Universiteit Twente. Aanbevelingen voor energiebesparende maatregelen SC Everstein

Universiteit Twente

Aanbevelingen voor energiebesparende maatregelen SC Everstein

Frank Verhoef 24 mei 2011

[Deze pagina is opzettelijk blanco gelaten]

2

Voorwoord | Universiteit Twente

Voorwoord Het verslag dat voor u ligt is geschreven in het kader van mijn Bachelor Eindopdracht voor de opleiding Civiele Techniek aan de universiteit Twente. Voor deze opdracht heb ik gedurende het derde kwartiel van het collegejaar 2010-2011 onderzoek gedaan naar de mogelijkheden tot energiebesparing op het sportcomplex van SC Everstein. Tijdens dit proces ben ik begeleid door ir. Bram Entrop vanuit de universiteit, en door Sebastiaan Olsman en Gerdjan Bronkhorst vanuit SC Everstein. Bram wil ik bedanken voor zijn helpende meedenken en zijn kritische blik. Alle fouten die ik maakte, tot aan de referenties toe, heeft hij ontdekt. Dit heeft mij scherp gehouden en zorgde ervoor dat ik kritisch naar mijn verslaglegging keek. Sebastiaan en Gerdjan wil ik bedanken voor hun enorme enthousiasme en passie. Zelden heb ik bestuurders meegemaakt die zo enthousiast waren over de plannen van hun vereniging. Ook Sportservice Midden-Nederland wil ik hartelijk bedanken. Geheel belangeloos hebben zij een werkplaats beschikbaar gesteld, samen met veel koffie en gezelligheid was dit onmisbaar. Een woord van dank ben ik ook verschuldigd aan mijn ouders. Tijdens het onderzoek overnachtte ik weer thuis, helaas was ik veelal te laat voor het eten. Ik ben mijn ouders dankbaar dat ze hier nooit een probleem van hebben gemaakt. Als laatste wil ik Marleen bedanken voor de plaatjes van de plattegronden die ze voor me heeft verduidelijkt en voor de vele steun die ze me heeft gegeven. Een ieder die dit verslag leest wens ik veel leesplezier toe. Ik heb geprobeerd dit verslag leesbaar te maken, ik hoop van harte dat dit is gelukt. Frank Verhoef

Universiteit Twente | Voorwoord

3

Inhoudsopgave Voorwoord .............................................................................................................................................. 3 Inhoudsopgave ........................................................................................................................................ 4 Samenvatting........................................................................................................................................... 6 1

Inleiding ........................................................................................................................................... 8

2

Werkelijk energiegebruik ................................................................................................................ 9 2.1

3

4

Energierekeningen................................................................................................................... 9

2.1.1

Gas ................................................................................................................................... 9

2.1.2

Elektriciteit .................................................................................................................... 10

2.1.3

Water ............................................................................................................................. 11

2.2

Energiegebruik douches ........................................................................................................ 12

2.3

Energiegebruik verwarming .................................................................................................. 14

2.4

Veldverlichting....................................................................................................................... 15

2.5

Overige verlichting ................................................................................................................ 16

2.6

Overig energiegebruik ........................................................................................................... 17

2.7

Deelconclusie......................................................................................................................... 18

Theoretisch energiegebruik........................................................................................................... 20 3.1

Bouwkundige kenmerken...................................................................................................... 20

3.2

Installatietechnische kenmerken .......................................................................................... 23

3.3

Resultaten en deelconclusie .................................................................................................. 24

Energietechnische maatregelen .................................................................................................... 26 4.1

Bouwkundig ........................................................................................................................... 26

4.1.1

Gevels ............................................................................................................................ 26

4.1.2

Ramen............................................................................................................................ 28

4.1.3

Dak ................................................................................................................................. 29

4.1.4

Vloer .............................................................................................................................. 29

4.1.5

Naad- en kierdichting .................................................................................................... 30

4.2

Installatietechnisch................................................................................................................ 30

4.2.1

Energieterugwinning uit douchewater.......................................................................... 30

4.2.2

Zonnecollector ............................................................................................................... 31

4.2.3

Verlichting ..................................................................................................................... 34

4.2.4

Koelruimte ..................................................................................................................... 36

4.2.5

Windenergie .................................................................................................................. 37

4.2.6

Verminderd watergebruik toiletten .............................................................................. 37

4

Inhoudsopgave | Universiteit Twente

4.3

Toekomstig energiegebruik ................................................................................................... 38

4.3.1

Invloed van bouwkundige maatregelen ........................................................................ 38

4.3.2

Invloed van installatietechnische maatregelen ............................................................. 39

4.4

Deelconclusie......................................................................................................................... 40

5

Discussies....................................................................................................................................... 42

6

Conclusies ...................................................................................................................................... 44

7

Aanbevelingen ............................................................................................................................... 47

Referenties ............................................................................................................................................ 49 Bijlagen .................................................................................................................................................. 50 Bijlage 1: Energierekeningen ............................................................................................................. 50 Elektriciteit .................................................................................................................................... 50 Gas ................................................................................................................................................. 54 Water ............................................................................................................................................. 54 Bijlage 2: Gasmeterstanden .............................................................................................................. 55 Bijlage 3: Debieten douches en WC’s ................................................................................................ 59 Bijlage 4: Berekende isolatiewaardes en gebruikte oppervlaktes .................................................... 60 Bijlage 5: Isolatiewaardes isolatiemateriaal ...................................................................................... 62 Bijlage 6: Besparing op verlichting ................................................................................................... 63

