U N IV E R Z IT A P A LA C K É H O V O LO M O U C I P e d a go gi c k á f a k u l t a Ú s t a v s p e c i á l n ě p e da go gi c k ýc h s t u d i í
M I C H A L A T R Á V NÍ Č K O V Á V . r o č n í k – p r ez e n čn í s t ud i um O b o r : U č i t e l s t v í p r o 1 . s t up e ň z á kl a d n í ch š k o l a s p e c i á l n í pe d a go gi k a
K O M PA R A C E PO M Ů C E K , PŘ Í S T R O J O V É T E CH N I K Y A M U L T I M É DI Í U K L I E N T Ů S A FÁ Z I Í V Č E S K É RE PU B L I C E A V E S PO J E N Ý C H S T Á T E C H A ME R IC K Ý C H D i p l o mo v á p r á c e
V e d o u c í p r á c e : M gr . e t M gr . G a b r i e l a S m e č k o v á , P h . D .
O LO M O U C 2 0 1 0
Pr o h l á š e n í P r o h l a š uj i , ţ e j s e m d i pl o m o vo u p r á c i v yp r a c o v a l a s a m o s t a t n ě a p o uţ i l a j en u v e d e n ýc h p r a m e n ŧ a l i t e r a t u r y .
V O l o m o u c i d n e 2 9 .6 . 2 0 1 0 … … … … … … … … …… … … … . M i c h a l a T r á v ní čk o v á
Po d ě k o v á n í T o u t o c e s t ou d ě k u j i M gr . e t M gr . G a b r i e l e S m e č k o v á , P h . D . z a o d bo r n é v e d e n í , c e n n é r a d y, t r p ě l i v os t a o c h ot u p ř i k o nz u l t a c í c h d i pl o m o v é p r á c e .
OBSAH ÚVOD ................................................................................................ 6 1 LO G O P E D IC K É P O M Ŧ C K Y , P Ř ÍS T R O J E A M U LT IM É D IA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1 . 1 K l a s i fi k a c e p o m ŧ c e k a p ř í s t r o j ŧ v l o go p e d i i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1 . 2 V ym e z e n í p o j m u m u l t i m é di a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0 1 . 3 A l t e r n a t i v n í a a u gm e n t a t i v n í k o m un i k a c e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 2 A F Á Z IE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 5 2 . 1 T e r m i n ol o gi c k é v ym e z e n í , d e f i ni c e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 5 2 . 2 H i st o r i e a f á z i o l o gi e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 9 2 . 3 E t i o l o gi e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 2 . 4 S ym p t o m a t ol o gi e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2 2 . 5 K l a s i fi k a c e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 2 . 5 . 1 B o s t on s k á k l as i f i k a c e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 2.5.2 Hrbkova klasifikace .............................................................. 27 2 . 5 . 3 K i m l o v a kl a s i f i k a c e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 9 2 . 5 . 4 Lu r i j o v a k l a s i f i k a c e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 0 2 . 5 . 5 O l om o u c k á kl a s i f i k a c e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1 2 . 6 D i a gn o s t i k a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 3 2.7 Terapie ..................................................................................... 40 2 . 8 P r o gn ó z a a p r e v e n c e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 4 3 K O M P A R AC E P OM Ŧ C E K , P Ř ÍS T R O J O V É TE C H N IK Y A M U LT IM É D I Í . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 6 3 . 1 Lo go p e d i c k é p o m ŧ c k y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 6 3 . 1 . 1 P o m ŧ c k y u ţ í va n é v Č e s k é r e p u b l i c e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 6 3 . 1 . 2 P o m ŧ c k y u ţ í va n é v e S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 4 3 . 1 . 3 K o m p a r a c e l o go p e d i c k ýc h p o m ŧ c e k u ţ í v a n ýc h v Č e sk é r e p u b l i c e a v e S p oj e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 9 3 . 2 Lo go p e d i c k é p ř í s t r o j e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 9 3 . 2 . 1 P ř í s t r oj e uţ í va n é v Č e s k é r e p u b l i c e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 1 3 . 2 . 2 P ř í s t r oj e uţ í va n é v e S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 5 3 . 2 . 3 K o m p a r a c e l o go p e d i c k ýc h p ř í s t r o j ŧ uţ í v a n ýc h v Č e s k é r e p u b l i c e a v e S p oj e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 3 3 . 3 M u l t i m é d i a v l ogo p e d i i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 3
3 . 3 . 1 M ul t i m é d i a uţ í v a n á v Č e s k é r e p u bl i c e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 4 3 . 3 . 2 M ul t i m é d i a u ţ í v a n á v e S p oj e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h . . . . . . . . . . . . . . . 7 7 3 . 3 . 3 K o m p a r a c e m u l t i m é d i í u ţ í v a n ýc h v Č e s k é r e p u bl i c e a v e S p oj e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 6 ZÁ V Ě R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 8 S E ZN A M P O U Ţ IT É LIT E R A T U R Y A Z D R OJ Ŧ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 8 S E ZN A M O B R Á ZK Ŧ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4 2 S E ZN A M T A B U LE K A S C H É M AT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4 5 P Ř ÍLO H Y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4 6
ÚVOD Dědičnost,
st r e s ,
abúzus
d r o g,
n e s pr á v n á
ţivotospráva
a
r yc h l ý
t e c h n o l o gi c k ý p o k r o k , t o t o v š e c h n o j so u č i n i t el é , k t e ř í m o h o u d á t p od n ě t k e v z n i k u a f á z i e . M ez i o db o r n í k y, k t e ř í s e v ě n u j í os o b ám s a f á z i í 1, p a t ří n e u r o l o g, k l i ni c k ý l o go p e d 2, f yz i o t e r a p e u t , p s yc h o l o g a d a l š í . Problematika afázií je v České republice poměrně dobře rozpracována a z n á m á . P od s t a t ně h ŧ ř e j e v Č e s k é r e p u b l i c e z p r a c o vá n a p r o b l e m a t i k a p o m ŧ c e k p o uţ í v a nýc h u k l i e n t ŧ s a fá z i í . O p ř í s t ro j í c h č i m u l t i m é di í ch n e n a c h á z í m e v o d bo r n é l i t e r a t u ř e t é m ě ř ţ á d n é i n f o r m a c e . U r č i t é i n f o r m a c e mŧţeme
n a l éz t
po u z e
v
článcích
o d b o r n ýc h
časopisŧ
či
v n ě k t e r ýc h
s b o r n í c í c h . V Č e s ké r e p u b l i c e n e e x i st u j e o d b o r n á p u b l i ka c e , k t e r á b y s e v ě n o v a l a k o m pl e x ně p o m ŧ c k á m , p ř í st ro j ŧ m a m ul t i m é d i í m p o uţ í v a n ýc h u klientŧ s afázií. D ŧ v o d e m , p r o č j sm e s i z v o l i l i t é m a d i p l o m o v é p r á c e K o m p a r a c e p o m ŧ c e k , p ř í s t r oj ov é t e c h n i k y a m u l t i m é d i í u k l i e nt ŧ s a f á z i í v Č e s k é republice
a
ve
S p o j e n ýc h
státech
a m e r i c k ýc h
b yl
omezený
dostatek
i n f o r m a c í o p o m ŧc k á c h , p ř í s t r o j í c h a m u l t i m é di í c h u ţ í v a n ýc h v Č e s k é r e p u b l i c e . K p o r o vn á v á n í j s m e si v yb r a l i S p oj e n é s t á t y a m e r i c k é , i k d yţ p ŧ v o d n ě j s m e c ht ě l i s r o v n á v a t V e l k o u B r i t á n i i , a l e p r o n ed o s t a t e k čl á n k ŧ a l i t e r a t u r y j s m e n a k o n e c u p ř e d n o s t n i l i p r á v ě S p o j e n é st á t y a m e r i c k é . C í l e m d i p l om o v é p r á c e j e t e d y z j i s t i t , j a k é p o m ŧ c k y, p ř í s t r o j e a m u l t i m é d i a j s o u u ţ í v á n a p ř i t e r a p i i a f á z i e v Č e s k é r e p u b l i c e a v e S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h . D i p l o m o v á p r á c e ob s a h u j e p o uz e t e o re t i c k o u č á s t , k t e r á s e s k l á d á z e t ř í k a p i t ol , a t o : Lo go p e d i c k é p o m ŧ c k y, p ř í s t r o j e a m ul t i m é d i a , v e k t e r é s e snaţíme
podat
n áh l e d
na
d ě l e ní
l o go p e d i c k ýc h
pomŧcek
a
p ř í s t r oj ŧ
d l e o d b o r n é l i t e r a t ur y. V e d r u h é k a p i t o l e , n a z v a n é A f áz i e , j e n a š i m c í l em p o d a t k om p l ex ní , n i k o l i v vš a k v yč e r p á v a j í c í , p ř e h l e d n á z o r ŧ a p o s t o j ŧ v oblasti
a f á z i o l o gi e .
P os l e d ní
k a pi t o l a
nazvaná
Komparace
pomŧcek,
1 V této diplomové práci pouţíváme i tato označení: klient, pacient, osoba s afázií. Tato označení vyplývají z profese odborníkŧ (tzn. pracují-li/nepracují-li v rezortu zdravotnictví), kteří se problematikou afázií zabývají. Např. neurolog (popř. i klinický logoped) pouţije označení pacient, logoped zase klient nebo osoba s afázií. 2 Ve Spojených státech amerických je pouţíván termín Speech-Language Pathologist.
-6-
p ř í s t r o j o v é t e c h ni ky a m u l t i m é d i í j e r o z d ěl e n a c e l k e m d o t ř í č á s t í , v e k t e r ýc h
se
pomŧcek,
snaţíme p ří s t r oj ŧ
podat a
přehled
m ul t i m é d i í
d o s t u p n ýc h uţ í v a n ýc h
a
nejvíce
v České
p o uţ í v a n ýc h
republice
a
ve
S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h . S o u č á s t í j e t a k é k o m p a r a c e , p o r o v n á n í u ţ í v a n ýc h p o m ŧ c e k , p ř í s t r oj ŧ a m ul t i m éd i í v o b o u z e m í c h .
-7-
1 LOGOPEDICKÉ POMŮCKY, PŘÍSTROJE A MULTIMÉDIA C í l e m t é t o k a p i t o l y j e o b e c n é r o z d ě l e n í p o m ŧ c e k a p ř í s t r oj ŧ u ţ í v a n ýc h v o b o r u l o go p e d i e . V ym e z í m e z d e z ák l a d n í z á s a d y p ř i p r á c i s p o m ŧ c k a m i a p ř í s t r oj i , a f a k t or y p r o j e j i c h v ýb ě r . D á l e si st r u č n ě v ym e z í m e t e r m í n m u l t i m é d i a a p o j m y a l t e r n a t i v n í a a u gm e n t a t i v n í k om un i k a c e ( d á l e j e n AAK).
1.1 Klasifikace pomůcek a přístrojů v logopedii V o b o r u l o go p e d i e s e n e s e t k á m e s p ř e s ným v ym e z e n í m p oj m ŧ p o m ŧ c k a a p ř í s t r o j . A n i o db o r n á l o go p e d i c k á l i t e r a t u r a n e r o z l i š u j e m e z i t ě m i t o p o j m y. D l e S l o v n í ku s p i s o v n é č e š t i n y p r o š k o l u a v e ř e j n os t ( 2 0 0 5 , s . 2 91 ) j e p o m ŧ c k o u m yš l e n „ p o m o c n ý p ř e d m ě t “ a p ř í s t r o j e m „ t e c h n i c k é z a ř í z ení s l o uţ í c í k p r o v á d ě ní n ě k t e r ýc h p r a c í “ ( 2 0 0 5 , s . 3 3 9 ) . O k l a s i fi k a c i p om ŧc e k s e v t e h d ej š í Č es k o s l ov e n s k é r e p u bl i c e p o s t a r a l M i l o š S ov á k . S o vá k ( 1 9 7 8 ) u v á dí n á s l e d u j í cí r oz d ě l en í l o go p e d i c k ýc h pomŧcek: S t i mu l a č n í p o mů c k y – d o t é t o s k u pi ny p a t ř í p o m ŧ c k y j a k o n a p ř . z v u k ov é h r a č k y, p ř e d m ě t y a n á s t r o j e , k t e r é s l ou ţ í k e sl u c h o v é v ýc h o v ě . H l a v n ě s e j i c h u ţ í v á k o r i e n t ač n í m u v yš e t ř e n í s l u c h u . T yt o p o m ŧ c k y l z e t a k é u ţ í t k e s t i m u l a c i n a po d o b ov á n í . Le c h t a ( 1 9 9 0 ) d o t é t o s k u p i n y z a ř a z u j e i b ub l i f uk a b a l ó n k y, k t e r é r o z v í j í r e s p i r a c i a f o n a c i . M o t i v a č n í p o mů c k y
– m e z i m o t i va č n í p o m ŧ c k y ř a d í S o v á k ( 1 9 7 8)
n e j r ŧ z n ě j š í h r a č k y j a k o z v í ř á t k a , au t í č k a , o b r á z k y, p l a s t e l í nu , b a r e v n é pastelky
atd.,
k t e r ým i
se
snaţí
l ogo p e d
dítě
m o t i vo v a t
ke
s p ol e č né
k o m u n i k a c i . O b z vl á š t ě v ýz n a m n o u r o l i h r a j í d l e S o v á k a ( 1 9 8 6 ) l o u t ko v á a m a ň á s k o v á d i v a dl a s l o uţ í c í k o d r e a go v á n í k l i e nt a . D i d ak t i c k é p o mů c k y – d o t é t o s ku p i n y ř a d í m e n e j r ŧ z n ě j š í s o u b o r y o b r á z k ŧ p r o n a c v i čo v á n í j e d no t l i v ýc h h l á s e k , d á l e s o u b o ry o b r á z k ŧ s l o uţ í cí k p o j m e no v á n í p ř e dm ě t ŧ , č i n n os t í , vl as t n o st í a v z t a h ŧ . P r o p r á c i s k l i e n t y s a f á z i í m ŧţ e m e vyu ţ í t j e d n o d u c h é o b r á z k y a k a r t i č k y s o d p o v í d a j í c í m n á p i s e m , k d y k l i e n t m á z a ú k o l p ř i ř az ov a t k j e d n ot l i v ým o b r á z k ŧ m k a r t i č k y s e s p r á v n ým n á p i s e m . M e z i z n á m ěj ší p o m ŧ c k y p a t ř í B r o u s e k p r o t v ŧ j -8-
j a z ýč e k o d F . K á b e l e h o . S ov á k ( 1 9 7 8 ) z d ŧ r az ň u j e , a b y l o g o p e d v o l i l t ex t y a o b r á z k o v é kn í ţ k y ú m ě r n ě v ě k u dí t ě t e . Zá r o v e ň d o d á v á , ţ e d i d a k t i c k ýc h t e x t ŧ z e š k ol n í c h uč e b n i c b y m ě l o b ý t u ţ í v á n o p o uz e p r o ú č e l y d o u č o v á n í . V i t á s k o v á ( 2 0 05 ) z d ŧ r a z ň u j e , s t e j n ě j a k o u p o m ŧ c e k m o t i v a č n í c h , j e j i ch e s t e t i č n o st , i l u s t r a t i v n o s t , v š e s t r a n n é p o u ţ i t í , b e z p e č n o st , u d r ţ o v a t el n o s t a ţ i v ot n o st . D e r i v a č n í p o mů c k y – d e r i v a č n í p o m ŧc k y m a j í o d v r á t i t po z o r n os t kl i e n t a o d v l a st n í ho ř e č o v éh o p r o j e v u. Le c h t a ( 1 9 9 0 ) ř a d í m e z i de r i v a č n í p o m ŧ c k y t z v . b í l ý š u m , j e ţ s e uţ í v á u b a l b u t i k ŧ, a m e t r o nom k e k o r i go v á ní b r e p t a v o s t i a k o k t av o s t i . Po d p ů r n é p o mů c k y – j e dn á s e h l av n ě o p o m ŧ c k y u p r a v u j í c í p ol o hu j a z yk a p ř i v ys l o v o v á n í , t z v . š p át l e , d e st i č k y, s o n d y a r o t a v i b r á t o r y. Le c h t a ( 1 9 9 0 ) d o t é t o s k up i n y p o m ŧ c e k ř a d í t a k é p ř í s t r oj e n a bá z i um ě l é h o e c h a Le e - e f e k t u ( p ř í s t r o j e Lo go h e l p I a Lo go h e l p I I) . N á z o r n é p o mů c k y – k n e j z n ám ě j š í m po m ŧ c k á m p a t ř í l o gop e d i c k é z r c a d l o . D a l š í m i p o m ŧ c k am i z t ét o s k up i n y j s o u t e l e v i z e a r ŧz n é d r u h y i n d i k á t o r ŧ ( i n d i k á t o r m e l o di e , i n t e nz i t y, … ) . R e g i s t r a č n í p o mů c k y – j e d n á s e o p o m ŧ c k y, k t e r ým i m ŧ ţ e l o go p e d v yt v o ř i t z v u k o v ý z á z n a m ( m a gn e t o f o n ) , o p t i c k ý z á z n a m ( f i l m , v i d e o z áz n a m ) n e b o k o m bi n o v a n ý z á z n am . Le c h t a
(1990)
rozšířil
S o v á k ov o
d ěl e n í
( 1 9 7 8 ) p o m ŧc e k
o
dvě
další
k a t e go r i e , a t o : V í c e ú č e l o v é p o mů c k y a p ř í s t r o j e – d o t é t o s k u p i n y ř a d í m e Lo go p e d i c k é i n s t r um e n t á r i u m , c o ţ j e s o u p r a v a 5 0 r o z l i č n ýc h p o m ŧ c e k ( b a l ó n k y, p í š ť a l k y, s o n d y, … ) , a p ř í s t r o j La n gu a ge M a s t e r , k t e r ý b yl p ŧ v o d n ě u r č e n ý k l i e n t ŧm s a f á z i í , a l e l z e j e j v yu ţ í t i p ř i n á c vi k u v ýs l o v n o s t i . D i a g n o s t i c k é p o mů c k y a p ř í s t r o j e – p a t ř í s e m v e š k er é p o m ŧ c k y a přístroje,
kt e r é
komunikačních
lze
v yu ţ í t
s ch o p n o s t í
(dále
k d i a gn o s t i c e j en
NKS),
j e d no t l i v ýc h např.
testové
narušení m a t e r i á l y,
fonendoskop atd. Le c h t a ( 1 9 9 0 ) u v á d í t ř i d ŧ v o d y, p r o č b y m ě l l o go p e d p o u ţ í t l o go p e d i c k é pomŧcky a přístroje: -9-
K o mp e n z a č n í - p ok u d j e d i n e c n e d i s p on u j e u r č i t ou s c h o p no s t í či z r u č n o s t í p o t ř e b n ýc h k o d s t r a n ě n í c h yb y a p o r u c h y, m ŧ ţ e l o go p e d po u ţ í t po m ŧ c k y č i p ř í s t r o j e k t om u v ho d n é . M o t i v a č n í - a t r a kt i v n í d e si gn p o m ŧ c e k č i p ř í s t r oj ŧ p o dn ě c u j e d ě t i k v ě t š í spolupráci. U r y c h l u jí c í – sl o uţ í k e z v ýš e n í e f e k t i v n o s t i l o go p e d i c k é p é č e . Vitásková
( 2 0 05 )
uvádí
n á s l e d uj í c í
f a k t o r y,
které
o v l i vň u j í
v ýb ě r
l o go p e d i c k ýc h p o m ŧ c e k a p ř í s t r o j ŧ : V ě k o v é r o z p ě t í j e d i n c e s N K S – dŧ l eţ i t é j e r o z d ě l i t po m ŧ c k y a p ř í s t r o j e p o d l e v ě k o v é k a t e go r i e a p o p ř . i d l e p oh l a v í j e di n c ŧ s N KS . Př í t o mn o s t č i a b se n c e p ř i d ru ţ e n é h o p o s t i ţ e n í – v yš š í p o t ř e b a p o uţ í t p o m ŧ c e k a p ř í st r o j ŧ j e u o s ob s e s ym p t o m a t i c k ým i p o r u c h a m i ř e č i . D o s a v ad n í z k u š e n o s t s p ř í s t r o j i č i p omů c k a mi – t a t o z k uš e n o s t m ŧ ţ e b ýt n e ga t i v n í č i p oz i t i vn í a m ŧţ e o vl i v ni t ef e k t i v i t u j e j i c h p o uţ i t í . E k on o mi c k ý f ak to r
– t e nt o f a kt o r m ŧţ e b ýt
l i m i t ac í
p r o fi n a n č n í
d o s t u p no s t d a n é p om ŧ c k y č i p ř í s t r o j e , a t o j a k z e st r a n y l o go p e d a , t a k z e strany jedince s NKS. V i t á s k o v á ( 2 0 0 5 ) z d ŧ r a z ň u j e z á s a d y p r á c e s l o go p e d i c k ým i p o m ŧ c k a m i a p ř í s t r o j i , kt e r é b y m ě l d o d r ţ o v a t k aţ d ý l o go p e d : d o d r ţ ov á n í h ygi e n y a b e z p e č n o s t i p r ác e , p o u ţ í v á n í o c h r a n n ýc h r u k a v i c p ř i p r á c i v d u t i n ě ú s t n í .
1.2 Vymezení pojmu multimédia K o m u n i k a c e j e s č l o v ě k e m s pj a t a o d s a m é h o z a č á t k u a r e a l i z u j e s e p r o s t ř e d n i c t ví m r ŧz n ýc h m é d i í ( D o s t á l , 2 0 0 9 ) . S a k ( 2 0 0 7 ) u v á d í , ţ e v l i d s k é e x i s t e n c i l z e r oz l i ši t č t yř i e t a p y m é d i í , p ř i č e m ţ s o u č a s ná e t a p a j e t yp i c k á v yu ţ í v á n í m
p o čí t ač e
a
internetu
a
propojováním
j ed n o t l i v ýc h
médií
v t e c h n o l o gi i m u l t i m é d i í z a p o uţ i t í d i gi t a l i z a c e . V s o u č a s n é d o b ě s e p o j e m m ul t i m é d i a s k l o ň uj e v r ŧz n ýc h p á d e c h , a l e m n o h o l i d í , i p ř e s t o, ţ e t e n t o t e r m í n p ou ţ í v á , n e ví , c o s i p o d n í m p ř e d s t a vi t . - 10 -
P r o t o s i uv e d e m e ně k o l i k d e f i n i c t o h o t o p o j m u . S o k o l o w sk y a Š e d i v á ( 1 9 9 4, s . 1 9 ) d e f i n u j í p o j e m m u l t i m é d i a n á s l e d o v n ě : „ M ul t i m é d i a j s o u p o č í t a č em i n t e gr o v a n á č a s o v ě z á vi s l á n e b o č a s ov ě n e z á v i s l á m é d i a, k t e r á m o h o u b ýt i n t e r a k t i vn ě , t o z n a m e n á i n d i vi d u á l n ě a s e l e k t i v n ě vyv o l á v á n a a / n e b o z p r a c o v á v á n a . “ M ul t i m é d i u m j e „ s e t ká n í t e c h n o l o gi e , d e s i gn u a l i d s k ýc h faktorŧ“
(MacDonald
in
Lá n yi
a
kol.,
2006).
Le w i s
(1998)
definuje
m u l t i m é d i a j a k o ko m b i n a c i m n o h a t yp ŧ m é d i í n a j e di né m n o s i č i – t ex t , o b r á z k y, a n i m a c e , v i d e o a z v u k . J s ou i n t e r a k t i vn í , uţ i v a t e l j e o v l á d á a v yb í r á s i . P r á v ě i nt e r a k t i v i t a j e z n a k em , k t e r ý o d l i š u j e m u l t i m e d i ál n í dí l o od
klasického
a u di o v i z u á l ní h o
díla
či
jiného
d o ku m en t u ,
j e nţ
p o uz e
k o m b i nu j e t ex t s t a b u l k a m i , gr a f y a o b r á z k y ( P a v l o v k i n i n D o s t á l , 2 0 0 9 ) .
1.3 Alternativní a augmentativní ko munikace K a p i t o l u A l t e r n a t i v n í a a u gm e n t a t i vn í k o m u n i k a c e j sm e d o t ex t u zařadili
z d ŧ vo d u
četného
p o u ţ í v á ní
některé ho
s ys t é m u
a l t e r n a t i v ní
a
a u gm e n t a t i v n í k om u n i k a c e u o s o b s t ěţ k ým t yp e m a f á z i e , r e s p . u gl o b á l ní afázie. T e r m í n k om u n i k a c e p o c h á z í z l at i n sk é h o c o mu n i c a t i o, co ţ z n a m e ná s p o j o v á ní , s d ěl o v án í . J e d n á s e t e d y o v ým ě n u o b s a h ŧ i n f o r m a c í m e z i j e d n o t l i v c i č i s k u pi n a m i n a vz á j e m (J a no v c o v á , 2 0 0 4 ) . Komunikaci neslovní.
m ŧţ em e
Verbální
rozdělit
k om u n i k a c e ,
na
ve r b á l n í ,
zejména
sl o v ní
pak
a
m l u ve n á
n o n v e r b á l ní , řeč,
sehrává
v ýz n a m n o u r o l i v ro z v oj i os o b n os t i č l o v ě k a . N ě k t e r ým j e d i n c ŧ m j e v š ak k o m u n i k a c e p r o s t ř e d n i c t v í m m l u v e n é ře č i o d e p ř e n a ( i n i bi d . ) Lo go p e d p a k s t o j í p ř e d n e l e h k ým ú k o l e m , j a k t ě m t o o s o b á m v ým ě n u i n f o r m a c í a i n t e r a k c i s o k o l í m z p r o st ř e d ko v a t . J a n ov c o v á
(2004)
rozděluje
v ýr a z o v é
p r o st ř e d k y
nonverbální
k o m u n i k a c e , j e ţ m ŧ ţ e m e v yu ţ í t j a k o p o m o c n é a d o t v ář e j í c í p r o s t ř e d k y komunikace, takto: mi mi k a – s l o uţ í k v yj á d ř e n í e m o c í , h a p ti k a – b ez p r o s t ř e d n í d o t yk , g e s t i k a – s d ě l o v á ní p o m o cí v ýr a z ŧ , p o h yb ŧ , p o s t o j ŧ , t j . ge s t y, p r o x e mi k a – f yz i c k é o d d á l e n í n e b o p ři b l í ţ e n í , - 11 -
p o s tu r i k a
–
sdě l o v á n í
p r os t ř e d ni c t v í m
p o st o j e ,
k o n f i gu r a c e
j e d n o t l i v ýc h č á s t í t ě l a , p o h l e d y – n a v á z á ní k o n t a kt u , k i n e s t e t i k a – k om u n i k a c e p om o c í p o h yb ŧ r u k o u , n oh o u , hl a v o u , z p ŧ so b e m c h ŧz e . A u g me n t a t i v n í k omu n i k a c e ( z l a t i nsk é h o a u gm e n t a r e , t j . z v ě t š o v a t , r o z š i ř ov a t )
je
z am ě ř e n a
na
podpo ru
jiţ
ex i st u j í c í ,
ale
pro
běţné
d o r o z um í v á ní n e d os t a t e č n é k o m u n i k a čn í s c h o pn o s t i ( La u d o v á i n Š ko d o v á, 2 0 0 5 ) . J e j í m c í l e m j e z v ýš i t k v a l i t u p o ro z u m ě ní ř e č i a u s n ad n i t v yj a d ř o v á n í . A l t e r n a t i v n í k o mu n i k a c e s e p o uţ í v á j a k o n á h r a d a m l u v e né ř e č i . „Cílem komunikačního
AAK
je
p ro c e s u
umoţnit
j e d i n cŧ m
aktivní
se
d o ro z u m í v á n í ,
z á v aţ n ým i to
je
poruchami
z p r o s t ř e d ko v á n í ,
u s n a d n ě n í a r o z š í ř en í k o m u n i k a c e t ě m o s o b á m , j e j i c hţ m l u v e n á ř e č j e j e n m á l o s r oz u m i t e l n á n e b o j e j i m z n e m oţ n ě n a . P o m o c í s ys t é m ŧ A A K s e s t a n o u a k t i v n í m i v b ěţ n é m e z i l i d sk é k o m u ni ka c i , v e v z d ě l á v á n í a j i n ýc h a k t i v i t á c h “ ( J a n o v c o v á , 2 0 0 4 , s. 1 6 ) . T yt o k o m u n i k a č n í sys t é m y n e m a j í v ú m ys l u p o t l a č i t p ř i r o z e n é ř e č o v é p r o j e v y, b a n a o p a k , p ŧ so b í j a k o p ro s t ř e d e k b u do v á n í m l uv e n é ř e č i a o p t i m al i z a c e j e j í ho v ý v o j e ( J a n o v c o v á , 2 0 0 4 ) . S ys t é m y A A K m ŧ ţ e m e v yu ţ í t j a k u v r oz e n ýc h n a r u š e n í k o m u n i k a č n í ho p r o c e s u , t a k u po r uc h z í s k a n ýc h a d e ge n e r a t i v n í c h o n em o cn ě n í ( i n i b i d . ) . A l t e r n a t i v ní a a u g m e n t a t i vn í s ys t é m y r o z d ě l u j em e n a s t a t i c k é , m ez i n ě ţ p a t ří n a p ř . k o m u n i k a č n í t a b u l k y, a d y n a mi c k é , k n i m ţ ř a d í m e z n a k o v ou řeč, prstovou abecedu atd. M e t o d y A A K J a n o vc o v á ( 2 0 0 4 ) d ě l í n a : b e z p o mů c e k - j e d n á s e o u ţ i t í pr o s t ř e d k ŧ n o n v e r b ál n í k om u n i k a c e ( p o h l e d , m i m i k a , ge s t i k ul a c e , v i z u á l n ě m o t o r i c k é z n a k y) , s p o mů c k a mi – řa d í m e s e m p ř e d m ě t y, o b r á z k y, f o t o gr a f i e , s ym b o l y ( p i k t o gr a m y, p í s m o ) , k o m u ni k á t o r y, j i n é t yp y – r ŧz n é d o p l ňk y k e s n a z š í m u o vl á d á n í p o č í t ač e ( a l t e r n a t i v ní k l á v e s n i c e , s pí n a č e a p o d . ) . - 12 -
La u d o v á ( La u d o v á i n Š k od o v á , 2 00 5 ) kl a s i f i k uj u st r a t e gi e A A K p o uz e do dvou skupin, a to: s y s t é my n e v y ţ a d u jí c í p o mů c k y (u n a i d e d ) , s y s t é my v y ţ a d u j í cí p o mů c k y ( a i d e d ) – t yt o d ě l í n a n e t e c h n i c k é ( l ow t e c h ) , m e z i n ě ţ p at ř í p o m ŧ c k y b e z h l a s o v é h o v ýs t u p u , a t e c h n i c k é (h i gh t e c h ) , k t e r é v yu ţ í v a j í e l e k t r o ni c k é k om u n i k a č n í p o m ŧ c k y a p o č í t a č e . J d e o j e d n o ú č e l o v é p om ŧc k y p r o k o m u n i k a c i a p o č í t a č e . P ř i v ýb ě r u k o m u n i k a č n í h o s ys t é m u m u s í m e b r á t v ú v a h u i n d i v i d u á l ní m o ţ no s t i a s c h o p n o s t i k l i e n t a v e v z t a hu k j e h o p r o gn ó z e . J a n ov c o v á ( 2 0 0 4) d o d á v á , ţ e v yu ţ i t í s ys t é m u A A K j e v m n o h ýc h p ř í p a d e c h c h á p á n o a ţ j a k o p o s l e d n í m oţ n o st p ř i z vl á d á n í o b t í ţ í v k o m un i k a c i . P ř i č e m ţ a l e s a m a z d ŧ r az ň u j e j e j i c h p o u ţ i t í komunikaci,
m u sí
b ýt
c o n e j d ř í ve . P o m ŧ c k a , k t e r á m á z e f e k t i v ni t
snadno
ovladatelná,
v š i c h ni
účastníci
ji
musí
a k c e p t o v a t a d a n ý j e d i n e c s j e j í m p ou ţ í v á n í m m u s í z aţ í v a t p o c i t ú sp ě c h u . K a ţ d ý s ys t é m m á s v é k l a d y a z á p o r y. J a k u v á dí J a n o v c o vá ( 2 0 0 4 ) , j e l e p š í p o uţ í v a t v í c e k o m u n i k a č n í c h s ys t é m ŧ a k o m b i n o v a t j e . N e m ě l i b yc h o m a l e u j e d n o h o j e d i nc e p o u ţ í v a t v í c e n eţ t ři s ys t é m y s o u č a s n ě . P o k u d s e t e d y r o z h o d n e m e p r o p o uţ i t í n ě k t e r é h o s ys t é m u A A K , j e nutné,
aby
klient
p o d s t o up i l
v yš e t ř e n í
zraku,
sl u c hu ,
p s yc h o l o gi c k é
v yš e t ř e n í a p o p ř . i d a l š í v yš e t ř e n í k t om u t o po t ř e b n á (J a no v c o v á , 2 0 0 4 ) . J a n ov c o v á ( 2 0 0 4 ) ro z d ě l uj e A A K t a k t o: Pi k t o g r a my – j e d n á s e o z j e d no d u še n á z o b r a z e ní p ř e dm ě t ŧ , č i n no s t í , v l a s t n os t í ( Kl e n k o vá , 2 0 0 6 ) . Z n a k d o ř e č i ( d á l e j e n ZD Ř ) – ZD Ř vyu ţ í v á ř e č i t ě l a ( ge s t a a m i m i ku ) a j e d o p l ň k e m ř e č i p ro j e d i n c e s N K S . Zn a k u j í s e p o uz e k l í č o v á s l o v a v e v ě t ě (Janovcová, 2004). K o mu n i k a č n í s y s té m M A K A T O N – j e d n á s e o s ys t é m , k t e r ý v yu ţ í v á m a n u á l n í z n a k y d o p l n ě n é m l uv e n o u ř e č í a s ym b o l y ( K l e n k o v á , 2 0 0 6 ) . K o mu n i k a č n í s y s té m B l i s s – s ys t é m B l i s s p o uţ í v á m í s t o s l o v j e d n od u c h é obrázky (Klenková, 2006). A l t e r n a t i vn í v ý u k a č t e n í s v yu ţ i t í m g l ob á l n í me t o d y – t at o m et o d a s t i m u l u j e z r a k o v é , v n í m á n í , v e r b á l n í m yš l e n í , z á m ě r n é p o z o r o v á ní a r o z v í j í k o m u n i k a t i v ní d o v ed n o s t i ( K l e n k o v á , 20 0 6 ) . - 13 -
Fa c i l i t o v a n á k o mu n i k a c e – t u t o m e t o d u v yp r a c o v a l v 7 0 . l et e c h 2 0. s t o l e t í R o z m a r y C r o s l e y. V 9 0 . l e t e c h t u t o m e t o d u p o uţ i l D o u gl a s B i k l e n a v yš k o l i l v n í p ř e s 10 0 0 a s i st e n t ŧ . T at o m e t o d a j e z a l oţ e na n a p o d p o ř e r u k y k l i e n t a . F a c i l i t á t o r p ř i d r ţ uj e r u k u , z á pě s t í n e b o p aţ i os o by, k t e r á c h c e n ě c o s d ě l i t . C í l e m j e po s t u p n ě o m e z o v a t p o d p o r u r u k y n a c o n e j m e n š í m í ru (Janovcová, 2004). E T R A N - N - j e n á h r a d n í p o m ŧ c k a p r o n e m l u v í c í o s o b y, k t e r é n e m o h o u u k a z o v a t j i no u č á s t í t ě l a , p o uz e o č i m a . T a t o p o m ŧ c k a v yu ţ í v á č í s e l č i j i n ýc h s ym b o l ŧ , k t e r é j s o u u m í s t ě n y n a t a b u l i z p l ex i sk l a s o t v o r e m u p r o s t ř e d (Janovcová, 2004).
- 14 -
2 AFÁZIE V následujících
po d k a p i t ol á c h
se
zaměříme
na
t e r m i n o l o gi c k é
v ym e z e n í a f á z i e a de f i n i c e a f á z i e d l e z a m ě ř e n í j e j i c h a u t o rŧ . D e f i n i c e a f áz i e j s o u ř az e n y c h r o n o l o gi c k y. K a ţ d ý a u t o r d e f i n u j e a f á z i i s o h l e d e m n a s vé zaměření,
s v ŧj
obor.
pokusíme
n a s t í ni t
V p o d k a p i t ol e
s t r u č n ý v ýv o j
nazvané
v z n i ku
Historie
p oz n a t k ŧ
o
a f á z i o l o gi e
afáziích.
se
V další
p o d k a p i t o l e n a z v a né E t i o l o gi e s e b u d e m e z a b ýv a t n e j č a s t ě j š í m i p ř í č i n am i v z n i k u a f á z i í , k t er é u v á d í d o kt o r k a M i l os l a v a Č e c h á č k o v á . V k a p i t o l e S ym p t o m a t o l o gi e
se
zaměříme
na
příznaky
afázií.
V yc h á z í m e
z C s é f a l v a yo v a d ě l e n í p ř í z n a k ŧ d o os m i s ku p i n . V p o dk a p i t o l e n az v a né K l a s i f i k a c e s e z a m ě ř í m e n a č t yř i t yp y k l a s i f i k a c í a f á z i í , a t o B o s t o ns k o u k l a s i f i k a c i , H r b k o vu k l a s i fi k a c i , K i m l o v u k l a si f i k a c i , Lu r i j o v u k l a s i fi k a c i a v n e p o s l e d ní ř a d ě u v e d e m e i O l o m o u c ko u k l a s i f i k a c i a f á z i í . V e z b ýv a j í c í c h p o d k a p i t o l á c h s e p o k u s í m e s t r u č n ě p o p s a t d i a gn o s t i k u a t e r a p i i a f á z i í , p r o gn ó z u a p r e v e n c i a f á z i í . Cílem
kapitoly
Afázie
není
po d a t
kompletní
v ýč e t
informací
a
s k u t e č n o s t í t ýk a j í c í s e a f á z i í .
2.1 Terminologické vymezení, definice P o d l e Le c h t o v a r o z d ě l e n í ( 1 9 9 0 ) n a r u še n í k o m u ni k a č n í s ch o p n o s t i do d e s e t i o k r u hŧ , ř a d í m e a f á z i i d o s a m o st a t n é h o o k r uh u n a ru š e n í k om u n i k a č ní s c h o p n o s t i , a t o d o o k r u h u z í s k a n á o r gá n o v á n e m l u vn o s t . D l e M e z i n á r o d ní k l a s i f i k a c e n e m o c í : de s á t á r e v i z e ( d á l e j e n M K N - 1 0 ) ( 1 9 9 2 ) j e a f á z i e ř a z e n a m e z i R 0 0 - R9 9 Př í z n a k y , z n ak y a a b n o r má l n í k l i n i ck é a l ab o r a to r n í n á l e z y n e z a ř az e n é j i n d e . p ř í z n a k y,
znaky
a
abnormální
v ýs l e d k y
„ T a t o k a p i t o l a ob s a h u j e
k l i n i c k ýc h
nebo
j i n ýc h
v yš e t ř o v a c í c h v ýk o n ŧ a n e p ř e s n ě ur č e n é s t a v y, k d e n e b yl a s t a n o v e n a d i a gn ó z a , p o dl e k t er é b y j e b yl o m o ţ no z a ř a d i t j i n am “ ( M K N - 1 0 , 1 9 9 2 , s . 5 5 5 ) . „ P r a k t i c k y v š e c h n y p o l o ţ k y v t é t o k a p i t o l e b y m o h l y b ýt o z n a č e n y j a k o „ b l í ţ e n e u r č e n é “ „ n e z n á m é e t i ol o gi e “ n e b o „ p ř e c h o d n é “ “ ( M K N - 1 0 , 1 9 9 2 , s. 5 5 5 ) . T a t o k a p i t o l a o b s a h uj e c e l k e m 1 3 o d d í l ŧ . Af á z i e j e ř az e n a do o d d í l u R 4 7 - R 4 9 Př í z n a k y a z n ak y t ýk a j í c í s e ř e č i a h l as u , k o n k r é t n ě p od - 15 -
k ó d R 4 7 Po r u c h y ře č i n e z a ř a z e n é j i n d e . M K N - 1 0 ( 1 9 9 2, s . 5 6 7 ) r oz d ě l u j e R47 Poruchy řeči nezařazené jinde následovně: R 4 7 . 0 D y sf á z i e a af á z i e ( N e p a t ř í s e m p o st u pu j í c í i z o l o v a n á a f á z i e ( G 3 1 . 0 ) ) R47.1 Anartrie a dysartrie R 4 7 . 8 J i n é a n e u r če n é p o r u ch y ř e č i D v o ř á k ( 2 0 0 7 ) d o dá v á , ţ e v M K N - 1 0 s e r o z l i š u j e č á s t e č ná z t r á t a ( d y s f á z i e ) a úplná ztráta (afázie). P r o b l e m a t i k a a f á z i í j e t a k š i r o k á , ţ e se v l o go p e d i i z a č a l v yč l e ň o v a t p o d o b o r a f á z i o l o gi e . součást
l o go p e d i e
A f á z i o l o gi e m á i n t e r d i s c i pl i n á r ní c h a r a k t e r a j a k o je
řazena
na
pomezí
n e u r o b i o l o gi e
n e u r o f yz i o l o gi e , ( n e u r o p s yc h o l o gi e ,
klinická
aj.),
n e u r o v ěd
( n e u r o a n a t o m i e,
p s yc h o l o gi c k ýc h
p syc h o l o gi e
aj.)
a
věd
l i n gv i s t i ky
( p s yc h o l i n gv i s t i k a , n e u r o l o n gv i s t i k a ) ( C s é f a l v a y, 1 9 9 6 a ) . D v o ř á k ( 2 0 0 7 , s . 1 5 ) ř í k á , ţ e a f á z i o l o gi e j e „ n a u k a , z a b ýv a j í c í s e v ýz k u m e m , d i a gn o s t i k o u, t e r a p i í a p r e v e n c í af á z i e “ . T e r m í n a f á z i e s e z a č a l p o u ţ í v a t v 1 9. s t ol e t í , k d y j e j f r a n c o u z s k ý n e u r o l o g A r m a n d T r o u s s e a u n a v r h l p r o o z n a č e n í c e n t rá l n í p o r u c h y ř e č i ( C s é f a l v a y, 1 9 9 6 a ) . T e r m í n a f á z i e j e sl o ţ e n z p ř e d p on y a - ( a - f á z i e ) , k t e r á v yj a d ř u j e z á p o r , z t r á t u , a z ř e c k é h o s l ov a p h a s i s , c oţ z n a m e n á ř e č . V e s t a r š í l i t e r a t u ř e b yc h o m s e m o h l i s e t k at i s t er m í n e m d ys f á z i e ( s ro v . n a p ř . S e e m a n, 1 9 5 5 ) , k t e r ý b yl o z n a č e n í m p r o č á s t eč n é p o š k o z e ní ( Č e c h á č k o v á , 2 0 0 7 ). V současnosti
termíny afázie
a
d ys f á z i e
r o z l i š uj e m e
pomocí
p ř e d p o n:
p ř e d p o n a a - z n a č í ú p l n o u z t r á t u a z í sk a n o u p o r u c h u , k d eţ t o p ř e d p o n a d y s označuje
vţ d y
v ýv o j o v o u
poruchu
a
částečnou
ztrátu.
V a n gl o s a s k é
l i t e r a t u ř e s e v š a k s e t k á v á m e s o d l i š ným p o j e t í m , k d y p ř e d p o n o u d y s - j e v yj á d ř e n a m í r a p o r u c h y a p ř e d p o n a a - z n a č í , ţ e č l o v ě k s a f á z i í n e n í s c h op en v ŧ b e c k o m u ni k o v a t . N a t ut o o dl i š n ou t e r m i n o l o gi i j e p o t ř e b a m ys l e t i v n a š i c h p od m í n k á c h , p r o t oţ e p od po j m e m d ys f á z i e r o z u m í m e sp e c i f i c k y n a r u š e n ý v ýv o j ř e č i ( C s é f a l v a y, 1 9 9 6 a ) . A f á z i e j e ř az e n a m e z i p o r u c h y j a z yk a , n i k ol i v m e z i po r u c h y ř e č i . R o z d í l m ez i j a z yk o v o u a m o t o r i c ko u ře č o v o u p o r u c h o u v ys v ě t l u j e N e u b a u e r ( 2 0 0 7 f ) t a k t o: - 16 -
J a z y k o v á p o ru c h a ( l a n gu a g e d i so r d e r ) – p ř i p r i m á r n ě n e p o š k oz e n ýc h m o t o r i c k ýc h m o d a l i t á c h ( r e s p i r a c e , f o n a c e , a r t i k u l a c e , r e z o n a n c e ) d o c h á z í k o b t í ţ í m v uţ i t í j a z yk o v é h o v yj á d ř e n í u p o s t i ţ e n é h o čl o v ě k a . P r o j e v j e n á p a d n ě o d l i š n ý o d k o d i f i k o v a n é n or m y j a z yk o v é h o v yj á d ř e n í v d a n é m sociálním
p r o s t ř e dí
a
vede
k e z t í ţ en í
aţ
z n e m oţ n ě ní
d o r o z um ě n í
se
s o k o l í m . J s o u p r i m á r n ě z a s a ţ e n y i d a l š í f o r m y s d ě l e n í i n fo r m a c í – pí s e m n á f o r m a v yj á d ř e n í . M o t o r i c k á ř e č o v á p o r u c h a ( mo t o r s p e e c h d i s o r d e r ) - p ř i p r i m á r n ě n e p o š k oz e n ýc h
j a z yk o v ýc h
schopnostech
člověka
(lexikon,
m o r f o l o gi e,
s yn t a x , p r a gm a t i k a ) d o c h á z í k o bt í ţ í m v m oţ n o st i s r oz um i t e l n ě s e v yj á d ř i t o r á l n í ř e č í . N e j s o u p r i m á r n ě z a s a ţ en y d a l š í f o r m y s d ě l e n í i n f o r m a c í – p í s e m n á f o r m a v yj á d ř e n í . S e e m a n ( 1 9 5 5 , s . 4 7 ) d e f i n o v a l a f áz i i j a k o „ z t r á t u j i ţ h o t o v é ř e či n á s l e d k e m p o ru š e n í m oz k o v ýc h c e n t e r ř e č i “ . K i m l ( 1 9 6 9, s . 67 ) d e f i n uj e a f á z i i t a k t o : „ A f a si e j e p o r u c h a ř e č i r ŧ z n é h o d r u h u , po d o b y a s t u p n ě z e z t r á t y z n a l o s t i sl o v , gr a m a t i k y, v ě t p ř i p o s t i ţ e n í ú s t ř e d ní ne r v o v é s o u s t a v y“ . S o v á k ( 1 9 81 , s. 2 89 ) ř í k á , ţ e : „ F a t i c ké f u n k c e n e b o l i c e n t r á l n í p r o c e s y ř e č i jsou
v ýv o j o v ě
nejmladší
a
n e j s l oţ i t ě j š í
n e r v ov ě
d u š ev n í
č i nn o s t i
ve
z p r a c o v á n í s i gn á l ŧ j a k o ţ t o n os i t e l ŧ i n f o r m a c í . T yt o f u n k c e s e v yt v á ř e j í b ě h e m i n d i v i d u á l n í h o ţ i v ot a a m a j í v ys l o v e n ě i n d i v i d u á l n í c h a r a k t e r . … Zí s k a n é f a t i c k é p o r u c h y s e n a z ýv a j í s o u b o r n ým n á z v e m a f á z i e “ . Lu r i j a (1982)
definuje
af á z i i
jako
s ys t é m o v é
narušení
řeči
vznikající
p ři
o r ga n i c k ýc h p o š k o z e n í c h m o z k u , z a sa h u j e r ŧ z n é ú r o vně o r ga n i z a c e ř e č i . Toto
p o š ko z e ní
ov l i v ň uj e
vztah
řeči
k o s t a t ní m
p s yc h i c k ým
funkcím,
v yv o l á v á d e z i nt e gr a c i v š e c h p s yc h i c k ýc h s f é r č l o v ě k a a n ar u š u j e p ř e d e v š í m k o m u n i k a t i v ní f u nk c i ř e č i . P o r u c h a m á i n t e r p s yc h i c k é a i n t r a p s yc h i c k é n á s l e d k y. H r b e k v yc h á z e j í c í z r e f l e x n í t e o r i e ( 19 8 3 , s . 26 ) p o p i s u j e a f á z i i t a k t o : „ A f a s i e j e z t r á t a n e b o p o r u c h a i n t e r i n d i vi d u á l ní h o d o r o z u m í v ání p r o s t ř e d n i c t ví m m l u v e n é ř e č i . V z n i k á l é s í n a k t e r é m k o l i m í s t ě z á k l a d n í h o o k r u h u A - P L- LM “ . 3 C s é f a l v a y ( 1 9 9 6 a , s . 1 5 ) c h a r a k t e r i z uj e p o d s t at né a t r i b u t y a f á z i e t a k t o : „ J d e o z í s k a né n a r u š e n í k o m u n i k a č n í s c h o p n o s t i z a s a h u j í c í v š e c h n y m o d a l i t y ř e č i ( e x p r e s i v n í , r e c e p t i v n í , m l u v e n o u i p s a nou 3 Okrsek A (akustický), PL (proprioceptivně logestetický) a LM (logomotorický).
- 17 -
ř e č ) a v r ŧ z n é m í ř e i v š e c h n y r o v i n y j a z yk o v é h o s ys t é m u ( f o n e t i c k o f o n o l o gi c k o u ,
m o r f o l o gi c k o - s yn t a k t i c k o u ,
l ex i k á l n ě - s é m a n t i c k o u
a
p r a gm a t i c k o u ) . A f á z i e vz n i k á p ři l oţ i s k o v ýc h p o š k o z e ní c h m oz k u j a k o n á s l e d e k s ys t é m o v é h o v l i v u m oz k o vé l é z e n a v yš š í p s yc h i c k é f u n k c e č l o v ě k a “ . C s é f a l v a y ( 2 0 0 3 ) u v á d í , ţ e p o d s t a t u a f á z i e ch a r a k t e r i z u j í t yt o a t r i b u t y: j d e o z í sk a n é n a r u še n í k o m un i k a č n í s c h o p n o s t i , t ýk a j í c í s e p o r u c h s ym b o l i c k ýc h p r o c e s ŧ , k t e r é v z ni k á p ř i l oţ i sk o v ýc h p o š k o z e ní c h m oz k u , j a k o d ŧ sl e d e k s ys t é m o v é h o v l i v u m oz k o v é l éz e n a v yš š í p s yc h i c k é funkce člověka. N e u b a u e r ( 1 9 9 7 ) ř í k á , ţ e a f á z i e j e p o ru c h a e x p r e s e a p e r c e p c e s ym b o l i c k ýc h k ó d ŧ m l u v e n é n e bo p s a n é ř e č i , v z n i k a j í c í n a p o d k l a dě j e d n o s t r a n n é ho ohraničeného
p o šk o z e n í
n e u r o ge n n í c h
poruch
mozku.
Neubauer
komunikace
a
(2007 f)
doporučuje
řadí
v přístupu
afázii k
do
o s o b ám
s n e u r o ge n n í p o r u c h o u k o m u ni k a c e p s yc h o l i n gv i s t i c k y o r i e n t o v a n ý p ř í s t u p zaměřený
na
identifikaci
do m i n a nt ní
příčiny
p o r u c h y,
který
rozlišuje
p o r u c h y n a b á z i p o st i ţ e n í : m o t o r i c k ýc h ř e č o v ýc h m e c h a n i s m ŧ ( dys a r t r i e , ř e č o v á d ys p r a x i e ) , i n d i vi d u á l n í h o j a zy k o v é h o s y s t é mu ( a f á z i e ) , k o gn i t i v n ě - k om u n i k a č n í c h f u n k c í ( d e m e n c e , p o r u c h y v e r b á l n í p a m ět i a d a l š í c h f u n k c í n a b á z i t r a u m a t u c e n t rá l n í n e r v o v é s ou s t av y) , p r i m á r n í c h f u nk c í o r o f a c i á l n í h o t r a k t u ( d y s f a gi e , o r á l n í dys p r a x i e ) . Uţití
t o h ot o
s ys t é m u
v d i f e r e n c i á l ní
d i a gn o s t i c e
n e u r o ge n n í c h
poruch
k o m u n i k a c e u s n a d ňu j e v o l bu a d e k v á t n í h o s ys t é m u t e r a p i e . Č e c h á č k o v á ( 2 0 0 7 ) ř a d í a f á z i i d o s o ubo r u v yš š í c h k o r t i k ál n í c h po r u c h ( k am s p a d a j í i ko gn i t i vn í f u n k c e ) ,
k n ě m u ţ z a ř a z u j e t a k é a gn o z i e , a p r a x i e,
a k a l k u l i e , a gr a f i e , a l e x i e , p o r u c h y p r a v o - l e v é o r i e n t a c e , p o r u c h y o r i e n t a c e v p r o s t ot u a t d .
- 18 -
2.2 Historie afáziologie J e d nu z n e j st a r š í c h z m í n e k o po r u š e h yb n o s t i a ř e č i p ř i l é z i m oz ku n a c h á z í m e v B i b l i , k d y v e 1 3 7 . Ţ a l m u j e p o p s á n a s ym p t o m a t i k a l e v o s t r a n n é m o z ko v é l éz e s p r av o s t r a n n o u h e m i pl égi í 4 a p o r u c h o u ř e č i ( p r a v d ě p o d o b ně a f á z i í ) ( C s é f a l v a y, 1 9 9 6 d ) . P o m ě r n ě p o d r o b n ý p o p i s k l i n i c k é ho o b r a z u a f á z i e m ŧţ e m e n a j í t j i ţ v l i t e r a t u ř e p ř e d d v ě m a s t y r o k y. V p r v n í c h p o p i s em poruch
řeči
vz n i k l ýc h
při
p o š koz e n í
m oz k u
nacházíme
p o d r o b né
c h a r a k t e r i s t i k y n ě k t e r ýc h t yp ŧ a f á z i e , j e j i c h ţ oz n a č e n í s e o p r o t i s o u č a s n os t i l i š i l o . N e j č a st ě j i b yl a t a t o po r u c h a ř e č i o z n a č o v á n a j a k o a l a l i e ( i n i b i d. ) . Le i s c h n e r ( i n C s é f a l v a y, 1 9 9 6 d ) d ě l í h i s t o r i i a f á z i o l o gi e
n a č t yř i
e t a p y: S p o r ad i ck é o p i s y a f á zi e ( d o r ok u 1 8 0 0 ) – d o t é t o et a p y p a t ř í p o p i s y r ŧ z n ýc h k l i n i c k ýc h o b r a z ŧ a f á z i e , s a m oz ř e j m ě n e vţ d y p o d t í m t o oz n a č e n í m . P o p i s p o r u c h y ř e č i , k t e r ý p u b l i k o v al v r o c e 1 6 8 3 R om m e l o m m ŧ ţ em e h o d n o t i t j a k o p o p i s m o t o r i c k é a f á z i e. V a n S w i e t e n v r o c e 1 7 7 1 p o p s a l p o r u c h u ř e č i , j e j í ţ p o p i s j e b l í z k ý o b r a z u a m n e s t i c k é a f á z i e . T ě m t o ú d aj ŧm p o c h o p i t el n ě
p ř e dc h á z e l i
f i l oz o f i c k é
úvahy
o
lokalizaci
m a t e r i á l ní ho
s u b s t r á t u p s yc h i c k ýc h j e v ŧ , t e d y i ř e č i ( K i m l , 1 9 6 9 ; C s é f a l v a y, 1 9 9 6 d ) . Z a č á t k y s y s t e ma t i c k é h o b ád án í af á z i e ( 1 8 0 0 - 1 8 6 0 ) – t o t o o b d o bí b yl o o v l i v n ě no p r a c e m i r a k o u s k é h o l é k a ř e a z a k l a d a t e l e f r e n o l o gi e 5 F r a n z e J os e p h a G a l l a . F . J . G a l l j a k o p r v n í po p s a l i z o l ov a n o u z t r á t u m l u v e n é ř e či s e z a c h o v a n ým r o z u m ě n í m s l yš e n é ř e č i i č t e n í m p o l é z i l e v é h o d o l n í ho č e l n í h o z á vi t u ( H r b e k , 1 9 8 3 ) . V t o m t o o b d o b í v z n i k a l y p r á c e , v n i c h ţ b yl y příčinou
ztráty řeči
uváděna
ohraničená
p o š k o z e ní
mozku
(C s é f a l v a y,
1 9 9 6 d ) . N e u r o l o g a k a r d i o l o g B o u i l l a ud r o z l i š i l ř e č n a v ni t ř n í , t j . s c h op n o s t v yt v á ř e t s l o v a j a k o z n a k y m yš l e n í a u c h o v á v a t j e v p a m ět i , a n a z e v n í , t j . a r t i k u l a c e s l o v , ř e č m l uv e n á ( H r b e k , 1 9 8 3 ) . B o u i l l a u d l o k a l i z o v a l p ř í č i nu z t r á t y ř e č i d o č e l n í h o m oz ko v é h o l al o k u ( K i m l , 1 9 69 ) . Lé k a ř M a r c D a x p ř e d n e s l v r o c e 1 83 6 n a s j ez d u l é k a řŧ v M o nt p e l l i e r s dě l e n í , ţ e k e z t r á t ě s l o v n í p am ě t i d o ch á z í l éz í l e v é h em i s f é r y ( H r b e k , 1 9 8 3 ) . P r o t i t ě m t o l o k a l i z a c i o ni s t ŧm (G a l l , D a x , B o u i l l au d a d a l š í ) s e p o s t a v i l N a s s e , k t e r ý
4 Úplné ochrnutí pravé nebo levé poloviny těla (Vokurka a kol., 2004, s. 157). 5 Obor, který se v minulosti snaţil odvozovat duševní vlastnosti člověka z tvaru jeho lebky (Vokurka a kol., 2004, s. 134).
- 19 -
z j i s t i l , ţ e p o r u c h y ř e č i m o h o u vz n i k a t n e j e n p ř i l éz í p ř e dn í c h č á s t í m o z k u. N a s s e t í m t o o b j e v em o b o h a t i l a f a z i o l ogi c k o u l i t e r a t u r u a m n o h ým i a u t o r y j e n a z ýv á n o t c e m a n t i l o k a l i z a c i o n i s m u (C s é f a l v a y, 1 9 9 6 d ) . V z n i k t z v . k l a si c k é af á z i o l o g i e ( 1 86 0 - 1 9 4 5 ) – j e d ní m z e z a kl a d a t e l ŧ a f a z i o l o gi c k é š k ol y b yl f r a n c o u z s k ý c h i r u r g P a u l B r o c a , k t e r ý v r o c e 1 8 6 1 p o p s a l u s v é h o p ac i e n t a p o r u c h u ř e č i , k t e r ý b yl n á s l e d k e m l é z e č e l n í ho l a l o k u s c h o pn ý o p a k o v a t p o uz e s l a bi k u „ t a n - t a n “ ( C s é f a l va y, 1 9 9 6 d ) . B r o c a p o s m r t i t o h ot o p a c i e n t a p ř i p i t v ě z j i s t i l po š k oz e n í v z ad n í t ř e t i n ě t ř et í h o č e l n í h o z á vi t u . B r o c a o z n a č i l t u t o p o ru c h u ř e č i t e r m í n e m a f é m i e ( i n i b i d . ). Armand
T r o u s s e a u,
a n t i l o k al i z a c i o n i s t a ,
jako
první
označil
m oz k o vé
p o r u c h y ř e č i t e r m í n e m a f á z i e ( H r b e k , 1 9 8 3 ) . V í d e ň s ký n e u r o p s yc h i a t r T h e o d o r M e yn e r t v l e t e c h 1 8 7 0 - 1 8 7 5 po l o ţ i l z á k l a d y a s o c i a č n í t e o r i e , p o d l e n í ţ j e c e l á m oz k o v á k ŧ r a r o z d ě l e n a n a p o l e , kt e r á z o b r az u j í v š e c h n y o r gá n y a s ys t é m y c e l é h o t ě l a ( N e u b a u e r , 2 0 0 7 e ) . A n gl i c k ý n e u r o f yz i o l o g H e n r y C h a r l t o n B a s t i a n sp e c i f i k o v a l k o r o v á c e n t r a m o z k u , k t e r á s e p o d í l í n a v ýk o n u ř e č i ( i n i bi d . ) B a s t i a n r o z l i šo v a l č t yř i z á k l a d n í d r u h y ř e č o v ýc h p o r u c h , a t o a m né z i i , a f á z i i , a f e m i i a a gr a f i i ( i n i bi d . ) . V r o c e 1 874 n ě m ě c k ý p s yc h i a t r a n e u r o l o g K a r l v o n W e r n i c k e d e f i n o v a l p e r c e p č n í t yp a f á z i e p ř i p o š k oz e ní t e m p o r o p a r i et á l n í o b l a s t i l e v é m oz ko v é h e m i s f é r y ( i n i b i d . ) . M e z i k ri t i k y ( a n t i l ok a l i z a c i o ni st y) k l a s i c k é h o u č e ní o a f áz i í c h p a t ř i l a n gl i c k ý n e u r o l o g a o f t a l m o l o g H u gh l i n gs J a c k s o n , k t e r ý t v r d i l , ţ e ř e č n e n í f u n k c í z vl á š t ní h o ce n t r a ( H r b e k , 1 9 8 3 ) . M e z i d al š í a nt i l o ka l i z a c i on i s t y p a t ř í i F r a n c o u z P i e r r e M a r i e . M a r i e r o z l i šu j e d v a s yn d r o m y a f á z i e , a t o a f á z i i , c o ţ j e p o r u c h a i nt e l e k t u , a a n a r t h r i i , c o ţ j e z t r á t a n e b o p o r u c h a m l u v e né ř e č i . N e j d e o a f á z i i , n e b o ť n e m o c n ý n e m á p o r u c h u i n t e l e k t u ( i n i b i d ). Němec
Pick
patří
mezi
první
a f az i o l o g y,
kteří
zdŧrazňovali
v ýz n a m
l i n gv i s t i k y p ř i z ko u m á n í a f áz i e (C sé f a l v a y, 1 9 9 6 d ) . C s é f a l v a y ( 1 9 9 6 d ) n a z ýv á o b d o b í p r vn í p ol o v i n y 2 0 . s t o l e t í b o j e m p r o l ok a l i z a c i o n i s m u s a proti němu. M o d e r n í a f á z i o l ogi e ( 1 9 4 5 - so u č a sn o s t ) – v ýr a z n ý p o s u n v p o hl e d u n a a f á z i i p ř i n e sl o a ţ o b d o b í p o d r uh é s vě t o v é v á l c e . N e j p o d s t a t n ě j š í z m ě n ou b yl o p ř e s u n u t í t ěţ i š t ě z k o um á n í a f á z i e n a n e m e d i cí n sk é o b o r y j a k o j e n e u r o p s yc h o l o gi e ,
p s yc h o l i n gv i s t i ky,
l i n gv i s t i k y
a
n e u r o l o n gv i s t i k y
( C s é f a l v a y, 1 9 9 6 d ) . Le i s c h n e r ( i n C sé f a l v a y, 1 9 9 6 d ) u vá d í , ţ e s e z á j em - 20 -
p ř e n e s l z p a t o l o gi c k o a n a t o m i c k ýc h s t u d i í n a p oz o r o v á n í „ ţ i v ýc h p a c i e n t ŧ “ . D a l š í m r oz dí l e m op r o t i p ř e d c h oz í m ob d o b í m b yl p r u d k ý v z r ŧ st p a c i e nt ŧ s a f á z i í p o d r u h é sv ě t o v é v á l c e , k d y b yl o p o t ř e b a h l e d a t ú č i n n é m e t o d y, postupy
terapie
afázie.
Za v e d e n í
moderních
z o b ra z o v a c í c h
m e t od
v n e u r o l o gi i p ř i n e sl o p ř e k v a p u j í c í v ýs l e d k y t ýk a j í c í s e l o k a l i z a c e l é z e p ři r ŧ z n ýc h t yp e c h a f á z i e ( C s é f a l v a y, 1 9 9 6 d ) .
2.3 Etiologie P o r u c h a f a t i c k ýc h f u n k c í v z ni k á n a p o d k l a d ě o r ga n i c k é l é z e m oz ku. P o š k oz e n í c e n t r á l ní n e r v o v é s o u s t a v y ( d á l e j e n C N S ) m ŧ ţ e b ýt l o ţ i s ko v é (ohraničené)
nebo
d i f u z ní
( r oz p t ýl e n é )
(Čecháčková,
2007).
V p ř í p a dě
a f á z i e s e j e d n á o p o š k oz e n í l oţ i s ko vé . P ř í č i n y a f á z i e m o h o u b ýt r ŧ z n é a právě
na
nich
z áv i s í
a d e k v á t ní
v ýb ě r
a
vedení
terapie
a fázie.
M ez i
n e j č a s t ě j š í p ř í č i n y a f á z i í Č e c h á č k o v á ( 20 0 7 ) ř a d í : C é v n í mo z k o v é p ř í h od y ( d á l e j e n C M P ) – t yt o j s o u n e j č a s t ě j š í p ří č i n ou a f á z i í . R oz l i š u j e m e d v ě z á k l a d ní s ku p i ny: C é v n í p ří h o d y h e m o r a gi c k é ( k r v á c e n í ) , j e j i c hţ p ř í č i n o u j e n e j č a s t ě j i h yp e r t e n z e ,
prasknutí
a n e u r ys m a
a
m o z ko v ý n á d o r .
