v)

Schola Notes Magazine voor Vrienden van Schola Liturgica 6e Jaargang - Juli 2013 IN DIT NUMMER O.A.:

● BRISTOL: DE VIERDAAGSE ●

5 OKT. WORKSHOP EVENSONG

●

GETIJDEN: MAGNIFICAT

Bisschop (m/v) De Anglicaanse Kerk in Engeland opent de weg naar de benoeming van vrouwen in het ambt van bisschop. De generale synode van de kerk stemde 8 juli jl. in met een voorstel dat ervoor moet zorgen dat de eerste vrouwelijke bisschop in 2015 wordt benoemd. Van de synodeleden stemden er 319 voor de komst van vrouwelijke bisschoppen, 84 tegen en 22 onthielden zich van stemming. Het besluit maakt een einde aan een debat dat de kerk al meer dan twintig jaar in de greep houdt. Als in 2015 de eerste vrouwelijke bisschoppen aantreden, is het 22 jaar geleden dat de kerk ruimte schiep voor het benoemen van vrouwelijke priesters. Destijds, in 1993, stelde de kerkleiding dat dit geen opstap was naar de toelating van vrouwen tot het ambt van bisschop. In de jaren daarna bleef echter de discussie zich voortslepen over de vraag of vrouwen ook een stapje hoger mochten komen in de kerkelijke organisatie.

Ripon Cathedral Al meer dan 1350 jaar komen mensen naar Ripon om de diensten bij te wonen in de kathedraal. In de 7e eeuw werd hier een van Engelands eerste stenen kerken gebouwd door St. Wilfrid. Hij liet hiervoor steenhouwers, stukadoors en glazeniers komen uit Frankrijk en Italië. Door de eeuwen heen werd de kerk diverse keren verwoest en weer opgebouwd. Het grootste deel van de kathedraal dateert uit de 12e eeuw. Nadat de toren in 1450 was ingestort werd het schip herbouwd in laatgotische stijl. Tegelijk werden de zijbeuken aangebouwd. Door de Reformatie werd in 1530 het werk stilgelegd. Nog steeds zijn onder de toren de onafgemaakte pilaren en niet bij elkaar passende bogen te zien. Van de oorspronkelijke kerk uit het jaar 672 is alleen de crypt overgebleven. Gedacht wordt dat Wilfrid hier relikwieën van heiligen bewaarde die hij had meegebracht uit Rome. Er is in de kathedraal veel houtsnijwerk te zien. Een olifant met een kasteel op zijn rug herbergt elf figuren die de discipelen zouden voorstellen, de twaalfde zou verstopt zitten in de slurf. De 35 ‘misericords’ (koorzitjes) werden gemaakt tussen 1489 en 1494. Het houtsnijwerk zou Lewis Carroll hebben geïnspireerd voor zijn boek ‘Alice’s Adventures in Wonderland’. Foto: misericord, varken met doedelzak

Lees verder op pag. 7...

Nog geen donateur? Voor een klein bedrag per jaar kunt u donateur van Stichting Schola Liturgica worden. Wilt u ons steunen, en tevens ons magazine ‘Schola Notes’ ontvangen, meld u dan aan via onze website: www.zingeninengeland.nl of bel met de fam. Bruining, tel. (0517) 41 59 33. Als donateur krijgt u korting op deelname aan onze projecten,

— Ripon en York, zomer 2013 Ripon en York zijn twee kathedralen die in het Noorden van Engeland liggen. York is de grootste Middeleeuwse kathedraal van Noord Europa. Ripon is een kleinere kathedraal maar met een rijke historie en een hele mooie akoestiek. Van 24 juli tot en met 28 juli zingen we in Ripon Cathedral. De periode hierna zingen we nog tot en met donderdag 1 augustus de Evensongs in York Minster.

en op de toegang van door Schola Liturgica georganiseerde concerten van Engelse koren in

— Canterbury, jaarwisseling 2013/2014

Nederland.