Universiteit Twente | Inhoudsopgave

5

Samenvatting Voetbalvereniging SC Everstein heeft op dit moment een sterk verouderd complex. Na ongeveer 50 jaar gebruik te hebben gemaakt van het oude complex, zijn er plannen om een nieuw complex te bouwen. Een deel van de investering moet worden terug verdiend door een energiezuiniger complex te bouwen. Op deze manier kan de lening, die moet worden afgesloten voor de bouw, eenvoudiger worden terug betaald. Het bestuur van SC Everstein heeft aangegeven dat ze ongeveer 50% willen besparen op de energiekosten. Dit heeft geleid tot de volgende doelstelling voor het onderzoek: Het aanreiken van maatregelen om het werkelijke energiegebruik van SC Everstein met minimaal 55% te verlagen. Door de aanwezigheid van vaste kosten bij de energieafrekening wordt er in de doelstelling gesproken over 55%. Deze doelstelling resulteerde in de drie onderzoeksvragen die centraal stonden tijdens het onderzoek. Per vraag zal worden aangegeven wat de resultaten zijn. Wat is het werkelijke energiegebruik van SC Everstein? Het werkelijke energiegebruik geeft aan hoeveel energie SC Everstein feitelijk gebruikt. Dit volgt uit de energierekeningen en is verder gespecificeerd door het verrichten van metingen. Uit de energierekeningen kwam naar voren dat SC Everstein gemiddeld 15.536 m³ gas, 39.123 kWh elektriciteit en 710 m³ water per jaar gebruikt. Uit metingen blijkt dat het meeste gas wordt gebruikt voor verwarming van het gebouw, ±79% van het totale gasgebruik. Elektriciteit wordt voornamelijk gebruikt voor koeling van eten en drinken, ongeveer 53% van het gemeten totaal. Uit deze metingen is gebleken dat er veel energie is te besparen door het nieuwe complex goed te isoleren en door efficiënter met de koeling om te gaan. Wat is het karakteristieke energiegebruik van SC Everstein? Het karakteristieke energiegebruik geeft aan hoe goed een gebouw presteert op het gebied van energiegebruik, en laat zien hoeveel energie een standaard gebouw met dezelfde afmetingen en karakteristieken gebruikt. Hierbij wordt de gebruiker van het gebouw buiten beschouwing gelaten. Het karakteristiek energiegebruik is onderzocht aan de hand van de energieprestatiecoëfficiënt (EPC). De EPC geeft de verhouding aan tussen het karakteristieke energiegebruik, en het energiebudget, dat wordt bepaald op grond van het gebruiksoppervlak van het gebouw. Voor deze berekening is gebruik gemaakt van het rekenprogramma EPU. Uit de berekening met EPU blijkt dat het karakteristieke energiegebruik van SC Everstein 1.102.013 MJ bedraagt tegenover een energiebudget van 539.111 MJ. Dit energiebudget geeft aan hoeveel een gebouw, met dat specifieke gebruiksoppervlak, volgens de norm mag gebruiken. De resultaten die volgen uit EPU geven aan dat er erg veel energie wordt gebruikt voor verwarming van het gebouw. Dit komt door de afwezigheid van isolatiemateriaal in het gebouw, en de grote hoeveelheid enkel glas die aanwezig is in het gebouw. De resultaten laten ook zien dat er op het gebied van verlichting veel is te winnen voor SC Everstein. Welke maatregelen kan SC Everstein nemen om het energiegebruik terug te dringen en te verduurzamen? In het kader van verduurzaming zijn vele maatregelen te nemen. Voor SC Everstein springt er echter één onderdeel uit, namelijk isolatie. Op dit moment is het gebruik van isolatiemateriaal op SC Everstein minimaal, op dit gebied is dus veel te winnen is, en omdat isolatiemateriaal een lange 6

Samenvatting | Universiteit Twente

levensduur heeft, is het verstandig om hier in te investeren. Een andere eenvoudige maatregel waarmee energie kan worden bespaard, is het efficiënter omgaan met de koelruimte. Op dit moment is de opslagcapaciteit te groot, waardoor er meer energie wordt gebruikt dan bij een efficiënter gebruik van de koelruimte. Hiernaast is het verstandig om lampen te vervangen door LED-lampen. In combinatie met een lichtregelsysteem kan dit veel winst opleveren. De thermische energie die nog gevraagd wordt na de besparingsmaatregelen, kan voor een groot deel worden geleverd door een zonnecollector. De zon verwarmd water via een zonnecollector water, dat wordt opgeslagen in opslagtanks. Een warmtepomp kan voorzien in de resterende vraag naar thermische energie. Dit water kan gebruikt worden voor de douches. Windenergie kan er voor zorgen dat in een extra gedeelte van de elektrische energiebehoefte wordt voorzien door hernieuwbare energie. Spaarknoppen op de toiletten en waterloze urinoirs moeten er voor zorgen dat er minder water wordt gebruikt. Als alle voorgestelde maatregelen worden doorgevoerd zal de besparing op energieafname minstens 76% bedragen. Alle voorgestelde maatregelen kunnen worden gebundeld en worden ingezet in een sponsorplan. Met dit sponsorplan kan SC Everstein extra geld ophalen voor de uitvoering van de maatregelen en is ook een toekomstige geldstroom mogelijk. De belangrijkste conclusie die getrokken kan worden uit dit onderzoek is dat het op relatief eenvoudige wijze mogelijk is om veel minder energie te gebruiken. Enerzijds komt dit door de slechte staat van het huidige gebouw, anderzijds door de vele mogelijkheden die er zijn op het gebied van energiebesparing. Naast dat het belangrijk is om goede maatregelen door te voeren, is het ook belangrijk om de mensen binnen de vereniging te overtuigen van het nut van energie besparing. Zij maken immers gebruik van het gebouw en kunnen daarom een groot gedeelte van het effect van de maatregelen te niet doen.

Universiteit Twente | Samenvatting

7

1 Inleiding Dit onderzoek is uitgevoerd voor SC Everstein. SC Everstein is een voetbalvereniging uit Everdingen en heeft ongeveer 350 spelende leden. Het sportcomplex waar gebruik van wordt gemaakt is gebouwd in de jaren zestig en sindsdien twee keer verbouwd. Sinds de laatste verbouwing beschikte SC Everstein over zes kleedkamers. Door een tekort aan kleedruimte zijn twee kleedkamers opgesplitst. Dit heeft het tekort slechts gedeeltelijk op kunnen lossen. Dit tekort aan kleedruimte, samen met een sterk verouderd complex, heeft ervoor gezorgd dat SC Everstein een nieuw complex wil bouwen. Dit complex moet zowel de kantine als de kleedkamers bevatten. SC Everstein heeft in het verleden geen eigen vermogen opgebouwd en daarom heeft de vereniging de gemeente Vianen, waar Everdingen onder valt, gevraagd om een lening. Hiermee is de gemeente Vianen akkoord gegaan. Het bestuur van SC Everstein heeft zich tot doel gesteld om 50% op de energiekosten te besparen om hiermee voor een deel te kunnen voorzien in de kosten die gepaard gaan met het aflossen van de lening. Het doel van dit onderzoek is om: maatregelen aan te reiken aan het bestuur van SC Everstein, waarmee minstens 55% kan worden bespaard op het energiegebruik. Hiermee wordt ongeveer de helft bespaard op energiekosten. Om aan het doel te kunnen voldoen zijn drie onderzoeksvragen opgesteld. Deze luiden als volgt: 1. Wat is het werkelijke energiegebruik van SC Everstein? 2. Wat is het karakteristieke energiegebruik van SC Everstein? 3. Welke maatregelen kan SC Everstein nemen om het energiegebruik terug te dringen en te verduurzamen? Het antwoord op de eerste vraag wordt verkregen door te kijken naar de energierekeningen van SC Everstein. Er is geprobeerd om de rekeningen te verklaren door middel van het verrichten van metingen. Deze onderzoeksvraag zal worden behandeld in Hoofdstuk 2. De tweede vraag is beantwoord aan de hand van de energieprestatiecoëfficiënt (EPC). De EPC is berekend met behulp van het rekenprogramma EPU. De berekening van de EPC is te vinden in Hoofdstuk 3.De belangrijkste onderzoeksvraag is de derde vraag. De eerste twee vragen zijn voorbereidend werk waarmee de laatste vraag kan worden beantwoord. Door de derde deelvraag te beantwoorden wordt voldaan aan de doelstelling. Maatregelen voor de laatste vraag zijn gevonden door naar de markt te kijken en de effecten van maatregelen te berekenen. Dit is gedaan in Hoofdstuk 4. Een discussie over de drie voorgaande hoofdstukken staat in Hoofdstuk 5. Een conclusie van het gehele onderzoek is te vinden in Hoofdstuk 6, waarna de aanbevelingen volgen in Hoofdstuk 7