Krvácení
mŧţe
v z n i k n o ut v k t e r é ko l i v o bl a s t i m oz k u, j s o u a l e o b l a st i , k d e j e v ýs k yt č a s t ě j š í , a t o k r vá c e n í d o b az á l n í ch ga n gl i í , d o m o z k o v ýc h l a l o k ŧ, m o z ko v é h o km e n e č i m oz e č k u a s u b a r a ch n o i d e á l ní k r v á c e n í . C é v n í p ř í ho d y i s c h e m i c k é ( i s c h e m i ck ý i n f a r k t , s n í ţ e n é p r o k r v e ní m o z ku ) , j e j i c hţ p ř í č i n o u m ŧţ e b ýt s ys t é m o v á h yp o p e r f u z e , k d y j e p r ŧ t o k k r v e s n í ţ e n , t r om b óz a m oz k ov ýc h c é v č i e m b o l i e . Nejčastějším
h yb n ým
následkem
CMP
je
hemiparéza,
při
kt e r é
je
o m e z e n a h yb n o s t p o l o v i n y t ě l a r ŧ z n é ho s t u pn ě z á v a ţ n os t i . T o t o o m ez e ní s e n a c h á z í k on t r a l a t e r á l n ě k m í st u m oz ko v é l é z e ( N e u b a u e r , 2 0 0 7 c ) . C s é f a l v a y ( 2 0 0 3 ) u v á d í , ţ e „ n ej p o č e t ně j š í s k u pi n u t v o ř í p a c i e n t i , u n i chţ a f á z i e v z n i kl a p o m o z k o v ém i n f a r k t u “ . Ú r a z y a p o r a n ě n í mo z k u ( t r a u ma t a l b i ) – j s ou p o C MP d r u h o u n e č a s t ě j š í příčinou
vz ni k u
poruch,
především
kvŧli
s t ál e
v z rŧ s t a j í c í m u
po č t u
d o p r a v n í c h n e h od . A ţ 5 0 % t ě c h t o ne h o d j e do p r o v á z en o ú r a z y m o z ku a
- 21 -
z t ě c h t o ú r a z ŧ C NS v yp l ýv á a s i t ř e t i n a v z n i k l ýc h p o r u c h ř e č o v é k o m u ni k a c e (Neubauer, 2007c). Ú r a z y m o z k u s e d ěl í n a ot e v ř e n é a n a z a v ř e n é p o r a n ě n í . T r a u b n e r ( 1 9 9 6 ) m e z i z á kl a d n í po š ko z e n í m oz k u z p ŧs o be n é ú r a z e m ř a d í : a ) O t ř e s m o z k u ( c o m o t i o c e r e b r i ) , c o ţ j e k r á t k á z t r á t a v ě d o m í , k t e r á z p ŧs o bí r e v e r z i b i l n í po r u c hu m oz k o v ýc h f u n k c í . b)
Zh m o ţ d ě n í
m oz k u
( c o n t u si o
c e re b r i ,
které
z p ŧs ob u j e
p a t ol o gi c k o -
a n a t o m i c k é z m ě n y, j e ţ j s o u i r e v e r z i bi l ní . M o z k o v é e x p an z e – n á d o r y – a f á z i e m ŧ ţ e vz ni k n o ut i př i t u m o r u m oz k u. N e z á l e ţ í n a h i s t ol ogi c k é p o v a z e n á d o ru , a l e p o uz e n a j e h o l o k a l i z a c i . Z á n ě t l i v á o n e mo c n ě n í mo z k u ( e n c e f a l i t i d a , me n i n g i t i d a ) – p ŧ vo d c e m j e n e j č a s t ě j i v i r u s, a l e m ŧ ţ e s e v ys k yt n o u t i j a k o s e k u n d á r n í o n e m o c n ě n í po s t ř e d o u š ní m z á n ě t u č i p ř í u š ni c í c h . D e g e n e r a t i v n í on emo c n ě n í C N S – n e j č a s t ě j i s e o b j e v uj e A l z h e i m e r o v a n e m o c , p ř i ní ţ d o c há z í k p o s t u p n é d e t e ri o r a c i k o gn i t i vn í c h f u n k c í a p o r u š e ní adaptace
pacienta
na
s o c i ál n í
p r os t ř e d í ,
a
Pickova
nemoc,
kt e r o u
c h a r a k t e r i z u j e r oz vo j d e m e n c e s a t r o fi í m o z k o v ýc h l a l o k ŧ . I n t o xi k a c e mo z k u – v so u č a s n o s t i s n á r ŧ s t e m p oţ í v á ní d r o g a v yš š í k o n z um a c e a l k o h o l u s o u v i s í i v ět š í v ýs k yt p o š k o z e n í m oz k u . O b j e v u j í s e i p o š k oz e n í vl i v e m o t r a v y C N S j e d o v a t ým i p l yn y ( n a p ř . o x i d e m u h e l n a t ým ) . Zv yš u j í c í s e p o č e t p ř í p a d ŧ a f á z i e s o u vi s í s e z m ě n a m i ţ i vo t n í h o s t yl u (nárŧst
o b e z i t y,
osob
s
h yp e r t e n z í ,
di e t e t i c ké
c h yb y
a p o d .)
(Peutelschmiedová, 2005).
2.4 Symptomatologie V ř e č i a f a t i k ŧ s e vys k yt u j í t yp i c k é p ř í z n a k y, k t e r é j s o u v k l i ni c kém o b r a z u z a st o u p e n é v r ŧ z n é m í ř e a k v a l i t ě ( C s é f a l v a y, 1 9 9 6 a ) . S ym p t o m y a f á z i e j s o u v a r i a bi l n í a j e j i c h m a n i fe s t a c e s e u t é h o ţ p a c i e n t a m ě n í i v p r ŧ b ě h u o n e m o c ně n í ( i n i bi d . ) . P ř e h l e d n e j č a s t ě j ší c h s ym p t o m ŧ a f á z i e uvádí Cséfalvay (1996a): Po r u c h y p l y n u l ost i ( f l u en c e ) a p r oz ó d i e ř e č i – z a no r m á l n í ř e č o v ou p r o d u k c i j e p ov a ţ ov á n o p ř i b l i ţ n ě 1 2 0 s l o v z a m i n u t u . P o kl e s n a d 5 0 s l o v z a - 22 -
m i n u t u s e oz n a č u j e j a k o i n f l u e n c e . O h yp e r f l u e n c i s e j e d n á t e h d y, k d yţ p r o d u k c e ř e č i p ř e s á h n e 2 0 0 sl o v z a m i nu t u . Po r u c h y p o j me n o v á n í (a n o mi e ) – p o r u c h y p o j m e n o v á n í s e v ys k yt u j í v r ŧ z n é m í ř e u k aţ dé h o t yp u a f á z i e . Ř e č o v é a u t o ma t i s my – j e d n á s e o m i m o v ol n í , st e r e o t yp n í o p a k o v á n í s l a b i k , n e o l o gi s m ŧ č i f r á z í . Ř e č o v é a u t o m a t i sm y s e o b j e v u j í u t ě ţ k ýc h t yp ŧ a f á z i e . P a c i e n t m ŧţ e o p a k o v a t s é r i i b ez v ýz n a m n ýc h s l a b i k , z d e s e j e d n á o t z v . i t e r a č n í s t e r e o t yp i e ( „ t o t o - t ot o “ a t d . ) n e b o o t z v. ţ a r go n o v é s t e r e o t yp i e („lokely nad, lokely nad“ apod.). Pe r s e v e r a c e – H e l m o v á - E s t a b r oo k s o vá a A l b e r t ( i n C s é f a l v a y, 1 9 9 6 a ) d e f i n u j í p e r s e v e r a c i j a k o n e a d e k v á t ní p ř e t r v á v á n í a n e b o z n o v uo b j e v e n í s e p ř e d c h á z e j í c í h o el e m e n t u . Č e c h á č k o v á ( 2 0 0 7 , s . 1 53 ) d e f i n u j e p e r s e v e r a ci j a k o „ u l pí v á n í n a p ř e d c h o z í m p od n ě t u i p ř i d al š í c h o d po v ě d í c h , k d y d a n ý p o d n ě t j i ţ n e p ŧ s o bí “ . Č e c h á č k o v á ( i n i b i d . ) d á l e d o d á v á , ţ e s e p e r s e v e r a c e l i š í o d e c h o l á l i í , c o ţ j e op a k o v á n í s l o v n e b o j i n ýc h č á s t í p o d r u h ýc h . A g r a ma t i s my – j s o u p o r u c h y s yn t a k t i c k é s t r u k t u r y. N e j č a s t ě j i s e j e d n á o poruchy skloňování nebo časování. Pa r a f á z i e – j e d n á s e o d e f o r m a c i s l o v r ŧ z n é h o t yp u a s t u p n ě ( Č e c h á č k o v á , 2007).
R oz l i š uj e m e
se
parafázii
f on e mi c k o u ,
c oţ
je záměna
fonému
v j e d n o m d i st i n kt i v n í m z n a k u , p a r af á z i i s é ma n t i c k ou , k d y Č e c h á č k o v á ( 2 0 0 7 ) ř í k á , ţ e p a c i e n t n a h r a z u j e sl ov o , n a kt e r é s i n e m ŧ ţ e v z p o m e n out v ýz n a m o v ě
p o d o b ným
slovem
nebo
opíše
jeho
v ýz n a m ,
a
p a r af á z i i
ţ a r g o n o v ou . Ţa r go n o v á p a r a f á z i e j e t ě ţ k á s l o v ní d e f o r m a c e , k d y s l o v o j e k n e p o z n á n í z m ě n ěn é a n e l z e p o r oz um ě t p r o d u k o v a n é ře č i ( Č e c h á č k o v á , 2007). Po r u c h y p o r o zu m ě n í ř e č i – p ř i p r v n í m k o nt a k t u s o so b ou s a f á z i í n e m us í b ýt t yt o p o r u c h y i h n e d p a t r n é ( Č e c h á čk o v á , 2 0 0 7 ). P o r u c hy p o r o z u m ě n í j s o u u a f á z i í v e l m i č a s t ým p r ŧ v o d n í m j e v em a j e n v e l m i m á l o o s o b s a f á z i í m á n e p o r u š e n é p o r oz um ě n í ř e č i ( i n i b i d. ) . Po r u c h y č t e n í a p s a n í – c h yb y a t ě ţ k o s t i , k t e r é s e v ys k yt u j í v ř e č i os o b y s a f á z i í , s e t é m ě ř vţ d y o b j e v u j í i v p s a né ř e č i a č t e n í . Č e c h á č k o v á ( 2 0 0 7 ) k t ě m t o s ym p t o m ŧ m d á l e p ř i ř a z uj e : - 23 -
Logorhea
–
j e dn á
se
o
překotně
r yc h l o u
mluvu
se
s n í ţ e n ou
s r o z um i t el n o s t í . N e o l o g i s my – j e j ed i n c e m z á m ě r n ě , um ě l e s e s t a v e n é n e bo p ř e v z a t é s l o v o, k t e r é s e v j az yc e n e u ţ í v á a k t e r é n e m á ţ á d n ý v ýz n a m ( D v o ř á k , 2 0 0 7 ) . Pa r a f r á z i e – j e s ní ţ e n á s c h o p n os t aţ ne s c h o p n o s t v ě t n é h o v yj á d ř e n í .
2.5 Klasi fikace N á z o r o v á n e j e d n o t n o s t v d e f i n o v á ní a f á z i e s e p r o m í t á i d o r o v i n y j e j í h o t ř í d ě ní . N e t ýk á s e t o j e n r o z dí l n é h o kl a s i f i k a č n í h o s ys t é m u a f á z i í j e d n o t l i v ýc h a f a z i o l o gi c k ýc h š k o l , a l e i t o h o, j e s t l i m á vŧ b e c v ýz n a m t yt o p o r u c h y k l a s i f i k o v a t ( C s é f a l v a y, 2 0 0 3 ) . V k l a s i c k é l i t e r a t u ře ( n a p ř . H a r t l ( 1 9 8 7 ) ) j e a f á z i e r o z d ě l e n a d o č t yř f o r e m : a m n e s t i c k á a f á z i e , m ot o r i c k á a f á z i e , p e r c e p č n í a f á z i e a t ot á l ní a f á z i e . K l e n k o v á (2 0 0 6 ) u v á d í , ţ e v l o go p e d i c k é p r a x i j e č a s t é uţ i t í n e j e l e m e n t á r n ě j ší h o d ě l e n í , t j . d ě l e n í n a a f á z i i s e n z o r i ck o u ( r e c e p t i v n í , W e r n i c k e h o ) , m o t o ri c k o u ( ex p r e s i v ní , B r o c k o v a ) a t o t á l n í ( gl o b á l n í ) .
2.5.1 Bostonská klasifikace V s o u č a s n o s t i d o m i n u j e t z v. k l a s i c k á t yp o l o gi e a f á z i í , j e j í ţ z á k l a d y p o l oţ i l i v 1 9 . s t ol e t í f r a n c o u z s k ý c h i r u r g P a u l B r o c a a n ěm e c k ý n e u r o l o g a p s yc h i a t r
Karl
Wernicke.
V modernějších
pojetích
se
sice
nezměnilo
p ŧ v o d n í oz n a č e n í j e d n o t l i v ýc h t yp ŧ a f á z i e , a l e p od s t a t ně s e z m ě ni l j e h o o b s a h ( C s é f a l v a y, 2 0 0 3 ) . V p o d s t at ě j d e o v n i t ř n í d i f e r e n c i a c i a f á z i e , k t e r á j e z a l oţ e n á n a s i l n ýc h a s l a b ýc h s t r á n k á c h j e d n o t l i v ýc h ř e č o v ýc h m o d a l i t ( i n i b i d . ) : p o j m e n o v á ní , f l u e n c e k o n v e rz a č n í ř e č i , p o r oz u m ě n í m l uv e n é ř e č i , opakování. V B o s t o n s k é k l a si f i k a c i n a l e z n e m e t yt o t yp y a f á z i í , k t e r é j s o u d ě l e n y dle fluence a nonfluence: mezi fluentní
a f á z i e p a t ří gl o b á l n í a f á z i e ,
t r a n s k o r t i k á l n í sm í š e n á a f á z i e , B r o c o v a a f á z i e a t r a n s k or t i k á l n í m o t o r i c k á a f á z i e , a m ez i n o nf l u e n t n í a f á z i e p a t ří W e r ni c k e h o a f á z i e , t r a n s k o r t i k á l ní s e n z o r i c k á a f á z i e , ko n d u k č n í a f á z i e a an o m i c k á a f á z i e . V p ř e h l e d n é t a b u l c e ( T a b u l k a 1 ) N e u b a u e r ( 2 0 0 7 a ) u v á d í t yp y a f á z i e a k n i m m í st o p oš k oz e n í m oz k o v é kŧ r y: - 24 -
Tabulka 1. Nejčastěji uváděná topografie místa poškození mozkové kůry u jednotlivých typů afázie (Neubauer, 2007a, s. 54) Typ afázie M ísto po ško zení mo zko v é kůry Globální afázie
okolí Sylviovy r ýhy, r ozsáhlé léze s frontálním i
(T ranskortikální smíšená afázie)
temporálním loţiskem, rozsáhlé léze v povodí levé arterie cerebri či carotis interna
Brocova afázie
frontálně vlevo, tzv. Brocova oblast – Brodmanova area 44 -45 a její okolí
Transkortikální motorická afázie
okolí Brocovy oblasti či její část směrem k motorické oblasti mozkové kŧr y
Wernickeova afázie
temporálně vlevo, tzv. Wernickeova oblast – Brodmanova area 22 a její okolí
Transkortikální senzorická afázie
okolí Wernickeovy oblasti, léze zadních částí spánkového laloku zasahující do týlního laloku
Kondukční afázie
gyrus supramarginalis, sluchová kŧra vlevo
Ano mická afázie
dříve bylo udáváno temporo -parieto -okcipitální rozhraní, dnes není lokalizační hodnota tohoto typ u afázie uznávána
P ř e h l e d n ý p o p i s j ed n o t l i v ýc h t yp ŧ a f á z i e u v á dí n a p ř . Č e c h á č k o v á (2007) a Cséfalvay (2007b): G l o b á l n í af á z i e – j e n e j t ě ţ ší m t yp e a f á z i e . T yp i c k á j e n u l o v á s p o nt á n ní p r o d u k c e , ř e č j e n on f l u e n t n í , p a c i e n t ne r e a gu j e n a m l u v e no u a n i n a p s a nou v ýz v u . O p a k o v á n í s l o v č i v ě t j e v e l m i t ěţ c e n a r u š e n é . N a r u š e n á j e i s c h o p n o s t p o j m e n ov á n í . O b j e v uj í s e p e r s e v e r a c e . T ě ţ c e n a r u š e n é j e i p o r o z um ě n í ř e č i , č t e n í a p s a n í . T r a n sk o r t i k á l n í sm í š e n á a f á z i e – kl i n i c k ý o b r a z t é t o a f á z i e j e v e l m i podobný
gl o b á l n í
afázii,
s v ýj i m k o u
r e l a t i vn ě
z a c ho v a n é
schopnosti
o p a k o v á n í sl o v a v ys o c e a u t o m a t i z o v a nýc h f r á z í . V ř e č i p ac i e n t ŧ s e ob j e v u j í echolálie
a
řečové
perseverace.
Těţce
narušené
je
i
p o r oz u m ě n í
a
p o j m e n o v á ní . B r o c o v a af á z i e – pr o d u k c e ř e č i j e o p ě t n o n f l u e n t ní , t e m po ř e č i j e v ýr a z n ě z p o m al e n o . N e j n á pa d n ě j š í m s ym p t o m e m j e t ěţ c e u t v á ř e n á m l u v a s č e t n ým v ýs k yt e m p a r a f á z i í a p a r a f r á z i í . Č a s t é j s o u t a k é a gr a m a t i s m y, o b t í ţ e č i n í i o p a k o v á n í v ět a n ěk d y i s l o v . P o r o z um ě n í ř e č i j e o p r o t i ř e č o v é p r o d u k c i v ţ d y l e p š í . U p a c i e n t ŧ s t í m t o t yp e m a f á z i e s e v e l m i č a s t o o b j e v u j e a l ex i e a
- 25 -
a gr a f i e . S ym p t o m y p ř i p o r u š e č t e n í a p s a n í j s o u p od o b n é p r o b l é m ŧm v mluvené řeči. T r a n sk o r t i k á l n í
mo t o r i c k á
afázie
–
produkce
řeči
je
nonfluentní.
S p o n t á nn í ř e č o v á pr o d u k c e j e z n a č n ě n a r u š e n á , a gr a m a t i c k á a j e t v o ř e n a s n á m a h o u . Zŧ s t á vá d o b r é o p a k o v á n í a r o z u m ě n í ř e č i . Le x i e m ŧ ţ e b ýt z a c h o v á n a . Zp o m a l e n é t e m p o p ř i p r odu k c i j e p ř í t om n o i p ř i h l a si t é m č t e n í . G r a f i e j e p o z n am e n á n a p o m a l ým t e m p e m . W e r n i c k e o v a af á zi e – p r o d u k c e ř e č i u p a c i e n t ŧ s t í m t o t yp e m a f á z i e j e fluentní,
dobře
a rt i k u l o v a n á .
Ve
s po n t á n n í
řečové
p ro d u k c i ,
kt e r á
je
z r yc h l e n á , s e v ys k yt u j í n e o l o gi s m y a p a r a f á z i e . O b s a h i n f o r m a c e v ř e č o v é p r o d u k c i j e n í z k ý. S c h o p n o st r e p r o d u ko v a t s l o v a , v ě t y j e n a r u š e n a . P ř í t o m na j e l o go r e a , n e o l o gi s m y, p a r a f á z i e . P o r oz u m ě ní ř e č i j e t ěţ c e n a r u š e n o . Le x i e j e v e l m i t ěţ c e n a r u še n a . P o r oz u m ě ní č t en é h o j e n a r u š e n o v el m i t ě ţ c e . G r a f i e m ŧ ţ e b ýt p o f o r m á l n í s t r á n c e z a c h o v á n a . V e s p o n t á n n í m p í s e m n é m p r o j evu s e o b j e v u j í p a r a gr a f i e , z ko m ol e n i n y. T r a n sk o r t i k á l n í se n z o r i c k á af á z i e – p r o d u k c e ř e č i j e f l u e n t n í , a l e b e z o b s aţ n á . V ys k yt u j í s e p a r a f á z i e a n ě k d y a ţ ţ a r go n . P a c i e n t i j s o u s c ho pni r e p r o d u k o v a t i d e l ší v ě t u , a l e b ez p o r oz u m ě ní . P o r oz u m ě n í ř e č i j e n a r u š e no. Le x i e j e b e z c h yb n á , a l e p a c i e n t č t e b e z p o r o z u m ě ní . G r a f i e j e n a r u š e n a , a l e n a p ř . p ř i o pi s o v á n í s l o v č i v ě t m ŧţ e b ýt a k t p s a n í n e n a r u š e n . K o n d u k č n í a f á zi e – p r o d u k c e ř e č i j e t yp i c k á v ýs k yt e m f o n e m i c k ýc h p a r a f á z i í . O p a k o v án í v ě t a s l ov
j e v ýr a z n ě h o r š í ne ţ s p o nt á n n í ř e č .
P o r oz u m ě n í ř e č i ne m u s í b ýt n a r u š e n o . Le x i e n e n í n a r u š e n a . C h yb y s e v ys k yt u j í p o uz e p ři h l a s i t é m č t e ní , t j . p ř i č t e n í j s ou č a s t é p a r a l e l e . P ři t i c h é m č t e ní j e p or o z u m ě ní d ob r é . Gr a f i e j e m í r n ěj i s t i gm a t i z ov á n a v e s p o n t á n n í p s a n í , n ap r o t i t o m u v š a k p ř i d i k t á t u s l ov s e v ys k yt u j í p a r a gr a f i e . A n o mi c k á af á z i e – p r o d u k c e ř e č i j e f l u e n t n í . P a c i e n t i ne m a j í o bt í ţ e při o p a k o v á n í , a l e p ř i p o j m e n o v á n í . P o ro z u m ě ní ř e č i j e n a r u š e n o j e n v e l m i v z á c n ě . Le x i e n a r u š e n o p r a k t i c k y n e n í a gr a f i e j e n a r u š e n y j e n m í r n ě .
Zá k l a d n í
charakteristiky
Bostonské
v p ř e h l e d n é t a b ul c e C s é f a l v a y ( 2 0 0 7 b ) :
- 26 -
klasifikace
afázie
u v á dí
Tabulka 2. Bostonská klasifikace afázií (upraveno dle Cséfalvay, 2007b a Košťálová a kol., 2004) Klinický Spontánní Opakování Po rozu mění Po jmeno v á ní syndrom afázie
řeč
řeči
absence, Globální afázie
stereotypie,
těţce
automatizmy
narušené
těţce narušené
Transkortikální
nonfluentní,
smíšená afázie
minimální
méně
středně těţké aţ
řečová
narušené,
těţké poruchy
produkce,
echolálie
těţce narušené
narušeno
stereotypie Brocova afázie
nonfluentní,
narušené,
lehké aţ středně
agramatizmy,
agramatické
těţké poruchy
narušeno
parafázie Transkortikální
nonfluentní,
méně
lehké aţ středně
motorická afázie
echolalická
narušené,
těţké poruchy
narušeno
těţké poruchy
narušeno
těţké poruchy
narušeno
lehké poruchy
lehce narušeno
lehké poruchy
narušeno
echolálie Wernickeho
fluentní,
afázie
parafázie,
Narušené
ţargon, neologismy Transkortikální
fluentní,
méně
senzorická afázie
echolalická,
narušené,
parafázie
echolálie
fluentní,
těţce
fonemické
narušené
Kondukční afázie
parafázie Ano mic ká a fá zie
fluentní, pauzy, opisy
zachované
V B o s t o n s k é kl a s i f i k a c i p ř e v l á d á l i n gvi s t i c k ý a s p e k t , n e vyš e t ř u j e s e gn o s e , p r a x i e , p r a vo - l e v á o r i e n t a c e , o r i e n t a c e v p r o s t o r u a p o d . ( K l e n k o v á, 2006).
2.5.2 Hrbkova klasifikace K l a s i f i k a c e č e s k é h o n e u r o l o ga J a r o m í r a H r b k a ( 1 9 8 3 ) v yc h á z í z t e o r i e, ţ e z á k l a d ní m oz k o vé m e c h a n i z m y ř e č i t v o ř í s o u st a v a š e s t i k o r o v ýc h o k r s k ŧ a j e j i c h s po j ŧ . H r bk o v a k l a s i fi k a c e z ah r n u j e a f á z i i d o p or u c h k o r t i k á l n í c h f u n k c í , t a kţ e k r o m ě l i n gv i s t i c k é h o d e f i c i t u a k c e p t u j e p o r uc h y gr a f i e , l e x i e, - 27 -
gn o z i e , p o r u c h y v o r i e n t a c i m í s t e m a č a s e m , o r i e n t a c i v p r o s t o r u , p o r u c h y kalkulie
atd.
( Č ec h á č k o v á ,
2007).
Hrbe k
r o z p r a c o v á ní m
vz t a h ŧ
ob o u
s i gn á l n í c h s o u st a v u r č i l š e s t z á k l a d ní c h s l o v n í c h st e r e o t yp ŧ , a t o ( S o v á k , 1981): O k r s e k p r op r i o c ep t i v n í č i l i l og e s t e t i c k ý ( PL ) – t j . m l u v n ě p o h yb o v ý. T e n t o o k r s e k j e i n t e gr á t o r e m v š e c h f a t i c k ýc h f u n k c í ; p r o gr a m á t o r e m a i n i c i á t o r e m s p o nt á nn í m l u v y ( H a r t l , 1 9 8 7 ) . O k r s e k p r op r i o c e p t i v n ě g r a f e s t e t i ck ý ( PG ) – t v o ř í p l á n p í s m a a p ř e v á dí l o ge s t e t i c k é a o p t i c k é p o d n ě t y ( Č e c h á č k o v á , 2 0 0 7 ) . O k r s e k a k u s t i ck ý ( A ) – s l o uţ í k v n í m á n í s l yš e n é m l u v y ( i n i bi d . ) . O k r s e k o p ti c k ý ( O ) – s l o uţ í k v ní m á n í p í s m a (i n i bi d . ) . O k r s e k l o g o mo t o r i c k ý ( L M ) – ří d í v ýk o n n o u č á s t m l uv e n é ř e č i ( i n i b i d ) . O k r s e k g r af o mo t o r i c k ý ( G M ) – ř í d í výk o n p í s m a ( i n i b i d .) . Schéma 1. Základní slovní stereotypy (Hrbek in Sovák, 1981)
Vysvětlivky: GM
okrsek grafomotorický
PG
okrsek proprioceptivně grafestetický
O
okrsek optický
LM
okrsek logomotorický
PL
okrsek proprioceptivní čili logestetický
A
okrsek akustický
Zá k l a d n í v ýk o n y ř e č i l z e s c h e m at i c ky v yj á d ř i t v r ŧ z n ýc h s p o j e n í ch ( D v o ř á k , 2 0 0 7 , s. 15 ) : - 28 -
S p o nt á n n í ř e č : P L – LM O p a k o v á n í a p o r oz u m ě n í sl yš e n é ř e č i : A – P L – LM P o r oz u m ě ní s l yš e n é ř e č i : A – P L P o r oz u m ě ní č t e n í : O – P L P o j m e n o v á n í o b r á z k ŧ : O – P L – LM . H l a s i t é č t e ní : O – P G – P L – LM . S p o nt á n n í ps a n í : P L – P G – G M . M e c h a n i c k é o p i s ová n í , o b k r e s l o v á n í : O – P G – GM . O p i s o v á ní s p o r oz um ě n í m : O – P L – P G – G M . P s a n í p o d l e di k t á t u: A – P L – P G – G M . C h yb o u H r b k o v a p o h l e d u n a a f á z i i b yl o p o p ř e n í v ýz n a m u W e r n i c k e o v a s l u c h o v é h o c e n t r a . H r b e k d á l e d ě l í p o šk o z e n í n a n u kl e á r n í a n a d i s j u n k t i v n í . N u k l e á r n í p o r u c h y v z n i k a j í p ř i p o ško z e n í j á d r a ( o k r sku ) d a n é k o r t i k á l ní o b l a s t i , d i s j u n k t i v ní p o r u c h y v z n i k a j í p ř i n a r u š e n í s p o j ŧ m e z i j á d r y ( o k r s k y) ( Č e c h á č k o v á , 2 0 0 7 ).
2.5.3 Kimlova klasifikace K i m l o v a k l a si f i k a c e a f á z i í r e s p e k t u j e l o k a l i z a c i l é z e a j e z a m ě ř e n a n a l i n gv i s t i c k ý d e f i c i t . T a t o k l a s i f i k a c e p r e c i z n ě p o p i s uj e j e d n o t l i v é t yp y a f á z i í , a l e c h yb í z d e p o h l e d n a o s o b u s a f á z i í z h l e di s ka p o s t i ţ e n í c e l é h o c e n t r á l n í h o n e r v o v éh o s ys t é m u ( Č e c h á č k o v á , 2 0 0 7 ) . K i m l ov a k l a s i f i k ac e j e k l a s i f i k a c e s yn d r o m o l o gi c k á . V yc h á z í z p a t o f yz i o l o gi e p o r u c h z á kl a d n í ch f u n k c í ř e č i ( K i m l , 19 6 9 ) . K i m l ( 1 9 6 9, s . 1 1 1 ) ř í k á : „ J e d n od u c h o u k l a s i f i k a c i a f á s i í j se m v yt v o ř i l p o d l e v ýr a z n ýc h k v a l i t p o r u c h y ř e č i ; t ě m i t o k v a l i t a m i j s o u p ř e v a ţ u j í cí p o r u c h y c h á p á n í s m ys l o v é h o v ýz n a m u a r oz u m o v é ho , l ogi c k o - gr a m a t i c k é h o u s t r o j e ní a p a m ě t i ř e č i ( a p h a s i a s e n s o r i c a ) , p ř e v a ţ u j í c í po r u c h a ř e č o v é h o v yj a d ř o v á n í p ř i n ep o r u š e n é m n e b o m á l o p o r u š e n é m c h áp á n í ř e č i ( a p h a s i a motorica),
c e l k o vá
nebo
praktická
n e s c h o p n o st
chápání
s m ys l o v é ho
v ýz n a m u , r o z u m ov é h o u s t r oj e n í a v yj a d ř o v á n í ř e č í ( a p h a s i a t o t a l i s ) “ . K i m l ( 1 9 6 9 ) s e n av r a c í k p ŧ v o d n í W e r n i c k e o v ě k l a s i f i ka c i a f a s i í a r o z l i š u j e t ř i z á k l a dn í d r u h y a f á z i í , a f á z i i t o t á l ní , s e n z o r i ck o u a m o t o r i c k o u. T yt o t ř i z á k l a d n í d r u h y a f á z i í K i m l ( 1 96 9 ) d ě l í t a k t o : - 29 -
A p h as i a t o ta l i s – p o r u c h a c e n t r á l n í h o s e nz o r i c k é h o a m o t o r i c k ého s ys t é m u ř e č i . A p h as i a mo t o r i c a A p h a s i a m ot o r i c a – p o r u c h a c e n t r á l ní h o m o t o r i c k é h o s ys t é m u řeči. Aphasia
m o t o ri c a
t yp u s
„ j a r go n “
–
v ýs k yt
n e s m ys l n ýc h
k o m b i n a c í s l a b i k n eb o z ko m ol e n i n sl o v . A p h a s i a m ot o r i c a an a r t h r i c a - n e s c h o p no s t m l u vi t a a r t i k ul a č n ě č í s t p ř i u c h o v a n é m n e b o p o s t i ţ e n é m c há p á n í ř e č i . A p h as i a s e n s o r i c a Aphasia sencorica Aphasia
sencorica
amnestica-
převaţují
v ýr a z n é
a m ne s t i c k é
p ř í z n a k y. A p h a s i a s e n s o ri c a t yp u s „ j a r go n “ – p ře v a ţ u j í s l ov n í p a r a f á z i e a n e o l o gi z m y. A p h a s i a s e n s o r i c a dys l o gi c a – ř e č b e z e s m ys l u a r o z u m u . T o t o d ě l e n í s e u j al o n e j v í c e v k l i ni ck é p r a x i f on i a t r ŧ ( C s é f a l v a y, 1996b).
2.5.4 Lurijova klasifikace Za k l a d a t e l n e u r o p s yc h o l o gi e A . R . Lu r i j a n ez k o u m al a f á z i i i z o l o v a n ě , a l e z d ŧ r az ň o v a l ú l o h u ř e č i v p s yc h i c k ýc h p r o c e s e c h č l o v ě k a ( C s é f a l v a y, 1 9 9 6 c ) . Lu r i j o v a k l a s i f i k a c e j e z a l oţ e na n a k o n c e p c i t ř í f u n k č n í c h b l o k ŧ 6 a k o r t i k á l ní c h z ó n m o z k u . Lu r i j ŧ v p ř í s t u p j e o r i e n t o v á n n e j e n n a t o p i k u l é z e m o z ku , a l e i n a d ef i n o v á n í p ri m á r n í ho d e f e k t u . Lu r i j a d ě l í a f á z i e d o d v ou z á k l a d ní c h o b l a st í (i n C s é f a l v a y, 2 0 0 3 ) : A f á z i e v zn i k l é p ř i l é z í c h p ř e d n í c h č ás t í mo z k u - d yn a m i c k á a f á z i e a e f e r e n t n í m o t o ri c k á a f á z i e .
6
Lurijovo dělení mozku na tři funkční bloky: I. blok regulace tonusu a bdění, II. blok přijímání, analýzy a zpracování
informací, III. blok programování, regulace a kontroly rŧzných aktivit (Cséfalvay, 2003). Dle Luriji vzniká afázie organickým poškozením druhé a třetího bloku. Oblasti druhého a třetího bloku mozku jsou rozděleny do tří zón: primární, sekundární a terciární. Tyto zóny fungují podle tří zákonŧ, a to: hierarchického fungování, klesající specifičnosti a vzrŧstající lateralizace (Cséfalvay, 1996c).
- 30 -
A f á z i e v z n i k l é p ř i p o šk o z e n í z a d n í c h č á s t í mo z k u – a f e r e n t ní m o t o r i c k á , a k u st i ck o - m n e s t i c k á , s e n z o r i c k á , s é m a n t i c k á a a m n e s t i c k á afázie. P r o v ě t š í p ř e h l e d n os t u v á d í m e Lu r i j o v o d ě l e n í v t a b u l c e ( T a b u l k a 2 ). T a b u l k a o b s a h u j e t yp a f á z i e a p r i m á r n í d e f e k t , k t e r ý j e z á k l a d e m d a n é h o t yp u a f á z i e , d á l e t at o t a bu l k a ob s a h u j e l o k a l i z a c i l éz e p od l e t ř í f u n k č ní ch b l o k ŧ a k o rt i k á l n í c h z ó n m oz k u .
Tabulka 3. Klasifikace afázie podle A. R. Luriji (tabulku sestavili Kaganová a Saling i n C s é f a l v a y , 2 0 0 3 , s. 209)7 Typ afázie Pri má rní defekt Kortikální oblast Blok Zó na Dy na mic ká
iniciace řeči
frontální lalok
III
terciární
Eferentní
porucha kinetické
precentrální
III
sekundární
motorická
organizace
Aferentní
porucha
postcentrální
II
sekundární
motorická
kinestetické
porucha
horní zadní
II
sekundární
fonematické
temporální
II
sekundární
II
terciární
aferentace Senzorická
diferenciace Akusticko-
porucha sluchově-
střední
mnestická
řečové paměti
temporální
porucha simultánní Sé ma ntic ká
syntézy infor mací
TPO
2.5.5 Olomoucká klasifikace O l o m o u c k á kl a s i f i k a c e a f á z i í j e uţ í v á n a n a N e u r o l o gi c k é k l i n i ce F a k u l t n í n e m o c n i c e O l o m o u c . T a t o kl a s i f i k a c e s e o p í r á o n ě k t e r é p r v k y H r b k o v y t e o r i e ( 1 9 8 3 ) , a l e j so u z d e t a k é z ú r o č e n y d l o u h o d o b é z k u š e n o s t i s d i a gn o s t i ko u a t e ra p i í o so b s a f áz i í , k t e r á s e o p í r á o m od e r n í z o b r a z o v a cí m e t o d y ( Č e c h á č k o v á , 2 0 0 7 ) . D l e t é t o k l a si f i k a c e j e l é z e l ok a l i z o v á na
7 V uvedené tabulce není zařazen syndrom amnestické afázie, a to z toho dŧvodu, ţe podstata vzniku této afázie je nejnejasnější (Cséfalvay, 2003).
- 31 -
v u r č i t é m m oz k o v ém l a l o k u c h a r a k t e ri z o v á n a s p e c i f i c k ým i s ym p t o m y. T y p a k t v o ř í o b s a h k onk r é t n í k o r t i k á l ní p or u c h y ( Č e c h á č k o v á , 2 0 0 7 ) . T a t o k l a si f i k a c e r o z l i š uj e p ě t t yp ŧ a f á z i í ( i n i b i d . ): G l o b á l n í ( t o t ál n í ) a f á zi e – j e n e j t ěţ ší p o r u c h o u , k t e r á po s t i h uj e v š e c h n y k o r t i k á l ní f u n k c e . P a c i e n t n e r o z um í m l u v e n é ř e č i , j e d e z o r i e n t o v á n č a s e m , m í s t em i vl a s t ní o s ob o u , n e n í s c h o p e n ţ á d n é ř e č o v é p r o d u k c e . A mn e s t i c k á
a f á zi e
–
lokalizace
léze
b ýv á
v parietálním
l a l o ku.
A m n e s t i c k á a f á z i e j e n e j l e h č í f o r m o u a f á z i e . Ř e č j e p r o t k án a l a t e n c e m i p ro r o z p o m í n á n í n a d a ný v ýr a z . N á p a d n ým z n a k e m j e a n o m i e , t e d y n e s c h o p n o s t p o j m e n o v á ní . přítomna
lehčí
C h ar a k t e r i s t i c k é p or u c h a
jsou
gr a f i e .
také
sémantické
Rozumění
parafázie.
m l u v e n ém u
je
B ýv á
neporušeno.
O p a k o v á n í j e d ob r é . E x p r e si v n í a f á zi e – v z n i k á p ř i l éz i f r on t á l n í ho l a l o k u a p ř i l o k a l i z a c i l éz e n a p a r i e t o f r o n t á l ní m a f r o n t o t em p o rá l n í m po m ez í ( v ě t š í č á s t a l e m u s í z a s a h o v a t d o f r o nt ál n í h o l a l ok u ) . M ez i s ym p t o m y p a t ř í n e s c h o p n o s t v ě t n é ho v yj á d ř e n í ( p a r a f r á z i e ) , t ě ţ k o st i p ř i t vo r b ě s l o v , v ě t , u n ej t ěţ š í c h t yp ŧ a f á z i e pacient
uţ í v á
k vyj a d ř o v á n í
tzv.
t r os k y“ 8
„slovní
r ŧ z n ýc h
m o d u l a cí .
Rozumění mluvené řeči není porušeno. B ýv á p o r u š e n a l e x i e i gr a f i e . U l e x i e j e n a r u š e n o c h á p á n í o b s a h u v ě t n é ho celku. Pe r c e p č n í af á z i e – u t o h o t o t yp u a f á z i e d o m i n u j e n a r u še n í d e k ó d ov á n í a r o z u m ě ní ř e č i . T yp i c k á j e l o go r e a , a l e n e m u s í b ýt v ţ d y p ř í t o m n a .
P a c i e nt
m l u v í l e h c e a m n o h o , a l e i n f o r m a č n í h o d n o t a j e v e l m i ní z k á . P o k u d s e j e d ná o
těţké
p o st i ţ e n í ,
pacient
n e r o z um í
vŧbec.
Často
se
v ys k yt u j e
t z v.
a n o s o gn o z i e 9 s v é p or u c h y. J s o u p ř í t o m n y n e o l o gi s m y a p e r s e v e r a c e . B ýv á t ě ţ c e p o r u š e n a l e x i e , gr a f i e i k r e s b a . Integrační
af á z i e
parietotemporálního
– a
vzniká
při
lézi
parietofrontálního
p a r i e t á l ní ho
p o m ez í .
laloku
Převaţuje
nebo
d e s t r uk ce
p a r i e t á l n í l o k al i t y. Zá k l a d n í c h a r a k t e r i s t i ko u t o h ot o t yp u a f á z i e j e t z v.
8 Na otázku „Jak se jmenujete?“ Pacient odpoví např. „Osmýho.“ (Čecháčková, 2007). 9 Neschopnost náhledu klienta na nenormálnost vlastního stavu (Dvořák, 2007).
- 32 -
G e r s t m a n n ŧ v s yn d r o m . 10 D á l e m ŧ ţ e b ýt p o r u š e n a l ex i e , k r es b a , č a s t é b ýv a j í m n e s t i c k é o bt í ţ e , ob t í ţ e s v yb a v o v á n í m s l o v , n e ní j a s n ý k o m u n i k a č n í z á m ě r. R o z u m ě n í m l u v e n ém u s l ov u n e n í p o r u še n o .
2.6 Diagnostika Lo go p e d i c k á
d i a gn o s t i k a
afázií
je
především
d i a gn o s t i kou
t e r a p e u t i c k o u – s l ou ţ í k e s t a n ov e n í p oč á t k u a p l á n u p ř i m ě ř e n é l o go p e d i c k é t e r a p i e . J e n e z b yt n o u s o u č á s t í k o m pl ex ní d i a gn o s t i k y a f á z i e r e a l i z o v a n é ve spolupráci
n e u r o l o ga ,
klinického
p s yc h o l o ga
či
n e u r o p s yc h o l o ga
a
k l i n i c k é ho l o go p e d a ( N e u b a u e r , 1 9 9 8 ) . N e u b a u e r ( 1 9 9 8 , 2 0 0 7 b ) v ym e z u j e t yt o ú k o l y l o go p e d i c k é d i a gn o s t i k y: N a v á z a t k o nt a k t s o s o b o u s a f á z i í , v yt v o ř i t p o c i t vz á j e m n é d ŧ v ě r y a n a d ě j e n a v ýs l e d e k t e r a p i e . Provést
dl e
moţností
a
stavu
pa c i e n t a
v yš e t ř e n í .
V t ě ţ k ém
p o s t a k u t n í m s t a v u p r o v é s t a l e s p oň o r i e n t a č n í a s c r e e n i n go v é v yš e t ř e n í . P o k u d t o st a v p a c i en t a d o v ol í , p r ov é s t p o d r o b n é v yš e t ř e n í . N a z á k l a d ě v yš e t ř e n í p ř i s p ě t k di a gn o s t i c e t yp u a r o z s a h u a f á z i e a d e f i n o v a t z á v a ţ no s t p o s t i ţ e ní ř e č o v é k om u n i k a c e . S t a n o vi t pl á n t e r a p e u t i c k é h o p ŧ s ob e n í , i n d i vi d u á l ní p l á n l o go p e d i c k é péče. In i c i o v a t
p ŧ s o b e ní
dalších
o d b o r ní k ŧ ,
pokud
je
ţ á do u c í ,
např.
v yš e t ř e n í o f t a l m o l oge m p r o k o r e k c i o č n í v a d y, f o n i a t r e m , k t e r ý s t a n o v í , z d a j e/ n e n í po t ř e ba p ř i d ě l i t s l u c h o vo u p r o t e t i k u a p op ř . i d a l š í m i o d b o r n í k y. Navázat
k o n t a kt
s f yz i o t e r a p e u t e m
pro
koordinaci
rehabilitace
v o b l a s t i s o m at i c k éh o p o s t i ţ e ní a ř e č o v é k o m u n i k a c e , h yb n o s t i r u k y a gr a f o m o t o r i k y, č t e n í a p s a n í . M o t i vo v a t r o di n u a o š e t ř u j í c í p e r s o n á l k e s p o l u p r á c i .
10 Gerstmannŧv syndrom má čtyři prvky: agnozie prstŧ ruky – pacient se má dotknout určenou rukou jmenovaného prstu na ruce vyšetřujícího, porucha rozeznávání pravé a levé strany těla, agrafie disociovaná – bývá porušeno spontánní psaní a psaní na diktát, ale schopnost opisu, tzv. echografie (opis bez porozumění) je uchována, porucha kalkulie (Čecháčková, 2007, s. 166).
- 33 -
D i f e r e n c i á l n í d i a gn o s t i k a o d l i š í a f á z i i o d d a l š í c h p o r u c h , o d d ys a r t r i e , a gn o z i e , a p r a x i e , al e x i e a m u t i sm u (K l e n k o v á , 2 0 0 6 ) . D á l e o d d e m e n c í a p s yc h ó z ( C s é f a l v a y, 1 9 9 6 b ) . V d i a gn o s t i c k é m p ro c e s u a f á z i e j e n e z b yt n é , a b y l o go p e d z n a l z á k l a d y n e u r o l o gi c k é
d i a g n o s t i k y.
Ta
je
v současnosti
v e l k ým
přínosem
pro
l o go p e d i i , z e j m é n a s v ým i p r u d c e s e r o z v í j e j í c í m i a s t á l e se z d o ko n a l u j í c í m i z o b r az o v a c í m i
metodami
m oz k u
( P e u t e l s c h m i e d ov á ,
2005).
M ez i
n e j z n á m ěj š í z o b r az o v a c í t e c h n i k y, m e t o d y m o z k u m ŧţ e m e z a ř a d i t : Po č í t a č o v o u t o mo g r a f i i ( C T ) – j e d ná s e o m e t o d u z o b ra z u j í cí s t r u kt u ru t k á n ě . P r i n c i p e m t é t o m e t od y j e p r ŧ c h o d r e n t ge n o v é h o z ář e n í t k á n í a j e ho detekce
v h o d n ým
detektorem,
který ho
převede
na
e l e k t r i c k ý s i gn á l ,
a n a l yz o v a n ý p o t o m p o č í t a č e m ( K u l i š ť ák , 2 0 0 3 ) . M a g n e t i c k á r e z o n a n c e ( M R , M R I ) – t a t o m e t o d a j e z a l oţ e n a n a p r i n c i pu změny
m a gn e t i c k ýc h
vlastností
t k án ě
při
jejím
umístění
do
silného
m a gn e t i c k é h o p o l e (i n i bi d . ) . Fu n k č n í
ma g n e t i c k á
rezonance
(fMRI)
–
metoda
fMRI
v yu ţ í v á
m a gn e t i c k ýc h v l a s t n o s t í l át e k ( h e m o gl o b i n u ) v o k ys l i č e n é a n e o k ys l i č e n é k r v i . A l e s v o u „ f u nk č n o s t í “ s e l i š í o d p o u h é h o z o b r az o v án í st r u k t u r y. T a t o m e t o d a v yu ţ í v á d i a m a gn e t i č n o s t i ox yh e m o gl o b i n u , kt e r ý s e p o o d k ys l i č e n í s t á v á d e o x yh e m o gl o b i n e m a z k r a c u j e r e l a x a č n í č a s a u m o ţ ň u j e u k á z at m o z e k n e j e n s t r uk t ur á l n ě , a l e v ýb ě r o v ě i a k t i vo v a n á m í s t v n ě m ( i n i b i d . ) . Po z i t r o n o v á e mi s n í t o mo g r a f i e ( PE T ) – j e d n á s e o n ei n v a z i v n í p o s t u p k m ě ř e n í m e t a b o l i ck é a k t i v i t y b u n ě k v l i d s k ém t ě l e . J e z al o ţ e n a n a d e t e k c i z á ř e n í p o c h áz e j í c í ho z r a d i o f a r m a k p o da n ýc h p a c i e n t o v i ( i n i b i d. ) . J e d n of o t on o v á e mi s n í p o č í t a č o vá t omo g r a f i e ( S PE C T ) – t a t o t e c h n i k a v yu ţ í v á
r a d i o a k t i vn ě
značenou
l á t ku
s cílem
n e i n v az i v n í h o
z o b r az e n í
k r e v n í h o p rŧ t o k u ur č i t o u č á s t í t ě l a , t e d y i m o z k u . D e t ek c e t é t o l á t k y j e p r o v á d ě n a ga m a - k a m e r o u , k t e r á s e o t áč í k o l e m h l a v y a p o č í t a č z p r a c o v á ní m j e j í h o si gn á l u v yt v á ř í d v o u - č i t r o j r o z m ě r n é z o b r az e n í di s t r i bu c e z n a č e n é l á t k y. ( i n i b i d . ) . P r o p l á n ov á n í t e r a p i e p a c i e n t a s a f áz i í j e k l í č o v ým ú k o l e m v yš e t ř e n í . Orientační
v yš e t ř e n í
mohou
r e a l i z ova t
lékaři
(nejčas těji
n e u r o l o go v é ) ,
d e t a i l n í a k o m p l ex ní v yš e t ř e n í a f á z i e p a t ř í d o k o m pe t e n c e k l i n i c k é ho - 34 -
l o go p e d a ( C s é f a l v a y, 2 0 0 7 a ) . P a c i e n t m ŧ ţ e b ýt d i a gn o s t i k o v á n p om o c í k l i n i ck é h o v yš e t ř e n í n e b o po m o c í s t an d a rd i z o v an ý c h t es t ů p r o v yš e t ř e n í a f á z i e (Č e c h á č k o v á , 2 0 0 7 , s . 1 6 1 ) . Nejprve
se
b u d em e
z a b ýv a t
k l i n i ck ým
v yš e t ř e n í m .
Nejdříve
se
z a m ě ř í m e n a p o st u p k l i n i c k é h o v yš e t ř e n í d l e C s é f a l v a ye ( 1 9 9 6 b ) , a p o t é na p o s t u p k l i n i c k é h o vyš e t ř e n í d l e Č e c h á č k o v é ( 2 0 0 7 ) . C s é f a l v a y ( 1 9 9 6 b ) p ř e d z a č á t k e m v yš e t ř e n í p a c i e n t a d o p o r uč u j e z j i s t i t , z d a p a c i e n t n e p ot ř e b u j e b r ýl e , s l u c h a d l a , p r o t é z u a p o d . P o t é n á s l e d u j e j i ţ samotné
v yš e t ř e n í ,
které
začíná
konverzačním
r oz h o v o r e m .
Di a l o g
s p a c i e n t e m t v o ř í z á k l a d , z e kt e r é h o p o d l e p r oj e v u j í c í c h s e s ym p t o m ŧ p o s t u p uj e m e d á l e . N á s l e d u j e v y š e t ř e n í s p on t á n n í ř e č i p a c i e n t a . M ě l i b yc h o m v yt v o ř i t a t m o s f é r u , v e k t e r é se p a c i e n t b u d e c í t i t u v o l n ě n ě . P o t é s e m ŧ ţ e m e z a č í t pt á t n a z á k l a d n í ú d aj e ( j m é n o , a d r e s u , a p o d . ) , o k o l n os t i vzniku
o n e m o c n ě ní
a
na
celkové
obtíţe
( C s é f a l va y,
1996b).
Při
n o n f l u e n t ní c h a f á z i í c h j e n u t n é , a b y v yš e t ř u j í c í k l a d l o t áz k y. B ě h e n t o h o t o v yš e t ř e n í h o d n o t í m e f l u e n c i ř e č i , v ýs k yt p a r a f á z i í , p o r u c hy p ř i p o j m e n o v á ní , a gr a m a t i s m u s , p e r s e v e r a c e , s t e r e o t yp i e a d a l š í ( i n i b i d . ) D á l e p o k r a č u j e m e v y š e t ř e n í m p o r o z u mě n í ř e č i , k t e r é h o d n o t í m e n a z á k l ad ě v e r b á l n í n e bo p o h yb o v é r e a k c e p a c i e n t a n a u r č i t o u i ns t r u k c i ( i n i b i d . ) . P o t o m t o v yš e t ř e n í n á s l e d u j e v y š e t ř e n í o p a k ov á n í , k t e r é m á d i f e r e n c i á l n í výz n a m z h l e d i s ka j e d n o t l i v ýc h t yp ŧ a f á z i e . N á s l e d uj e vy š e t ř e n í p o j me n o v á n í , k d y p a c i e n t a v yz v e m e , a b y p o j m e n o v a l p ř e d m ě t , r e sp . a b y o d p o v ě d ě l na o t á z ku C o j e t o? D á l e p o k l á d á m e o t á z k y t yp u J a k o u b a r v u m á t r á v a? , K d e p r o m í t aj í f i l m y? a t d . N á s l e d n o u ú l o ho u p a c i e n t a m ŧţ e být v yj m e n o v a t č l e n y u r č i t é k a t e go r i e ( i n i b i d . ) . J a k o p o s l e d n í C s é f a l v a y ( 1 9 9 6 b ) v yš e t ř u j e č t e n í a p s an í . N yn í s e z a m ě ř í m e n a v yš e t ř e n í k o r t i k á l n í c h f u n k c í d l e Č e c h á č k o v é ( 2 0 0 7 ) . Č e c h á č k o v á ( i n i b i d. ) p o v aţ u j e z a z á kl a d t oh o t o vyš e t ř e n í e m p a t i i k p a c i e n t o v i . U v á dí , ţ e m u sí m e b ýt v ţ d y o h l e d u p l n í a t a k t n í ( i n i bi d . ) . Č e c h á č k o v á ( 2 0 0 7 ) u v á d í , ţ e n e ní st r i k t n ě st a n o v e n o , j a k o u o b l a s t z a č í t v yš e t ř o v a t p r v n ě . S a m a v š a k ř í k á , ţ e j e l e p š í z a č í t v yš e t ř e n í m g r af i e . T í m z í s k á m e i n f o r m a c e o t o m , j a k p a c i e n t r o z u m í a v yk o n á v á i n s t u k c e r o z um ě ní m l u v e n é ř e č i ) a j a k ým z p ŧ s o b e m u c h opí t uţ k u a j a k s ní m a n i p u l uj e ( p r a x i e) ( i n i b i d. ) . S o u č á st í v yš e t ř e n í gr a f i e j e i v y š e t ř e n í k r e sb y , k d e h o d n o t í m e s p o n t á n ní k r e s b u , kr e s b u n a p ř í k az a ob k r e s l o v á n í ( i n i b i d . ) . P ot é m ŧţ e m e - 35 -
p ř i s t o up i t k vy š e t ř e n í p o r o zu mě n í ř e č i , k d y h o d n o t í m e re a k c i p a c i e n t a n a mluvený podnět. Paci ent má ukázat jmenovaný předmět, podat jmenovaný p ř e d m ě t , s p l ni t s l o ţ i t ě j š í p ří k a z , o dp o v í d a t n a o t áz k u p o u z e a n o / n e a n a k o n e c o d p o v í d at n a r ŧ z n é d r u h y o t á z e k . D a l ší m k r o k em t o h ot o v yš e t ř e n í j e v y š e t ř e n í s p on tá n n í ml u v y . Zd e s l e d u j e m e f l u e n c i pr o j e v u , s c h o p n os t v ě t n é h o v yj á d ř e n í , v š í m á m e s i s n í ţ e n é m o t i l i t y r t ŧ , j az yk a , b u k á l ní c h s v al ŧ a v n e p o s l e d n í ř a d ě s l e d u j e m e i f o n a c i ( i n i b i d . ) . Č e c h á č ko v á ( 2 0 0 7 ) u v á d í , ţ e p o k ud n e n í po r uš e n o r o z um ě n í , m ŧţ e m e z a č í t v yš e t ř o v a t G e r s t ma n n ů v s y n d r o m . D á l e Č e c h á č k o v á ( 2 0 0 7 ) d o p o r u č u j e v y š e t ř e n í l e x i e , g n o z i e 11, p r a x i e , so ma t o g n o z i e 12 a N e g l e c t s y n d r omu 13. N yn í s i s t r u č n ě c h a r a k t e r i z u j m e s t a n da r d i z o v a n é t e st y p r o v yš e t ř e n í a f á z i e . M ŧţ e m e s i u v é s t kl a s i f i k a c i t es t ŧ , kt e r o u u v á dí C s é f a l v a y ( 2 0 0 7 a , s . 34): Schéma 2. Klasifikace testů afázie (Cséfalvay, 2007a, s. 34)
11 Tzv. gnostické funkce definuje Dvořák (2007, s. 73) jako poznávací funkce. Jedná se o schopnost poznat viděné
předměty, rozeznat a pochopit slyšené zvuky, poznat hmatem předměty, rozeznat části svého těla atd. (in ibid.). 12 Porucha vnímání, poznávání, identifikace, pojmenování, aktivace a uvědomování si jednotlivých tělových segmentŧ jako sloţky celku (Čecháčková, 2007, s. 170). 13 Opomíjení poloviny těla nebo prostoru okolo (Čecháčková, 2007, s. 170).
- 36 -
P r v n í k a t e go r i i t v o ří s c r e e n i n g o v é t e s t y a f á z i e . T yt o t e s t y s e n e j v í c e u ţ í v aj í u p a c i e n t ŧ s p o d ez ř e n í m n a p o r u c h y f a t i c k ýc h f u n k c í ( C s é f a l v a y, 1 9 9 6 b , 2 00 7 a ) . M ez i t yt o t e s t y p a t ř í : D e r A a c h e n e r A p h a s i a -B e d si d e t e s t – t e n t o t e st l z e p o uţ í t „ p ř i p o s t e l i “ p a c i e n t a s a f á z i í . T e n t o t e s t l z e v yu ţ í t u p a c i e n t ŧ , k t e ř í m aj í t ěţ k o u p o r u chu h yb n o s t i č i j s o u z c el a i m o bi l ní . A p h as i a S c r e e n i n g T e s t – a u t o r e m p ŧ v o d n í v e r z e j e Ha l s t e a d - W e p m an. Č e s k o u v e r z i p ř i p r a v i l P r e i ss ( 1 9 9 9 ) ( N e u b a u e r , 2 0 0 7 d ) . P om o c í t o h ot o t e s t u l z e b ě h e m d e s e t i m i n u t z m a p o v a t j az yk o v é s c h o p n o st i v yš e t ř o v a n é o s o b y. M i s s i ss i p p i A p h as i a S c r e e n i n g T e st ( M A S T ) – j e t e s t n a v yš e t ř e n í p o r u c h f a t i c k ýc h f u n k c í v h o d n ý k r yc h l é d i a gn o s t i c e v a k u t n í m s t á di u onemocnění. D r u h o u k a t e go r i i t vo ř í k o mp l e x n í t e s t y a f á z i e . M e z i t yt o t e s t y ř a d í m e ( C s é f a l v a y, 1 9 9 6 b , 2 0 0 3 , 2 0 07 a ) : K v a n t i t a t i vn ě o r i e n t o v a n é t e s t y af áz i e – u m o ţ ň u j í z h od n o t i t s ym p t o m y a f á z i e a u r č i t j e j i c h r o z s a h . M e z i t yt o t e s t y ř a d í m e :
B o s t o n D i ag n os t i c A p h a si a E x a mi n a ti o n ( B D A E ) – j e d n á s e o
t e s t z a m ě ř e n ý n a i d e n t i f i k a c i kl i ni c k ýc h s yn d r o m ŧ a f á z i e .
W e s t e r n A p h a si a B a t t e r y ( W A B ) - p o d r o b n ě j š í c h a r a k t er i s t i ku
t o h o t o t e s t u n a l ez n e m e v t a b ul c e ( T a b u l k a 4 ) . K v a l i t a t i vn ě o r i e n t o v a n é t e s t y af áz i e – t yt o t e s t y h o d n o t í z pŧ s o b a k v a l i t u ř e š e n í d a n é ú l o h y. Z á s a d n í m a sp e k t e m n e j e n t o , um í - l i n e b o n e u m í - l i p a c i e n t d a n o u ú l o hu ř e š i t , a l e p ř e d e v ší m t o , j a k é j s ou j eh o o d p o v ě di . M ez i t yt o t e s t y C s é f a l v a y ( 2 0 0 7 a ) ř a d í :
L u r i j o vo n eu r o p sy c h o l o gi c k é v yš e t ř e n í – p o d r ob n ě j š í p o pi s
v tabulce (Tabulka 4).
Ps y c h o l i n gu i s t i c
A s s e s s me n t
of
Language
Pr o c e s s i n g
in
A p h a si a ( PA L PA ) - – p o d r o b n ě j š í po p i s v t a b ul c e ( T a b u l ka 4 ) . T e s t y o r i e n t o v an é n a f u n k č n í k o mu n i k a c i o s ob s af á zi í – t yt o t e s t y n e h o d n o t í i z ol o v a ně j e d n o t l i v é ř e č o vé f u n k c e . J e j i c h c í l e m j e z m a p o v at e f e k t i v i t u k o m u ni ka c e n a v z d o r y e x i st u j í c í m p o r u c h á m f a t i c k ýc h f u n k c í ( C s é f a l v a y, 2 0 0 7 a ) . M e z i t yt o t e s t y p a t ř í : - 37 -
C o m mu n i c a t i v e Ac t i v i t i e s i n D ai l y L i v i n g ( C A DL - 2 ) – t e s t
měří
s t up e ň
p o ro z u m ě ní
v ko m u ni k a c i
d o s p ě l ýc h
s ř e č o v ým i
a
k o gn i t i v n í m i po r u c h a m i ( i n i b i d . ) . P o dr o b n ě j š í p op i s v t a bu l c e ( T a b u l ka 4). C h a r a k t e r i s t i k u k om p l ex n í c h t e s t ŧ a f á z i e u v á d í C s é f a l va y ( 2 0 0 7 a , s . 3 8) v tabulce (Tabulka 4): Tabulka 4. Charakteristika komplexních testů afázie (Cséfalvay, 2007a, s. 38) NÁZEV TESTU, AUTOR CHARAKTERISTIKA Komplexní testová baterie afázie. Hodnotí se mluvená řeč (produkce a porozumění Western Aphasia Battery (WAB) (Kertesz, 1982)
řeči, souhrnem je kvocient afázie – AQ), psaná
řeč
kvocient praxie,
(čtení
a
psaní,
jazykového
narušení
konstrukční,
kalkulické
souhrnem –
je
LQ),
vizuoprostorové
schopnosti
a
(souhrnem
je
kvocient kortikálního narušení – CQ). Kvalitativní schopností Lurijovo neuropsychologické vyšetření (Christensenová; česká verze 1977)
lexie,
vyšetření (impresivní
grafie),
mnestické
a
Identifikuje poruchy,
gnózie,
se
a
jazykových expresivní
praxie,
kalkulie,
intelektové patologický
který
stojí
řeč,
funkce.
mechanismus
v pozadí
rozpadu
rŧzných funkcí. Kvalitativní agrafie
vyšetření vycházející
Psycholinguistic Assessment of
neuropsychologické
Language Processing in Aphasia
procesŧ.
(PALPA) (Kay, Lesser a Coltheart, 1992)
afázie,
Zjišťují
a
z kognitivně-
koncepce
se
alexie
intaktní
jazykových a
narušené
moduly v rámci modelu jazykových procesŧ (60 subtestŧ, lingvisticky kontrolovatelné poloţky, např. délka a frekvence slov). Vyšetření vycházející z teorie konverzační analýzy.
Kromě
analýzy
transkriptu
Conversation Analysis Profile of
desetiminutové konver zace pacienta s afázií
People with Aphasia (CAPPA)
a jeho konverzačního partnera se realizuje i
(Withworth, P erkins a Lesser, 1997)
inreview
zaměřené
na
zjištění
premorbidního a současného interakčního stylu a konverzačních příleţitostí.
- 38 -
Communicative Activities in Daily
Standardizovaný test mapující ko munikační schopnost
Living (CADL-2) (Holland, Frattali a Fromm, 1999)
pacientŧ
poškozením
s mozkovým
v kaţdodenních
ţivotních
situacích. Hodnocení funkční ko munikace umoţňuje i kvantifikaci výkonŧ. Komplexní
vyšetření
afázie,
Vyšetření fatických funkcí (VFF)
agrafie
vycházející
ze
(Cséfalvay, Klimešová a Košťálová,
jazyka,
opírající
se
neuropsychologickou
2003)
alexie
speci fik o
teorii
a
českého
kognitivně (na
úrovni
slov). Vyšetření je doplněno o hodnocení produkce celkŧm
a
porozumění
(věty,
souvislý
ko mplexnějším text).
Některé
subtesty umoţňují kvantifikaci výkonŧ. Vyšetření fatických funkcí, lexie, grafie, kalkulie, praxie horní končetiny a orální Vyšetření získaných neurogenních
praxie,
motorických
poruch
kognitivně-komunikačních
poruch řečové komunikace
řeči, poruch.
( VZNP ŘK )
Vyšetření slouţí k diferenciální diagnostice
(Neubauer, 2007)
neurogenních poruch komunikace, odhalení koexistujících poruch.
