaliteit van het volledige proces voor een aanzienlijk deel wordt bepaald door beslissingen tijdens de ontwikkeling. − Ecologische vereisten dienen reeds bij de ontwikkeling van het product gespecificeerd te worden en bepalen op een ingrijpende wijze de materialisatie, werkingsprincipen, de productiemethoden, de assemblage en de recyclage. We onderscheiden verschillende fasen tijdens het proces: − Het benoemen van productkandidaten vanuit een marktgedreven of een technologiegedreven benadering, rekening houdend met de kernexpertise en de objectieven van de initiatiefnemer (ideefase). − Systeemontwerp waarbij reeds in een zeer vroege fase de kritische punten worden onderbouwd en waarbij de werkingsprincipes, de principeoplossingen en de specificaties van het te ontwikkelen product worden vastgelegd. In deze fase wordt de samenhang van de verschillende subsystemen bepaald. − Tijdens de conceptfase worden de oplossingen voor elk van deze deelproblemen samengebracht in één coherent concept. Het omschrijft de geometrie, de verschillende onderdelen, componenten en materialen, het diagram voor productie en assemblage en de uiteindelijke vorm. − Tijdens de uitontwikkeling of detailed design wordt het voorstel volledig omschreven, de toleranties worden vastgelegd en de onderdelen worden omschreven. Ook procesomschrijvingen voor productie en assemblage worden aangemaakt. Het beginpunt van elke ontwerpactiviteit wordt bepaald door de mate waarop de specificaties zijn vastgelegd. Een ontwerp kan dus starten vanuit een productstrategie, maar tevens vanuit de systeemspecificaties of het productconcept.

2.1.2

Maatschappelijke ontwikkelingen Productontwikkeling bekleedt een sleutelrol in het ondernemen binnen een vrijemarkteconomie. Dertig percent van ons BNP wordt gehaald uit de verkoop van producten die de laatste vijf jaar werden ontwikkeld. In de Verenigde Staten is dit voor elektrische apparaten 72%, voor professionele uitrusting 63% (studie Dwyer en Menor, 1991). De ontwerpsector is één van de meest dynamische markten binnen de EG. Groot-Brittannië is de omzet van de sector op vijf jaar tijd verdrievoudigd. Frankrijk verdubbelt de tewerkstelling in de ontwerpbureaus om de vijf jaar. Groot-Brittannië waren er in 1992 meer dan 60.000 ontwerpers (studie van Koning Boudewijn stichting 1990).

In In In de

De maatschappelijke en economische veranderingen op wereldschaal zijn dermate dat productontwikkeling een essentieel strategisch element wordt voor de ondernemingen. In Vlaanderen heeft dit ertoe geleid dat de laatste jaren vanuit overheid, vanuit overkoepelende organisaties en vanuit de industrie zelf meer en meer vraag is naar productontwikkeling en innovatie. Innovatie is één van de belangrijkste aandachtspunten geworden van het VEV en van de Vlaamse overheid. Het heeft geleid tot impulsprogramma’s waarin innovatie daadwerkelijk financieel ondersteund wordt (VIPO, CePro, IWT).


5

In deze context groeit de vraag naar ontwerpers die vanuit hun algemene basis van menskundige en ergonomische, technologische en economische wetenschappen gekoppeld aan inventieve creativiteit impulsen weten te geven aan het ontwerpproces. Ook is er nood aan managers die het ontwikkelingsproces weten te sturen en een algemene kennis en praktische ervaring bezitten in de verschillende disciplines die hierbij worden aangesproken (manager van de productontwikkeling (MPO), productontwikkelaar).

2.1.3

Analyse van de arbeidsmarkt Naar aanleiding van een enquête gehouden in 1992 onder de alumni van de opleiding Productontwikkeling te Antwerpen kan een vrij goed beeld opgehangen worden van het werkterrein en het niveau van de arbeidsmarkt waarin de licentiaat in de productontwikkeling zich situeert. 2.1.3.1Werkterrein sectorieel De toepassing van het beroep is intersectorieel, het is immers gericht op het ontwikkelen van goederen en diensten. De verschillende sectoren waar de licentiaat in de PO tewerkgesteld wordt: ♦ Industriële sectoren (43% volgens de uitgevoerde studie) Grootste aandeel situeert zich in de Industriële sector bij de ontwikkeling van fabricaten en halffabricaten. We onderscheiden daarbij consumentengoederen en uitrustingsgoederen. De meerderheid is hierbij tewerkgesteld in middelgrote en grote bedrijven. ♦ Dienstverlenende sectoren (35%) Dienstverlenende sector waarbij de dienst op zich het product vormt maar tevens de verschillende goederen die de dienst mogelijk maken. Hierbij kunnen ook de ontwerpbureaus en de zelfstandige ontwerpers beschouwd worden. ♦ Openbare sector Openbare sector als provider van diensten en goederen. Specifiek daarbij is het opstellen van lastencohiers en het advies bij aankoop van goederen en diensten. ♦ Potentiële sectoren Momenteel beperkt ingevulde sectoren maar met een groeiend potentieel: Communicatie, softwareontwikkeling, culturele sector, vrije tijd. Specifieke sectoren: Onderwijs en educatie, R&D, Procesintensieve productsectoren (voedingsnijverheid, farmaceutische en chemische nijverheid, verpakkingssector,...). 2.1.3.2Transfertmogelijkheden van de Licentiaat in de PO Naast de hiervoor omschreven sectoren is de licentiaat in de PO ook werkzaam in volgende sectoren. Dit omwille van de functionele verwantschap en de specifieke aanpak van de licentiaat in de PO: Grafisch ontwerpen, verpakkingsontwerp, PR & imago, Corporate Identity, Publiciteit, Productieplanning, Logistiek, Standen- en modelbouw, Procesontwikkeling, Productergonomie, Softwareontwikkeling, Videoproductie, marketing. Momenteel zijn ongeveer 500 personen afgestudeerd in de afdeling Industriële Vormgeving/Productontwikkeling. Sinds de eerste lichting (5 afgestudeerden in 1972) is het aantal afgestudeerden jaarlijks continu toegenomen.