8

Inleiding | Universiteit Twente

2 Werkelijk energiegebruik In dit hoofdstuk wordt een antwoord gezocht op de eerste onderzoeksvraag. Deze vraag luidt: Wat is het werkelijke energiegebruik van SC Everstein? In deze vraag staat werkelijke energiegebruik voor de hoeveelheid energie die SC Everstein feitelijk heeft gebruikt. Deze vraag zal worden beantwoord door gebruik te maken van de energiebalans. In de energiebalans wordt de totale hoeveelheid gebruikte energie onderverdeeld in subcategorieën. Het totaal en de subcategorieën moeten gelijk zijn. De energiebalans is aangepast op de situatie van SC Everstein en ziet er als volgt uit:

In deze vergelijking staat voor het werkelijke energiegebruik, deze wordt weergegeven door de energierekeningen. Aan de rechterkant van de vergelijking staan zes onbekenden. Deze onbekenden hebben betrekking op de hoeveelheid energie die gebruikt wordt voor verlichting, en voor de verwarming van water. Apparaten zoals koelkasten vallen onder het overige energiegebruik. Na het verrichten van metingen is het mogelijk dat niet in zijn geheel wordt verklaard door de eerste vijf subcategorieën. Het gedeelte dat niet verklaard kan worden met een meting valt onder de subcategorie onverklaard. Dit hoofdstuk zal beginnen met het bepalen van . Hierna zullen de onbekenden één voor één worden berekend aan de hand van de metingen die zijn verricht. De waardes van de onbekenden zullen worden omgezet in MJ, zodat de subcategorieën met elkaar vergeleken kunnen worden.

2.1 Energierekeningen De linkerkant van de energiebalans wordt gevormd door . Hiernaast worden de waternota’s meegenomen omdat dit bruikbaar kan zijn voor het berekenen van de hoeveelheid energie die gebruikt wordt voor bijvoorbeeld douchen. De historische data voor gas-, elektriciteit-, en watergebruik worden uitgezet in een grafiek, waarna het gemiddelde gebruik kan worden bepaald. Alle gevonden waardes, behalve die voor het watergebruik, zullen worden omgezet naar MJ zodat de gebruikte eenheden hetzelfde zijn. Het totale energiegebruik voor gas wordt berekend in paragraaf 2.1.1 en is gemiddeld 491.701 MJ per jaar. Voor elektriciteit wordt het totale gebruik berekend in paragraaf 2.1.2 en bedraagt gemiddeld 140.843 MJ per jaar. In totaal is dit gemiddeld 632.544 MJ per jaar. Deze gemiddeldes zijn berekend over een periode van 5 jaar. 78% hiervan komt voor de rekening van gasgebruik, 22% voor de rekening van elektriciteitsgebruik. In de komende subparagrafen zullen achtereenvolgens de cijfers voor gas, elektriciteit en water worden behandeld. 2.1.1 Gas Elk jaar wordt, in juni, door Eneco Retail BV een jaarafrekening opgesteld met betrekking tot de hoeveelheid gebruikt gas gedurende het jaar ervoor. Via de website van Eneco is inzicht gekregen in het gebruik van gas op jaarbasis. Dit is terug te vinden in Tabel 1. Hierin is te zien dat er voor het jaar 2007-2008 een te verwaarlozen hoeveelheid gas werd gebruikt en voor het jaar 2008-2009 een erg grote hoeveelheid. Dit komt waarschijnlijk doordat er medio 2008 geen meting is geweest. Deze is vervolgens ingehaald in medio 2009. Daardoor is deze ook ongeveer twee keer zo hoog als het gemiddelde. Universiteit Twente | Werkelijk energiegebruik

9

De hoeveelheid gebruikt aardgas wordt aangegeven in Gebruik, m3 Gebruik, MJ 3 m maar, zoals eerder genoemd, zal dit worden 2005-2006 16.061 508.331 omgerekend naar MJ. Om dit te kunnen doen moet de 2006-2007 12.247 387.618 kWh waarde worden vermenigvuldigd met de 2007-2008 16 506 energetische waarde van aardgas. In Nederland wordt 2008-2009 35.769 1.132.080 over het algemeen gebruik gemaakt van de waarde 2009-2010 13.585 429.969 31,65 MJ/m3. Deze waarde is de onderwaarde. In deze Gemiddeld 15.536 491.701 onderwaarde wordt de warmteopbrengst uit Tabel 1: jaarrekeningen gas condensering niet meegenomen. Voor de energiebalans wordt de gemiddelde waarde, van 15.536 m3 gebruikt. Dit komt overeen met 491.701 MJ. Als er gebruikt wordt gemaakt van een trendlijn, welke staat in bijlage 1, dan zou het verwachte gasgebruik voor 2010-2011 21.106 m3 zijn. Gezien de jaarlijkse waardes is dit echter ongeloofwaardig. Het gemiddelde gebruik is dus een betere schatting. 2.1.2 Elektriciteit De elektriciteit wordt geleverd door Eneco. Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen laag- en normaal gebruik. Dit komt tot uiting in een verschil in prijs is tussen beide gebruiken. Stedin is beheerder van het stroomnet. Ook zij maken onderscheid tussen laag- en normaal gebruik, en de prijzen hiervan. Naast kosten voor het gebruik worden er ook nog kosten gerekend voor bijvoorbeeld datacollectie, systeemdienst en meterhuur. In dit onderzoek wordt echter alleen gekeken naar het energiegebruik.