Colofon Schola Notes is een uitgave van Stichting Schola Liturgica en wordt toegezonden aan donateurs. Contact v. Camminghaweg 28 8822 WD ARUM tel. (0517) 41 59 33 Email: [email protected] Website: www.zingeninengeland.nl Bankrekeningnummer 57.51.96.599 Grafische vormgeving Suzie Scheffer Heleen Romkes Productie Multicopy, Leeuwarden Verspreiding Sjouke en Geke Bruining Aanleveren kopij Kopij voor het volgende nummer dient uiterlijk 1 oktober te zijn ingeleverd via [email protected]

Thomas Becket, glas-in-loodraam in Canterbury Cathedral

Omdat voor dit project de zangers persoonlijk benaderd worden staat Canterbury niet op de website. We zingen op zaterdag 28 december in Rochester Cathedral en vanaf maandag 30 december tot en met vrijdag 3 januari 2014 elke dag de Evensong in Canterbury Cathedral. Behalve op 29 december, i.v.m. de sterfdag van Thomas Becket zullen de diensten dan worden gezongen door de mannen van het kathedrale koor. De muziek is nog niet uitgezocht, maar we zingen in ieder geval het ‘Hodie Christus natus est’ van Frank van Nimwegen.

— Peterborough, 15 en 16 februari 2014 Peterborough Cathedral behoort tot de grotere Britse kathedralen en heeft een prachtig front. Deze kathedraal is beroemd om zijn houten plafond met schilderingen uit 1220. We zingen op zaterdag 15 februari 2014 de Evensong en op zondag 16 februari, mattins, de Eucharist en de Evensong. Aanmelden kan nu via de website.

— Overige projecten Voor het zomerproject in 2015 is een afspraak gemaakt met Lincoln Cathedral. Nadere gegevens worden later bekend gemaakt. Houdt u de website in de gaten. Rond de zomervakantie hopen we de website volledig vernieuwd te hebben. In onze volgende ScholaNotes hopen we u hier meer informatie over te kunnen geven. 2

— Workshop Evensong, 5 oktober 2013 Op 5 oktober 2013 is er weer de workshop Evensong. De leiding is in handen van Ashley Grote, Master of Music van Norwich Cathedral.

Ashley Grote (foto: Paul Hurst)

Dagindeling: vanaf 09.30 uur wordt u ontvangen met koffie. De workshop zelf begint om 10.00 uur. De dag wordt afgesloten m et het zingen van een Evensong om 16.00 uur.

Ashley Grote Ashley Grote begon als koorknaap in King’s College in Cambridge, alwaar hij later ook zijn muziekopleiding genoot. Als ‘organ scholar’ van King’s deed hij, samen met het beroemde koor, vele concerten en cd-opnames, alsmede radio- en tv-programma’s, waaronder het jaarlijks terugkerende ‘Festival of Nine Lessons and Carols’. Ashley was achtereenvolgens organist van Tonbridge School (2004-2005), assistent organist van Westminster Abbey (20052008) en assistent Director of Music van Gloucester Cathedral (2008-2012). In september 2012 werd hij aangesteld als Master of Music van Norwich Cathedral. Onlangs bracht hij zijn eerste cd uit met orgelsymfonieën van Louis Vierne.

De muziek voor de workshop en Choral Evensong: Introit: Oculi omnium Stephen Cleobury Preces and Responses: Ashley Grote Psalm 29 (chant by Parratt) Magnificat and Nunc Dimittis: Stanford in C Anthem: Thou, O God, art praised in Sion Malcolm Boyle Hymn: Angel voices ever singing (tune Angel Voices by E.G. Monk) Organist is Mattijs de Vreugd. Kosten: 30 euro p.p. inclusief lunch en tea met Engelse scones! Donateurs 5 euro korting!

Meldt u nu aan op de website:

www.zingeninengeland.nl Norwich Cathedral (foto: David Conway) 3

Bristol: de Vierdaagse Al jaren organiseren Geke en Sjouke Bruining uit Arum voor de Stichting Schola Liturgica reizen naar Engeland om daar, met een ad hoc-koor, in kathedralen de eucharistieviering en de evensong muzikaal te verzorgen. In heel wat Engelse steden heeft die cantorijzang al geklonken. Voor het weekend na Pasen, vrijdag 5 april t/m 8 april 2013 is de kathedraal van Bristol uitgekozen en voor die reis heb ik mij ook ingeschreven.

Een lang weekend, dat moet lukken. Temeer omdat Sjouke alle boekingen voor vliegtuig en hotel en de tickets verzorgt. Geke haar afdeling is de cantorijdirectie en de toga-uitdeling. Natuurlijk moet er in Nederland eerst goed worden geoefend. In januari, februari en maart is daarvoor een zaterdag uitgekozen en wel in Harlingen in de akoestische kerk ‘De Haven’. Die oefendagen proeven we goed aan de Engelse koormuziek en uiteraard maken we kennis met de medezangers. Die komen niet alleen uit Leeuwarden of Harlingen, maar uit alle hoeken van Nederland, uit plaatsen als Rotterdam, Zaltbommel, Driebergen, Amstelveen, Groningen.