6


Tot halverwege de jaren 80 studeerden jaarlijks een 15 tal industriële vormgevers af aan het toenmalige HAIR (Hoger ArchitectuurInstituut van het Rijk). Dit aantal steeg eind jaren 80 tot ongeveer 35 per jaar. Vanaf 1992 is het aantal afgestudeerden gestabiliseerd rond de 50 à 60 afgestudeerden per jaar. Vijfenzeventig percent hiervan zijn mannen, vijfentwintig percent zijn vrouwen. Vijfentwintig percent van de afgestudeerden heeft na het behalen van het diploma aanvullende hogere studies afgewerkt. Vooral economische postgraduaten en vervolmaking binnen het ontwerpgebied komen hierbij aan bod. De meerderheid van de afgestudeerden (70%) is ingeschakeld in productontwerp, productontwikkeling en technisch ontwerp. Negentig percent oefent typisch ‘ontwerpgerichte’ activiteiten uit of activiteiten die te maken hebben met de coördinatie van het ontwerpproces. 2.1.3.3Werkterrein − − − − − −

Ontwerpafdelingen Afdelingen voor kwaliteitszorg (productverbetering of procesbewaking) Marketingafdeling, als stimulator voor innovatie en productdiversificatie Management daar waar PO als een strategische functie is aangeduid Ontwerp-, engineering- en consultingbureaus die ontwikkelen voor derden Universiteiten en onderzoeksinstellingen

2.1.3.4Taakomschrijving van de Licentiaat in de PO, gerelateerd tot zijn functie binnen de onderneming. ♦ In de ontwerpafdeling als ontwerper van subsystemen Uitontwikkelen van een voorontwerp, selecteren van componenten, aanpassen van de gebruiksvriendelijkheid, de vervaardigingstechnieken, de kwaliteitsnormen, de montage en demontage. Verantwoordelijke voor het maken van productietekeningen en geassocieerde beschrijvende lijsten (materialen, processen, leveranciers). ♦ In de ontwerpafdeling als ontwerper van systemen Opstellen van de specificaties van het toekomstig product, selecteren van werkingsprincipes, principeoplossingen, geëigende vervaardigingstechnieken en van toepassing zijnde normen. Vastleggen van de interacties tussen de verschillende subsystemen. ♦ In de ontwerpafdeling als projectmanager Controle van de performanties van het ontwerp versus de specificaties, opstellen van een verificatieplan, budgetbeheer, contacten onderaannemingen, planning. ♦ In het ontwerpbureau als afdelingsmanager Leiden van een ontwerpafdeling, coachen van projectmanagers. ♦ In de afdeling Kwaliteitszorg Bestendig aanbrengen van proces- of productverbeteringen op basis van de kwaliteitsstatistieken van productie en distributie. ♦ In marketing afdelingen als adviseur opstellen van productvernieuwende specificaties ♦ In het management als innovatie manager Initiëren en verifiëren van ‘future programmes’, nieuwe initiatieven en productkandidaten. Analyse van de kernexpertise en het bepalen van het


7

productbeleid en het identificeren van productkandidaten. ♦ In ontwerp en engineeringbureaus met dezelfde taken als in de ontwerpafdelingen. Als consultant bij het adviseren van hogergenoemde taken. Als commercieel medewerker bij het vormgeven van ontwerpopdrachten in samenspraak met de initiatiefnemers (projectaanpak en begroting). ♦ Als bedrijfsleider van een ontwerpbureau Uitvoeren van gebruiksanalyses met als conclusie het leiden en beheren, implementeren van een werkmethode, bepalen van een nicheactiviteit. ♦ In universiteiten, hogescholen en onderzoekscentra Als onderzoeker de methode en de effecten van de PO onderzoeken en nieuwe tools, technieken en procedures ontwikkelen (maatschappelijk, cultureel, ecologisch, economisch).

2.2

Beroepenclusters Hierbij verwijzen wij naar deel 5 : het beroepsprofiel.

2.3

Niveaubepaling Uit de enquête van afgestudeerden en een bevraging van de industrie blijkt dat jonge afgestudeerden terechtkomen in een bediendestatuut of in het lagere kader, maar snel doorgroeien naar middenkader of hogere kaderfuncties (15% in hoogste kaderfuncties). De beroepen die door de licentiaat in de productontwikkeling uitgeoefend worden situeren zich dan ook duidelijk op niveau 5 (de meerderheid na enkele jaren ervaring), en in mindere mate op niveau 4 (beginnende productontwikkelaar).