Verbuik in kWh

Uit de jaarnota’s en voorschotnota’s van Eneco, en de voorschotnota’s van Laag 30000 Verbruik Stedin worden de maandelijkse 25000 gebruiken duidelijk. Deze nota’s Normaal verbruik 20000 bevinden zich in het archief van SC Trend laag Everstein. De maandelijkse gebruiken 15000 verbruik zijn, per jaar, terug te vinden in bijlage 10000 Trend 1. In Figuur 1 staat het normaal 5000 verbruik elektriciteitsgebruik op jaarbasis. 0 Tevens is een trendlijn toegevoegd, 2005 2006 2007 2008 2009 zodat het mogelijk is om, op basis hiervan, een schatting te kunnen maken van het gebruik in komende jaren. Door Figuur 1: jaarlijks elektriciteitsgebruik de geringe hoeveelheid data hebben individuele jaren echter te veel invloed op de trendlijn. Om deze reden zal er gebruik worden gemaakt van het gemiddelde gebruik over de vijf jaar waarvan data beschikbaar is. De gemiddelde gebruiken zijn aangegeven in Grafiek 1. In de grafiek zijn de gebruiken per maand uitgesplitst. Dit is mogelijk omdat voor alle individuele maandgebruiken gegevens zijn teruggevonden in het archief van SC Everstein. Het gemiddelde jaargebruik voor laag gebruik is 15.898 kWh, en voor normaal gebruik 23.229 kWh. Het totale gemiddelde jaargebruik is 39.123 kWh. Dit is gelijk aan 140.843 MJ

10

Werkelijk energiegebruik | Universiteit Twente

Normaal gebruik staat voor de hoeveelheid energie die wordt gebruikt tussen 7.00 uur en 23.00 uur, op de doordeweekse dagen. Laag gebruik geldt voor de overige tijdstippen. Tijdens de periode van laaggebruik wordt alleen op zaterdag gebruik gemaakt van het complex. Er zal dan echter weinig gebruik worden gemaakt van apparaten die elektriciteit gebruiken. De verlichting brand overdag niet, maar de koelruimte zal wel extra vermogen gebruiken. Omdat tijdens de periode van laag gebruik zo weinig gebruik wordt gemaakt van elektrische apparaten kan worden berekend hoeveel stroom de elektrische apparaten gebruiken. Dit kan worden gedaan door normaal- en laag gebruik met elkaar te vergelijken, rekening houdend met de duur van beide tariefperioden. Dit verschil zal hierna variabel gebruik genoemd worden. De periode van normaal gebruik duurt tijdens een week 80 uur, de periode van laag gebruik duurt 88 uur. Het gemiddeld jaargebruik voor normaal tarief is 23.229 kWh, voor daltarief is dit 15.898 kWh. Het variabel gebruik is dan gelijk aan

kWh per jaar.

De hoeveelheid variabele elektriciteit komt op de energiebalans met name terug in de posten . Ook de post zal gedeeltelijk vallen onder het variabele elektriciteitsgebuik. Dit komt omdat de koeruimte meer vermogen zal gebruiken tijdens de periode van normaal gebruik. Na berekening van de verlichting zal de uitkomst vergeleken worden met de hoeveelheid variabel gebruik om te controleren of de berekening juist is.

3000,00

Gebruik [kWh]

2500,00 2000,00 1500,00 Laag gebruik

1000,00

Normaal gebruik 500,00

december

oktober

november

september

augustus

juli

juni

mei

april

maart

februari

januari

0,00

Grafiek 1: gemiddeld elektriciteitsgebruik per maand over de periode 2005-2010

2.1.3 Water De totale waterafname wordt niet meegenomen in . Omdat aan de rechterzijde van de energiebalans posten staan die gebruik maken van water wordt hier wel een overzicht gegeven van het watergebruik op jaarbasis. Deze gegevens zijn ontleend aan de jaaropgaven van waterbedrijf Oasen uit het archief van SC Everstein. Het gemiddelde watergebruik van SC Everstein is 710 m 3per jaar, bepaald aan de hand van de 7 jaar die in Grafiek 2 staan. Over de jaren 2009 en 2010 zijn helaas geen gegevens gevonden.

Universiteit Twente | Werkelijk energiegebruik

11

900 800 Watergebruik [m³]

700 600 500 400

Watergebruik

300 200 100 0 2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Grafiek 2: Jaargebruik water SC Everstein over de periode 2002-2008

2.2 Energiegebruik douches Vanaf 7 februari 2011 tot en met 3 maart 2011 zijn de meterstanden van gas, water en elektriciteit bijgehouden, deze metingen staan in bijlage 2. In de periode van 17 februari tot en met 3 maart is 42,40 m3 water gebruikt, dit is afgelezen van de watermeter. Als dit wordt verminderd met de 300 liter die gebruikt is voor het verrichten van metingen, dan blijft er 42,10 m3 over die normaal gesproken in twee weken wordt gebruikt. Deze hoeveelheid wordt gebruikt voor douchen en voor wcgang. Al het overige waar water voor wordt gebruikt, wordt verwaarloosd. Doordat er in de meetperiode niet is gesproeid is het verwaarlozen van de overige posten mogelijk. De hoeveelheid energie die gebruikt wordt voor douchen zal door het jaar heen niet veel fluctueren omdat de temperatuur van het water dat wordt aangeleverd constant is, evenals de temperatuur van het water dat uit de douches komt.

Team

1 2 3 4 5 6 A1 B1 C1 C2 D1 E1 E2 F1 F2 F3 Mini’s Dames mA1 mC1 mD1 Totaal

Douche momenten per week 3 3 2 2 2 2 3 3 3 2 3 3 2 2 2 2 1 3 3 3 3

Gem. aantal spelers 15 14 14 14 10 10 14 14 14 14 14 10 10 9 9 9 8 14 14 14 14 668

Er wordt aangenomen dat per week ±125 keer gebruik wordt gemaakt van een wc, en ±150 keer van een urinoir. Dit aantal is gebaseerd op de schatting dat 1 op de 2 douchenden naar de wc gaat. De gemiddelde hoeveelheid water die wordt gebruikt voor het eenmalig doorspoelen van een wc op SC Everstein is 7,4 ± 0,9 liter, voor een urinoir is dit 2,7 ± 0,5 liter. De bepaling hiervan is te vinden in bijlage 3. Van de watermeter is afgelezen dat er gemiddeld 21,05 m3 water per week wordt Tabel 2: aantal douchende personen per week. gebruikt. Gebruik van de wc zorgt voor 1,33 m³ per week, dus per week wordt 19,72 m3 water gebruikt voor het douchen. Om er zeker van te zijn dat het verwaarlozen van de overige watergebruikposten terecht was, wordt het watergebruik voor douchen op een tweede manier berekend. 12