Zangvriendin De eerste zaterdag levert gelijk een zangvriendin op: Willy uit Harlingen, zij zingt ook sopraan. En het is een goeie zangeres, wat wil je, ze zingt bij drie verschillende koren. Met de treinreis terug op de eerste oefendag reist Willy mee en door naar Groningen voor verjaardagsbezoek. Wij spreken af om het hele zangproject samen op te reizen. Daar komt later Hannie nog bij. Zij wil, als voormalig cantorijlid, de reis naar Engeland graag meemaken en met mij de hotelkamer delen. Dik in orde! Willy en ik hebben er

Schola Liturgica in Bristol Cathedral

zo een geweldige chaperonne aan en Hannie spreekt ook goed Engels. En dat niet alleen! Hannie haar Douwe wil ons metelkaar wel naar Schiphol rijden, ook zo geweldig. Ze halen mij eerst op, Willy pikken we op in Harlingen en zo zijn we tijdig op Schiphol.

Vliegreis De hele groep zangers is om 16.00 uur compleet. De douanedrukte is nog een heel gedoe; alles wordt gecontroleerd, vooral de toilettasjes. En maar lopen: lange gangen door. Willy en ik hebben tickets voor rij 4

nr. 25, een eindje achter de vleugel van het vliegtuig. Omdat dit mijn eerste vliegreis van mijn leven is mag ik bij het raampje zitten. Als wij goed en wel van de grond zijn en een stuk gestegen, waan ik mij - heel vreemd - op het bovenste dek van de veerboot Friesland die over het wad naar Terschelling vaart en ik ‘zie’ een grote zandplaat met zeehonden erop en een zandzuiger die een geul uitdiept. Maar dat beeld verdwijnt niet, het vliegt mee. En dan ontdek ik het gezichtsbedrog: de ‘zandplaat’ is de vliegtuigvleugel in het late zonlicht, de ‘zeehonden’ zijn de

Door Lena Sikma

letters en cijfers op de vleugel en de ‘zandzuiger’ is een gele beugel op de vleugel. Later, boven Engeland is het nog een keer raak: het landschap lijkt op de gebarsten zeeklei van het drooggevallen wad, want de kleur groen verandert op hoogte in vaalgrijs.

Kroegpraat Na ruim een uur vliegen zijn we veilig geland. Met vliegen is het nog altijd als met varen: Het opstijgen en landen is het moeilijkst, net als het van wal steken en het aanmeren. De bus staat klaar om ons naar het hotel te brengen. Travelodge heeft voor ons allemaal plaats, meer dan dertig man/vrouw. ’s Avonds is er nog gelegenheid om even de stad in te gaan. We sjouwen wel achter Sjouke aan en we belanden in een echte grote pub: een donkere tent, veel publiek en veel lawaai en wij aan de pils en de wijn. En dan kan Sjouke wel zeggen als hij het glas heft: ‘hiervoor - de pub - reizen wij naar Engeland en dan zingen we ook nog wat’. Maar dat valt natuurlijk onder kroegpraat.

Leermeesters De andere dag beginnen de repetities, er moet gewerkt worden! Eerst in de koorschool, dan oefenen we in de kerk, incluis het processielopen en dan de dienst zelf. En dat in totaal drie keer en drie maal drie is nog altijd negen uur, evensong, eucharistie en evensong. We staan op scherp en dat ‘docht fertuten’* en met Geke’s strikte leiding gaat het goed. Met dit zangproject wordt het nóg es

duidelijk wat voor vakvrouw Geke is. En dat geldt evenzo voor onze begeleider, de organist Mattijs de Vreugd. Hij reist vaak mee met de Engelandprojecten. Ik ken Mattijs nog van de Orgelconcoursen in de Koepelkerk in Leeuwarden. In 2009 werd hij de winnaar van het concours, dat gewijd was aan de componist Boëllmann. In het programmaboekje daarvan lees ik nog es de CV van Mattijs. Topmusici waren zijn leermeesters: Cor Ardesch, Theo Jellema, Jos v.d. Kooij, Wolfgang Zerer e.a.

Enthousiaste deelname aan het zangproject door 80-jarige De laatste avond sluiten we af met een gezamenlijk etentje. Deze keer zochten Mattijs en vriendin een stekje uit en we sjouwen nu achter hen aan: naar de Wokchinees. Ik schuif nu aan bij tafelgenoten waar ik nog amper kennis mee had gemaakt, dat is altijd interessant.

