v64-’t Vlaamse Regering
//47J’JLJ LOIS
~W4f~4J
Ministerieei besluit houdende vaststelling van een ontwerp van iijst van ais monument te besehermen bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeèn met calvarieberg, geboortegrot en ommegangskapellen bij de beschermde Donkkapei te Berlare DE VLAAMSE MINISTER VAN BESTUURSZAKEN, BINNENLANDS BESTUUR, INRURGERING, TOERISME EN VLAAMSE RAND Gelet op de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der insteliingen, gewijzigd bij bijzondere wet van 8 augustus 1988, inzonderheid artikel 6, § 1, I, 7; Gelet op het decreet van 3 maart 1976 tot bescherming van monumenten en stads- en dorpsgezichten, gewijzigd b~ de decreten van 18 december 1992, 22 februari 1995, 22 december 1995, 8 december 1998, 18 mei 1999, 7 december 2001, 21 november 2003, 30 april 2004, 10 maart 2006, 27 maart 2009 en 11 mei 2012; Geiet op het besluit van de Vlaamse Regering van 13 juli 2009 tot bepaiing van de bevoegdheden van de leden van de Viaamse Regering, gewijzigd bij de besiuiten van de Viaamse Regering van 24 juil 2009, 4 december 2009, 6 juIl 2010, 7 juIl 2010, 24 september 2010, lgnovember2olQ, l3mei2Oll, lOjuni2Oll, 9september20ll en 14 oktober 2011, BESLUIT: Artikel 1. Het ontwerp van Iijst van de volgende voor bescherming vatbare monumenten, stads- en dorpsgezichten, wordt vastgesteid overeenkomstig de bepalingen van het decreet van 3 maart 1976 tot bescherming van monumenten en stads- en dorpsgezichten, gewijzigd bij de decreten van 18 december 1992, 22 februari 1995, 22 december 1995, 8 december 1998, 18 mel 1999, 7 december 2001, 21 november 2003, 30 aprfl 2004, 10 maart 2006, 27 maart 2009 en 11 mei 2012: Wegens de historische, de artistieke, de voikskundige en sociaal-cuitureie waarde: ais monument Bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeèn met caivarieberg, geboortegrot en ommegangskapelien bij de beschermde Donkkapei, geiegen te BERLARE, Kapeflepiein z.nr. bekend ten kadaster: BERLARE, le afdeling, sectie A, perceelnummers I 3368,133782,1 337C2,l 337V,l 337Z zoais afgebakend op bijgevoegd plan -
2/3
Art. 2. Het algemeen belang dat de bescherming verantwoordt, wordt door het gezamenlijk voorkomen en de onderlinge samenhang van de volgende intrinsieke waarden gemotiveerd: Historische waarde: Het bedevaartoord bij de beschermde Bareidonkkapei ligt op de Kapelleberg die ais cuituspiaats van Onze-Lieve-Vrouw minstens opklimt tot de l4de eeuw. Geiegen op een donk van het Scheide-alluvium bewaart het deels beboste bedevaartoord de originele landschappelijke context van de Donkkapel waarvan de naam refereert aan de kapelsite in de vorm van een alluviale zandheuvel en de hier gelegen gehjknamige heerlijkheid Bareidonk die al in 1202 werd vermeld. Sinds de toewijding van de bedevaartkapel in 1652 aan Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeén ontstond hier een ommegang met zeven houten kapelletje eerst rond en dan aan de kapei. Zij werden vervangen door een nieuwe ommegang met zeven kapeiletjes gewijd aan de Zeven Weeén van Onze-Lieve-VroIJw in 1934-1 935 samen opgericht met een monumentale calvarieberg met beeldhouwwerk van de kunstenaar Aloïs De Beule. In 1937 uitgebreid met een geboortegrot waarvan de beelden zoals de ommegangskapellen afkomstig zijn uit het atelier van dezelfde kunstenaar. Dit sterk herkenbaar en representatief bedevaartoord vormt met de bedevaartkapei onmiskenbaar een samenhangend geheel ais bedevaartcompiex. -
-
Historische, in casu cultuurhistorische waarde: Cultuurhistorisch getuigt het bedevaartoord bij de Bareidonkkapel van de lang doorlevende christeliike cultus tot Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Wee~n die ontstond in de middeieeuwen. Het traditionele religieuze thema van de calvarie is door de uitzonderlijke keuze van de personages uiterst origineel van opvatting, atypisch en zeidzaam. -
-
Historische, in casu architectuurhistorische waarde: Architectuurhistorisch is de groots opgevatte kunstgrot een representatief en indrukwekkend voorbeeid van dergelijk type betonconstructie uit het Interbellum. De ommegangskapellen beantwoorden aan het modei van de traditioneei opgevatte kieine veidkapelien en zijn met rehèfs in neogotische stiji uitgerust. -
-
Artistieke waarde: De omvangrijke calvariebeeldengroep betreft een zeer kwaliteitsvol en groots artistiek beeldhouwwerk met een grote expressiviteit en realisme in de weergave typerend voor het Iaat oeuvre van de kunstenaar Aloïs De Beule. Deze realisatie wordt aIs een hoogtepunt in zijn beeldhouwkunst gezien. Volkskundig’e waard e: Aan de geboortegrot getuigen de offerbus, het hek met kaarsenrek en ex-voto’s van het volkse gebruik van offergave, traditioneel gepaard gaand met de heiligendevotie. Sociaal-cu!turele waarde:
3/3
Het bedevaartoord van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeên bij de Donkkapel op de Kapelleberg is nog steeds in gebruik. In zijn religieuze functie, ais cultuurhistorisch erfgoed en cuituuriandschappelijk gezien vormt het een toeristische publiekstrekker in aansluiting met het nabijgelegen wandel- en recreatiegebied van het ais Iandschap beschermde Donkmeer.