In Tabel 2 staat hoeveel spelers er per week douchen op SC Everstein. Het aantal douchemomenten is opgebouwd uit het aantal trainingen per week, plus een wedstrijd per week. Het aantal douches dat wordt genomen op SC Everstein bedraagt 668. Het gemiddelde debiet van de douches op SC Everstein bedraagt 6,3 ± 3,2 l/min, de metingen die hiervoor zijn gebruikt staan ook in bijlage 3. Een gemiddelde douchebeurt duurt op een sportvereniging ±5 minuten. Dit is minder dan de gemiddelde 8,4 minuten die een Belg thuis onder de douche staat (6minutes.be). De schatting is aannemelijk omdat er bij douchen na het sporten sprake is van groepsdruk om plaats te maken. Wanneer uitgegaan wordt van 5 minuten douchetijd, dan zou er in een week 21,042 m3 water gebruikt worden voor het douchen. Dit getal is iets hoger dan waargenomen is vanaf de watermeter. Dit komt waarschijnlijk doordat niet iedereen op SC Everstein douchet,maar ook omdat niet alle spelers elke training komen opdagen, dit laatste zal vooral zo zijn bij de lagere senioren. Omdat de waarde die is waargenomen op de watermeter niet veel afwijkt van de berekende waarde kan er worden verder gerekend met de waarde van 19,72 m3 water per week. Het douchewater wordt verwarmd in twee boilers. Het water wordt verwarmd vanaf 16:C tot 50 :C. Met behulp van de volgende formule wordt de hoeveelheid energie berekend die benodigd is voor het verwarmen van het douchewater:

Hierin is Q de hoeveelheid benodigde energie in J, m de massa aan water die verwarmd moet worden in kg, c de soortelijke warmte in

en ∆T is het temperatuursverschil in :K.

Deze hoeveelheid werd gebruikt in een week waarin zowel trainingen als wedstrijden waren. Het aantal weken waarin wordt getraind is lager dan het aantal weken waarin wordt gevoetbald. Het douchegebruik op jaarbasis hangt hiervan af. Gedurende een jaar worden gemiddeld gedurende 33 weken wedstrijden gespeeld en wordt er 42 weken getraind. Van de douchemomenten tijdens de maand februari worden 20 momenten gebruikt voor wedstrijden en 32 voor trainingen. van het gebruikte douchewater in februari wordt gebruikt tijdens wedstrijddagen en wordt gebruikt tijdens trainingsdagen. De energie die gebruikt wordt voor douchen tijdens trainingsdagen is per jaar. Voor wedstrijden is dit gelijk aan is het energiegebruik voor douchen per jaar.

. Bij elkaar

Rekening houdende met het rendement van de warmteopwekking van SC Everstein, een HR-107 ketel, moet er uit aardgas worden gehaald. De HR-107 ketel heeft een rendement van 96,5%, gebaseerd op de hoog calorische waarde van Nederlands aardgas. Deze hoog calorische waarde bedraagt 35,17 MJ/m³. Bij gebruikmaking van het rendement van de warmteopwekking van SC Everstein, dan komt dit overeen met 2.974 m3 aardgas per jaar voor de verwarming van tapwater.


13

2.3 Energiegebruik verwarming Kenmerken verwarming gebruik SC Everstein Het verwarmingssysteem maakt geen gebruik van een thermostaat in het gebouw, maar een voeler die buiten geïnstalleerd is. Dit heeft tot gevolg dat wanneer het bewolkt is, de verwarming constant aanstaat. Tijdens metingen bleek dat de verwarming op een zonnige dag soms wel aan staat, en soms niet. Het resultaat is dat overdag, terwijl er niemand aanwezig is, de temperatuur in de accommodatie gemiddeld 20 á 21 graden celcius bedraagt. De verwarming wordt gedurende de periode van mei tot en met augustus in de slaapstand gezet. Dit betekend dat er dan gedurende deze 17,5 week geen gebruik wordt gemaakt van de verwarming. Metingen energiegebruik Bij een voetbalverenging wordt niet elke dag evenveel energie gebruikt. Dit komt naar voren in het douchegedrag, er wordt immers niet elke dag evenveel gedoucht. Het douchegedrag op weekbasis is echter wel vergelijkbaar. Daarom is het belangrijk om meetgegevens te hebben die een tussenperiode van een geheel aantal weken heeft. Deze gegevens zijn ook beschikbaar. In bijlage 2 is te zien dat er gasmeterstanden zijn van dinsdag 8 februari en dinsdag 1 maart. De tussenliggende periode bedraagt drie weken. In deze drie weken is 1.448,55 m3 gas gebruikt, dit is gemiddeld 482,85 m3 gas per week. Om te bepalen hoeveel gas er in de meetperiode is gebruikt voor verwarming moet hier het gasgebruik voor verwarming van douchewater worden afgetrokken. Het gas dat gebruikt wordt voor het kookstel, wordt verwaarloosd, het gemiddelde gasgebruik voor een gasfornuis is 5 m 3 per maand (www.apparatenkampioen.nl, 2009) voor een huishouden. Voor een voetbalkantine zal dit veel lager zijn en dus kan dit gebruik worden verwaarloosd. In paragraaf 2.2 is bepaald dat het gasgebruik voor douches 2.802 MJ per week is. Dit komt overeen met 82,6 m3 gas. Tijdens de meetperiode is er dus gebruik gemaakt van 400,2 m3 gas per week voor verwarming. Rekening houdende met het rendement van warmte opwekkingssysteem is dit een energiegebruik van 13.575 MJ per week. Als het gebruik voor de hele maand februari lineair wordt geacht, dan is het gebruik voor de hele maand februari 54.300 MJ. Aan de hand van graaddagen kan dit gebruik worden doorgetrokken naar het gehele jaar. Over de periode van 2000-2010 waren er in februari gemiddeld 431,0 graaddagen (KWA). In februari 2011 waren er 413,4 graaddagen. Doordat het aantal graaddagen in februari 2011 lager is dan het gemiddelde wordt het energiegebruik gecorrigeerd naar 56.615 MJ. Vervolgens wordt het energiegebruik per maand bepaald door de volgende formule:

In de formule is Ei het geschatte energiegebruik in maand i, GRDi is het aantal graaddagen in maand i, GRDfeb is het aantal graaddagen in februari en Efeb is het gecorrigeerde energiegebruik van de maand februari. Uit de formule komen de waardes die zijn weergegeven in Grafiek 3. Het totale energiegebruik ten behoeve van verwarming bedraagt 359.919 MJ per jaar. Deze hoeveelheid energie komt overeen met 10.605 m³ gas. De maanden juni, juli en augustus zijn gelijk gesteld aan 0 omdat de verwarming dan uitstaat.

14


70000

500

60000 50000

400

40000

300

30000

200

20000

100

10000

Graaddagen Energiegebruik

0 januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december

0

Energiegebruik [MJ]

Graaddagen

600

Grafiek 3: gemiddeld aantal graaddagen en energiegebruik tbv verwarming SC Everstein.