P o s l e d ní k at e go r i i t v o ř í sp e c i á l n í t e s t y af á z i e , po m oc í n i c hţ s e h o d n o t í j e n n ě kt e r é f u n k c e ř e č i ( C s é f a l v a y, 1 9 9 6 b ) . M e z i t yt o t e s t y p a t ř í : T e s t y v yš e t ř u j í c í po r u c h y p o r o z u m ě n í ř e č i o s o b s a f á z i í :
T o k e n t e s t (T T ) – a u t o r y t o h o t o t e s t u j s ou D e R e nz i a V i gn o l o
( 1 9 6 2 ) . T T h o d no t í m í r u p o r u c h y p o r o z u m ě n í ř e č i o s ob s af á z i í . Úl o h ou v yš e t ř o v a n é o s o b y j e n a z á k l a d ě i n s t ru k c e u k á z a t n a ge o m e t r i c k ý t v a r r ŧ z n é v e l i k o st i a b ar v y ( C s é f a l v a y, 2 0 0 7 a ) . T e s t y v yš e t ř u j í c í po r u c h y e x p r e s i v ní ře č i o s o b s a f áz i í :
R e p o r t e r ´ s T e s t (R T ) – a u t o r y t e s t u j s o u D e R e nz i a F e r r a r i
( 1 9 7 9 ) . V yš e t ř o v a n á o s o b a m á j a k o r e p o r t é r p o s p a t p r o i m a gi n á r n í t ř e t í o s o b u , c o v yš e t ř u j í c í d ě l á s ge o m e t r i c k ým i t v a r y r ŧ z n é b a r v y a v e l i k o s t i (in ibid.). T e s t y n a v yš e t ř e n í p o r u c h p o j m e n o v á n í :
Boston
N a mi n g
Test
(BNT)
–
t es t
sestavený
Kaplanem,
G o o d gl a s s e m a W e i n t r a u b e m v r o c e 1 9 8 3 . T e n t o t e s t d i a gn o s t i ku j e s c h o p n o s t v yš e t ř o v a n é o s o b y p o j m e n o v a t 6 0 č e r n o b í l ýc h n a k r e s l e n ýc h - 39 -
objektŧ
r e p r e z e nt u j í c í c h
sl o v a
s postupně
kl e s a j í cí
frekvencí
( C s é f a l v a y, 2 0 0 7 a ) . T e s t y n a h o d n o c e n í p a c i e n t ŧ s t ě ţ k ým s t u p n ě m p o r u c h y:
B o s t o n As s e s s me n t o f S e v e r e A Ph a s i a ( B AS A ) – B A S A b yl
v r o c e 1 9 8 9 s e s t a v en ý H e l m - E s t a b r o o k s o v o u , R a m s b e r ge r e m , M o r ga n e m a
Nicholasem.
Slouţí
k r yc h l é
kvantifikaci
po r u c h
p o r o z um ě n í
a
p r o d u k c e ř e č i u p a c i e n t ŧ s t ěţ k ým i p o r u c h a m i , u n i c h ţ n e l z e p o u ţ í t j i né t e s t y a f á z i í ( C s é f a l v a y, 2 0 0 7 a ) . T e s t y p r o v yš e t ř e n í b i l i n gv á l n í c h o s o b s a f á z i í :
T h e B i l i n g u al A p h a s i a T e s t ( B A T ) – t e n t o t e s t b yl s e s t a v e n ý
k h o d n o c e n í a f áz i e b i l i n gv á l n í c h p a c i e n t ŧ ( C s é f a l v a y, 2 0 0 7 a ) .
2.7 Terapie O a f á z i i s e v ě d ě l o h o d n ě j i ţ v e d r u hé p o l o v i n ě 1 9 . st o l e t í ( B r o c a , W e r n i c k e ) . S k u t e č ný z á j e m o p o s k yt n u t í s ys t e m a t i c k é t e r a p i e v z n i k l a ţ po p r v n í a z e j m é n a po d r u h é s v ě t o v é vá l c e ( C s é f a l v a y, 2 0 0 5 ) , p o k t e r é s e e n o r m n ě z v ýš i l p o č e t p a c i e n t ŧ s l oţ i s k o v ým i l é z e m i m o z k u a n á s l e d n ým i p o r u c h a m i s ym b o l i c k ýc h f u n k c í ( C s é f a l v a y, 1 9 9 6 e ) . P o d r uh é s v ě t o v é v ál c e v z n i k a l a n a r ŧz n ýc h m í s t e c h sv ě t a c e n t r a ( p ř e d e v š í m v e S p oj e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h , N ě m e c k u , S ov ě t s k é m s v a z u a j . ) , k d e s e f o r m o v a l a p r a c o v i š t ě, z n i c hţ s e p oz d ě j i v yv i n u l y j e d n o t l i v é a f a z i o l o gi c k é š k o l y ( C s é f a l v a y, 2005).
Mezi
nejznámější
š k ol y
patří
bostonská
a f a z i ol o gi c k á
šk ola
( G e s c h w i n d , G o o d gl a s , K a p l a n o v á ) , r u sk á n e u r o p s yc h o l o gi c k á š k o l a ( Lu r i j a , C v e t k o v á ) a n ě m ec k á n e u r o l o gi c k á š k o l a ( P o e c k , Le i s c h n e r ) ( i n i b i d . ). M i m o ř á d n ý r o z m a c h t e r a p e u t i c k ýc h s m ě r ŧ n a s t a l v p o sl ed n í c h t ři c e t i l e t e c h 2 0 . s t ol e t í , kd y s e o t e r a p i i o s o b s a f á z i í z a č a l i z a j í m a t i l o go p e d i , p oz d ě j i n e u r o p s yc h o l o go v é , p s yc h o l i n gv i s t é , f o n i a t ř i a j . ( i n i b i d . ) . V současnosti
ex i st u j e
n ě k ol i k
t e r a p e u t i c k ýc h
směrŧ
1996e): L i n g v i s ti c k y , r e s p . p s y ch o l i n g vi s t i ck y o r i e n t o v an ý s mě r . N e u r o p s y ch o l og i c k y o r i en t o v a n ý s mě r . Ps y c h o s o c i á l n ě o r i e n t o v a n ý s mě r . - 40 -
( C s é f a l v a y,
B e h a vi o r á l n ě o r i en t o v a n ý s mě r . S mě r y a l t e r n a t i v n í a au g me n t a t i v n í k o mu n i k a c e . E l e k ti c k ý p ř í s tu p . N e u b a u e r ( 2 0 0 7 a , 2 0 0 7 f ) u v á d í t e nt o p ř e h l e d m e t o d a p r o s t ř e d k ŧ t e r a p i e a f á z i e , k t e r é v yc h á z e j í z p oz n a t k ŧ t ěc h t o a f a z i o l o gi c k ýc h t e r a p e u t i c k ýc h směrŧ: L u r i j ov a n e u r op sy c h o l o gi c k á k o n c ep c e
a z n í v yc h á z e j í c í m e t o di k a
o b n o v o v á n í v yš š í c h p s yc h i c k ýc h f u n k c í f o r m o u p ř e s t r u k t ur o v á n í f u n k č n í ch s ys t é m ŧ m o z k u s uţ i t í m o bn o v o v a c í t e r a p i e . R e p r e z e n t an t i t é t o ko n c e p c e z d ŧ r az ň u j í , ţ e p ř i a f á z i i m o h o u ř e č o b n o v i t j e n p r o s t ř e dn i c t v í m s p e c i á l n í , s p r á v n ě o r ga n i z o v an é o b n o v o v a c í r e st i t u č ní t e r a p i i . P a c i e n t , kt e r é m u j e o b n o v o v á n a ř e č m u s í a b s o l v o v a t dl o u h o u s ys t e m a t i c k o u t e r a p i i p o m o cí v ě d e c k y p o d l o ţ e n ýc h m e t o d . J e d i n ě t í m t o z p ŧ s o b em s e m ŧţ e ř e č o b n o v i t . Ps y c h o l i n g v i s ti c k y přístup
st i m ul a c e
či
k o g n i t i vn ě - n e u r o p s y c h ol o g i ck y
p o r u š e n ýc h
modalit
i n d i v i d u á l ní h o
o r i e n t o v an ý j az yk o v é h o
k o m u n i k a č n í h o s ys t é m u . T e r a p e u t i c k é p o s t u p y j s o u u v á d ě n y j a k o s t i m u l a č n č i f a c i l i t a c í t e c h ni k y a j e j i c h c í l e m j e v yu ţ í t t r a n s f e r u , k t e r ý z p ŧ s o b í , ţ e z m í r n ě n í o b t í ţ í v ur č i t é k o gn i t i v n í m od a l i t ě s e p r o j e v í z l e p š e n í m v o bl a s t i k o m u n i k a c e s o k o l í m . T e n t o p ř í st u p n aj d e m e p ř e d e v š í m v a m e r i c k é a b r i t s k é a f á z i o l o gi i . Po s t u p y z a mě ř e n é n a s o c i ál n í sk u p i n o v ou i n t e r a k c i s l e d u j í n a v o z ení situace,
která
je
blízká
s k ut e č n é
komunikační
realitě.
Dominujícím
p o s t u p e m j e z d e P A C E ( P r o m o t i n g A p h a s i c s C o m m u n i c at i v e E f e c t i v e n e s s ) . PACE je technika zaměřená na zlepšení efektivity komunikace osob s afázií. J e d n á s e o m o d e l ov á n í k o n v e rz a č n í si t u a c e , p ř i k t e r é do c h á z í k v z áj e m né v ým ě n ě i n f o r m a c í , k t e r é s t ř í d a v ě v ys í l á t e r a p e u t a k l i e n t ( C s é f a l v a y, 1996e). S p e c i f i ck é
postupy
pro
s t i mu l a ci
o b n ov o v án í
modalit
–
M IT
( m e l o d i c k o - i n t o n a čn í t e r a p i e ) č i p o s t up y t l u m e n í p e r s e v e r a c í a p o d . M IT j e t e c h n i k a v yz k o u š e n á n a p a c i e n t e c h s n o n f l u e nt n í a f áz i í . T a t o t e r a p i j e vhodná
pro
p a c i en t y
s unilaterálním
p o š k oz e ní m
mozku,
u
pacientŧ
s B r o c o v o u a f á z i í (i n i b i d . ) . M IT j e r o z d ě l e n a n a t ř i ú r o vn ě , k t e r é n a s e b e n a v a z u j í . P ř i t é t o t e r a p i i s e v yu ţ í v á m e l o d i c k á s t r u kt u ra v ě t y a r yt m i c k ý - 41 -
d o p r o v o d r uk y ( i n i b i d . ) . Tl u m e ní p e r se v e r a c í j e p r o gr a m , k t e r ý j e u r č e n p r o o s o b y s e s t ř e d n ě t ě ţ k ým i č i t ě ţ k ým i p e r s e v e r a c e m i p ř i p o j m e n o v á n í ( i n i b i d . ) . C í l e m j e r e d u k c e p e r s e v e r a c í a t í m c e l k o v é z l e p š e n í v e r b á l ní k o m u n i k a c e ( i n i bi d. ) . S y s t é my v y u ţ i t í n e v e r b á l n í c h k o mu n i k a č n í c h p r o s t ř e d k ů – pi k t o gr a m y, pojmové
k r e s b y,
manuální
s ys t é m y
a
s t i m ul a č n í
p ro gr a m y
s v yu ţ i t í m
p r o s t ř e d k ŧ n e v e r b á l n í k o m u ni k a c e p ř e d e v š í m p r o o s o b y s gl o b á l n í a f á z i í a t ě ţ k ým i p ř e t r v á v a j í c í m i m o t o r i c k ým i f a t i c k ým i p o r u c h a m i . „ A b y s e r e e d u k a c e ř e č i n e s t a l a p r o os o b y s a f á z i í n ut n ou a z á r o v eň n u d n o u d ř i n ou , v e de m e c e l é s e z e n í v p ř á t e l s k é m o vz d u ší , s o p t i m i sm e m . Od p r v n í c h c h v i l s e s na ţ í m e p a c i e n t a p ř e sv ě d č i t , ţ e n á s p r á c e s n í m t ě š í , ţ e m u c h c e m e p o m o c i a ţ e vz á j e m n ým r e s p e k t e m d o s p ě j em e k v yt yč e n é m u c í l i “ ( H r n č i a r o v á , 1 9 8 5 , s . 1 6 ) . H r n či a r o v á (1 9 8 5 ) t a k é uv á d í p at n á c t z á s a d , kt e r é j e t ř e b a d o d rţ o v a t př i r e e d u k a c i ř e č i u o s o b s a f á z i í : M u s í m e v ě d ě t , o j ak ý d r u h a f á z i e s e j ed n á . M u s í m e m í t p ř e s ně a n a l yz o v a n ý ř e č o v ý p r o j e v p a c i e n t a - s e v š em i j e h o z v l á š t n o s t m i a n e d o s t a t k y. N a z á k l a d ě ř e č o v ýc h p r o b l é m ŧ o s ob y s a f á z i í s i m us í m e st a n o v i t pl án r e e d u k a c e ř e č i , k t e r ý m ŧ ţ e m e p o z d ě j i i d o p l ň o v at . Reedukace řeči by měla probíhat několikrát za de n po dobu 15-45 minut. P r a c u j e m e p o dl e uv e d e n ýc h b o d ŧ . P o uţ í v ám e b o h a t ý o b r á z k o v ý m a t e r i á l . P o s t u p u j em e o d j e dn o d u c h é h o k e sl oţ i t ě j š í m u . S o u st ř e d í m e s e n a t y p o r u c h y ř e č i , k t e r é d ě l a j í p a c i e nt o v i n e j v ě t š í p r o b l é m y. Za p o j u j e m e v š e c h ny s m ys l y ( z r a k , s l u c h , h m a t , … ) . P ř e d c h á z í m e z a f i x ov á n í s i n e s p r á v n ýc h ř e č o v ýc h n á v yk ŧ , s t e r e o t yp ŧ . R e s p e k t uj e m e
o s ob n o s t
p a c i e nt a ,
jeho
u n a v i t e l no s t ,
f yz i c k o u a p s yc h i c k o u i n di s p o n ov a n o s t . P a c i e n t a p s yc h o t e r a p e u t i c k y o v l i v ň u j em e . U č e n í m á p r o b í h a t v k l i dn é a p o h o d ov é a t m o s f é ř e .
- 42 -
náladovost,
P r o b r a n é p r v k y o p a k u j e m e a p o uţ í v ám e j i c h j a k o z á k l ad p r o n o v é ú l o h y. Za c h o v á v á m e p ř e s n ý r e ţ i m d e n . W a l l e s c h ( i n C s é fa l v a y, 1 9 9 6 e ) u v á d í c e l k e m č t yř i k r i t é r i a , k t e r á j s ou k l a d e n á n a m o d e r n í k o m p l ex ní t e r a p i i os o b s a f á z i í : S y s t e ma t i c k á t e r a p i e – j e d n á s e o d l o u ho d o b o u a c í l e n o u r e a l i z a ci t e r a p i e , d l e a k t u ál n í h o s t a v u p a c i e n t a . S t r u k tu r o v an á t e r a p i e – v yt yč e n é h o t e r a p e u t i c k é h o c í l e l z e d o s á h no ut p o u z e l o gi c k o u s t r uk t u r o u k r o kŧ t e r a p e u t i c k é h o p os t u pu . A d a p t ov a n á t e r ap i e – z n am e n á , ţ e m u s í m e k aţ d ý t yp ú l o h y i n d i v i d u á l n ě a d a p t o v a t , p ř i z pŧ s ob i t o so b n o st i p a c i e nt a . I n t e n z i vn í t e r ap i e – t e r a p i e b y m ě l a p r o b í h a t i n t e nz i vně , a l e v ţ d y d l e s t a v u p a c i e n t a , n e j m é n ě t ř i a ţ č t yř i s e z e n í z a t ýd e n . V p r v n í c h t ýd n e c h p o v z n i k u a f á z i e b y m ě l a t e r a p i e p r o b í h at d e n n ě . Č e c h á č k o v á ( 2 0 0 7 ) u v á d í t yt o f a k t o r y, k t e r é o v l i vň u j í r e e d u k a c i ř e č i : R o z s a h a l ok a l i z a ce mo z k o v é l é z e , t y p a s tu p eň f a t i c k é p o r u c h y . S o c i o ek o n o mi c k ý s t a t u s p a c i e n t a a vě k p a c i en t a . S o c i ál n í z á z e mí p a c i e n t a v c h r on i ck é m s t á d i u . Č a s o v é s t ád i u m p o r u c h y : a k u t n í , s t ab i l i z o v a n é a n á sl e dn é . Č e c h á č k o v á ( 2 0 0 7 ) n a z v a l a s v oj i t e r a p i i j a k o s ys t e m a t i c k o u . T a s e s k l á d á z e d v o u st á di í , kt e r é d á l e c h a r a k t e r i z uj e : A k u tn í s t á d i u m – v t é t o f á z i b y m ě l a b ýt t e r a p i e i n t e n z i v n ě j š í a j e p r o v á d ě n a i n d i v i d uá l n ě , j e z a m ě ř e n a na r e s t i t u c i f a t i c k ýc h p o r u c h a u d rţ e n í , p o p ř . z n o v u n a b yt í p s yc h i c k é s t a b i l i t y p a c i e n t a . Č e c h á č k o v á ( 2 0 0 7 ) t a ké d o p o r u č u j e p s yc h o t e r a p e u t i c k o u a ř e č o v o u s t i m u l a c i , k t e r ou b y m ě l p r o v á d ě t k l i n i c k ý l o go p e d s p s yc h o t e r a p e u t i c k ým v ýc v i k e m . D á l e d o p o r u č u j e t z v. b o d y t h e r a p y, l é č b u t ě l a , k d y s e v yu ţ í v á t a k t i l ní c h p o dn ě t ŧ . Č e c h á č k o v á ( 2 0 0 7 ) r o z d ěl u j e p ac i e n t y d o t ř í s k u p i n d l e p o r u c h y v ě d o m í : S k u p i n a A : d o t é t o s k u p i n y p a t ř í p a c i e n t i k o ma t ó z n í a p a c i e n ti s o p o r ó z n í . U t é t o s k u p i n y p a c i e n t ŧ s e d o p o r u č u j í j e m né d o t e k y k o n č e t i n s e s l o v ní st i m ul a c í . - 43 -
S k u p i n a B : d o s k up i n y B p a t ř í p a c i e n t i s o mn o l e n tn í . U t ě c h t o p a c i e n t ŧ s e v yu ţ í v á m e t o d a p o p s a n á u s k u p i n y A , a l e t a k é d e c h o v á cvičení. S k u p i n a C : d o t é t o s k u p i n y p a t ř í p a c i e n t i s ad e k v á tn í od e z v ou n a ml u v n í p o d n ě t č i d o t e k . C h r o n i c k é s t ád i u m – t a t o f á z e j e z a m ě ř e n a v í c e n a ob n o v u so c i á l n í ch k o n t a k t ŧ a z a p o j e ní n e m o c n é h o d o so c i á l n í h o p r o st ř e d í . V yu ţ í v á s e j a k i n d i vi d u á l ní , s k up i no v á t e r a p i e , t a k i j e j i c h k o m b i n a c e . C í l e m t o h o t o o b d obí j e o b n o v a p o r u š e n ýc h s o c i á l n í c h k on t ak t ŧ . V c h r o n i c k é f áz i o n em o c n ě n í m á v ýz n a m n é m í s t o r o di n a p a c i e n t a . A k t i v i t y t e r a p e u t a z a ú č e l em r e s t i t u c e ( o b n o v e n í ) kom u n i k a č n í ch s c h o p n o s t í u p a c i en t a b ýv a j í o z n a č o vá n y j a k o r e e d u k a ce , c v i č n á l é č b a , rehabilitace
řeči,
logopedick á
t er a p i e
nebo
jen
terapie
afázie
( Č e c h á č k o v á , 2 0 0 7 ) . V k o n e č n é m v ýs l e d k u j e j e d n o , j a k b u d e m e t o t o obnovení
n a z ýv a t ,
terapeutického
d ŧ l eţ i t é
p l án u .
je,
a by
Čecháčková
b yl o
(2007)
dosaţeno také
v yt yč e n é h o
dodává,
ţe
cíle
současně
s k o m u ni k a č n í t e r a p i í d o c h áz í k o b nov o v á n í s o ci á l n í c h v a z e b . A f a t i k m á v e l m i č a s t o t a k é p o r a n ě n o u d u š i . N a t u t o s ku t e č n o s t ne s m í m e v ţ á d n ém p ř í p a d ě z a p om í n a t ( i n i bi d . ) .
2.8 Prognóza a prevence P r o g n ó z a j e o vl i v ňo v á n a t ým i ţ f a k t o ry, k t e r é j s m e u v e d l i v k a p i t o l e 2.6
Terapie.
N el z e
o p o m e n o ut
r oz s a h
p o š ko z e ní
mozku
a
p o ds t at u
p a t o l o gi c k é h o p r o c es u ( Č e c h á č k o v á , 2 00 7 ) . J e d n á - l i s e o p o š k oz e n í m oz k u p o c é v ní m o z k o v é p ř í h o d ě , v e l k o u r o l i h r a j e m i m o p ř í č i n y a m í st a p o š ko z e ní m o z ku t a k é s o c i o e ko n o m i c k ý s t a t u s a v z d ě l á ní p a c i e n t a ( i n i bi d . ) . O po m í j e n ým f a k t o r e m j e i s a m o t n ý p o s t oj p a c i e n t a k o n e m o c n ě n í a d ŧv ě r a n e m o c n é h o v t e r a p e u t a . P r o gn óz a t e d y z á v i sí n a t yp u a s t u p n i a f á z i e (i n i bi d . ). U pacientŧ s fatickou poruchou po zánětlivém onemocnění mozku je p r o gn ó z a p o m ě r n ě d o b r á ; n ě k d y z ŧ s t áv a j í r e z i d u á l ní m ne s t i c k é o bt í ţ e ( i n ibid.). - 44 -
P o k u d s e j e d n á o p ac i e n t y s p o r a n ě n í m m o z ku p o ú r a z u, j e v e l m i t ěţ k é u r č i t p r o gn ó z u . V e l k o u r o l i z d e h r a j e v č a s n é p o s k yt n u t í p r v n í p o m o c i po ú r a z u i v č a s n o s t z ah á j e n í s p e c i a l i z o v an é p é č e ( i n i b i d. ) . C o s e t ýč e d ě t s k ýc h p a c i e n t ŧ , p r o gn ó z a r o v n ěţ z á v i s í n a r o z s a hu m o z ko v é l é z e . P ř i r o z s á h l é m p o st i ţ e n í j s o u n á s l e d k y t ě ţ š í ( i n i bi d . ). P o z i t i v n í m f a k t o r e m j e l e p š í r e v e r z i b i l i t a d ě t s k é h o o r ga n i s m u ( i n i b i d .). Za h á l k o v á a k o l . (1 9 8 0 , s. 9 6 ) ř í k á , ţ e o b e c n ě pl a t í t a t o z á s a d a : „ Č í m j e p o s t i ţ e n ý j e d i n e c m l a d š í a č í m j e po s t i ţ e n í m e n š í , t í m r yc h l e j i n a s t á v á úprava řeči…“. Otázkou
r e s o c i al i z a c e
d o s p ě l ýc h
osob
a
dětí
s afázií
se
z a b ýv á
d o k t o r k a H r n č i a r o vá ( 1 9 8 5 ) , k t e r á u v á d í , ţ e p o k u d s e j e dn á o d ě t i , t a k t y s e d o s p o l e č e n s k é h o ţ i v o t a ( k o n k r é t n ě d o š k o l y) v r á t í . U d o s p ě l é h o č l o v ě k a j e resocializace vázána na náročnost povolání. Někteří se vrátí do svého p ŧ v o d n í h o z a m ě s t ná n í , k e s v é p r o f e s i , n ě k t e ř í m u sí b ýt p ř e ř a z e n i n a m í s t a s m e n š í m p r a c o v n í m n a s a z e ní m . S a m oz ř e j m ě ex i s t uj í i t ak o v é p ř í p a d y, k d y s e d o p r a c o v n í h o p ro c e s u t i t o l i d é v r á t i t n e m o h ou . P r e v e n c e s p o č í v á v e z d r a v ot n i c k ýc h o p a t ř e n í c h , k t e r á c h r á n í p ř ed c h o r o b a m i p o st i h uj í c í n e r v o v ý s ys t é m , p ř e d ú r a z y h l a v y, z h m o ţ d ě n í m m oz ku a k r v á c e n í m d o m oz k u ( Za h á l k o v á a k o l . , 1 9 8 0 ) . U d o s p ěl ýc h o s o b z a h r n u j e t a k é o c h r a n u p ř e d h yp e r t e n z í . T a v z n i k á c h yb n o u ţ i v o t o sp r á v o u , p o ţ í v á n í m a l k o h o l u, p ř í l i š t u č n ýc h j í d e l , k o u ř e n í m , n e d o s t a t k e m p oh yb u , s t r e s o v ým i s i t u a c e m i a t d . ( i n i b i d . ) . Č e c h á č k o v á ( 2 0 0 7 ) d od á v á , ţ e j sm e v š i c hni ú č a s t n í k y d o p r a v y, a p r o t o b yc h o m m ě l i a k c e p t o v a t s t a n o v e n á p r a v i d l a a p ř i z pŧ s o b i t s e n á r o čn o s t i s i l n i č n í h o p r ov o z u .
- 45 -
3 KOMPARACE POMŮCEK, PŘÍSTROJOVÉ TECHNIKY A MULTIMÉDIÍ C í l e m n á sl e d u j í ka p i t o l y j e k o m p a r a c e , t e d y p o r o v n á n í p o m ŧ c e k , p ř í s t r o j ŧ a m u l t i m é d i í p o uţ í v a n ýc h v Č e s k é r e p u b l i c e a v e S p o j e n ýc h státech
a m e r i c k ýc h .
Předesíláme,
ţe
cílem
této
kapitoly
není
podat
v yč e r p á v a j í c í p ř e h l e d p o m ŧ c e k , p ř í st r o j ŧ a m u l t i m é di í uţ í v a n ýc h k t e r a p i i o s o b s a f á z i í . T a t o k a p i t o l a sl o uţ í k z o r i e n t o v á n í s e v n e j p o uţ í v a n ě j š í ch p o m ŧ c k á c h , p ř í s t r oj í c h a m ul t i m é d i í c h u ţ í v a n ýc h v Č e s k é r e p u b l i c e a ve S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h k t e r a p i i a f á z i e . K a ţ d á p o d k a p i t o l a o b s a h uj e v ýč e t p o m ŧ c e k ( p ří s t r o j ŧ a p o s l éz e m u l t i m é d i í ) v d a n é z e m i , a p o t o m t o s e z n a m u n á s l e d u j e j e j i c h p o r o v n á ní .
3.1 Logopedické pomůcky 3.1.1 Pomůcky uţívané v České republice „Všechny pomŧcky mají přispívat k co největší konkretisaci“ (Šrom, 1956, s. 157). S e z n a m p o m ŧ c e k uţ í v a n ýc h p ř i t e r a p i i a f á z i e u v á d í K i m l ( 1 9 6 9 , s . 213) a Hrnčiarová (1985, s. 15): P ř e d m ě t y d e n n í p o t ř e b y. S t a v e b ni c e , h r a č k y a k o s t k y. K o s t k y s p í s m e n y l z e v yu ţ í t p ro skládání ve slabiky a slova. O b r á z k o v ý s l o v n í k p r o a f a t i k y o d M a r i e T r u h l á ř o v é ( 1 9 8 4 ). O b r á z k y p ř e d m ě t ŧ , r o s t l i n , ţ i vo č i c h ŧ , j e v ŧ , č i n n os t í a d ě j ŧ . P í sm e n a a s l a b i k y k e s k l á d á n í a r oz kl á d á n í s l a bi k , sl o v a v ě t . Ţi v á a b e c e d a ( o b r á z e k a p o č á t e č n í pí sm e n o p o j m e n o v á n í p ř e d m ě t u ) . Č í sl o v k y a č í s l a . S l a b i k á ř . H r n č i a r o v á ( i n i b i d . ) ří k á , a b yc h o m s e p o u ţ í vá n í s l a b i k á řŧ z á s a d n ě v yh ýb a l i , pr o t o ţ e j e h o p o uţ í v án í d o s p ěl é p a c i e n t y d e p r i m u j e . Čítanka. Zp ě v n í k . - 46 -
Říkadla. Zr c a d l o , š p á t l e . Zá z n a m o v ý s e š i t , d o k t e r é h o s e z a pi s u j í a k r e s l í vz o ry, p ř í k l a d y, n á v o d y a ú k o l y r e e d u k a č n í p r á c e a v yp r a c o v á n í u l oţ e n ýc h ú k o l ŧ. T e n t o s e š i t j e t a k é d o kl a de m c e l é h o p r ŧ b ě h u t e r a p i e . H r y: š a c h y, l o t o , do m i n o at d . P o k u d s e j e d n á o p o m ŧ c k y, k o n k r é t n ě o b r á z k y, j e n u t né , a b y b yl y o b s a ţ n é a s h r n uj í c í , n i k o l i v s c h e m a t i ck é ( Š r o m , 1 9 56 ) . D á l e j e n u t n é , a b y d e t a i l y b yl y p o d á v á n y v p ř i r o z e n é m r á m c i ( i n i b i d . ) . P ř i v ýs t a v b ě ř e č i a f a t i k ŧ uţ í v á m e dv oj í h o d r uh u o b r áz k ŧ ( Š r o m , 1 95 6 ) : O b r á z k y a n a l y ti c k é – t yt o o b r á z k y s l o uţ í p o č á t e č n í m u o b d o b í v ýs t a v b y ř e č i u o s o b s a f áz i í . T yt o o b r á z k y z o b r az u j í j e d n o t l i v o s t i s h r nu j í cí h o o b r á z k u , n a p ř . s t r om , j a b l k o a t d . O b r á z k y s y n t e t i ck é – o b r á z k y s yn t e t i c k é s l o uţ í k v ýs t a v b ě s l o vn í ch d v o j i c , v ě t , ot á z e k i o d p ov ě d í . Zo b r a z u j í d ěj e , j e v y a s i t ua c e . M e z i o b r á z k y s yn t e t i c k é m ŧ ţ e m e z a ř a d i t n a p ř . o b r á z ek z a h r a d y. Š r o m ( 1 9 5 6 ) ř í k á , ţ e k a ţ d ý l o go p e d b y m ě l m í t s v é v l a s t n í s o u bo r y o b r á z k ŧ . J a k o n e j v h o d n ě j ší s o u b o r y o b r á z k ŧ u v á d í : z d r a v í a t ě l e s n o s t p a c i e n t o v a ( t e n t o s o u b o r j e d ŧ l e ţ i t ý z e j m é n a p ř i k o m u n i k a c i s l é k a ř i ), p o t r a v i n y, č á s t i o d ě v ŧ , d e n n í p o t ř e by, p r o s t ř e d í , z v í ř at a a d l e p o t ř e b y d o p l ň uj e l o go p e d d al š í so u b o r y. N yn í s e z a m ě ř í m e na k o n k r é t n í po m ŧ c ky p o u ţ í v a n é v Č e s ké r e p u b l i c e . O b r á z k ov ý
s l ov n í k
pro
af a t i k y
(1 9 8 4 ) .
P r v ní
v yd á n í
t o h ot o
o b r á z k o v é h o sl o v n í k u b yl o v r o c e 1 9 7 3 v e S l o v e n s k é r e p u b l i c e . Z d ŧ v o du n e d o s t a t k u o b r a z o vé h o m a t e r i á l u v Č e s k é r e p u b l i c e b yl v yd á n i u n á s . P o s l e d ní v yd á n í p oc h á z í z r o ku 1 9 84 . A u t o r k o u O b r áz k o vé h o s l o vn í k u p ro a f a t i k y j e s l o v e n s ká l o go p e d k a M a r i e T r u h l á ř o v á . O b r áz k o v ý s l o v n í k j e u r č e n p r o u s n a d n ěn í r e h a b i l i t a c e ř e č i u o so b p os t i ţ e n ýc h a f á z i í . S l o vn í k o b s a h u j e m a n u á l a c e l k e m 1 0 3 l i st ŧ , z n i c h ţ 5 l i s t ŧ j e v ě no v á n o č í s l i c í m , 1 l i s t s a m o hl á s k á m a n a z b ýv a j í c í c h 9 7 l i s t e c h j e 3 43 v yo b r a z e n í ( T r uh l á ř o v á, 1984).
Pod
k aţ d ým
v yo b r a z e n í m
je
- 47 -
příslušný slovní
znak
v yz n a č e n ý
t i s k a c í m a p s a c í m pí s m e m ( i n i bi d . ) . Ob r á z k y v e s l o v n í k u j s o u s e s t a v e n y d o n á s l e d u j í cí c h s k u pi n : N ě k t e r é č á s t i l i ds k é h o t ě l a , D ŧm a j e h o č á s t i , B yt o v é z a ř í z e n í , Č á st i o d ěv u , D r u h y j í d e l a n á p o j ŧ , O v o c e , z e l e n i n a , l u š t ě ni n y, D o p r a v n í p r os t ř e d ky, Zv í ř a t a , p t á c i , hm yz a p l a z i , K v ě t i ny a s t r o m y, B a r v y, Č i n n os t i , K o n t r a st y, P o pi s d ě j e a R ŧz n é ( i n i bi d . ) . P o st u p , j a k s o b r á z k y p r a c o v a t j e r ŧ z n o r od ý. K a ţ d ý l o go p e d m á s v o j e o sv ě d č e n é m e t o d y a p o s t u p y p ř i p r á c i s o b r áz k y. T e x t o v á a o b r á z k ov á c v i č e b n i c e p r o n e mo c n é s p o r u c h ou ř e č o v ý c h f u n k cí – af á z i í . Tu t o c v i č e b n i c i v yd a l a v r o c e 1 9 9 8 k l i n i c k á l o go p e d k a , p ŧ s o b í c í n a N e u r o l o gi c k é k l i n i c e F a k u l t n í n e m o c n i c e O l o m o u c , M i l o s l a va Č e c h á č k o v á . C v i č eb n i c e j e u r č e n a j a k l o go p e d ŧ m , t a k i o s o b á m , kt e r é s e s t a r a j í o os o b u s a f á z i í . T a t o c v i č eb n i c e o b s a h u j e c el k e m o sm o d dí l ŧ ( Č e c h á č k o v á , 1 9 9 8 ): O d d í l 1 : O b r á z k ov á a b e c e d a – n a z á k l a d ě v i z u á l n í ho v j e m u „ n a s k o č í “ p a c i e n t o v i u r č i t é p í s m e n o , h l á s k a č i s l ab i k a n e b o c e l é s l o v o . T e n t o o d d í l l z e v yu ţ í t p ř i p o r u š e čt e n í , p s a ní , a l e i p ři m n e s t i c k ýc h o b t í ţ í c h p ř i s p on t á n ní ř e č i . Lz e j e j v yu ţ í t i p ř i n á c v i k u p oj m en o v á n í p ř e d m ě t ŧ . O d d í l 2 : S a mo h l ás k y – t e n t o od d í l j e z á k l a d e m p r o u t vá ř e n í a r t i k u l a č n í d yn a m i k y u o s o b s t ě ţ š í f o r m o u a f á z i e . U t v á ř e n í a r t i k u l a č ní d yn a m i k y j e z d e rozděleno do tří fází:
P o h yb o v á e d u k a c e j a z yk a – j e d n á s e p ř e d e v š í m o c vi č e n í pr o r t y, j az yk a p o s i l o v á n í b u k á l n í c h s v al ŧ .
N a v o z e n í s a m o h l á s ek Á , É , Í, Ó , Ú .
N á c v i k a r t i k u l a č ní ho p o s t a v e ní a d yn a m i k y s l a b i k .
O d d í l 3 : Č á s t A : U t v á ř e n í a r t i k u l a čn í h o p o st a v e n í s o uh l á s e k a s l a b i k, s p o j o v á ní s l a bi k d o s l o v a j ej i c h uţ i t í . Č á s t B : P r o c v i č o v á n í z a p r ac o v a n ýc h h l á s e k v e s l o v e c h a v ě t á c h . O d d í l 4 : S ou b o r v ě t k ob r á z k ů m - č t v r t ý o d d í l s e z am ě ř u j e n a n á c v i k č t e n í p o m o c í j e d n odu c h ýc h v ě t . Oddíl
5:
Artikulační
a
dechová
cvičení
–
j e d ná
se
o
s o u b or
b e z e s m ys l n ýc h s l a b i k O d d í l 6 : O b r á zk y p r o n á c vi k f on e m a t i c k é h o sl u ch u - v t o m t o o d dí l e j e ú k o l e m p a c i e nt a s po j i t o b r á z e k s p ř í sl uš n ým s l o v e m . O d d í l 7 : P o j m e n o vá n í p r s t ŧ . - 48 -
P r a v o - l ev á o r i e n t a c e . D n y v t ýn u . Měsíce v roce. C h a r a k t er i s t i k y r o č n í c h o b d o b í . K a l k u l i e. B a r v y. D o p l ňo vá n í s l o v d o v ě t . D o p l ňo vá n í p í s e n d o s o v. O d d í l 8 : Uk á z k y vh o d n ý c h č l án k ů p ro r e p r o d u k c i č t e n é h o t e x t u - t e nt o o d d í l s l o uţ í k n á c v i k u č t e n í a r e p r o d u kc i č t e n é h o t ex t u . A f á z i e – s ou b o r c v i č n ý c h t e x tů p r o r e e d u k a c i af á z i e ( 1 9 9 8 ) od M i l a d y M i m r o v é j e d o p l ň k e m k u č e b ni c i A f á z i e ( 1 9 9 7 ) o d k o l e k t i v u a ut o r ŧ K u l i šť á k , Le h e č k o v á , M i m r o v á a N e b u d o v á . D o c e n t k a M i m r o v á v t é t o u č e b n i c i n a p s al a k ap i t o l u A f á z i e j a k o l o go p e d i c k ý p r o b l é m . A f á z i e – s o u b or c v i č n ýc h t e x t ŧ p r o r e e d u k a c i a f á z i e j e m a t e r i á l s l o uţ í cí k n á c v i k u a v ýu c e j e d n o t l i v ýc h p a s á ţ í v k o m u ni k a č n í m d e f i c i t u p a c i e n t a (M i m r o v á , 1 9 98 ) . S e ř a z e n í t ě c h t o p a sá ţ í n á s l e d uj e p o s t up v u č e b n i c i A f á z i e, r e s p . v k a p i t o l e Afázie
jako
l o go p e d i c k ý
problém,
ale
lze
jich
po u ţ í v a t
i
p o dl e
i n d i vi d u á l ní c h p o t ře b p a c i e n t a ( i n i b i d . ) . T e x t y j s o u v ě t š i n o u u r č e n y p r o s a m o s t a t n o u p r á c i p a c i e n t ŧ . Mí r u d opo m o c i st a n o v í s á m t e r a p e u t . A f á z i e – s o u b o r c v i č n ýc h t e x t ŧ p r o r e e d u k a ci a f á z i e
o b s a h uj e z áz n a m o v ý a r c h
V yš e t ř e n í f a t i c k ýc h f u n k c í . T o t o v yš e t ř o v a c í s c h é m a v yc h á z í z H r b k o v y k l a s i f i k a c e a f á z i í . S o u b o r c v i č n ýc h t e x t ŧ s e z a m ě ř uj e n a n ás l e d u j í cí o bl a s t i : A r t i k u l a c e – ú k ol e m j e , a b y b yl p a c i e n t s c h o pn ý n a p o d o b o v a t j e dn o t l i vé hlásky
pomocí
Mimrová,
sluchu,
1998).
o d ez í r á n í
Cvičení
jsou
ze
rtŧ
nebo
zaměřená
na
p o m oc í
psaného
akustickou
a
vzoru
v i z u ál ní
d i s k r i m i n a c i . V ýs l e d k e m t é t o f áz e j e a r t i k u l a c e , č t e n í a p s a n í h l á s e k a písmen
i z ol o v a n ýc h ,
slabik
s p ř í p r av o u
na
s yn t é z u
slov
z n a u č e n ýc h
elementŧ (in ibid.). S l o vo a j e h o v ýz n a m , s l o v ní s p o j e ní a v ě t a – c v i č e n í j s o u z a m ě ř e n á na p o j m e n o v á ní o b r á z k ŧ n e b o p ř e d m ě t ŧ, p ř i ř a z o v á ní o b r áz k ŧ k n a p s a n é m u s l o v u a n a o p a k , d ál e z d e j s o u c vi č e n í n a v yh l e d á v á n í c h yb v t ex t u , c vi č e n í z a m ě ř e n á n a d é l k u s a m o h l á s e k a s l a bi k, c v i č e n í z a m ě ř e n á n a t ř í d ě n í o b r áz k ŧ - 49 -
d l e d a n é h o k r i t é r i a , c v i č e n í n a s l u c h o v o u d i f e r e n c i a c i p o d o b n ýc h s l o v a j e j i c h o b r a z ŧ, c v i č e n í n a d o p l ň o v á n í k r á t k ýc h a d l o u h ýc h s a m o h l á s e k do t e x t u , c vi č e n í n a do p l ň o v á ní p í s m e n a s l a b i k d o t ex t u , cv i č e n í n a op o z i t a, a n t o n ym a
a
s yn o n ym a ,
určování
gr a m a t i c k é h o
r o d u,
nácvik
uţ í v á ní
p ř e d l o ţ e k , c vi č e n í n a t v o r b u v ě t , po p i s d ě j o v ýc h o b r á z k ŧ , r e p r o d u k c e č t e n é h o t e x t u , c v i č en í n a u r č o v á n í v ě t , k t e r é d á v a j í s m ys l , c v i č e n í z a m ě ř e n á n a d o p l ň o v á n í z á j m e n d o t e x t u , c v i č e ní n a t v o r b u k o n d i c i o n á l u , n a t v o r bu z d r o b n ě l i n a c v i č e ní n a p ř e v á d ě n í kl a dn ýc h v ě t v e v ě t y z á p o r n é . V i z u ál n í gn óz i e – c v i č e n í n a v yl e d á v á n í i d e n t i c k ýc h d v o j i c p ř e d m ě t ŧ, r o z l i š o v á n í dv o j i c k o n k r é t n í c h p ř e d m ě t ŧ , o b t a h o v á ní z ob r a z e n ýc h s i l u e t , s k l á d á n í o b r á z k ŧ z f r a gm e n t ŧ , o r i e n t a c e n a m a p ě a k r e s l en í č a s o v ýc h ú d a j ŧ na ciferníku. A k u s t i c k á gn ó z i e – c v i č e n í z a m ě ř e n á n a d é l k u s l a b i k a s l o v a j e j i c h gr a f i c k é z n á z o r n ě n í . Le x i e – c v i č e ní z a m ě ř e n á n a h l e d á n í s t e j n ýc h , o p a č n ýc h n e b o o dl i š n ýc h t v a r ŧ , s k l á d á n í p ŧl e n ýc h o b r á z k ŧ , v y š k r t á v á n í u r č e n ýc h p í s m e n v d a n ém t e x t u , v yh l e d á v á n í s l o v v t ex t u , s kl á d á n í v ě t z e z n á m ýc h s l o v , s e s t a v e ní příběhu z vět. Grafie
–
cvičení
zaměřená
na
na p o d o b o v á n í
gr a f i c k ýc h
s ym b o l ŧ ,
j e d n o d u c h ýc h t v a r ŧ n e b o p í sm e n , p s an í p ř e d e p s a n é h o t va r u n a l i n c e od o z n a č e n é h o b od u , t v o r b a a z á pi s sl o v a v ě t p o dl e d a n é st r u k t u r y k r á t k ýc h a d l o u h ýc h s l a b i k . K a l k u l i e – c v i č e n í n a z a p i so v á n í sl o v p o m o c í č í s l i c a n a op a k . D i a g n os t i k a a t e r a p i e af á z i e , a l e xi e , a g r a f i e ( 2 0 0 3 ) j e d i a gn o s t i c k ý a t e r a p e u t i c k ý m a n u á l , j e h o ţ a u t o r y j s o u Z. C s é f a l v a y, k l i n i c k ý l o go p e d n a S l o v e n sk u ,
M.
Ko š ť á l o v á ,
klinická
l o go p e d k a
p ŧ s ob í c í
v Brně
na
N e u r o l o gi c k é k l i n i c e F a k u l t n í n e m o c n i c e M a s a r yk o v y U n i v e r z i t y a M . K l i m e š o v á , k t e r á t en t o m a n u á l p ř e l oţ i l a d o č e s k é h o j a z yk a . T e n t o m a n u á l j e určen
k l i n i c k ým
l o go p e d ŧ m ,
kteří
a b s o l v o v al i
sp e c i a l i z a č n í
vz d ě l ání
v a p l i k a c i k o gn i t i vně - n e u r o p s yc h o l o gi c k é h o p ř í st u p u k t e r ap i i a f á z i í , a l e l z e j e j v yu ţ í t i k t e r a p i i p o r u c h l ex i e a gr a f i e ( N e u b a u e r a P e t r ţ í l k o v á , 2 0 0 7 ). M a n u á l o b s a h uj e : Zá z n a m o v ý l i s t z vyš e t ř e n í f a t i c k ýc h f u n k c í . - 50 -
V yš e t ř e n í f a t i c k ýc h f u n k c í ( O b r á z k y a t e x t y) . P o s t u p y p ř i o b n o v ov á n í gr a f o m o t o r i c kýc h d o v e d n o s t í . Techniky sémantické facilitace. T e r a p e u t i c k é p o s t up y p ř i p o r u c h á c h p r o d u k c e ř e č i . T e r a p e u t i c k é p o s t up y p ř i p o r u c h á c h p or o z u m ě ní m l u v e n é ře č i . T e r a p e u t i c k é p o s t up y p ř i a l e x i i . T e r a p e u t i c k é p o s t up y p ř i a gr a f i i . T e r a p e u t i c k é m a t e ri á l y: o b r á z k y, s l o v a , a b e c e d a , s c h é m a t a . Občanské
sdruţení
Klub
Afásie
zaloţené
v
roce
2002
PaedDr.
J a r o sl a v o u R ou b í č ko v o u v yd a l o Pr a c o v n í l i s t y p r o r e e d u k a c i af á z i e . J e d ná s e o s o u bo r p r a c o v n í c h l i s t ŧ p r o r ee d u k a c i a f á z i e o d k o l e k t i v u a u t o r ek Zu z a n y
K o n ŧ p k o vé ,
Jany
Schaefferové,
Aleny
Svobodové
a
Le n k y
V a l a c h o v é . S o u b o r j e u r č e n k l i n i c k ým l o go p e d ŧ m a l o go p e d k á m . S o u b o r o b s a h u j e 9 9 p r a c o vn í c h l i st ŧ f o r m á t u A 4 v p l a s t o v ýc h d e s k á c h . Li s t y j s o u p ř e h l e d n ě r o z č l e n ě ny d l e o b l a s t í , n a k t e r é j s o u j e d n ot l i v á c v i č e n í z am ě ř e n a . Soubor
o bs a h u j e
f o n o l o gi c k é
cvičení
p ř e d s t a v y,
zaměřená
čtení,
psaní
na
p o r o z u m ě ní ,
atd.
Více
verbální
informací
na
expresi, WWW:
< h t t p : / / w w w . kl u b a f a s i e . c o m / > . N a k l a d a t e l s t ví T o bi á š s . r . o . v yd a l o v r o c e 2 0 0 4 p u bl i k a c i Po z o r n o s t – c v i č e n í n a p o si l ov á n í k on c e n t r a c e p o z o r n o s t i . J e d ná s e o so u b o r 60 v o l n ýc h l i s t ŧ a m e t o d i c k é h o d v o j l i st u o d a u t o r k y Zd e ň k y M i c h a l o v é . S o ub or j e u r č e n p r o d ě t i s t a r š í o s m i l e t , a l e t ak é p r o d o s p ě l é o s o by s a f á z i í . K r o m ě p o s í l e ní p o z o r n o s t i j e u n ě k t e r ýc h c v i č e n í z á r o v e ň r oz v í j e n a p a m ě ť a z r a k o v é v n í m á n í . S o u b o r o b s a h u j e c v i če n í z a m ě ř e n á n a h l e d á n í r o z dí l ŧ m ez i zrcadlově
um í st ě ným i
o b r á z k y,
pravo -levou
o ri e n t a c i ,
s p oj o v á n í
s l ov
s o b r á z k y, n a o s v o j e n í s i p o j m ŧ h n e d p ř e d , h n e d z a , a t d . P ř i p r á c i s t í m t o s o u b o r e m j e n u t n é , a b y o s o b a s a f á z i í p r a c o v a l a p o d d o h l e d e m l o go p e d a n e b o r o d i n n é h o p ř í sl u š n í k a . F i r m a T o b i á š m á v e s v é n a b í d c e p u b l i k a c e a s o f t w a r o v é p r o gr a m y u r č e n é p r o d ě t i s e s p e c i fi c k ým i p o r u c h a m i u če n í a p r o d ět i n a z á k l a d n í c h š ko l á c h, a l e l z e j i c h v yu ţ í t i p r o p r á c i s o s o b a m i s a f á z i í . V í c e i n f o r m a c í o softwarech
a
ostatních
p u bl i k a c í c h
ucebnice.cz/>. - 51 -
na
WWW:
< h t t p : / / w w w . t o bi a s -
Firma MONTANEX, a.s. nabízí od PaedDr. Karly Svobodové publikace J az yk a ř e č : J a z y k a ř e č – 1 . R o z l i š o v án í slov
ve
větě.
metodickou
Ta t o
p ří r u čk u
publikace se
obsahuje
slovníkem
o b s a ţ e n ýc h
v obrázkovém
m a gn e t i c k o u
samolepící
pojmŧ
m a t e r i á l u, pásku
pro
p ř i p e v ň o v á n í k a r e t n a m a gn e t i c k o u t a bu l i , 50 k a r e t f o m á t u A4 (n a k a ţ d é k a r t ě j s ou č t yř i d ě j o v é o b r áz k y a z d r u h é s t r a n y j s o u n a p s á n y v ě t y k t ě m t o o b r á z kŧ m ) , 5 0 k a r e t f o rm á t u A 4, které
s l o uţ í
k r oz s t ří h á n í ,
50
p r a c o v n í ch
č e r n o b í l ýc h l i s t ŧ s l o u ţ í c í j a k o om a l ov á n k y ( n a k a ţ d é m l i s t u j e č e r n o b í l ý o b r á z e k a z r u b o vé s t r a n y j e v ě t a
o d p o v í d aj í c í o b r á z k u ) a d á l e 2 0 0
b a r e v n ýc h k a r e t f o r m á t u A 6 (z r u bo vé s t r a n y v ě t y, k t e r é p o p i s uj í d ě j n a o b r á z k u ) . S o u bo r j e z a m ě ř e n ý n a r o z v oj č t e n á ř s k ýc h d o v e d n o s t í , a n a l ýz y a s yn t é z y t e x t u ( gl o bá l n í p o s t ř e h o v á ní ) , s p o j o v á ní o b r á z k u se č t e n ým t e x t e m a v yt v á ř e n í j e d n o d u c h ýc h p ř í b ě h ŧ . K a r t y, k t e r é o b s a h u j í č t yř i d ě j o v é o b r á z k y, m a j í n a r u b o v é st ra n ě v ě t y, v n i c h ţ s e o b m ě ň u j e vţ d y j e d e n v ě t n ý č l e n ( p o d m ě t a p ř í su d e k, p ř e d m ě t , p ř í s l o v eč n é u r č e n í m í s t a ne b o z v r a t n é „ s e, si“). Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . v s e c h nyk n i h y. c z / p r o d u c t _d e t a i l . a s p? c = 1 6 4 5 &p = 4 3 2 1 7 > . J a z y k a ř e č – 2 . R o z l i š o v án í sl a b i k . T a t o p u b l i k a c e o b sa h u j e m e t o d i c k ou p ř í r u č k u , s a m ol e p í cí m a gn e t i c k ý p á s e k a 4 3 6 k a r e t s č e r n o b í l ým i o b r á z k y. K a ţ d á k a r t a m á n a z a d n í s t r a n ě p í s em n o u p o d o b u o b r áz ku . T a t o p u b l i k a c e s l o uţ í k r o z v o j i č t en á ř s k ýc h d o v e d n o s t í a r o z š i ř u j e s l o v ní z á s o b u . J a z y k a ř e č – 3 . R o z l i š o v án í h l á s e k v e s l ov ě . P u b l i k a c e s l o uţ í k r oz v oj i f o n e m a t i c k é h o sl u ch u . J e r oz d ě l e n a d o t ř í n á s l e d uj í c í c h l e kc í : a ) R o z l i š ov á n í s a m o h l á s e k v e sl o v ě – t a t o l e k c e o b s a hu j e 4 0 d v o j i c o b r á z kŧ ( p o d n i m i j e j i c h n áz e v ) , k t e r é s e n a vz á j e m l i ší s a m oh l á s ko u , d á l e 7 2 dv o j i c p ř í d a v n ýc h j m e n t v r d ýc h , k t e r é s e l i š í r o d e m , t e d y k o n c o v o u s a m o h l á s k ou ( ý, - á , - é ) a 3 6 d v o j i c p ř í d a v n ýc h j m e n o p a č n é h o v ýz n a m u . b ) R oz l i š o v á n í d é l k y s a m o h l á s e k v e s l o v e c h – ob s a h u j e 1 1 d v o j i c s l ov l i š í cí c h s e d é l k ou sa m o h l á s k y.
- 52 -
c ) R o z l i š o v á n í s ou hl á s e k v e s l o v e c h – l e k c e o b s a h u j e 4 0 d v o j i c s l o v l i š í c í c h s e n a v z á j e m s ou h l ás k o u . J e d n á s e o r oz l i š o v á n í s o u h l á s e k n a z a č á t k u s l o v a a m e z i d v ě m a s am o hl á s k a m i . D á l e o b s ah u j e 1 3 0 d v o j i c sl o v , v e kt e r ýc h s e dvojice
s o uh l á s e k
liší
jednou
z v u ko v o u
charakteristikou
nebo
m í s t em
a r t i k u l a c e , 8 p á r ŧ sl o v , k d e s e s t ř í d a j í h l á s k y n o s o v é a ú s t n í , 1 7 p á r ŧ s l ov , k d e s e t ř í d a j í z n ě l é a n e z n ě l é h l á s k y, 1 3 p á r ŧ s l ov , k d e s e t ř í d a j í h l á s k y e x p l o z i v ní , p o l ot ř e n é a t ř e n é , 1 3 p á r ŧ s l o v , k d e s e s t ř í d aj í s yk a v k y č i h l á s k y d á s ň o v é a t v r d o p a t r o v é , 1 6 p á r ŧ s l ov , v e k t e r ýc h s e n a v z á j e m s t ř í d a j í s yk a v k y, 4 1 p á r ŧ s l o v , k t e r é s e l i š í s o u h l á s k a m i z v u k ov ě v e l m i p o d o bn ým i , 3 p á r y s l o v , k t e r é s e l i š í p o ř a d í m s o uhl á s e k v e s l o v ě , 1 3 p á r ŧ s l o v , k t e r é s e l i š í p ř í t o m n o s t í n e b o n e p ř í t o m no s t í j e d n é s o u h l á s k y v e s k u p i n ě s o u hl á s e k . P u b l i k a c e t a k é o bs a h u j e d v ě p ř í l o hy. P ř í l o h a I. : S o u b o r d v o j i c v ě t k j e d n o t l i v ým d v o j i c í m o b r á z kŧ o b s a h uj e 2 2 2 d v o j i c a 3 6 t r o j i c v ě t a 2 2 2 d v o j i c a 3 6 t r o j i c s l o v v e d v o j í m pr o v e d e n í ( m a l ým t i s k a c í m p í s m em a v e l k ým t i s k a c í m p í s m e m ) . P ř í l o h a II. o b s a h u j e O s o b n í o ri e n t a č n í z k ou š ku d o s t a t e č n ě o dl i š e n é v ýs l o v n o s t i j e d n ot l i v ýc h s a m o h l á s e k p r o p e d a g o g y a rodiče.
I
tato
publikace
obsahuje
metodickou
p ří r u č k u
a
s a m o l e p í cí
m a gn e t i c k ý p á s e k p r o p ř i p e v ň o v á n í o b rá z k ŧ n a m a gn e t i c k o u t a b u l i . Více informací na WWW: < h t t p : / / w w w . m o n t an e x . cz / p r od u c t _ d e t ai l . a s p? c = 1 2 4 4 & p = 43 2 1 0 > . J a z y k a ř e č – V ýu k o vá ob r á z k o v á k v a r t e t a I I . P u bl i ka c e o b s a h u j e o p ět m e t o d i c k o u p ří r u č ku , s a m o l e p í c í m a gne t i c k ý p á s e k a 2 5 6 b a r e v n ýc h k a r e t v e f o r m á t u A 7 . K a r t y j s o u r oz d ě l e n y d o o sm i n á sl e d u j í c í c h sou b o r ŧ : C o k s o b ě p a t ř í , Z j a k é h o m a t e r i á l u j s ou p ř e d m ě t y v yr o b e n y, P o j m y: 1 - 4 s l a b i č n á slova,
Zd r o b n ě l i n y
a
s t u pň o v á n í
p ří d a v n ýc h
jmen,
Míra
m n oţ s t v í
a
v e l i k o st i , C e l e k a č á s t i c e l k u , Um í st ě n í p ř e d m ě t u n a p l oš e a M n o ţ st v í a j eho v z á j e m n é p o r o v n á vá n í . P ub l i k a c e sl ou ţ í k r oz v í j e n í a z p ř e s ň o v á n í s l o v ní z á s o b y a k r o z v o j i na r a t i v n í c h s c h o pn o st í . Více informací na WWW: < h t t p : / / w w w . m o n t an e x . cz / p r od u c t _ d e t ai l . a s p? c = 1 2 4 4 & p = 90 4 5 4 > . N a k l a d a t e l s t ví M o dr ý s l o n v yd á v á o d r o k u 2 0 0 1 di d a k t i c ko u p o m ŧ cku M o t a n i c e , k t e r á u d ě t í r o z v í j í l o gi ku a d í t ě s i s j e j í p o m o c í s p o nt á n ně o s v o j uj e s v ě t k o l em s e b e . H r a o b s a h u j e 3 0 h r a c í c h k a r e t s l o gi c k ým i - 53 -
d v o j i c e m i v e f o r m ě o b r á z k ŧ , k t e r é j e t ř e b a s p r á v n ě s p o j i t p r ov á z k e m . M o t a n i c e t a k é t ří b í m a n u á l n í z r u č n o st , p r o t oţ e d í t ě j e nu c e n o b ě h e m h r y h r a c í p r o v á z e k p ř e vl é k a t d r o b n ým i z á ř e z y v h r a c í k a r t ě . Mo t a n i c e j e u r č e n a pro děti ve věku 5 - 8 let. I přesto, ţe není Motanice primárně určena pro o s o b y s a f á z i í , l z e j i u t ě c h t o o s o b ( s pí š e d ě t í ) p o u ţ í v a t . V í c e i n f o r m a c í n a WWW: < h t t p : / / w w w . m o d r ys l o n . c o m / w e b _ c z / i nd e x . ph p? s t r e d = m ot a n i c e . p h p & i d e n t i fi k a c e = N O V Y : 2 0 1 0 : 06 : 2 7 : 19 : 4 6: 1 5 : > . N a k l a d a t e l s t ví M u t a b e n e v yr á b í p o m ŧ c k y n a z v a n é L o gi c o Pi c c o l o . Lo gi c o P i c c o l o s e s k l á d á z r á m e č k u a r ŧ z n ýc h s o u b o r ŧ k a r e t ( p r v o u k a , v i z u ál n í
v ní m á n í ,
p o h á d k y,
l o gi c k é
m yš l e n í ,
český
j a z yk ,
ge o m e t r i e ,
m a t e m a t i k a a a n gl i c k ý j a z yk ) , v k a ţ d ém s o u b o r u j e 1 6 k a r e t . R á m e č k y j s o u o d o l n é , h ygi e n i c k é a b e z v o l n ýc h d í l ŧ a j e j i c h s o u č á s t í j e d e s e t b a r e v n ýc h , p o h yb l i v ýc h k n o f l í k ŧ . J e d n ot l i v é k a r t y j s o u z e s i l n é ho l ak o v a n é h o k a r t o n u . K a ţ d á k a r t a o b s a h u j e d e s e t ú k o l ŧ oz n a č e n ýc h b a r e v n ým i p u n t í k y; b a r e v n o s t t ě c h t o p u n t í k ŧ j e sh o d n á s b a r e v n o s t í k n o f l í k ŧ v r á m e č k u. K a r t a s e z a s u ne d o r á m e č k u a b a re v n é k n o f l í k y s e p ř i s o u v a j í k e sp r á v n é o d p o v ě d i ; po v yř e š e n í v š e c h d e s e t i ú k ol ŧ s e k a r t a o t o č í a po r o v n a j í se b a r v y a s p r á v n é v yř e š e n í ú k o l ŧ . Lo gi c o P i c c o l o p ř e d st a v u j e i d e á l n í sp o j e n í u č e n í a h r y, k o gn i t i v n í c h a m a nu á l n í c h p r o c e s ŧ . Lo gi c o P i c c o l o p o d po r u j e k o n c e n t r a ci , p o z o r n os t a t r p ě l i v o s t . Lo gi c o P i c c o l o j s o u v yr á b ě n y j a k p r o m a t e ř s k é, z á k l a d ní , t a k i s p ec i á l n í š k ol y. J s o u d o p o r u č e n y p r o d ě t i s e s p e c i f i c k ým i v ýv o j o v ým i p o r u c h a m i u č e n í , a l e l z e j e v yu ţ í t i u oso b s a f á z i í , a t o z d ŧ vo d u j i ţ v ýš e z m í n ě n é h o . Tz n ., ţ e s p o j uj í u č e n í a h r u , k o gn i t i v n í a m a n u á l n í p r o c e s y. V í c e i n f o r m a c í n a W W W : < h t t p : / / w w w . m u t a be n e . c z / l o gi c o _ pi c c o l o . h t m # c h a r a k t e r i s t i k a > .