Art. 3. Met het oog op de bescherming zijn van toepassing: De beschikkingen van het besluit van de Vlaamse Regering van 17 november 1993 tot bepaling van de algemene voorschriften inzake instandhouding en onderhoud van monumenten en stads- en dorpsgezichten, gewijzigd bij besluit van de Vlaamse Regering van 23 juni 2006, 5 juni 2009 en 4 december 2009, 10 juni 2011 en 22 juni 2012 (Belgisch Staatsblad 10 maart 1994, 22 augustus 2006, 18 september 2009, 11 januari 2010 2 augustus 2011 en 27 juli 2012). ,
Brussel,
17 JUL{ 21113 Vlaams minister van Bestuurszaken, Binnenlands Bestuur, inburgering, Toerisme en Vlaamse Rand
Geert BOURGEOTS
Vlaamse Overheid Beleidsdomein Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed Onroerend Erfgoed
Plan ais bijiage bij het ministerieel besluit houdende vaststelling van een ontwerp van Iijst van ais monument te beschermen Bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeên met caivarieberg, geboortegrot en ommegangskapeilen bij de beschermde Donkkapel
Provincie : Oost-Vlaanderen
Plan nr. : 1/1
Gemeente
Ref.
BERLARE
Mieke Verbeeck
Dossier nr. : 4.001/42003/103.1 Omschrijving Bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeên met calvarieberg, geboortegrot en ommegangskapellen bij de beschermde Donkkapel, Kapelieplein znr. te Berlare Object nr.: 4.01/42003/130.1
Mij bekend om gevoegd te worden bij het besluit van heden: Brussel, Vlaams minister van Bestuurszaken, Binneniands Bestuur, Inburgering, Toerisme en Viaamse Rand
Geert BOURGEOIS
Sclia&: 1/1.000
Monument ~ Reeds beschermd ais monument
OI
30m I
A%akening gebaseerd op het GRB
Dossiernr.: 4.001/42003/103.1 pagina 1 BERLARE: Bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeên met calvarieberg, geboortegrot en ommegangskapeiien bij de beschermde DonkkapeI
INKOUDELIJK DOSSIER iViotivatie Beriare werd geïnventariseerd in de periode 2004-2005. In de planning 2011-2014 werd de doorkoppeiing naar bescherming voorzien van volgende iaatst geïnventariseerde gemeenten uit het arrondissement Dendermonde: Waasmunster, Berlare, Hamme, Zele. De inventaris van het bouwkundig erfgoed in de gemeente Beriare teit 172 relicten. Tot op heden teit Beriare 12 besohermde monumenten en 6 beschermde Iandschappen. De overzichtsinventaris van het systematisch geïnventariseerd architecturaai patrimonium met mogeiijk bijhorend landschappeIijk kader, Iaat toe dit onroerend erfgoed te evalueren voigens de criteria bepaald in het deoreet van 3 maart 1976 tot bescherming van monumenten en stads- en dorpsgezichten. Gebaseerd op deze inventaris is een geografisch pakket opgemaakt dat een selectie bevat van nog te beschermen monumenten te Berlare waarvan het behoud van aigemeen belang wordt geacht. De nog voor beséherming geselecteerde architectuur en onroerende erîgoedelementen van Beriare bezitten een historische, artistieke, wetenschappelijke, voikskundige en/of sociaai cuiturele waarde van algemeen belang ais getuige van de cuituurhistorische en architectuurhistorische evolutie binnen de ruimere regio Oost-Vlaanderen. Dit onroerend erfgoed bezit voidoende intrinsieke waarden en kwahteiten bepaaid door de mate aan authenticiteit, ouderdom, representativiteit, herkenbaarheid, gaafheid en/of zeldzaamheid, aangetoond in het beschermingsdossier. De huidige selectie voor bescherming sIuit echter niet uit dat in de toekomst nog ander onroerend ertgoed van Berlare voor bescherming in aanmerking wordt genomen. Het geografisch pakket voor bescherming omvat voigende gebouwen te Beriare die vatbaar zijn voor bescherming ais monument op Viaams niveau: BERLARE (BERLARE) Sint-Martinuskerk, uitbreiding van de bescherming tot de vofledige kerk, de historische kerkhofsite met hekwerk en 19 grafkruisen, en het beboomde dorpsplein. Dorp zonder nummer. Bedevaarloord bij Bareldonkkapel. Kapeileplein Sint-Annakapel. Sint Annaplein zonder nummer Directeurswoning met tuin en spinbaan van touwsiagerij Van den Berghe. Hogeweg 9-11 BERLARE (OVERMERE) Z.g. Verviershuys. Baron Tibbautstraat Voormakge notariswoning. Baron Tibbautstraat 12 Boerenkrijgmonument. Baron Tibbautstraat zonder nummer Sint-Jozefkapel. Schoolstraat zonder nummer. BERLARE (UITBERGEN) Kasteel van Uitbergen. Moleneindestraat 31 Dienstgebouw kasteei van Uitbergen. Moieneindestraat 27 -
-
-
-
-
-
Dossiernr.: 4.001/42003/103.1 pagina 2 BEIRLARE: Bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeèn met calvarieberg, geboortegrot en ommegangskapellen bij de beschermde Donkkapel
-
-
Concièrgewoning kasteel van Uitbergen. Moleneindestraat 29 Sint-Rochuskapei. Moleneindestraat zonder nummer.