2.4 Veldverlichting De meest in het oog springende energiegebruiker bij een voetbalvereniging is de veldverlichting. Van ver is de brandende verlichting te zien. Deze brandt vier avonden per week en zorgt ervoor dat er met voldoende zicht gevoetbald kan worden. Voor het berekenen van de gebruikte energie wordt uitgegaan van de brandtijden van de veldverlichting. Voor het berekenen van de brandtijden is gebruik gemaakt van de zonsondergangtijden (KNMI, 2010), de trainingstijden en enkele aannames. De aannames die gemaakt zijn, zijn de volgende:     

De veldverlichting wordt aangedaan als de zon onder is gegaan. Als de zon al onder is voor de training begint, wordt de verlichting een kwartier voor het begin van de training aan gedaan. Naast de trainingen worden er per jaar 10 wedstrijden gevoetbald die verlichting nodig hebben. Gedurende de kerstvakantie wordt er niet getraind. Daarnaast wordt er in de zomer niet getraind van week 24 tot en met week 30. Elk jaar valt er één week extra uit gedurende de maanden januari en december. 70 60

Branduren

50 40

Veld 1 & 2

30

Veld 3 & 4

20

Kleine veld

10

Hoofdveld

0 December

November

Oktober

September

Augustus

Juli

Juni

Mei

April

Maart

Februari

Januari

Grafiek 4: berekende branduren per maand per trainingsveld.


15

Aan de hand van de Veld Veld Kleine Hoofd Wedstr. gegevens en de aannames 1&2 3&4 veld veld worden de branduren per # lampen 3 3 3 6 10 trainingsveld berekend, deze Branduren 261,12 377,75 227,53 23,82 22,5 staan weergegeven in P in Watt 2.000 2.000 2000 2.000 2.000 Grafiek 1. De gegevens van E, in kWh 2.166,7 2.266,5 1.365,2 285,8 540 7.800,12 8.159,4 4.914,72 1.028,88 1.944 de verlichting zijn verstrekt E, in MJ door Strago Electro, de Tabel 3: energiegebruik veldverlichting beheerder van de veldverlichting. Deze gegevens bevatten onder andere het wattage van de lampen. Deze blijken voor alle lampen hetzelfde te zijn, namelijk 2.000 Watt. In combinatie met het aantal lampen per trainingsveld is het gebruik van elektriciteit bepaald. Het gebruik per veld is bepaald volgens de formule:

Hierin staat voor het aantal branduren op trainingsveld i, P voor het vermogen in kW, voor het aantal lampen langs trainingsveld i¸ en voor de hoeveelheid gebruikte elektriciteit van trainingsveld i in kWh. Een overzicht van de gebruikte waardes staat weergegeven in Tabel 3. Na sommering van de velden blijkt dat er op jaarbasis 6.624,2 kWh wordt gebruikt. Dit komt overeen met 23.847,12 MJ.

2.5 Overige verlichting Op de accommodatie van SC Everstein bevindt zich, naast de veldverlichting, ook gewone verlichting. Omdat de veldverlichting meer elektriciteit gebruikt, wordt de gewone verlichting hier overige verlichting genoemd.

Soort lamp Bestuurskamer

Gloeilamp Led Wedstrijdsecretaris Gloeilamp Commissiehok Gloeilamp Gang boven Gloeilamp Kantine TL Gloeilamp Bar Gloeilamp Spotjes Keuken TL Magazijn TL WC TL Gloeilamp Gang beneden TL lang TL kort Kleedkamer 1 TL Kleedkamer 2 TL Kleedkamer 3 TL Kleedkamer 4 TL Kleedkamer 5&6 TL Kleedkamer 7&8 TL Kledingmagazijn TL Verzorging TL Ballenhok TL Totaal, in kWh Totaal, in MJ

Watt #

40 4 35 8 40 6 40 3 40 6 36 20 40 7 40 2 60 11 36 2 36 2 36 4 40 3 36 9 18 3 36 6 36 6 36 4 36 4 36 6 36 5 36 2 36 2 36 3

Branduren kWh per jaar per jaar 84 13 84 24 10 2 42 5 42 10 609 439 609 171 609 49 609 402 609 44 42 3 609 88 609 73 1250 405 1250 67 194 42 194 42 240 35 218 31 188 41 203 37 21 2 44 3 21 2 2029 7303

Alle lampen in het gebouw zijn geteld. Na deze telling is een schatting gemaakt van het aantal uren dat de lampen Tabel 4: energiegebruik overige verlichting aanstaan. De verlichting in de kantine gaat een kwartier voor aanvang van de eerste training aan en blijft aan tot 23.00 uur. De verlichting in de gang beneden gaat branden op hetzelfde moment en 16


blijft ook aan tot 23.00 uur. In het geval van de kantine is rekening gehouden met de zonsondergang. Door de overvloed aan ramen hoeft de verlichting van de kantine pas aan na zonsondergang. Het aantal branduren per kleedkamer is bepaald door aan te nemen dat elk team dat gebruik maakt van een kleedkamer, de verlichting drie kwartier aanhoudt. Door het geringe aantal ramen geldt dit voor alle trainingen. Het aantal branduren wordt vermenigvuldigd met het aantal lampen in die ruimte en met het vermogen. Hieruit volgt de totale hoeveelheid gebruikte elektriciteit. Op jaarbasis is dit 2.029 kWh, of 7.303 MJ. Wanneer het berekende elektriciteitsgebruik van de veldverlichting en de overige verlichting bij elkaar worden opgeteld komt dit uit op 8.642 kWh. Het verschil met het variabele gebruik, 9.654 kWh per jaar, is niet groot. Dit verschil kan gedeeltelijk worden toegeschreven door het extra vermogen dat koelkasten moeten leveren tijdens de periode van normaal gebruik en tijdens de zomer. Het kleine, deels te verklaren verschil, betekend dat de berekeningen op de goede manier zijn uitgevoerd.