2.4

Opleidingsclusters De titel licentiaat in de Productontwikkeling kan enkel bekomen worden na een vijfjarige opleiding binnen het gelijknamige studiegebied aan de Hogeschool Antwerpen. Aanverwante opleidingen zijn Productdesign te Genk (Hoger Onderwijs 2 cycli, studiegebied Audiovisuele en Beeldende Kunsten) en Industriëel Ingenieur Industrieel Ontwerpen (Hoger Onderwijs 2 cycli) (Hogeschool West-Vlaanderen, Kortrijk). De licentiaat in de Productontwikkeling oefent vaak ook functies uit die sterk aanleunen bij andere studiegebieden. Met name technologisch gerichte opleidingen (Burgerlijk Ingenieur) en managementopleidingen (TEW) hebben duidelijk raakvlakken met de opleiding Productontwikkeling.

8


2.5

Beroepsprofiel

2.5.1

Exacte benaming Licentiaat in de productontwikkeling.

2.5.2

Globale omschrijving van de beroepsactiviteiten Organisatorische taken en ontwerpactiviteiten die leiden tot productvoorstellen. (zie flow van de Productontwikkeling)

2.5.3

Specifieke omschrijving van de beroepsactiviteiten 2.5.3.1 Flow van de Productontwikkeling Teneinde de voorgestelde werkwijze voor het opstellen van het opleidingsprofiel deductief (top down) te doorlopen is een diepgaande analyse van de taken gerelateerd tot de productontwikkeling noodzakelijk. De leidraad die daarbij gehanteerd wordt is het fasemodel dat de chronologie van de productontwikkeling omschrijft. Niet elke ontwikkeling doorloopt alle fasen. De stappen zijn: − Identificatie van de kernexpertise van de initiatiefnemer en het definiëren van zoekvelden die leiden tot optimalisatie of uitbreiding van de industriële activiteit. (Target specs). Pro-actieve productontwikkeling omschrijft opportuniteiten (ongebruikt of nieuw potentieel. Re-actieve productontwikkeling geeft een antwoord op externe of interne veranderingen. − Identificatie van de innovatie. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen marktgedreven (consumentgedreven) en technologiegedreven innovatie. − Identificatie en verificatie van de productkandidaat. Het omvat een haalbaarheidsstudie, competitiviteitsonderzoek, anterioriteitsonderzoek en een budgettering van de ontwikkeling. − De multidisciplinaire analyse tracht in een zeer vroeg stadium van de ontwikkeling de verschillende parameters te benoemen die de kwaliteit van de ontwikkeling bepalen. Economische, technologische en menskundige aspecten dienen doorheen de verschillende fasen van de ontwikkeling, simultaan aan bod te komen, als initiator voor innovatie én als criteria bij de evaluatie. − Identificatie van de systeem- en productspecificaties. − Identificatie van de kernproblemen (development items). − De ontwikkeling en evaluatie van het systeemontwerp. − De ontwikkeling en evaluatie van het productconcept (product architecture). − Uitontwikkeling (Detailed Design). − Prototyping en Testing. − Productievoorbereiding en verkoopsplanning. Specifieke criteria leiden tot aangepaste ontwikkelingen: − Design for Manufacturing − Design for Environment − Design for Assembly − Design for Cost − Design for Recycling − Design for Inspection − Design for Maintenance and Service − Design for Reliability


9

− Tolerance Design − Design for Usability De overwegend betrokken bedrijfsfuncties: − Marketing (Identificatie van opportuniteiten, marktsegmenten consumentenbehoeften, prijsbepaling, promotie, ...) − Industrial design (gebruiksvriendelijkheid, ergonomie, esthetica,...) engineering (mechanical, electrical, software, ...) − Manufacturing

en en

2.5.3.2 Profiel van de Licentiaat in de Productontwikkeling De Licentiaat in de Productontwikkeling is inzetbaar in elke fase van de ontwikkeling. De taken zijn opsplitsbaar in twee clusters die verschillende vaardigheden en beroepshoudingen vereisen: − Activiteiten gerelateerd tot de ontwerpactiviteit, de Lic PO als ontwerper. Verder aangeduid met de O van ontwerper. (Ontwerper van systemen en subsystemen, Ontwikkeling van productkandidaten, ...). − Activiteiten gerelateerd tot de organisatie en sturing van de productontwikkeling én het ontwerpproces daarbinnen. − De Lic PO als manager van productinnovatie, verder aangeduid met MPO, management van de productontwikkeling. (Projectmanager, Manager ontwerpafdeling, New Products Manager, Adviseur, Kwaliteitsmanager). Het is deze tweeledigheid die de inzetbaarheid en de basiscompetentie van de Licentiaat in de PO bepaalt. 2.5.3.3 De Licentiaat in de PO als ontwerper (O) Gedurende elk van de verschillende fasen en innovatieniveaus is er nood aan creatieve impulsen. De vertaling van de verschillende objectieven in productideeën, concepten en productvoorstellen vereist een inventieve, synthetische denkwijze, waarbij door zijn kritische ingesteldheid en zijn inzicht in de verschillende kwaliteitsaspecten, de bruikbaarheid van de oplossingen primeert. Het accuraat kunnen omschrijven, interpreteren en invullen van de productspecificaties is een eerste fase die leidt tot het zich inleven in en onderkenning van de problematiek en dus tot inzicht in het complexe samenspel van parameters. Het opdelen van het ontwerpprobleem in deelproblemen, het gericht zoeken van oplossingen en het samenbrengen van de verschillende opties tot één coherent voorstel vraagt een dynamisch en overwegend visueel denkvermogen. 2.5.3.4 De Licentiaat in de PO als Manager Productontwikkeling (MPO) Bij het ontwikkelen van nieuwe producten is er naast de kwaliteitseisen van het product meer aandacht voor het proces. Een voornaam deel van de taken van de MPO is gerelateerd tot de sturing van het innovatieproces. De MPO bepaalt de designstragie en brengt structuur in de PO door het beheren, beheersen en optimaliseren van 7 sleutelaspecten: ♦ Tijd De ‘time to market’ is één van de voornaamste factoren voor een succesvolle PO. Het concurrentieel voordeel, de ontwikkelkost en de basis voor verdere en parallelle ontwikkelingen vraagt om een flexibele en terzelfdertijd optimale fasering van het project, het specificeren van een sequentiële of een concurrent