3.1.2 Pomůcky uţívané ve Spo jených státech amerických K i t z i n g a k ol . ( 20 05 ) u v á d í , ţ e n eţ s e z a č a l y p o u ţ í v at p oč í t a č e , j a ko k o m u n i k a č n í p om ŧ c k y s e p o u ţ í v al y, a d o d n e s p o uţ í v a j í , pí s m e k o v é t a b u l e, o s o b n í „ p a s y“ , k t e r é p o s k yt u j í z á k l a d n í i n f o r m a c e o d r ţ i t e l i p a s u a j e ho o b t í ţ í c h , a l bu m y s f o t o gr a f i e m i a k o m u n i k a č n í k ni h y. T yt o k o m u n i k a č n í k n i h y v ě t š i n o u o bs a h u j í o b r á z ko v ý s l o v n í k n e b o s l ovn í k v yt v o ř e n ý z e - 54 -
s ym b o l ŧ , p r ŧ v o d c e p r o k o m u ni k a č n í p a r t n e r y, f o t o gr a f i e a j i n ý o s o b n í m a t e r i á l ( K i t z i n g a k o l . , 2 00 5 ) . K i t z i n g a k o l . ( 2 0 0 5 ) d á l e u p o z o r ň u j e n a k l e s a j í c í p o pt á v k u p o t ě c h t o p o m ŧ c k á ch . V ys v ě t l u j e t o t í m , ţ e t yt o p o m ŧ c k y ( v i z . v yj m e n o v a n é v ýš e ) b yl y v yr á b ě n y p ř e d e v š í m p r o d ět i , n eţ p r o d o s p ěl é o s o b y a s l o u ţ i l y k t e r a p i i i j i n é n a r u še n é k o m u n i k a č n í s c h o p n o s t i n eţ b yl a a f á z i e , n a p ř . k t e r a p i i d ys a r t r i e ( i n i b i d.) . J e d ní m
z
nástrojŧ,
p o u ţ í v a n ýc h
pro
terapii
afázie
mohou
b ýt
o b r á z k o v é k a r t y . J e d n á s e o ob r á z k y z k aţ d o d e n n í h o ţ i v o t a . K a ţ d od e n ní o b j e k t y m o h o u b ýt p o u ţ i t y k e z l e p š e n í a r o z v o j i d o v e d n os t i vz p om e n o u t s i n a d a n é s l o v o a p o t é o b r á z e k p o j m e n ov a t . O b r á z k o v é k a rt y t a k é o b o h a c u j í slovník pacienta. V í c e n a W W W : < h t t p : / / a p h a si a - n yc . b l o gs p o t . c o m / 2 0 1 0/ 04 / s p e e c h - t h e r a p yactivities-for-aphasia.html>. M e z i o b r á z k ov é k a r t y u r č e n é o s o b á m s a f á z i í m ŧ ţ em e z a ř ad i t : M o r e D e s c r i p t o - C a r d s ® f o r A d u l t Ap h a si a v yt v o ř e n é E d n o u C a r t e r Y o u n g j e s o u b o r o 6 0 b a r e v n ýc h f o t o g r a f i í a 1 0 0 k a r e t s e s l o v y, f r á z e m i a v ě t a m i . T yt o k a r t y p o m á h a j í d os p ě l ým o s o b á m s a f á z i í z a p a m a t o v at s i s l ov a a j e j i c h v ýz n a m , d á l e jim
pomáhají
v i d e n t i fi k a c i
p ř e d m ě t ŧ,
t ř í d ě n í , o p a k o v á n í , p o j m e n o v á ní a p o d . Více na WWW: < h t t p : / / w w w . p r o e d i n c . c o m / c u s t o m e r / p ro d u c t V i e w . a s px ? ID = 1 9 3 7 > . Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . a l i m e d. c o m / A l i m e d / p r od uc t / M o r e - D e s c r i p t o -C a r d s r e g - f o r A d u l t - A p h a si a , 1 9 1 89 , 0 . h t m > . P r o a d o l e s c e n t y i d o s p ě l é j s o u d á l e p ou ţ í v á n y A d v a n c e d D e s c r i p t o C a r d s ® . J e d n á s e o p ě t o k a r t y, k t e r é r o z š i ř u j í k o m un i ka c i j a k d o s p ě l ýc h , t a k a d o l e s c e n t ŧ. Ta t o s a d a o bs a h u j e 1 8 7 b a r e v n ýc h a 2 0 č e r n o b í l ýc h f o t o gr a f i í a 8 8 k a re t s e s l ov y č i v ě t a m i . K a r t y j s o u s e sk u p e n y d o s e d m i k a t e go r i í , a t o : f o t o gr a f i e p ř e d m ě t ŧ , p ř e d m ě t a p o l o h a , p ř e d m ě t a č i n n o s t , p ř e d m ě t a k o m p l ex n í u m í st ě n í , p o ř a d í , l o gi c k é m yš l e n í a ř e š e n í p r o b l é m u . Více na WWW: - 55 -
< h t t p : / / w w w . p r o e d i n c . c o m / c u s t o m e r / P ro d u c t V i e w . a s px ? ID = 4 0 6 4 & s S e a r c h W ord=>. L i b r a r y of V o c ab u l a r y Ph o t o g r a p h s - S e c o n d E d i ti o n ob s a h u j e 6 11 b a r e v n ýc h
f o t o gr a f i í
b ě ţ n ýc h
předmětŧ
v ys k yt u j í c í
se
v domácnosti,
k a n c e l á ř i , v e t ří dě a n a v e ř e j n o st i . K a r t y j s o u r o z dě l e n y d o 1 3 s a d ( e l e k t r i c k é p ř í s t r oj e, t ě l o , ú ř a d a š k ol a , o b l e č e n í , p ř í p r a v a j í d l a , h r y a s p o r t , č á s t i d om ŧ , n á ř a d í , n á b yt e k , k u c h yň , o v o c e a z e l e ni n a , h ygi e n a ) v ţ d y p o 4 7 k a r t á c h . V ýh o d o u j e , ţ e k a ţ d á k a r t a m á n a z a d n í s t r a n ě n a p s a n é v e l k ým i p í s m e n y i s l o v o od po v í d a j í cí o b r á z k u , co ţ m ŧ ţ e s l o uţ i t k e z p ě t n é ko n t r o l e . T e n t o p r o gr a m j e vh o d n ý p r o d o s p ě l é o s o b y s a f á z i í . V í c e n a W W W : < h t t p : / / w w w . p r o e d i n c . c o m / c u s t o m e r / P ro d u c t V i e w . a s p x ? ID = 1 2 8 8 & s S e a r c h W ord=aphasia>. E v e r y d a y E x p r e s si o n s A p h a si a T h e r a p y Pr o g r a m . T e n t o p r o gr a m sestavený Dianou J. Goodwin je určený pro s t a r š í o s o b y s a f á z i í , k t e r é m a j í ob t í ţ e s e x p r e s í . P o m o c í 78 i l u st r o v a n ýc h v ýr a z ŧ , které
jsou
s e s k upe n y d o
pěti
k a t ego r i í
( s p o l e č e n s k é v ýr a z y, k a ţ d o d e n n í č i n no s t i , j í d l o, u d o kt o r a a n á v š t ě v a p ř á t e l ) , s e s n a ţ í z l e p ši t
k om u n i k a č n í
d o v e d n os t i
těchto
o s o b . N a z a d n í st r a n ě k a ţ d é k a r t y j e n a p s a n ý v ýr a z a p o p i s t é t o s i t u a c e. P r o gr a m o b s a h u j e t a k t éţ m a n u á l , kt e r ý p o d á v á i n f o r m a c e o t o m , j ak s kartami pracovat. Obrázek
z
WWW:
< ht t p : / / w w w . al i m e d . c om / A l i m e d / p r o d u c t / E v e r yd a y -
E x p r e ss i o n s - A ph a s i a - T h e r a p y- P r o gr a m , 1 9 1 3 3 , 0 . ht m > . A p p oi n t me n t
Book
Card Holder je kniha, do níţ m ŧ ţ e uţ i v a t e l v l oţ i t a ţ 6 4 Pi c t u r e kniha
Cue
Cards.
ulehčuje
Tato
u ţ i v at e l i
komunikaci. Do této knihy si u ţ i v at e l m ŧţ e v k l ád a t r ŧ z n é P i c t u r e C u e C a r d s po d l e t oh o , k a m j d e ( d o kt o r , n a k u p o v á n í a t d. ) . U ţ i v a t el s i - 56 -
m ŧ ţ e po m o c í k a r e t v t é t o kn i z e v yt v o ř i t i „ p ř í b ě h “ . Obrázky z WWW: < h t t p : / / w w w . a t t a i nm e n t c o m p a n y. c o m / p r o d u c t . p h p? p r o du c t i d = 1 6 5 4 1 & c a t = 3 3 6&page=1>, < h t t p : / / w w w . a t t a i nm e n t c o m p a n y. c o m / / p r o d u c t . p h p? p r o du c t i d = 1 6 1 4 2 & c a t = 0 &page=1>. T h e L a r g e PE C S C o m mu n i c a t i o n B o o k j e u r č e n a o s o b á m , k t e ré komunikují
p o m o cí
V ým ě n n é h o
obrázkového
ko m u ni ka č n í h o
s ys t é m u
v yr o b e n é h o f i r m o u P yr a m i d E d u c a t i on a l C o ns u l t a n t s , In c . K n i h a j e v yr o b e n a z o do l n é h o p o l yv i n yl o v é h o m a t e r i á l u , j e o p a t ř e n a k r o uţ k o v ou v az b o u a p r o u ţ k y s u c h é h o z i p u , n a n ě ţ s e p ř i pe v ň u j í o b r á z k y. S o u č a s n ě t a t o f i r m a v yr á b í d o t ě c h t o k o m u n i k a č n í c h k ni h i n á h r a d n í v l o ţ k y a p r o u ţ k y s u c h é h o z i p u. F i r m a P yr a m i d v yr á b í i S ma l l P E C S C o mmu n i c a t i o n B o ok a M i n i PE C S C o m mu n i c a t i o n B o ok . Více na WWW: < h t t p : / / w w w . p e c s p ro d u c t s . c o m / c a t a l o g/ p r o d u c t _ i n f o. p h p? cP a t h = 2 3 & p r o d u c t s_id=143>. Large
C o mmu n i c a t i o n
B o ok
je
komunikační
k ni ha
od
firmy
A t t a i n m e nt C o m p a ny. K n i h a m á b a r e v n ě o z n a č e n é l i s t y, c o ţ u m o ţ ň u j e l e p š í o ri e n t a c i v j e d n o t l i v ýc h t e m a t i c k ýc h plastové
celcích. Na kaţdé stránce jsou tři
k a p s y,
do
nichţ
se
v k l á da j í
o b r á z k y,
f o t o gr a f i e n e b o k o m u n i k a č n í s ym b o l y. Obrázek z WWW:
. Tato
firma
t a ké
nabízí
Pe r s o n a l
C o m mu n i c a t i o n B o o k . J e dn á s e o p ět o k o m u n i k a č n í k n i hu , a l e m e n š í c h r o z m ě r ŧ n e ţ j e La r ge C o m m u n i c a t i o n B o o k . K ni h a o b s a h u j e c e l k em 1 2 s t r á n e k . Na k a ţ d é s t r á n c e j e j e d n a p l a s t o v á k a ps a , do n í ţ l z e v k l á d at f o t o gr a f i e , s ym b o l y n e b o o b r á z k y. - 57 -
Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . a t t a i nm e n t c o m p a n y. c o m / p r o d u c t . p h p? p r o du c t i d = 1 6 2 6 8 & c a t = 3 3 6&page=2 >. Po r t a b l e C o m mu n i c a t i o n B oo k . P o rt a b l e C o m m u n i c a t i o n B o o k j e p ř e n o s n á k o m u ni k ač n í k n i h a , d o kt e r é s i k l i e nt i m o h o u vl o ţ i t o b r á z k y n e b o s ym b o l y d l e p o t ř e b a n e m u s e j í m í t s t r a c h , ţ e s e d o s t a no u d o s i t u a c e , ve k t e r é b y s e n e d o r o z u m ě l i . P o rt a b l e C om m u n i c a t i o n B o o k v yr á b í f i r m a M a ye r J oh n s t o n . V í c e n a W W W : < h t t p : / / w w w . a u gr e s o u r c e s . c o m / v i nd e x . h t m l > . Magnetic
N o t e b o ok
Pa g e s .
Jedná
se
o
k ní ţ k u
s m a gn e t i c k ým i
s t r á n k a m i . T a t o k ni h a j e v h o d n á j a k p r o d ě t i , t a k i d o s p ě l é o s o b y s gl o b á l n í afázií.
N a m a gn e t i c k é
stránky lze připínat
m a gn e t k ov é
obrázky nebo
s ym b o l y. M a gn e t i c N o t e b o o k P a ge s v yr á b í f i r m a M a ye r J o h n s t o n . V í c e n a W W W : < h t t p : / / w w w . a u gr e s o u r c e s . c o m / v i n d ex . h t m l > . D a l š í h oj n ě uţ í v an o u p o m ŧ c ko u p ř i t e r a p i i a f á z i e j e o b r á z k o vá t a b u l e . T a t o t a b u l e j e v h o d n á p r o os o b y s a f á z i í , k t e ré m a j í p ot í ţ e p ři v yb a v o v á n í s i n á z v ŧ a k t i v i t , o b j e kt ŧ a o s o b . P o uţ í v á ní t a b u l e j e v e l m i j e d n o d u c h é . Lo go p e d a r o d i n n ý p ř í s l u š n í k ( n e b o s á m pa c i e n t ) v k l á d á n a t a b u l i f ot o gr a f i e m í s t , p ř e d m ě t ŧ č i č i nno s t í , k t e r é j s ou o s ob ě s a f á z i í z n á m é . O s o b a s a f á z i í p ot é m ŧ ţ e u k a z ov a t n a k o n k r é t n í o b r áz k y, a t í m v yj á d ř i t s v é m yš l e n k y a k o m u n i k o v a t s o s t at n í m i l i dm i . Ví c e n a W W W : < h t t p : / / a p h a s i a - n yc . b l o gs p o t . c o m / 2 0 1 0/ 0 4 / s p e e c h - t h e r a p y- a c t i v i t i e s - f o r aphasia.html>. V z h l e d e m k t o m u , ţ e j e v ě t š i no u p os t i ţ e n a i s c h o p n os t č t e n í a p s a ní , v yu ţ í v a j í s e p ř i t e r a p i i a f á z i e i r ŧz n é p r a c o v n í s e š i t y : W o r k b oo k Fo r A p h a s i a : E x e r c i s e s f o r E x p r e s si v e a n d R e c e p t i v e L a n gu a g e Fu n c t i on i n g v yd a n ý v r o c e 2 0 0 6 j e p r a c o v n í s e š i t o d a u t o r k y S u s a n H . B r u b a k e r . T e n t o p r a c o v n í s e š i t j e u r č e n p r o d os p ěl é o s o b y s a f á z i í . Obsahuje
celkem 106
cvičení,
kt e r á
j s o u r oz d ě l e n a d o
o sm i o b l a s t í :
p o u ţ í v á n í s l o v , s yn t a x , sl o v ní v yj á d ř e n í , ř a z e n í sl o v , p o k yn y p r o p s a n í , uţ i t í k o n k r é t n í c h i n f o r m a c í , k o n k r é t n í a a b st r a k t n í m yš l e n í . V í c e n a W W W : < h t t p s : / / st o r e . s c h o ol s p e c i a l t yo n l i n e . n e t / O A _ H T M L/ i b e C C t p It m D s p R t e . j s p? i t e m = 9 0 0 1 4 & m i n i s i t e= 1 0 2 0 6 > . - 58 -
B a s i c L e v e l W o rk b o o k Fo r A p h a si a j e p r a c o v n í s e š i t p r o o s o b y s a f á z i í v yd a n ý v r o c e 2 0 0 9 . J e h o a u t o r k o u j e S u s a n H . B r u b a k e r . T e n t o s e š i t l z e v yu ţ í t u d os p í v a j í cí c h i d o s p ěl ýc h o s o b s a f á z i í . C v i č e n í , k t e r á j s ou o b s a h e m t oh o t o p r a c o v n í h o s e ši t u, j sou r o z d ě l e n a d o n ě ko l i k a k a t e go r i í , a to:
a so c i a c e ,
p o ro v n á v á n í ,
d o k o n č ov á n í ,
p op i s y,
t z v.
W H - ot á z k y
a
p o r o z um ě n í . T e n t o p r a c o v n í s e š i t j e vh o d n ý p r o z a č á t e č n í k y a p r o o s o b y, k t e r é j s o u s c ho p n é p r a c o v a t s a m o s t at n ě. V í c e n a W W W : < h t t p s : / / st o r e . s c h o ol s p e c i a l t yo n l i n e . n e t / O A _ H T M L/ i b e C C t p It m D s p R t e . j s p? i t e m = 8 8 4 8 0 & m i n i s i t e= 1 0 2 0 6 > . F i r m a M a ye r J o h n st o n n a b í z í t z v. C om mu n i c a t i o n C h a r m B r a c e l e t C o l l e c t i o n s . J e d n á s e o s i l i k o n ov é n á r a m k y, n a k t e r é s e p ř i p í n a j í k o s t i č k y s r ŧ z n ým i s ym b o l y ( s ym b o l y p r o h o d i ny v e š k o l n í m r oz v rh u , s ym b o l y p r o k o n v e r z a c i , k aţ d o de n n í a k t i vi t y a j . ) . T yt o n á r a m k y l z e u ţ í t s p í š e u d ě t í n e ţ u d o s p ě l ýc h o s o b . D ě t i j e m o h o u po u ţ í v a t m í s t o k om u n i ka č n í c h z a ř í z e ní , a l e j e d n á s e o d o č a s n é č i k r á t k o d o b é ř e š e ní . V í c e n a W W W : < h t t p : / / w w w . a u gr e s o u r c e s . c o m / v i nd e x . h t m l > .
3.1.3 Komparace logopedických pomůcek uţívaných v České republice a ve Spojených státech amerických N yn í s e p o k u s í m e po r o v n a t l o go p e d i c ké p o m ŧ c k y u ţ í v a n é v Č e s k é r e p u b l i c e a v e S po j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h . P o m ŧ c k y u ţ í v a n é v Č e s k é r e p u b l i c e m ŧţ e m e p r a c o v n ě r oz dě l i t d o t ř í o b l a s t í : m et o d i c k o -d i d a k t i c k ý m a t e r i á l , m a t e r i á l n e p ř í m o ur č e n ý p r o t e r a p i i a f á z i e a d i d a k t i c k é h r y. D o m e t o di c k o - d i d a kt i c k é h o m a t e ri á l u j sm e z a ř a d i l i O b r áz k ov ý s l o v n í k p r o a f at i k y o d M . Tr u h l á ř o v é , T e x t o v o u a o b r á z k o v ou c v i č e b n i c i p ro n e m o c n é s p o r u c h o u ř e č o v ý c h f u n k c í – af á z i í o d M. Č e c h á č ko v é , A f á z i i – s o u b o r c v i č n ý c h t e xt ů p r o r e e d u k a c i a f á z i e o d M. M i m r o v é, D i a g n os t i k u a t e r a p i i a f áz i e , al e x i e a a g r a f i e o d Z. C sé f a l v a ye , M . K o š ť á l o v é a M . K l i m e š o v é a Pr a c o vn í l i s t y p ro r e e d u k ac i a f á zi e o d Z. K o nŧ p k o v é , J . S c h a e f f e r o v é , A . S vo b o d o v é a L. V a l a c h o v é .
- 59 -
M e z i m a t e r i á l n e p ří m o u r č e n ý p r o t e r a p i i a f á z i e m ŧţ e m e z a ř a d i t p u b l i k a c i o d Z. M i ch a l o v é P o z o rn o s t – c v i č e n í n a p o si l o v án í k o n c e n t r a c e p o z o r n os t i , a o d a u t o r k y K . S v o b o d o v é J a z y k a ř e č – 1 . R o zl i š o v á ní s l o v v e v ě t ě , J a z y k a ř e č – 2 . R o z l i š o v á ní s l a b i k , J a z y k a ř e č – 3 . R o z l i šo v á n í hl á s e k v e s l o v ě a J a z y k a ře č - V ý u k o v á o b r á z ko v á k v a r t e t a I I . M e z i d i d a k t i c k é h r y j s m e z a ř a d i l i M o t an i c i z n a k l a d a t el s t ví M o d r ý s l o n a z n a k l a d at e l st v í M ut a b e n e L og i co P i c c o l o . P o m ŧ c k y u ţ í v a n é ve S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h m ŧ ţ e m e p r o p o t ř e b y t é t o d i p l o m o v é p r á c e r o z d ě l i t do d v o u o bl a s t í , a t o: d i d a k t i c k ý m a t e r i á l a n e t e c h n i ck é k o m u ni k a č n í p om ŧ c k y. Do
diktackého
m at e r i á l u
m ŧţ e m e
zařadit
o b r á z k ov é
karty
More
D e s c r i p t o - C a r d s ® f o r A d u l t A p h a si a , A d v a n c e d D e s c r i p t o - C a r d s ®, L i b r a r y o f V o c a b u l ar y P h o t o g r a p h s - S e c o n d E di t i o n, E v e r y d a y E x p r e s s i o ns A p h a s i a T h e r a p y Pr o g r a m , P i c t ur e C u e C ard s , a p r a c o v ní s eši t y Wo r k b o o k F o r A p h a s i a : E x e r c i s e s f o r E x p r e s s i v e a n d R e c e p t i v e L a n g u a g e F u n c t i o n i ng, B a s i c L e v e l Wo r k b o o k F o r A p h as i a . M e z i n e t e c h n i c k é k o m u n i k a č n í p o m ŧc k y j s m e z a ř a d i l i k o m u n i k a č n í k n i h y A p p o i n t m e n t B o o k C ar d H o l d e r , T h e L a rg e P E C S C o m m u ni c a t i on B o o k , S m a l l P EC S C o m m u n i c at i o n B oo k , M i n i P E C S C om m u n i c a t i on B o o k, Large
C o m m u ni c a t i o n
B oo k ,
P e r s ona l
C o m m u n i c at i o n
Book ,
P or t a bl e
C o m m u n i c at i o n B oo k a M a g n e t i c N o t e b o o k P a g e s ; k o m u n i k a č n í t a b u l e a n á r a m k y C o m m u n i c a t i o n C h a r m B r a c e l e t C o l l e c t i o ns . Z h i s t o r i c k é h o p o hl e d u a f á z i o l o gi e p r oš l a Č e s k á r e p u bl i k a, c o s e t ýč e m e t o d i c k o - di d a k t i c k é h o m a t e r i á l u , v e l k o u z m ě n o u . V so u č a s n é d o b ě m á Č e s k á r e p u b l i k a n ěk o l i k v yn i k a j í c í c h o d b o r n í k ŧ z o bl a s t i a f á z i o l o gi e , k t e ř í v yt v á ř í t e r a p e u t i c k é m a t e r i á l y p r o p r á c i s o s o b am i s a f á z i í . J a k o p r vn í , kdo p o d a l k o m pl ex n í p oh l e d n a p o m ŧ c k y ( a n ě k t e r é p ř í s t r o j e ) u r č e n é p r o t e r a p i i a f á z i e , b yl P a e d D r . F r a n t i š e k Š r om ( 19 5 6 ) , ř e d i t e l Ú s t a vu p r o h l u c h on ě m é v P r a z e n a S m í c h o vě . C o s e t ýč e S p o j e n ýc h s t á t ŧ a m e r i c k ýc h , n e v í m e , z d a b yl y v j e j i c h o d b o rn é l i t e r a t u ř e r o z d ě l e n y t e r a p e u t i c k é p o m ŧ c k y p r o o s o b y s a f á z i í , a t o z d ŧvo d u v e l m i om e z e n éh o v ýb ě r u o d b o r n é l i t e r a t u r y. N a o p a k S p o j e n é s t át y a m e r i c k é v e v e l k é m v yr á b ě j í r ŧ z n é k o m u n i k a č n í k n i h y a t a b u l e u r č e n é p r o os o b y s a f á z i í , c oţ se o Č e s k é r e p u bl i c e ř í c i n e d á . Os o b y s a f á z i í v Č e s k é r ep u b l i c e p ř e v á ţ n ě vyu ţ í v a j í k o m u ni k a č n í k n i h y a t a b u l e - 60 -
v yr o b e n é p r o j i n o u k l i e n t el u , p r o o s ob y s a u t i s m e m . T a k j e t o m u i u v í c e p o m ŧ c e k ; m u sí m e vš a k p o d ot k n o ut , ţ e t e n t o „ t r e n d “ j e j i ţ o p o u š t ě n a r ŧz né o r ga n i z a c e , s p o l e č e n s t v í a f i r m y s e s n a ţ í v yt v á ř e t p o m ŧ c k y p ř í m o p r o o s o b y s afázií.
3.2 Logopedické přístroje 3.2.1 Přístroje uţívané v České republice M a g n e t o f o n , d i a p r o j e k t o r , r á d i o a t e l e v i z o r b yl y K i m l e m ( 1 9 6 9 ) a H r n č i a r o v o u ( 1 9 8 5) ř a z e n y m e z i p om ŧ c k y. V r á m c i t é t o p r á c e j s m e j e zařadili
m ez i
l o go p e d i c k é
p ř í s t ro j e .
Hrnčiarová
(1985,
s.
16)
uv á d í :
„ N e o d m ys l i t e l n ým s p o l e č n í k e m , z e j m é n a v d o m á c í m p r o st ř e d í , j e t e l e v i z o r. P a c i e n t p ři sl e d o v án í p r o gr a m u z a p o j u j e z r a k a sl u c h . N ě k t e r é p r o gr a m y m ŧ ţ e v i d ě t i v í c e kr á t – v r e p rí z á c h – č í m ţ s i m ŧţ e uj a sn i t n ě k t e r é m é n ě s r o z um i t el n é p a s áţ e . K r o m ě ú st n í f or m y m ŧ ţ e p r o gr a m r e p r o d u k o v at i p í s e m n ě . Ze j m é n a p ř i l e h k ýc h p o r u c h á c h ř e č i s e t e l e vi z o r s t á v á j e d n ou z n e j l e p š í c h a n ej a t r a k t i v n ě j ší c h p o m ŧ c e k “ . Spektra,
v ýr o b n í
druţstvo
n e v i d om ýc h
vzniklo
v roce
1989
a
s p e c i a l i z u j e s e n a v ýp o č e t n í t e c h n i k u a k o m p e n z a č n í po m ŧc k y p r o o s o b y s e z r a k o v ým p o s t i ţ e n í m . T ot o d r uţ st v o n a b í z í p ří s t r oj e , k t e r é k o m p e nz uj í v a d y řeči.
Mezi
ně
mŧţeme
zařadit
p r áv ě
k o mu n i k á t o r y .
Komunikátor
je
k o m u n i k a č n í p o m ŧ ck a s h l a s o v ým v ýs t u p e m s l o uţ í cí k p od p o ř e a r o z v í j e ní j i ţ ex i st u j í c í k om un i k a c e . K o m u ni k á t or y u m o ţ ň u j í z a z n a m e n a t a o p a k o v a ně p ř e h r á t j e d n o d u c h ou f r á z i n e b o z p r á v u. J so u u r č e n y p r o p r á c i s n e m l u v í c í m i nebo
obtíţně
m l uv í c í m i ,
u
nichţ
se
budují
k o m u ni k a č n í
dovednosti.
K o m u n i k át o r y j s o u u r č e n y o s o b á m p o c é v n í m oz ko v é p ří h o d ě , p o ú r a z e ch h l a v y č i n á d o r e c h m o z ku , č i o s ob á m s a u t i s m em , ko m bi n ov a n ým p o s t i ţ e ní m a j . N a t r h u ex i s t uj í d v a t yp y k o m u n i k á t o r ŧ : J e d n od u ch é
k o mu n i k á t o r y
–
j so u
velkoplošná
tlačítka
s h l a s o v ým
v ýs t u p e m p r o j e d e n n e b o d v a v z k a z y, n e b o n ě k o l i k vz ka z ŧ s e k v e n č n í c h. M e z i j e d n o d u c h é kom u n i k á t o r y p a t ř í :
- 61 -
B I G ma c k - u m o ţ ň uj e n a h r á t j e d e n vz ka z n e b o p r o m l u v u o d é l c e
d o 7 5 s e k u n d . T l a č í t k o j e o p r ŧ m ě r u 1 2 7 m m . U t o h o t o k o m u n i k á t o ru l z e n a st a v i t h l a s i t o st . Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . s p e kt ra v o x . cz / cz / a f a t i k / ko m u n i k at o r y jednoduche.php>.
L I T T L E ma c k
-
umoţňuje
nahrát
jeden
v z k az n e b o p r o m l u vu o d é l c e d o 7 5 s e k u n d. T l a č í t k o t o h ot o ko m u ni k á t or u m á p r ŧm ě r 63
mm.
U
tohoto
k o m u ni k á t o r u
lze
n a s t a vi t
h l a s i t os t . Ob r á z e k z W W W : < h t t p : / / w w w . s p e kt ra v o x . cz / cz / a f a t i k / ko m u n i k at o r y jednoduche.php>.
G o T a l k B u t t o n - u m oţ ň u j e n a h r á t j e d e n
v z k az n e b o p r o m l uv u o d é l c e d o 1 0 s e ku n d . T l a č í t k o j e m a l é , p r ŧ m ě r 5 0 m m . N a s p o d u t l a č í t k a j e m a gn e t , l z e j ej p ř i c h yt i t n a k o v o v é v ě c i . O b r áz e k z W W W : < h t t p : / / w w w . s p e kt ra v o x . cz / cz / a f a t i k / ko m u n i k at o r y jednoduche.php>.
S e k v e n čn í k o mu n i k á t o r S t ep b y s t ep - u m oţ ň uj e n a h r á t v z k az y sekvenčně
za
s t i s kn u t í m
se
sebou. v yv o l á
P o s t u p n ým pokračování
v z k az u . K a p a c i t a ko m u n i k át o r u j e 4 5 v z k az ŧ , k d y j e d e n v z k az m ŧţ e m í t a ţ 7 5 s e k u n d . V e rz e ko m u n i k át o r u s ví c e v r s t v a m i z áz n a m u um o ţ ňu j e n a h r á t a ţ 4 m i n ut y z á z n a m u v e 3 v r s t v á c h . P r ŧ m ě r t l a č í t k a j e 60 m m . Ob r á z e k z W W W : < h t t p : / / w w w . s p e kt ra v o x . cz / cz / a f a t i k / ko m u n i k at o r y jednoduche.php>.
Go
Talk1
-
Go Talk
One
je
j e d no d u c h ý
k o m u n i k á t o r p r o j ed e n v z k az n e b o p r om l u v u o d él c e d o 1 0 s e k u n d . D o k o m u n i k át o r u l z e z a l o ţ i t o b r á z e k o r o z m ě r u 5 0 x 9 0 m m , k t e r ý b u d e c h a r a k t e r i z o v at n a h r a n ý v z k a z . O b rá z e k z W W W : - 62 -
< h t t p : / / w w w . s p e kt ra v o x . cz / cz / a f a t i k / ko m u n i k at o r y - j e d n o d u c h e . p h p > .
i T a l k 2 – j e k o m u ni k á t o r s e d v ě m a t l a čí t k y u m o ţ ň u j í c í m i v ýb ě r
z e d v o u a k t i vi t . Lz e t e d y n a p ř . o d p o v ě d ě t „ a n o/ n e “ n a p ř í sl u š n o u ot á z ku n e b o m ŧţ e m e po d pr ŧ h l e d n é k r yt k y t l a č í t e k u m í st i t
ob r á z k y
o d p o v í d aj í c í
a
j e d n om u
volit ze
dvou
p r om l u vu o b r áz k ŧ.
D é l k a z áz n a m u j e a ţ 2 m i n u t y. P r ŧ m ě r tlačítka je 60 mm. Obrázek z WWW:
< h t t p : / / w w w . s p e kt ra v o x . cz / cz / a f a t i k / ko m u n i k at o r y - j e d n o d u c h e . p h p > .
Talking Buddy - je pomŧcka pro
n a h r á n í j e d n o h o vz k a z u o d é l c e 2 0 s e ku n d . M o ţ no s t
z e sí l e n í
h l a s i t os t i .
O b r áz e k
z
W W W : < h t t p : / / w ww . i t a a c . c o m / > .
S e q u en c e r
-
nahrává
vzkazy v určeném pořadí. Kapacita
nahrávacího času je 60 sekund. Obrázek z W W W : < h t t p : / / w w w. i t a a c . c o m / > .
Tabulkové
k o mu n i k á t o r y
komunikátory
jsou
komunikaci,
n e bo ť
vhodné m aj í
–
t ab u l k o v é
pro
o b s á h l e j ší
v ět š í
počet
k o m u n i k a č n í c h k l áv e s n i c s m oţ n o st í p ř e p í n a t mezi
několika
vrstvami
z áz n a m u .
Mezi
t a b u l k o v é ko m u ni k át o r y p a t ř í :
GoTalk
4+
-
je
tabulkový
k o m u n i k á t o r s e čt yř m i i nt e r p r e t o v a t e l n ým i k l á v e s a m i p r o n a h rá n í z p r á v c e l k e m v p ě t i - 63 -
v r s t v á c h z áz n a m ŧ . N a v í c o b s a h u j e dv ě h l a v n í k l á v e s y v h o r n í ř a d ě, k t e r é l z e v yu ţ í t p ro z áz n a m d v ou h l av n í c h f r á z í d o s t u pn ýc h v k a ţ d é v r s t v ě . V ým ě n n é l i s t y s o b r á z k y s e s k l a d u j í u v n i t ř p o m ŧ ck y . O b r á z e k z WWW: < h t t p : / / w w w . s p e kt ra v o x . cz / cz / a f a t i k / ko m u n i k at o r y - t a b u l k o v e . p h p > .
GoTalk
9+
-
tabulkový
je
komunikátor
i n t e r p r e t o v a t e l n ým i nahrávat
zprávy
s
devíti
klávesami ,
mŧţe
celkem
v pěti
vrstvách
z á z n am u . N a v í c o b sa h u j e t ř i h l a v ní k l áv e s y, které
se
v yu ţ í va j í
pro
z áz n a m
tří
z á k l a d ní c h f r á z í dos t u p n ýc h v k a ţ d é v r s t v ě . V ým ě n n é l i s t y s o b r á z k y s e s k l a d u j í u v n i t ř p o m ŧ c k y.
Obrázek
z
WWW:
< h t t p : / / w w w . s p e kt ra v o x . cz / cz / a f a t i k / ko m u n i k at o r y - t a b u l k o v e . p h p > .
G o T a l k 2 0+ - t e n t o k o m u n i k á t o r m á
dvacet
i n t e r p r e t o va t e l n ýc h
kláves.
Horní
ř a d u p ě t i k l á v e s l z e v yu ţ í t p r o z áz n a m p ě t i h l a v n í c h f r á z í d os t u p n ýc h v k a ţ d é v rs t v ě . K o m u n i k át o r n a h r áv á z p r á v y c e l k e m v p ě t i v r s t v á c h z á z n a m ŧ . V ým ě n n é l i s t y s o b r á z k y se
skladují
u v ni t ř
p o m ŧ c k y.
Obrázek
z
WWW: < h t t p : / / w w w . s p e kt ra v o x . cz / cz / a f a t i k / ko m u n i k a t o r y- t a b u l k o v e . p hp > .
Po c k e t G o T a l k – u m o ţ ň u j e n a h r á t p ě t i m i n u t o v ý z á z n a m ( 1 2
s e k u n d n a 1 v z k a z ) . Lz e t e d y n a h r á t a ţ 2 5 v z k a z ŧ . J e z d e m o ţ nos t z e s í l e n í hl a s i t o s t i . O b r á z e k z W W W : .
- 64 -
K l é č b ě a f á z i e l z e vyu ţ í t i p ř í s t r oj e E E G o d f i r m y A l i e n t e c h n i k , s . r . o. M e t o d i k u l é č b y p o m o c í t o h ot o p ř í s t r oj e p o p s a l i N o v o t n ý a T u š e r o v á ( 2 0 0 4 ) . Lé č b u E E G p ř í s t r oj e m l z e oz n a č i t z a m e t o d u E E G - B i o f e e d b a c k , k d e s e k o m b i nu j e b i o l o gi ck á z p ě t n á v a z b a , p ř i n í ţ s e n a v o z u j e z p ě t n á v az b a u klienta
EEG
s operantním
přístrojem
pomocí
p o dm i ň o v á ní m
a
speciálního
s o f t wa r u
i n s t r u m e nt á l n í m
( pracuje
uč e n í m
se
p o m o cí
e l e k t r o f yz i o l o gi c k ýc h a k t i vi t m oz k u z o b r a z e n ýc h G á b o r o v o u t r a n s f o rm a c í ), s
k o gn i t i v n ě - b e h a vi o r á l n í m
p ř í s t u p em
a
principy
rodinné
p s yc h o t e r a p i
(Novotný a Tušerová, 2004).
3.2.2 Přístroje uţívané ve Spojených státech amerických P ř í s t r oj e
p o uţ í v a né
ve
S p o j e n ýc h
státech
a m e r i c kýc h
mŧţeme
p r a c o v n ě v t é t o di p l o m o v é p r á c i r oz d ě l i t n a : J e d n od u ch é k o mu n i k á t o r y : T a l k i n g Po c k e t s od s p ol e č n o s t i A u gm e n t a t i v e R e s o u r c e s , In c . j e v e l m i m a l é z a ř í z e n í s hl a s o v ým v ýs t u p e m . T a l k i n g P o c k e t s j e d o d á v á n i s k a p s o u , d o k t e r é s e p ř í s t r oj z a s u n e . D o t é t o k a p s y s e v l o ţ í T a l ki n g P o c k e t s a n a n ě j ( t a m k d e j e t l a čí t k o ) s e um í st í ob r á z e k , k t e r ý s ym b o l i z u j e n a h r á t é s l o v o či vz k a z . T a l k i n g P o c k e t s um oţ ňu j e p o s t i s ku t l a č í t k a n a h r á t z p r áv u o d é l c e 1 0 s e k u nd . V í c e i n f o r m a c í na W W W : < h t t p: / / w w w . a u gr e s o u r c e s . c o m / v i n d ex . ht m l > . L e x j e k o m u ni k á t or , k t e r ý u m o ţ ň u j e n a h r á t a p o s l é z e př e h r á t a ţ t ř i z p r á v y. V í c e i n f o r m a c í n a W W W : - 65 -
< h t t p : / / w w w . a d a p t i v a t i o n . c om / A d a p t i va t i o n _W e b s i t e / A d a pt i v a t i o n _ C o m m _ A i d s .h t m l > . C h i p p e r j e j e d n o d uc h ý k o m u n i k á t o r , n a k t e r ý l z e n a h r á t j e d n u z p r á v u. Více informací na WWW: < h t t p : / / w w w . a d a p t i v a t i o n . c om / A d a p t i va t i o n _W e b s i t e / A d a pt i v a t i o n _ C o m m _ A i d s .h t m l > . R a n d o mi z e r j e k om u n i k á t o r , n a k t e r ý l z e n a h r á t s é r i i z pr á v , k t e r é l z e p ř e h r á t v l i bo v o l n ém p o ř a d í . Zp r á v y l z e n a h r á v a t v e d vo u v r s t v á c h. K r a t š í z p r á v a m ŧţ e m í t a ţ 4 5 s e k un d , d e l ší aţ 9 0 se k u n d . V í ce informací na WWW: < h t t p : / / w w w . a d a p t i v a t i o n . c om / A d a p t i va t i o n _W e b s i t e / A d a pt i v a t i o n _ C o m m _ A i d s .h t m l > . S e q u en c e r j e k om u n i k a č n í p ř í s t r oj , k t e r ý n a h r á v á z p rá v y v d a n é m p o ř a d í . N a S e q u e n c e r l z e n a h r á v a t z p rá v y v e d v o u v r s t á c h o d é l c e 4 5 s e k u n d n e b o 90 s e ku n d . V í c e i n f o r m a c í n a W W W : < h t t p : / / w w w . a d a p t i v a t i o n . c om / A d a p t i va t i o n _W e b s i t e / A d a pt i v a t i o n _ C o m m _ A i d s .h t m l > . G o T a l k B u t t o n o d s p o l e č n o s t i A t t ai nm e n t C om p a n y j e k o m u n i k át o r , na nějţ lze nahrát zprávu o délce 10 sekund. Obrázek z WWW:
< h t t p : / / w w w . a t t a i nm e n t c o m p a n y. c o m / p r o d u c t . p h p? p r o du c t i d = 1 6 1 4 9 & c a t = 3 3 8 & p a ge = 1 > . T a l k i n g B r i x c o mmu n i c a t o r s j s o u j ed n o d u c h á k o m u ni k ač n í z a ř í z e ní opatřená u ţ i v at e l
m a gn e t e m . míti
komunikátory
Díky němu
hn e d jsou
po
je
m ŧţ e
ruce.
prodávány
v sadě
T yt o po
třech kusech. Na kaţdý komunikátor lze n a h r á t j e d e n vz k a z o d é l c e 1 0 s e k u nd . Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . a b l e n et i n c . c o m / D e f a u l t . a sp x ? t a bi d = 2 0 5 & W o r d = 1 0 0 0 3 4 0 0 > - 66 -
T a b u l k o v é k o mu n i k á t o r y : M e s s a g e M a t e s ™ j e k o m u ni k a č n í z a ř í z e n í , k t e r é u m o ţ ň uj e n a h r á v a t z p r á v y p o u h ým s t i sk n u t í m t l a č í t k a . P ř í s t r o j j e o b l í b e n ý z e j m é n a u d ě t í š k o l n í h o v ě k u s na r u š e n o u k o m u n i k a č n í s c h o p n o st í , a l e m o h o u j ej p o u ţ í v a t i do s p ě l é o s o b y. M e s s a ge M a t e s o b s a h uj e c e l k e m č t yř i m o d u l y p r o n a h r á v á n í z p r áv : M u l t i - Le v e l M e s s a ge M a t e 4 0 , M e s s a ge M a t e 4 0 , M e s s a ge M a t e 2 0 a M i n i - M e ss a ge M a t e . K a ţ d ý m o d u l m á r ŧ z n o u d é l k u z á z n am u . V m o du l u M u l t i - Le v e l M e s s a ge M a t e 4 0 l z e n a h r á t z p r á v u o d é l c e a ţ d e s e t i m i nu t a k a p a c i t a u l o ţ en ýc h z p r á v j e 1 4 4 z p r á v . M o dul M e s s a ge M a t e 4 0 o b s a h u j e 4 0 k l á v e s . Lz e n a h r á t a ţ 1 5 0 s e k u n d d l o u h ý z á z n am a k a p a c i t a u l o ţ e n ýc h z p r á v j e 4 0 z p r á v . M o d ul Me s s a ge M a t e 2 0 o b s a h u j e 2 0 k l á v e s a l z e n a h r á v a t z á z na m o d é l c e a ţ 1 5 0 s e k u n d . M o d ul M i n i - M e ss a ge M a t e u m o ţ ň u j e p o ř í di t z áz n a m o d é l c e 6 0 s e k u n d . F u n k c e M e s s a ge B u i l d e r u m o ţ ňu j e u ţ i v a t e l i v yb r a t f r á z e č i s l o v a n a h r a n é n a některém
z tlačítek
a
v yt v o ř i t
zprávu.
Po
jejím
v yt v o ř e n í
s t a čí
z m á č k n o ut t l a č í t k o S p e a k a z p r á v a s e p ř e h r a j e n a h l a s . M e s s a ge M a t e s m á i f u n k c i p r o n a h r á v á n í z p r á v č i z v u k ŧ . V í c e i n f o r m ac í n a W W W : < h t t p : / / w w w . w o r d s -p l u s . c o m / w e b s i t e / p ro d u c t s / h a nd / m m . h t m > . V o i c e Pa l 8 a V o i c e Pa l 8 K j s o u s c h o p n y n a h r á t a ţ 8 z p r á v . D é l k a j e d n é z p r á v y j e 1 1 s e k u n d . Zp r á v y m o h o u b ýt n a h r á v á n y v j a k é m k ol i v p o ř a d í . V í c e i n f o rm a c í n a W W W : < h t t p : / / w w w . a d a p t i v a t i o n . c om / A d a p t i va t i o n _W e b s i t e / A d a pt i v a t i o n _ C o m m _ A i d s .h t m l > . V o i c e Pa l L e v l s j e p ř í s t r o j , k t e r ý n a h r á v á z p r á v y v e č t yř e c h v r s t v á c h . Délka
zpráv
mŧţe
minut.
VoicePal
b ýt
Le v e l s
aţ
17,5
obsahuje
c e l k m 1 0 k l á v e s , m ŧţ e b ýt t e d y n a h r á n o a ţ 1 0 z p rá v . Zp r á v y j s o u přehrávány
postupně
nebo
v l i b ov o l n é m p o ř a d í . Více informací na WWW: < h t t p : / / w w w . a d a p t i v a t i o n . c om / A d a p t i va t i o n _W e b s i t e / A d a pt i v a t i o n _ C o m m _ A i d s .h t m l > .
- 67 -
Pa r t n e r Pl u s . P a r t n e r P l us j e j e d n o du c h ý k o m u n i k a č n í p ř í s t r o j , na něhoţ
lze
nahrát
jednu
z p r á v u o d é l c e 3 0 se k u n d . Pa r t n e r
Pl u s
Four
je
k o m u n i k á t o r , n a ně j ţ l z e nahrát
maximálně
č t yř i
z p r á v y,
standardní
délka
jedné zprávy je 6 sekund. Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . a m di . ne t / s t o r e / p a r t n e r - p l us - f o u r - w i t h - l e d - st a n d a r d . h t m l > . T e c h / T a l k j e k om un i k á t o r o 1 2 ú r o vn í c h . N a k a ţ d o u ú r o ve ň l z e n a h r át a ţ o sm z p r á v . C el ko v ě l z e n a t e n t o k om u n i k á t o r n a h r á t aţ 9 6 z p r á v . S t a n d a r d n í d é l k a z pr á v y j e 4 , 5 s e k u n d . O b r á z e k z W W W : < h t t p : / / w w w . a m di . ne t / t e c h t a l k/ > . N a T e c h / S p e e k k om u n i k á t o r o 1 2 ú r o v ní c h l z e n a h r á t a ţ 3 84 z p r á v . Na jednu
úroveň
32
zpráv.
S t a n d a r d ní
d é l k a j e d n é z p r á v y j e 2 , 2 5 s e k un d . Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . a m di . ne t / t e c h s p e a k / > . S ma r t / 1 2 8
je
m u l t i f u n k č ní
komunikátor, na který lze nahrát na 6 ú r o v n í c h aţ 7 6 8 z p r á v . D é l k a j e d n é z p r á v y j e 2 , 2 5 s e k un d . C e l ko v ý n a h r á v a c í č a s j e t e d y s k o r o 3 0 m i n u t .
- 68 -
O b r á z e k z W W W : < h t t p : / / w w w . a m d i . n et / s m a r t 1 2 8 > . A t t a i n me n t T a l k er 6 C o m p a n y, nahrát
na aţ
který 6
j e k o m un i k á t o r o d s p o l e č n o st i A t t a i n m e nt lze
zpráv.
Standardní délka zprávy je 10
sekund.
Ob r á z e k
z
WWW: < h t t p : / / w w w . a t t a i nm e n t c o m p a n y. c o m / p r o d u c t . p h p? p r o d u c t i d = 1 6 6 59 & c a t = 0 & p a ge = 1 > . A t t a i n me n t T a l k e r 2 4 j e p ř í s t r o j o d s po l e č n o s t i At t a i nm e nt C o m p a n y, n a n ě ţ l z e n a h r á t 2 4 z p r á v . D é l k a j e d n é z p r á v y j e 1 0 s e k u n d. G o T a l k 4 + ( o d spo l e č n o s t i At t a i nm e n t C o m p a n y) j e k o m u n i k á t o r o k a p a c i t ě 2 0 z p r á v . O b s a h u j e č t yř i v e l k é k l á v e s y a d v ě h l a v n í kl á v e s y, k t e r é o b s a h u j í s t á l e s t e j n é p r á v y. G o T a l k 9 + a G o T a l k 2 0 + j so u k o m un i ká t o r y t a k é o d f i r m y A t t a i n m ent C o m p a n y. G o T a l k 9 + j e s l o ţ e n z 9 k l á ve s a t ř í h l a v n í c h k l á v e s . Lz e n a n ě j n a h r á t aţ 45 z pr á v . N a k o m un i k á t or G o T a l k 2 0 + l z e na h r á t a ţ 100 z p r á v . S k l á d á s e z 20 k l á v e s a 5 kl á v e s h l a v n í c h . GoTalk
E x p r e ss
32
(od
s p o l e č n o s t i A t t a i nm e n t C o m p a n y) k o m u n i k á t o r m ŧţ e p r a c o v a t j a k o o s t a t n í G o T a l k k o m u n i k á t o r y, t z n ., ţ e uţ i v at e l kl i k n e n a t l a č í t k o a k o m u n i k á t o r m u př e h r a j e z p r á v u , anebo
si
„ Ex p r e s “ ,
m ŧţ e kdy
mu
zvolit
f u n k ci
k o m u n i k át o r
p ř e h r a j e v í c e z p r á v n a j e d n o u . K o m un i k á t o r t a k si m ul u j e b ě ţ n ou k o n v e r z a c i . N a ko m u n i k á t o r l z e n a h r á t a ţ 3 2 z p r á v . Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . a t t a i nm e n t c o m p a n y. c o m / p r o d u c t . p h p? p r o du c t i d = 1 6 6 5 3 & c a t = 0 & p a ge = 1 > .
- 69 -
V o c e Po d ( o d s p o l e č n o s t i A t t ai n m e nt C o m p a n y) j e d i gi t á l n í n a h r á v a c í a reprodukční přístroj. VoicePod je vhodný
pro
komunikační
f o t o gr a f i e s ym b o l y.
a
P ř í s t r oj
p r a c u j e t a k , ţ e k o br á z k u č i s ym b o l u u ţ i v at e l n a h r a j e z pr á v u , a p o t é s i j e mŧţe
přehrávat
k d yk o l i v
b u de
potřebovat. Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . a t t a i nm e n t c o m p a n y. c o m / p r o d u c t . p h p? p r o du c t i d = 1 6 1 4 8 & c a t = 3 3 7 & p a ge = 2 > . C h a t B o x - 1 j e k o m u n i k a č n í hl a s o v é z a ř í z e n í u r č e n é p r o o s o b y, k t e r é t r p í d o č a s n o u z t r á t o u ř e č i . C h a t B ox m á z a b u d ov a n ý m i k r o f o n , k t e r ý u m o ţ ň u j e n a h r á v á ní z p r á v . S t a n d a r d n í d é l k a n a h r a n ýc h z p r á v j e 10 m i n u t . C h a t B ox o bs a h u j e c e l k e 1 0 k l áv e s . V í c e i n f o r m a c í n a W W W : < h t t p : / / w w w . s a l t i l l o . c o m / p r o du c t s / > . ChatBox-DX
je
podobné
zařízení
jako
ChatBox -1,
po u z e
s tím
r o z d í l e m , ţ e s e s k l ád á z e 4 t l a č í t e k . Zá z n a m o v ý č a s p r o z p r á v y j e t a k t éţ 1 0 m i nu t . Ví c e i n f or m a c í n a W W W : < h t t p : / / w w w . s a l t i l l o . c o m / p r o du c t s / > . V o c a Fl e x j e k o m u n i k á t o r , n a n ě j ţ l z e n a h r á v a t z p r á v y o d é l c e 1 0 s e k u n d a 2 0 s e k u n d. C e l k o v ý č a s p r o n a h r á v á n í z p r á v j e 3 0 m i n ut a ţ jedna hodina. Více informací na WWW: < h t t p : / / w w w . s a l t i l l o . c o m / p r o du c t s / > . B l u eb i r d
II
j e k o m u n i k a č n í z a ř í z e n í , k t e r é j e s v ým i
parametry
n e d o c e n i t e l n é . U m oţ ň u j e n a h r á v a t z p r á v y v d é l c e a ţ š e s t h o d i n , j eţ s e ukládají
na
256
MB
paměťovou
k a r t u . Zp r á v y m o h o u b ýt n a h r á v á n y v 1 0 k om u n i k a č n í c h ú r o v n í c h . Více
informací
na
WWW:
< h t t p : / / w w w . s a l t i l l o . c o m / p r o du c t s / > . Talara
32
In d u s t r i e s ,
od In c .
firmy je
ZY G O
jednoduchý
k o m u n i k a č n í p ř í s t ro j , k t e r ý z a z n a m e ná v á l i d s k ý h l a s a j i n é z v uk y. - 70 -
Talara 32 má dvě funkce, a to funkci přehrávání zpráv, kdy stačí z m á č k n o ut t l a č í t k o s u r č i t ým s ym b o l e m n e b o o b r á z k e m ( d aj í s e m ě ni t ) a T a l a r a u ţ i v a t e l i z á z n a m p ř e h r a j e ; a f u n k c i n a h r á v á n í z p rá v , k d y p o z m á č k n ut í
tlačítka
mŧţe
uţ i v at e l
nahrát
v z k az ,
z p rá v u .
Délka
nahrávacího času je 45 minut. O b r á z k y z W W W : < h t t p : / / w w w .z ygo - u s a . c o m / t a l a r a . ht m l >. Macaw
5
je
k om u n i k a č n í
z a ř í z e ní
pro
o s o b y,
které
n e m o h ou
k o m u n i k o v a t , al e c h t ě j í s e s o ko l í m d or o z u m ě t . C el k o v ý n a h r á v a c í č a s je
78
m i n ut .
Ví c e
informací
na
WWW:
< ht t p: / / w w w . z ygo -
u s a . c o m / m a c a w 5 . ht m l > . M u l t i f u n k č n í p ří st r o j e : m e z i m u l t i fu n k č n í p ř í s t r oj e j sm e z a ř a d i l i t y, k t e r é m a j í v í c e f u n k c í n e ţ j e n n a p r á v á n í a p ř e h r á v á n í z p rá v j a k o j e t o m u u j e d n o d u c h ýc h
a
t a b u l k o v ýc h
komunikátorŧ.
T yt o
přístroje
m oh o u
b ýt
p ř i p o j e n y i k o s o b ní m u p o č í t a č i . D y n a V o x V & V m a x j e p ř í s t r oj v yr á b ě n ý f i r m o u D yn a V o x M a ye r J oh n s t o n . T e nt o p ří s t r o j b yc h o m m o h l i z a ř a d i t d í k y j e h o s c h o p n o s t e m i m e z i m u l t i m é di u m . M e z i j e h o p ř e d n o st i p a t ř í n a h r á v á n í z v u k ŧ , z p r á v, p r e d i k c e f r á z í , p o s kyt u j e s n a d n ý a r yc h l ý p ř í s t u p k n e j v í c e p o uţ í v a n ým s l o v ŧ m p ř i p s a ní z pr á v y, u m o ţ ň u j e a ut o m a t i c k o u k o n t r ol u t e x t u , j e z d e p o d p o r o v á n o i p ř i po j e n í k i n t e r n e t u a m o ţ no s t p s a n í em a i l ŧ . D yn a V o x & V m a x p o d p o r uj e i e l e k t r o ni c k é n a h r áv á n í k ni h , kt e r é s i m ŧ ţ e u ţ i v a t e l číst,
anebo
si
mŧţe
nechat
D yn a V o x e m .
K
Dyn a V o x V
„ p ře d č í t a t “
&
Vmax
lze
připojit i počítač. Více informací na WWW: < h t t p : / / w w w . d yn a v o x t e c h . c o m > . DynaWrite
p ř í st r oj
od
firmy
D yn a V o x
M a ye r - J o h n s t o n n ab í z í m no h o f u nk c í n e j e n p r o o s o b y s a f á z i í . D yn a W r i t e j e sc h o p n ý u k l á d a t z p r á v y, f r á z e a z vu k y, a p o t é j e i p ř e h r á t . M e z i j e h o p ř e d n o s t i p a t ří p re d i k c e s l o v . D yn a W r i t e s e s k l á d á z kl á v e s ni c e a m e n š í o b r a z o v k y. P o k u d u ţ i v a t e l p í š e z p r á v u , j e m u a u t o m at i c k y č t e n a n a h l a s . D yn a W r i t e - 71 -
u m o ţ ň u j e n a h r á t t ak é h l a s o v é z p r á v y d í k y z a b u d o v a n é m u m i k r o f o n u a p o s l éz e
je
i
přehrát.
D yn a W r i t e
je
moţné
p r o p oj i t
i
s o s o bní m
p o č í t a č e m . V í c e i n fo r m a c í n a W W W : . Po c k e t C o m mu n i c at o r X 5 1 j e k om u n i k á t o r v yr á b ě n ý w a s h i n gt o n s k ou f i r m o u G U S C o m m u n i c a t i o n D e v i c e s , In c . T e n t o k o m u n i ká t o r j e u r č e n ý p ř e d e v š í m p r o o s o by s a u t i s m e m , a f á z i í , d ys a r t r i í , a l e m o h o u j e j u ţ í v at i j i n é o s o b y. K o m u n i k á t o r o bs a h u j e p ře s 5 5 0 0 k om u n i k a č n í c h s ym b o l ŧ. K o m u n i k át o r n a h r á v á a p ř e h r á v á z p r á v y a z v u k y. O b s a h u j e s l o vní k s n e j f r e k v e n t o v a n ě j š í m i s l o v y. O b r á z k y z W W W : < h t t p : / / w w w . gu s i n c. c o m / 2 0 10 / P o c k e t C o m X 5 1 . ht m l > . Ostatní
přístroje:
p ř í s t r oj e
v této
skupině
j so u
ne z a ř a d i t e l n é
do
p ř e d c h á z e j í c h s k up i n , p r o t o j sm e j i m v yč l e n i l i s k u p i n u „ o s t a t ní p ř í s t r o j e “ . GoTalk A t t a i n m e nt
Ca r d s
(od
C om pa n y)
s p ol e č no s t i
jsou
otevírací
o b r á z k o v é k a r t y, n a k t e r é l z e n a h r á t z p r á v u o d é l c e 1 0 s e ku n d. V z k az j e p ř e h r á n p o s t i s kn u t í t l a č í t a k „ P l a y“ . Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . a t t a i nm e n t c o m p a n y. c o m / p r o d u c t . p h p? p r o d u c t i d =1 6 1 6 1 & c a t = 3 3 8 & p a ge = 1 > . Pe r s o n a l T a l k e r ( od s p o l e č n o s t i A t t a i n m e n t C om p a n y) j e p ř í s t r o j , na nějţ lze nahrát vzkaz o délce 10
sekund
a
po
s t i s k n ut í
t l a č í t k a „ P l a y“ j e j p ř e h r á t . N a l e v é s t r a n ě j s o u f o t o gr a f i e č i s ym b o l y, k t e r é m ŧ ţ e uţ i v at e l v ym ě n i t
za
jiné
o b r á z k y.
O b r á z k y s ym b o l i z uj í n a h r a n ý v z k az .
Obrázek z WWW: - 72 -
< h t t p : / / w w w . a t t a i nm e n t c o m p a n y. c o m / p r o d u c t . p h p? p r o du c t i d = 1 6 1 5 7 & c a t = 3 3 6 & p a ge = 2 > . T a l k i n g Ph o t o A l b u m ( o d s p o l e č n o s t i A t t a i nm e n t C om p a n y) . T o t o a l b u m o bs a h u j e 2 4 s t r a n s pl a s t o v ým i kapsami,
do
n i ch ţ
se
vkládají
f o t o gr a f i e . K e k a ţ dé m u o b r á z k u m ŧ ţ e u ţ i v at e l n a h r á t z pr á v u o s t a n d a r d n í d é l c e 1 0 s e k u n d . P ot é s t a č í z m á č k n o ut tlačítko
„ P l a y“
a
p ř í s t r oj
přehraje
z p r á v u k d a n é m u o br á z k u . Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . a t t a i nm e n t c o m p a n y. c o m / p r o d u c t . p h p? p r o du c t i d = 1 6 1 6 3 & c a t = 3 3 6 & p a ge = 2 > . C a r d R e a d e r M o d e l 1 7 4 2 ( v e V e l k é B r i t á n i i p o d oz n ač e n í m j a k o La n gu a g e M a s t e r ) j e a u d i o v i z u á l n í p ří s t r o j , k t e r ý r o z v í j í j a z yk o v o u a čtenářskou
gr a m o t n o s t .
P ř í s t r oj
je
u z p ŧ so b e n
na
nahrávání
a
p ř e h r á v á n í k a r t i č e k , t z v . C a r d R e a d e r a u d i o c a r d s , kt e r é s e s e s t á v a j í z o b r áz k ŧ r ŧz n ýc h p ř e d m ě t ŧ , v ě c í a t d . N a k a r t i č k y l z e n a h r á v a t z v u k y, z p r á v y a s o u č a s n ě l z e n a n ě v yt i s k n o u t i o b r á z k y v yb r a n ýc h p ř e d m ě t ŧ. K a r t i č k y j e m o ţ n é d o k u p o v a t po d l e p o t ř e b u ţ i v a t e l e . Fi r m a D r a k e E d u c a t i o n a l A s s o ci a t e s n a b í z í v ýb ě r z m n o h a t e m a t i c k y z a m ě ř e n ýc h k a r i č e k , a l e j s o u k e k o u p i i p r á z d n é , n a n ě ţ l z e n a h r á v a t a t i s k n ou t . C a r d R e a d e r M o d e l 1 7 5 8 j e v yl e p š e n o u v e r z í C a r d R ea d e r M o d e l u 1 7 4 2 , k t e r ý m á s t e j n é f u n k c e j a k o m o de l 1 7 4 2 a n a v í c ob sa h u j e f u n k ci o p a k o v a n é h o p ř e h r á v á n í z á z n a m u , k o l i kr á t u ţ i v a t e l c h c e , i b e z p o uţ i t í k a r t i č k y. V í c e i n f o r m a c í n a W W W : < h t t p : / / w w w . d r a k e e d . u s / gr o u p . p h p? r e c = 1 > .
3.2.3 Komparace logopedických přístrojů uţívaných v České republice a ve Spojených státech amerických V k a p i t ol e 3 . 2 Lo g o p e d i c k é p ř í st r o j e j s m e s e p o k us i l i po d a t u c e l e n ý p o h l e d n a p ř í s t r oj e u ţ í v a n é p ř i t e r a p i i a f á z i e v Č e s k é r e p u b l i c e a v e - 73 -
S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h . O p ě t j s m e s i j e d n o t l i v é p ř í s t r o j e p r a c o v ně r o z d ě l i l i d o n ě k ol i k a s k u p i n . V k a pi t o l e 3 . 2 . 1 P ří s t r oj e u ţ í v a n é v Č e s ké r e p u b l i c e j sm e p ř í st r o j e r o z d ěl i l i n a d vě s k u p i n y: j e d n o d uc h é k o m u n i k á t o r y a t a b u l k o v é k o m u n i k á t o r y. U v e d l i j s m e i t e r a p i i p o m o c í př í s t r o j e E E G , t en j s m e v š a k n e z a ř az o v a l i d o ţ á dn é z u v e d e n ýc h s k u p i n . V k a p i t o l e 3 . 2 .2 P ř í s t r oj e u ţ í v a n é ve S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h j s m e p ř í s t r o j e r oz d ě l i l i d o č t yř s k u p i n , a t o n a : j e d n o d u c h é a t a b u l k o v é k o m u n i k á t o r y, m u l t i f u n k ční p ř í s t r o j e a o s t a t ní p ř í s t r o j e .
N yn í m ŧ ţ e m e s p ř e hl e d e m k o n s t a t ov a t , ţ e
v ýb ě r p ř í s t r o j ŧ , o p ro t i p o m ŧ c k á m , j e v o b o u z em í c h p o d st a t n ě v ě t š í . P o k u d b yc h o m m ě l i z h o dn o t i t p ř í st r o j e uţ í va n é v Č e s k é r e p u b l i c e , t a k s e j e dná p ř e d e v š í m o p ř í st r oj e v yr o b e n é m i m o Č e s k o u r e p u b l i k u , c o ţ s e t ýk á v š e c h u v e d e n ýc h
komunikátorŧ
u v e d e n ýc h
v kapitole
3 .2 . 2 .
Jmenované
k o m u n i k á t o r y v k a p i t o l e 3. 2 . 2 po c h á z e j í z e S p o j e n ýc h s t á t ŧ a m e r i c k ýc h. Č e s k á r e p u b l i k a t ed y o p r o t i S p o j e n ým s t á t ŧm a m e r i c kým v t é t o o b l a s t i z a o s t á v á . B ě h e m p s a n í d i p l om o v é p rá c e j s m e n e n a š l i ţ á d n ý k o n t a k t , č i o d k a z n a č e s k o u sp o l e č n o s t , kt e r á b y v yr á b ě l a k o m u n i k á t o r y p r o o s o b y s a f á z i í z Č e s k é r e pu b l i k y.
3.3 Multimédia v logopedii V n á s l e d u j í c í c h p od k a p i t ol á c h s e p o ku s í m e po d a t p ř e hl e d m u l t i m é di í p o u ţ í v a n ýc h p r o o s o b y s a f á z i í j a k v Č e s k é r e p u bl i c e , t a k v e S po j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h ; p ř e d e v š í m s e z a m ě ř í m e n a p o č í t a č o vé s o f t w a r y u r č e n é p r o o s o b y s a f á z i í . V p o s l e d n í p o d ka p i t o l e p o r o v n ám e t a t o m u l t i m é di a v rámci obou zemí.
3.3.1 Multimédia uţívaná v České republice „ M ul t i m e d i á l ní p o čí t a č o v ý s o f t w a r e j e v yu ţ i t e l n ý v m n o h a o b l a s t e ch l o go p e d i e ( n a r u š e n í gr a f i c k é f o r m y ř e č i , n a r u š e n í č l á n k ov á n í ř e č i , a f á z i e a p o d . ) . J e h o v ýh o d o u j e p r op o j e ní a t r a kt i v i t y p r o gr a m ŧ s m o ţ n os t í s n a d n é ho o v l á d á n í , f l ex i b i l i t y a i n d i v i d u a l i z a c e n a s t a v e n í p r o p o t ř e b y j e d n o t l i v ýc h k l i e n t ŧ, m oţ n o s t ve d e n í e v i d e n c e ( k a r t o t é k y) o s o b n í c h ú d a j ŧ i p r ŧ b ě ţ n ýc h v ýk o n ŧ , v i z u a l i z a ce ú k o l u a z ř e t e l n á k o n t r ol a j e h o p rov á d ě n í , m ot i v a c e o d m ě n o u v po d o b ě s r o v n á n í s j i n ým i v ýk o n y č i h r o u a p o d . N a v í c m n oho - 74 -
p r o gr a m ŧ u m o ţ ň uj e s a m o s t a t no u p r á c i , p o p ř í p a d ě d o hl e d r o d i n y, n e t e d y s t á l o u p ří t om n o st l ogo p e d a č i p ř í m o u p rá c i “ ( V i t á s k o v á , 2 00 5 , s . 12 1 ) . P r e i s s ( 1 9 98 ) u v ád í v ýh o d y a n e v ýh o d y p o č í t a č ŧ . M e z i n e s p o r n é v ýh o d y u ţ i t í p o č í t ač ŧ p ř i r e h a b i l i t a c e u v á d í ( P r e i ss , 1 99 8 ): K o mp l e x n o s t – sc h o p n o s t a dm i ni s t ro v a t ú l o h y, k t e r é b y n e b yl o m o ţ n é b e z po č í t a č e a p l i k o v a t . Zpětná vazba. S c h op n os t mo t i v a c e . Fl e x i b i l i t a – p r o gr a m y j s o u s c h o p n y s t á l e a p ř e s n ě r e a go v a t n a d o b r é i c h yb n é v ýk o n y p a c i e n t a . S c h op n os t u ch o v a t d a t a a d á l e j e zp r a c o v á v a t . Př e s n o s t z p r a c o v á n í – m ŧţ e m e v yl o u č i t n e p oz o r n o st ex a m i n á t o r a a j e h o c h yb y p ř i z p r a c o v á n í d a t . U s n ad n ě n í
práce
terapeuta -
počítač
do
značné
míry
nahradí
t e r a p e u t a a š e t ř í j e ho č a s . C i t l i v é z v y š ov á n í n á r o č n o s ti - p o č í t a č e u m o ţ ň u j í p ř i z p ŧ s o b i t s e m o ţ no s t e m p a c i e n t a. M e z i n e v ýh o d y P r e i s s ( i n i b i d . ) ř a dí : N e v h o d n é v yu ţ i t í p r o g r a mů – n e p ř i z p ŧ so b e n í s e ú r o v ni p a c i e n t a a n e s p r á v n á i n t e r p r e t a c e v ýs l e d k ŧ p a c i e n t o v i . Po t í ţ e p ř i z a c h á z e n í s p o čí t a č e m – n ě k t e ř í p a c i e n t i m aj í m i ni m á l ní z k u š e n os t i s po č í t ač e m , b o j í s e ho , n e m a j í dŧ v ě r u v e s m ys l u p l n o s t práce. Š p a tn é p r o g r a my – n ě k t e r é p r o g r a m y m o h o u b ýt š p a t n ě z p r a c o v a n é a t í m p á d em n e v h o d né p r o t e r a p e u t i c k é úč e l y. G e n e r a l i z a c e d o k a ţ d o d en n í h o ţ i v o ta – t ýk á s e e f e k t u ge n e r a l i z a c e p o č í t a č o v é r e h a b i l i t a c e d o k a ţ d o d e n ní ho ţ i v o t a . M o ţ no s t z a p o j i t d o t e r a p e u t i c k é h o p r oc e s u m u l t i m e d i á l n í p o č í t a č o v é z á z e m í j e v ýr a z n ým r o z š í ř e n í m m oţ n o st í e f e k t i v n ě a k r e a t i v n ě m o d i fi k o vat t e r a p e u t i c k ý p r o c e s v e p r o s p ě c h o s o by s a f á z i í ( N e u b a ue r a P e t rţ í l ko v á, 2007). - 75 -
N yn í
se
p o k u sí m e
podat
přehled
multimédií
uţ í v a nýc h
v České
republice: A f a t i ck ý sl o v n í k . A f a t i c k ý s l o v n í k o d J a r o sl a v a S a l a č e j e u r č e n k p o č á t e č n í l é č b ě a f á z i í . Lz e j e j v š a k p o u ţ í t p ř i l é č b ě j i n ýc h p o r u c h ř e č i n e b o d a l š í c h z d r a vo t n í c h p r ob l é m ŧ . J ar o s l a v S a l a č t e n t o o b r á z k o v ý s l o v n í k v yt v o ř i l z p r v u p r o s o u k r o m é ú č e l y, a l e p r o t o ţ e v Č e s k é re p u b l i c e b yl o a j e m a l ý n e d o s t a t e k p om ŧ c e k a m u l t i m é d i í v č e s k é m j a z yc e p r o o s o b y s a f á z i í , r o z h o dl s e a u t o r t e n t o s l o v n í k s osobami okruhŧ,
s afázií.
situačních
r oz ší ř i t m ez i o db o r n í ky, k t e ř í p r a c u j í
S l o vn í k
je
r o z dě l e n ý
obrázkŧ,
kt e r é
slouţí
do k
j e d n o t l i v ýc h p r o c v i č e ní
t e m a t i c k ýc h
s l o v ní
z á s o b y,
p o j m e n o v á ní , k o m u n i k a c e o t é m a t u , t v o r b y a u ţ i t í vě t , a k p r o c v i č e ní n a r a t i v n í s c h o p n o s t i ( Š v e s t k ov á a k o l . , 2 0 0 8 ) . S l o vn í k j e d o d á v á n n a C D n o s i č i , p r ot o j sm e j e j z a ř a d i l i m e z i m ul t i m é d i a . O b s a h u j e 7 9 s t r a n , k t e r é l z e t i s k n ou t . S l ov n í k s e t e d y s k l á d á z : 3 3 6 p o ds t a t n ýc h j m e n n a 4 2 s t r a n á c h , 4 8 p ř í d a v n ýc h j m e n n a 6 s t r a n á c h , 104 sloves na 13 stranách, 1 8 ţ i v ot n í c h si t u a cí n a 1 8 st r á n k á c h . Všechny obrázky jsou doplněny názvem, který je ve třech podobách písma, a t o v e l k é t i s k a c í p í sm o , m a l é t i sk a c í p í sm o a k u rz í v a .