2.6 Overig energiegebruik Onder het overige energiegebruik vallen met name de apparaten die gebruikt worden in de keuken, zoals koelkasten en vriezers. Het energiegebruik van deze apparaten is gemeten met energiemeters. Omdat een energiemeter gedurende een langere periode moet meten om een reëel energiegebruik weer te geven, zijn niet alle apparaten doorgemeten. De metingen zijn verricht in de maanden februari en maart. Dit betekend dat de gemeten waarde voor de koelingapparaten lager is dan het werkelijke gebruik op jaarbasis. Dit komt omdat deze apparaten in de wintermaanden minder hoeven te koelen doordat de omgevingstemperatuur lager is. Het totaal gemeten energiegebruik zal dus een onderschatting geven van het werkelijke energiegebruik. De apparaten die gemeten zijn, staan vermeld in Tabel 5. Het totale energiegebruik van de gemeten apparaten is 10.287 kWh per jaar. Gemeten apparaat 1 2 3 4 5 6 7 8 9

RedBull Koelkast Koelkast naast RedBull Koelkast/vriezer keuken Gehele commissiekamer Linker vriezer magazijn Koelkast naast vriezer magazijn koelkast +koffie bestuurskamer Tapinstallatie koelkast en magnetron keuken Totaal gemeten

Duur, Datum van meting in uren 167 167 216,5 72,5 331,5 331,5 331,5 170,5 171,5

ma 7 - ma 14 februari ma 7 - ma 14 februari di 8 - do 17 februari ma 14– do 17 februari do 17– do 3 maart do 17– do 3 maart do 17– do 3 maart do 3 – do 10 maart do 3 – do 10 maart

Gebruik tijdens meting 5,06 kWh 14,94 kWh 40,76 kWh 2,49 kWh 192,1 kWh 37,63 kWh 5,8 kWh 15,76 kWh 4,98 kWh

Jaar gebruik 265 kWh 784 kWh 1.649 kWh 301 kWh 5.076 kWh 994 kWh 153 kWh 810 kWh 254 kWh 10.287 kWh

Tabel 5: energiegebruik gemeten apparaten

Het energiegebruik van niet gemeten apparaten wordt bepaald door te kijken naar het vermogen van het apparaat. Het apparaat zal echter niet constant gebruik maken van het volledige vermogen. Voor de koelkasten is daarom gebruik gemaakt van de ratio tussen gebruikt vermogen en maximaal vermogen van de koelkast naast de vriezer in het magazijn. Het geschatte energiegebruik van deze Universiteit Twente | Werkelijk energiegebruik

17

apparaten is weergegeven in Tabel 6. Hieruit blijkt dat het geschatte energiegebruik in totaal 8.790 kWh is. Samen met het energiegebruik van de gemeten apparaten komt het totaal op 19.077 kWh. Dit komt overeen met 68.677 MJ per jaar.

Bierkoeling magazijn Flessenkoeler Grote koelkast achter bar Frituur Koffiezetapparaat keuken Totaal geschat

Merk

VerGeschat jaargebruik mogen [kWh]

Bron

Halkema Forste OY Gamko Liebherr FKS 500

350 W 475 W 150 W

1.934 2.624 http://www.gamko.com/ 829

lotus Braulor Bonomat Mondo 2

12 kW 2.170 W

3.360 http://www.lotuscookers.it 43 8.790 kWh

Tabel 6: geschat energiegebruik niet gemeten apparaten

2.7 Deelconclusie In dit hoofdstuk is de eerste onderzoeksvraag beantwoord. Deze vraag luidde: Wat is het werkelijke energiegebruik van SC Everstein? Het antwoord van deze vraag is verkregen door de energiebalans in te vullen:

De invulling van de energiebalans staat in Tabel 7. Het werkelijke energiegebruik bedraagt gemiddeld 632.558 MJ per jaar. Het doel van de metingen was om 85% van het werkelijke energiegebruik te verklaren. Uit de tabel blijkt dat 88% van het werkelijke energiegebruik wordt verklaard. Dit is net boven de vereiste 85%. Dat deze waarde maar net boven de eis uitkomt, kan een paar redenen hebben.

Gebruik, MJ 632.558

Aandeel

96.711

2.850 m³

15%

359.919

10.605 m³

57%

23.847

6.624 kWh

4%

7.303

2.029 kWh

1%

68.677

19.077 kWh

11%

76.101

Totaal

In m³ of kWh

12% 88%

De belangrijkste reden is dat de kantinebeheerder Tabel 7: invulling energiebalans vlak na het begin van het onderzoek de thermostaat lager heeft gezet. Er wordt minder energie voor verwarming gebruikt, dit zorgt ervoor dat de gemeten waarde lager is dan de gemiddelde waarde. In feite is er dus al begonnen met energie besparen. Naast het verlagen van de thermostaat kan ook het gebruiken van graaddagen in de berekeningen invloed hebben in de onderschatting. Bij het gebruik van graaddagen voor het doortrekken van gasgebruik, wordt er vanuit gegaan dat de thermostaat op de juiste plek hangt. Doordat de thermostaat echter in het CV-hok hangt, zal deze langer aanstaan dan nodig is, omdat het CV-hok geïsoleerd is. De verwarming staat dus langer aan dan nodig is, hier wordt met de graaddagen geen rekening mee gehouden.

18


Of de post douchen onderschat is valt moeilijk te zeggen. Aan de ene kant zullen mensen langer onder de douche willen staan als het koud is, dat zou dus voor een onderschatting zorgen, maar aan de andere kant is de sociale druk om onder de douche vandaan te gaan ook groter, dit zorgt voor een onderschatting. In de energiebalans zal ook de post onderschat zijn. Dit komt omdat de metingen verricht zijn in de winter. Het grootste onderdeel van deze post zijn koelkasten en vriezers. In de winter hoeven deze apparaten minder te koelen omdat het dan kouder is. Met name de grote vriezer in het magazijn zal van grote invloed zijn. Op basis van metingen in de winter kan al gezegd worden dat het gebruik minstens 5.000 kWh is op jaarbasis. Wanneer de zomer meegenomen wordt zal deze hoeveelheid nog hoger zijn.