Motivatie van het deeidossier Het beschermingsvoorstei aangaande het bedevaartoord van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeén betreft feitelijk een uitbreiding van de reeds ais monument beschermde Donkkapei of Bareldonkkapel (MB van 25.07.1942) tot het volledige bijhorende domein of de site met bedevaartcomplex van deze bedevaartkapel. a)Kistorisch overzicht De aanvankelijke devotiekapel binnen het huidig bedevaartoord van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeèn, was toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw—ter-Groender-Straete en zou in oorsprong minstens opkhmmen tot begin 14~ eeuw. De geïsoieerd liggende kapel werd binnen de heerhjkheid Bareldonk opgericht op een donk. Deze natuurhjke heuvel betreft in oorsprong een alluviale zandheuvei of binnenduin van het Scheide-ailuvium die met de oprichting van een kapel sinds de middeleeuwen een cuItusplaats voor Maria werd. De oprichting van een heiligdom of vereringsplaats op een berg is een wijd verspreid fenomeen dat al in de oudheid voorkwam. Zowel voor de oprichting van kerken en kapellen, aIs bedevaartplaatsen en ommegangen bleef in Europa nadien ook veelvuidig de keuze valien op een verhevenheid, heuvel of berg ais locatie. Gezien de iocatie hier vroeger een afgeiegen bebost gebied betrof s het mogelijk dat aan het heiligdom een boomeultus voorafging. De Donkkapei op de alluviale zandheuvel “de Donk” verwijst in haar benaming Bareldonkkapei naar de oude wijknaam Bareidonk voor het gehucht Donk. Deze kapelsite behoorde tot de hier geiegen gelijknamige heerlijkheid Bareidonk, één van twee heerhjkheden naast de dorpsheerlijkheid van Beriare. De heerlijkheid Bareidonk werd al vermeid in 1202. De oprichters van de aanvankelijke kapel van Bareldonk zijn niet bekend maar mogelijk was één van de heren van Bareldonk de stichter ervan. in 1652 werd de toenmaiige kapei van Bareldonk toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeèn, De devotie tot de Zeven Weeên of Zeven Smarten van Maria die in verband staat met het lijden van Christus klimt op tot de middeieeuwen. In een l2~eeuws handschrift staan de Smarten van Maria al vermeld. De verering ervan was aan het einde van de l5~ eeuw al zeer algemeen in de Nederlanden en zou zich van daaruit over de andere christeiijke landen verspreiden. Deze devotie verwierf een grote populariteit. Bij de bedevaartkapei van Bareidonk werd in 1652 een ommegang opgericht met zeven houten kapeiletjes gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeén die na 10 jaar tegen de muren van de kapei werden opgehangen. In de periode 1771 -1 774 verkreeg de kapei haar huidige voorkomen. In de “Ommelooper ende Terrier ofte Land en caerteboek der Prochie van Beriaere” van 1773-1786 is de onmiddellijke omgeving van de kapei op de wijk Bareidonk weergegeven ais beboste heuvel doorsneden door paden die convergeren aan het ronde Kapeihof met de kapei van Bareldonk Op initiatief van E.H. Joseph De Staercke, bestuurder der zusters apostolinen in Gent, werd op de heuvel bij de kapel van Bareidonk een nieuw bedevaartoord opgericht met
Dossiernr.: 4.001/42003/103.1 pagina 3 BERLARE: Bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeên met calvarieberg, geboortegrot en ommegangskapeiien bij de besehermde Donkkapel
een monumentale calvarieberg en er omheen een ommegang met zeven kapelletjes gewijd aan de Zeven Weeén van Onze-Lieve-Vrouw, ontworpen door de beeldhouwer Aloïs De Beule in 1934 en gepiaatst door deze kunstenaar in 1935. E.H. Cyriel Wiilems liet nog een geboortegrot of “De stal van Betiehem” onderin de rotsstructuur bijmaken met beelden afkomstig uit het atelier van Aloïs De Beule, die werd ingewijd op 20 mei 1937.Geiet op de signatuur op de Mariafiguur in de grot en aantekeningen in het Liber Memorialis in de kapelanie van Bareldonk, werd het geheel na zijn dood afgewerkt door zijn medewerkers onder leiding van zijn zoon Albert. De Berlaarse gelovigen houden op de eerste zondag van mei hun bedevaart naar het bedevaartcomplex van Bareidonk. Sinds de jaren 1970 zorgde de toenmalige pastoor Frans Penne voor een grotere bekendheid van het bedevaartoord in aansluiting met het sueoesvoNe toerisme van het Donkmeer. BeeldhouwerAloïs De Beule (Zele 1861-Gent 1935). Hi] was aanvankehjk werkzaam ais schoenmaker in het atelier van zijn vader en begon pas later aan zijn artistieke carrière. Hij studeerde een tijdlang aan de Gentse academie maar kreeg zijn belangrijkste opleiding aan het Gentse Sint-Lucasinstituut waar hi] in 1888 de grote prijs voor beeldhouwkunst ontving. Hi] werkte in het atelier van Mathias Zens en later bij een “firma van godsdienstige beelden”, die door sommige wordt geïdentificeerd met het atelier van Petrus Pauwels. Omstreeks 1889 stichtte hij samen met zijn broer Emile een beeldhouwersateker dat zich aanvankeli]k geheel toelegde op de religieuze kunst volgens de bekende Sint-Lucasformule en vooral gespecialiseerd was in de productie van kruiswegen. Na de bestelkng van een kruisweg voor de Gentse Sint Jacobskerk verkreeg hi] geleidehjk naambekendheid tot in het buitenland. Hij ontwierp 14 kruiswegen maar ze werden door hem gecommerciahseerd zodat er een 250-tal verspreid werden over Belgié, Engeland en Frankrijk. Hi] stelde een groep beeldhouwers te werk en werkte samen met architecten zoals gebruikehjk in ateliers met neogotisohe traditie. Belangrijke medewerkers waren de beeldhouwers Oscar Sinea, Geo Verbanck, Louis Du Bar, Leo Sarteel, Modest Van Hecke, Achifle Moortgat en Jules Vits. Voornaamste architecten waarmee hij samenwerkte waren J. Bethune, Valentin Vaerwijck, Jules Coomans en Jean De Smet. Dit Ieidde tot een grote productie neogotisch beeldhouwwerk. Naast Maria- en H.Hartbeelden en andere heiligenbeelden omvatte zijn productie ook voorstelkngen van Pietas, geboorten, calvaries en ander religieus beeldhouwwerk. Hij behandelde ook profane onderwerpen zoals Boerenkri]gmonumenten van omstreeks 1898 waarin zijn tendens naar realisme reeds zichtbaar is. Het werk van Aloïs De Seule evolueerde van een hoofdzakeli]k neogotische kunst naar monumentale realistische expressieve beeldhouwkunst. De figuren van de Vier Heemskinderen op het Ros Beiaard te Gent brachten in 1913 de definitieve affirmatie van zijn origineel talent. Na Wereldoorlog I legde hi] zich voornamelijk toe op de realisatie van oorlogsgedenktekens, waarvan dat van Doornik ongetwijfeld het belangrijkste is. Andere van hem zijn gelegen te Binche, leper, Ruiselede. In Oost Vlaanderen werden volgende oorlogsmonumenten bi] MB van 24.11.2011 beschermd ais monument: te Aalst (parochie Mijlbeek), Assenede (Bassevelde), Evergem (Ertvelde), Gavere, Gent (Sint-Amandsberg), Lochristi, Merelbeke, ZeIe.