- 76 -
Obrázky z WWW: < h t t p : / / sl o v n i k . k v a l i t n e . c z / o b r az y / p o j . j p g > , < h t t p : / / sl o v n i k . k v a l i t n e . c z / o b r az y/ p r j . j p g > , < h t t p : / / sl o v n i k . k v a l i t n e . c z / o b r az y/ s i t . j pg > . Občanské
s d r uţ e n í
P E T IT ,
které
v z n i kl o
v roce
1 99 8 ,
v yt v á ř í
p o č í t a č o v é p r o gr a m y p r o o s o b y, k t e r é j s o u h a n di c a p o v a né . T o t o s d r uţ e ní v yt v o ř i l o i n ě k o l i k p r o gr a m ŧ p r o o s o b y s a f á z i í , m ez i n ěţ na p ř . p a t ř í : P r o gr a m B r e p t a . B r e p t a j e v ýu k o v ý a d i a gn o s t i c k ý p r o g r a m u r č e n ý n e j e n p r o l o go p e d y . P r o gr a m j e z a m ě ř e n p ř e d e v š í m n a d ě t i p ř e d š k o l ní ho v ě k u , l z e j e j v š a k vyu ţ í t i u d o s p ě l ýc h o s o b . Zá k l a d p r o gr a m u t v o ř í s ez nam a s i 9 0 0 z vu k o v ýc h p o d n ě t ŧ ( z vu k ŧ , c i t o s l ov c í , s l o v , a v ě t ) . S k a ţ d ým z v u k ov ým p o d n ě t e m j e sp o j e n b a r ev n ý o b r á z e k . U v ě t š i n y z v u k o v ýc h podnětŧ
si
m ŧţ e
l o go p e d
nahrát
přes
mikrofon
svoji
v a r i a n t u.
P r o gr a m j e n a v r ţ e n t a k , a b y s n í m m o h l k l i e n t ( t e d y i m a l é d í t ě ) p r a c o v a t , a l e s p o ň v r á m c i j e d n o t l i v ýc h ú k o l ŧ , z c e l a s a m o s t at n ě . Zá k l a d n í p r i n c i p p r o gr a m u s p o č í v á v t o m , ţ e po č í t a č ge n e r u j e ( „ č t e " č i „ ř í ká " ) r ŧ z n é z v u ko v é p o d n ě t y, k e k t e r ým k l i e n t v yb í r á o d p o v í d a j í c í o b r á z k y. S m ys l e m p r o gr a m u j e r o z v í j e t s a m os t a t n o u , z á b a vn o u a p ř i t a ţ l i v o u f o rm ou k o m u n i k a t i v ní s c h o p n o s t i k l i e nt ŧ - o d i d e n t i f i k a c e z v u k ŧ , h u d b y a h l a s u , p ř e s d e t e k c i , s r o v n á n í a v ýb ě r s l a b i k , s a m o hl á s e k a s o u h l á s e k . S ou č á s t í p r o gr a m u j s o u i h r y s e s l o v y ( z d r o b ň o v á n í , s l o vn í fo t b a l , r ým o v á n í , hl a s o v é d o m i n o a - 77 -
p e x e s o ) a v ě t a m i ( p ř i ř a z e n í o b r áz k u k p ř e č t e n é v ě t ě , v o l n ý p o p i s p o s t u pně s e m ě n í c í h o o b r áz ku , d o p l n ě ní p ř e č t e n é v ě t y o b r á z k e m , p ř i ř a z e n í s p r á v n ého t v a r u p ř í v l a st k u ) , fo n a č n í a r yt m i c k á c v i č e n í . V í c e i n f o r m a c í n a W W W : < h t t p : / / w w w. p e t i t - os . c z / b r e p t a _p o p i s . ph p > . O b č a n s k é s d r u ţ e ní P E T IT m á v e s v é n a b í d c e s p o us t y d a l š í c h p r o gr a m ŧ , k t e r é b y b yl o m o ţ n é p o u ţ í t p ř i t e r a p i i a f á z i e . M y j s m e p o p s a l i p o uz e j e d en p r o gr a m , k t e r ý j s m e p o k l á d a l i z a s t ě ţ e j ní p r o t e r a p i i a f á z i e . O s t a t ní p r o gr a m y t o h o t o s d ru ţ e n í j s o u d o s t u p n é n a : < h t t p: / / w w w . p et i t - o s. c z / > . S l o v e n sk á p r o gr a m ŧ
firma
FO N O
E M IT p l u s ,
u r č e n ýc h
s.r.o.
k terapii
nabízí osob
s o ub o r
m ul t i m e d i ál n í ch
s n a r u še n o u
k o m u n i k a č ní
s c h o p n o s t í d á l e ( N K S ) v l o go p e d i c k ýc h a m b u l a n c í c h , š k o l á c h p r o d ě t i s N K S n e b o v j i n ýc h s p e c i á l n ě p e d a go gi c k ýc h z a ř í z e n í c h . P r o gr a m y F O N O l z e v yu ţ í t j a k u d ě t í , t a k u d os p ě l ýc h o s o b . F i r m a E M IT p l u s n a b í z í p r o gr am F O N O 1 a p r o gr a m F O N O 2 . P r o gr a m FO N O 1 byl p ř e d s t a v e n v B r a t i s l a v ě v r o c e 1 99 5 . O d t é t o d o b y j e v yu ţ í v á n k t e r a p i i N K S n e j e n od b o r n í k y, a l e i v d o m á c í m p r o s t ř e dí . P r o gr a m F O N O 1 s e s k l á d á z t ě c h t o p r o gr a m ŧ : R oz c v i č k a – t e n t o p r o gr a m p o m á h á p ř i r o z v í j e n í m o t o r i k y a r t i k u l a č n í c h o r gá n ŧ .
Zv u k y
běţného
ţ i v ot a
–
tento
p r o gr a m o b s a h u j e c e l k e m 7 0 z v u kŧ k a ţ d o d e n ní h o ţ i v o t a ( d o p r a v a , z ví ř a t a , l i d é , hu d e b n í n á s t r oj e a d o m á c n os t , k e k t e r ým
se
přiřazují
o d p ov í d a j í c í
o b r á z k y.
- 78 -
S l o vn í z á s ob a – t e n t o p r o gr a m o b s a h u j e z h r u b a 5 0 0 p o j m ŧ z b ě ţ n é s l o v ní z á s o b y. R e á l n é m u o b r á z k u j e p ř i ř az e na p í s e m n á p o d o b a t o h o , c o o z n a č uj e , z v u k ov á
podoba
a
videosekvence
p o h yb u
artikulačních
v ýs l o v n o s t i
o r gá n ŧ
d an é h o
při
pojmu
( S m e č k o v á , 2 0 03 ) .
F o n e m a t i c k ý s l u c h – t e n t o p r o gr a m p o m á h á h r a v ým z p ŧ s o b e m r o z v í j et fonematickou
d i f e re n c i a c i
hlásek.
Současná
verze
obs a h u j e
přes
200
f o n e m a t i c k ýc h d v o j i c s e z a st o u p e n í m rŧ z n ýc h d v o j i c .
P r o gr a m
začala
FO N O 2
f i rm a
EM IT p l u s
v yr á b ě t
v roce
2 0 0 6.
V s o u č a s n é d o b ě o bs a h u j e F O N O 2 t yt o p r o gr a m y: R oz c v i č k a
–
p r o gr a m
zaměřený na
rozvíjení
m ot o r i k y a r t i k u l a č n í c h
o r gá n ŧ . O b s a h u j e 3 7 c v i k ŧ , k t e r é d í t ě n a p o d o b u j e . V l e v é č á s t i o b r a z o v k y j e v z o r , k t e r ý u ţ i v a t e l n a p o d o b u j e a v p r a v é č á s t i o b r a z o v ky j e z o b r a z e n s á m u ţ i v at e l . A s o c i a c e ( N á c v i k , T e s t o v á n í , h r a P e x e s o ) – t e nt o p ro gr a m u m o ţ ň u j e v n í m a t a s p r á v n ě p o c h o p i t j e d no t l i v é p o j m y v s o u v i s l o st ec h a z a ř a d i t j e d o s é m a n t i c k é h o s ys t é m u . U ţ i v a t e l si s l o v o o s v oj í a u m í j e j u ţ í t v r ŧz n ýc h situacích.
V a pl i ka c i
se
prezentuje
obrazová,
z v uk o v á
a
h l a s o vá
( v i d e o s e k v e n c e s p oh yb e m a r t i k u l a č n í c h o r gá n ŧ p ř i v ýs l o v n o s t i ) i n f o r m a c e o d a n é m p o j m u . A s o ci a c e o b s a h u j e v í c e n e ţ 1 0 0 0 f r e k v e n t o v a n ýc h s l o v v e 2 3 k a t e go r i í c h ( j í d l o , z ví ř a t a , o b l e č e n í a j ) . T e n t o p r o gr a m p r a c u j e v t ě c h t o reţimech:
N á c v i k – u ţ i v a t e l s i p r o c v i č í j e d n o t l i v é p o j m y, s e z n a m u j e s e s
j e j i c h hl a s o v ým i , o b r a z o v ým i a z v u ko v ým i p o d o b a m i . P o s t up n ě j s ou prezentované
k o nk r é t n í
p o j m y.
Na
videopanelech
se
p o s t u pně
p r e z e n t u j e hl a s o v á p o d o b a , p r s t ov á a b e c e d a n e b o z n a k y. J e m oţ n é s i - 79 -
z v o l i t , k t e r é po j m y m a j í b ýt p r o c v i č o v a n é . V r e ţ i m u N á c v i k s e d á t éţ v yu ţ í t w e b k a m e r a , p o m o c í k t e r é s e d á s l e d o v a t s p r áv n á a r t i k u l a c e j e d n o t l i v ýc h p o j m ŧ .
Testování
– uţ i v at e l
s i m ŧţ e o t e st o v a t
s c h o p n os t
s po j o v a t
k o n k r é t n í p o d o b y o b r á z k u s k o n k r é t ní m i p oj m y.
P e x es o – ú k o l e m j e n a c h á z e t p á r y s t e j n ýc h p o j m ŧ . P e x e s o m o h ou
h r á t m ax i m á l n ě 4 h r á č i . P o č e t p á r ŧ v p e x e s u j e n a s t a v i t e l n ý, p ř i č e m ţ m a x i m á l ní p o č e t p á r ŧ j e 3 2 . F o n e m a t i c k ý s l u c h ( N á c v i k , T e s t o v án í ) – j e d n á s e o p r o gr a m , k t e r ý p o m á h á o d h a l i t n e d o s t a t k y v e s l u c ho v é d i f e r e n c i a c i hl á s e k , k t e r é m aj í d i s t i n k t i v n í p ř í z n a ky. P r o gr a m z a h r n u j e v í c e n e ţ 30 0 f o n em a t i c k ýc h s k u p i n k t e r é j s o u v yb r a n é p o d l e s p e c i f i k č e s k é h o j a z yk a . P r o gr a m s e s k l á d á z r e ţ i m ŧ:
N á c v i k - c í l e m j e o s v o j e n í a p r o c v i č en í j e d n o t l i v ýc h h l á s e k v e
s l o v e c h . K l i k n u t í m n a p o j m y s e p ř e h r a j e h l a s o v á p o d o ba , p ř i č e m ţ s e u ţ i v at e l u č í r oz l i šo v a t j e d n ot l i v é h l ás k y. S l o v a j s o u p re z e n t o v á n a ve s k u p i n á c h / p á r e c h , p o d l e t o ho , j a k o u m oţ n o st z v o l í t e r a p e u t .
T e s t o v á n í – z a m ě řu j e s e n a t e s t o v á ní s c h o p n o s t i o dl i ši t po d o b n ě
z n ě j í cí f o n é m y. O k é n k o v é č t e n í – c í l e m p r o gr a m u j e p o m o c i uţ i v a t e l i l eh c e a p ř í s t u pn ě r o z v í j e t č t e ní . P r o gr a m n a b í z í r ŧz n é t ec h n i k y č t e n í , o b s a h u j e 2 6 t ex t ŧ p r o r ŧ z n é k a t e go r i e č t e n á ř ŧ ( p o d l e v ě k u , úr o v n ě o s v o j e n é h o č t e n í , z áj m u a p od . ) . P ř e h r á v a č d a k t yl n í c h z n a k ŧ . Obrázky z WWW: < h t t p : / / w w w . f o n o .sk / c o n t e n t / s h o w/ 1 0 02 / 1 0 0 3 > , < h t t p : / / w w w . f o n o .sk / c o n t e n t / s h o w/ 1 0 06 / 1 0 2 0 > , < h t t p : / / w w w . f o n o .sk / c o n t e n t / s h o w/ 1 0 06 / 1 0 2 1 > , < h t t p : / / w w w . f o n o .sk / c o n t e n t / s h o w/ 1 0 06 / 1 0 2 2 > , < h t t p : / / w w w . f o n o .sk / c o n t e n t / s h o w/ 1 0 06 / 1 0 2 4 > . P r o v yu ţ i t í p o čí t a č o v é h o m u l t i m e d i á l ní h o z á z e m í b yl v č e s k é m j az yc e v yt v o ř e n s o u b r o p r o gr a m ŧ M e n t i o ( P et r ţ í l k o v á i n N e u b au e r a P e t rţ í l k o v á, 2 0 0 7 ) . P r o gr a m y M e n t i o j s o u u r č e n y z e j m é n a s p e c i á l ní m p e d a go gŧ m , k t e ř í - 80 -
s e z a b ýv a j í n á p r a v o u s p e c i f i c k ýc h p o r u c h u č e n í , j a z yk o v ýc h a ř e č o v ýc h p o r u c h , k o gn i t i v n í c h p o r u c h a p o r uc h k o m u ni k a c e u d ě t í a d o s p ě l ýc h . P r o gr a m y j e m o ţ né v yu ţ í t i j a k o st i m u l a č n í a m o t i v a č n í p r o s t ř e d e k n a p r v n í m s t up n i z á k l a d n í c h š k o l a n a š k o l á c h s p e c i á l n í c h , p o p ř . v d o m á c í m p r o s t ř e d í j a k o d o pl n ě k u č i v a č i c í l e n é t e r a p e u t i c k é p é č e . P r v n í p r o gr a m vznikl v roce 1996 a od této d oby je počítačový program Mentio dále r o z š i ř ov á n ( N e u b a u e r a P e t r ţ í l k o v á , 2 00 7 ) . V s o u č a s n é d o bě j s o u k d i s p oz i ci n á s l e d u j í cí s o f t w a ro v é t i t u l y: M e n t i o S l ov n í z ás o b a : o bs a h u j e t em a t i c k y u s p o ř á d a n é s a d y o b r á z k ŧ ( u p r a v e n é d i gi t á l n í f o t o gr a f i e ) s t e x t y. J e d n o t l i v é s a dy l z e l i b o v ol n ě k o m b i no v a t a n a j e j i c h z á k l a d ě u t v á ř e t s a d y v l a s t n í ( i n i b i d . ) . K d i s p oz i c i j s o u t yt o o b r a z o v é m o d ul y: B a r v y, J í d l o , P e n í z e , D o p ra v a , Li d s k é t ě l o , Oblečené, Osobní věci, Příroda a V e n k u . C e l k e m kol e m 4 4 0 p oj m ŧ . P r o gr a m o b s a h u j e c e l k e m š e s t t yp ŧ cvičení: a)
Pojmenování
zaměřené
na
cvičení
-
nácvik
je
cíleného
p o j m e n o v á ní . b) Čtení slova. c ) V ýb ě r s p r á v n é h o s l o v a I. a I I. – cvičení
na
v ýb ě r
správného
p o j m e n o v á ní p r o v ěc n a o b r á z k u . d ) O p i s s l o v a - p o d t ex t e m s e o b j e ví vo l n á ř á d k a , n a kt e r o u j e t ř e b a s l ovo opsat. e)
Napsaná
slova
–
u ţ i v at e l n a p í š e t o , c o j e na obrázku. Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . m e nt i o. c z / m e n t i o / s z _ c v . h t m # C vi k o A > . Mentio
MM
( M e mo r y
M a n a g e me n t ) : obsahuje
č t yř i
p r o gr a m t yp y - 81 -
cvičení
zaměřené
na
trénink
krátkodobé
paměti,
nácvik
p o z o rn o s t i
a
s o u s t ř e d ě n í , r o z u m ě n í p s a n é m u t ex t u, r o z l i š o v á ní č í sl i c a t v a r ŧ , r oz v oj l o gi c k é h o m yš l e n í a k o o r d i n a c e p oh yb ŧ r u k y ( N e u b a u e r a P e t rţ í l k o v á , 2 0 0 7 ) . T yp y c v i č e n í : a ) V ýb ě r o b r á z k ŧ – ú k o l e m j e v h o r n í ř a d ě z m á č k n o ut t y o b r á z k y, k t e r é s e p ř e d t í m ob j e v i l y v m ř í ţ c e j a ko vz o r . N a p o ř a d í , v j a k ém b u d o u o b r á z k y s t l a č e n y, n e z á l e ţ í . b ) V ýb ě r a p o l o h a – ú k o l e m j e z a p am a t o v a t s i o b r áz k y z e v z o r u v č e t n ě j e j i c h um í st ě n í , v yb r a t j e po m o c í m yš i z h o r ní ř a d y a p ř e s u n o u t n a s p r á v né m í s t o v m ří ţ c e . c ) O b r á z k y n a č í s l a – ú k o l em j e v s ou l a d u s p o k yn y p ř e s u n o u t o b r á z k y z horní řady na číslice v mříţce. d ) R o z m í st ě n í p o dl e p o p i s u – ú ko l e m j e k o b r á z k u , kt er ý s e n a z a č á t k u ú l o h y o b j e v í v m ř í ţ c e , p ř i d á v a t z ho r n í ř a d y d a l š í o b r á z k y d l e p o k yn ŧ n a obrazovce. M e n t i o S k l ád a č k y – C v i č e n í z r a ko v é p e r c e p c e orientace
a
zrakového
(posílení pravo-levé
r o z v oj vn í m á n í ) :
p r o gr a m
v yu ţ í v á
f o t o gr a f i c k é h o materiálu
z p r o gr a m u
S l o v ní z á so b a a p r a c u j e s d ě l e n ým i
částmi
f o t o gr a f i í o d p ŧl en ýc h o b r á z k ŧ aţ p o p ě t k r á t s e d m p o l í č e k ( i n i bi d . ) . Uţ i v a t el n e c h á v m e n u ob r á z k y r o z d ě l i t n a n ě k ol i k č á s t í . P o sp u š t ě ní c v i č e n í s e j e d n o t l i v é č á s t i o b r á z k u p r om í c h a j í a z o b r az í s e v l e v é č á s t i o b r a z ovk y. Ú k o l e m j e p ř e s u n o u t p r o m í c h a n á p ol í č k a z l e v é č á s t i o b r a z o v k y d o r á m e č k u v p r a v o t a k , j a k k s o b ě j e d n o t l i v é č á s t i o b r á z k u p a t ří , t j . s l oţ i t o b r á z e k do p ŧ v o d n í p o d ob y. P r o z j e d no d u š e ní j e m o ţ n é n e c h a t n a o b r a z o v c e z ob r a z e ný v z o r p o c e l o u d o bu ř e š e n í ú k o l u a / n eb o j e d n o t l i v é č á s t i o b r á z k u n e m í c h a t - u ţ i v a t el p a k t e d y p o u z e o b r á z e k p ř es o u v á p o č á s t e c h z l e v a d op r a v a , a n i ţ b y m u s e l ř e š i t , k t e rá p o l í č k a m a j í b ýt v e d l e s e b e .
- 82 -
M e n t i o S l o v e s a : pr o gr a m j e z a l oţ e n n a u ţ i t í č t v e ř i c ob r á z k ŧ a v ě t , kt e ré i l u s t r u j í d ěj o v o u po s l o u p no s t b ěţ n ýc h č i n n o s t í ( N e u b a u e r a P e t r ţ í l k o v á, 2 0 0 7 ) . P r o gr a m o b sa h u j e š e d e s á t č i n nos t í z b ěţ n é h o ţ i vo t a , k e k a ţ d é z n i ch patří
čtveřice
o b rá z k ŧ
u m oţ ň uj í c í
k
dané
č i nn o s t i
sestavit
d ě j o vo u
p o s l o u pn o s t , k t e r o u s i m ŧ ţ e u ţ i v a t e l t a k é v yt i s k n o u t . C e l k e m j e t e d y v p r o gr a m u 2 4 0 v yo b r a z e n í s d o p r ov o d ným i t e x t y. P o d l e n a s t a v e n í p a r a m e t r ŧ s e o b r á z k y z o b r a z uj í v e d v o u v e l i k os t e c h , j e d n o t l i v ě p ř es c e l o u ob r a z o v k u n e b o p o č t v e ř i c í c h , s do p r o v o d n ým i v ě t a m i č i b ez ni c h . D o p r o v o d n é t ex t y jsou
k
d i s p oz i c i
v
r ŧz n ýc h
m l u v n i c k ýc h
k a t e go r i í c h
a
n ě ko l i ka
s yn t a k t i c k ýc h v a r i a n t á c h – c e l k o v ě j d e o 2 1 5 2 3 r ŧ z n ýc h o b r a t ŧ ( i n i b i d .). P r o gr a m s l o u ţ í k e s t i m ul a c i m l u v e n é h o p r o j e v u p o m o c í j e dn o d u c h ýc h v ě t , k n á c v i k u gl o b á l ní h o č t e n í , c h á p á n í č as o v ýc h v z t a h ŧ a v z t a h u p ř í č i n y a n á s l e d k u . P r o gr a m o b s a h u j e t ř i z á kl a dn í t yp y c v i č e n í , k t e r é j e m o ţ n o p o uţ í t v r ŧ z n ýc h o b m ě n á c h : a)
Velký
jedním
obrázek
p o p i sk e m
-
s na
o b r a z o v c e u v i d í uţ i v a t e l postupně
všechny
č t yř i
o b r á z k y,
které
se
v z t a h uj í c í
ke
z vo l e n é
činnosti,
ve
správném
pořadí
v
maximální
a
moţné Obrázky
velikosti. se
budou
u ţ i v at e l i z o b r a z ov a t p o j e d n o m a v z á v i s l os t i n a n a s t a v en í k n i m p r o gr a m p ř i ř a d í ( n e b o n e p ři ř a d í ) d o p r o v o dn é t e x t y v p o ţ a d o v a n é m o r f o l o gi c k é a s yn t a k t i c k é v a r i a n t ě . b ) M a l ý o b r á z e k a č t yř i p o p i s k y – o b r á z k y s e b u d o u u ţ i v a t e l i z o b r az o v a t po j e d n o m a v ţ d y v e s p r á v n é m p o ř a d í . K e k a ţ d é m u o b r á z k u p o č í t a č n a b í d ne v š e c h n y č t yř i d o p r o v o d n é t e x t y, k t e r é s e k č i n n o s t i v z t ah u j í , a ú k o l e m j e z m á č k n o ut p o pi s e k , k t e r ý n e j l é p e v ys t i h u j e t o , c o uţ i v a t e l v i d í n a o b r á z k u. c ) Č t yř i m a l é o b r á z k y a č t yř i p o p i s ky - n a o b r a z o v c e u ţ i v a t el u v i dí vţ d y v š e c h n y č t yř i o b r á z k y a / n e b o v š e c h n y č t yř i d o p r o v o d n é t ex t y v z t a h u j í c í s e - 83 -
k e z v ol e n é č i n n o st i . Ú k o l e m uţ i v a t e l e j e p ř e s u n o u t o b r á z ky a t e x t y t a k , a b y b yl v yt v o ř e n ý d ě j č i n n o s t i , k t e r á j e n a ob r á z c í c h z n á z o rn ě n a .
O b r á z k y z W W W : . Mentio
N a k u p o ván í :
p r o gr a m
obsahuje
cvičení
aktivního
z v l á d á ní
p r a k t i c k ýc h m a t e m a t i c k ýc h ú k o l ŧ , s po j e n ýc h s p e n ě ţ i t ým i o p e r a c e m i p ři n a k u p o v á n í , p ři o r i e n t a c i v c e n á c h a h o d n o t á c h b a n k o v e k ( i n i b i d. ) . P r o gr a m o b s a h u j e c e l k e m j e de n á c t t yp ŧ c v i č e n í : a)
Která
je
to
m i n c e / b a n k o v ka? -
úkolem
přemístit
je minci
nebo
bankovku,
která
odpovídá
slovnímu na
řádkách
o b r á z k y,
p o pi s u pod do
prázdného rámečku vpravo dole. b ) K o l i k v ě c í bu d u k u p o v a t ? – ú k ol e m j e s p o č í t at o b r á z k y a z m á č k n o ut t l a č í t ko s p ř í sl u š n ou č í sl i cí .
- 84 -
c ) C o j e n e j d r a ţ š í ( n e j l e v n ě j ší . . . )? – uţ i v a t el m á p o d l e i ns t r u k c e v yb r a t t o , c o j e n e j d r a ţ š í n e b o t o , c o j e n e j l e v n ě j ší . d ) S e ř a ď t e v ě c i p o d l e c e n y. . . – v ě c i p o d l e p o k yn ŧ l z e s e ř a d i t v z e st u p n ě n e bo sestupně. e)
Kolik
mám
v
p e n ě ţ e n c e?
–
uţ i v a t el
má
za
ú ko l
sečíst
ho d n ot u
z o b r az e n ýc h p e n ě z . f ) C o s i m ŧ ţ u k o u pi t ? – uţ i v a t e l m á v p e n ě ţ e n c e u r č i t o u su m u p e n ě z a m u s í s e r o z h o dn o u t , c o s i z a n ě m ŧ ţ e ko u p i t . g) V yb e r t e j e d n u b a n k o v k u – u ţ i v a t e l m á z n a b í z e n ýc h p e n ě z v yb r a t n e j b l i ţ ší m oţ n o u m i n c i č i b a n k o v k u, k t e r o u b y v o b c h o d ě m o h l z a p l at i t p ř e d m ě t n a o b r áz k u. h ) Za p l a ť t e p ř e s n ě – v l e v é h o r n í č á s t i o b r a z o v k y u ţ i v a t e l v i d í p ř e d m ě t s c e n o v k o u . J e h o ú ko l e m j e d a n o u č á s t k u s e s t a v i t z n a b í z e n ýc h p e n ě z c o nejpřesněji. i ) M á m d o s t p e n ě z ? – uţ i v at e l m u s í p or o v n a t c e n u v ě c í , kt e r é m á k o u pi t , s o b s a h e m p e n ě ţ e nk y m á o d h a d n o ut , z d a b u d e t e m í t n a n á k u p d o s t p e n ěz . j ) K o l i k t o b u d e st á t ? - n a o b r az o v c e s e o b j e v í 1 - 5 v ě c í s c e n o v k o u . Ú k ol em j e c e n y s e č í s t ( z j i s t i t , ko l i k b u d e s t á t ce l ý n á k u p ) a v ýs l e d n o u č á s t k u z a p s a t do prázdného rámečku. k ) V e l k ý n á k u p – u ţ i v a t el s i v yb e r e , t o c o p o t ř e b u j e n a k o up i t a j e h o ú ko l em j e s p o č í t at , k ol i k z ap l a t í . Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . m e nt i o. c z / m e nt i o/ s h _ c v .h t m # C vi k o A > . M e n t i o H á d an k y : p r o gr a m o b s a h u j e 2 4 0 h á d a n e k u s p oř á d a n ýc h d o č t yř ú r o v n í o b t í ţ n o s t i . K a ţ d á v ě c u r č e n á k u h o d n u t í j e p o p sá n a t ř e m i v ě t a m i . U ţ i v a t el m á z a ú k ol n a z á k l a d ě po s k yt n u t ýc h i n f o r m a c í z j i s t i t , o j a k o u v ěc s e j e d n á . V e š k e r é v ě t y v e c v i č e n í c h j s o u v p r o gr a m u o b s a ţ e n y t a k é v e z v u k ov é p o d o b ě , j e t e d y m o ţ n é p s a n é t e x t y v yp n o u t a c v i č e n í p r o v á d ět p o u z e sl u c h o v o u ce s t o u n e b o n a o p a k p r a c o v a t p o u z e s p s a n ým i t e x t y b e z v yu ţ i t í z v u ku , p o př . p o u ţ í v a t o b ě p od o b y n a j e d n o u . T e x t y s e z o b r a z u j í v e l k ým t i s k a c í m , m a l ým t i s k a c í m , a n e bo p s a c í m pí s m em . M e n t i o Z v u k y : p ro gr a m o b s a h u j e 2 0 0 z v u k ŧ z b ěţ n é h o ţ i v o t a a d a l š í c h 9 5 0 k r á t k ýc h z v u k ov ýc h p o d n ě t ŧ . C v i če n í j so u z a m ě ř e n a na u r č o v á n í z d r o j e z v u k u, p ř i ř a z o v á ní z v u k ŧ k o b r á z k ŧm , r e s p . k p s a n é č i m l u v e n é p o d o b ě s l o v, - 85 -
v ýb ě r s p r á v n é h o z d r o j e z v uk u z n ě ko l i k a m oţ no s t í a r o z h o do v á n í , kt e r ý z v u k v ř a d ě b yl o s l yš e t d v a k r á t . P r o gr a m o b s a h u j e c e l k e m j e d e n á c t t yp ŧ cvičení: a) Určování zvukŧ - na obrazovce se objeví rámeček s notou. Po jejím z m á č k n ut í
se
p ře h r a j e
z v u k a uţ i v a t e l m á u r č i t jeho zdroj. b ) V ýb ě r z m o ţ n o st í 1 ú k o l e m j e v yb r a t z e d v o u aţ
č t yř
n a b í z e n ýc h
m o ţ no s t í ,
co
p ř eh r a n ý
z v u k v yd á v á . c ) V ýb ě r z m oţ n o st í 2 na
obrazovce
se
ukáţe
obrázek,
resp.
tlačítko
s t ex t e m
nebo
am p l i on
p ř e h r á v a j í c í m l u v en o u p o d o b u sl o v a . N a d n í m b u d e dv a a ţ o s m n o t s č í s l i c e m i . K l i k n ut í m n a no t u s e p ř e h ra j e z v uk . Uţ i v a t e l s i p os t u pn ě m us í p o s l e c h n o ut v š e c h ny n a b í z e n é z v u k y a z m á č k n o u t č í s l i c i p o d n ot o u , k t e r á s k r ýv á z v u k , j e h o ţ z d r o j e m j e p ř e d m ě t n a o b r á z k u . d ) J e t o t a k s p r á v ně? - v l e v é č á s t i obr a z o v k y j e r á m e č e k s n o t o u . P o j ej í m z m á č k n ut í s e p ř e h r a j e z v u k . V r á m e č k u n a p r a v o b u d e o b r á z e k , r e s p . t l a č í t ko s t ex t e m , č i a m p l i o n s k r ýv a j í c í m l u v e no u p o d o b u sl o v a . Úk o l e m j e u r č i t , z d a věc
na
obrázku
zvuku
(zdroj
napsaný
na
t l a č í t k u, n e b o s k ryt ý v mluvené
podobě
a m p l i o n em ) v yd á v á
pod
s k ut e č n ě
zvuk,
který
u ţ i v at e l sl yš e l . e ) U t v o ř t e d v oj i c e - v horní
části
obrazovky
uvidí
uţ i v at e l
d vě
aţ
o s m n ot . - 86 -
P o d n i m i b u d e s t ej n ý p o č e t o b r á z k ŧ ( t l a č í t e k s t ex t em , č i a m p l i ón ŧ s m l u v e n o u po d o b o u s l o v ) a r á m e č k ŧ s č í s l i c e m i . K l i kn u t í m n a n o t u s e p ř e h r a j e z v u k. Ú k ol e m j e si z v uk y p o s t u p n ě p o sl e c h n o u t a z m á č k n o ut č í s l i ci o z n a č u j í c í p ř e d m ě t , k t e r ý t e n t o z v u k v yd á v á . f ) Ř a d a z v u k ŧ - kl i k n ut í m n a n ot u se z a č n o u z vu k y p ř e h r á v a t j e d e n po d r u h é m , p ř i č e m ţ j ed e n z n i c h u s l yš í u ţ i v at e l d v a k r á t . Úk o l e m j e o z n a č i t zvuk, který se v řadě opakoval. g) S k u p i n y z v u k ŧ – v t o m t o c v i č e n í u s l yš í u ţ i v at e l d v ě s k u p i n y z v u k ŧ po s o b ě . S ku p i n y b u d o u o b s a h o v a t s t e j n ý p o č e t z v uk ŧ . K l i k nu t í m n a h o r n í n o t u s e z a č n o u j e d e n po d r u h é m p ř e h r á v a t z v u k y z p r v ní sk u pi n y, k l i k n u t í m n a s p o d n í n ot u s e p ř e h r a j í z v u k y z e s k u p i n y d r u h é . Ú k o l e m j e o z n a č i t , z d a b yl y s k u p i n y s t e j n é , n e bo r ŧ z n é . h ) N a p o d o b o v á n í - p o k l i k n ut í n a n o t u u ţ i v a t e l u s l yš í 4 1 z vu k ŧ , k t e r é s e dají
j e d n od u š e
apod.).
Úlohy
n ap o d o b i t slouţí
k
( t l e s k á ní , k l a p á n í p r o c vi č e n í
j az yk e m ,
o b l i č e j ov é h o
foukání,
s v al s t v a
a
kašlání v yv o l á n í
p o h yb o v é r e a k c e n a z v u ko v ý p o d n ě t . i ) A s o c i a c e - n a o b r a z o v c e s e o b j e ví r á m e č e k s n o t o u a d v ě m a a ţ č t yř m i o b r á z k y, r e s p . t l a č í t k a s t ex t em n e b o a m p l i ó n em . K l i k n u t í m n a r á m e č e k s n o t o u s e p ř e h r a j e z v u k . Úk o l e m j e u r č i t , c o m á n ě j a ko u s o u v i s l o s t s e z v u k e m , k t e r ý u ţ i v at e l s l yš e l . j ) Zv u k o v é p e x e s o - z v u k o v é p ex e s o l z e h r á t v e v a r i a n t ě s o b r á z k y n e b o b e z o b r á z k ŧ . C í l e m h ry j e p o d o b n ě j a k o u b ě ţ n é h o p ex e s a c o n e j d ř í v e n a j í t d v o j i c e st e j n ýc h k a r t i č e k ( z vu k ŧ , ob r á z k ŧ ) . k ) A u d i o t e st - c í l e m a u d i o t e st u j e o r i e n t a č n ě p o s o u di t k v a l i t u s l u c hu t e s t o v a n é o so b y a p ř i s p ě t t a k k v č a s n ém u o d h a l e ní p ř í p a dn é p o r u c h y. O b r á z k y z W W W : . M e n t i o H l a s : p r o gr a m p o s k yt u j e v i z uá l n í z p ět n o u v a z b u p ř i t v o ř e n í h l a s u a r o z ví j í s c h o p n os t m o d ul a c e v e s m ys l u z m ě n y i n t e n z i t y a f r e k v e n c e t ó n u . C v i č e n í j s o u z a m ě ře n a n a i n d i k a c i p ří t o m n o st i z vu k u , d él k u v ýd e c h o v é h o proudu,
nácvik
fo n a c e ,
tvrdý
a
měkký
hlasový
začátek,
načasování
h l a s o v é h o p r o j e v u , p ř e d s t a v u i n t e nz i t y h l a s u a v ýš k y t ó n u , u d r ţ e n í h l a s i t os t i č i v ýš k y v u r č i t é m r o z m ez í , po s t u pn é z v yš o v á n í t ó n u a s t ř í d á n í v ys o k ýc h a n í z k ýc h
frekvencí.
Zp ě t n á
vazba
pr o b í h á
p r o st ř e d n i ct v í m
o b r á z k ŧ . P r o gr a m o b s a h u j e c e l k e m dv a n á c t t yp ŧ c v i č e n í : - 87 -
k r e s l e n ýc h
a ) P ř í t o m n os t z v u k u – c í l e m p r o gr a m u j e m o t i v o v a t uţ i v a t e l e p r o d a l š í p r á ci s p r o gr a m e m , p r o h l o u b i t p o c ho p e n í s ou v i s l os t i m e z i z v u ko v ým p o d n ě t e m a z m ě n o u o b r á z ku . N a o b r a z o v c e s e z o b r az í o b r áz e k . J a k m i l e m i k r o f on z a c h yt í n ě j a k ý z v u k , n a o b r á z k u s e n ě co z m ě ní . b ) V ýd e c h o v ý p r o u d – c í l e m j e n a t r é n o v a t s p r á v n é d ýc h á n í , p r o d l o uţ i t d é l ku v ýd e c h o v é h o p r o u d u . N a o b r a z o v c e uţ i v a t el u vi d í o b r á z e k . F o u k á n í m do m i k r o f o n u j e t ř e b a d o s á h n o u t u r č i t é z m ě n y. K d i s p o z i ci j s o u t yt o v a r i a n t y o b r á z k ŧ : sv í č k y n a d o r t u – a b y u ţ i v a t e l z í sk a l k r a b i c i s d á r k e m , m u s í v š e c h n y s v í č k y s f o u k n o u t , l oď n a m o ři – f o u k á n í m z í s k á l o ď v í t r d o p l a c h e t a k o r m i d e l ní c i j i t a k m o h o u d o v é st a ţ d o p ř í s t a v u , kt e r ý s e n a c h á z í v p r o s t o r u z a m a j á k e m , s l u n c e a m r a k – a b y o p ě t v ys v i t l o s l u n c e , j e t ř e ba o d f o u k n o ut v e l k ý m r a k , b u b l i f u k – po d o s a ţ e n í m ax i m á l n í h o p o č t u b u b l i n y začnou praskat, papírový drak – drak by rád doletěl aţ na druhý konec m ě s t a , v ě t r ní k – ot áč í s e , j e n k d yţ j e d o s t a t e č n ě s i l n ý v í t r c ) T v o ř e n í h l a s u – c í l e m j e v yu ţ í t p ř i p r o d uk c i ř e č i k m i t á n í hl a s i v e k , d o k á z a t ut v o ř i t h l as a p r o d l o uţ i t d él ku t r v á n í f o n a c e . N a o b r a z o v c e u v i dí u ţ i v at e l o b r áz e k . J a k m i l e p o č í t a č z a re gi s t r u j e z v u ko v ý s i gn á l , p ř i k t e r é m dochází k tvoření hlasu, na obrázku se něco změní a tato změna zŧstává z a c h o v á n a , d o ku d t rv á k m i t á ní h l a si v e k. d ) H l a s o v ý z a č á t e k – c í l e m j e z v l á d n o ut z n ě l ý h l a s o v ý z a č á t e k , p o u ţ í v a t r áz n a z a č á t k u s l o v . N a o b r a z o v c e s e z o b r a z í o b r á z e k. J a km i l e v ys l o v í u ţ i v a t el h l á s k u , s l a bi k u , p ř í p a d n ě c e l é s l o v o , u n i c h ţ s e n a z a č á t k u v ys k yt u j e t z v . ráz,
něco
na
o br á z k u
přibude, anebo zmizí. K úspěšnému úkolu
je
d o kon č e n í třeba
s i gn á l
ře č o v ý
opakovat
několikrát po sobě. e)
Časování
hl a s u
-
c í l e m j e z a h á j i t f ona c i v přesně
s t a n o ve n é m
okamţiku. Na
obrazovce
se
bude
p o h yb o v a t o b j e k t . T í m , ţ e z a č n e u ţ i v a t e l t v o ř i t hl a s , z m ě n í sm ě r j e h o - 88 -
p o h yb u . C h c e - l i ú k o l ú s p ě š n ě d ok o n č i t , j e n u t n é p r o s t ř ed n i c t v í m z n ě l é ho ř e č o v é h o s i gn á l u z ab r á n i t st ř e t u , r e s p . d o v é s t o bj e k t b ez p eč n ě d o c í l e . f ) H l a s i t o s t - c í l e m j e z í s k a t p ř e d s t a v u, j a k h l a s i t ě u ţ i v a t e l m l u v í , v yt v á ř e t tóny
o
rŧzné
intenzitě.
produkovaného
O b r áz k y
ve
cvičeních
reagují
na
i nt e n z i t u
tónu
r ŧ z n ým z p ŧ s o b e m . g ) H l a s i t o s t v r oz m e z í c í l e m j e u d rţ e t hl a si t o st p r o d u k o v a n é h o t ó nu c o nejdéle
ve
stanoveném
r o z m ez í .
S o uč á s t í
obrázku
je
objekt.
p o h yb l i v ý
Čím
i n t e nz i t a
bude
v s t up n í ho
ř e č o v é h o s i gn á l u v yš š í , tím
ví c e
doprava
se
t e n t o ob j e k t b u d e p o s u n o v a t . N a o p a k p ř i s n í ţ e n í h l a si t o s t i s e p oh yb l i v ý o b j e k t v r á t í vl e v o . K ú s p ě š n é m u d o k onč e n í ú k o l u j e t ř e b a u d r ţ e t p o h yb l i v ý objekt na střední úrovni. h ) V ýš k a t ó n u - c í l e m j e p oz n a t p ř i r oz e n o u p ol o hu v l a s t n í h o h l a s u, podporovat z á k l a d ní
sp r á v n é p o sa z e n í ,
p o c h o p i t s o u vi s l os t m e z i v ýš k o u t ó n u a f r e k v e n c í k m i t á ní h l a s i v e k . Ka ţ d ý z o b r á z k ŧ o b s a h uj e n ě j a k ý prvek,
který
se
bude
p o s o u v a t t í m v ýš e , č í m bude
v yš š í
frekvence
p r o d u k o v a n é h o t ó nu . P ři s n í ţ e n í v ýš k y t ó n u n e b o p ř i p ř e r u š e n í ř e č o v é p r o d u k c e s e p o h yb l i v ý p r v e k v r á t í d o l ŧ. i ) M o d u l a c e h l a s u - c í l e m j e p l yn u l e m ě n i t v ýš k u t ó n u o d n e j n i ţ š í ch f r e k v e n c í p o v ys o k é . P o h yb l i v ý o b j e k t n a o b r á z k u j e t ř e b a d o p r a v i t n a - 89 -
stanovené
místo.
Posun
o b j e kt u
sm ě r e m
nahoru
se
provádí
pl yn u l ým
z v yš o v á n í m f r e k v e n c e p r o d u k o v a n é h o t ó n u . j ) S t ř í d á ní r ŧ z n ýc h v ýš e k - c í l e m j e n a u č i t s e l é p e p r a c o v a t s t ó n y r ŧ z n ýc h v ýš e k , s t ř í d a t t ó ny s n í z ko u
a
v ys o k o u
f r e k v e n c í . P o z a h áj e n í c v i č e n í u v i d í uţ i v a t e l obrázek,
j eh o ţ
s o u č á s t í j e p oh yb l i v ý o b j e k t . P ři v ys l o v e n í v ys o k é h o tento
tónu
o bj e k t
směrem
p oh n e
nahoru,
v ys l o v e n í
se při
n í z ké h o
t ó n u s m ě r e m do l ŧ . O d u ţ i v at e l e s e o č e k á v á , ţ e j a k o p r v n í p o u ţ i j e v ys o k ý t ó n , p o t é t ó n n í z k ý a n á s l e d n ě b u d e st ř í da t v ys o k é a n í z k é t ón y, d o k u d n e d o j d e ke s p l n ě n í ú k o l u. k ) V ýš k a t ó n u v r oz m ez í - c í l e m j e ud r ţ e t v ýš k u p r o d u k o v a n é h o t ó nu co n e j d é l e v e s t a n ov e né m r o z m e z í . S o u č á s t í o b r áz k u j e p o h yb l i v ý o b j e k t . Č í m b u d e f r e k v e n c e v s t u p n í h o ř e č o v é h o s i gn á l u v yš š í , t í m v ýš e n a o b r a z o v c e s e t e n t o o b j e kt p o s u n e. N a o p a k p ř i s n í ţ e ní f r e k v e n c e s e p o h yb l i v ý o b j e k t v r á t í d o l ŧ . K ú s p ě š n é m u d o k o n č e n í ú k o l u j e t ř e b a u d r ţ e t p o h yb l i v ý o b j e k t na s t ř e d n í ú r o vn i . l ) G r a f i c k é z o b r az e n í - c í l e m j e n a b í d no u t o d bo r n é v e ř e j n os t i m o ţ n o s t s e z n á m i t s e s a k u st i c k ým i p a r a m e t r y s i gn á l u z a c h yc e n é h o m i k r o f o n e m . P ot é , c o u ţ i v a t e l z a č n e m l u v i t d o m i k r o f onu , s e n a o b r a z o v c e z o b r az í z á k l a dní charakteristiky jeho řečového projevu.
- 90 -
O b r á z k y z W W W : . V í c e i n f o r m a c í n a W W W : < h t t p : / / w w w. m e n t i o. c z / m e n t i o / i n d e x .h t m > . K a t e d r a k yb e r n e t i k y Z á p a d o č e s k é u n i v e r i z i t y v P l z n i z ah á j i l a v r o c e 2 0 0 4 p r oj e k t M u l t i m o d a l H um a n S p e e c h a n d S i gn La n gu a ge P r o c e s s i n g f o r H u m a n - M a c h i n e C om m u n i c a t i o n ( M U S S LA P ) - v č e s k é m p ř e k l a d u z n a m e ná M u l t i m o d á l n í z p r ac o v á n í l i ds k é z n a ko v é a m l u v e n é ř eč i p o č í t a č e m p r o k o m u n i k a c i č l o v ě k -s t r o j . Zj e d n o d u š e n ě ř e č e n o j d e o p r o g r a m , k t e r ý d o k á ţ e p ř e v é s t m l u v e n ou ř e č d o p s a n é h o t e x t u . C í l e m p r oj e k t u b yl o p o d p o ř i t s ys t é m y p o u ţ í v a j í c í r o z p oz n á v á n í m l uve n é ř e č i r o z p o z n á vá n í m v i z u á l ní m a n a v ýs l e d e k a p l i k o v a t m e t o d y v yh l e d á v á n í i n f o r m a c í . M ul t i m o d á l ní a u d i o v i z u ál n í r oz p oz n á vá n í b yl o a p l i k o v á n o n a ú l o h u r o z po z n áv á n í z n a k o v é ř e či a
na
podporu
v yh l e d á v á n í
i n f o r m ac í
z
video
a
a ud i o
nahrávek.
P ři
r o z p oz n á v á n í s e ř eš í t ři dí l č í ú l o h y: a u d i o r oz p oz n á v á n í s p o j i t é m l u v e né ř e č i , v i z u á l ní r o z po z n á v á n í m l u v e n é ř e č i a s p o j e n í č i k o m b i n a c e a u d i o v i z u ál n í c h m e t o d . V p ř í p a d ě z n a k o v é ř e č i j e c í l e m i s yn t é z a z n a k o v é ř e č i p o č í t a č e m a p ř e k l ad z n a k ov é ř e č i d o m l u v e n é h o s l o v a . V ýs l e d k e m t é m ě ř p ě t i l e t é h o p r o j e kt u j e v yt v o ř e n í p o č í t a č o v é t e c h n o l o gi e , k t e r á b y m o h l a s l o uţ i t s l u c h o v ě po s t i ţ e n ým o s o b á m a o s o b á m s p o r u c ha m i ř e č i , o s o bám s a f á z i í . T ým u n i v e r z i t y z a t e n t o p r o j e k t z í s k a l v m ez i n á r o d n í s o ut ě ţ i - 91 -
v a r t i k u l a c i p r v n í c e n u LIP S 2 0 0 8 . „ M l u v í c í h l a v u “ (z k r á c e n ě n a z ýv a n ý p r o j e k t ) j i ţ uţ í v á Zá k l a d n í a m a t e řs k á š k o l a p r o sl u ch o v ě p o s t i ţ e n é v D o u b r a v c e . „ M l u v í c í h l a v a “ j e a u d i o v i z u á l n í s yn t é z a ř e č i . J e d n á s e o p o č í t a č o v o u p r o j e kc i o b r a z u l i d s k é hl a v y, k t e r á m l u v í , a z á r o v e ň p ř e s n ě a r t i k u l uj e r t y. S l u c h o v ě p o s t i ţ e n é d ě t i s e z a j í m a v o u f or m o u m o h o u u či t o d e z í r a t a l i d é , c o z t r a t i l i ř e č ( o s o b y s a f á z i í ) , s i d í ky „ M l u v i c í h l a v ě “ m o h o u s p o j i t s l o v a s j e j i c h a r t i ku l a c í . D a l š í s ku p i no u v yu ţ i t í j s o u p o č í t a če. M l u v i c í h l a v a m ŧţ e p ř e č í s t t ř e b a i w e b o v o u s t r á n ku . V í c e i n f o r m a c í na W W W : < h t t p : / / m us sl a p . z c u . cz / c s/ o - p r o j e k t u / > , < h t t p : / / r u c e . c z / c l a nk y/ 7 0 6 - a r t i k u l u j i c i -h l a v a - a - z n a k u j i c i - po s t a v i c k a > a < h t t p : / / t e c h n e t . i d n es . c z / v yz k o u s e j t e - s i -c e s k o u - m l u vi c i - h l av u - d v 9 / s o f t w a r e . a s p? c = A 08 0 1 0 3 _ 1 7 16 4 7 _ so f t w a r e _ v s e > . P r o gr a m Ps a n í . P r o gr a m b yl p ŧ v o d n ě u r č e n p r o k l i e n t y s a f á z i í , k t e ří m a j í o bt í ţ e s e č t e n í m a p s a n í m . P o uţ í va t h o v š a k m o ho u i o s o b y, k t e r é m a j í p r o b l é m y p ř i č t e n í a p s a n í , v h od n ý j e i p r o k l i e n t y s d ě t s k o u m o z ko v ou obrnou,
d ys f á z i í ,
d ys l e x i í ,
d ys gr a f i í
i
lehčím
m e nt á l n í m
p os t i ţ e ní m .
P r o gr a m j e u r č e n k p r o c v i č o v á n í a n a l ýz y a s yn t é z y p ř i č t e n í a p s a ní . P o m ocí p r o gr a m u l z e p r o c vi č o v a t s p r á v n é ř az en í p í s m e n či s l a bi k d o sl o v a č i v ě t y, p ř í p a d n ě i s kl á d á n í s l o v d o v ě t . K l i en t m á n a v ýb ě r v ţ d y v š e c h n y p r v k y ( p í s m e n a , sl a b i k y a s l o v a ) , z e kt e r ýc h s e m á d a n ý c e l e k s l oţ i t . J e d n ot l i v é p r v k y j s o u p ř i ř e š e n í ú k ol u p o m í c h á ny - k l i e n t v ýb ě r e m p r o c v i č u j e j e j i c h s p r á v n é z a ř a z e n í . P r o gr a m o b s a h u j e 8 1 1 s l o v a 2 2 4 v ě t s e z v u k o v ým d o p r o v o d e m . P ř i po u ţ í v á n í t o h o t o p ro gr a m u n e n í u ţ i v at e l o m ez e n t í m t o s o u b o r e m s l ov a v ě t , n a o p a k , m ŧ ţ et e s i s á m v yt v á ř e t n o v á s l o v a a v ě t y, k t e r é s i m ŧţ e s ám i n a m l u v i t . V í c e i n f o r m a c í n a W W W : < h t t p : / / w w w. p e t i t - os . c z / p s a n i _po p i s . p hp > . S y mw r i t e r j e p o č í t a č o v ý p r o g r a m o d b r i t s k é f i r m y W i d gi t . V s o u č a s né d o b ě j e d o s t u p n ý v č e s k é m j a z yc e . S ym w r i t e r f u n gu j e j a k o j e d n o d u c h ý t e x t o v ý e d i t o r , v n ěm ţ s e p ř i p s a ní t ex t u a u t om a t i c k y o b j e v u j í s ym b o l y. T y s e z o b r az í n a d n ap s a n é s l o v o v t ex t u . S ym w r i t e r t a k é u m o ţ ň u j e p s a ní p o m o c í v ýb ě r u z p ř e d e m p ř i p r a v e n ýc h m ř í ţ e k a t l a č í t e k . T y m o h o u b ýt v yt v o ř e n y p o m o c í s ym b o l ŧ , t e x t u n e b o k o m b i n a c e o b o j í h o. T o z n a m e n á , ţ e - 92 -
p r o gr a m u m o ţ ň u j e p s á t p r o s t ř e d n i ct v í m s ym b o l ŧ č i p ř i p r a v e n ýc h s l o v t ě m , k d o s a m i n e p í š o u. P r o gr a m o b s a h u j e p ř e s 8 0 0 0 s ym b o l ŧ , k ni m ţ j e p ř i ř a z e n o 3 2 0 00 č e s k ýc h s l o v a s p o j e n í . S o u č á st í p r o gr a m u j e i č e s k ý s yn t e t i c k ý h l a s p r o h l a s o v ý v ýs t u p . V í c e i n f o r m a c í n a : < h t t p : / / w w w . a l t e r n a t i v n i k o m u ni k a c e . c z / c l a n e k - s ym w r i t e r - 5 - 7 6 > .
3.3.2 Multimédia uţívaná ve Spojených státech amerických Termín
C o m p ut e r - a s s i s t e d
t r e a t m e nt
of
a p h a si a ,
p ou ţ í v a n ý
ve
S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h , b yc h o m m o h l i p ř e l oţ i t j a k o l é č b a a f á z i e ( p o m o c í ) p o č í t a č e n e b o j a k o l é č b a a f á z i e p o dp o r o v a n á p oč í t a č e m . K a t z ( i n W e l l s , 2 0 0 9 ) d e f i n u j e l é č b u a f á z i e p o m o c í p o čí t a č e j a k o s ys t e m a t i c k é p o u ţ í v á n í po č í t a č ŧ a s o f t w a r u , k t e r é s l o uţ í k e z l e p š e ní k o m un i k a č n í c h s c h o p n o s t í u o s o b s a f á z i í . K a t z ( i n i b i d . ) t a k é v ym e z u j e 3 z p ŧ s o b y u ţ i t í t é t o l é č b y, a t o : c o mp u t e r - o n l y t r e a t me n t ( C O T ) , t e dy l é č b a p o u z e p o č í t a č e m – t e nt o z p ŧ so b l é č b y z n a m e n á , ţ e o so b a s a f áz i í p o uţ í v á p o č í t a č o v ý s o f t w a r e b e z p ř í m é h o d o hl e du l o go p e d a , c o mp u t e r - a s s i s t e d t r e a t me n t ( C A T ) , l é č b a p o d p o r o v a n á p o č í t a č e m – o s o b a s a f á z i í p ř i t o m t o z p ŧ so b u l é č b y p r a c u j e z a p ř í t om no s t i l o go p e d a a t e n j í p o s k yt u j e i ns t r u k c e a u p r a v u j e j e j í m yš l e n k o v é p r o c e s y, a u g me n t a t i v e
c o m mu n i c a t i o n
d e vi c e s
(ACDs) ,
a u gm e n t a t i v ní
k o m u n i k a č n í z a ř í z en í – t a t o z a ř í z e ní m o h o u b ýt p o u ţ i t a v l é č b ě a f á z i e j a k o d o pl n ě k n e b o n á h r a d a ř e č i . T a t o z a ř í z e n í ob s a h u j í di gi t a l i z o v a n ý n e b o s yn t e t i z o v a n ý h l a s o v ý v ýs t u p , t e x t a o b r á z k y. V e S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h b yl y a j s o u p r o v ád ě n y m n o h é v ýz k u m y z k o u m a j í c í v ýh o d y a o m e z e n í l é č b y o s o b s a f á z i í p o m o c í p o č í t a č ŧ . V současné
době
jsou
p o čí t a č e
p o uţ í v á n y
stále
více
osobami
jak
v
d o m á c n o s t i , v e š k ol e , t a k i v p r á c i , a j s o u n e d í l n o u s o u čá s t í k a ţ d od e n n í ho ţ i v ot a v š e c h o so b be z r o z d í l u v ě k u č i ně j a k é h o p o s t i ţ e ní , ha n d i c a p u . K a t z a H a l l o w e l l ( i n D a vi s a C o p e l a n d , 2 0 06 ) p r o t o z d ŧ r a z ň uj í , ţ e l é č b a a f á z i e p o m o c í po č í t a č e j e z p ŧ so b e m i n t e r v e n ce , k t e r ý b y m ě l b ýt l o go p e d y n a d á l e z k o um á n j a k o p r o st ř e d e k s l o u ţ í c í k e z l e p š e n í p o s k yt o v á n í s l uţ e b . P e t h e r am - 93 -
( i n W e l l s , 2 0 0 9 ) ho v o ř i l o n á s l e d uj í cí c h v ýh o d á c h l é č b y p o m o c í p o č í t a č e: p ř i z pŧ s o b e n í ob s a hu č i n n o s t i u m oţ ň uj e b r á t o h l e d n a i n di v i d u á l n í p ot ř e b y osob
s a f á z i í , l o go p e d
m ŧţ e
n a s t a vi t
úroveň
ob t í ţ n os t i
v p o č í t a č o vém
p r o gr a m u d l e s c h o p n o s t í os o b s a f á z i í , l o go p e d t a k é m ŧ ţ e t yt o s c h o p n o s t i p o r o v n a t s ú r o v ní vz n i kl ýc h p o t í ţ í a t í m m ŧ ţ e v yt v o ř i t p r o s t ř e d í p r o ú s p ě š n é v z d ě l á v á ní . O s o b y s a f á z i í , k t e r é n e m o h o u n a v š t ě v ov a t t e r a p e u t i c k á s e z e ní s l o go p e d y, v d ŧ s l e d k u vz d á l e n o st i n eb o n e d o s t at k u f i n a n č n í c h p r o s t ř e d kŧ, m o h o u d ok o n č i t l é čb u p o m o c í p o č í t a č e d o m a . P o k u d j e l éč b a o s o b s a f á z i í p o m o c í p o č í t a č e p ro v á d ě n a v d o m á c í m p r o s t ř e d í , p a k K i n s e y ( i n D a v i s a Copeland,
2 00 6 )
v yj m e n o v á v á
t yt o
v ýh o d y:
není
nutné
d o j í ţ d ět
za
l o go p e d e m t a k č a s t o , p o č í t a č um oţ ň u j e o k a m ţ i t o u z p ě t n ou v a z b u, z v yš u j e m o t i v a c i a p o s k yt u j e f l ex i b i l n í p ř í st up .
M o r t l e y a k o l . ( i n i bi d . ) t a k t éţ
z k o um a l i v ýh o d y d o m á c í c h p o č í t a č o v ýc h p r o gr a m ŧ a z j i s t i l i , ţ e j s o u c e n o v ě p ř í z ni v ě j ší a z l e pš uj í j a z yk o v é d o v e d no s t i o s o b s a f á z i í ; s t e j n ě j a k o j ej i c h č t e n í a p s a n í ( K a t z i n i b i d . ) . S am y o s o b y s a f á z i í p o v aţ u j í z a h l a v ní v ýh o d y p o č í t a č o v ýc h p r o gr a m ŧ s a m o s t a t no s t , f l e x i b i l i t u p ř i pl á no v á n í a p s a n í n a k l á v e s n i c i j e p r o n ě p ř i j a t e l n ěj š í n e ţ psá t r u k o u ( P et h e r a m i n i bi d . ) . N o v o d o b ý t e c h n o l o gi c k ý p o k r o k s i c e p o d p o r u j e l o go p e d y p ř i h l e d ání n e j n o v ě j ší h o a n e j ú č i n n ě j š í h o z p ŧ s obu , k t e r ý b y p o m o h l p ř i l é č b ě os ob s a f á z i í , a l e r e a l i t a j e t a k ov á , ţ e p o č í t a č e m a j í s t á l e j e š t ě o m e z e ní , kt e r á m o h o u o h r oz i t ú č i nn o s t l é č b y. K a t z ( i n W e l l s, 2 0 0 9 ) k r o m ě v ýš e u v e d e n ýc h v ýh o d t é t o l é č b y p o p i s u j e i om e z e ní , kt e r é t a t o l é č b a p ř i n á š í : p o č í t a č e j s ou k o n v e n č n í , o m ez e né a i z o l o v a n é . V s ou č a s n é d o b ě n e j s o u p o č í t a č e s c h o p n é zpracovat
rŧzné
s l o ţ i t o st i
j az yk a
jako
p r o z ó di i ,
s o ci á l n í
p o dn ě t y
a
p r a gm a t i k u , c o ţ o po m í j í z á s a dn í a s p ek t y j a z yk a v p r o c e s u l é č b y. P o č í t a č t a k é n e n í s c h o p e n u č i n i t p ot ř e b n á ro z h o d n u t í a n ez á v i s l e s e p ři z p ŧ s o bi t potřebám
osob.