10


ontwikkeling en het inbouwen van duidelijke go - no go milestones. ♦ Kostprijs Efficiënt beheren van de middelen, gerelateerd tot kritische aspecten van de PO en het vermijden van overlappingen, beslissingen gerelateerd tot de omvang van de designactiviteit en het inhuren van externe expertises. Inzicht in de kostenstructuur van de productinnovatie, inclusief de productievoorbereiding en de marktintroductie. ♦ Kwaliteit Het juist definiëren van de beoogde objectieven en specificaties van zowel product als proces en het inspecteren en analyseren van de vorderingen. Het beheer van de verschillende kwaliteitsnormen, gerelateerd tot de verschillende disciplines: technologie, economische aspecten en menskundige parameters, doorheen de verschillende fasen van de productontwikkeling. Het afstemmen van de kwaliteitsnormen van product en proces op de expertise en de mogelijkheden van de onderneming, sociaal-culturele en economische veranderingen en de technologische haalbaarheid. ♦ Informatie Door de inter- en multidisciplinaire benadering van de PO en door de impact van ‘concurrent’ ontwikkeling is de nood aan informatie en communicatie essentieel. Vooreerst is er het verzamelen van kennis en gegevens, gerelateerd tot het product, zijn potentiële gebruiker, de vervaardigingstechnologie maar ook gerelateerd tot het proces. De vele interne en externe participanten en de verschillende communicatievormen en uiteenlopende verschijningsvormen van een product in wording vragen om een coherente en éénduidige documentatie en communicatie. ♦ Organisatie Niet enkel de samenstelling van het ontwerpteam, het onderkennen van de verschillende vaardigheden en bekwaamheden van de participanten en het verkrijgen van een transparante besluitvorming zijn belangrijk voor een optimale PO. Ook de keuze van de werkorganisatie (Functionele-, project- of matrixorganisatie), de relatie met het management en tussen de verschillende participanten van de groep, gerelateerd tot financiën, rapportering, overdracht van verantwoordelijkheden en de fysische lay-out bepalen de efficiëntie van de productinnovatie. ♦ Innovatieniveau De verwachte effecten en de vooropgestelde objectieven dienen gerelateerd te worden tot de juiste graad van innovatie. De procedure, de doorlooptijd en de vereiste middelen zijn immers sterk afhankelijk van de mate van vernieuwing (nieuw voor de wereld, nieuw voor de onderneming, uitbreiding productassortiment, ...). ♦ Risico Detectie van problemen en anticiperen op mogelijke negatieve correlaties. De risico’s worden bepaald door een combinatie van hiervoor omschreven factoren. De meest voorkomende risicofactoren zijn toe te schrijven aan: Technologische risico’s, programmatorische risico’s en risico’s gerelateerd tot het accuraat vaststellen van de objectieven en de specificaties. Een systematische en integrale test- en evaluatieprocedure van de kritische aspecten


11

bij het doorlopen van de verschillende fasen. Door breadboarding en trade-off zal reeds in een vroeg stadium van de PO het ontwerp op zijn haalbaarheid getoetst worden. ♦ Identificatie van de typefuncties, deelfuncties en taken De verschillende taken gedurende het volledige proces van de productontwikkeling werden geïnventariseerd, vervolgens vertaald naar duidelijk omschreven taken en werkprocedures voor de ontwerper en toegeschreven aan de voorgestelde lijst van typefuncties. Uit de door de MPO te sturen parameters werden de voornaamste management- en sturingsfuncties afgeleid. De omschrijving van de verschillende taken is dermate afhankelijk van de bedrijfscontext, de objectieven, het product, de innovatiegraad dat volledigheid niet wordt nagestreefd. ♦ Argumentatie van de geselecteerde typefuncties. Teneinde overlappingen te vermijden bij het hanteren van de voorgestelde typefunctie, dienen de voorgestelde typefuncties vooreerst gerelateerd te worden tot de context van de productontwikkeling. De taken in het ontwerpproces kunnen teruggebracht worden tot volgende gegroepeerde functies: − Ontwerpactiviteit: Informatieverzameling en -verwerking, analyse, creatie, verificatie omvat volgende typefuncties: Voorstudie, Informatieverzameling, Productieve informatieverwerking, Research, Diagnose, Creatie, Communicatie, Voorbereiding

Analyse,

− Organisatie: Optimalisatie van de Productontwikkeling, optimalisatie van het ontwerpproces omvat volgende typefuncties: Bedrijfsbeleid, Organisatie, Advies, Controle, Diagnose, Informatieverwerking, Informatieverstrekking, Samenwerking, Communicatie