Bristol. Maar Hannie weet het wel: we kunnen met een pontje weer oversteken. Want tijdens onze repetities verkende zij de omgeving, maar bij de diensten was zij toehoorder of zeg maar supporter.

Verrassing Op de valreep wacht mij nog een kostelijke verrassing. Onze sopraansoliste Wilna uit Amstelveen heeft een ‘broche’ gekocht, een narcis (daffodil in het Engels) van kunststofzijde en die spelt ze mij op als waardering voor de enthousiaste deelname aan het zangproject als 80-jarige. Ik vond die eer harstikke leuk, een echte verrassing, minstens zo mooi als een koninklijke onderscheiding. Een mooi slot van een stijlvolle muzikale workshop. Op het vliegveld is het weer lang wachten en lange gangen door lopen, maar de vlucht gaat vlot. In de hal van Schiphol volgt het groeten van de zangers en na mobieltje-gebel van Hannie staat Douwe er weer met de auto. In Harlingen wordt Willy thuis afgeleverd en we spreken af om Douwe en Hannie een etentje aan te bieden in ‘Galerie De Sik Eethuis Lekker Smik’, inclusief rondleiding. Willy en ik zullen dat samen verzorgen - veel leuker dan benzinegeld!

Supporter De laatste dag hebben we de hele morgen nog vrij. Hannie, Willy en ik lopen de ‘Thames’ van Bristol langs en steken bij een brug over. Leentje is natuurlijk ‘skietend benaud’** dat we niet tijdig terug zijn voor de bus naar Airport 5

* heeft resultaat ** als een bange schijterd Foto: Johanna Bergsma

Nieuws uit Engeland Dean Ripon Cathedral Dean Keith Michael Jukes (foto), geboren 18 februari 1954, is plotseling overleden op 21 mei 2013 aan een ernstige ziekte. Jukes had zich in de periode dat hij Dean was van de kathedraal erg populair gemaakt. De zondag voor zijn overlijden heeft hij zijn ziekte bekend gemaakt in de kathedraal met een voorgelezen mededeling.

Choirmaster Belfast Cathedral De sympathieke voormalige choirmaster van Belfast Cathedral Dr. Harry Grindle is overleden. We hebben hem mogen ontmoeten in 2003 (Lincoln) 2005 (Gloucester) en 2009 (Belfast). Grindle was ooit dirigent van een van de mooiste koren in Ierland: de Priory singers.

Sluiting Canterbury Cathedral dreigt Canterbury Cathedral is 10 miljoen

Dean Jukes in februari tijdens de jaarlijkse pannenkoekrace bij Ripon Cathedral

pond aan loterijgelden misgelopen. Hierdoor dreigt de kathedraal de

is dringend toe aan renovatie,

de 5e vrouwelijke Dean in the

deur voor bezoekers te moeten

evenals de ‘Christ Church Gate’, die

Church of England. Gwilliams is de

sluiten. Tweederde van het gebouw

wordt gebruikt als toegangspoort

opvolger van Victor Stock die met

voor toeristen. Een woordvoerder

pensioen ging in juli 2012. In

zegt dat de poort dicht moet als er

oktober gaat de huidige bisschop

stenen naar beneden komen. In

van Guildford met pensioen.

2014 zal er opnieuw een aanvraag gedaan worden voor financiële steun. Het geld zal worden gebruikt voor een onderhoudsproject dat 5 jaar zal duren. Volgens architecten is de restauratie hoognodig. Er wordt nu ook gekeken naar financiële steun in het buitenland.

Dean Guildford Cathedral Guildford Cathedral krijgt in

Christ Church Gate, Canterbury

september een nieuwe Dean. Het is Dianna Gwilliams (foto), zij wordt

6

Ripon Cathedral

(..vervolg van de voorpagina)

Apocalyps Op 29 juni deden de vier ruiters uit Openbaringen hun intrede in Ripon Cathedral. Ze zijn onderdeel van een tentoonstelling met beelden en tekeningen van Harold Gosney (75) uit Sheffield. Een levensgroot koperen kunstwerk van een paard met naakte ruiter, geïnspireerd op de vroege Olympische Spelen, vormt het hoogtepunt van de tentoonstelling. Naast dit meesterwerk staat eenzelfde kunstwerk in hout. Dit opmerkelijke beeld was gemaakt als mal voor het koperen beeld, maar is zelf ook een indrukwekkend kunstwerk. Op de expositie zijn verder ‘werktekeningen’ te zien, die op zichzelf zeker als kunstwerken kunnen worden gezien. Drie kunstwerken riepen zoveel emoties op bij bezoekers, dat deze permanent te bezichtigen zullen zijn in de kathedraal. De expositie duurt tot 11 augustus, dus volop gelegenheid voor deelnemers aan het project Ripon/York om er een kijkje te nemen.