Ka t z
(in
ibid.)
pou k a z u j e
dále
na
to,
ţe
p o čí t a č e
„ n e n á s l e d uj í “ s t r u kt u r u t e r a p i e , t e d y n e p o s k yt u j í l é č b u , m ě ř e n í v ýk o n u a n e p ř i z pŧ s o b í s e p o t ř e b á m o so b s af á z i í . T o t o j e hl a vn í p ř e k á ţ k o u p ro p o u ţ í v á n í p o č í t a č o v é h o s o f t w a r u j a k o n e z á v i s l é ho n á s t r oj e . M e z i n e v ýh o d y p o č í t a č o v ýc h p r o gr a m ŧ m ŧţ e m e z a ř a di t j e j i c h k o n e č n o s t , t o z n am e n á , ţ e j s o u o m ez e n é p o u z e n a t a t é m a t a a p o s t u p y, k t e r é b yl y s e s t a v e n y v d o b ě j e j i c h v ýv o j e . N e l z e j e t e d y n ě j a k v ýr a z n ě z m ě ni t . K a t z (i n D a v i s a C o p e l a n d , 2 0 0 6 ) z dŧ r a z ň u j e , ţ e l o go p e d i j s o u „ h n a c í sí l o u “ l é č b y p o m o c í - 94 -
p o č í t a č e . Lo go p e d j e t e n , k t e r ý s t a n o v u j e d i a gn ó z u , vyt v á ř í p l á n l é č b y, n a v r h u j e a u p r a v u j e ú k o l y p r o o s o b y s a f á z i í . P o č í t a č e n e m o h o u v yk o n á v a t t o l i k r ŧz n ýc h č i n n o s t í j a k o l o go p e d i , a n i n e m o h o u n a h r a d i t p r v k y o s o b ní k o m u n i k a c e , č i p o sk yt n o u t m o r á l n í p od p o r u . V n ě k t e r ýc h p ř í p a d e c h n e j s o u p o č í t a č o v é a k t i vi t y p r o o s o b y s a f á z i í m o t i vu j í c í (W a l l e s c h a J o h a n ns e n H o r b a c h i n D a v i s a C o p e l a n d , 2 00 6 ) . E ga n ( i n i b i d . ) d od á v á , ţ e p o č í t a č e n e m u s í b ýt v ţ d y k d i s p oz i c i p r o os o b y s n i ţ š í m s o c i o e k o nom i c k ým s t a t u t e m . N ě k t e ř í l o go p e d i n e j s o u s p o k oj e n i s po u ţ í v á n í m po č í t a č ŧ p ř i l é č b ě a f á z i e . P o č í t a č e v n í m a j í j a k o u ţ i t e č n é , a l e n e n e z b yt n ě n u t n é p ř i t é t o l é č b ě . T e n t o n á z o r m ŧţ e ex i st o va t z t o h o d ŧ v od u , ţ e l o go p e d i j s o u p ř es v ě d č e n i o t o m , ţ e j i n é m e t od y p o s k yt o v á n í s l uţ e b j s o u e f e k t i v n ě j š í . T o t o p ř e s v ě d č e n í m ŧţ e p l yn o u t z n e d o st a t eč n é z n a l o st i d o s t u pn ýc h t e c h n o l o gi í ne b o z n e c ht ě n í s e d á l e v z d ěl á v a t ( P et h e r a m i n D a v i s a C o p e l a n d , 2 0 0 6 ) . V s o u č a s n é d o b ě ve S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h n e e x i s t u j í ţ á d n é st a n d a r d i z o v a n é p oţ a d a v k y n a v z d ě l á v á n í l o gop e d ŧ v t é t o o b l a st i ( C o c h r a n i n i b i d . ) . Š k o l e ní l o go p e d ŧ pro
pouţití
p o čí t a č ŧ
v léčbě
afázie
probíhají
po
ab s o l v o v á ní
školy
p r o s t ř e d n i c t ví m d a l š í h o vz d ěl á v á n í n eb o s a m o st u di a , k t e ré , j a k j e z m í n ě no v ýš e , n e n í p o v i nn é . S o u č a s n é v ýz k u m y l é č b y a f á z i e p o m o c í p o č í t a č ŧ v š a k d o k a z uj í , ţ e p o č í t a č e j s o u ú č i nn ým n á s t r o j e m v l é č b ě a f á z i e , p r o t o b y n e m ě l y b ýt l o go p e d y
podceňované,
tedy
pouţívané
p o uz e
pro
d o p l ňk o v é
a
a d m i n i st r a t i vn í ú č e l y ( D a v i s a C o p e l a nd , 2 0 0 6 ) . N yn í s e z a m ě ř í m e na j e d n o t l i v é p o č í t a čo v é s o f t w a r y v yu ţ í v a n é u o s o b s afázií: A d u l t A p h a si a / T r a u ma t i c B r a i n In ju r y Pa c k a g e t e nt o b a l í č e k od f i r m y La u r e a t e o b s a h u j e s o ft w a r e p r o d o s p ěl é k l i e n t y s a f á z i í n e b o p ro o s o b y p o t r a u m a t i c ké m p o š k oz e n í m oz ku . P r o gr a m o b s a h u j e : P o d st a t n á j m é n a a z v u k y – t e n t o p r o gr a m o b s a h u j e c v i č e n í n a a u d i t i v ní d i f e r e n c i a c i , r o z v i j í a u d i t i v ní s c h o p n ost i a c i č í k r á t k o d o b ou p a m ě ť . Ú k o l em u ţ i v at e l e j e p ř i ř az ov a t k e z v u k ŧ m f o t ogr a f i e a n a o p a k . Ř e č o v á – t a t o c vi č e n í s e z a m ě ř u j í na e x p r e s i vn í v yj a d ř o v á n í , t v o ř e ní gr a m a t i c k y s p r á v n ýc h v ě t a z l e p šu j í v i z u á l ní d i sk r i m i n a c i . T e n t o p r o gr a m s e s k l á d á z l e k c í P o ds t a t n á j m é n a I a I I a S l o v e s a . V t om t o p r o gr a m u s e v yu ţ í v a j í t yt o a k t i v i t y: d i a l o g – p o č í t a č ř e k n e s l o v o , k t e ré p a c i e n t v yb r a l , - 95 -
i d e n t i f i k a c e s l o v – p o č í t a č ř í k á sl ov o a p a c i e nt m á n a j í t o d p o ví d a j í cí o b r á z e k , po r o v n á v án í sl o v – n a o b r a z ov c e s e o b j e ví t e x t a p a c i e n t m á n a j í t s p r á v n ý o b r á z e k a n a o p a k , v ýz k u m – p a c i e n t s i v yb e r e p o d s t a t n á j m é n a a s l o v e s a p o čí t a č j e j m e n u j e n a h l a s . P o k yn y – t e n t o p r o gr a m s e s k l á d á z e d v o u l e k c í , v ni c h ţ s i uţ i v a t el o s v o j uj e p o j m y n a d , p o d , p ř e d , z a , v e d l e , m e z i , v l e v o , v p r a v o . U ţ i v a t el d o s t á v á r ŧz n é p o k yn y, n a p ř . „ D e j k o č ku v l e v o o d k o ší k u . “ S l o v a a p oj m y – p r o gr a m z a m ě ř e n ý n a r o z vo j s l o vn í z á s ob y. P o uţ í v á t yt o a k t i v i t y: t ř í d ě n í , p or o v n á v á n í a r oz l i š ov á n í s l ov . C v i č e n í n a k o n c e n t r a c i – p r o gr a m z a m ě ř e n ý n a k r á t k o d o b o u p a m ěť a k o o p e r a t i v ní h r y. U ţ i v a t el d os t á v á ná s l e d u j í c í ú k ol y: „ T o t o j e st ŧ l . N a j di s t e j n ý. “ , „ K a b á t j e o b l e č e n í . N a j di j i n é o b l e č e n í . “ , „ T ot o j e k l í č . N a j di v ě c, k t e r á p a t ř í k e k l í č i .“ a t d . Ú k o l e m u ţ i v at e l e j e n a j í t s p r á v n ý o b r á z e k . D v a c e t k a t e go r i í – p r o gr a m r o z v í j í s c ho p n o s t t ř í d ě n í a č t en í v n á s l e d uj í c í h k a t e go r i í c h : n á p o j e , m ě s t a , p t á c i , b a r v y, z e m ě , o b yd l í , k v ě t i n y, o b u v , p l o d y, n á b yt e k , h m yz , h u d e b n í n á s t r o j e , s l o v ní d r u h y, č á s t i d o m u , p ř í b u z ní , s p o rt , z e l e n i n a , st á t y, z a m ě s t á n í , č t e n í . U ţ i v at e l d o s t á v á o t á z k y, n a p ř . „ C o j e S an F r a n c i s k o? “ a j e h o ú k o l e m
j e v yb r a t
z e s e z n a m u m o ţ n os t í
s p r á v n ou
odpověď. Mŧj
dŧm
a
moje město
–
tento
p r o gr a m
je
zaměřený na
objekty
k a ţ d o d e n ní h o ţ i v o t a a j e j i c h f u n k c i . B u d u j e u u ţ i v a t el ŧ s c h o pn o s t b ýt s a m o s t a t n o s t n ý. S k l á d á s e z e t ř í l e k cí : M ŧj dŧ m – uţ i va t e l s e s ez n a m uj e s n á z v y p ř e d m ě t ŧ , k t e r é j s o u v l oţ n i c i , k u c h yn i , o b ýv a c í m p o k o j i , j í d e l ně, k o u p e l n ě a p r á d e l n ě ; M o j e m ě s t o – uţ i v a t e l s e s e z n á m í s d ŧ l e ţ i t ým i p o j m y, s e k t e r ým i s e s e t k á v á u d o k t o r a , z ub a ř e , v p a r k u , r e s t a u r a c i a t d . ; M oj e š k o l a – u ţ i v a t e l s e s ez n a m u j e s po j m y t ýk a j í c í s e t ř í d y, b u f e t u , t ě l o c vi č n y, knihovny atd. Více informací na WWW: < h t t p : / / w w w . l a u r e a t e f a m i l y. c o m / s p e c i a l s / a p h a s i a p a c k . h t m l > . A p h a si a M a t e AphasiaMate
se
je
sk l á d á
počítačový z
osmi
p r o gr a m o dd í l ŧ
určený
(čas,
pro
peníze,
terapii pravopis,
a f á z i e. č t e ní
s p o r oz u m ě n í m , z r ak o v á a s l u c h o v á p e r c e p c e , s é m a n t i k a a t v o ř e n í v ě t ) , k t e r é o b s a h u j í 1 4 6 r ŧz n ýc h t e r a p e u t i c k ýc h ú k o l ŧ a d á l e p ř e s 1 7 0 0 j e d n ot l i v ýc h c v i č e n í . C v i č e n í s e z a m ě ř u j í n a p r á c i s t e x t e m , p o r oz u m ě ní p s a n é i m l u v e n é - 96 -
ř e č i , p r a v o p i s , ř e š e n í p r o bl é m ŧ , d ál e j s o u z d e c v i č e ní z a m ě ř e n á n a č a s a m a n i p u l a c i s p e n ě z i . V ýh o d o u j e s n a d n é o v l á d á n í t o h ot o pr o gr a m u , c v i č e n í j s o u k o n c i po v á n a t a k , a b y s e z k u š e n o s t i z n i c h z í s k a n é d a l y v yu ţ í t i v p r a k t i c k é m ţ i vo t ě . V š e c h n y ú k o l y j s o u u v á d ě n y j a k v p í s e m n é , t a k i h l a s o v é p o d ob ě ( O ´ K e l l y, 2 0 0 2 ) . A m e r i c k á s p o l e č n o st B u n ga l o v S o f t w a r e , In c . v yr á b í o d r o k u 1 9 9 5 t yt o softwary pro osoby s afázií: P r o ex p r e s i vn í t yp a f á z i e p r o gr a m W o rd R e t r i e v a l : A p h a si a T u t o r 1 : W o r d s – p r o gr a m ,
který
z l e pš u j e
s c h o p n o s t p oz n a t a v yh l e d a t písmena ukáţe
a
sl o v a .
pacientovi
P r o gr a m p í sm e n o ,
slovo nebo obrázek a pacient odpovídá nebo Tento
v ýb ě r e m
odpovědi
napsáním
odpovědi.
p r o gr a m
obsahuje
c e l k e m p ř e s 70 0 cv i č e n í v 8 lekcích: a ) Le t t e r M a t c h i n g – p a c i e n t i s e z no v u s e z n am u j í s a b e c e do u . J e j i c h ú ko l em j e v yb r a t s t e j n é p í s m e n o , k t e r é s e
z o b r az í n a o b r az o v ce . b ) Le t t e r C o p yi n g – ú k o l e m j e n a p s a t s t e j n é pí s m e n o , k t e r é s e z o b r a z í na obrazovce.
- 97 -
c ) W o r d M a t c h i n g – ú ko l e m j e n aj í t s t ej n é sl o v o , k t er é s e z o b r az í n a obrazovce. d ) W o r d C o p yi n g – ú k o l e m j e n a p s a t s p r á v n ě s l o v o , k t e r é s e z o b r a z í na obrazovce. e ) P i c t u r e M at c h i ng ( N o u n s ) – ú k o l em j e v yb r a t z e s ez n a m u p o ds t a t n ýc h j m e n t o j m é n o, k t e ré z n á z o r ň u j e v ě c n a o b r á z k u . f ) P i c t u r e N a m i n g ( N o u n s ) – v t é t o l ek c i s e p a c i e n t o v i z o b r a z í o b r á z e k a j e h o ú k l e m j e n a p sa t j e h o n áz e v . P oku d p a c i e n t n e v í , m ŧ ţ e v yu ţ í t t l a č í t ko s n á p o v ě d o u , k d e s e m u z o b r az í s ez n a m s l o v a z n i c h m us í v yb r a t t o s p r á v n é a n a p s a t j e j do r á m eč k u p o d o b r áz e k . g) P i c t u r e M a t c h i ng ( V e r b s ) – z d e p a c i e n t v yb í r á z e s e z n a m u s l o v e s t o s l o v e s o , k t e r é p o p i su j e o b r á z e k . h ) P i c t u r e N a m i n g ( V e r b s ) – v t é t o l e k c i m á p a c i e n t n a ps a t d o r á m e č u s l o v e, k t e r é v ys t i h u j e o b r á z e k . O p ě t m ŧţ e v yu ţ í t t l a č í t k o s n á p o vě d o u . Obrázky z WWW: < h t t p : / / w w w . b u n ga l o w s o f t w a r e . c o m / a ph a s i a 1 _ s c r e e n s . h t m # e a s i e s t > . A p h a si a T u t o r 2 : S e n t e n c e s – t e nt o p r o gr m j e z am ě ř e n n a p í s e m né p o j m e n o v á ní . O b s a hu j e p ř e s 7 0 0 o t á z e k v 7 l e k c í c h : a ) P h r a s e C o m p l e t i o n : M u l t i pl e C h o i ce – ú k o l e m j e d o k on č i t f r á z e . P a c i e nt v yb í r á z e s e z n am u sl o v . b ) P h r a s e C o m pl et i o n : F i l l - i n – u ţ i v at e l
d op l ň uj e
fráze.
Má
m o ţ no s t z vo l i t n á p ov ě d u . c ) S e n t e n c e C o m pl e t i o n : M ul t i pl e C h o i c e – p a c i e n t do k o n č u j e v ě t y. M ŧ ţ e v yí r a t z e s ez na m u s l o v. d ) S e n t e n c e C o m pl e t i o n : F i l l - i n – pacient
dokončuje
v ě t y,
má
m o ţ no s t v yu ţ í t n á po v ě d y. e ) D e f i n i t i on C o m pl e t i o n : M u l t i pl e C h o i c e – n a o b r a z o v c e s e o b j e v í p o pi s o b j e kt u a p a c i e n t m á z e s e z n a m u m o ţ no s t í v yb r a t t u s p r á v n o u .
- 98 -
f ) D e f i n i t i o n C om pl e t i o n: F i l l -i n – n a o b r a z o v c e s e o bj e v í p o pi s o bj e k t u a pacient
má
napsat,
název
p o p i s o v a n é h o o b j e kt u . M ŧţ e v yu ţ í t i nápovědu. g) S e n t e n c e - P i c t u r e M a t c h i n g – n a obrazovce je obrázek a pacient má v yb r a t
ze
s e z n am u
m oţ n os t í
tu
správnou.
Obrázky z WWW: < h t t p : / / w w w . b u n ga l o w s o f t w a r e . c o m / a ph a s i a 2 _ s c r e e n . h t m >. S i gh t s ´ n S ou n d s 1 – p r o gr a m z l e pš u j e s c h o pn o s t p oj m e n o v á n í a a r t i k u l a c i . P o d st a t ou t o h o t o p r o gr a m u j e , ţ e s e n a o b r a z o v c e z ob r a z í s l o v o n e b o ob r á z ek a p a c i e n t h o m á p o j m e n ov a t – k t o m u s l ou ţ í m i k r o f o n . P o t é p a c i e n t u s l yš í s l o v o , t a k j a k j e j v ys l o v i l on s á m a h n ed n a t o u s l yš í , j a k z n í s l o vo s p r á v n ě . T e n t o p ro gr a m m á celkem 6 lekcí: a ) S i n gl e s yl l a b l e w o r d s – l e k c e z a m ě ř e n á n a j e d n o sl a b i č n á s l o v a . b)
Short
wo r d s ,
o r ga n i z e d
by
b e gi n n i n g s o u n d – l e k c e z a m ě ř e n a na
krátká
slova
s p ř í z vu k e m
n a z a č á t k u sl o v a . c)
Short
words,
o r ga n i z e d
by - 99 -
e n d i n g s o u n d – l e k c e z a m ě ř e n a n a k r á t ká s l o v a s p ří z v u k e m n a k o n c i s l o v a . d ) P i c t u r e s a n d w o rd s f o r n o u n s – v t é t o l e k c i s e z ob r a z í ob r á z e k ( j e d n á s e o p o d s t a t n á j m é n a ) a s o u č a s n ě i j e h o n á z e v . Ú k o l j e s t e j n ý j a k o v p ř e d e š l ýc h cvičeních. e ) P i c t u r e s a n d w o rd s f o r v e r b s – v t ét o l e k c i j d e n a o p a k o s l o v e s a . Zo b r a z í s e o b r á z e k a s l ov o p o d n í m p o p i s u j e d ě j n a o b r á z k u. Úk o l e m j e v ys l o v i t sloveso. f ) W o r d s f o r a b st r ac t c o n c e p t s – t a t o l ek c e j e z a m ě ř e n a n a a b s t r a k t n í p o j m y. Obrázky z WWW: < h t t p : / / w w w . b u n ga l o w s o f t w a r e . c o m / s i gh t s 1 . h t m > . S i gh t s ´ n
Sounds
2
–
tento
p r o gr a m
je
z am ě ř e n ý
na
verb ální
v yj a d ř o v á n í v e v ě t á c h . P a c i e n t i s i n a h ra j o u s v o j i v ě t u, a p o t é z k o n r ol u j í s p r o gr a m e m . P r o gr a m s e s k l á d á z 5 l e kc í : a ) S i m p l e c o n v e r s at i o n a l p h r a s e s – t a t o l e k c e j e z a m ě ř en a n a j e d n o d u c h é k o n v e r z a č n í f r áz e . b ) D e s c r i b i n g P i c t ur e – p a c i e n t i s e s n a ţ í po p s a t t o , c o v i d í n a o b r á z k u . c ) A n s w e r i n g i n t h e a f f i r m a t i v e – p a c i en t n a o t áz k u o d p o ví d á k l a d n ě . d ) A n s w e r i n g i n t he n e ga t i v e – p a c i e nt i s e u č í v yt v á ř e t z á p o r n o u o d po v ěď n a d a n o u o t áz k u . e ) In t e r r o ga t i v e r e v e r s a l – z d e p a c i e n t i v yt v á ř í o t á z k y n a d a n é v ě t y. f ) P l u s C u st o m Le s s o n s – z d e si p a c i e n t m ŧ ţ e v yt v á ř e t s v o j e v l a s t n í v ě t y. O b r á z e k z W W W : . N u mb e r s ´ n S o u n d s – v t o m t o p r o gr a m u s e p a c i e n t i u č í č í s t č í s l i c e . N a obrazovce objevit
se číslice
mŧţe a
úkolem je toto číslo správně
přečíst
nebo
mŧţe nastat i opačná situace. Tedy ţe číslo b u d e n a p s a n é s l o vy a ú k o l e m j e t ot o p ř e č í s t . Pacient opět nahrává svoje
o d po v ě d i
mikrofon. - 100 -
na
O b s a hu j e
c e l k e m 1 0 l e k c í . Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . b u n ga l o w s o f t w a r e . c o m / n ns . h t m > S y n on y ms , A n t o n yms & H o mo n y ms – t e n t o p r o gr a m s e z a m ě ř u j e na s yn o n ym a , a n t o n ym a a h o m o n ym a . P r o g r a m o b s a h u j e c e l k em 1 5 l e k cí : a ) O p p o s i t e s (m u l t i p l e c h o i c e ) – p a c i en t m á v yb r a t z e s e z n a m u s l o v s l o vo o p a č n é k z o b a rz e n ém u s l ov u . T a t o l e k ce m á i t ěţ š í v a r i a n t u , t z v . h a r d e r . b ) O p p o s i t e s ( f i l l - i n - t h e b l a n k ) – p a c i e n t m á d o pl n i t o p oz i t u m do r á m e č k u. T a t o l e k c e m á i t ě ţ ší v a r i a n t u , t z v . h a r de r . c ) W o r d s w i t h t h e s a m e m e a n i n g ( m u l t i p l e c h oi c e ) – p a c i e n t m á v yb r a t z e s e z n a m u sl o v s l ov o, k t e r é m á s t e j n ý v ýz n a m j a k o s l o v o n a o b r a z o v c e . T a t o l e k c e m á d v ě v a r i a nt y, a t o t z v . h a r d e r a h a r d e s t . T e d y t ě ţ š í a n e j t ěţ š í . d) Words with the same meaning (fillin) – pacient má napsat slovo se s t e j n ým v ýz n a m e m k d a n é m u s l o v u . Ta t o l e k c e m á d v ě v a r i a n t y, a t o t z v . harder a hardest. Ted y těţší a nejtěţší. e ) W o r d s t h a t s ou n d a l i k e ( m u l t i p l e c h oi c e ) – p a c i e n t m á v yb r a t s l o v o , k t e r é z n í p o d o b n ě j a k o sl o v o n a p s a n é n a o b ra z o v c e . f ) W o r d s t h a t s o un d a l i k e ( f i l l i n ) – p a c i e n t m á n a p s a t s l ov o , kt e r é z ní p o d o b n ě j a k o s l ov z o b r az o v k y. T a t o l e k c e m á j e š t ě t ř i v a r i a n t y, a t o t z v . hard, harder a hardest. Tedy těţká, těţší a nejtěţší. O b r á z k y z W W W : Sentences Shaper 2 – je počítačový p r o gr a m , pomáhá
který o s ob á m s afázií
komunikovat p r o s t ř e d n i c t ví m s v ýc h U ţ i v a t el é do
hlasŧ. m o ho u p r o gr a m u
nahrávat
v l a s t ní
z p r á v y,
vzkazy
nebo
z v u k y,
u k l á d a t j e a p o s l éz e i p ř e h r á v a t . P ro gr a m j e r o z d ě l e n d o 2 0 t z v. - 101 -
p r a c o v n í c h s e š i t ŧ , kt e r é o b s a h u j í p ř e s 80 0 c v i č e n í , j eţ j s o u z a m ě ř e n a z a p r o v c b i č o v á n í gr a m a t i k y, t v o r b u v ě t a t d . N a p ř . u ţ i v a t e l i se n a b r a z o v c e z o b r az í o b r á z e k a j e h o ú k o l e m j e p o p s a t , c o s e n a o b r á z k u d ě j e. U ţ i v a t el m ŧţ e p o u ţ í v a t t l a č í t k a , k t e r á j s o u u r č e n á p r o p o d s t a t n á j m é n a, t l a č í t k a p r o t v o r b u s l o v e s a t v o r b u p ř e d l o ţ e k . D al š í m ú k o l e m j s ou o d p o v ě d i u ţ i v a t e l e n a o t á z k y z a č í n a j í c í „ P r o č …? “ a ú k ol e m j e o p ě t na t yt o o t á z k y o d p o v í d a t p s a n o u f r o m o u. P r o gr a m o b s a h uj e i d v a o s o bní j a z yk o v é p r a c o v n í s e š i t y, k d e u ţ i v a t e l o d p o v í d á n a r ŧz n é ot á z k y. Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . b u n ga l o w s o f t w a r e . c o m / s e nt e n c e s h a p e r . h t m > . P r o r e c e p t i v ní t yp a f á z i e p r o gr a m R e a d i n g C o m p r e h e n si on : A p h a si a T u t o r 1 : W o r d s + O u t L o u d – t e n t o p r o gr a m j e s t e j n ý j a k o A p h a s i a T u t o r 1 : W o r d s . R oz dí l j e j e n v p ř i p o j e n ýc h n á p o v ě d á c h . P o k ud p a c i e n t v yb í r á z e s e z n a m u sl o v , m á k d i s p oz i c i n á p o v ěd u v e f o r m ě t l a č í t k a „ S a y a n s w e r “ , k t e r é m u p í s m e n o n e b o s l o vo p ř e č t e n a h l a s . P o k u d m á p a c i e nt z a ú k o l k z o b r a z e n ém u o b r áz k u v yb r a t s p r á v n ý p o p i s , m á k d i s p oz i ci h n e d t ř i t l a č í t k a , a t o : t l a č í t k o „ S a y h i n t “ , k t e r é p o p í š e d a n ý o b r á z e k , t e d y t o , c o s e n a n ě m d ě j e , t l a č í t k o „ S h ow h i n t “ , kt e r é u k á ţ e p a c i e n t ov i p oč e t p í s m e n v e s l o v ě, a t l a č í t k o „ S a y a n s w e r “ . C a t e g o r i e s a n d W or d s – t e n t o p r o gr a m u č í p a c i e n t y, k t e r á s l o v a p a t ří d o j a k é k a t e go r i e . O b s a h u j e c e l k e m 6 l e k c í : a ) M a t c h t h e w o r d t o i t s gr o u p – ú ko l e m j e z o b r a z e n é s l o v o p ř i ř a di t ke s p r á v n é k a t e go r i i . b ) M a t c h t h e gr o u p t o t h e w o r d – z d e d o s t á vá p a c i e n t opačný
úkol,
tedy
je
z o b r az e n a k a t e go r i e a p a c i e n t m á z n a b í dk y s l o v v yb r a t t o , které
patří
do
určené
k a t e go r i e . c)
Pick
the
m em b e r
that
d o e s n 't b e l o n g – ú k o l e m j e , a b y p a c i e n t v s e z na m u s l o v poznal to, které tam nepatří. - 102 -
d ) P i c k t h e c a t e go r y b a s e d o n a r u l e – n a o b r a z o v c e s e z o br a z í t v rz e n í , n a p ř. „ K u ř e a h ol u b j s o u č l e n y k a t e go r i e , s t o l i č k a n e n í . “ A p od t í m t o s e o b j eví o t á z k a : „ J e l a v i c e čl e n e m ? “ e ) P i c k t h e c a t e go r y b a s e d o n a m e m o r i z e d r u l e – t a t o l ek c e j e s t e j n á j a k o l e k c e p ř e d c h á z e j í c í , a l e l i š í s e t í m , ţ e si uţ i v a t e l m u sí vz p o m e no u t na p r a v i d l a , kt e r á b yl a u r č e n a p ř e d e m . f ) D e d u c e t h e m ys t e r y c a t e go r y – p a c i e n t o v i j e u k áz á n o ně k o l i k s l o v a j e h o ú k o l e m j e r o z ho d n ou t , c o t yt o s l o v a s po j u j e . Obrázky z WWW: < h t t p : / / w w w . b u n ga l o w s o f t w a r e . c o m / c a t e go r i e s . h t m > A p h a si a T u t o r 2 : S e n t e n c e s + O u t L o u d – t e n t o p r o gr a m j e s t e j n ý j a k o p r o gr a m A p h a s i a T u t o r 2 : S e n t e nc e s . Li š í s e o p ě t p o u z e m oţ n o s t í n á p o v ě d . T yt o n á p o v ě d y j s m e zmiňovali
u
p r o gr a m u
A p h a s i a T u t o r 1: W o r d s + O u t Lo u d . Understanding Question s a Understanding Question s + O u t L o u d – t e n t o p r o gr a m procvičuje otázky začínající „ K d o , j a k ý, k d y, k d e , p r o č a jak“. Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . b u n ga l o w s o f t w a r e . c o m / uq.htm> D i r e c t i o n Fo l l ow i n g – p r o gr a m zaměřený
na
v prostoru
a
rozvoj
orientace
z a p am a t o v á n í
si
příkazŧ. Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . b u n ga l o w s o f t w a r e . c o m / d i r e c t i o n s .h t m > A p h a si a Reading
Tutor –
na
3:
Story
obrazovce
je - 103 -
v h o r n í č á s t i z o b r az e n t ex t . P o d t í m t o j e o t á z k a v yp l ýv a j í c í z t ex t u a ú k o l e m p a c i e nt a j e s p r á v n ě n a t u t o o t áz k u o d p o v ě d ě t . A p h a si a T u t o r 4 : Fu n c t i o n a l R e a d i n g – t e n t o p r o gr a m o b s a h u j e celkem 6 lekcí: a ) R e a d i n g S c h e d u l e s – j e d n á s e o z j i šť o v á n í i n f o rm a c í z ro z v r h u . b ) R e a d i n g N e w s p a p e r s – v t ét o l e k ci p a c i e n t z j i šť u j e i n fo r m a c e z ú s t ř i ţ ku novin. c ) R e a d i n g B i l l s – v t é t o l e k ci j e ú k ol em v yč í s t z ú č t e n k y r ŧ z n é i n f o rm a c e . d ) Lo c a t i n g S e r v i c e s – v t é t o l e k c i m á p a c i e n t v yč í s t z o b r a z o v k y, j a k s e d o s t a n e d o u r č i t é h o m í st a . e ) R e a d i n g P r o d u c t W a r n i n g La b e l s – c í l e m t é t o l e k c e j e , a b y s e p a c i e n t n a u č i l č í st i n f o rm a c e z r ŧz n ýc n á v o d ŧ . f ) R e a d i n g A b o u t Fo o d – l e k c e j e z a m ě ř e n a n a t o , a b y p a c i e n t b yl s c h o p n ý n a k o u p i t j í dl o . O b r á z k o v ý p o č í t a č o v ý s o f t w a r e C - S p e a k Ap h a si a j e p r ogr a m u r č e n ý p ř í m o p ro d o sp ě l é os o b y s a f á z i í . T e n t o p r o gr a m o b s a h u j e ce l k e m t ř i m od u l y ( N i c h o l a s a k o l ., 2 00 5 ) . V p r v n í m m o du l u s e u č í kl i e n t i j ak m l u vi t , t e d y u č í s e j a k v yt v o ř i t s d ě l e n í , j a k kl á s t ot á z ky a p ř í k a z y. V e d r u h é m m o d ul u s e u čí t e l e f o n o v a t a v e t ř e t í m m o du l u s e u č í k o m u n i k ov a t p r o s t ř e d n i c t v í m ps a ní a / n e b o p r o s t ř e d n i c t v í m e m a i l u ( i n i b i d. ) . T e n t o p r o gr a m v yt v o ř i l i M a r j o r i e Nicholas
a
S h a n no n
E l l i ot t .
V so uč a s n é
době
tento
p r o gr a m
v yd á v á
k a l i f o r n s k á sp o l e č no s t M a ye r - J o h n s o n C o m p a n y. C l i c k e r 5 j e s o f t w a r e o d s p o l e č n o st i C r i c k S o f t w a r e , In c . T e n t o s o f t w a r e j e u r č e n ý p ř e d e v š í m d ě t e m , k t e r é m a j í o bt í ţ e v e č t e n í a p s a n í . M o h o u j ej t e d y u ţ í va t i o s ob y s a f á z i í . C l i c k e r 5 ob s a h u j e t yt o p r o gr a m y: C l i c k e r W r i t e r – t en t o p r o gr a m j e u r č e n ý p r o d ě t i , k t e r é se u č í č í s t a ps á t . V ýh o d o u
tohoto
p r o gr a m u
je,
ţe
k d yţ
dítě
dopíše
větu,
p r o gr a m
ji
a u t o m a t i c k y p ř e č t e n a h l a s a p ř í p a d n ě up o z o r ní n a v z ni k l é c h yb y a o z n a č í j e . D ě t i m oh o u ps á t t e x t s o b r áz k y. U r č i t ým s l o v ŧ m j s o u př i ř a z e n y o b r á z k y, k d yţ d í t ě n a p í š e t o t o s l o v o , o bj e v í s e n a d n í m p ř í s l u š n ý o b r á z e k . O b r á z k y j s o u d os t u pn é v C l i c k e r P i c t u r e Li b r a r y. T a l k i n g B o o k s – t e n t o p r o gr a m o p ě t r o z v í j í č t e n í a p s a n í . P r o gr a m o b s a h u j e k ni h y, j e j i c h ţ t ex t j e p ř e v á d ě ný n a m l u v e n é s l o v o. - 104 -
t e n t o p r o gr a m j e z a m ě ř e n ý n a r o z v o j s l o vní
E n gl i s h La n gu a g e Le a r n e r s -
z á s o b y. D ě t i s e u č í n o v á s l o v a , t a k ţ e m a j í p ř e d s e b o u o b r á z e k n e b o f o t o gr a f i i , n a p ř . o býv a c í h o p o k o j e . K dyţ k l i k n o u m yš í n a j a k ýk o l i v o b j e kt , z o b r az í s e j e h o n áz e v a p r o gr a m v ys l o v í t ot o sl o v o n a hl a s. Více informací na WWW: < h t t p : / / w w w . c r i c k so f t . c o m / us / p r o du c t s/ c l i c k e r / i nd ex . h t m > .
C o mp u t e r i z e d
Visual
C o m mu n i c a t i on
je
(C -VIC)
m u l t i m e d i á l ní
s ys t é m v yv i n u t ý p ř í m o p r o o s ob y s a f á z i í . C - V IC b yl v yv i n u t ý p r o d v a ú č e l y, a t o j a k o n ás t r o j u r č e n ý k l é č b ě a f á z i í a j a k o k om u n i k a č n í z a ř í z e n í . V s o u č a s n é d o b ě j e C - V IC z n á m é p o d k o m e r č n í m oz n a č e n í m L i n g r a p h i ca ( n á z e v dl e s p ol e č n o s t i Li n gr a p h i c a , k t e r á j e j v yr á b í ) . C - V IC s l o u ţ í j a ko doplněk
k terapii
t e r a p e u t i c k ýc h
afázie,
cvičení
ale
obsahuje
z a m ě ř e n ýc h
na
také
k o l em
a r t i k ul a c i ,
140
pravopis,
k l i ni c k o t ř í d ě ní ,
p o j m e n o v á ní a t d. (K i t z i n g a k o l . , 200 5 ) . Li n g r a p h i c a m á n ě k o l i k f u n k c í : p a c i e n t m ŧ ţ e d o sl ov n í k u p ř i d á v a t n ov á s l o v a , f r á z e , p o m oc í k a m e r y s i m ŧ ţ e v yt v o ř i t
své
vlastní
i k o n y,
nebo
nahrávat
video.
Další
funkcí
j s ou
a r t i k u l a č n í v i d e a , k d e s i p a c i e nt m ŧţ e p r o c v i č o v at a r t i k u l a c i s o u č a s n ě s v i d e oz á z n a m e m
úst,
další
f u nk c í
jsou
terapeutická
cvičení
(cvičení
z a m ě ř e n á n a gr a m a t i k u , m a t e m a t i k u , č t e n í a p a m ě ť ) , m e z i d a l š í f u n k c e p a t ř í „ T yp e a n d T a l k “ , kd y p a c i e n t n a p í š e s l o v o n e b o f r á z i a p ro gr a m j e z op a k u j e n a h l a s , d á l e z a b ud ov a n ý n á s t r o j s l o uţ í c í k z h o d n o c e ní s c ho p n o s t í p a c i e n t a a j e h o k o m u ni k a č n í c h p o t ř e b , a „ T r a i n i ng V i d e o s “ , k d e s i p a c i e n t c v i č í r ŧ z né k o m u n i k a č n í s i t u a ce . V í c e i n f o r m a c í na W W W : < h t t p : / / a p h a s i a . c om / s l p/ p r o d u c t _ f e a t u r es . a s px > . F i r m a D o n J o h n s t on v yr á b í C o : W r i t e r 6 . J e d n á s e o p r ogr a m , k t e r ý m o h o u v yu ţ í v a t o so b y, k t e r é m a j í p r o b l é m y s p r a v o p i s e m , s e s yn t a x í a p ř e v á d ě n í m m yš l e n e k d o p s a n é f o r m y. V ýb o r n o u p o m ŧ c k o u j e t e d y i p r o o s o b y s a f á z i í . C o : W r i t e r l z e p o uţ í v at p ř i ps a n í v j a k ém k o l i v p r o gr a m u (Microsoft
Word,
při
psaní
emailŧ
atd.).
C o : W r i t er
nabízí
tři
t yp y
p ř e d p o v í d á n í ( p r e d i k c í ) . P r v n í j e d o p l ňo v á n í s l o v p ř i p s a ní . T o z n a m e n á , ţ e k d yţ u ţ i v a t e l z a č ne p s á t , p r o gr a m a u t o m a t i c k y d o p l ň u j e s l o v a ( n a p ř . k d yţ c h e u ţ i v a t e l n a p s a t s l o v o „ p r o si n e c “ , n a p í š e „ p r o si “ a p r o gr a m m u s l o v o d o p l n í . D r u h o u p r e d i k c í j e d v o u aţ t ř í p í s m e n o v á p r e d i k c e. T a t o p r e d i k c e s e - 105 -
h o d í p r o p s a ní d e l ší c h t ex t ŧ . Uţ i v at e l m ŧ ţ e v yb í r a t s l o v a z e s e z n am u d v ou a ţ t ř í s l ov . P o s l ed n í p r e d i k cí j e j a z yk o v á s l o v n í p r ed i k c e . C o: W ri t er o b s a h u j e a z n á v š ec h n y t v a r y s l o v , t ud í ţ uţ i v a t el n e m us í m í t st r a c h , ţ e b y udělal
v t ex t u
c h yb u .
Více
informací
na
WWW:
< h t t p : / / w w w . d o nj o hn s t o n . c om / p r o d u ct s / c o w r i t e r / w o r d _ p r e di c t i o n .h t m l > . C o mp u t e r i z e d H o me A p h a s i a T h e r ap y p r o g r a m ( C H A T ) j e p r o gr a m , který
b yl
v yv i n u t ý
Williamem
M.
Pittsem
k léčbě
afázie
v d om á c í m
p r o s t ř e d í . C H A T p ro gr a m s e s k l á d á z 22 0 l e k c í , k t e r é z a h rn u j í z v u k y, s l o v a , f r á z e , v ě t y, M e l o d i c k o i n t o n a č n í t e r a p i i ( M IT ) , M i n i m á l ní p o bí z e ní k ř e č i ( M i n i m al l y P r o m p t e d S p e e c h , M P S ) a v yp r á v ě n í . V í c e i n f o r m a c í n a W W W : < h t t p : / / w w w . a p h a s i a - t h e r a p y. c o m / > . S p o l e č n o st C o m m un i c a t i o n P a r t n e r , In c . v yr á b í p r o o so b y s a f á z i í v i d e o p r o gr a m y n a D V D n o s i č í c h . L e v e l 1 D V D s o b s a h u j e c e l k e m t ř i D V D n o s i č e , a t o : W o r d F i n d e r s : B a c k t o Ba s i c s – z a m ě ř e n é na v yh l e d á v á n í s l o v ( v i d e o p r o gr a m t r v á 3 5 m i n ut ) , W o r d Fi n d e r s II ( t r v á 4 0 m i n u t ) a E v e r yd a y O b j e c t s ( t r v á 4 0 m i n u t ) . T yt o j s o u u r č e n é p r o o s o b y s t ě ţ k ým s t u p n ě m e x p r e s i v n í a f á z i e . Le v e l 1 D V D s s e z a m ě ř u j e n a v ys l o v o v á n í j e d no d u c h ýc h s l o v . Le v e l 1 D V D s z a h r n u j e c e l k e m 1 6 5 c v i č e n í . T a t o c v i č e n í s e z a m ě ř uj í n a p o j m e n o v á n í p ř ed m ě t ŧ , n a v yh l e d á v á n í p r o t i k l a dŧ a n a p o k l á d á n í o t áz e k. L e v e l 2 D V D s o bs a h u j e t yt o t ř i D V D n o s i č e : P h r a s e B u i l d e r s ( t r v á 34 m i n u t ) , E v e r yd a y A c t i v i t i e s ( t r v á 2 9 m i n u t ) a O b j e c t s & A c t i o n s ( t r v á 38 m i n u t ) . Le v e l 2 D V D s j e u r č e n ý p r o o s o b y s l e h k ým s t u p n ě m ex p r e s i vní a f á z i e . Le v e l 2 D V D s o b s a h uj e c e l k e m 1 5 0 l o go p e d i c k ýc h c v i č e n í . Di v á k j e v yz v á n , a b y d o p l ň o v a l k r á t k é f r á z e . V i d e o p r o gr a m y o b s a h u j í i n á p o v ě d u v p o d o b ě v ys l o v e n í p r v n í c h h l á s e k s l ov a . Le v e l 2 D V D s j e u r č e n é o s o b á m , k t e r é m a j í ob t í ţ e s po j o v a t sl o v a v e v ě t y. V í c e i n f o r m a c í n a W W W : < h t t p : / / w w w . c o m m un i c a t i o n p a r t n e r . c o m / m o r e i n f o r m at i o n .h t m l > .
Looking
for
W or d s
je
s o ft w a r e
v yr o b e n ý
firmou
A t t a i nm e nt
C o m p a n y. T e n t o so f t w a r e s e s n a ţ í p o m o c í z a j í m a v é an i m a c e a gr a f i k y z á b a v n o u f o rm o u z l e p š i t č t e n á ř s k é d ov e d n o s t i , l o gi c k é m yš l e n í a b u d u j e s l o v n í z á s o b u . P r ogr a m n a b í z í t ř i f un k c e , a t o: f u n k ci „ P r oz k o u m at “ u ţ i v at e l s e m ŧţ e p oh yb o v a t k d e k o l i v ch c e , a m ŧ ţ e z k o um a t j a k é k o l i v m í s t o – d o m o v , v e n k o v n eb o š k o l u . U ţ i v a t e l v yb e r e n ě j a k ý p ř e d m ě t , t e n t o p ř e d m ět - 106 -
s e m u i d e n t i f i k uj e s á m – z ob r a z í se
název
v yb r a n é h o
předmětu
n e b o n á m p r o gr a m p u s t í z v u k, který
v yd á v á .
„ S ez n a m “
uţ i v at e l
Ve
f u n k ci v yh l e d á v á
j e d n o t l i v á sl o v a z e s e z n a m u , a b y mohl odpovědět na rŧzné druhy o t á z e k , n a p ř . „ K de b ys t e n a š l i o d p a d k o v ý k o š? “ P o s l e d n í f u n k cí j e „ Ti s k “ , k d e si u ţ i v at e l m ŧţ e v yt i s k n o u t s l o v a , kt e r á j i ţ z n á a m ŧ ţ e v yt v á ř e t s l o v n í k y. Obrázek z WWW: < h t t p : / / w w w . a t t a i nm e n t c o m p a n y. c o m / p d f s / m a n u a l s / LF W U s e r G u i d e . p d f > . F i r m a Lo c u T o u r v yr á b í s o f t w a r y n a v r ţ e n é k l i ni c k ým i l o go p e d y. M e z i s o f t w a r o v é p r o gr a m y, k t e r é l z e p o uţ í t př i t e r a p i i a f á z i e p a t ř í : A r t i c u l a t i on I : Co n s on a n t Ph o n e me s – t e n t o p r o gr a m j e u r č e n ý p r o o s o b y s a f á z i í , a p r a x i í , d ys a r t r i í a a n o m i í . P r o gr a m p r e z e n t u j e j e d n ot l i vé f o n é m y s e s k u p e n é d o z n ě l ýc h a n e z n ě l ýc h p á r ŧ . K a ţ d ý f o n é m j e p r o c v i č e n v e 2 0 s l ov e c h v i ni c i á l n í , p r o s t ř e d ní a ko n c o v é p o z i c i . A r t i c u l a t i on I I : C o n s on a n t Cl u s t er s – p r o gr a m o b s a h u j e 7 6 6 s l ov s k o nz o n a n t y v i n i ci á l n í , p r o s t ř e d ní a k o n c o v é p oz i c i . P ro gr a m j e z a m ě ř e n n a p r o c v i č o v á n í sh l u k ŧ s o u hl á s e k v e sl o v ě . A r t i c u l a t i on I II : V o w e l s + R a n d R C l u s t e r s – p r o gr a m s e z a m ě ř uj e n a samohlásky a konsonantu R. Ph o n o l o gy I – o b s a h u j e š e s t i n t e r ak t i v ní c h h e r , k t e r é h r a v o u f o r m o u r o z v í j e j í a ud i t i v n í pe r c e p c i . Ph o n o l o gy I I – t e n t o p r o gr a m o b s a h u j e c e l k e m o s m h e r , k t e r é s e z a m ě ř u j í n a i n i c i ál n í a k o n co v é k o n s on a n t y, n a k o n s on a n t y S , L a R a j e j i c h s h l uk y, d v o u , t ří a č t yř s l a b i č n á s l o v a . A r t i c G a me s & M o r e – p r o gr a m o b s a h u j e o s m h e r , v n i c h ţ s i d ě t i p r o c v i č u j í t o , c o s e v e v ýš e p o p s a n ýc h p r o gr a m e c h n a u č i l y. - 107 -
L o o k ! L i s t e n ! a n d L e a rn L a n g u a g e! – t e nt o p r o gr a m s e s k l á d á z o s m i her,
které
z a h r n uj í
m n o ho
r oz l i č n ýc h
aktivit:
uţivatelé
p ř i ř a z uj í
ke
s l yš e n é m u z v u k u v ě c i , z v í ř a t a a t d . , u č í s e p o j m y n a h o ř e , d o l e , v l e v o , v p r a v o a t d . , p ř i ř az u j í k s obě s t e j n é o b r áz k y a m n o h o d al š í c h a kt i vi t . “ I t ’ s a . . . ” B u n d l e : T h e r a p y f o r E xp re s s i v e N a mi n g D i s o r d e r s – p r o gr a m z a m ě ř e n ý n a l é č b u o b t í ţ í s p oj m e n o v á ní m . Více informací na WWW: < h t t p : / / w w w . l o c u t ou r . c o m / p r o d u ct s / o ve r v i e w . p h p > . M o s s T a l k W o r d s j e p o č í t a č o v ý p o gr a m , k t e r ý p r o c v i č u j e t v o r b u s l ov a
jejich
p o r oz um ěn í .
s p e c i f i c k ým i
P r o gr a m
v ýv o j o v ým i
je
ur č e n ý o s o b á m
poruchami
učení
a
s afázií,
o so b ám
o s o b ám
se
s k o gn i t i v ní m i
p o r u c h a m i . P r o gr a m s e č l e n í n a t ři č á s t i : a)
Multi-Modality
Matching
Module
-
stimuluje
vizuální
a
a u d i t i vní
p e r c e p c i . Ú k o l e m u ţ i v at e l e j e k d a n ém u s l o vu v yb r a t o b r á z e k , k o b r áz ku p ř i ř a d i t s l o v, n a z á k l a d ě s l yš e n é h o s l o v a v yb r a t o d p o v í d a j í c í o b r á z e k n e bo n a p s a n é s l o v o. b ) C u e d N a m i n g M o d u l e – z am ě ř u j e s e n a p r o d u k c i j e d n o t l i v ýc h s l o v . C v i č e n í s e z a m ě ř uj í n a o p a k o v á n í , p o j m e n o v á n í o b r á z k ŧ a č e t b u s l o v , f r á z í a vět. c) Core Vocabulary Module – cvičení zaměřená na pojmenování. Tento m o d u l s e uţ í v á u oso b s t ěţ k ým i p o r u c h a m i ř e č i . V í c e i n f o r m a c í n a W W W : < h t t p : / / w w w. m o s st a l k w o r d s . c om / p r o d u c t s .h t m l > . N e x t U p T a l k e r p r o gr a m v yr á b ě n ý s p o l e č n o s t í N ex t Up . c o m p ř e v á dí text na řeč. NextUp Talker je určený pro osoby s afázií, o osoby po cévné m o z ko v é p ř í h od ě a t d . V í c e i n f o r m a c í n a W W W : < h t t p : / / w w w. n e x t u p . c o m / > a < h t t p : / / w w w . t a l k f o r m e . c o m / p r o du c t s .h t m l > . P a r r o t S o f t w a r e j e f i r m a z a l oţ e n á v r o c e 1 9 8 1 d r . F r e d e r i c k e m F . Weinerem,
který učil
l o go p e d i i
na univerzitách
v Ohiu,
M a r yl a n d u
a
P e n s yl v á n i i . O d p o č á t k u z a l oţ e n í v yt v o ř i l a t a t o s p o l e č no s t v í c e n e ţ s t o r ŧ z n ýc h l é č e b n ýc h p r o gr a m ŧ p o u ţ í v a nýc h p r o k o m u n i k a c i , p a m ě ť , p o z o r n o s t a k o gn i t i v n í r e h a b i l i t a c i . P r o gr a m y t é t o f i r m y j s o u v yu ţ í v án y v n e m o c n i c í c h a
r e h a b i l i t a č ní c h
centrech
po
c e l ém - 108 -
světě.
Pa r r o t
S of tw a r e
s l o uţ í
k r e h a b i l i t a c i a r e e d u k a c i ř e č i , j a z yk a a m o t o r i c k ýc h d o v e d n o s t í , k t e ré s o u v i sí s a f á z i í , m oz k o v ým i p ř í h o d a m i , a t d . P a r r o t S o f t w a re s e z a m ě ř u j e n a t yt o o b l a s t i : k o gn i t i v n í m yš l e n í , ř e č a j a z yk , č t e n í , v yh l e d á v á n í s l ov , s l o v ní z á s o b u a gr a m a t i k u , p a m ě ť a p o z o r no s t a p r a k t i c k é d o v e d n o s t i . N yn í s e z a m ě ř í m e n a j e dno t l i v é ob l a s t i P a r ro t S o f t w a r u a st r u č n ě j e b u d e m e charakterizovat. W o r d Fi n d i n g ( V y h l e d á v á n í s l o v ) – t a t o o b l a st j e s e s t a v e n a z n ě k ol i ka t yp ŧ c v i č e n í , a t o :
H e a r i t an d S a y i t – t e n t o p r o gr a m p o uţ í v á n e j m o de r n ě j š í
r o z p oz n á v á n í hl a s u a t e c h n o l o gi i , k t e rá p ř e v á d í t e x t n a ř e č . U ţ i v a t e l é t o h o t o p r o gr a m u j so u v yz v á n í , a b y p o j m e n o v a l i o b r áz e k. U ţ i v a t e l s i m ŧ ţ e z v o l i t l e k c i p o d l e v l a s t n í h o u v á ţ e n í . O d p o v í d a t m ŧţ e u ţ i v a t e l buď v e r b á l n ě , n e b o p o m o c í m yš i a k l á v e s n i c e . P o k u d uţ i v a t e l é n e j s ou s c h o p n i č í st n a b í dk y n e b o j e n e m o h o u p ř e č í s t , j e d no du š e n a t yt o k l i k n ou a p r o gr a m j e p ř e č t e z a n ě . D ŧ l e ţ i t ým p o m o c n í k e m p ř i p o uţ í v ání t o h o t o p r o gr a m u j e m i k r o f o n .
Say
a
S u i t ab l e
Adjective
-
tento
p r o gr a m
opět
po u ţ í v á
n e j m o d e r n ě j ší r o z po z n á v á n í h l a s u a t e c h n o l o gi i , k t e r á př e v á d í t e x t n a ř e č . U ţ i v a t e l é j s ou p o ţ á d á ni , a b y p o p s a l i t v a r , v e l i k o s t a b a r vu ge o m e t r i c k ýc h t v a r ŧ . T e n t o p r o gr a m o b s a h u j e č t yř i r ŧ z n é d r u h y c v i č e n í : b a r v a , t v a r , b a r v a a t v a r , b a r v a , t v a r a v e l i k os t . V n e j t ě ţ š í l e k c i j e u ţ i v at e l p oţ á d á n , a b y p o j m e n o v a l ge o m e t r i c k ý o b r a z e c , n a p ř . t a k t o: „ v e l k ý ţ l u t ý k r u h “ . N u t n o s t í p r o po u ţ i t í t o h o t o p r o gr a m u j e o p ět vlastnit mikrofon. p o k yn ŧ
U s i n g Pr e p o s i t i on s – p od s t a t o u t o ho t o p r o gr a m u j e , ţ e d l e uţivatel
p o h yb u j e
o b r á z k y.
Např.
„Dejte
ţárovku
vedle
k r a b i c e . “ P ř e d l o ţ k y, k t e r é p r o gr a m u ţ í v á , j s o u n a p ř . n a h o ř e , d o l e , v e d l e atd.
U s i n g Pr o p o s i t i on al S p e e c h – u ţ i v a t e l ŧ m s e p ři s p uš t ě n í t o h o t o
p r o gr a m u o b j e v í na l e v é s t r a n ě ob r a z o v k y m ř í ţ k a s o br á z k y. J e j i ch ú k o l e m j e p ř em í st i t o b r áz e k d l e sl o v n í h o po k yn u d o p r a v é č á s t i o b r a z o v k y.
S c r a mb l e d
Sentences:
Say
it
–
úkolem
uţivatelŧ
tohoto
p r o gr a m u j e v yt v o ř i t sm ys l u p l n é v ě t y ( v e s p r á v n é m s l o vo s l e d u ) a po - 109 -
jejich
d o k o n č e ní
řeknou
„OK“
a
tento
p r o gr a m
v yh o d n o t í
j e j i ch
odpovědi.
M a s t e r i n g Pe r s o n al In f o r ma t i o n – t e nt o p r o gr a m j e vh o dn ý p r o
o s o b y, k t e r é m a j í p o t í ţ e s v yh l e d á v á n í m s l ov a p r o o s o by, k t e r é m a j í o b t í ţ e v r oz p om í n án í s e n a o s o bn í i n f or m a c e . T yt o i n f o r m a c e m o h o u b ýt k d yk o l i v z m ě n ě n y a m ŧ ţ e b ýt n a s t a v e n a l i b o vo l n á o bt í ţ n o st .
Multi-sensory
m u l t i s e nz o r i c k o u
–
Words pro
podporu
tento o s o b y,
p r o gr a m které
p os k yt u j e
mají
problémy
s p o j m e no v á n í o b r áz k ŧ n e b o p r o o s o b y, k t e r é m a j í p o t í ţ e s e s p r á v n ým v ys l o v o v á n í m j m én a o b r á z k u . O b r á z e k s e z o b r a z í n a o b r a z o v c e a u ţ i v at e l m ŧţ e v yu ţ í t ř a d u m oţ n o st í ke s p r á v n é m u p o j m en o v á n í , n a p ř . v yh l á s k o v á n í s l o v a , z o b r a z e n í p r v ní h o p í s m e n e s l o v a n a o b r á z k u . T e n t o p r o gr a m u m o ţ ň u j e t a k é n a h r á t j m é n o o b r á z k u a u ţ i v a t el s i j e j p a k m ŧ ţ e p o u š t ě t . S o u č á st í p ro gr a m u j e z a b u d o v an ý m a gn e t o f o n .
V i s u al
C o n f r o n t a ti o n
N a mi n g
–
tento
p r o gr a m
je
určený
o s o b á m s ob t í ţ e m i v e v yb a v o v á n í s i j m e n p ř e d m ě t ŧ . V yu ţ í v á s k u t e č n é, r e á l n é o b r á z k y p ř e d m ě t ŧ , k t e r ýc h j e c e l k e m p ě t s e t . Uţ i v a t el é j s ou poţádáni, aby napsali jméno kaţdého zobrazeného obrázku. Pokud si u ţ i v at e l n e m ŧţ e vz p o m e n o u t , m ŧţ e vyu ţ í t m o ţ no s t i n á po v ě d y: p r v n í p í s m e n o s l o v a , po pi s p ř e d m ě t u v e v ě t ě, v ě t a , v e k t e r é c h yb í z o b r a z e n ý p ř e d m ě t a v ýb ě r z e t ř í j m e n .
A u d i t o r y & V i su al Pi c t u r e R e c o g n i t i o n – n a o b r a z ovc e s e
o b j e v í š e st o b r á z kŧ a p o k yn „ N a j d i … “ a ú k o l e m u ţ i va t e l e j e n a j í t s p r á v n ý o b r á z e k a o z n a č i t ho . P o k yn y m o h o u b ýt p o u z e v e f o r m ě p s a n é ř e č i , a l e t a k é v e f o r m ě m l u v e n é ř e č i . P r o gr a m o b s a h u j e c e l k e m s t o o b r á z k ŧ r e á l n ýc h p ř e d m ě t ŧ .
Pi c t u r e I d e n t i f i c at i o n – n a o b r a z o v c e s e o b j e v í ob r á z e k a
vpravo
od
něho
jsou
napsána
tři
jména.
Úkolem
uţivatele
je
i d e n t i f i k o v a t o b r áz e k , t e d y v yb r a t s p r á v n é j m é n o o b r á z k u . P r o gr a m o b s a h u j e c e l k e m p a d e s á t o b r á z kŧ .
S e n t e n c e C o mp l e t i o n – t e nt o p r o gr a m s p o č í v á v d o pl ň o v á n í
o t e v ř e n ýc h f r á z í . U ţ i v a t el m á n a v ýb ě r z e t ř í s l o v . Výh o d o u t o h o t o p r o gr a m u j e , ţ e l o go p e d m ŧ ţ e f r á z e p ři d á v a t d l e m oţ n os t í a s c h o p n o s t í pacienta. - 110 -
Word
S t i mu l a t i on
–
tento
p r o gr a m
b yl
v yt v o ř e n ý
pro
p r o c v i č o v á n í p o j m en o v á n í z o b r az e n ýc h o b r á z kŧ . Uţ i v at e l j e p oţ á d á n, a b y ř e k l j m é n o z o br a z e n é h o o b r á z ku . P o k u d s i n e v í r a d y, m ŧ ţ e v yu ţ í t t yt o n á p o v ě d y: p r v n í p í sm e n o s l ov a , p rv n í h l á s ku s l ov a , p o p i s p ř e d m ě t u v e v ě t ě a m oţ n o st sl yš e t v ys l o v e n é s l o v o . C o g n i ti v e
R e a s on i n g
( K o g n i t i vn í
my š l e n í )
–
o b sa h u j e
následující
cvičení:
C a t e g o r y A s s o c i a t i o n a n d S eq u en c i n g – p r o gr a m s e s k l á d á z e
č t yř č á s t í : v p r v n í č á s t i u ţ i v a t e l m u s í n a j í t p ě t sl o v z e s e z n a m u , ve k t e r é m v š e c h n y p a t ř í d o s t e j n é k a t e go r i e , k t e r á a l e n e n í u r č e n á ( z n á m á ) . V e d r u h é č á s t i j e ú k o l e m uţ i v a t e l e i d e n t i f i k ov a t p ě t s l o v v s ez n a m u, k t e r ý p a t ř í d o j e d né k a t e go r i e . V e t ř e t í č á s t i u ţ i v a t e l v yt v á ř í s p oj e ní p r o k a ţ d é sl o v o d an é k a t e go r i e . V p o s l e d n í č á s t i j e ú kol e m uţ i v a t e l e s e ř a d i t s l o v a d l e u rč i t é h o a t r i bu t u .
L o g i c a l T h i n k i n g – v t o m t o p r o gr a m u j e u ţ i v a t e l p oţ á d án , a b y
p o s u n u l o b r áz k e m n a u r č i t é m í st o , n a p ř . „ J es t l i ţ e j e b ox s č í s l e m 25 č e r v e n ý n e b o b o x s č í s l e m 1 3 j e st e j n ý, k l i k ni n a b ox u p r o s t ř e d . P o kud n e n í , k l i k n i n a b ox s č í s l e m 2 5 . “
S e q u en c e of E v e n t s – o b r az o v k a z o b r az í n á h o d n ý s e z n a m kr o k ŧ ,
k t e r é j s o u n ez b yt n é k v yk o n á n í n ě k t e r ýc h ú k o l ŧ, n a p ř . p o sl a t d o pi s , d át d o p i s d o o b á l k y, n a p s a t d o p i s , n a p s at a d r e s u a d á t z n á m k u n a o b á l k u . Ú k o l e m uţ i v at e l e t oh o t o p r o gr a m u j e s pr á v n ě s e ř a d i t t yt o č i n n o s t i .
C o n d i t i on a l S t a t eme n t s – t e n t o p r o gr a m s e s k l á d á z d v a c e t i
b o x ŧ s o b r á z k y a i n s t r u k c í , n a p ř . „ J e st l i ţ e j e v b ox u 4 s r d c e a v b o x u 12 s l u n c e , k l i k n i n a z ám e k , p o k u d n e , k l i k n i n a m r a k y. “ U ţ i v a t e l s i m ŧ ţ e z v o l i t , v j a k é p o d ob ě m u b u d e i n s t r uk c e s d ě l e n a ( v i z u á l n ě , a u d i t i vně n e b o o b o j í m z p ŧs o be m ) .
C o mp l e t i o n Fr o m Pa r t i a l I n f o r ma t i o n
– n a o b r a z ovc e s e
z o b r az í č á s t e č n ě v yh l á s k o v a n é s l o v o u rč i t é k a t e go r i e . Ú k o l e m u ţ i v a t el e j e n a p s a t c e l é s l o v o. o s o b y,
T a l k Y o u r W a y D o w n t h e Pa t h – t e n t o p r o gr a m j e v h o d n ý p r o které
mají
problémy
v oblasti
produkce
řeči.
U ţ i v a t el
je
p o ţ á d á n , a b y n a v i go v a l c e s t u s k r z e b l u d i št ě t ě m i t o p ok yn y: n a h o r u ,
- 111 -
d o l ŧ , d o l e v a a d op r a v a . P r o gr a m j e u ţ i t e č n ý p r o o s ob y, k t e r é m a j í p o t í ţ e s v yh l e d á v á n í m sl o v a v yt r v a l o s t í . Ú k o l j e m ě ř e n n a č a s .
C a u s e an d E f f e c t – u ţ i v a t e l i s e vţ d y n a o b r a z o v c e ob j ev í v ě t a,
k t e r á s e p t á , n a p ř. „ C o s e s t a n e , kd yţ o v o c e z ŧ s t a n e n a s t r o m ě? “ Ú k o l e m uţ i v at e l e j e v yb r a t s p r á v n é t v r z e n í z e č t yř o d p o v ě d í .
Pr o b l e m S o l v i n g – n a o b r a z o v c e s e o p ě t o b j e v í ot á z k a , n a p ř .
„ C o u d ě l á š p ř e d t í m , n eţ d á š v p r á c i v ýp o v ě ď ? “ O p ě t j s o u n a v ýb ě r č t yř i m o ţ n os t i .
R e a s o n s Wh y – t a t o c v i č e n í j s o u z a m ě ř e n á n a o t á z k y z a č í n a j í cí
„ P r o č …? “
N a p ř . „ P r o č s i l i d é p o d á v aj í r u c e? “ Uţ i v a t e l m á o p ě t z v ol i t
z e č t yř m o ţ n o s t í .
T h i n g s i n C o mmo n – n a o b r a z o v c e se o b j e v u j í v ě t y t yp u : „ C o
s p o j u j e vn u k a a b r a t r a n c e? “ N a v ýb ě r j s o u č t yř i m o ţ n o st i : p ř í t e l , t e t a, z v í ř e , š é f . U ţ i v a t e l m á v yb r a t s p r á v n o u o d p o v ě ď .
S i t u a ti o n a l R e a s o n i n g – t e n t o p r o gr a m s e z a m ě ř u j e n a r e á l n é
s i t u a c e . N a p ř . „ Ho ř í t i ru k a . C o bu d e p r v n í v ě c , kt e r o u u d ě l á š ? “ U ţ i v a t el m á o p ět n a v ýb ě r z e č t yř m o ţ no s t í .
Inferential
Wo r d s
–
tento
p r o gr a m
pracuje
na
p o d o b n ém
p r i n c i p u j a k o t e l e vi z ní s h o w K o l o š t ě s t í . Zá k l a d e m t ě ch t o ú k ol ŧ j e s c h o p n o s t h l á s ko v a t s l ov a a f o n o l o gi ck é z n a l os t i . K t ě m t o ú k o l ŧm j e p o t ř e b a m i k r o f on .
C a t e g o r y D i s c r i mi n a t i on a n d R e a s on i n g – úk o l e m uţ i v a t e l e j e
v yb r a t z e s ez n a m u p o l oţ e k ( n a p ř . kŧ ň , k l a d i vo , k r á v a , koč k a , p e s ) t u, k t e r á s e d o n ě h o n e h o d í . D a l ší ú l oh y s e p o t é v z t a h u j í n a o n u v yř a z e n ou p o l oţ k u . N a p ř . „ P ro č s e k l a d i v o d o s e z n a m u n e h o dí ? “ U ţ i v a t el m á v yb r a t z e t ř í p ol oţ ek t u s p r á v no u .
C a t e g o r y N a mi n g a n d C o mp l e t i o n – u ţ i v at e l m á z e s e z na m u t ř í
p o l oţ e k v yb r a t j e d n u , k t e r á p o p i s u j e t ř i p ř e d m ě t y, k t e r é j s o u n a d t í m t o .
D e d u c t i v e R e a s o n i n g – k a ţ d á l e k c e t o h o t o p r o gr a m u m á d e s e t
p r o b l é m ŧ , k aţ d ý p r o b l é m m á s o u b o r p ra v i d e l , k t e r é p o p i s uj í t ř í d u s l o v. U ţ i v a t el m us í r oz ho d n o u t , z d a t o , n a c o s e h o p r o gr a m p t á , p a t ří do u r č i t é k a t e go r i e č i n e . N a p ř . v l e v é č á st i o b r az o v k y j e v ě t a „lev patří“ a pod tím další „pes patří“. Ve spodní části obrazovky se o b j e v í o t áz k a : „ P a t ř í k n i h a d o t é t o k a t e go r i e ? “ U ţ i v at e l m á z m á č k n out - 112 -
t l a č í t k o a no n e b o ne . N a k o n e c s e z o b ra z í ot á z k a : „ Kt e r á p o l oţ k a b yl a p o p s á n a v t ét o k a t ego r i i ? “ A n a v ý b ě r j e : z e l e n i n a , z v í ř at a . U ţ i v a t el o z n a č í po l oţ k u z ví řa t a .