2.5.3.5 Typefuncties, deelfuncties, taken Vertaling en omschrijving van de voorgestelde typefuncties, gerelateerd tot de productontwikkeling en invulling van de deelfuncties: ♦ Creatie Genererende ontwerpactiviteit die leidt tot productvoorstellen. (O) Ontwikkeling van procedures die leiden tot een efficiënte PO. (MPO) Generen van productstrategieën en vaststellen van de objectieven − − − − − − −

Identificatie van zwakte/sterkte van de initiatiefnemer Herdefiniëren van kernbekwaamheden Identificatie van opportuniteiten Genereren van alternatieve beleidsformuleringen Bepaling van de randvoorwaarden Identificatie van normering en wetgeving Opstarten pilootproject

Genereren van nieuwe productie- en verkoopsconcepten − Identificatie van zwakte/sterkte van de initiatiefnemer

12


Genereren van productkandidaten − Identificatie van de innovatie (market pull / technology push) − Identificatie van waardepatroon van initiatiefnemer en gebruiker − Observatie van de markt : sociaal-culturele veranderingen, distributie − Identificatie van gebruikersbehoeften − Interpreteren van technologische evoluties − Karakterisering van nieuwe technologie − Identificatie van analoge functie-invullingen − Functieanalyse − Problem shooting − Analyse van Analytische en Fysische processen − Patentonderzoek en strategische inschatting − Probleemdetectie en afbakening door creativiteitstechnieken − Formuleren van hypothesen − Uitschrijven van scenario’s − Initiëren en stimuleren van groepscreativiteitstechnieken − Troubleshooting − Associaties met vergelijkbare systemen / producten − Identificatie van de kritische factoren − Evaluatie en selectie van de productkandidaten Omschrijving requirements en functionele specificaties Omschrijving systeem / productspecificaties − Innovatieniveau vastleggen − Identificatie functiestructuur − Identificatie van product alternatives, product types, product features − Bepaling van de karakteristieken en de interactie met attributen (QFD) − Identificatie van kwantitatieve en kwalitatieve criteria (checklists, procesboom) − Controle van de validiteit, de volledigheid en de operationaliteit van specs − Bepaling van het gewicht van de specificaties − Waardeanalyse Identificatie van de kernproblemen (development items) − − − − −

Identificatie van elkaar afhankelijke beslissingsgebieden Identificatie door analogie, modellisatie, breadboarding Opstellen van een lijst functies en features Selectie van parameters (onafhankelijk, oplossingsgerelateerd) Bepaling van de risicograad

System-design − − − − − − − − − − − −

Identificatie van het systeem (tijd of plaatsgerelateerd) Toeleggen op de kritische subproblemen Trimmen van de kernproblemen Functionele Analyse Function sharing/Feature transfer Genereren van alternatieve werkingsprincipen Gebruik creatieve methoden (analogie) Kwantificeren van de omschreven concepten Morfologische kaart MET - matrix Evaluatie (trade-off) Bepalen van de selectiemethode: extern, Pro/contra, beslissingsmatrix, tradeoff, ...


13

Verificatie van het system-design − − − −

Modellen: thermisch, structureel, kinematisch & dynamisch, ergonomisch Breadboarding FMEA Price Breakdown (waarde analyse op basis van functieanalyse)

Genereren van productconcepten − Gebruik van creatieve methoden (brainstorm, metaforen,..) − Genereren van alternatieve productarchitectuur − Ontwikkelen van de gebruikersinterface − Ontwikkelen van een ergonomisch concept − Bepalen van het materiaalconcept − Omschrijving van de sleutelonderdelen − Bepaling van het assemblageschema − Uitwerking van make-buy analyse − Bepaling van het vormconcept − Ontwikkeling productportefolio (Corporate identity) − Design for environment − Design for Maintenance − Design for Manufacturing − Kleurstudie

brainwriting,

checklist,

Evalueren van productconcepten − − − − − −

Opstellen van acceptatietests Breadbording Prototyping, vormmodellen Ergonomische verificaties Structurele / thermische verificaties Consumentenpanels & markttesten

Genereren van oplossingen voor detailontwerp − − − − −

Optimalisatie van de vormgeving Optimalisatie van de produceerbaarheid Optimalisatie van de onderdelen Uitvoeringsplannen, productietekeningen Optimalisatie assemblage

Genereren van concepten voor interne en externe communicatie − zie communicatie Genereren van werk- en organisatievormen voor PO Genereren van procedures voor PO Genereren van tools en hulpmiddelen voor PO (zie beleid, organisatie en controle) ♦ Research ( zie analyse) Onderzoek als onderdeel van de multidisciplinaire analyse (gebruikersgericht onderzoek, ergonomisch onderzoek, trendonderzoek) dat leidt tot specificaties van productkandidaten, systemen en producten. (O) Onderzoek gerelateerd tot het innovatieproces. (MPO) Onderzoek gerelateerd tot de implementatie en valorisatie van methode, technologie.