Orgel (tijdelijk) naar de knoppen Het orgel van Ripon Cathedral is al enkele maanden buiten gebruik. Het wordt compleet gereviseerd door de firma Harrison and Harrison uit Durham, die het orgel al meer dan honderd jaar onderhoudt. Het werk, waarvoor 300.000 pond is ingezameld, begon op 8 april met het overbrengen van grote onderdelen naar de werkplaats in Durham. Eind juli zal worden begonnen met het schoonmaken van de pijpen en de heropbouw van het instrument. Als laatste vindt het stemmen plaats in oktober. De diensten zullen gedurende de revisie van het orgel

... Kunstwerk in Ripon Cathedral

gewoon doorgaan, waarbij gebruik wordt gemaakt van een Makin drieklaviers digitaal orgel, en speakers zullen worden gemonteerd op diverse plaatsen in de kathedraal. Het orgel zal tijdens de kerstvieringen weer in gebruik zijn en begin 2014 zal de heropening gevierd worden met diverse galaconcerten. Naar aanleiding van de revisie werd op tweede paasdag een nieuwsbericht verspreid dat niet door iedereen met gejuich werd ontvangen: Op eerste paasdag was het Harrison en Harrison-orgel voor het laatst te horen. Op 8 april zal worden begonnen met een complete revisie die zeven maanden gaat duren. Velen vragen zich af wat ervoor in de plaats komt aangezien de dagelijkse diensten gewoon doorgang zullen vinden. De muziekcommissie van de kathedraal heeft hiervoor een ingenieuze oplossing gevonden. De Director of Music legt uit: ‘Eerlijk gezegd hadden we geen idee, totdat we een tijdje geleden een lunch-concert bijwoonden waar orgelmuziek op zeer overtuigende wijze gespeeld werd op 7

accordeon. Onmiddellijk realiseerden wij ons dat dit de perfecte oplossing was, veel goedkoper dan een digitaal orgel en ook nog veelzijdiger. Bijvoorbeeld: ik kan nu elke zaterdag op de markt staan spelen om geld op te halen voor het koor zodat ze op tournee kunnen. Ook is het een voordeel dat organisten nu deel kunnen nemen aan processies terwijl ze de hymns begeleiden.’ Ook de Assistent Director is enthousiast. ‘De accordeon fascineert me al sinds mijn studietijd in Parijs waar geen restaurant of metrostation compleet is zonder dit aangename geluid. Ik heb er altijd al van gedroomd om op dit instrument te spelen.’ De organisten van de kathedraal zullen in de paasvakantie een snelcursus doen zodat ze op 16 april klaar zijn als het koor terugkomt van vakantie. De accordeon wordt geschonken door de Italiaanse firma Parofolli; hun instrumenten zijn beroemd vanwege het geluid dat vrijwel niet te onderscheiden is van een echt pijporgel. Gelukkig werd al gauw duidelijk dat tweede paasdag dit jaar in Engeland ook wel April Fools’ Day heet, 1 april dus.

Schola Liturgica in een Cantatedienst? Zondag 2 juni kondigde de zomer zich voorzichtig aan; hardlopers konden bij gunstige weersomstandigheden de route afleggen die vroeger bekend stond als de marathon van Leeuwarden. Aan het eind van de middag verzamelde zich ook een dertigtal deelnemers aan een ander project: het zingen van een Cantatedienst in de Grote of Jacobijnerkerk. De cantatedienst is een vrij jonge loot aan de boom van de liturgische diensten. Zoals de naam al zegt, vormt het gezongen woord daarin een belangrijk bestanddeel; andere onderdelen van de bijeenkomst maken de dienst herkenbaar als dienst: opening, lezingen, verkondiging, voorbede, Onze Vader en zegen. Voor de doorgewinterde zangers van de Schola Liturgica is bij deze vaste onderdelen van de cantatedienst geen rol weggelegd: anders dan bij Evensong of Mattins worden ze gesproken in het Nederlands. Dus bij deze gelegenheid klonken geen Preces and Responses, en evenmin een Magnificat en Nunc dimittis, zelfs geen complete psalm! Wat dan wél?