Dossiernr.: 4.001/42003/103.1 pagina 4 BERLARE: Bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeèn met caivarieberg, geboortegrot en ommegangskapeilen bij de beschermde Donkkapel
b)Beschrijving huidig voorkomen. Ligging Het bedevaartoord strekt zich uit op een onregeimatig rechthoekig terrein van de Kapelleberg bij en naast de Bareldonkkapel. Het domein van het bedevaartoord is begrensd door voigende straten: de Donklaan (ten noordwesten), de Oude Dreef (ten noordoosten), Kapelleplein (ten zuidwesten) en aehter de bebouwing van de Sparrendreef (ten zuidoosten). Dit deels bebost gebied viakbij het Donkmeer omvat een restant van een alluviale zandheuvel of donk voorheen gekend onder het oude toponiem Kapelleberg. De benaming van deze Iocatie verwijst naar de hier op de heuvel gelegen beschermde bedevaartkapei voorai bekend staand ais Bareidonkkapel of Donkkapel. Voor de kapel en naastliggende ommegang aan de Donkiaan iigt een driehoekige weide die aan de Donklaan begrensd is door een lage meidoornhaag. Vanaf het Kapelieplein ieidt een gekasseide oprit omhoog naar de bedevaartkapei. Via de koorzijde van de kapel bereikt men het bos met ommegang en calvarie. Tussen de kapel en de tegenoverhggende woning van de proost van de kapel aan Donkiaan 121 ioopt over deze weide een door bomen afgezet, smal gebetonneerd pad. Het domein van het bedevaartoord of site van de beschermde bedevaartkapei beslaat thans nog bijna twee derden van de Kapeiieberg. Op de heuvel komt een gemengd loofbos voor met onder andere Tamme en Wiide Kastanjebomen, Amerikaanse Eik, Acaciabomen en Hoilandse Linde, rododendron en khmop. Midden in het beboste gedeelte van de Kapelieberg staat de kunstgrot met caivarie en geboortegrot. Daarrond ioopt een wandelpad waariangs de 7 ommegangskapeilen van de ommegang staan opgesteid. De kapelien staan opgesteid aan de buitenzijde van het pad. Tussen kapel 4 en 5 daalt het pad af met trappen. De binnenste rand van het omlopend pad van de ommegang is afgezet met een boord van staande betonpiaten. Tegenover eike kapel verbreed het pad met een haifronde uitstulping. Vanaf het einde van de ommegang loopt een hoNe weg afgeboord met een afsluiting van betonplaten overgaand in rotsen van gewapend beton naar de kunstrots met caivarie en geboorteg rot. Calvarieberg De calvarieberg bestaat uit rondplastische beelden, gegoten in Euvilie of een betonsoort en achteraf wit gesohilderd, op een brede betonnen rotsstructuur met betonnen kruis. Dit geheel is gepiaatst tegen de wand van een brede put die werd uitgegraven in de helling van de zandige heuvel en wordt aan de voorzijde afgesloten door iaag ijzeren hekwerk met opschriff “Met Moeder op den Offerberg”. Het betreft naar vormgeving typisch hekwerk uit het interbelium met buisieuningen en spiraaimotief naast de korte hekstijlen. Tussen dit hekwerk en de voet van de rots ligt een grote banderol met opschrift: “Ziedaar Uw Moeder” en erboven een gestiieerd uitgesneden motief met zeven zwaarden, een oud symbool voor de Zeven Weeên van Maria. in een handschrift van het einde van de 14~ eeuw is ai sprake van de Zeven Smarten van Maria die ais zeven giorierijke zwaarden, triumphaies giadios, Maria’s hart doorboren.
Dossiernr.: 4.001/42003/103.1 pagina 5 BERLARE: Bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weebn met calvarieberg, geboortegrot en ommegangskapeilen bij de beschermde Donkkapel
Links van de grot loopt een trap met rotswand omhoog tot aehter de calvarieberg. De trap is afgesloten door een hek met siermotieven uit het interbellum. De calvarieberg bevat zeven Ievensgrote figuren. De beelden zijn fel wit geschilderd en het kruis rood.Het geheel wordt gedomineerd door een Christusfiguur aan het kruis met naast zich Maria die het kruis omarmt en Hem een groep bedevaartgangers toont, die ais beide overige figuren iets lager op de rotsblokken staan. Op het tweede trapje wordt door een engel aan een moderne en berouwvolle geknieide Maria Magdalena de gekruisigde getoond. Deze beelden vervangen de figuur van de H. Johannes die traditioneel met de H. Maria aan de voet van het kruis in een calvarietafereel wordt voorgesteld. lets lager op de ruwe rotsheiling iinks van het kruis staat een tweede groep beelden met opeenvolgend een moeder met in haar armen haar ziek of stervend kind, een geknielde kreupeie en een landarbeider leunend op zijn spade. Alien doen zij een beroep op Maria en haar zoon om verlichting te krijgen in hun weinig benijdenswaardig lot. Door het atypische karakter van de voorstelling is de beeldengroep zeldzaam te noemen. De caivarie is indrukwekkend ais constructie door de monumentaliteit van het geheel, de grootsheid van de rotsformatie, de originaliteit en aangrijpend karakter van de voorgesteide beeidengroep en de wijze waarop ze met de rots een samenhangend geheel vormen. Compositorisch en naar voorsteiiing