14


♦ Voorstudie (zie analyse, creatie, communicatie) Ontwerpactiviteit : opstellen specificaties, ontwerp, verificatie, uitwerking.(O) ♦ Advies ( zie bedrijfsbeleid, organisatie, controle, informatieflow) Advies als input van de ontwerper binnen het gehele innovatieproces. (O) Advies gerelateerd tot het optimaliseren van het innovatieproces. ( MPO) De output van elke fase van de PO kan als advies geformuleerd worden. ♦ Bedrijfsbeleid Productplanning: vertalen van de bedrijfsdoelstellingen in een productbeleid (productmarktstrategie) en het sturen van het doelvindingsproces dat leidt tot nieuwe productkandidaten. (MPO) Sturen en beheren van het innovatieproces. (MPO) Identificatie van trends − − − − − − − − − −

Identificatie sociologische en demografische trends Identificatie culturele verschillen Identificatie van wijzigende waarden en normen Identificatie van technologische innovaties Identificatie van niches Identificatie van trends in aankoopgedrag Identificatie van de kernexpertise van de initiatiefnemer Identificatie huidige kernproducten Identificatie expertise : technologie, processen, strategische activa Verificatie kernexpertise naar authenticiteit, innovatiegraad, waardeketen

drempels,

Identificatie van de concurrentiële positie van de initiatiefnemer (zie analyse). − − − −

Analyse van de bestaande markt Analyse marktpotentieel Concurrentieanalyse Marktsegmentatieonderzoek

Formuleren van het productbeleid. Formuleren van een corporate image strategie Strategische planning van Onderzoek & Ontwikkeling − Formuleren bedrijfsdoelstellingen − Identificatie innovatiebehoefte Bepaling van de design strategieën Organisatie van het ontwerpproject − Planning van innovatieniveau, tijd, kosten, human resources, organisatiemodel, risico, kwaliteit, informatiestroom. ♦ Organisatie Projectmanagement: optimalisatie van het innovatieproces en meer specifiek de productontwikkeling en het ontwerpproces. (MPO) Projectstart − Projectprospectie − Formuleren projectproposals − Bepaling van de objectieven, projectscope


15

Projectontwerp − − − − − − − −

Bepaling van het innovatieniveau Bepaling van de ontwerpstrategie Fasering van het project Identificatie van de kritische parameters Definitie van de flow: sequentiële of concurrente activiteiten Vastleggen van milestones Vastleggen van go/no-go-criteria Vastleggen van organisatorische structuur

Projectplanning − − − −

Budgettering van het project Bepaling van de werkvorm Bepaling van de middelen Vastleggen van de performance levels voor kwaliteitsborging en controle

Projectorganisatie − Uitbouw van projectnetwerken − Uitbouw van de interne communicatie en documentatie − Samenstelling van het ontwerpteam en interne hiërarchie: teambuilding, teamworking, teammanagement − Monitoring en sturing van het proces ♦ Analyse De analyse als basis voor het uitschrijven van specificaties én het evalueren van de ontwerpvoorstellen op de verschillende ontwerpniveaus. (O / MPO) Analyse als onderdeel van de kwaliteitsborging van het ontwikkelingsproces. (MPO) − − − − − − − − − − − − − − − − − − − −

Analyse van trends Analyse van de expertise van het bedrijf Analyse van de concurrentiepositie van de initiatiefnemer Behoefteanalyse Probleemanalyse Marktanalyse (targeting & positionering) Concurrentieanalyse Sterkte/zwakte analyse Analyse van de kostenstructuur Functieanalyse Systeemanalyse Productanalyse Haalbaarheidsstudie LCA analyse FMEA QFD Make/buy analyse zie controle Analyse van het PO proces (zie controle) Analyse van de project performance

16


♦ Diagnose (zie Analyse) Als onderdeel van de analyse (O/MPO) ♦ Controle Systematisch toezicht op de parameters die de kwaliteit van het product én het proces bepalen. ( MPO) Planning voor controle − Herdefinieren van de projectscope naar objectieve performance criteria voor de verschillende beheerscriteria. − Uitbouw MIS (Management Information System): formaliseren van documentatie en communicatie. − Planning milestones, design reviews, breadboardings, inspecties en verificaties. − Vastleggen van de kwaliteit en kwantiteit van de informatiestroom en de informatieverzamelmethode. − Opstellen kwaliteitshandboek. Projectcontrole − − − − − − − −

Contractbeheer en contractopvolging Besluitvorming Interne en externe rapportering Periodieke budgetcontrole Evaluatie project performance Product break down Productcost beheersing / value engineering Projectoverdracht en nazorg

♦ Voorbereiding ( zie creatie) Als onderdeel van een ontwerpactiviteit, gerelateerd tot de ontwerpcommunicatie (Technische plannen, werkvoorbereiding, atelierplanning,... (O) ♦ Informatieverzameling/Produktieve informatieverwerking/informatieverstrekking Informatie als basis voor de productplanning. (MPO) (zie analyse) Informatie als basis voor de multidisciplinaire analyse. (MPO / O) − − − − − − − − −

Uitvoeren van observaties van producten, gebruikers, omgeving Opmetingen Raadplegen database Literatuuronderzoek / internet Interview Uitvoeren van enquête Beurzen, symposia, onderzoekscentra Selecteren, catalogeren, structuren, interpreteren, concluderen Vertalen van data naar hanteerbare criteria.