Hymn to st. Peter De honderdste geboortedag van de Engelse componist Benjamin Britten (1913-1976) was voor Geke aanleiding om twee composities uit te kiezen waarmee de Schola inhoudelijk kon bijdragen aan de dienst. De eerste was de Hymn to St. Peter, gecomponeerd op de klassieke teksten die horen bij het feest van St. Petrus en Paulus (29 juni). Britten koos voor de teksten van het Graduale en het Alleluia, die bij dit feest achtereenvolgens zijn ontleend aan Ps.44 (45), 17-18 en

De Grote of Jacobijnerkerk te Leeuwarden

aan het evangelie naar Mattheüs (16:18). Hij heeft van deze twee gezangen één geheel gemaakt met de melodie van het gregoriaanse Alleluia als cantus firmus. Na een krachtige éénstemmige introductie van het orgel zet het koor homofoon in: Thou shalt make them Princes over all the earth. Deze proclamerende tekst wordt kracht bijgezet door bescheiden dissonanten op belangrijke woorden. De tekst die in de gregoriaanse versie fungeert als vers (instead of thy fathers, sons are born to thee) wordt in hoog tempo in 6/8 maat canonisch gezongen en eindigt 8

in een staccato, maar zacht, gezongen door de baspartij. Het vervolg van dit gedeelte klinkt weer homofoon, as first, zoals in de partituur staat aangegeven, maar de quasi afsluiting met het woord Alleluia is in feite de aankondiging van het Alleluia-vers, dat door Britten integraal in het Latijn wordt geciteerd. Uit de mond van een sopraan-solist(e) klinkt dit bijna hemels. Het koor fungeert hierbij als tolk en in lage (aardse) accoorden klinkt de Engelse vertaling van het Latijn. Kortom: een nieuwe uitdaging voor de Schola Liturgica!

Door Ton Tromp

Overdenking In de cantatedienst werd deze hymne gezongen na de eerste lezing (Rom. 8:35-39), een tekst die op het eerste gezicht weinig met de inhoud van de Hymn te maken heeft. Ook de gekozen evangelie-lezing (uit Mattheus 10) leek aanvankelijk niet goed te passen bij de gezongen Engelstalige teksten. Maar de overdenking maakte veel duidelijk. De voorganger, ds. Hinke PostKnol, legde goed gedocumenteerde verbanden tussen wat we in de lezingen hoorden en als koor zongen. Via de functie van de kerk als kritische toets-instantie van wat in de maatschappij gebeurt (voorbeeld: de 500-jarige St. Peter Mancroft in Norwich, waarvoor Britten de Hymn to St Peter had geschreven), ging het betoog naar de tweede compositie van Britten die op het programma stond: Rejoice in the Lamb.

geen wonder dat de tekst van Smart pas in de jaren ’30 van de twintigste eeuw werd uitgegeven. Britten gebruikte gedeelten van deze tekst voor zijn Rejoice in the Lamb, dat tot het genre cantate wordt gerekend. De koorgedeelten worden afgewisseld met gedeelten voor solisten, die achtereenvolgens de schepping prijzen aan de hand van een kat, een muis, bloemen en de letters van het alfabet. Ziedaar de lijn met de lezing uit de Romeinenbrief.

Smakelijke gerechten Dat gold niet alleen voor de stukken die de Schola zong; ook de virtuoze begeleiding en voorspelen bij de gemeentezang (Theo Jellema op orgel) tilden het gewone op een hoger plan. Tenslotte klonk er in de orgelcomposities van Langlais, Vierne en Sciau een niet-alledaags idioom, dat je als luisteraar af en toe op het verkeerde been zet.

Silly Fellow De tekst hiervan is van de hand van Christopher Smart, die in de 18e eeuw door zijn schoonvader in een asylum (gekkenhuis) werd geplaatst vanwege religious mania. Smart zei de waarheid op een manier die zijn tijdgenoten niet aanstond; hij identificeerde zijn situatie met die van Christus, die net zo min als Smart werd begrepen (for they said ‘he is besides himself!’). Het is dan ook

vriend Dmitri Sjostakowitsj, die in het Stalinistische Rusland niet ongestraft kon componeren. Op deze manier is een verband te leggen met de evangelielezing. Vergelijk Mattheüs 10:22: ‘Jullie zullen door iedereen worden gehaat omwille van mijn naam; maar wie standhoudt tot het einde, zal worden gered.’ De overdenking werd dus tevens een pleidooi voor het vrije kunstenaarschap, waarvan de muziek in deze dienst een treffende illustratie was.