van de figuren vertoont de beeidengroep een aantai opvallende contrasten. Er is in eerste instantie een contrast op het vlak van richtingsassen. Het kruis met Maria vormt een verticale as boven twee tegengesteide schuine assen: rechts de schuine richtingsas van Magdalena met engel en knks de lagere schuine as van de 3 eenvoudige menselijke figuren die elk op zich de rots bekhmmen om genade en troost af te smeken. Terwiji Onze Lieve Vrouw in traditionele kiedij is voorgesteld dragen de overige eigentijdse kieding. Magdaiena is duidelijk weergegeven ais een mooie, gezonde jonge vrouw, de overige drie figuren die de rots bekhmmen zijn getekend door ouderdom, ziekte of hun Iijden en verdriet. Het traditionele reFgieuze thema van de caivarie is door de uitzonderhjke keuze van de figuren die aan het tafereel deeinemen uiterst origineel. Bovendien getuigt de uitbeeiding van een zeer gevoeisgeladen uitdrukkingskracht. Het betreft een zeer kwahteitsvoi en groots artistiek beeidhouwwerk met een grote expressiviteit en reaksme in de weergave typerend voor het iaat werk van Aioïs De Seule. Ongetwijfeid steit de moderne voorstelhng hier een moraliserend voorbeeld zoals gebruikelijk in de traditie van de kerkeFjke kunst. Geboortecirot in 1937 werd in de rotspartij rechts een crypte aangebracht met “De stal van Bethiehem”. De beeidengroep uit het atelier De Seule vertoont een traditioneie opstelling met het kind in de kribbe tussen een geknieide Madonna en een wakende Jozef. in tegenstefling tot het uitgesproken naturahstische en expressieve karakter van de caivarie zijn de figuren van de geboorte van Jezus veeieer verstiid realistisch tot ingetogen en sentimenteel van uitdrukking. De kunstgrot is uitgewerkt met imitatie stalactieten. De beeidengroep staat achter hekwerk behangen met ex-voto’s. Er staat tevens een kaarsenrek voor en een houten offerbus waarvan nog voortdurend gebruik wordt gemaakt door bedevaartgangers. De
Dossiernr.: 4.001/42003/103.1 pagina 6 BERLARE: Bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeèn met calvarieberg, geboortegrot en ommegangskapelien bij de beschermde Donkkapel
grot is achteraan behangen met kunststofbioemenstukjes. Deze elementen getuigen van het voikse gebruik van offergave die traditioneei gepaard gaan met de heiligendevotie. De ex-voto’s zijn een typische manier waardoor gelovigen op materièle wijze uitdrukking te geven aan hun dankbaarheid voor verkregen gunsten. Reehts van de grot staat voor erediensten in openiucht een buitenaitaar opgesteid met de symbohsche voorstefling van de vier evangehsten, gescuipteerd in zandsteen. De vier steunen of pijiers van het altaar tonen Marcus ais ieeuw, Johannes ais adeiaar, Matheus ais mens en Lucas ais rund. Het werd door de beeidhouwer Vic Temmerman aan de pastoor geschonken in 1969. Ommepang De 7 ommegangkapeAen gewijd aan de Zeven Weeén zijn opgesteid aan een pad in een hofle weg achter de Bareidonkkapei, iopend over de beboste heuvei en dat tevens naar de caivarieberg ieidt. De reeks van 7 kapeHen z~n van hetzeifde type veidkapei in neotraditioneie stiji. Ze zijn uitgewerkt ais niskapeflen in de vorm van een brede rechthoekige sokkei met punttop gemetst in bak- en kunststeen op hardstenen pknt en afgedekt met ieien zadeidakje. Rondom tegen eik kapeNetje siuit een verharding aan van een rij piaveien. Voor eike kapei staan twee paaitjes in cementrustiek met ertussen de betonnen voetstukjes van een vroegere bidbank. De kapeHetjes bevatten in getoogde omhjste en genummerde nissen een rehêf in “carton-pierre” in neogotische stiji, oorspronkekjk poiychroom beschiiderd, in 1961 witgeschiiderd met goudaccenten De rehêfs van de zeven staties steilen voor: Maria’s hjden voorspeid, Viucht naar Egypte, Maria op zoek naar Jezus, Maria bij Jezus op de kruisweg, Maria bij Jezus’ kruisdood, Maria bij de kruisafdoening, Maria bij de grafiegging. De titei van elk tafereei is onderaan het tafereei aangebracht op roodgeschiiderde grand. De tafereien zijn met hout rechthoekig ingehjst achter glas. Onder eik tafereei zit een rechthoekige geveisteen voorzien van een opschrift met een aanroeping van Maria: 1. ‘Wees gegroet, O Koningin,/ Moeder/ van barmhartigheid.” 2. “Ons Leven, onze Zoetheid,/ onze Hoop,/ wees gegroet!” 3. “Tot U roepen w~/ baflingen/ kinderen van Eva!” 4. “Tot U smeeken wij/ zuchtend en weenend/ in dit dal van tranen!” 5. ‘Weiaan dan onze Voorsprekeres/sia op ons/ Uwe barmhartige oogen.” 6. “Taon ans na deze bailingschap/ Jezus de gezegende/ Vrucht Uws Lichaams.” 7. “0 mededoogende, o goedertierene,/ o zoete Maagd/ Maria!” Op de plint onderaan rechts van elke ommegangskapei is de naam van de schenker vermeid. .
Voor de ommegang gepiaatst gedenkteken De Seule met buste van Aioïs De Beule (Zeie 1861- Gent 1935) herinnerend aan de kunstenaar, ontwerper van de ommegang en caivarieberg (cf. opschrift sokkei).