Informatie als onderdeel van de kwaliteitsborging van de PO. (MPO) (zie controle) Informatie als interne communicatie. (MPO/O) (zie organisatie) Informatie als externe communicatie. (MPO/O) (zie communicatie)


17

♦ Samenwerking (zie organisatie) Samenwerking tussen de verschillende disciplines. ( MPO) ♦ Communicatie Ontwerpcommunicatie: overdracht van ontwerpvoorstellen (O) Communicatie tussen de verschillende disciplines (MPO) Communicatie naar de eindgebruiker toe. Ontwerpcommunicatie − − − − − − − − − − − − − − − −

Visualiseren van informatie: schema’s flows, diagrammen, collages Rapportering (opstellen, structureren, vormgeven van rapporten) Vastleggen van informatie (schetsen, foto, video) Opstellen van meetstaten Selectie en evaluatie van de voorstellingstechnieken Ideeschetsen (thumbnail) Presentatietekeningen: renderings, CAD tekeningen, 2D modellen Vormstudies, spuugmodellen, zichtmodellen Testmodellen Principetekeningen en schetsen Technische schetsen Productgrafiek Voorbereiding, aanmaak van prototype Technische uitvoeringsplannen Presentatiemateriaal Mondelinge presentatietechnieken

Interne communicatie − − − −

Standaarddocumenten, projectfiches, netwerken Vergadertechnieken, procedures, data sheets... Opmaak technische documentatie Organisatie van meetings (dealers, gebruikers, intern)

Communicatie naar de eindgebruiker − − − − − − −

Verpakkingsdesign Opmaak folders Opmaak handleiding Opmaak service manual Ontwikkeling introductie Analyse van de corporate identity Ontwikkeling van een corporate image gerelateerd tot producten en diensten, de verkoops- en bedrijfsomgeving, communicatie en promotie − Opstellen en beheer van Corporate Image manual

2.5.4

Kennis en vaardigheden van de Licentiaat in de PO 2.5.4.1Identificatie van de ondersteunende kennisdomeinen − Kennis van technologische, economische en mens- en milieugerelateerde parameters, processen en technieken. − Kennis van de verschillende fasen in de productinnovatie (kenmerken,

18


parameters, strategie). − Kennis van de verschillende fasen in het ontwerpproces (kenmerken, parameters, strategie). − Kennis van methoden en tools gerelateerd tot PO. − Kennis van methoden en tools gerelateerd tot het ontwerpproces. − Kennis van methoden en tools gerelateerd tot de organisatie en het sturen van PO, het ontwerpproces en het productieproces. − Ontwerpvaardigheden (ontwerpcommunicatie, CAD, ...). 2.5.4.2 Beschrijving van de gehanteerde methoden en technieken, gerelateerd tot het werkdomein. Werkdomein functie / vaardigheden Ontwerpafdeling ontwerper van subsystemen Gebruikerspreferenties, modellen, ergonomische modellen, preliminary design, rapid modelling, prototypebouw, verificatie plan, breadboards en keuzematrix, markttests, consumentenpanels, ergonomische verificatie, presentatie-technieken, CAD, ... vormleer, visueel en ruimtelijk denken, ontwerpschetsen, modelbouw, planning, semantisch ontwerpen, kleurenstudie, normering en keuringen. Ontwerpafdeling Productspecificaties, marktspecificaties, kwaliteits- en kostprijsbeheersing, Problem inventory, SWOT analyse, productanalyse, kostprijsbeheersing, target costing, LCA, consumentensortering, QFD, value-engineering, DFA, DFD, gebruiksgericht onderzoek, consumentenpanels, , marktanalyse, factoranalyse, system transformation, functional innovation, mathematical tools & model building Functieanalyse, creativiteitstechnieken, LCA, DFE, , gebruiksgericht onderzoek, procesboom, preliminary design, Ontwerpafdeling projectmanager: sturing en organigram zie management PO, kostprijsbeheersing, teammanagement Kwaliteitszorg Kwaliteitsmanagement IKZ structuur, statistiek, procesbeheersing, planning,SPC, kwaliteitstechnieken, ... Marketingplanning Marketingmanagement Marketing mix, marktprofilering, klantprofilering, prijsbeleid, distributie, logistiek en service, marktonderzoek, ... Management innovatie manager Visie & inzicht in processen en de factoren die de PO bepalen, SWOT analyse (StrengthWeaknesses / Opportunities-Threats), juridische en technologisch evoluties, factoranalyse, managementtechnieken, interne bedrijfsanalyse, concurrentieanalyse, opportunityscouting, behoeftenidentificatie, creativiteitsmanagement, teammanagement.


2.5.5

19

De beroepshoudingen Omwille van het dubbelprofiel van de Licentiaat in de PO worden attitude en sleutelkwalificaties gerelateerd tot O en MPO.

Attitude Accuratesse Assertiviteit Beslissingsvermogen Contactbereidheid Dienstverlenende ingesteldheid Doorzettingsvermogen Empathie Flexibiliteit Imagobewustzijn Kritisch ingesteldheid Leergierig Resultaatgericht Veiligheids- en milieubewustzijn Zelfstandigheid Zin voor esthetiek Zin voor initiatief Zin voor samenwerking

2.5.6

O

MPO

3 2 2 2 3 3 4 4 4 3 4 4 4 2 4 2 2

4 4 4 4 3 2 1 4 2 4 2 4 4 4 1 4 4

Sleutelkwalificaties Additionele sleutelkwalificaties worden geadresseerd om het onderscheid tussen de MPO en de O aan te duiden. O abstract denken visueel denkvermogen creativiteit problemen onderkennen Probleemoplossend vermogen Solidariteit Zelfvertrouwen

MPO commercieel inzicht planmatig inzicht in arbeidsorganisaties kwaliteitsbewustzijn kunnen omgaan met informatie planmatig denken verantwoordelijkheidszin

Karakteristieken ref. Betty Edwards opgedeeld volgens MPO en O: O synthetisch creatief globaal conceptueel beredeneerd technisch logisch/intuïtief ruimtelijk analoog holistisch

MPO analytisch georganiseerd administratief gepland beredeneerd administratief mathematisch digitaal abstract lineair

20


3

AANBEVELINGEN NAAR OPLEIDINGSPROFIEL

♦ Parameters die de PO bepalen Meer dan ooit is het belangrijk licentiaten in de Productontwikkeling een brede waaier van kennis aan te reiken en hen te stimuleren tot een doorgedreven bevraging die leidt tot visie en inzicht in het ruimer kader dat de productontwikkeling stuurt en bepaalt.