Fo r m a n d Fu n c t i o n – t e n t o p r o gr a m b yl s e s t a v e n k t o m u , a b y
u ţ i v at e l ŧ m p o s k yt l p ř í l e ţ i t os t k i d e n t i fi k o v á n í z á kl a d n í c h c h a r a k t e r i s t i k s l o v , j a ko u m í s t ěn í , f u n k c e , b a r v a a t d . V t o m t o p ro gr a m u s e n a o b r a z o v c e v l e v é čá s t i ob j e v í o t áz k a : „ Kt e r é z ni c h m á č í s l o? “ P od t o u t o o t áz k o u j s o u m o ţ n o st i j a k o: n a r o z e n i n y, k a l e n d á ř , h o d i n y, a j . P o k u d n a n ě kl i k n em e , p ř e s u n o u s e do p r a v é č á s t i o b r a z ov k y. P o k u d j e n ě k t e r á p o l oţ k a š p at n ě , oz n a č í s e č e r v e n ě .
I n f e r e n t i a l N a mi n g – u ţ i v at e l i s e n a o b r a z o v c e o b j e v í o t á z k a:
„ U h á d n e š t ot o s l o vo? “ V d o l ní č á s t i j e u v e d e n o , k o l i k pí s m e n h á d a n é s l o v o o bs a h u j e , v t o m p ř í p a d ě p ě t . Uţ i v a t e l m us í k l i k n o ut n a t l a č í t k o, k t e r é m u z o b r a z í p r v n í n á p o v ě d u : l é t a j í c í h m yz , p o t é m ŧ ţ e t u t o nápovědu
p o uţ í t
ještě
č t yř i k r á t ,
poté
má
m oţ n os t
z ob r a z i t
p r v ní
p í s m e n o z e s l o v a . P o k u d u ţ i v a t e l v í s l o v o , n a p í š e j e j d o p ř í s l u š né k o l o n k y. S p e e c h an d L an gu a g e ( Ř e č a j a z y k ) – s e s k l á d á z t ě c h t o c v i č e n í :
W o r d O r d e r – t e n t o p r o gr a m s e s k l á d á z e s l o v , k t er é m á
u ţ i v at e l s e ř a d i t d o v ě t y.
V e r b a n d Pr e p o s i t i o n Fi l l - i n s – ú ko l e m uţ i v a t e l e j e v yb r a t
z n a b í d k y p ř e d l o ţ k u č i s l o v e so t a k , a b y v z n i k l a v ě t a .
A u t o ma t i c A r t i c u l a t i o n A n al y si s – t e n t o p r o gr a m o b s a h u j e 7 2
o b r á z k o v ýc h p o d n ě t ŧ , kt e r é h u m o rn ě l í č í s t r ýč k a F r e d a v r ŧ z n ýc h situacích.
S t u S of t Fl u e n c y S h a p e r – t e n t o s o f t w ar e b yl z p o č á t k u n a v r ţ e n ý
p r o ú p r a v u p l yn u l o s t i ř e č i u o s o b , k t e r é k o k t a j í . N i cm é n ě v t é t o d o b ě s e p o u ţ í v á u kl i e n t ŧ, kt e ř í s e u č í ov l á d a t pr o z o di c k é f a k t o r y ř e č i . R e a d i n g ( Č t e n í ) – o b s a h u j e t at o c v i č en í :
R e a d i n g C o mp r e h e n s i on – c í l em t o h o t o p r o gr a m u j e , a b y č t e n á ř
p o r o z um ě l č t e n é m u. T e n t o p r o gr a m z a š t i ť uj e c e l k e m č t yř i p r o gr a m y, k t e r é j s o u r oz d ě l e ny p r o d o s p í v a j í c í a d o s p ě l é č t e n á ř e . P o d s t a t a t ě c ht o p r o gr a m ŧ j e , ţ e s e u ţ i v at e l i z o b r az í t ex t , k t e r ý s i n e j d ř í v e p ř e č t e , a p o t é o d p o v í d á n a o t á z k y, k t e r é v yp l ýv a j í z t ex t u . - 113 -
H e l p f u l R e a d e r – t e n t o p r o gr a m p o s kyt u j e o s o b á m , k t e r é m a j í
p r o b l é m y s e č t e n í m , u r č i t o u m í r u n e z áv i s l os t i b ě h e m č t e ní . S l o v a , kt e r á j s o u vl oţ e n a d o p r ogr a m u , j s o u a u t om a t i c k y č t e n a n a h l a s .
Reading
C o mp r e h e n s i on
&
Pi c t u r e
A s s o c i a t i on
–
tento
p r o gr a m n e j d ř í v e z ob r a z í k r á t k ý p ř í b ě h . P o p ř e č t e n í s e u ţ i va t e l i z ob r a z í o t á z k a a z á r o v e ň r ŧ z n é o b r áz k y. Ú k o l e m j e o d po v ě d ě t n a o t á z ku k l i k n ut í m n a s p r á v ný o b r á z e k .
Reading
C o mp r e h e n s i on
Spelling
&
Vocabulary
–
tento
p r o gr a m n a b í z í t ř i l e k c e č t e n í a t ř i l e k c e h l á s k o v á n í . T yt o l e k c e m a j í rŧznou úroveň.
S p e l l i n g an d Wo r d Fi n d i n g – v t om t o p r o gr a m u j e v l e v é č á s t i
o b r a z o v k y u m í s t ě n o b r á z e k a v p r a v é č á s t i j e „ k l á v e sn i c e “ s p í s m e n k y. Ú k o l e m uţ i v at e l e j e n a p s a t j m é n o p ř e dm ě t u , kt e r ý s e z o b r a z i l v l e v o . Fu n c t i o n al S k i l l s ( P r a k t i c k é d o v e d n o s t i ) – t a t o o b l as t j e s e s t a v e na z těchto cvičení:
T i me M a n a g e me n t – t e n t o p r o gr a m j e z a m ě ř e n ý n a r e á l n é
ţ i v ot n í s i t u a c e , t k a j í c í s e č a s u . Uţ i v at e l d o st a n e o t á z k u , n a p ř . „ V a š e l e t a d l o m ěl o o d l et ě t v 1 0 h o di n r á n o , a l e m á 2 h o d i n y z p o ţ d ě n í . V k o l i k h o d i n bu d e t e o d l ét a t ? “
C o o k i n g T i me M a n a g e me n t – t e n t o p r o gr a m s e s k l á d á z e 1 40
p r o b l é m ŧ s e sk u p e nýc h d o 1 4 l e k c í . U ţ i v a t e l i j s o u op ě t k l a d e n y o t á z k y, n a n ě ţ m u s í o d p o ví d a t p o s o u v á n í m h o di n a m i n u t p o m o cí m yš i . U ţ i v a t e l s i m ŧţ e z v ol i t d i gi t á l n í , č i a n a l o go v é h o d i n y.
T r a f f i c S i gn s
– u ţ i v at e l n a o b r a z o v c e v i d í j e d n u z e 1 12
d o p r a v n í c h z n a č e k a j e h o ú k o l e m j e v yb r a t s p r á v n o u o d p o v ě ď z e t ří m o ţ no s t í .
Math
obrazovky
se
Story
Pr o b l e m s
uţivateli
Using
z o b r az í
a
Calculator
m at e m a t i c k á
úloha.
–
v levé části V pravé
části
o b r a z o v k y j e k a l ku l a č k a . Ú k o l e m uţ i v a t e l e j e v yp o č í t a t t ut o ú l o h u. P o k u d uţ i v a t e l n e vyp o č í t á ú l o h u s p r áv n ě , m á m oţ n o st j e d n é o p r a v y, p o t é j e m u v ýs l e d e k u k á z á n .
M a k i n g C h an g e f o r M o n e y – t e nt o p r o gr a m j e z a m ě ř e n ý n a
m a n i p u l a c i s p e n ě z i . P r o gr a m o b s a h u j e c e l k e m t ř i t yp y o t á z e k , a t o:
- 114 -
urči,
kolik
peněz
je
na
obrázku,
urči,
kolik
peněz
zaplatíš
při
n a k u p o v á n í , u r č i , ko l i k p e n ěz t i b u d e vr á c e n o . V o c a b u l a r y ( S l o vn í z á s o b a ) – o bs a h u j e t a t o c v i č e n í :
A n t o n y m a n d S yn o n y ms
– c í l em t o h o t o p r o gr a m u j e , ţ e
u ţ i v at e l d l e p o k yn ŧ h l e d á s yn o n ym u m č i a n t o n ym u m k d a né m u s l o vu .
D e f i n i t i on s – ú k o l e m u ţ i v a t el e j e v yb r a t j e d n u z e t ř í de f i n i c
s l o v a , kt e r é j e z ob r a z e n o n a o b r az o v c e .
Fu n c t i o n s – n a o br a z o v c e s e o b j e ví c e l k e m š e s t ob r á z kŧ . N a d
n i m i j e p o pi s f u n k ce j e d n o h o z ni c h a ú k o l e m uţ i v a t el e j e k l i k n o ut n a s p r á v n ý o b r á z e k . P o p i s f un k c e m ŧţ e b ýt p o u z e n a p s a n ý n e b o s i m ŧţ e u ţ i v at e l p o pi s po s l ec h n o u t , a n e b o m ŧţ e o b a z pŧ s o b y z k o m b i n o v a t .
Fu n c t i o n a l V o c a b u l a r y – t e n t o sl o vn í k b yl n a v r ţ e n ý p r o t y
o s o b y, k t e r é s i c h t ě j í r oz š í ři t sl o v ní z á s o b u . V t om t o p ro gr a m u j s o u p o ţ á d á n i , a b y v yb r a l y n e j l e p š í p o p i s z ob r a z e n é h o o b r áz k u .
M u l t i p l e M e a n i n g W o r d s 1 – t e n t o p r o gr a m j e z a m ě ře n ý n a
h o m o n ym a . U ţ i v a t el m á n a p s a t s l o vo , kt e r é s t e j n ě z n í , al e j i n a k s e p í š e .
M u l t i p l e M e a n i n g W o r d s 2 – t e n t o pr o gr a m s e z a b ýv á s l o v y,
k t e r á s e s t e j n ě pí š í , a l e m a j í r ŧz n ý v ýz n a m .
O p p o s i t e s an d S i mi l a r i t i e s – ú k o l e m uţ i v a t el e j e n a j í t k da n é m u
s l o v o op a č n é n e b o sl o v o p od o b n é .
Pi c t u r e C a t e g o r i e s – ú k o l e m uţ i v a t e l e j e v yb r a t j e d n u z e t ří
m o ţ no s t í n a o t á z ku : „ K t e r é
slovo
n e j l é p e p o p i s u j e o br á z e k? “
S o r t i n g b y C a t e go r y
– n a o b r a z o v c e s e z o b r az í t ři s l o u p e č k y. N a d n i m i s e u k á ţ e s l o v o a ú k o l e m uţ i v a t e l e j e p ř i ř a d i t sl o v o d o j e d n o h o z e sloupečkŧ
( č l ov ě k ,
m í s t o,
věc).
W o r d A s s o c i a ti o n – ú k o l e m uţ i v a t el e j e v yb r a t z e s e z n a m u s l ov
t o s l o v o , k t e r é s e b u d e n e j v í c e h o d i t k z o b r az e n é m u s l o vu. N a p ř . v l e v o s e o b j e v í sl o v o k rá v a , v p r a v o j e s e z n a m s l o v ( vi d l i č k a , f a r m a , h r a , o b ě d , r u k a , l a m p i č ka a t d . ) , z e kt e r ýc h m u s í uţ i v a t e l v yb r a t t o sp r á v n é . - 115 -
Using
Adjectives
–
instrukce
t o ho t o
p r o gr a m u
zní
t a k t o:
„ V yb e r t e s l o v o , k t e r é z n a m e n á p o r o v n á v á n í . “ U ţ i v at e l m á k d i s p oz i ci t u t o v ě t u : „ J e m ŧ j n e j l e p š í k a m a r á d . “ J e h o ú k ol e m j e z t ét o v ě t y v yb r a t o n o s l ov o .
V e r b a l A n a l o gi e s – n a o b r a z o v c e s e obj e v í n a p ř . t a t o v ě t a : „ P r s t
j e r u k a , j a k o r u k a j e … “ Ú k o l e m uţ i v a t el e j e t ut o v ět u a n a l o gi c k y d o p l n i t . N a v ýb ě r j e p ě t m oţ n os t í . M e mo r y a n d A t t e n t i o n ( P a mě ť a p o z o r n o s t ) – s e s k l á d á z t ě c h t o cvičení:
C o mp e n s a t o r y M e mo r y S t r a t e g i e s : C h u n k i n g – t e n t o p r o gr a m
p o m á h á u ţ i v at e l i , ab y b yl s c h o p e n h l e d a t s m ys l u p l n á s l o v a v s e z n a m u slov.
R e m e mb e r i n g N ame s – t e n t o p r o gr a m u č í uţ i v a t el e j a k s i
z a p a m a t o v at j m é no o s o b , kt e r é m u b yl y p ř e d s t a v e n y.
C o mp e n s a t o r y M e mo r y S t r a t e g i e s : L o c i - p r o gr a m n e j d ř í v e
z o b r az í o b r áz e k m í st n o s t i s o b j e k t y. K a ţ d ý o b j e k t m á s v é čí s l o a n á z e v. S m ys l e m t o h o t o p r ogr a m u j e , a b y s i u ţ i v a t e l z a p a m a t ov a l , k d e b yl k t e r ý předmět a jeké měl číslo.
Pe r c e p t i o n of S ou n d s - t e nt o p r o gr a m se s k l á d á z e d v ou č á s t í , a
t o : z a p a m a t o v á ní si z v u k ŧ a r o z po z n á v á n í z v u k ŧ .
A t t e n t i o n Pe r c e p t i o n a n d D i s c r i mi n a t i on - n a o b r a z o v c e j e
n a p s a n ý t e n t o p o k yn : „ K l i k n i n a o br á z e k , k t e r ý o d p o v í d á o b r á z k u v l e v o . “ Ú k ol e m uţ i v a t e l e j e t e d y v yb r a t s h o d n ý o b r a z e c a oz n a č i t j e m yš í .
W o r d M e mo r y a n d D i s c r i mi n a t i o n - c í l e m t o h ot o p r o gr a m u j e ,
a b y s i u ţ i v at e l z a p a m a t o v a l a s ez n a m sl o v a b yl s c h o p n ý r o z l i š i t v ýz n a m těchto slov.
V i s u al an d Au d i to r y M e mo r y S p a n - c v i č e n í z a m ě ř e n á n a
k r á t k o d o b o u p a m ě ť . U ţ i v a t e l i j e uk á z á n a n a p ř . ř a d a č í s el , t e n j e p ak m u s í v e s p r á v n é m po ř a d í n a p s a t .
A u d i t o r y an d V i su a l In t r u c t i on s – t en t o p r o gr a m d á v á uţ i v a t el i
r ŧ z n é p o k yn y, n a p ř . „ K l i k n i n a v e l k ý č e r v e n ý č t v e r e c . “ U ţ i v a t el m u s í v yb r a t z n a b í d k y č t yř o b r á z k ŧ t e n s p r áv n ý.
- 116 -
C a t e g o r i e s – n a o b r a z o v c e s e z o b r az í n a p ř . „ Č á st i t ěl a “ , p o d
t í m t o j e s l ov o , kt e ré m ŧ ţ e a n e m us í b ýt č á s t í t ě l a . Ú k o l e m u ţ i v a t e l e j e r o z h o d no u t , z d a t o t o s l o v o j e č á s t í t ě l a č i n i k ol i v .
V i s u al Pa t t e r n M e mo r y – n a o b r a z o v c e s e o b j e v í m ř í ţ ka s 1 6
o b r á z k y. U ţ i v a t e l s i j e p r o hl é d n e . Ně k t e r é o b r á z k y z m i z í a ú k o l em u ţ i v at e l e j e v p r a vé č á s t i o b r az o v k y p o s k l á d a t o b r á z k y t a k , j a k b yl y v levé části.
V i s u al M o t o r M e m o r y – n a o b r a z o v c e s e o b j e v í č í s l a , kt e r á s i
u ţ i v at e l m á p r oh l é d n o u t a z a p a m a t ov a t . P ot é s e č í s l a p r o m ě n í na č t v e r c e a ú k o l e m j e k l i k a t n a č t v e r c e o d j e d n i č k y v ýš e .
Hierarchical
A t t en t i o n
Training
–
v tomto
p r o gr a m u
jsou
ř í k á n a č í s l i c e a po d l e p o k yn ŧ n a p s a n ýc h n a o b r a z o v c e m á u ţ i v a t e l k l i k n ou t n a ob d é l n í k n e b o k l i k n ut í v yn e c h a t .
L i s t e n i n g S k i l l s – n a o b r a z o v c e s e n á m p o s p u š t ě ní t o h o t o
p r o gr a m u o b j e v í t ř i b a r v y a t ř i r ŧ z n é o b r a z c e . P o d l e p o kyn ŧ u ţ i v a t el v yb e r e b a r v u a v yb a r v í j í u r č e n ý g e o m e t r i c k ý o b r a z e c .
M e mo r y f o r A n i m a t e d S e q u e n c e s - uţ i v a t el s l e du j e a n i m a c i na
o b r a z o v c e , k t e r á m ŧ ţ e t r v a t n ě k ol i k v t e ř i n a ţ m i n u t u . P o t é m u s í u ţ i v at e l v yb r a t s d ě l e n í , k t e r é p o pi s u j e t o , c o p oz o r o v a l .
M e mo r y f o r Di r e c t i o n s – u ţ i v a t e l d l e p o k yn ŧ p o h yb u j e o b r á z k y,
k t e r é v k l á d á m ez i os t a t n í o b r á z k y d o m ř í ţ k y.
W o r d R e c o g n i t i on – p o s p u š t ě n í p r o gr a m u s e u ţ i v a t e l i z ob r a z í
s e z n a m s l o v, aţ si j e p r o h l é d n e , z m á č k n e t l a č í t k o p ok r a č o v a t a p r o gr am s e u ţ i v a t e l e pt á , n a p ř . „ B yl o s l o v o p e s v s ez n a m u s l o v? “ Uţ i v at e l o d p o v í d á kl i kn u t í m n a p ř í s l uš n é t l a č í t ko a n o / n e .
V i s u al A u d i t o r y & G r a m ma t i c a l A t t e n t i o n – t e nt o pr o gr a m
o b s a h u j e t ř i l e k c e , a t o v i z u á l ní , gr a m a t i c k o u a s l u c h o v o u. V e v i z u á l ní lekci
uţivatel
musí
poslouchat,
co
u s l yš í .
Např.
u s l yš í
slovo
„ o r a nţ o v á “ , j e h o úk o l e m j e k l i k n o ut n a o b d é l ní k , v n ě m ţ j e n a p s á no o r a n ţ o v á . C h yb o u b y b yl o , k d yb y u ţ i v a t e l k l i k n u l n a o b d é l n í k o r a n ţ o vé b a r v y, v n ě m ţ b y b yl a n a p s a n á j i n á b a r v a n e ţ t a s l yš e n á . V a u d i t i v ní l e k c i j s o u dv ě v ě t y v ys l o v e n y v t u t é ţ d o b u . N á s l e d uj e o t á z k a , k t e r á s e u ţ i v at e l e p t á n a j ed n u z v ě t . N a p ř . „ Ja k o u b a r v u m ě l o au t o? “ U ţ i v a t e l d o s t a n e n a v ýb ě r z e s e z n a m u b a r e v . V gr a m a t i c k é č á s t i j s o u z o b r a z e n y - 117 -
d v ě ř a d y d v o u s l o v . Ú k o l e m uţ i v a t el e j e z j i s t i , k t e r á ř a d a j e gr a m a t i c k y správná. Více informací na WWW: < h t t p : / / w w w . p a r r o t so f t w a r e . c o m / c a t a l og. p d f > , < h t t p : / / w w w . p a r r o t so f t w a r e . c o m / T r i a l / pr o gr a m s / p i / p i . a spx ? i n f o = 1 > , < h t t p : / / w w w . p a r r o t so f t w a r e . c o m / T r i a l / P r o gr a m s / t s / t s. a s px ? i n f o = 1 0 > , < h t t p : / / w w w . p a r r o t so f t w a r e . c o m / T r i a l / P r o gr a m s / d e f / d e f . a s p x ? i n fo = 1 ~ U p p e r %20case>, < h t t p : / / w w w . p a r r o t so f t w a r e . c o m / T r i a l / pr o gr a m s / p c / p c . a s px ? i n f o = 1 > . F i r m a P a r r o t S o f t wa r e t a k é n a b í z í m oţ n o s t v yz k o u š e t s i j ed n o t l i v é p r o gr a m y zdarma zde: < h t t p : / / w w w . p a r r o t so f t w a r e . c o m / T r i a l / m i s c / p r o gr a m s e l e c t o r . a s px > . D e v á t á ř a d a C D P i c s f o r PE C S ( O br á z k y p r o V ým ě n n ý o b r á z k o v ý k o m u n i k a č n í s ys t é m ) o b s a h u j e v í c e ne ţ 2 4 0 0 o b r áz k ŧ vys o k é h o r o z l i š e n í . T yt o o b r á z k y m ŧ ţ e m e v yu ţ í t p ř i t v o rb ě k o m u ni k a č n í c h k n i h , r oz v r h ŧ a t d. O b r á z k y j s o u r o z d ě l e n y d o n á s l e d u j í c í ch o b l a s t í : a k t i v i t y a u d á l o s t i , z ví ř a t a , z v í ř a t a - d o pl ň k y a č á s t i , b a r v y, t v a r y, p ř e d l o ţ k y, č á s t i t ě l a , o b l e č e n í , e m o c e , j í d l o a pi t í , p r áz d n i n y, d ŧ m a k aţ d o d e n n í a kt i vi t y,
h ygi e n a , h u d e b n í
n á s t r o j e , p ř í r o d a , l i d é , m í st a , š k o l a , ú v o d n í v ě t y, f r á z e a o t á z k y, p í s n ě a p ř í b ě h y, s p o r t a v yb a v e n í , n á ř a d í , h r a č ky, d o p r a v n í p r o s t ř ed k y a s l o v e s a . Více informací na WWW: < h t t p : / / w w w . p e c s p ro d u c t s . c o m / c a t a l o g/ p r o d u c t _ i n f o. p h p? cP a t h = 2 3 & p r o d u c t s_id=141>. F i r m a Li n gr a p h i c a n a b í z í i p r o gr a m d o p ř í s t r oj ŧ i P h o n e a i P o d . T e n t o p r o gr a m s e n a z ýv á S ma l l T a l k A p h a si a . T e n t o p r o gr a m v e s p o j e n í s i P h o n em n e b o i P o d em j e i d e á l n í m ř e š e n í m pr o p o u ţ i t í v b ě ţ n ýc h k a ţ d o d e n ní c h s i t u a c í c h j a k o j e n a k u p o v á n í , n á v št ě va l é k a ř e a t d . V t o m t o p r o gr a m u j s ou n a i n s t a l ov a n é o b r á z k y a s ym b o l y ( l z e v k l á d a t i sv o j e v l a s t n í ). P o ku d s e t ě c h t o o b r á z kŧ a s ym b o l ŧ p a c i e nt d o t kn e , j s o u a u t om a t i c ky v ys l o v e n y n a h l a s z a p a c i e n t a . Ví c e i nf o r m a c í l z e z í s k a t na W W W : < h t t p : / / a p h a s i a . c om / s l p/ p r o d u c t _s m a l l t a l k . a s px > .
- 118 -
S o n a -S p e e c h ™ I I , M o d e l 3 6 5 0 . P o č í t a č o v ý p r o g r a m S o n a - S p e e c h II j e v yr á b ě n ý a m e r i c k o u f i r m o u K a yP E N T A X , k t e r á b yl a z a l o ţ e n a j i ţ v r o ce 1 9 4 8 p o d n á z v em K a y E l e c t r i c C o . T e p r v e o d r o k u 2 0 0 5 , c o z a č a l a spolupracovat
s l ék a ř s k o u
s p ol e č n o st í
PENTAX,
se
přejmenovala
na
K a yP e n t a x . V s o uč a s n é d o b ě t a t o f i r m a v yr á b í l é k a ř s k é n á s t r o j e p ro n e m o c n i c e , k l i ni k y a u n i v e r z i t y p o c e l é m s v ě t ě . S o n a – S p ee c h I I j e v yu ţ í v á n j a k o t e r a p e u t i c k ý p r o s t ř e d e k u o s o b s n a r u š e n o u k o m un i k a č n í s c h o p n o s t í . S l o uţ í k v yu ţ i t í bi ol o gi c k é z p ě t n é v az by p ř i z o b r a z e n í d ŧ l e ţ i t ýc h p a r a m e t r ŧ ř e č i a k v a n t i t a t i vní c h m ě ř e n í p a c i e n t o v a z áz n a m u h l a s u. S o n a -S p e e c h I I z a h r n u j e d e v ě t s a m o s t a t n ýc h p r o g r a m o v ýc h m o d u l ŧ k v yh o d n o c e n í a l é č b ě hlasu,
d ys a r t r i í ,
k artikulaci,
k nácviku
p l yn u l o s t i
řeči,
fonace
apod.
G r a f i c k é z t v á r n ě n í h l a s u u m o ţ ňu j e p r ov á d ě t c v i č e n í i s v el m i m a l ým i d ě t m i . M e z i p r o gr a m o v é m o d u l y p r o g r a m u S o na - S p e e c h II p a t ř í : Význam
řečového
b i of e e d b a c k u
–
tento
m o d ul
v yj í m á
a k u s t i c ké
p a r a m e t r y z l i d sk é ř e č i a z o b r az u j e j e v r e á l n é m č a s e n a o br a z o v c e . M ě ř e n í p a r a me t r ů ř e č o v é k ř i v k y – pr o s n a d n ě j š í v yh o d n o c e n í k l i e nt o va z á k l a d ní h o ř e č o v é ho p r o j e v u a p r o j e vu j í c í c h s e p o r u c h ře č i u m í p r o gr a m S o n a - S p e e c h II e x t r a h o v a t z u l oţ e n éh o z á z n a m u ř a d u č í s e l n ýc h h o d n o t t ýk a j í c í c h s e p a c i en t o v a hl a s u . T yt o p a r a m e t r y j s o u z o br a z e n y gr a f i c k y a sumarizovány také číselně. R e a l - T i me Pi t c h - z á k l a d n í m m o d u l em p r o gr a m u S o n a - S p e e c h I I j e R e a l T i m e P i t c h , k t e r ý z o b r a z u j e v r e á l n é m č a s e n a m o n i t o r u z á k l a d ní i n t o n a č ní p o l o h u a r e l a t i v ní i n t e n z i t u h l a su . K l i en t p o r o v n á v á s v ŧ j h l a s o v ý p r o j e v s e z a d a n ým ř e č o v ým v z o r e m . S t r e s , m ě ř e n í č a s u a i nt o n a č n í vz o r y m a j í v l i v na k l i e n t ov u s p r á v n o u v ýs l o v n o s t . V z o r i k l i e n t ov a o d p o v ě ď j s o u p o r o v n á v á n y n e j e n gr a f i c k y a l e i č í s e l n ě . A ud i o p ř e hr á v á n í z áz n a m ŧ d o s l u c h á t e k u k az uj e k l i e n t ov i j e ho c h yb y v e v ýs l o v n o s t i . H l a s ov é h r y - t e n t o m o d u l p o m o cí a n i m o v a n é gr a f i k y z p r a c o v á v á s t e j n é p a r a m e t r y ( v ýš k a h l a s u , a m pl i t ud a ) j ak o m o d ul R e a l - Ti m e P i t c h . Hl a s o v é h r y j s o u o bz v l á št ě e f e k t i v n í a m o t i v u j í c í p ř i t e r a p i i m al ýc h d ě t í . P a r a m e t r y k a ţ d é z h e r m o ho u b ýt p ř i z p ŧ s o b e n y l o go p e d e m d l e v ě k u dí t ě t e . R e a l - T i me S p e c t r o g r a m – S p e k t r o gr a m b yl d ř í v e p o u ţ í v á n k a n a l ýz e ř e č o v ýc h s i gn á l ŧ .
- 119 -
M o t o r S p e e c h Pr o f i l e – p o s k yt u j e a n a l ýz u ř e č i p a c i e n t ŧ s m ot o r i c k ou řečovou poruchou. M u l t i - D i me n s i on al V o i c e Pr o g r a m ( d á l e j e n M D VP ) – M D V P ho d n ot í j e d n o t l i v é sl o ţ k y h l a s u . Z á z n a m k ř i v e k – t e n t o m o d ul z az na m e n á v á ř e č o v é k ř i v k y, k t e r é l z e n á s l e d n ě u p r a v i t a př e h r á t . Nástroje
zpětné
sluchové
vazby
–
t e nt o
modul
má
v l o go p e d i i
n e z a s t u pi t e l n é m í s t o . M e z i t yt o n á s t r o j e m ŧ ţ em e z a ř a d i t n a p ř . o p o ţ d ě nou z p ě t n ou s l u c h o v o u v a z b u a j . S o n a - M a t c h – um oţ ň u j e z ob r a z e n í v ys l o v o v a n ýc h h l á s e k . T e n t o m o du l j e v ýh o d n ý k a r t i k u l a č n í m c v i č e n í m . Více informací na WWW: < h t t p : / / w w w . v ol n y. c z / a u d i o n i k a / l o go a i d . h t m l > , < h t t p : / / w w w . k a ye l e m e t r i c s . c o m / i n d ex .ph p? o pt i on = c o m _ a b ou t k a y& t a s k = e d i t S h o w & r e c _ i d = 1 & m e n u _ i d = 0 & c o n t r o l l er = a b o u t k a y_ c m p h p & It e m i d = 2 > . S p e ak Q ® j e s o ft w a r e , d í k y n ě m u ţ m ŧ ţ e o s o b a p s á t s k rz e s v ŧ j h l as . T e n t o p r o gr a m u m o ţ ň uj e d i k t o v a t t ex t p ř í m o d o d o ku m en t u . O so b a , kt e r á d i k t uj e s l o v a , s i m ŧ ţ e z v o l i t t a k é f u nk c i t z v . p ř e d p o v ě di m l u v e n é h o s l o v a, k d y s e n a o b r a z o v c e o b j e v í n a b í dk o v ý l i s t , z e kt e r é h o l z e v yb r a t t o s l o v o, k t e r é p o t ř e b u j e . Ví c e i n f o r m a c í n a W W W : < ht t p: / / w w w . w or d q . c o m / > . S p e e c h PR O Devices,
In c .
S of tw a r e
Tento
je
s o ft w a r e
software je
u r č e n ý p r o o s o b y s a u t i s m em , a f á z i í , d ys a r t r i í , o s o b y p o l a r yn ge k t o m i i a další.
O b s a h uj e
přes
5500
k o m u n i k a č n í c h s ym b o l ŧ . S l o v a l z e do
textu
vkládat
z i n t e gr o v a n é h o
s l o v n í k u . T e nt o so f t w a r e p ř e v á d í t ex t na mluvenou řeč. Obrázek z WWW: < h t t p : / / gu s i n c . c o m / 2 0 1 0 / S p e e c h P R O _Software.html >.
- 120 -
od
firmy
Gus
C o m u n i c a t i on
S p e e c h V i ew e r I I I. T e n t o p o č í t a č o v ý p r o gr a m u v e d l a n a t r h v d r u h é p o l o v i n ě 8 0 . l e t 2 0. s t ol e t í f i r m a IB M ® ( S m e č k o v á , 2 0 0 3) . T e n t o p r o gr a m p o s k yt u j e j a k s l u c h o v o u z p ě t n o u v az b u , t a k i v i z u á l ní z p ě t no u v a z bu. P o d s t at o u t o h ot o p ro gr a m u j e , ţ e r oz p oz n á v á z v u k y, k t e r é m l u v č í p r o d u k uj e, a t yt o z v u k y s r o v n á v á s m o d e l y z v u k ŧ , k t e r é z n á ( i n i b i d ) . S p e e c h V i e w r e I I I j e p r o gr a m , k t e r ý p ř e v á d í m l u v e n á sl o v a a z v u k y d o n á p a d i t é gr a f i k y. P r o gr a m j e u r č e n p r o o s o b y s n a r u š e n o u k o m u n i k a č ní s c h o p n o s t í , u os o b s e s l u c h o v ým p o s t i ţ e n í m , p r o d ě t i s dě t s k o u m oz ko v ou o b r n o u , p r o d ě t i s e s p e c i f i c k ým i v ýv o j o v ým i p o r u c h a m i u č e n í , l z e j e j v yu ţ í t u p o r u c h h l a s u , u m e n t á l n ě p o s t i ţ e n ýc h a j . S t í m t o p r o gr a m e m m o h ou p r a c o v a t l o go p e d i i s p e c i á l n í p e d a go go v é ( i n i b i d . ) . P r o gr a m o b s a h u j e c e l k e m t ř i n á c t m od u l ŧ s ř e č o v ým i c v i č e n í m i , k t e r é p op i s u j e S m e č k o v á (2003): Z v u k – t e n t o m o d ul s e z a m ě ř u j e n a o vl á d á n í z vu k u . H l a si t o s t – c vi č e n í v yu ţ í v a j í p oh yb č i v e l i ko s t o b r á z k u k z o b r az e ní ú r o v n ě h l a s i t o st i z vu k u . Z n ě l o s t – r oz l i š o vá n í z n ěl ýc h a n e z n ě l ýc h z v u k ŧ . Z n ě l ý s t a r t – c í l e m j e z l e p ši t s c h op no s t o vl á d a t z a č á t e k a r t i k u l a c e . Č a s o v án í – t e n t o m o d u l j e z a m ě ř e n na p r á c i s d e c h e m . V ý š k a – t a t o c vi č e n í z j i šť u j í v ýš k u h l a s u a p r a c u j í s h l a s o v ým rozsahem. M o d u l a c e – m o du l u r č e n ý k e z d o k o n a l o v á n í o vl á d á n í v ýš k y h l a s u . N á c v i k h l ás k y – k p r o c v i č e n í v ýs l o v n o s t i j e d n o t l i v ýc h h l á s e k . Ř e t ě z c e h l á s e k – j e a n a l o gi í p ř e d c h oz í h o m o du l u , k d e se p r o c v i č u j í d v ě a č t yř i h l á s k y. R o z l i š e n í d v ou h l á s e k – c í l e m j e z d o k on a l i t s c h o p n os t o d l i š e ní v ýs l o v n o s t i d v o u h l á s e k . R o z l i š e n í č t y ř h l ás e k . Analýza
v ý šk y
a
h l a s i t o s ti
–
z k ou m á
a
p o r ov n á v á
s e gm e n t y ř e č i . A n a l ý z a s p ek t r a – z a m ě ř e n t a k é n a p ře s n o u a n a l ýz u ř e č i . Více informací na WWW: < h t t p : / / w w w . s yn a p s e a d a p t i v e . c o m / e dm a r k / p r o d / sv 3 / > . - 121 -
j e d n o t l i vé
U n i v e r s a l R e a d e r Pl u s j e p r o gr a m v yr á b ě n ý s p o l e č n o s t í P r e m i e r Li t e r a c y. P r o gr a m j e u r č e n ý p r o č t e n í d o k u m e n t ŧ v M i c r os o f t O f f i c e W o r d, e m a i l ŧ , w e b o v ýc h s t r á n e k a t d . P o uţ í v á n í t o h ot o p r o gr a m u j e v e l m i s n a d né. S t a č í o t e v ř í t d o k um e n t a k l i k n o ut m yš í n a o d k a z s U ni v e r s a l R e a d e r P l u s a p r o gr a m t e x t p ř e č t e . V í c e i n f o r m a c í n a W W W : < h t t p : / / w w w . r e a d i ngm a d e e z . c o m / p r o d uc t s / U n i v e r s a l R e a d e r P l u s .h t m l > . Počítačový
software
WordQ®
W r i ti n g
S of tw a r e
je
určený
pro
v z d ě l á v á n í o s o b s k o m u n i k a č n í m i a k o gn i t i v n í m i p r o bl é m y. W o r d Q 2 l z e p o u ţ í t s j a k ým k o l i v s t a n d a r d n í m so f t w a r e m ( n a p ř . M i c r o s o f t W o r d a j . ) . M e z i f u n k c e t oh o t o p r o gr a m u p a t ř í t z v. p ř e d p o v í d á n í sl o v , k t e r é c h c e o s o ba n a p s a t . U ţ i v a t e l i j e n a b í d n u t o h n e d n ě k o l i k m oţ n o st í , a l e v ţ d y j s o u k v ýb ě r u t a k o v á s l o v a , a b y v ě t a d á v a l a v ýz n a m . P o t o m s t a č í , k d yţ o s o b a z nabídkového
listu
v yb e r e
jedním
k l i kn u t í m
to
slovo,
kt e r é
z r o vn a
p o t ř e b u j e . P o k u d po t ř e b u j e o s o b a p o m o c s v ýb ě r e m s l o v a , l z e v yu ţ í t d r u h é m o ţ no s t i p r o gr a m u, a t o ţ e p r o gr a m p ř e č t e j e d n ot l i v á s l o v a z n a bí d k y a o s o b a s i p a k v yb e r e t o s l o v o , k t e r é p ot ř e b u j e . P o n a ps á n í t e x t u , d o pi s u , a j . s i m ŧţ e os o b a z v o l i t d a l š í f u nk c i , a t o p ř e č t e n í c e l é h o t e x t u. Ú č e l e m t é t o f u n k c e j e p ř e k o n t r ol o v á n í si t ex t u s l u ch e m , t e d y o p r a v a c h yb , k t e r é o s o b a n e v i d í , al e c e s t o u au d i t i v n í j e z a c h yt í . V í c e i n f o r m a c í n a W W W : < h t t p : / / w w w . w o r d q .c o m / > . W Y N N W I Z A R D . J e d n á s e o so f t w a r e v yr o b e n ý k a l i f o r n s k ou s p o l e č n o s t í S yn a p s e . W Y N N W i z a r d b yl v yv i n u t ý s p o m o c í s p e c i á l ní c h p e d a go gŧ a o s o b se s p e c i f i c k ým i v ýv o j o v ým i p o r u c h a m i u č e n í a a f á z i í . P o uţ i t í m b i m o d á l ní h o p ř í s t u pu , s i m u l t á n n í h o s v ě t e l n é ho z v ýr a z n ě n í t e x t u, t e n t o s o f t w a r e t r a n s f o r m u j e t i št ě n ý t e x t d o s r o z um i t el n é i n f o r m a c e , z n í ţ m a j í p r os p ě c h č t e ná ř i v š e c h v ě k o v ýc h k a t e go r i í , k t e ř í m a j í p r o bl é m y s e č t e n í m č i p s a ní m . S o f t w a r e j e d o s t u pn ý v e d v o u v e r z í ch : W Y N N W i z a r d p o s k yt u j e o p t i c k é r o z p oz n á v á n í z n a kŧ , s c h o p n o s t s ní m a t t i š t ě n é s t r á n k y t e x t ŧ a p ř e v á d ě t j e d o e l e k t r o ni c k é p o do b y; W Y N N R e a d e r o b s a h u j e v š e c h n y f u n k c e d o s t u p n é ve W Y N N W i z a r d u s v ýj i m k o u o p t i c ké h o r o z p oz n á v á n í z n a k ŧ a s k e n o v á n í . M e z i f u n k c e , k t e r é t e n t o p r o gr a m p o s k yt u j e , p a t ř í : b i m o d á l n í př í st u p k e č t e n í – t ex t j e z v ýr a z n ě n v ko n t ex t u , s k e n o v á ní d o k u m e n t ŧ a j e j i c h p ř e v o d d o el e k t r o ni c k é h o t ex t u , sl o v n í k , l i št a s n á s t r o j i - 122 -
o b s a h u j e s v ě t e l n é z v ýr a z n ě n í , z á l oţ k y, t e x t a h l a s o v é p oz n á m k y, p r e d i k c e s l o v , e m a i l , sl o v n í k s v ý s l o v n o s t í , o pr a v a o p t i c k é h o r o zp o z n á v á n í z n a k ů – u m o ţ ň u j e u p r a vi t ch yb y, k t e r é v z n i k l y b ě h e m s k e n o v á n í , a d a l š í f u n k c e . Více informací na WWW: < h t t p : / / w w w . s yn a p s e s t o r e . c o m / s ho p / p r od u c t s / W Y N N - W IZA R D . h t m l > . N e w yo r s k á
organizace
Aphasia
< h t t p : / / w w w . a p h a s i a n yc . o r g/ ga m e . h t m >
N YC
o d k a z uj e
na na
s v ýc h rŧzné
stránkách řečové
a
k o gn i t i v n í h r y. N yn í s i s t r u č n ě p o pí š e m e n ě k t e r é h r y: K a l i f o r n s k á s po l e čn o s t Lu m o s La b s v yt v á ř í s o f t w a r y, k t e r é s e s n a ţ í p r o c v i č o v a t m oz e k . Lu m o s La b s v yr á b í t yt o h r y: S p e e d G a me s – t yt o h r y j s o u z a l oţ e n y n a r yc h l o s t i . M ez i t yt o h r y p a t ř í :
S p e e d M a t c h – t at o h r a j e z a m ě ř e n a p ř e d e v š í m n a z l e p š e ní
r yc h l o s t i . N a o b r a z o v c e s e u k a z uj í r ŧz n é s ym b o l y a ú k o l e m u ţ i v a t e l e j e v d a n é m č a s e u h o d no u t , z d a s e j e dn á o t yt é ţ s ym b o l y. Dostupné na: < h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n - ga m e s / s p e e d - ga m e s / s p e e d - m a t c h > .
Pe n g u i n Pu r su i t – h r a j e z a m ě ř e n a n a o r i e n t a c i v p ro s t o r u.
U ţ i v a t el s o u p e ř í s t u č ň á k e m . P o m o c í š i p e k n a k l á v e s ni c i s e m us í u ţ i v at e l d o st a t s k rz e b l u d i št ě k r yb ě d ř í v e n e ţ j e h o s o u p e ř. T a t o h r a j e dostupná
po
přihlášení
se
n a:
< h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n -
ga m e s / s p e e d - ga m e s > .
S p a t i a l S p e e d M a tc h – n a o b r a z o v c e se o b j e v í k a r t i č k a s e t ř e m i
k o l e č k y. N ě k t e r é j s o u v yb a r v e n é m o d ř e . P o c h v í l i s e o b j e v í j i n á k a r t a s k o l e č k y a u ţ i v a t e l m u s í u h o d no u t , z da s e j e d n á o t u t é ţ k a r t u . T a t o h r a j e d o s t u p n á o p ě t po p ř i h l á š e n í s e n a : < h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n ga m e s / s p e e d - ga m e s > .
R o t a t i o n M a t r i x – h r a k e z l e p š e n í o ri e n t a c e . N a o b r a z o v c e s e
o b j e v í m ř í ţ k a s e čt v e r e č k y. J e d e n z n i c h j e v yb a r v e n ý. P o c h v í l i s e m ř í ţ k a p o o t o č í a úk o l e m j e oz n a č i t t e n č t v e r e c , k t e r ý b yl b a r e v n ý. H r a dostupná
po
př i h l á š e n í
n a:
< h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n -
ga m e s / s p e e d - ga m e s > . M e mo r y G a me s – t yt o h r y z l e p š u j í p am ě ť . P at ř í s e m :
- 123 -
M e mo r y M a t r i x – n a o b r a z o v c e s e o bj e v í s í ť a v ní z v ýr a z n ě n é
n ě k t e r é č t v e r c e . Ú k o l e m uţ i v a t e l e j e o z n a č i t t y č t v e r c e , k t e r é b yl y b a r e v n ě o z n a č e n y.
M e mo r y M a t c h – h r a n a z a p a m a t o v á ní s i s ym b o l ŧ .
Fa c e M e mo r y W o r k o u t – v t é t o h ř e s e z o b r az u j í f o t ogr a f i e
o s o b . Ú ko l e m uţ i v at e l e j e u h o d n ou t , z da u k a z o v a n á f o t o gr a f i e j e s t e j ná s p ř e d c h á z e j í cí .
Tato
hra
je
dostupná
po
p ři h l á š e n í
n a:
< h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n - ga m e s / m e m o r y- ga m e s > .
N a me T a g – t a t o h r a j e p o d o b n á p ex e s u. V ú v o d u j s ou n á m
u k á z á n y k a r t i č k y s f o t o gr a f i e m i o s o b a j e j i c h j m é n y. Ú k o l e m j e p o t é p ř i ř a z o v a t f ot o gr a f i e o s o b ( ot o č e n í m k a r t i č k y) k j e j i c h j m é n ŧ m . H r a dostupná
po
př i h l á š e n í
n a:
< h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n -
ga m e s / m e m o r y - ga m e s > . dojít
M o n s t e r G a r d e n – p o d s t a t ou t ét o h r y j e v yh n o u t s e n á s t r ah á m a do
cíle.
Hra
opět
dostupná
po
přihlášení
n a:
< h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n - ga m e s / m e m o r y- ga m e s > . M e m o r y G a m e s z a h r n u j e v í c e h e r , n e ţ j s m e u v e d l i . Vš e c h n y j s o u d o s t u p n é n a : < h t t p : / / w w w . l u m os i t y. c o m / b r a i n - ga m e s / m e m or y - ga m e s > . A t t e n t i o n G a me s – h r y z a m ě ř e n é n a p o z o r n o st . M ez i n ě p a t ř í :
L o s t i n M i g r a t i on – t a t o h r a s e z a m ě řu j e n a s m ě r . N a o b r a z o v c e
s e z o b r az í h e j n o p t á k ŧ a ú k o l em j e u rč i t s m ě r j e j i c h l e t u. T a t o h r a j e dostupná
n a:
< h t t p : / / w w w . l u m o s i t y. c o m / b r a i n - ga m e s / a t t e n t i o n -
ga m e s / l o s t - i n -m i gr a t i o n > .
B i r d w a t c h i n g – t a t o h r a j e z a m ě ř e n a n a z o r n é p o l e . Ú k ol e m j e
r yc h l e v yf o t o gr a f o v a t a i d e n t i f i k o v a t p t á k y, k t e ř í l e t í n a obr a z o v c e .
S p a c e J u n k – v t ét o h ř e s e u ţ i v a t e l s t á v á a s t r o n a u t e m , j e h oţ
úkolem
je
v yč i s t i t
ga l a x i i .
Ú k o l em
as tronauta
je
spo č í t a t
k ol i k
„ o d p a d u “ s e n a o b ra z o v c e z o b r a z i l o a k l i k n ou t n a s p r á v n é č í s l o . H r a j e dostupna
po
př i h l á š e n í
n a:
< h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n -
ga m e s / a t t e n t i o n - ga m e s > .
Pl a y i n g K o i - ú k o l e m j e n a k r m i t r yb y, a l e u ţ i v a t e l n e s m í na k r m i t
s t e j n o u r yb u d v a k r á t .
T o p Ch i mp – u ţ i v a t e l b o j u j e p r ot i š i m p a nz o vi . Ú ko l e m j e
p o z o r n ě sl e d o v a t z o b r a z e n á č í s l a . K dyţ j s o u č í s l a z a k r yt a m o d r o bí l ým - 124 -
p e n í z k em , m u s í u ţ i v a t e l k l i k a t po s t upn ě n a p e n í z k y o d j e d n i č k y v ýš e . Hra
dostupná
po
přihlášení
na:
< h t t p : / / w w w . l u m o si t y . c o m / b r a i n -
ga m e s / a t t e n t i o n - ga m e s > . V š e c h n y h r y A t t e n t i o n G a m e s d o st u p n é n a : < h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n - ga m e s / a t t e n t i o n - ga m e s > . Fl e x i b i l i t y G a me s – j s o u u r č e n y p r o z l e p š e n í m yš l e n í . P a t ř í s e m : je
B r a i n S h i f t - n a o b ra z o v c e s e z o b r a z u j í k a r t y s h l á s k a m i . Ú k o l em k l i k no u t
na
kartu
se
samohláskou.
Hra
dostupná
n a:
< h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n - ga m e s / f l ex i b i l i t y- ga m e s / b r a i n - s h i f t > .
C o l o r M a t c h – n a o b r a z o v c e s e z ob r a z í n a p s a n é v ţ dy d v ě
b a r v y. N á z e v b a r v y v l e v o ( n a p ř . m o d r á ) o z n a č u j e , ţ e n á z e v b a r v y v p r a v o b y m ě l m í t m o d r o u b a r v u . P o ku d t o m u t a k j e , z m á č k n e u ţ i v a t el t l a č í t k o a n o . H r a d os t u p n á p o p ř i h l áš e n í n a : < h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n - ga m e s / f l ex i b i l i t y- ga m e s > .
D i s i l l u s i on – t a t o h r a j e p o d o b n á h ř e p u z z l e . V t é t o h ř e j s o u n a
z a č á t k u p ř e d st a v e ny d v a d í l k y: j e d e n v e r t i k á l n í , k t e r ý l z e s p oj o v a t s d í l k y s t e j n é b a r v y, a h o r i z o n t á l ní , k t e r ý l z e s p o j ov a t p o u z e s e s t e j n ým i o b r a z c i , k t e r é j s o u u vn i t ř k a ţ d é h o dí l k u . H r a d o s t u pn á po přihlášená na: < h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n - ga m e s / f l ex i b i l i t y- ga m e s > .
W o r d B u b b l es R i si n g – ú k o l em j e v ym ýš l e t s l o v a n a z a č í n a j í cí
s l a b i k u . H r a d o s t upn á p o p ř i hl á š e n í n a : < h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n - ga m e s / f l ex i b i l i t y- ga m e s > .
R o u t e t o S p r ou t – ú k o l e m u ţ i v a t e l e j e o d s t r a ni t z c e st y b e r u š k y
a z a s a d i t s e m í n ko , a b y m o h l o v yk l í č i t . H r a d o s t u p n á p o př i h l á š e n í na: < h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n - ga m e s / f l ex i b i l i t y- ga m e s > . O s t a t n í F l ex i bi l i t y h r y d o s t u p n é n a : < h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n ga m e s / f l e x i bi l i t y- ga m e s > . Pr o b l e m S o l v i n g G a me s – t yt o h r y j s o u z a m ě ř e n é n a ře š e n í vz n i kl ýc h problémŧ. Patří sem:
R a i n d r o p s – t a t o hr a p r o c v i č u j e s č í t á n í a o d č í t á n í s p ř e c h o d em
p ř e s d e s í t k u . K aţ d á p a d a j í c í k a p k a m á n a s o b ě n a p s a n ý p ř í k l a d , k t e r ý m u s í m e s p o č í t a t a po m o c í m yš i k l i k n o ut n a s p r á v n ý v ýs l e d e k d ř í v e , neţ k a p k a s p a d n e d o m oř e . H r a d o s t u p n á n a: - 125 -
< h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n - ga m e s / p r o b l e m - so l v i n g ga m e s / r a i n d r o p s > .
A d d i ti o n S t o r m – t a t o h r a j e p o d ob n á h ř e R a i n d r o p s . H r a
dostupná
po
př i h l á š e n í
n a:
< h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n -
ga m e s / p r o b l e m - s o l vi n g - ga m e s / r a i n d r o p s > .
M u l t i p l i c a t i o n S t or m – t a t o h r a p r oc v i č u j e m a l ou n á s o b i l k u.
Opět
dostupná
po
přihlášení
na:
< h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n -
ga m e s / p r o b l e m - s o l vi n g - ga m e s > .
W o r d S o r t – ú ko l em j e t ř í di t sl o v a p od l e u r č i t ýc h p r a v i d e l . H r a
dostupná
po
př i h l á š e n í
n a:
< h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n -
ga m e s / p r o b l e m - s o l vi n g - ga m e s > .
D i v i s i o n S t o r m – h r a p r o c v i č u j e dě l e n í . H r a d o st u pn á po
p ř i h l á š e n í n a : < h t t p : / / w w w .l u m os i t y. c o m / b r a i n - ga m e s / p r ob l e m - s o l v i n g ga m e s > . O s t a t n í P r o bl e m S o l v i n g G a m e s d o s t up né n a : < h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / b r a i n - ga m e s / p r o b l e m - so l v i n g - ga m e s > . D a l š í h r y, d o p o r u č e n é o r ga n i z a c í A ph a s i a N Y C , v yr á b í s p o l e č n o s t M i n d 3 6 0. T a t o s po l e č n o s t n a b í z í h ry, k t e r é r o z v í j í p a m ě ť , p o z o r no s t , e x e k u t i v ní f u n k c e , l o gi c k é u v a ţ ov á n í a v i z u á l ní p e r c e p c i . T yt o h r y j s o u d o s t u p n é n a : < h t t p : / / w w w . m i n d3 6 0 . c o m / ga m e s > .
3.3.3 Komparace multimédií uţívaných v České republice a ve Spojených státech amerických V k a p i t ol e 3 . 3 M u l t i m é d i a v l o go p e d i i b yl o n a š í m c í l e m p r o z k o um at d o s t u p n á m u l t i m é d i a p o u ţ í v a n á p r o t e r a p i i a f á z i e v Č e s ké r e p u b l i c e a v e S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h . Zj i s t i l i j s m e , ţ e v p o r o v n á n í s p om ŧ c ka m i a p ří s t r oj i j s o u m u l t i m é di a ( u r č e n á p r o t e r a p i i a f á z i e ) z a s t o u p e n á v o b o u z em í c h n e j ví c e . V e S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h j e v ýb ě r z e s o f t w a r ŧ a p o č í t a č o v ýc h p r o gr a m ŧ u r č e n ýc h k l é č b ě a f á z i i o b ro v s k ý . H ŧ ř e j e n a t o m op ě t Č e sk á r e p u b l i k a . P o k ud b yc h o m c h t ě l i b ýt k o n k r é t n í , t a k v Č e s k é r e p u b l i c e e x i s t uj e k o l e m p ět i - 126 -
p o č í t a č o v ýc h p r o g r a m ŧ ( M e n t i o , F o n o, B r e p t a , P s a ní a S ym w r i t e r ) , k t e r é j s o u n a v ys o k é ú r o v n i . Os t a t ní p r o gr a m y a s o f t w a r y v yr á b ě n é v Č e s k é r e p u b l i c e n e j s o u j i ţ p r i m á r n ě u r č e n y p r o o s o b y s a f á z i í . T yt o s o f t w a r y s e p o u ţ í v a j í p o uz e j a ko „ d o p l n ě k “ ( n a p ř . p r o gr a m y s p o l e č n o s t i P e t i t o . s . ) p ě t i v ýš e v yj m e n o v a n ýc h p r o gr a m ŧ . V e S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h j e , j a k j i ţ b yl o ř e č e n o , n a b í dk a p o č í t a č o v ýc h p r o gr a m ŧ a s o f t w a r ŧ š i ro k á . Ex i st u j í z d e sp o l e č n o s t i , kt e r é v yr á b í s o f t w a r y a p r o gr a m y p ř í m o p r o o s o b y s a f á z i í .
- 127 -
ZÁVĚR V yt yč e n ým c í l e m , k t e r ý j s m e z m i ň o va l i v Ú v o du d i pl om o v é p r á c e , b yl o p o r o v n a t l o go p e d i c k é p o m ŧ c k y, p ř í s t r o j e a m u l t i m é di a u ţ í v a n á v Č e s ké r e p u b l i c e a v e S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h . A b yc h o m k t o m u t o c í l i d o s p ě l i , m u s e l i j sm e n e j d ř í v e v k a p i t o l e 1 . Lo go p e d i c k é p o m ŧ c k y, p ř í s t r o j e a m u l t i m é d i a c h a r a k t e r i z ov a t , dl e o d bo r n é l i t e r a t u r y, c o j s o u t o p o m ŧ c k y, p ř í s t r o j e a m u l t i m éd i a . P r a v d o u j e , ţ e l i t e r a t u r y, k t e r á s e t í m t o z a b ýv á , j e v e l m i p o s k r ov n u . N i c m é n ě s e n á m p o d a ř i l o s e s t a vi t d e f i n i c e j a k p r o p o m ŧ c k y, p ř í s t r o j e , t a k i m u l t i m é d i a . V t é t o k a p i t o l e j s m e t a k é p o j e d n á v a l i o a l t e r n a t i v ní a au gm e n t a t i v n í ko m un i k a c i . T a t o k o m un i k a c e j e u o s ob s a f á z i í v yu ţ í v á n a t e h d y, k d yţ s e j e d n á o v e l m i t ě ţ k ý s t u p e ň a f á z i e , z e j m é na v p ř í p a d e c h gl o b á l n í a f á z i e . V k a p i t ol e 2 . A f á z i e j s m e n e j d ř í v e d e f i n o v a l i , c o j e a f á z i e , p ot é j s m e s e z a m ě ř i l i n a h i s t o ri i a f á z i ol o gi e , n á s l e d o v a l y p o d k a p i t o l y o e t i o l o gi i a f á z i e a s ym p t o m a t o l o gi i a f á z i e . D á l e p o d k a p i t o l y, v n i c hţ j s m e s e z a býv a l i k l a s i f i k a c í a f á z i í , di a gn o s t i k o u , t e r a p i í , p r e v e n c í a p r o gn ó z o u a f á z i í . V p o s l e d ní k a p i t o l a 3 . K o m p a r a c e p om ŧ c e k , p ř í s t r o j o vé t e c h n i k y a m u l t i m éd i í j s m e p od a l i v ýč e t p o m ŧ c e k , p ř í s t ro j ŧ a m ul t i m é d i í u ţ í v a n ýc h
k léčbě
afázie
v Č es k é
republice
a
ve
S p o j e n ýc h
státech
a m e r i c k ýc h . V n a š í di p l om o v é p r á c i j s m e z j i st i l y, ţ e Č e s k á r e p u bl i ka m á v e l m i dobrý
základ
v oblasti
m et o d i c k o - di d a k t i c k ýc h
pomŧcek
(cvičebnice,
p r a c o v n í l i s t y a t d . p r o t e r a p i i a f á z i e ) ; o n ě c o h o r š í j e t o s p ř í st r o j i . P o ku d b yc h o m n e b r a l i v pot a z , ţ e v ýš e z m í n ě né k o m u ni k á t o r y j s o u v yr á b ě n y m i m o Č e s k o u r e p u b l i k u , m ŧ ţ e m e k o ns t a t ov a t , ţ e j e n a č e k é m t r h u , b yď n e o d č e s k ýc h v ýr o b c ŧ , p o m ě r n ě v e l k ý v ýb ě r p ř í s t r o j ŧ , r e s p . k om u n i k á t o r ŧ . C o s e t ýč e m u l t i m é di í , j s o u n a č e s k é m t r h u j i ţ n ě ko l i k l e t z n á m é p r o gr a m y M e n t i o , F o n o a B r e p t a . O s t a t ní p r o gr a m y n e j s o u p r i m á r n ě u r č e n y p r o l é č b u a f á z i í , m ŧţ e m e j e t e d y v yu ţ í t j a k o d o p l n ě k t é t o l é čb y. S p o j e n é s t á t y a m e r i c k é s v o j í n a b í d k o u p om ŧ c e k , p ř í s t r o j ŧ a m u l t i m é di í m n o ho n á s o b ně p ř e v yš u j í Č e s k o u re p u b l i k u . „ A m e r i c ký t r h “ n a b í z í š i r o ko u š k á l u p o m ŧ c e k, přístrojŧ
i
multimédií.
J e dn á
se
konkrétně
o
ko m u n i k a č n í
k n i h y,
k o m u n i k a č n í t a b u l e, z p ř í st r o j ŧ j e n eo m e z e n ý v ýb ě r p ř e d e v š í m v p od o b ě k o m u n i k á t o r ŧ . T o , c o „ č e s k ý t r h “ z p ř í s t r oj ŧ n e m á j e P e r s o n a l T a l k e r, - 128 -
G o T a l k C a r d s a Ta l k i n g P h o t o Al b um ( p ř í s t r oj e b yl y p o p s á n y v k a p i t o l e 3 . 2 . 2 ) . S p oj e n é s t á t y a m e r i c k é v yn i k a j í i n a b í d k o u m u l t i m é d i í u r č e n ýc h p r o t e r a p i i a f á z i í . Za v š e c h n y j m e n u j m e n a p ř . B u n ga l o v S o f t w a r e a P a r r ot Software.
Z multimédií
v yr á b ě n ýc h
ve
S p o j e n ýc h
státech
a m e r i c k ýc h
p o u ţ í v á Č e s k á r e p u b l i k a p ř e d e v š í m p r o gr a m y S p e e c h V i e w e r I I I a S o n a S p e e c h II. T a t o d i p l om o v á p r á c e b y m o h l a b ýt p ř í n o s e m p r o o s o b y, k t e r é p r a c u j í s o s o b a m i s a f á z i í . D i p l o m o v á p r á c e m ŧ ţ e s l ou ţ i t j a k o „ r e j s t ří k “ p r o t y, k t e ř í p o t ř e b uj í p o r ad i t v e v ýb ě r u p o m ŧ c e k , p ř í s t r o j ŧ a m ul t i m é d i í u r č e n ýc h p r á v ě k l é č b ě a f á z i í . D i p l o m o v á p r á c e m ŧ ţ e p o sl o uţ i t i p ro z o r i e n t o v á ní s e v p o m ŧ c k á c h , p ř í s t r o j í c h a m u l t i m é di í c h d o s t u p n ýc h v e S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h p r o o s o b y, k t e r é p r a c u j í s a n gl i c k y m l u v í c í m i , r e s p . n e m l u v í cí m i osobami s afázií. D i p l o m o v á p r á c e b y m o h l a b ýt i d o p l ně n a i p r a k t i c k o u č ás t í , v e k t e r é b y s e o v ě ř i l o , k t e r é p o m ŧ c k y, p ř í s t r o j e a m u l t i m é d i a p o ps a n é v ýš e j s o u u o s o b s a f á z i í v Č e sk é r e p u b l i c e a v e S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h u ţ í v a né v p r a x i o d b o r ní k ŧ a k t e r é p o m ŧ c k y, p ř í s t r o j e a m u l t i m éd i a s e j i ţ n a op ak nepouţívají nebo se pouţívají méně.