Dossiernr.: 4.001/42003/103.1 pagina 7 BERLARE: Bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeên met calvarieberg, geboortegrot en ommegangskapeilen bij de besohermde Donkkapel
c) Bouwfysische evaluatie Het bedevaartoord is in authentieke staat bewaard en goed onderhouden. Er zijn geen bouwfysische probiemen vastgesteld. d) Ruimtelijke context Berlare is een iandbouw- en woondorp aan de Benedenschelde in het zuidelijk randgebied van Zandig-Vlaanderen met een afgezonderde ligging binnen een Scheldebocht. De gemeente behoort tot het arrondissement Dendermonde. Het domein van het bedevaartoord van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weebn en de bijbehorende Donkkapel of Bareidonkkapel Iigt verwijderd van de dorpskern in de wijk Donk. Deze noordelijke uithoek van Beriare grenst aan de Berlaarse deelgemeenten Overmere en Uitbergen en hgt vlakbij het uitgestrekte Donkmeer. Het Donkmeer ontstond eind 18~ eeuw uit het Overmeers Broek door uitturving sinds de 17de eeuw van een dichtgeslibde Scheldemeander of van het moerassige overstromingsgebied van het Schelde-alluvium. De benaming Donk refereert aan de zandige opduiking in moerassig gebied bewaard ter hoogte van de Kapelleberg. Sinds begin 20ste eeuw is het Donkmeer uitgegroeid tot een wijd bekend attraotief toeristisch centrum dat beschermd werd ais Iandschap (KB van 06.07.1956 en 20.05.1964). Het betreft een recreatie- en wandeigebied met gastronomische infrastructuur en waarbij de Kapelieberg met zijn bedevaartcompiex onmiddeilijk aansluit en zowei Iandschappelijk, in zijn functie van bezienswaardig ertgoed en nog steeds opgezocht bedevaartoord een publiekstrekker is. e) Juridische toestand Voigens het gewestpian Iigt het voor bescherming voorgesteide bedevaartoord van Onze Lieve Vrouw van Zeven Weeèn in een zone met bestemming parkgebied en zone voor gemeenschapsvoorzieningen en openbaar nut. Binnen de te beschermen zone werd al vroeger beschermd ais monument: de Donkkapei ook kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeèn of Bareidonkkapei geheten (bij KB van 25.07.1942), Het bedevaartcompiex bij de Bareldonkkapel is opgenomen in de vastgesteide inventaris van het bouwkundig ertgoed (ID nr. 64710) t) Evaluatie van I) Waarden Historische waarde Het bedevaartoord bij de beschermde Bareidonkkapel hgt op de Kapelleberg die ais cultusplaats van Onze-Lieve-Vrouw minstens opklimt tot de 14~ eeuw. Gelegen op een donk van het Scheide-ailuvium bewaart het deeis beboste bedevaartoord de originele Iandschappelijke context van de Donkkapel waarvan de naam refereert aan de kapelsite in de vorm van een aliuviaie zandheuvel en de hier gelegen gelijknamige heerhjkheid Bareldonk die al in 1202 werd vermeld. Sinds de toewijding van de bedevaartkapel in 1652 aan Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeên ontstond hier een ommegang met zeven houten kapelletje eerst rond en dan aan de kapel. Zij werden vervangen door een nieuwe ommegang met zeven kapelletjes gewijd aan de Zeven Weeèn van Onze-Lieve-Vrouw in 1934-1 935 samen opgericht met
Dossiernr.: 4.001/42003/103.1 pagina 8 BERLARE: Bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weebn met caivarieberg, geboortegrot en ommegangskapeilen bij de beschermde Donkkapei
een monumentale caivarieberg met beeidhouwwerk van de kunstenaar Aloïs De Seule. In 1937 uitgebreid met een geboortegrot waarvan de beelden zoais de ommegangskapelien afkomstig zijn uit het atelier van dezeifde kunstenaar. Dit sterk herkenbaar en representatief bedevaartoord vormt met de bedevaartkapei onmiskenbaar een samenhangend geheei ais bedevaartcompiex. Historische waarde, in casu de architectuurhistorische waarde Architectuurhistorisch is de groots opgevatte kunstgrot een representatief en indrukwekkend voorbeeid van dergelijk type betonconstructie uit het lnterbeilum. De ommegangskapellen beantwoorden aan het modei van de traditioneei opgevatte kieine veldkapellen en zijn met reliéfs in neogotisehe stijl uitgerust. Historische waarde, in casu de cultuurhistorische waarde Cuituurhistorisch getuigt het bedevaarloord bij de Bareidonkkapel van de Iang doorievende christelijke cultus tot Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeén die ontstond in de middeieeuwen. Het traditioneie rehgieuze thema van de caivarie is door de uitzonderlijke keuze van de personages uiterst origineel van opvatting, atypisch en zeldzaam. Artistieke waarde De omvangrijke caivariebeeidengroep betreft een zeer kwakteitsvoi en groots artistiek beeldhouwwerk met een grote expressiviteit en reahsme in de weergave typerend voor het Iaat oeuvre van de kunstenaar Aloïs De Beuie. Deze realisatie wordt ais een hoogtepunt in zijn beeidhouwkunst gezien. Voikskundicje waarde Aan de geboortegrot getuigen de offerbus, het hek met kaarsenrek en ex-voto’s van het volkse gebruik van offergave, traditioneel gepaard gaand met de heihgendevotie. Sociaal-cuitureie waarde Het bedevaartoord van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeén bij de Donkkapel op de Kapeileberg is nog steeds in gebruik. in zijn rekgieuze functie, ais cuituurhistorisch erfgoed en cuituurlandschappehjk gezien vormt het een toeristische pubhekstrekker in aansiuiting met het nab~gelegen wandei- en recreatiegebied van het ais iandschap beschermde Donkmeer. ii) Afbakening De bescherming omvat het voiledige terrein op de Kapeileberg waarop het bedevaartcompiex gelegen is en dat tot dit domein behoort begrensd door Kapeliepiein, Donklaan en Oude Dreef. iii) Criteria Zeldzaamheid De atypische en originele calvariebeeidengroep is door de uitzonderkjke keuze van de personages uiterst zeidzaam. Artistiek aanzien ais een hoogtepunt voor de beeidhouwkunst van Aioïs De Beule hebben deze expressieve en reahstische beelden ais omvangrijk geheel een zeidzaam karakter. Authenticiteit Het bedevaartoord uit de jaren 1930 onderging geen wijzigingen en bieef in oorspronkelijke staat bewaard.