♦ Definitie van Productkandidaten Er dient meer aandacht te gaan naar de beginfase van de Productinnovatie, waar productkandidaten dienen gegenereerd en geëvalueerd.

♦ Sturing van de PO De licentiaat in de PO dient zich verder toe te leggen op de beheersing van het proces en hij/zij dient zich verder te verdiepen in het proces, de systematiek en gehanteerde methoden en technieken. Naast de kennis vanuit de verschillende vakgebieden moet hij/zij een ontwikkeling kunnen sturen door inzicht, creatief plannen en de implementatie van de verschillende ontwerpen planningsmethoden en technieken. Meer aandacht dient daarbij te gaan naar de verificatie en toetsing van de voorgestelde creatieve en innovatieve ontwerpvoorstellen.

♦ Bedrijfskundige benadering Hij/zij dient daarbij noties te hebben van bedrijfsbeleid, strategisch management en de sturing van het volledige innovatieproces en van de parallel lopende productie- en marketing planning. Hij dient immers een volwaardige gesprekspartner te zijn binnen zijn eigen vakgebied zonder de noodzaak alle specialisaties te beheersen.

♦ Specifieke aandacht voor de implementatie in KMO De specifieke structuur van de KMO vraagt een aangepaste methodiek.

♦ Virtuele producten De evolutie in communicatie, dataverwerking en automatisatie leidt tot specifieke producten met een zeer grote immateriële component. Aangepaste ontwerpen verificatiemethoden dringen zich op. Bovenvermelde objectieven vragen een intense samenwerking met het bedrijfsleven en benadrukken de nood aan onderzoek gerelateerd tot de PO, ten behoeve van alle sectoren.


4

MEDEWERKERS

♦ Bob Daenen

Adj. Dir. Gen. Tupperware Europe Bruckersebaan 7, 1790 Essene Tel.: 02/ 582 79 31 (privé) - Tel.: 053/ 72 75 41

♦ Hadewych Van Hoey

Dir. Pronto en Cepro Ten Bos 17, 9100 Nieuwerkerken Waas Tel.: 03/ 777 54 20 (pr.) - Fax: 03/ 766 44 78

♦ Paul De Win

Division Manager Alcatel Cabling System Oudstrijdersstraat 112, 1654 Huizingen-Beersel Tel.: 02/ 360 09 00 (privé + fax) Tel.: 02/ 363 00 46 (bur.) - fax: 02/ 363 00 64 02/ 556 08 79 (bur.) - fax: 02/ 527 06 02

♦ Luc Vannevel

Bedrijfsleider Nv Uiventa Slijpstraat 4, 8880 Ledegem Tel.: 056/ 50 01 91 - fax: 056/ 30 39 37 Bedrijfsleider Verfaillie Nv Gentsestraat 110, 8890 Moorslede Tel.: 051/ 78 08 08 - fax: 051/ 78 03 03

♦ Koenraad Debackere

Docent Vlerickschool Hoofd Afd. RMD en Technologie Management Bellevue 6, 9050 Gent-Ledeberg Tel.: 09/ 210 98 57 (Vl.school), secr. Linda Van der Auwera Fax: 09/ 210 97 00

♦ Luc Desimpelaere

Manager New Technologies Th. Sevenslaan 106, 8500 Kortrijk Tel.: 056/ 23 32 11 (Barco Centr.) - fax: 056/ 23 33 32

♦ Piet Forael

Engineering Manager Ingberthoeveweg 7, 2630 Aartselaar Tel.: 03/ 450 60 11 - 450 61 80 - fax: 03/ 450 62 20

♦ Vercruyssen

R & D Manager Mgr. Cardijnstraat 14, 9420 Erpe Mere Tel.: 053/ 80 60 01 - fax: 053/ 80 60 08

21

22


♦ Paul Verhaert

Docent Departement PO Leopoldstraat 29, 2000 Antwerpen Tel.: 03/ 233 84 51 Hoge Akkerhoek 9, 9150 Kruibeke Tel.: 03/ 253 14 00 (bur.) - fax: 03/ 253 14 64

♦ Chris Baelus

Docent Departement PO Frans Van Hombeeckplein 23, 2600 Berchem Tel.: 03/ 230 89 48 (pr.) - fax: 038230 43 48

♦ Rudy Derdelinckx

Docent Departement PO Drogenberg 71, 3090 Overijse Tel.: 02/ 687 45 90 (pr.) 03/ 205 61 77 (bur.) fax: 03/ 205 61 95 (dep. PO)

♦ Mic Billet

Docent Departement PO Frans Nackaertsplein 3, 3010 Kessel-Lo Tel.: 016/ 25 54 27 (pr.) - 02/ 741 51 89 (bur. + antwoordapp.) Tel.: 03/ 205 61 76 (bur.) - fax: 03/ 205 61 95 (bur.)

v)

Recommend Documents