- 129 -
SEZNAM POUŢITÉ LITERATURY A ZDROJŮ
Literatura : C S É F A LV A Y , Z. D e f i n í c i a a s ym p t o m y a f á z i e . In C S É F A LV A Y , Z. , T R A U B N E R , P . A f a z i o l óg i a pr e k l i ni c k ú p r a x . 1 . v yd . M a r t i n : Os v e t a , 1 9 9 6 a , s . 13 - 2 2 . IS B N 8 0 - 2 1 7 - 0 3 7 7 - 6 . C S É F A LV A Y , Z. D i a gn o s t i k a a f á z i e . In C S É F A LV A Y , Z. , T R A U B N E R , P . A f a z i o l óg i a pr e k l i ni c k ú p r a x . 1 . v yd . M a r t i n : Os v e t a , 1 9 9 6 b , s . 1 1 6 - 1 48 . IS B N 8 0 - 2 1 7 - 0 3 7 7 - 6. C S É F A LV A Y , Z. D i a gn o s t i k a a f á z i e . In LE C H T A , V . a k o l . D i a g n o s t i k a n a r u š e n é k o m u n i k ač n í s c h o p n o s t i . 1 . v yd . P r a h a : P o r t á l , 2 0 0 3 , s . 2 0 2 2 3 6 . IS B N 8 0 - 7 1 7 8 - 8 0 1 - 5 . C S É F A LV A Y , Z. D i a gn o s t i k a a f á z i e . In C S É F A LV A Y , Z. a k o l . T e r a p i e af á zi e : t e o ri e a p ří p a d o v é st u d i e . 1 . v yd . P r a h a : P or t á l , 2 0 0 7 a , s . 3 3 - 5 2 . IS B N 9 7 8 - 8 0 - 7 3 6 7 - 3 1 6 - 1 . C S É F A LV A Y , Z. , K O Š Ť Á LO V Á , M . , K L IM E Š O V Á , M . D i a g n o s t i k a a t e r a p i e a f áz i e , a l e x i e , a g r a f i e . 1 . v yd . P r a h a : A s o c i a c e k l i n i c k ýc h l o go p e d ŧ Č R , 2 0 0 3 . IS B N 8 0 - 9 0 3 3 1 2 - 0 - 3 . C S É F A LV A Y , Z. K l i n i c k é s yn d r o m y a f á z i e . In C S É F A LV A Y , Z. a k o l . T e r a p i e a f áz i e : t e o ri e a p ř í p a d o v é s t u di e . 1 . v yd . P r a h a : P o r t á l , 2 0 0 7 b , s . 1 5 - 2 4 . IS B N 9 7 8 - 8 0 - 7 3 6 7 - 3 1 6 - 1 . C S É F A LV A Y , Z. K l i n i c k é s yn d r ó m y a f á z i e . In C S É F A LV A Y , Z. , T R A U B N E R , P . A f a z i o l óg i a pr e k l i ni c k ú p r a x . 1 . v yd . M a r t i n : Os v e t a , 1 9 9 6 c , s . 83 - 1 1 0 . IS B N 8 0 - 2 1 7 - 0 3 7 7 - 6 . C S É F A LV A Y , Z. N á č r t h i s t ó ri e a f a z i ol ó gi e . In C S É F A LV A Y , Z. , T R A U B N E R , P . A f a z i o l óg i a pr e k l i ni c k ú p r a x . 1 . v yd . M a r t i n : Os v e t a , 1 9 9 6 d , s . 7 8 - 8 2 . IS B N 8 0 - 2 1 7 - 0 3 7 7 - 6 . C S É F A LV A Y , Z. T e r a p i e a f á z i e . In C S É F A LV A Y , Z. , T R A U B N E R , P . A f a z i o l óg i a pr e k l i ni c k ú p r a x . 1 . v yd . M a r t i n : Os v e t a , 1 9 9 6 e , s . 14 9 - 1 9 3 . IS B N 8 0 - 2 1 7 - 0 3 7 7 - 6. C S É F A LV A Y , Z. T e r a p i e a f á z i e . In LE C H T A , V . a k ol . T e r a p i e n a ru š e n é - 130 -
k o m u n i k a č n í s c h o pn o s t i . 1 . v yd . P r a h a : P o r t á l , 2 0 0 5 , s. 2 0 3 - 2 3 7 . IS B N 80-7178-961-5. Č E C H Á Č K O V Á , M . A f á z i e . In Š K O D O V Á , E . , J E D LIČ K A , I. a k o l . K l i ni c k á l o g o p e di e . 2 . v yd . P r a h a : P o r t á l , 2 0 0 7 , s. 1 4 7 - 18 0 . IS B N 9 7 8 80-7367-340-6. Č E C H Á Č K O V Á , M . T e x t o v á a ob r á z k o vá c v i č e b n i c e p r o n em o c n é s p o r u c h o u ř e č o v ý c h f u n k c í – a f á zi í . Ol o m o u c : F a k u l t n í n em o c n i c e , 1 9 9 8. D V O Ř Á K , J . L o g o pe d i c k ý s l o v n í k . 3 . vyd . Ţď á r n a d S á z a v o u : Lo go p a e d i a c l i n i c a , 2 0 07 . IS B N 9 7 8 - 8 0 - 9 0 2 53 6 - 6 - 7. H A R T L, J . A f á zi e , a g n o z i e , a p r a x i e . 1 . v yd . O l o m o u c : R e kt o r á t U n i v e rz i t y P a l a c k é h o , 1 9 8 7. H R B E K , J . N e u ro l og i e 4 . Č á s t d r u h á : M o z k o v é h e m i s f é r y . O b e c n á s y n d r o m o l og i e . T o pi c k á d i a g n os t i k a. 1 . v yd . P r a h a : S P N , 19 8 3 . H R N Č IA R O V Á , A . , C S É F A LV A Y , Z. A f á z i a . In LE C H T A , V . a k o l . L o g o p e di c k é r e p e t i t ó r i u m . 1 . v yd . B r a t i s l a v a : S P N , 1 9 90 , s . 1 9 1 - 2 0 9. IS B N 8 0 - 0 8 - 0 0 4 4 7 - 9 . H R N Č IA R O V Á , A . A k o p o m ô c ť p a c i e n t o v i - a f a t i k o v i . B r a t i sl a v a : O bz o r , 1985. J A N O V C O V Á , Z. A l t e r n a t i v n í a a u g m en t a t i v ní k o m u ni k a c e . 1 . v yd . B r n o : M a s a r yk o v a u n i v e r z i t a , 2 0 04 . IS B N 8 0 - 2 1 0 - 3 2 0 4 - 9 . K IM L, J . A f a s i e a re e d u k a c e ř e č i . F o n i a t r i c k á st u d i e . 1 . vyd . P r a h a : S ZN , 1969. K LE N K O V Á , J . L ogo p e d i e . 1 . v yd . P r a h a : G r a d a , 2 0 0 6 . IS B N 8 0 - 2 4 7 - 1 1 1 0 9. K U LIŠ Ť Á K , P . N e ur o p s y c h o l o gi e . 1 . vyd . P r a h a : P o r t á l , 20 0 3 . IS B N 8 0 7178-554-7. LA U D O V Á , L. A u g m e n t a t i vn í a a l t e r na t i v n í k o m u ni k a c e . In Š K O D O V Á , E . , J E D LIČ K A , I. a k o l . K l i n i c k á l o g op e d i e . 2 . v yd . P r a h a : P o r t á l , 2 0 07, s . 5 6 5 - 5 8 1. IS B N 9 7 8 - 8 0 - 7 3 6 7 - 3 4 0 - 6. LE C H T A , V . P o m ó ck y a p r í s t r o j e v l o go p e d i c k e j p r ax i . In In LE C H T A , V . a k o l . L o g o p e di c k é r e p e t i t ó ri u m . 1 . v yd . B r a t i s l a v a : S P N , 1 9 9 0 , s . 5 8 - 6 6. IS B N 8 0 - 0 8 - 0 0 4 4 7 - 9 . LE W IS , C h . M u l t i mé d i a . 1 . v yd . P r a h a : Ik a r , 1 9 9 8 . IS B N 8 0 - 7 2 0 2 - 2 8 7 - 3 . LU R IJ A , A . R . Z á k l a d y n e u r o p s y c h o l ó gi e . 1 . v yd . B r a t i s l a v a : S l ov e n s k é - 131 -
p e d a go gi c k é n a k l a d a t e ľ s t v o, 1 9 8 2 . M e z i n á r o d ní k l a si f i k a c e n e m o c í : M e z i n á r o d n í s t at i st i c k á k l a s i f i k a c e n e m o c í a p ř i dr u ž e n ý c h zdr a v o t n í c h p r o bl é m ů v e z n ě n í 1 0 . de c e n t n í r e v i z e: D e s á t á r e v i z e . 3 . v yd . P r a h a : Ú Z IS Č R , 1 9 9 2 . M IC H A LO V Á , Z. P o z o r n o st – c v i č e n í na p o s i l o v á n í k on c e n t r a c e p o z o r n o s t i . 1 . v yd . H a v l í č k ŧ v B r o d : T o bi á š , 2 0 04 . IS B N 8 0 - 7 3 1 1 - 0 2 3 - 1. M IM R O V Á , M . A f á z i e j a ko l o go p e d i c ký f e n o m é n . In K U L I Š Ť Á K , P . LE H E Č K O V Á , H . , M IM R O V Á , M . , N E B U D O V Á , J . A f á z i e . 1 . v yd . P r a h a : T R IT O N , 1 9 9 7 , s . 26 - 1 2 3 . IS B N 8 0 - 8 5 8 7 5 - 3 8 - 1. M IM R O V Á , M . A f áz i e - s o u b or c v i č n ý c h t e x t ů p ro r e e d u k ac i a f á zi e . 1 . v yd . P r a h a : T R IT O N , 1 9 9 8 . IS B N 8 0 - 8 5 8 7 5 - 8 1 - 0 . N E U B A U E R , K . D i a gn o s t i c k y d i f e r e n c o v a t e l n é t yp y ZN P Ř K u d o s p ě l ýc h o s o b . In N E U B A U E R , K . a k ol . N eu r o g e n n í p o r u c h y k o m u n i k a c e u d o s p ě l ý c h : d i a g n o st i k a a t e r a p i e . 1 . v yd . P r a h a : P o rt á l , 200 7 a , s . 4 4 - 6 8 . IS B N 9 7 8 - 8 0 - 7 3 6 7 - 1 5 9 - 4 . N E U B A U E R , K . D i a gn o s t i k a ZN P Ř K u d o s p ě l ýc h o s o b . In N E U B A U E R , K . a k o l . N e u r o g e n ní p o r u c h y k o m u ni k a c e u d o s p ě l ý c h : d i a g no s t i k a a t e r a p i e . 1 . v yd . P r a h a : P o r t á l , 2 0 07 b , s. 8 8 - 1 0 6 . IS B N 9 7 8 - 8 0 - 7 3 6 7 - 1 5 9 4. N E U B A U E R , K . E t i o l o gi e ZN P Ř K u d os p ě l ýc h o s o b . In N E U B A U E R , K . a k o l . N e u r og e n n í p or u c h y k o m u n i k a c e u d o s p ě l ý c h : d i a g n ost i k a a t e r a pi e . 1 . v yd . P r a h a : P o r t ál , 2 0 0 7 c , s . 3 1 - 34 . IS B N 9 7 8 - 8 0 - 7 3 6 7 - 15 9 - 4 . N E U B A U E R , K . K l i n i c k á d i a gn o s t i k a ZN P Ř K u d o s p ě l ýc h o s o b . In N E U B A U E R , K . a k o l . N e u r o g e n ní p o r u c h y k o m u n i k a c e u d o s p ě l ý c h : d i a g n o st i k a a t e r a pi e . 1 . v yd . P r a h a : P o r t á l , 2 0 0 7d , s . 6 9 -8 1 . IS B N 9 7 8 80-7367-159-4. N E U B A U E R , K . K v ýv o j i p oz n á n í v o bl a s t i ZN P Ř K u d o spě l ýc h o s o b . In N E U B A U E R , K . a k o l . N e u r o g e n ní p o r u c h y k o m u n i k a c e u d o s p ě l ý c h : d i a g n o st i k a a t e r a pi e . 1 . v yd . P r a h a : P o r t á l , 20 0 7 e , s . 2 1 -3 0 . IS B N 9 7 8 80-7367-159-4. N E U B A U E R , K . P or u c h y ř e č o v é k o m u n i k a c e – d i a gn o s t i k a a t e r a p i e . In P R E IS S , M . a k ol . K l i n i c k á n e u r o p s yc h o l o g i e . 1 . v yd . P r a h a : G r a d a , 1 9 9 8 . IS B N 8 0 - 7 1 6 9 - 4 4 3 - 6 . N E U B A U E R , K . P or u c h y ř e č o v é k o m u n i k a c e u d o s p ě l ý c h os o b . 1 . v yd . - 132 -
P r a h a : A s o c i a c e k l i n i c k ýc h l o go p e d ŧ Č R , 1 9 9 7. N E U B A U E R , K . T e r a p i e p o r u c h f a t i c k ýc h f u n k c í a v yu ţ i t í p r o gr a m u M E N T IO . In N E U B A U E R , K . ( r e d . ) . D i a g n os t i k a a t e r a p i e p o r u ch k o m u n i k a c e : s b o r n í k p ř e d n á š e k . P r a h a : A s o c i a c e k l i n i c k ýc h l o go p e d ŧ Č R , 19 9 9 , r o č . II. ( V I. ) , s . 1 0 - 1 1 . IS S N 1 2 1 2 - 1 0 5 8 . N E U B A U E R , K . Ú vo d . In N E U B A U E R , K . a k o l . N e u r o g e nn í p o r u c h y k o m u n i k a c e u d o s p ě l ý c h : d i a g n o s t i k a a t e r a p i e . 1 . v yd . P r a h a : P o r t ál , 2 0 0 7 f , s . 1 3 - 2 0 . IS B N 9 7 8 - 8 0 - 7 3 6 7 - 1 59 - 4 . N E U B A U E R , K . , P E T R Ţ ÍLK O V Á , M . In d i v i d u á l n í ps yc h o l i n gv i s t i c k y orientovaná
terapie
afázie
s uţ i t í m
s p e c i a l i z o v a n ýc h
p o č í t a č o v ýc h
p r o gr a m ŧ . In N E U B A U E R , K . a k o l . N e u r o g e n n í p or u c hy k o m u n i k a c e u d o s p ě l ý c h : d i a gn o s t i k a a t e r a pi e . 1 . v yd . P r a h a : P o r t á l , 200 7 , s . 1 5 2 - 15 9 . IS B N 9 7 8 - 8 0 - 7 3 6 7 - 1 5 9 - 4 . N O V O T N Ý , M . , T UŠ E R O V Á , M. P ří s p ěv e k k l é č b ě a f á z i í po m o c í m et o d y EEG-Biofeedback.
Česká
a
sl o v e n sk á
p s y c h i a t ri e ,
20 0 4 ,
roč.
1 0 0,
S u p p l em e n t u m 1 , s . 5 4 - 5 7 . IS S N 1 2 1 2 -0 3 8 3 . P E U T E LS C H M IE D O V Á , A . A f á z i e . In V IT Á S K O V Á , K . , P E U T E LS C H M IE D O V Á , A . L o g o p e di e . 1 . v yd . O l o m o u c : U n i v e r z i t a P a l a c k é h o , 2 0 0 5, s . 1 7 8 - 1 8 2 . IS B N 8 0 - 2 4 4 - 1 0 8 8 - 5 . P R E IS S , M . R e h a bi l i t a c e p s yc h i c k ýc h f u n k c í p om o c í p o č í t ač ŧ . In P R E IS S , M . a k o l . K l i n i c k á n e u r o p s y c h o l o gi e . 1. v yd . P r a h a : G r a d a , 1 9 9 8 , s . 3 8 5 3 9 6 . IS B N 8 0 - 7 1 6 9 - 4 4 3 - 6 . S A K , P . a k o l . Č l o v ě k a v z d ě l á n í v i n f or m a č n í s p ol e č n o s t i . 1 . v yd . P r a h a : P o r t á l , 2 0 0 7 . IS B N 9 7 8 - 8 0 - 7 3 6 7 - 2 30 - 0 . S E E M A N , M. P o r u ch y d ě t s k é ř e č i . 1 . vyd . P r a h a : S t á t n í z dr a v o t n i c k é n a k l a d a t e l s t v í , 19 5 5. S M E Č K O V Á , G. V yu ţ i t í m o d e r n í p ří s t ro j o v é t e c h n i k y p ř i s t u d i u p o r u c h k o m u n i k a c e . In S T O F F A , J . ( e d . ) X V I. D I D M A T T EC H 2 00 3 . Č á s t I I . 1 . v yd . O l o m o u c : V ot ob i a , 2 0 0 3 , s . 73 2 - 7 35 . IS B N 8 0 - 7 2 2 0 - 1 5 0 - 6 . S O K O LO W S K Y , P . , Š E D IV Á , Z. M u l t i m é d i a : s o u č a s no s t bu d o u c n o s t i . 1 . v yd . P r a h a : G r a d a , 1 9 9 4 . IS B N 8 0 - 7 1 6 9 - 0 8 1 - 3 . S O V Á K , M . El e m e n t á r n í l o g op e d i c k á di a g n o st i k a , t e r a p i e a p r e v e n c e . 1 . v yd . P r a h a : S P N , 1 97 8 . S O V Á K , M . L o g o p ed i e (u č e b n i c e ). 2 . v yd . P r a h a : S P N, 1 9 81 . - 133 -
S O V Á K , M . L o g o p ed i e p ř e d š k o l n í h o v ěk u . 1 . v yd . P r a h a : S P N , 1 9 8 6. Š R O M , F . R e e d u k a c e ř e č i u a f a t i k ŧ . In Č e s k o s l o v e n s k á l o go p e d i e : s b o r ní k s t a t í . 1 . v yd . P r a h a : S P N , 1 9 5 6 , s . 1 5 5 - 16 7 . T R A U B N E R , P . N e u r o p a t o l ó gi a a f á z i e . In C S É F A LV A Y , Z . , T R A U B N E R , P . A f a zi o l óg i a p r e k l i n i c k ú p r a x . 1 . v yd . M a r t i n : O s v e t a , 1 9 9 6 , s . 2 3 - 7 7. IS B N 8 0 - 2 1 7 - 0 3 7 7 - 6 . T R U H LÁ Ř O V Á , M . O b r á z k o v ý s l o v ní k p r o a f at i k y . 3 . v yd . P r a h a : A V IC E N U M , 1 9 8 4 . Ú S T A V P R O J A ZY K Č E S K Ý A V Č R . S l o v n í k s pi s o v n é č eš t i n y pr o š k o l u a v e ř e j n o s t . 4. v yd . P r a h a : A c a d e m i a , 2 00 5 . IS B N 8 0 - 2 0 0 - 1 3 4 7 - 4 . V IT Á S K O V Á , K . P o m ŧ c k y a p ř í s t r o j e v l o go p e d i i . In V IT Á S K O V Á , K . , P E U T E LS C H M IE D O V Á , A . L o g o p e di e . 1 . v yd . O l o m o u c : U n i v e r z i t a P a l a c k é h o , 2 0 0 5, s . 1 1 6 - 1 2 4 . IS B N 8 0 - 2 4 4 - 1 0 8 8 - 5 . V O K U R K A , M . a ko l . P r a kt i c k ý s l o v n í k m e d i c í n y . 7 . v yd . P r a h a : M A X D O R F , 2 0 0 4 . IS B N 8 0 - 7 3 4 5 - 0 0 9 - 7. ZA H Á LK O V Á , A . N . a k o l . Pr e v e n c e p o r u c h ř e č i . 2 . v yd . P r a h a : S P N , 19 8 0 .
Elektronické články: D A V IS , L. , C O P E LA N D , K . C o m p u t e r U s e i n t h e M a n a ge m e n t o f A p h a s i a : A S u r v e y o f P r a c t i c e P a t t e rn s a n d O pt i o ns . In C o n t e m po r a r y I s s u e s i n C o m m u ni ca t i o n S c i e n c e a n d D i s o r d e s [ on l i n e] . U S A , N S S LH A , F a l l 2 0 0 6 , v o l . 33 , [ c i t . 20 1 0 - 0 5 - 1 8] , p p . 1 3 8 - 1 4 6 . D os t up n é n a W o r l d Wide Web: < h t t p : / / w w w . n ss l h a .o r g/ u p l o a d e d F i l e s / N S S LH A / p u b l i c a t i on s / c i c s d/ 2 0 0 6 F C o m p ut e r U s e i n t h eM a n a ge m e n t o f A p h a s i a . p d f > . IS S N 1 0 9 2 - 5 1 7 1 / 0 6/ 3 3 0 2 0138. D O S T Á L, J . M u l t i m e d i á l n í , h yp e r t e x t o vé a h yp e r m e d i á l n í uč e b n í p o m ŧ c k y – t r e n d s o u d o b é h o vz d ě l á vá n í . In Č a s o p i s pr o t e c h n i k u a i n f o r m a č ní v ý c h o v u [ o n l i n e ] . O l om o u c , U P O l o m o u c , 2 0 0 9, v o l . 1 , n o . 2 , [ c i t . 2 0 1 0 - 05 - 1 7] , pp . 1 8 - 2 3 . D os t u p n é n a W o r l d W i d e W e b: < h t t p : / / w w w . j t i e . u po l . c z / c l a n k y_ 2 _ 2 0 0 9 / m u l t i m e d i a l ni _ h yp e r t e x t o v e _ a _ h yp e r m e d i a l n i _ u c e b ni _ p o m u c k y. p d f . > . I S S N 18 0 3 - 6 8 0 5. K IT Z IN G , P . a k o l . C o m m u n i c a t i o n a i ds f o r p e o p l e w i t h a ph a s i a . In
- 134 -
L o g o p e di c s P h o n i at r i c s V o c o l o g y [ o nl i n e] . In f o r m a H e a l t h c a r e , 2 0 0 5, v o l . 3 0, n o . 1 , [ c i t . 2 0 1 0 - 0 6 - 2 5] , p p . 4 1 - 4 6 . D o st u p n é na W o r l d W i de Web: < h t t p : / / c i t e s e e r x .i s t . p s u . e d u / v i e w d o c / do w n l o a d? d o i = 1 0 .1 . 1. 1 1 4 . 9 1 3 8 & r e p = r e p 1 & t yp e = p d f > . I S S N 16 5 1 - 2 0 2 2. K O Š Ť Á LO V Á , M . a k o l . Mu l t i m e d i ál n í v ýu k o v ý a t l a s p o r u c h ř e č i a p ř í b uz n ýc h
k o gn i t i v n í c h
f u nk c í .
In
M u l t i m e di á l ní
po d p o r a
v ý u ky
k l i n i c k ý c h a z d r a v ot n i c k ý c h o b o r ů : P or t á l L é k a řs k é f a k u l t y M a s a r y k o v y u n i v e r z i t y [ o nl i n e] . B r n o , M a s a r yk o v a u n i v e r z i t a , 2 0 0 4 , [ c i t . 2 0 1 0 - 0 6 0 7 ] . D o s t up n é n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / p o rt a l . m e d .m u n i . cz / c l a n e k - 3 12 - m u l t i m e d i a l n i - v yu k o v y- a t l a s p o r u c h - r e c i - a - p r i b u z n yc h - k o gn i t i v n i c h -f u n k c i . h t m l > . IS S N 1 8 0 1 - 6 1 0 3 . LÁ N Y I, C . S . a k o l . U s i n g IT t o In f o r m a n d R e h a b i l i t a t e Ap h a s i c P a t i e n t s . In I n f o r m i n g S c i e nc e J o u r n a l [ on l i n e] . C al i f o r n i a , 2 00 6, v o l . 9 , [ c i t . 2 0 1 0 - 0 5 - 2 6] , pp . 1 66 . D o s t up n é n a W o rl d W i d e W e b : < h t t p : / / i n f o rm . n u/ A r t i c l e s / V ol 9 / v 91 63 - 1 7 9 S i k La n yi 6 7 . p d f > IS S N 1 5 2 1 4672. N IC H O LA S , M . a ko l . U s i n g a c o m p u t er t o c o m m u n i c a t i v e : E f f e c t o f executive
function
STARK, J. workshop:
a
kol.
current
impairments Special
in
Issue
approaches
to
people of
with
severe
A p h as i ol o g y :
aphasia
t h e ra p y
aphasia.
A ph a s i a
In
t h e r a py
p r i n c i pl e s
a nd
a p p l i c at i o ns [ o nl i ne ] . N e y Y o r k , P s yc h o l o g y P r e s s , 2 0 0 5 , v o l . 1 9, n o . 1 0 / 11 , [ 2 0 1 0 - 06 - 2 4 ] , p p . 1 05 2 - 1 0 6 5 . D o s t u p n é n a W o rl d W i d e W e b: < h t t p : / / b o ok s . go o gl e . c o m / b o o ks? i d = _ j TQ k A 5 x A _ YC & p g= P A 1 0 5 4 & l p g= P A1054&dq=CS p e a k + A p h a s i a & s o u r c e = b l & o t s = H Iv Q x 5 X v N P & s i g= K a _ i a 9 b V T j u z s Y yp s O Y V h M n w U h s & h l = c s & e i = M J 8 j T K H w L4 ya O O u J r K E F & s a = X & o i = b o o k _ r e s u l t & c t = r e s u l t & r e s nu m = 8 & v e d = 0 C D o Q 6 A E w B w # v = o n e p a g e & q = C S p e a k % 2 0 A p h a s i a & f = f a l s e > . IS S N 0 2 6 8 7 0 3 8 . O ´K E L LY , J . T h e C o m p u t e r' s R ol e i n Sp e e c h T h e r a p y [ o n l i n e ] . Ir e l a n d , N U I M A Y N O O T H , 2 0 0 2, [ c i t . 2 0 1 0 - 06 - 2 5] . D o s t u p n é n a W o r l d W i d e W e b: < h t t p : / / w w w . c s . n ui m . i e / r e s e a r c h / r e p o r t s / 2 0 0 2/ n u i m - c s - t r - 20 0 2 - 0 2 . p d f > . Š V E S T K O V Á , O . a k o l . P ř e h l e d h o dn o c e n í l o go p e d i e v r e ha b i l i t a c i . In
- 135 -
M e t o d i k y h o d n o c e n í p s y c h o s e n z o m o t or i c k é h o p o t e n c i á l u č l o v ě k a [ o n l i n e ] . P r a h a , P E N T A C OM, 2 0 0 8 , [ c i t . 2 0 1 0 -0 6 - 2 3 ] , p p . 4 8 - 51 . D o s t u p n é n a World Wide Web: < h t t p : / / w w w . k om o ra . c z / d o w nl o a d . a s px ? d o nt p a r s e = t r u e & F i l e ID = 1 6 1 2 > . W E LLS , M . E f f i c a c y o f C o m pu t e r - A s si st e d T r e at m e n t f o r A n o m i a i n P e r s o n w i t h C h r on i c A p h a s i a (A T h e s i s ) [ o n l i n e] . T e x a s T e c h U n i v e r s i t y H e a l t h S c i e n c e s C e n t e r , T ex a s , M a y 2 0 0 9 , [ c i t . 2 0 1 0 - 0 5 -1 8 ] . C h a p t e r I. C o m p ut e r i z e d T r e a t m e n t , p p. 8 - 1 7 . D ost u p n é n a W o r l d W i de W e b : < h t t p : / / e t d .l i b. t t u. e d u / t h e s e s/ a v a i l a b l e/ e t d - 0 4 2 4 2 0 0 9 1 3 1 0 3 5 / u n r e s t r i c t e d/ W e l l s _ M e r e d i t h _ Th e s i s . p d f > .
Elektronické zdroje: A b l e N e t [ o n l i n e ] . Do s t u p n é n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . a b l e n et i n c . c o m / > . A d a p t i v a t i o n , In c . [ o n l i n e] . 20 0 8 . D os t u p n é n a W o rl d W i de W e b : < h t t p : / / w w w . a d a p t i v a t i o n . c om / > . A f a t i c k ý s l o v n í k [ on l i n e] . 2 00 9 . D o st up n é n a W o rl d W i d e W e b : < h t t p : / / sl o v n i k . k v a l i t n e . c z / > . A l b e r t E i ns t e i n H e a l t h c a r e N e t w o r k [ o n l i n e] . 20 0 9 . Do st u p n é n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p: / / w w w . m o s s t al k w o r ds . c o m / > . A l i e n t e c h n i k s . r . o [ o nl i n e] . 2 01 0 . D o st u p n é n a W o rl d W i de W e b : .
A l i M e d : M e d i c a l an d E r go n o m i c P r od u c t s f o r H e a l t h c ar e , B u s i n e s s , a nd H o m e [ on l i n e ] . 2 0 09 . D o s t up n é n a W o rl d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . a l i m e d. c o m / > . A M D I [ o n l i n e] . 20 10 . D o s t up n é n a W o rl d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . a m di . ne t / > .
- 136 -
A p h a s i a N Y C [ o nl i ne ] . 2 0 06 - 2 0 0 9 . Do s t u p n é n a W o rl d W i de W e b : < h t t p : / / w w w . a p h a s i a n yc . o r g > . A p h a s i a T h e r a p y P r o d u c t s [ o nl i n e] . 2 008 . D o s t up n é n a W o rl d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . a p h a s i a - t h e r a p y. c o m / > . A t t a i n m e nt C o m p a ny [ o n l i n e ] . 2 0 0 5 - 201 0 . D o st u p n é n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . a t t a i nm e n t c o m p a n y. c o m / h o m e . p h p > . A u d i o N IK A s . r . o . S l uţ b y p r o n e d o s l ýc h a v é [ o n l i n e] . P o sl e d n í a k t u a l i z a c e 6 . ú n o r a 2 0 0 9. D o s t u p n é n a W o rl d W i de W e b : < h t t p : / / w w w . a u d i o ni k a . c z > . A u gm e n t a t i v e R e s ou r c e s , In c . [ o n l i n e] . D o s t u p n é n a W o rl d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . a u gr e s o u r c e s . c o m / > . B u n ga l o v S o f t w a r e , In c . [ o n l i n e] . 1 9 9 5 - 2 0 1 0 . D o st u p n é n a W o r l d W i d e Web: < h t t p : / / w w w . b u n ga l o w s o f t w a r e . c o m / > . C o m m u n i c a t i o n P a r t n e r , In c . [ o n l i n e] . 2 0 0 9 . D o s t u pn é n a W o r l d W i d e W eb : < h t t p : / / w w w . c o m m un i c a t i o n p a r t n e r . c o m / > . C r i c k S o f t w a r e , In c . [ on l i n e] . 2 0 0 9 . D os t u p n é n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . c r i c k so f t . c o m / us / d e f a u l t . a s p > . D o n J o h n st o n , In c . [ o nl i n e] . 2 01 0 . D o st u p n é n a W o rl d W i de W e b : < h t t p : / / w w w . d o nj o hn s t o n . c om / > . D r a k e E d u c a t i o n a l A s s o c i a t e s [ o nl i n e] . D o s t u p n é n a W o rl d W i d e W e b : . D yn a V o x M a ye r - J oh n s t o n [ on l i n e ] . 2 01 0 . D o s t u p n é n a W or l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . d yn a v o x t e c h . c o m > . - 137 -
E M IT p l u s , s . r . o . [ on l i n e] . D o st u p n é n a W o r l d W i d e W e b : F O N O b y E M IT p l u s [ o nl i n e] . D os t u p n é n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . f o n o .sk / > . G U S C om u n i c a t i o n D e v i c e s , In c . [ o n l i n e ] . 2 00 9 . D o st u p n é n a W o r l d W i d e Web: < h t t p : / / w w w . gu s i n c. c o m / > . H o s p o d á ř s k á k om o ra Č e s k é r e p u b l i k y [ o n l i n e] . 20 0 9 . D os t u p n é n a W o rl d Wide Web: < h t t p : / / w w w . k om o ra . c z / d o w n l o a d . a s px ? d o nt p a r s e = t r u e & F i l e ID = 1 6 1 2 > . IT A A C [ o n l i n e ] . D os t u p n é n a W o r l d W i d e W e b : . K a yP E N T A X [ o n l i ne ] . 1 9 96 - 2 0 1 0 . Do s t u p n é n a W o rl d W i de W e b : < h t t p : / / w w w . k a ye l e m e t r i c s . c o m > . K u l t u r n í c e n t r u m R U C E [ o n l i n e ] . 2 0 0 4 - 2 0 1 0 . D o st u p n é n a W o r l d W i d e W e b : . La u r e a t e [ o n l i n e ] . D o s t u p n é n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . l a u r e a t e f a m i l y. c o m / > . Li n gr a p h i c a , T h e A p h a s i a C om p a n y [ o n l i n e] . 2 0 09 . D o st u pn é n a W o r l d W i d e W e b : < ht t p : / / a p h a si a . c o m / > . Lo c u T o u r [ o n l i n e ] . 2 0 0 2 - 2 0 0 9 . Do s t u p né n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . l o c u t ou r . c o m / > . Lu m o s La b s [ o m l i ne ] . 2 0 10 . D o st u p n é n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . l u m o si t y. c o m / > . - 138 -
MAFRA
a.s.
[ o nl i n e ] .
1 99 9 - 2 0 1 0 .
Dostupné
na
World
Wide
Web:
< h t t p : / / t e c h n e t . i d n es . c z / > . M e n t i o [ o nl i n e] . 2 01 0 . D o s t u p n é n a W or l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . m e nt i o. c z / > . Mind360 [online]. Dostupné na World Wide Web: < h t t p : / / w w w . m i n d 36 0 . c o m / > . M o d r ý s l o n s . r . o . [ on l i n e] . 2 01 0 . D o st up n é n a W o rl d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . m o d r ys l o n . c o m / > . M O N T A N E X , a . s . [ o n l i n e] . D os t u p n é na W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . m o n t an e x . cz / > . M u t a b e n e s p ol . s r .o . [ o n l i n e ] . D o s t up né n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . m u t a be n e . c z / > . N e x t U p. c o m [ o nl i n e] . D os t u p n é n a W o rl d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . n ex t u p. c o m / > . O b č a n s k é s d r u ţ e n í K l u b A f á s i e [ o n l i n e ] . D o st u p n é n a W o r l d W i d e W eb : < h t t p : / / w w w . kl u b a f a s i e . c o m / > .
P a r r o t S o ft w a r e : C om m u n i c a t i o n , M em o r y, A t t e n t i o n , S p ee c h , a n d C o gn i t i v e R e h a b i l i t a t i o n T o ol s [ on l i n e ] . 2 0 0 7 - 2 00 9 . D o s t u p n é n a W or l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . p a r r o t so f t w a r e . c o m / > . P E T IT o . s . [ o n l i n e ] . 2 0 0 9 . D o st u p n é n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . p e t i t -o s . c z / > . P r e m i e r Li t e r a c y [ o n l i n e] . 2 01 0 . D o st up n é n a W o rl d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . r e a d i ngm a d e e z . c o m / > .
- 139 -
P R O - E D In c . A n In t e r n a t i o n a l P u b l i s h er [ o n l i n e ] . 2 0 08 . D o s t u p n é n a W o r l d Wide Web: . P r o j e k t M U S S LA P [ o n l i n e] . D os t u p n é na W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / m u s s l a p. z c u. c z / c s/ o - p r o j e k t u / > . P s yc h o l i n gu i s t i c T e c h n o l o gi e s , In c . [ o n l i n e] . D o s t u p n é n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . s e nt e n c e s h a p e r . c o m / > . P yr a m i d E d u c a t i o na l C o n s u l t a n t s, In c . [ o n l i n e] . 1 9 9 2 - 2 01 0 . D o s t u p n é na World Wide Web: < h t t p : / / w w w . p e c s p ro d u c t s . c o m > . S a l t i l l o C o r p o r a t i on [ o ni n e ] . 1 9 9 8 - 2 01 0 . D o s t u pn é n a W o r l d W i d e W e b : . S c h o o l S p e c i a l i t y [ o n l i n e] . 20 1 0 . D os t u p n é n a W o rl d W i de W e b : < h t t p s : / / st o r e . s c h o ol s p e c i a l t yo n l i n e . n e t / O A _ H T M L/ x x s s i _ i b e C C t dM i ni s i t e s . j s p? l a n gu a ge = U S > . S P C p r o d ě t i a m l á de ţ s v a d a m i ř e č i s . r .o . P r a h a [ on l i n e] . 20 0 9 . D o s t up n é n a W o r l d W i d e W e b : . S p e k t r a , v . d. n . [ o nl i n e ] . 2 00 6 . D o st u p n é n a W o r l d W i d e W eb : < h t t p : / / w w w . s p e kt ra v o x . cz / cz / cz - i n d ex . p h p > . S yn a p s e [ o n l i n e] . 20 1 0 . D o st u p n é n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . s yn a p s e s t o r e . c o m > < h t t p : / / w w w . s yn a p s e a d a p t i v e . c o m > . T a l k F o r M e . c o m [ o nl i n e] . 2 0 00 - 2 0 0 5 . Do s t u p n é n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . t al k f o rm e . c o m / > .
- 140 -
T o b i á š s . r .o . [ o n l i ne ] . D o st u p n é n a W or l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . t o b i a s -u c e b n i c e . c z / > . Všechny
knihy
[ o nl i n e] .
D ost u p n é
na
World
Wide
< h t t p : / / w w w . v s e c h nyk n i h y. c z / > . W o r d Q 2 [ o nl i n e] . 20 0 9 . D o st u p n é n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . w o r d q .c o m / > . W o r d s + , In c . [ o n l i n e ] . 2 00 4 . D o st u p n é n a W o r l d W i d e W eb : < h t t p : / / w w w . w o r d s -p l u s . c o m / > . ZY G O In d u s t r i e s , In c . [ o nl i n e] . 20 1 0 . D o s t u p n é n a W o r l d W i d e W e b : < h t t p : / / w w w .z ygo - u s a . c o m / > .
- 141 -
W eb :
SEZNAM OBRÁZKŮ O b r á z e k 1 . J az yk a ř e č – 1 . R oz l i š o v á n í s l o v v e v ě t ě … … …… … … … … … . . 52 O b r á z e k 2 . Mo r e D e s c r i p t o - C a r d s® f o r A d u l t A p h a si a … …… … … … … … … 5 5 O b r á z e k 3 . E v e r yd a y E x p r e s s i on s A p h as i a T h e r a p y P r o gr a m … … … … … …. 5 6 O b r á z e k 4 . P i c t u r e C u e C a r d s …… … …… … … … … … … … …… … . .
57
O b r á z e k 5 . A p po i n t m e n t B o o k C a r d H ol d e r … … … … … … …… … … … … … … 5 6 O b r á z e k 6 . La r ge C o m m u ni c a t i o n B o o k … … … … … … … …… … . . . . . . .. . . . . . . . . . 5 7 O b r á z e k 7 . P e r s o n a l C o m m u n i c a t i o n B oo k … … … … … ……… … … … … … … . 57 O b r á z e k 8 . B IG m a c k … … … … … … ……… … … … … … … … …… … … … … … … 6 2 O b r á z e k 9 . LIT T LE m a c k … … … … … …… … … … … … … … …… … … … … … … . 62 O b r á z e k 1 0 . G o T a l k B u t t o n …… … …… … … … … … … … …… … … … … … … . .6 2 O b r á z e k 1 1 . S e k v e nč n í k o m un i k á t o r S t ep b y s t e p … … … … … … … … … … … . 6 2 O b r á z e k 1 2 . G o T a l k 1 … … … … … ……… … … … … … … … …… … … … … … … . .6 2 O b r á z e k 1 3 . i T a l k 2 … … … … … … … … …… … … … … … … … …… … … … … … . . . 6 3 O b r á z e k 1 4 . T al k i ng B u d d y … … … … … … … … … … … … … …… … … … … … … 6 3 O b r á z e k 1 5 . S e q u e nc e r … … … … … … …… … … … … … … … …… … … … … … … 6 3 O b r á z e k 1 6 . G o T a l k 4 + … … … … … … …… … … … … … … … …… … … … … … . . 63 O b r á z e k 1 7 . G o T al k 9 + … … … … … … …… … … … … … … … …… … … … … … … 6 4 O b r á z e k 1 8 . G o T al k 2 0 + … … … … … …… … … … … … … … …… … … … … … … . 64 O b r á z e k 1 9 . P o c k e t G o T a l k … … … ……… … … … … … … … …… … … … … … . . 65 O b r á z e k 2 0 . G o T al k B u t t o n … …… … …… … … … … … … … …… … … … … … … 6 6 O b r á z e k 2 1 . T al k i ng B r i x c o m m u ni c a t or s … … … … … … ……… … … … … … . . .6 6 O b r á z e k 2 2 . P a r t n e r P l u s F o u r … … … …… … … … … … … … …… … … … … … . . 67 O b r á z e k 2 3 . T e c h / Ta l k … … … … … ……… … … … … … … … …… … … … … … … . 68 O b r á z e k 2 4 . T e c h / S p e e k … … … … … …… … … … … … … … …… … … … … … … . .6 8 O b r á z e k 2 5 . S m a r t / 1 2 8 … … … … …… …… … … … … … … … …… … … … … … … 6 8 O b r á z e k 2 6 . At t a i nm e n t T a l k e r 6 … …… … … … … … … … …… … … … … … … . .6 9 O b r á z e k 2 7 . G o T al k E x p r e s s 3 2 … … …… … … … … … … … …… … … … … … … 6 9 O b r á z e k 2 8 . V o c e P o d … … … … … ……… … … … … … … … …… … … … … … … . .7 0 O b r á z e k 2 9 . T al a r a 3 2 … … … … … ……… … … … … … … … …… … … … … … … . 70 O b r á z e k 3 0 . P o c k e t C o m m u n i c a t o r X 5 1 … … … … … … … … …… … … … … … . . 7 1 O b r á z e k 3 1 . G o T al k C a r d s … … … ……… … … … … … … … …… … … … … … … . .7 2 O b r á z e k 3 2 . P e r s o na l T a l k e r … … … …… … … … … … … … …… … … … … … … . .7 2 - 142 -
O b r á z e k 3 3 . T al k i ng P h o t o A l bu m … …… … … … … … … … …… … … … … … … 7 3 O b r á z e k 3 4 . O b r áz ko v ý s l o v n í k p r o a f a t i k y, p o d s t a t n á j m é na … … … … … … 7 6 O b r á z e k 3 5 . O b r áz ko v ý s l o v n í k p r o a f a t i k y, p ř í d a v n á j m é n a … … … … … … . 7 6 O b r á z e k 3 6 . O b r áz ko v ý s l o v n í k p r o a f a t i k y, ţ i v o t n í s i t u a c e … … … … … … . . 77 O b r á z e k 3 7 . F o n o 1 – R oz c v i č k a … … …… … … … … … … … …… … … … … … … 7 8 O b r á z e k 3 8 . F o n o 1 - Zv u k y b ě ţ n é h o ţ i v o t a … … … … ……… … … … … … … … 7 8 O b r á z e k 3 9 . F o n o 1 - S l o v ní z á s o b a …… … … … … … … … ..… … … … … … … … 79 O b r á z e k 4 0 . M e n t i o S l o vn í z á s o b a , Č t en í s l ov a … … … … …… … … … … … … 8 1 O b r á z e k 4 1 . M e n t i o M M , V ýb ě r o b r á z k ŧ … … … … … … ……… … … … … … … 8 1 O b r á z e k 4 2 . M e n t i o S k l á d a č k y … … … … … … … … … … … …… … … … … … … . . 8 2 O b r á z e k 4 3 . M e n t i o S l o v e s a , V e l k ý o b r á z e k s j e dn í m p o p i sk e m … … … … . .8 3 O b r á z e k 4 4 . M e n t i o S l o v e s, Č t yř i m a l é o b r á z k y a č t yř i p o p i s k y … … … … . . 8 4 O b r á z e k 4 5 . M e n t i o N a k u p o v á n í , C o j e n e j d r a ţ ší ( n e j l e v n ěj š í . . . )? … … …. . 8 4 O b r á z e k 4 6 . M e n t i o Zv u k y, U r č o v á n í z v u k ŧ … … … …… …… … … … … … … . .8 6 O b r á z e k 4 7 . M e n t i o Zv u k y, U t v o ř t e d v oj i c e … … … … … ……… … … … … … . . 8 6 O b r á z e k 4 8 . M e n t i o H l a s , H l a si t o st …… … … … … … … … …… … … … … … … . 88 O b r á z e k 4 9 . M e n t i o H l a s , H l a si t o st v ro z m ez í … … … … …… … … … … … … . .8 9 O b r á z e k 5 0 . M e n t i o H l a s , V ýš k a t ó n u … … … … … … … … …… … … … … … … . 89 O b r á z e k 5 1 . M e n t i o H l a s , S t ř í d á n í r ŧ z n ýc h v ýš e k … … … … … … … … … … … 9 0 O b r á z e k 5 2 . M e n t i o H l a s , G r a f i c k é z obr a z e n í … … …… … …… … … … … … … 9 1 O b r á z e k 5 3 . A ph a s i a T u t o r 1 : W o r d s, Le t t e r M a t c h i n g … …… … … … … … … . 97 O b r á z e k 5 4 . A ph a s i a T u t o r 1 : W o r d s, Le t t e r C o p yi n g … … … … … … … … … . . 9 7 O b r á z e k 5 5 . A ph a s i a T u t o r 1 : W o r d s, W o r d M a t c h i n g … …… … … … … … … . . 9 7 O b r á z e k 5 6 . A ph a s i a T u t o r 2 : S e n t e n c e s, P h r a s e C om p l et i o n: M ul t i p l e C h o i c e … … … …… … … … … … … … …… … … … … … … . 9 8 O b r á z e k 5 7 . A ph a s i a T u t o r 2 : S e n t e n c e s, D e f i n i t i o n C o m pl e t i o n F i l l - i n … … … … … … … … …… … … … … … … … …… … … … … … . . .9 9 O b r á z e k 5 8 . A p h a si a T u t o r 2 : S e n t e n c e s : S e n t e n c e - p i c t u r e Ma t c h i n g … … … 9 9 O b r á z e k 5 9 . S i gh t s ´n S o u nd s 1 , P i c t u r e a n d w o r d s f o r n o u ns … … … … … .. . 9 9 O b r á z e k 6 0 . N um b er s ´n S o u n d s … … …… … … … … … … … …… … … … … … . . 10 0 O b r á z e k 6 1 . S e n t e nc e s S h a p e r 2 … … …… … … … … … … … …… … … … … … . 1 01 O b r á z e k 6 2 . C a t e go r i e s a n d W o r d s , P i ck t h e c a t e go r y b a s e d o n a m e m o r i z e d r ul e … … …… … … … … … … … …… … … … … … … . 10 2 O b r á z e k 6 3 . U nd e r s t a n d i n g Q u e s t i on s a U n d e r s t a n d i n g Q u es t i o ns - 143 -
+ O u t Lo u d . . . . . . . . . .. . . . . .. . . .. . . . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . ... . . . . . . . .. . . . . .. . . . . 10 3 O b r á z e k 6 4 . Di r e c t i o n F o l l o w i n g … … … … … … … … … … …… … … … … … … 1 03 O b r á z e k 6 5 . Lo o k i n g f o r W o r d s … … …… … … … … … … … …… … … … … … . . 10 7 O b r á z e k 6 6 . V o c a b ul a r y , P i c t u r e C a t e go r i e s … … … … … ……… … … … … … 1 1 5 O b r á z e k 6 7 . S p e e c h P R O S o f t w a r e … …… … … … … … … … …… … … … … … . . 12 0
- 144 -
SEZNAM TABULEK A SCHÉMAT
Tabulky: T a b u l k a 1 . N e j č a s t ěj i u v á d ě n á t o p o gr a f i e m í s t a po š k oz e n í m o z ko v é k ŧ r y u j e d n o t l i v ýc h t yp ŧ a f á z i e ( N e u b a u e r , 2 0 07 a , s . 5 4 ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 5 T a b u l k a 2 . B o s t o n sk á k l a s i f i k a c e a f á z i í ( u p r a v e n o d l e C s éf a l v a y, 2 0 0 7 b a K o š ť á l o v á a k ol . , 20 0 4 ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 7 T a b u l k a 3 . K l a si f i ka c e a f á z i e p o d l e A . R . Lu r i j i ( t a b u l k u se s t a v i l i K a ga n o v á a S a l i n g i n C s é f a l v ay, 2 0 0 3 , s . 2 09 ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1 T a b u l k a 4 . C h a r a k t er i s t i k a k o m pl ex n í c h t e s t ŧ a f á z i e ( C s é f a l v a y, 2 0 0 7 a , s . 38) ................................................................................................... 38
S c h é ma t a : S c h é m a 1 . Zá k l a d n í s l o v ní s t e r e o t yp y ( H r b e k i n S ov á k , 1 98 1 ) . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 8 S c h é m a 2 . K l a si f i k ac e t e s t ŧ a f á z i e (C s éf a l v a y, 2 0 0 7 a , s . 3 4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 6
- 145 -
PŘÍLOHY P ř í l o h a č . 1 . Ţá d o s t o p o v ol e n í k o pí r o vá n í o b r á z kŧ P ř í l o h a č . 2 . O d p ově d i n a ţ á d os t o k o p í r o v á n í o b r á z k ŧ P ř í l o h a č . 3 . F o r m ul á ř e k o p r á v n ě n é m u u ţ í v á ní k o pi í o b r á z k ŧ
- 146 -
Př í l o h a č . 1 : Ţ á d ost o p o v ol e n í k op í r ov á n í o b r á z k ů D n e 1 6 . č e r v n a r o k u 2 0 1 0 j s e m r oz e s l a l a n ě k o l i k d e sí t e k em a i l ŧ ( v a n gl i c k é m i č e s k é m j a z yc e ) s ţ á d o s t í o p o v o l e n í p o uţ í t o b rá z k y z W W W s t r á n e k r ŧ z n ýc h o r g a n i z a c í , s p o l e č n o st í a t d . d o s v é d i pl o m o v é p r á c e . T e x t e m a i l u z 1 6 . 0 6. 2 0 1 0 z n ě l t a k t o : „ G o o d a f t e r n oo n , m y n a m e i s M i c h a l a T r á v n í č k o v á . I c o m e f r o m C z e c h R e p u bl i c a n d I w r i t e t h e s i s: A c o m p a r i s on o f a i d s , i n st r u m e nt a t i o n a nd m ul t i m e di a i n c l i e n t s wi t h a p h a s i a i n t h e C z e c h R e p u b l i c a n d U n i t e d S t a t e s o f A m e r i ca , i n w h i c h I w a n t c o p y s o m e p i c t u r e s f r o m Y o u r w ww p a ge s . S o , I a s k Y o u , i f i t p o s s i bl e? T h a n k Y o u , yo u r s s i n c e r e l y M i c h a l a T r á v n í č k o v á “ .
„Dobrý den, j m e n u j i s e Mi c h a l a T r á v n í č k o v á a v l e t o š n í m r o c e p í š i d i pl o m o v o u p r á c i n a t é m a K o m p a r a c e p om ŧ c e k , p ř í st r o j o v é t e c h n i k y a m u l t i m é di í u kl i e n t ŧ s a f á z i í v Č e s k é r e p ub l i c e a v e S po j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h , v e k t e r é v yu ţ í v á m o b r áz k ŧ z r ŧ z n ýc h W W W s t r án e k . T o u t o c e s t o u byc h s e V á s c h t ě l a z e p t a t , z d a b y b yl o m o ţ n é v m é di p l om o v é p r á c i v yu ţ í t i Va š i c h o b r á z kŧ . D ě k u j i z a o d p o v ěď , s p oz d r a v e m Mi c h a l a T r á v n í č k o v á “ .
Př í l o h a č . 2 . O d p ov ě d i n a ţ á d o s t o k op í r o v án í ob r á z k ů Za ř a d i l a j s e m vš e c h n y o d p o v ě d i , k t e r é p ř i š l y n a m o j i o d e sl a n o u ţ á d o st . E m a i l y, v e k t e r ýc h b yl o k l a d n é s t a n o v i s k o , t e d y, ţ e s m í m k o p í r ov a t o b r á z k y a m a t e r i á l y b yl o s a m o z ř e j m ě v í c e , p r o t o j e u v á dí m j a k o p r v n í . a) Kladné odpovědi:
O d : C us t o m e r S e r v i c e < c u s t o m e r s e r v i c e @ a b l e n e t i n c . c o m > D a t u m : 16 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „Michala, H e l l o ye s t h e p i c t ur e s o n o u r w e b s i t e a r e p u b l i c d o m a i n w h i c h m e a n s t h e y a r e a v a i l a b l e t o a n yo n e t o c o p y t h a n k s f o r yo u r i n t e r e s t i n A b l e N e t , In c . If yo u h a v e a n y f u r t h e r q u e s t i on s , pl e a s e d o n o t h e si t a t e t o c o n t a c t u s at ( 8 0 0 ) 3 2 2 - 0 9 5 6 / ( 65 1 ) 2 9 4 - 2 2 0 0. S i n c e r e l y, A b l e N e t C u st o m e r S e r v i c e . “ W W W : < h t t p : / / w w w. a b l e n e t i n c . c o m / >
O d : W e b A l i M e d In f o r m a t i o n < IN F O @ a l i m e d . c o m > D a t u m : 17 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „Hi, T h e f o r m i s ok .
Yo u m a y n o w u s e o ur p i c t u r e s , a s l o n g a s yo u r e f e r e n c e
t h a t p i ct u r e s a r e t h e c o p yr i gh t e d p r o p e r t y o f A l i M e d . S i n c e r e l y, E m i l y H o l t . “ W W W : < h t t p : / / w w w. a l i m e d . c o m / > Ţá d o s t : V i z . P ří l o ha č . 3
O d : R o b M c P h e r s on < r o b . m c p h e r s o n @ am d i . n e t > D a t u m : 16 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „Dear Michala, T h a n k yo u f o r yo u r r e q u e s t t o u s e so m e o f o u r i m a ge s i n yo u r r e s e a r c h project.
Y o u m a y u s e t h e s e i m a ge s s o l o n g t h a t yo u gi v e A M D i c r e d i t f or
this. P l e a s e c o n t a c t m e i f yo u h a v e a n y q u e s t i o n s . K i n d l y, R o b M cP h e r s o n V . P . o f B u s i n e s s D ev e l o p m e n t AMDi 9 5 S h e r w o o d Av e n ue F a r m i n gd a l e , N Y 1 1 7 3 5 T e l : + 6 3 1 . 53 1 . 8 8 8 8“ . W W W : < h t t p : / / w w w. a m d i . n e t / >
O d : Lu c i e La u d o v á < i t a a c . c o m @ s e z n am . c z > D a t u m : 16 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „Dobrý den, ano, mŧţete. Lu c i e La u d o v á . “ W W W : < h t t p : / / w w w. i t a a c . c o m / >
O d : D a n H a n s o n < da n @ a t t a i n m e nt c o m pa n y. c o m > D a t u m : 16 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „Hello! T h a n k yo u f o r yo u r e m a i l m e s s a ge . W e a r e h a p p y t o gi v e yo u p e r m i s s i o n t o u s e i m a ge s f r o m o u r w e b s i t e f o r yo u r p a p e r . P l e a s e i d e n t i f y a n y p r o d u c t s s h o w n a s “ P r o d u c t o f A t t a i n m e n t C o m p a n y, U S A ” . Is i t p o s s i bl e t o s e n d u s a c o p y o f t h e p a p e r b y m a i l o r e m a i l ? T h i s i s n o t n e c e s s a r y, b u t w e w o u l d l i k e t o s e e t h e i n f or m a t i o n .
I know it will be in Czech.
You can email to
D a n @ A t t a i n m e nt C om p a n y. c o m o r m a i l t o : A t t a i n m e nt C o m p a ny, In c . A t t n : D a n H a ns o n P O B o x 9 3 0 1 60 Verona WI 53593-0160 USA P l e a s e l e t m e k n o w i f yo u h a v e q u e s t i o n s , o r i f yo u n e e d m o r e i n f o r m a t i on . K i n d r e ga r d s , Dan Dan Hanson In t e r n a t i o n a l S a l e s A t t a i n m e nt C o m p a ny, In c . “ W W W : < h t t p : / / w w w. a t t a i n m e nt c o m p a n y. c o m / h om e . p h p >
O d : C l a y N i c h o l s < i n f o @ B u n ga l o w S o f t w a r e . c o m > D a t u m : 16 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „Michala, T h a t i s f i n e t o i n c l ud e i m a ge s c o n t a i n e d i n w e b p a ge s o n o u r w e b s i t e a s l o ng a s yo u a r e a l s o i n cl u d i n g, w i t h t h e i m a ge , t h e l i n k t o o ur w e b s i t e a nd / o r c o n t a c t i n f o f o r B un ga l o w S o f t w a r e . -Clay Nichols.“ W W W : < h t t p : / / w w w. B u n ga l o w S o f t w a r e . c o m >
O d : G o r d o n H a r r i s < gu s i n c @ m e . c o m > D a t u m : 16 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „ Y e s yo u m a y u s e a n y gr a p h i c o r p i c t u re f r o m o u r w e b s i t e . Gordon Harris.“ W W W : < h t t p : / / gu s i n c . c o m / 2 0 1 0/ H o m e .h t m l >
O d : In g. V l a d o G a ţ i < v l a d o g@ e m i t p l us .s k > D a t u m : 17 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „Dobrý deň Multimediálny
materiál
p r o gr a m o v
Fono1
aj
Fono2
pre
účely
Vašej
d i p l om o v e j p r á c e m ô ţ e t e p o uţ i ť , p oki a ľ a s p oň j e d e n v ýt l a č o k V a š e j p r á c e ( p r í p a d n e k ó p i u v el e k t r o n i c k e j f o r m e ) p o š l e t e a j n á m . A k p o t r e b u j e t e p om o c p r i v yt i a h n u t í o b r á z k o v z o s ys t é m u , p o š l i t e n ám z oz n a m .
N a j j e d n od u c h š i e
je
z a c h o v a n ý a j k o n t e x t p r o gr a m u . S p oz d r a v o m V. G a ţ i . “ W W W : < h t t p : / / w w w. f o n o . s k / >
p o uţ i ť
kópiu
o b r az o v k y,
pričom
ostane
O d : M a r t a P et r ţ í l k ov á < m a r t a . p e t r z i l k ov a @ m e n t i o . cz > D a t u m : 23 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „Dobrý den, S p o uţ i t í m o b r á z kŧ z n a ši c h w e b o výc h s t r á n e k a r e k l a m n í c h m a t e r i á l ŧ s o u h l a sí m e p od po d m í n ko u , ţ e ( 1 ) b u d o u p o uţ i t y p o u z e p r o p ot ř e b y d i p l om o v é p r á c e a ţ e ( 2 ) b u d e z o k o l ní h o t ex t u n e b o p o pi s k u p o d o b r áz k e m j a s n é , z j a k é h o z dr o j e p o c h á z e j í – t j . k e k t e r ým p r o gr a m ŧ m t e n ob r á z e k patří. M a r t a P e t rţ í l ko v á . “ W W W : < h t t p : / / w w w. m e n t i o. c z / >
O d : P e t r N e j e dl ý < p e t r . n e j e d l y@ v s e c h n yk n i h y. c z > D a t u m : 28 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „ D o b r ý d e n , u d ě l u j e m e s o u h l a s k p ou ţ i t í i l u st r a c í p r o V a š i d i p l o m o v ou p r á c i z n a š i c h d i da k t i c k ýc h p o m ŧ c e k , j e j i c h ţ a u t o r k o u j e P a e d D r . K a r l a S v o b o do v á a i l u s t rá t o r k o u j e M gr . Š á r k a N o go v á . T e n t o s o u h l a s s e v yd á v á p o u z e k v ýš e u v e d e n é m u ú č e l u p ř i d o d r ţ e n í a u t o r s k é ho z á k o n a v p l a t n ém z n ě n í . P ř e j e m e ho dn ě s t u d i j n í c h ú s p ě ch ŧ . “ W W W : < h t t p : / / w w w. v s e c h n yk n i h y. c z / > .
O d : F r e d e r i c k W e i ne r < w e i n e r @ p a r r o t s o f t w a r e . c o m > D a t u m : 18 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „Yes,
yo u
have
permission
to
use
pictures
from
our
Web
Site
(www.parrotsoftware.com) Frederick Weiner C E O , P a r r o t S o ft w a r e . “ WWW: <www.parrotsoftware.com>
O d : p e t i t @ p e t i t - o s .c z < p e t i t @ p e t i t - o s .c z > D a t u m : 19 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „Dobrý den, o b r á z k y p o u ţ i j t e z a p ř e d p o k l a d u u v e d e n í z d r oj e . B u d e m e r o v n ě ţ r á d i , p o kud n á m p o š l et e f i n á l ní v e r z i v a ší d i p l o m k y v e l e k t r o ni c k é p o do b ě . J i ř í M e n ší k , P E T IT . “ W W W : < h t t p : / / w w w. p e t i t - os . c z / >
O d : J a r o s l a v S a l a č < j . s a l y@ a t l a s . c z > D a t u m : 16 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „Dobrý den, p o k u d s e j e d n á p o uz e o di p l om o v o u p r á c i , t a k t o n e n í p r ob l é m . M ě j t e s e h ez k y J a r o sl a v S a l a č “ . W W W : < h t t p : / / w w w. s l o v ni k . k v a l i t n e . cz / >
O d : S P E K T R A v . d .n . < i n f o @ s p e kt r a v ox . cz > D a t u m : 16 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „Dobrý den, a n o p r o s í m - m ŧţ e t e . J e - l i t o m oţ n é , rá d b yc h V á s p o ţ á d al o z a sl á n í ho t o vé d i p l om o v é p r á c e v el e k t r o n i c k é m f o r m át u . D ě k u j i , s p oz d r a v e m Břetislav Verner“. W W W : < h t t p : / / w w w. s p e k t r a v ox . cz / cz / cz - i n d ex .p h p >
O d : A d a m W e i s s < a d a m @ z ygo - u s a . c o m > D a t u m : 16 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „Hi, Michala Y e s , yo u m a y u s e t h e p i c t u r e s f r o m o ur w e b s i t e f o r yo u r t h e s i s . As l o n g a s yo u a r e n o t u s i n g t he m f o r f i n a n c i a l ga i n , yo u d o n o t n e e d a l i c e n s e f r o m u s . If I c a n b e o f a n y h e l p , j u st l et m e k n ow . Take care, Adam.“ W W W : < h t t p : / / w w w. z ygo - u s a . c o m / i n d ex . ht m l >
b ) Zá p o r n é o d p o v ě d i :
O d : A c a d e m i c C om m u n i c a t i o n A s s o ci a t e s < a c o m @ a c a d c o m . c o m > D a t u m : 18 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „Michala Y o u w i l l n e e d t o l et u s k n o w n a m e o f e v e r y p r o d u c t f i r s t . Y o u c a n n o t c o p y P h o t o F u nt a s t i c La n gu a ge C a r d s b e c a u s e t h e a u t h o r o w ns t h e p i c t u r e s a nd p r o b a b l y w o n 't a l l o w i t . W e o w n m o s t p r o d u c t s bu t n e e d t o k n o w t h e n a m e s . It i s b e s t t o p r o vi d e u s wi t h t h e p r o d u c t n a m e a n d p r o d u c t n u m b e r ( ex a m p l e: 4 2 2 0 - IN ) f i r s t t o s ee i f w e c a n h e l p yo u . I a m j u s t c u r i o u s i f yo u a r e s t u d yi n g s p e e c h p a t h o l o g y o r s p e c i a l e d u c a t i on o r m e d i c i n e? D o yo u h e l p p e o pl e w i t h a p h a s i a? T h a n k s La r r y. “ W W W : < h t t p : / / w w w. a c a d c o m . c o m >
O d : Il o n a K e j k l í č k o v á < i l o n a . k e j kl i c k ov a @ l o go p e d . c z > D a t u m : 16 . 0 6 . 2 01 0 Odpověď: „ V á ţ e n á sl e č n o T r áv n í č k o v á , v e l i c e n á s t ě š í V áš z áj e m o k o p i i obr á z k ŧ z n a ši c h w ww . s t r á n e k . M us í m V á m a l e n a p s a t , ţ e t o n e n í m o ţ n é , j e l i k oţ n ě k t e r é p o m ŧ c k y j s m e s a m i v yr o b i l i , a b ez z n a l o s t i po uţ i t í a s ys t é m u s p r á v n é h o uţ i t í b y n e b yl o u v e d e n í v e V a š í p r á c i k o m pl e t n í , t u dí ţ p r o n á s n e ga t i v n í r ek l a m a . P o k u d b y j s t e b ýv a l a c h o d i l a n a n a š e p r a c o v i š t ě n a o d b o r n o u p r ax i a p o m ŧ c k y u ţ í v a l a , b yl a b y s i t u a c e j i n á . V t om t o p ř í p ad ě j e m i l í t o , al e n e m o h u V á m d át s o u h l a s n é st a n o vi s k o . S p ř á t e l s k ým p o z d r a v e m Il o n a K e j k l í č k o v á . “ W W W : < w w w . m oj e - k l i n i k a . cz >
Př í l o h a č . 3 . Fo r m u l á ř e k o p r á vn ě n ému u ţ í v á n í k op i í ob r á z k ů N ě k t e r é o s l o v e n é or ga n i z a c e , f i r m y a t d . p oţ a d o v a l y p ř e d p o s k yt n u t í p o v o l e n í k o pí r o v á ní o b r á z k ŧ v yp l n i t j e j i c h vl a s t ní f o r m u l á ř e . M e z i t yt o o r ga n i z a c e p a t ř i l y: A l i M e d [ o nl i n e] . Do s t u p n é n a W o r l W i d e W e b : < h t t p : / / w w w . a l i m e d. c o m / A l i m e d / p a ge s / A b o u t . a s px > . A l i M e d , v ýr o b c e a d o d a v a t e l š i r ok é ho s p e k t r a p r o d u kt ŧ z d r a v o t ni c k ýc h a p r ŧ m ys l o v ýc h , v yţ a d o v a l v yp l n i t t e n t o f o r m u l á ř :
ANOTACE Jméno a příjmení:
Michala Trávníčková
Katedra:
Ústav speciálněpedagogických studií
Vedoucí práce:
Mgr. et Mgr. Gabriela Smečková PhD.
Rok obhajoby:
2010
Název práce:
K O M P A R A C E P O MŦ C E K , P Ř ÍS T R O J OV É T E C H N IK Y A M U LT IM É D I Í U K L IE N T Ŧ S A F Á Z I Í V Č E S K É R E P U B LIC E A V E S P OJ E N ÝC H S T Á TE C H A M E R IC K Ý C H
Název v angličtině:
A C O M P AR IS O N O F A ID S , IN S T R U M E N T A T IO N A N D M U LT IM E D IA IN C L IE N T S W IT H A P H A S IA IN T H E C Z E C H R E P U B L IC A N D U N IT E D S T A T E S O F A M E R IC A
Anotace práce:
D i p l o m o v á p r á c e j e z a m ě ř e n a n a k o m p ar a c i l o go p e d i c k ýc h p o m ŧ c e k , p ř í s t r oj ŧ a m ul t i m é d i í u ţ í v a n ýc h p ř i t e r a p i i a f á z i e v Č e s k é r e pu b l i c e a v e S p o j e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h .
Klíčová slova:
a f á z i e , l é č b a a f á z i e , l o go p e d i c k é p o m ŧ ck y, l o go p e d i c k é p ř í s t r oj e , l o go p e d i c k á m u l t i m é d i a , k o m p a r a c e p o m ŧ c e k, p ř í s t r oj ŧ a m u l t i m é d i í v Č e s k é r e p u b l i c e a v e S p oj e n ýc h s t á t e c h a m e r i c k ýc h
Anotace v angličtině:
T h e t h e s i s i s f o c us e d o n a c o m p a r i so n of l o go p e d i c s a i d s , i n st r u m e n t a t i o n a n d m u l t i m e d i a u s e d i n t r e a t m e n t o f a p h a s i a i n t h e C z e ch R e p u b l i c a nd t h e Un i t e d S t a t e s o f Am er i c a .
Klíčová slova v angličtině:
a p h a s i a , t r e a t m e n t of a p h a s i a , s p e e c h - t he r a p y a i d s , s p e e c h - t h e r a py i n s t r u m e n t a t i o n , sp e e c h t h e r a p y m u l t i m e di a , c o m p a r i s o n o f a i d s, i n s t r um e n t a t i o n a n d m u l t i m e di a i n C z e ch R e p u b l i c a nd U n i t e d S t a t e s o f A m e r i c a
Přílohy vázané v práci: Rozsah práce:
146 s., 10 s. příloh
Jazyk práce:
Český jazyk