Dossiernr.: 4.001/42003/103.1 pagina 9 BERLARE: Sedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeên met caivarieberg, geboortegrot en ommegangskapeilen bij de beschermde Donkkapel
Herkenbaarheid De herkenbaarheid ais bedevaartoord toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeèn is zeer groot door de ommegang met 7 kapeilen met voorsteiling van de Zeven Weeèn, de rots met caivariebeeidengroep en geboortegrot. De aanwezigheid van ex voto’s getuigt van de volkse gebruiken op deze vereringspiaats. De oorspronkelijke aanleg van dit bedevaartoord uit de jaren 1930 bleef bewaard. Stiflstisch is het beeidhouwwerk van Aloïs De Seule zeer herkenbaar. Representativiteit Ais bedevaartplaats toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeèn opkkmmend tot 1652 is het bedevaartcomplex representatief voor deze speoifieke verering van Onze-Lieve-Vrouw die sinds het einde van de l5~ eeuw een grote verspreiding kende. Zoais heei gebruikehjk in West-Europa is het bedevaartoord op een heuvel opgericht en is het samengesteid uit een bedevaartkapel, een ommegang met kapeilen en een calvarie geïntegreerd in een cultuuriandschappelijk kader. De ommegangskapeilen zijn representatief voor het type opgevat ais traditionele veldkapelien. Ais kunstrots en —grot uit gewapend beton is dit religieus bouwwerk een representatief exempiaar van cementrustiek uit de eerste helft van de 20ste eeuw. De rehêfs met voorsteilingen van de Zeven Weeèn van Maria sluiten ais neogotisch beeldhouwwerk in haifverheven rehêf stilistisch sterk aan bij de vele kruiswegtafereien die een representatief en belangrijk onderdeel vormen van de rehgieuze kunst geproduceerd door Aloïs De Beuie en zijn ateher. De caivariebeeidengroep is stihistisch representatief voor de realistische en expressieve beeldhouwwerken van Aioïs De Seule uit zijn iaat werk. Ensemblewaarde De caivarie met geboortegrot en de ommegangskapeNen van dit bedevaartoord vormen met de bijhorende beschermde bedevaartkapel historisch gezien en naar religieuze functie een samenhangend geheei. Contextwaarde Het domein waarop het bedevaartcompiex gelegen is, namelijk de aNuviaie zandheuvel, de donk of Kapeileberg vormt cultuuriandschappelijk de oorspronkelijke context of site waarop de beschermde Bareldonkkapei werd opgericht. iv) Beheersdoelstellingen en toekomstvisie De onder opgesomde beheersdoeistellingen zijn geen vervanging van de wettelijk bepaaide voorschriften inzake instandhouding en onderhoud van monumenten, stads en dorpsgezichten, zoais vermeld in: het Besiuit van de Viaamse regering van 17 november 1993 (monumenten en stads- en dorpsgezichten) -
De algemene doelsteiling van de bescherming is het behoud van de materiêie kenmerken, die de basis vormen voor de immateriêie erfgoedwaarden. De erfgoedwaarden, geformuieerd in het beschermingsbesiuit en het inhoudehjk dossier,
Dossiernr.: 4.001/42003/103.1 pagina 10 BERLARE: Bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeên met oalvarieberg, geboortegrot en ommegangskapelien bij de beschermde Donkkapei
vormen de ieidraad voor beheersdoeistellingen en toekomstvisie. Ze zijn de basis voor het verdere beheer. De voorkggende beheersdoeistellingen zijn ontstaan op basis van onderzoek in situ, Iiteratuur- en archietonderzoek. Het siuit niet uit dat bi] toekomstige werken en/of onderzoek gegevens bekend worden die ertoe leiden dat de omschreven beheersdoelsteilingen verfijnd, genuaneeerd of geïnterpreteerd worden. Dat zai niet leiden tût een schrapping of wijziging van de beseherming noch een inhoudelijke wijziging cf heropmaak van het beschermingsdossier. Aile ingrepen dienen de beschermde kwahteiten te ondersteunen en zuilen een meerwaarde zijn voor de erfgoedwaarden van het beschermde goed. Het dient absoluut vermeden te worden dat er ingrepen, verbouwingen, aanpassingen gebeuren die onoordeeikundig en onherroepekjk zijn met ais gevolg een nefast verhes voor de besehreven en gemotiveerde waarden van het besehermde goed. Onroerend Erfgoed steit haar expertise ter beschikking om aanpassingen, restauratie, herbestemming, iandschapsherstei, archeoiogische opgravingen te evalueren en te begeieiden, aisook cm de procedures en de premiemogehjkheden te verduidehjken. Aile ingrepen dienen in (voor)overleg met Onroerend Erfgoed nagegaan te worden in hoeverre deze de besohreven en gemotiveerde erfgoedwaarden respeoteren en draagkracht van de beschermde site niet overschrijden. Een masterpian/beheersplan/haaibaarheidsstudie vormt hier een meerwaarde. Huidige functie en eigendomstoestand worden door de bescherming niet in vraag gesteld cf gewijzigd. indien evenwei noodzakehjk voor de bestendiging en versterking van de beschreven erfgoedwaarden is een herbestemming mogelijk. Een herbestemming mag niet in confhct zijn met andere wetgeving. De beiangrijke groencomponent van het bedevaartoord gevormd door de deeis beboste KapeNeberg dient zoiang mogekjk te worden bestendigd: de struotuur met reliêfverschiNien en paden, en de vegetatie. Dat gebeurt d.m.v. vakkundig onderhoud en conserverende ingrepen. Bij noodzakelijke vervanging van vegetatie in het bedevaartoord kan Onroerend Erfgoed met de nodige kennis van zaken advies verlenen. g) Literatuur Onroerend Erfgoed Oost-Vlaanderen, archief. DECAVELE J., Heiligendevotie in hetbisdom Gent Gent, 2009, p. 37-38. DE TROEYER R., De Bareldonkkapel te Berlare en omgeving, onuitgegeven hcentiaatverhandekng Universiteit Gent, 2006-2007. DE WILDE E.i., Aloïs De Beule, beeldhouwer van monumenten in de fusiegemeente Berlare, Heemkundige kring Overmere, Xlii, 3, 1995, p. 82-95.