Christopher Smart (1722-1771)

Via een min of meer verborgen signaal op de toonzetting van de woorden silly fellow is against me heeft Britten een toespeling gemaakt op de initialen van zijn 9

Juist in zo’n dienst past muziek die voor de Schola niet tot het vaste repertoire behoort. Het wonderlijke was dat al op de eerste repetitie deze ongewone stukken al zeer overtuigend klonken. Misschien kwam dat wel door de ‘verandering van spijs’, waar Geke als geroutineerd kok een tweetal smakelijke gerechten van wist te maken. Voor herhaling vatbaar!

Over de getijden in de anglicaanse traditie Deel 8: Het Magnificat Door Hans Ruiter In de Evensong is het eerste canticum het Magnificat,

Het lied is in vier delen te onderscheiden: 1e deel vs 46

oftewel het Loflied van Maria. De naam Magnificat is het

-48: lofprijzing met de reden daarvoor, het omzien naar

eerste woord uit de Latijnse vertaling van het lied. De

Maria; 2e deel vs 49-50: daden van God, zijn heiligheid

tekst is voluit bijbels en te vinden in Lukas 1, 45-56.

en barmhartigheid; 3e deel vs 51-53: de drie

Die tekst wordt aan Maria, de moeder van Jezus

tegenstellingen: a. nederigen - hoogmoedigen; b.

toegeschreven, maar dat betekent nog niet dat zij het

machtigen - eenvoudigen; c. armen - rijken; 4e deel vs

helemaal zelf bedacht heeft. Liever gezegd: er zijn

54-55: Israel de knecht en Abraham de aartsvader. In

enkele bronnen waarvan ze dankbaar gebruik heeft

het geheel zien we dus een boeiende beweging die van

gemaakt. Een heel interessante bron is het Loflied van

Maria uit teruggaat op Abraham. Daarbij gaat het om de

Hanna, de moeder van Samuël (1 Sam. 2, 1-10). Drie

relatie van JHWH tot zijn volk Israel, een geschiedenis

punten van overeenstemming wil ik noemen: 1. de

van Gods trouw die een antwoord van vertrouwen

vergelijking tussen Maria en Hanna is

oproept.

opvallend. Beiden verwachten hun eersteling en in beide gevallen is de

Het Magnificat kan uiteraard op verschil-

zwangerschap uitzonderlijk van karakter;

lende manieren tot klinken komen. In de

2. inhoudelijk is er een verwante opbouw

oudere werken wordt vooral de Latijnse

van gedachten; 3. in berijmde versies is

tekst gebruikt, maar sinds de Reformatie

voor eenzelfde melodie gekozen (vgl lied

valt het vaker te horen in de landstaal.

9 met lied 66 uit het Liedboek voor de

De vorm die vanuit het gregoriaans

Kerken 1973/ nr 152 Liedboek 2013). We

bekend is, wordt vooral toegepast in een

treffen een mozaiek van zinsneden uit het

gedeeld koor. Afwisselend worden de

Oude Testament aan: uit de Psalmen: 89,

verzen eenstemmig gezongen. Een stap

11; 98, 3; en 113, uit de Profeten: Jesaja

verder is de afwisseling tussen eenstem-

41:8; Micha 7, 20. Job 5, 11; 12, 19).

mige verzen en meerstemmige verzen. Wanneer er aan de éénstemmigheid een

Aanvankelijk werd het Magnificat

'faux bourdon' wordt toegevoegd, is er

gezongen in het morgenofficie van de

opnieuw een trede verder gezet. Men kan

oosterse kerken en van de Gallicaanse

vervolgens terechtkomen op de vorm van

ritus. Benedictus heeft de plek tussen de

de vierstemmige chant. De rol van de

eerste lezing (veelal uit het Oude Testament) en de

begeleiding is in een volgend stadium aan de orde. Die

lezing uit het Nieuwe Testament tijdens de Vespers

rol kan ondersteunend zijn, maar ook uitgroeien tot een

vastgelegd. Zo is dat ook overgenomen door Cranmer in grotere zelfstandigheid. In de Zuidduitse literatuur heeft de liturgie van de Evensong in het CBP (1549), en dat is

het orgel een eigen rol bij het spelen van instrumentale

gebleven tot nu toe. Die plaats is opmerkelijk, omdat

versetten, in afwisseling met vocale verzen. In de

het Magnificat wel eens het laatste Canticum van het

anglicaanse traditie is veelal de meerstemmige zang

Oude Testament en het eerste Canticum van het Nieuwe met orgelbegeleiding te horen (al is orkestbegeleiding of Testament wordt genoemd. In elk geval wordt er ook

pianobegeleiding in enkele gevallen ook bekend). Er zijn

inhoudelijk teruggegrepen op de belofte aan Abraham

homofone zettingen, maar ook uitgebreide polyfone

en vooruitgezien naar de vervulling in Jezus, de zoon

zettingen.

van Maria.

Op veel manieren hebben componisten zich ertoe gezet

Afbeelding: bronzen beeld ‘Mother and Child’ in Ripon Cathedral Afbeelding: bronzen beeld ‘Mother and Child’ in Ripon Cathedral

om de woorden van Maria gepast tot klinken te brengen.

10

Lucas 1, 46-55

The Walking Madonna (Elisabeth Frink, 1981)

King James Version, 1611: Komend via de High Street Gate in de Close van 46

And Mary said, My soul doth magnify the Lord,

Salisbury's katedraal en op weg naar de ingang van

47

And my spirit hath rejoiced in God my Saviour.

de kerk, komen we haar tegen: een vrouw die de

48

For he hath regarded the low estate of his

kerk verlaten heeft om de stad in te gaan. Het is

handmaiden: for, behold, from henceforth all

alsof ze de pas er stevig in zet, maar ze staat stil.

generations shall call me blessed.

Wie ze is, dat verneem ik in de preek van de

For he that is mighty hath done to me great

precenter, Canon Jeremy Davies, gehouden op 15

things; and holy is his name.

augustus (Maria ten hemelopneming!) 2010. Maria is

And his mercy is on them that fear him from

het, de moeder van Jezus.

49 50

generation to generation. 51

He hath shewed strength with his arm; he hath scattered the proud in the imagination of their hearts.

52

He hath put down the mighty from their seats, and exalted them of low degree.

53

He hath filled the hungry with good things; and the rich he hath sent empty away.

54

He hath holpen his servant Israel, in remembrance of hismercy;

55

As he spake to our fathers, to Abraham, and to his seed for ever.

Naardense Vertaling, Pieter Oussoren: 46

Dan zegt Maria: groot maakt mijn ziel de Heer (1 Sam. 2,1-10),

47

verrukt is mijn geest over God, mijn bevrijder,-

The Walking Madonna, heet dit beeld. Is ze op weg

48

want hij heeft aangezien de vernedering van zijn

naar de hemel? Jazeker, maar de route loopt vanuit

dienares; want zie, van nu af prijzen mij zalig

de kerk (naar haar genoemd!) via de pleinen,

alle generaties!-

straten en stegen van de stad. Ze loopt ferm, alsof

want grote dingen heeft hij aan mij gedaan,

ze zegt: mij geschiedde naar uw woord. Alsof ze de

machtig is hij, heilig is zijn naam!-

strijd aangaat, waarbij hoge heren van hun troon

zijn ontferming is tot in generaties en generaties

struikelen, en verachte mensen op hun benen

over wie hem vrezen;

worden gezet. Zo gaat ze het woord dat ze gehoord

kracht heeft hij betoond met zijn arm;

heeft, in daden uitdelen, te beginnen bij de armen.

hoogmoedigen met de plannen van hun hart,-

Wie haar gelaat bekijkt, ziet dat het geen jong

hij sloeg ze uiteen;

meisje meer is. Iemand weet te vertellen, dat het

hij heeft machtigen van hun troon gestoten

een zelfportret van de beeldhouwster is.

en vernederden verhoogd;

Merkwaardig, want Elisabeth Frink (1930-1993)

hongerlijders heeft hij vervuld met alle goeds,

heeft wel veel beelden van mansfiguren gemaakt,

en rijken heeft hij ledig heengezonden;

maar nooit van een vrouw. Behalve deze ene keer.

hij heeft zich zijn kind Israël aangenomen,

Alsof ze wil zeggen: Wat Maria gaat doen, moet ik

hij blijft zijn ontferming indachtig

ook gaan doen. En iedereen die mij onderweg

-zoals hij tot onze vaderen heeft gesproken-

ontmoet zal het ook moeten uitdelen. Ieder die uit

voor Abraham en voor zijn zaad

de kerk komt en haar opnieuw ziet en inhaalt, weet

tot in de toekomende eeuw!

wat haar en hem te doen staat: My soul doth

49 50 51

52 53 54 55

magnify the Lord!

11

Workshop Evensong incl. lunch en tea & scones

5 oktober 2013 in kerkgebouw ‘De Haven’ te Harlingen

o.l.v. Ashley Grote

Master of Music van Norwich Cathedral

Zie ook blz. 3. Info en opgave: www.zingeninengeland.nl

12