Dossiernr.: 4.001/42003/103.1 pagina 11 BERLARE: Bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeèn met calvarieberg, geboortegrot en ommegangskapelien bij de beschermde Donkkapei
ROELS TH., VERSTRAETEN R., Onze-Lieve-Vrouw ter Groenderstraete, Heem- en Oudheidkundige Kring Berlare, Iii, 1, 1985. TIMMERS J.J.M., Christelîjke symboliek en iconografie, 1974, Bussum. VAN DEN ABEELE-BELLON, R. Een greep uit Oostvlaamse Iandelijke kerken. De “Bareldonkkapel” te Uitbergen en Berlare, (Toerisme in Oost-Viaanderen, 1974, 2, p. 84-85). VENNEMAN R., ADAM A., ADAM M., Berlare in prentkaarten, prentkaarten van de deelgemeente Berlare, Berlare, 1984, p. 96-97. VLAMINCK C., Bareldonck-kapel te Berlare, Lokeren, s.d. GEMOTIVEERD ADVIES Dient te worden beschermd Bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeèn met calvarieberg, geboortegrot en ommegangskapelien bij de beschermde Donkkapel. gelegen Kapelleplein zonder nummer te Berlare (Berlare) gekend ten kadaster Berlare, 1ste afdeling, seotie A, perceelnummers 1336 b, 1337 b2, 1337o2, 1337v, 1337z Het algemeen belang dat de besoherming verantwoordt, wordt door het gezamenlijk voorkomen en de onderhnge samenhang van volgende intrinsieke waarden gemotiveerd: Historisohe waarde: Het bedevaartoord bij de beschermde Bareldonkkapel Iigt op de Kapelleberg die ais cultuspiaats van Onze-Lieve-Vrouw minstens opklimt tot de l4~ eeuw. Gelegen op een donk van het Scheide-ailuvium bewaart het deeis beboste bedevaartoord de originele iandschappelijke context van de Donkkapel waarvan de naam refereert aan de kapelsite in de vorm van een alluviale zandheuvel en de hier gelegen gehjknamige heerhjkheid Bareldonk die al in 1202 werd vermeid. Sinds de toewijding van de bedevaartkapel in 1652 aan Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeên ontstond hier een ommegang met zeven houten kapelietje eerst rond en dan aan de kapel. Zij werden vervangen door een nieuwe ommegang met zeven kapelletjes gewijd aan de Zeven Weeèn van Onze-Lieve-Vrouw in 1934-1935 samen opgerioht met een monumentale caivarieberg met beeldhouwwerk van de kunstenaar Aloïs De Seule. in 1937 uitgebreid met een geboortegrot waarvan de beelden zoals de ommegangskapellen afkomstig zijn uit het atelier van dezelfde kunstenaar. Dit sterk herkenbaar en representatief bedevaartoord vormt met de bedevaartkapel onmiskenbaar een samenhangend geheei ais bedevaartcomplex. -
-
Dossiernr.: 4.001/42003/103.1 pagina 12 BERLARE: Bedevaartoord Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeên met caivarieberg, geboortegrot en ommegangskapeilen bi] de beschermde Donkkapel
Historische waarde. in casu de architectuurhistorische waarde: Architectuurhistorisch is de groots opgevatte kunstgrot een representatief en indrukwekkend voorbeeld van dergeiijk type betonconstructie uit het interbelium. De ommegangskapeiten beantwoorden aan het model van de traditioneel opgevatte kieine veidkapeilen en zijn met relièfs in neogotische st~i uitgerust. -
-
Historische waarde, in casu de cuituurhistorisohe waarde: Cuituurhistorisch getuigt het bedevaartoord bi] de Bareldonkkapel van de lang doorleveride christehjke cuitus tot Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeèn die ontstond in de middeieeuwen. Het traditionele religieuze thema van de caivarie is door de uitzonderiijke keuze van de personages uiterst origineel van opvatting, atypisoh en zeldzaam. -
-
Artistieke waarde: De omvangrijke caivariebeeldengroep betreft een zeer kwaliteitsvoi en groots artistiek beeidhouwwerk met een grote expressiviteit en realisme in de weergave typerend voor het Iaat oeuvre van de kunstenaar Aloïs De Beule. Deze reahsatie wordt ais een hoogtepunt in zijn beeidhouwkunst gezien. -
Voikskundige waarde: Aan de geboortegrot getuigen de offerbus, het hek met kaarsenrek en ex-voto’s van het volkse gebruik van offergave, traditioneei gepaard gaand met de heikigendevotie. -
Sociaal-cuiturele waarde: Het bedevaartoord van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeên bi] de Donkkapei op de Kapeileberg is nog steeds in gebruik. in zi]n rehgieuze functie, ais cultuurhistorisoh erfgoed en cuituuriandschappeh]k gezien vormt het een toeristische pubhekstrekker in aansiuiting met het nabijgelegen wandei- en recreatiegebied van het ais iandschap beschermde Donkmeer. -
4.001/42003/103.1 BERLARE (Berlare). Kapelleplein. Bedevaartoord bij de beschermde Donkkapel FOTOBIJLAGE
J t 1/ / “.1 Luchtfoto Kapelleberg met Bareldonk- of Donkkapel en bedevaartoord
Zicht op bedevaartkapel en bedevaartoord vanaf Kapelleplein.
4.001/42003/103.1 BERLARE (Berlare). Kapelleplein. Bedevaartoord bij de beschermde Donkkapel
Kapelleberg vanaf Donklaan
é’
.t.
%3’
flLVA1IEIE#I
upa
ZL*i
‘E”
iV
Pad vanaf Bareldonkkapel
Borstbeeld beeldhouwer Aloïs De Seule
4.001/42003/103.1 BERLARE (Berlare). Kapelleplein. Bedevaartoord bij de beschermde Donkkapel
Ommegang met kapellen achter Bareldonkkapel
~1
r! n,
Pad met wegverbreding tegenover ommegangskapel
4.001/42003/103.1 BERLARE (Berlare). Kapelleplein. Bedevaartoord bij de beschermde Donkkapel
-r
-
-
:-~.*,
(I
4.
~:, ~zP{
4f
rt
sjftt
“s’ ti
e
n
-t
.4.. --
—
q~.L —
-é?.
‘r’~
-
V
~: -~
~ :%,-
-
Ommegangskapel van O.L.Vrouw van Zeven Weeèn
__,
4.001/42003/103.1 BERLARE (Berlare). Kapelleplein. Bedevaartoord bij de beschermde Donkkapel
É
Toegangsweg naar grot met calvariebeeldengroep ~$i •
s
~ •~
•
‘n
‘
~: [
~
~
.~
j
.
4
.
•_
f I~.
h’
f
t
r
j!
‘i
-
L
Calvarieberg achter hekwerk, met trap Iinks en met geboortegrot rechts
4.001/42003/103.1 BERLARE (Berlare). Kapelleplein. Bedevaartoord bij de beschermde Donkkapel ,1
I
/ t,
-
J
Beeldengroep op calvarieberg
4.0011420031103.1 BERLARE (Berlare). Kapelleplein. Bedevaartoord bij de beschermde Donkkapel
‘~-~4’~ i1~ .~4
j
cY
LI.!
1 -
-r
z ~-
k
“f
~
-.
Beelden van de Calvarieberg
4.001/42003/103.1 BERLARE (Berlare). Kapelleplein. Bedevaartoord bij de besohermde Donkkapel
r
‘li
Rotsformatie met geboortegrot rechts
t:~
Geboortegrot met beeldengroep achter hekwerk met ex-voto’s.