19

3 Theoretisch energiegebruik Na in het vorige hoofdstuk de eerste deelvraag te hebben beantwoord, zal in dit hoofdstuk de tweede deelvraag worden behandeld. De tweede deelvraag luidt als volgt: Wat is het karakteristieke energiegebruik van SC Everstein? In deze vraag staan de woorden karakteristieke energiegebruik centraal. Dit staat voor het berekende energiegebruik voor gebouwgebonden installaties volgens NEN 2916 (SenterNovem, 2004). Er zijn meerdere methoden waarmee het karakteristieke energiegebruik kan worden uitgerekend. Hierbij kan gedacht worden aan de energielabel en de energieprestatiecoëfficiënt (EPC). Er is voor gekozen om de EPC te berekenen. Dit is gedaan vanwege de volgende redenen: de EPC voor een utiliteitsgebouw kan op vrij eenvoudige wijze worden berekend met het rekenprogramma EPU, dit programma wordt ondersteund door NPR 2917. De resultaten die volgen uit dit programma geven weer wat de energieprestatie van het gebouw is. Omdat de resultaten per deelgebied, bijvoorbeeld verwarming, worden weergegeven, kan eenvoudig worden gekeken naar de mogelijkheden tot energiebesparing. Ook is het gemakkelijk om het effect van een specifieke maatregel waar te nemen. Het berekenen van de energieprestatiecoëfficiënt (EPC) van het huidige complex van SC Everstein staat in dit hoofdstuk centraal. De EPC geeft weer hoeveel energie er wordt gebruikt in verhouding tot de hoeveelheid energie die gebruikt mag worden voor een gebouw van deze omvang. Het vaststellen van de EPC is verplicht voor nieuwbouw. Hoewel er geen sprake is van nieuwbouw, kan het toch nuttig zijn om de EPC vast te stellen. Met behulp van de EPC kan bijvoorbeeld bekeken worden wat de invloed is van bepaalde energiebesparende maatregelen op de EPC. De maatregelen die de EPC het meest verlagen zijn niet direct het meest milieuvriendelijk, maar het geeft wel een indicatie. Dit is een goede basis voor het geven van advies op het gebied van besparingsmaatregelen aan SC Everstein. In paragraaf 3.1 worden de bouwkundige kenmerken gegeven die gebruikt zijn tijdens de berekeningen.. In paragraaf 3.2 volgen installatietechnische kenmerken. In paragraaf 3.3 staan de resultaten en een conclusie.

3.1 Bouwkundige kenmerken Bij een EPC berekening draait het om het utiliteitsgebouw zelf. Binnen een utiliteitsgebouw kan er onderscheid gemaakt worden tussen bouwkundige kenmerken en installatietechnische kenmerken. Bouwkundige kenmerken geven aan welke afmetingen een gebouw heeft en wat de isolatiewaardes van de gebruikte constructieonderdelen zijn. Deze kenmerken staan in deze paragraaf. Bij installatietechnische kenmerken kan gedacht worden aan het type boiler, de aanwezigheid van zonnepanelen en het soort verlichting. Deze kenmerken staan in paragraaf 3.2. Zoals eerder aangegeven zijn de afmeting van het complex een belangrijk onderdeel van de EPC berekening. In Figuur 2 is een bouwtekening van de begane grond, met maatvoering, weergegeven.

20

Theoretisch energiegebruik | Universiteit Twente

Figuur 2: Bouwtekening SC Everstein met maatvoering

Voordat kan worden begonnen met het invoeren van gegevens moet de EPC-begrenzing worden bepaald. Deze begrenzing geeft aan welke onderdelen bij de berekening horen. Het geeft aan waar de thermische schil zit. Deze thermische schil is de belangrijkste isolerende laag. Tijdens het bepalen van de EPC-begrenzing worden de gebruiksfuncties bepaald die in het gebouw liggen. Bij SC Everstein kunnen drie gebruiksfuncties worden onderscheiden: de kleedkamers vallen onder bijeenkomstfunctie zonder alcohol, de kantine en 1ste verdieping onder bijeenkomstfunctie met alcohol en de gang valt onder gemeenschappelijke ruimte. Naast deze ruimtes zijn er ook enkele ruimtes die niet verwarmd zijn, de zogenaamde aangrenzende onverwarmde ruimte (AOR). Hieronder vallen het magazijn, het ballenhok en de entree.

Universiteit Twente | Theoretisch energiegebruik

21

Figuur 3: gebruiksfuncties SC Everstein

Na het bepalen van de gebruiksfuncties wordt het klimatiseringssysteem bepaald. Op het complex van SC Everstein is sprake van een natuurlijke aan- en afvoer van lucht.

Kantine, keuken en 1e verdieping Kleedkamers Gang

Gebruiksoppervlak 224,58 m²

243,44 m² Hierna kan worden bepaald tot welke energiesectoren de 59,67 m² gebruiksfuncties horen. Verschillende energiesectoren staan Tabel 8: Gebruiksoppervlakte voor verschillende segmenten in de berekening. Het complex van SC Everstein kan beschouwd worden als één energiesector (NPR 2917, 2005). Een belangrijk onderdeel van de EPC berekening is de gebruiksoppervlakte. De gebruikersoppervlakte wordt gebruikt om te bepalen hoeveel energie een gebouw van die omvang mag gebruiken, het energiebudget. De gebruiksoppervlaktes staan in Tabel 8. In EPU moet per gebruiksfunctie worden bepaald wat de oppervlaktes van de gevels zijn en wat de isolatiewaardes zijn. Deze waardes kunnen worden berekend, maar kunnen ook worden ontleend aan ISSO-normen. De mate van isolatie voor dichte delen wordt in EPU aangegeven door de Rcwaarde. Een hogere Rc-waarde betekent een hogere isolatiewaarde. De eenheid voor Rc is 22


. De

isolatiewaardes voor vaste delen zijn weergegeven in Tabel 9, de isolatiewaardes voor transparante delen zijn weergegeven in Tabel 10. Rc-waarde volgens ISSO 82.1 Muur 11 cm Muur 27 cm Muur 27 cm met pleisterwerk Muur 30 cm incl. 3 cm isolatie Dak Vloer

Niet gegeven 0,36 0,36 1,11 0,39 0,15

Rcwaarde berekend 0,38 0,61 0,68 1,54 0,62 7,63

Tabel 9: isolatiewaardes vaste delen

De isolatiewaarde van transparante delen wordt in EPU aangegeven met de U-waarde, de eenheid hiervan is

. De berekende waardes in onderstaande tabel zijn variabel omdat niet alle ramen

dezelfde afmetingen hebben. Hier houdt de ISSO-norm geen rekening mee.

Raam dubbelglas Raam enkelglas

U-waarde volgens ISSO 82.1 3,1 5,1

U-waarde berekend 2,42-2,71 3,18-4,54

Tabel 10: isolatiewaardes transparante delen

De oppervlaktes van de gevels zijn nauwkeurig berekend door metingen en door naar de bouwtekeningen te kijken. Een overzicht van de gebruikte oppervlaktes is te vinden in bijlage 4. Hierin is tevens de oriëntatie van het desbetreffende constructieonderdeel te vinden, evenals de (berekende) isolerende waarde van alle onderdelen. De standaard isolerende waardes staan hierboven in tabel Tabel 9 en Tabel 10. Er gaat ook warmte verloren via koudebruggen. Voor het bepalen van deze zogenaamde transmissieverliezen wordt de totale afstand van een gebruiksfunctie genomen die grenst aan de EPCbegrenzing. Deze afstand heet de perimeter, en staat weergegeven in Tabel 11. De gebouwmassa die in het programma is gebruikt is hoger dan 400 kg/m².

Kantine, keuken en 1e verdieping Kleedkamers Gang AOR 1 magazijn AOR 2 ballenhok AOR 3 entree

Perimeter 55,91 m 7,74 m 36,76 m 8,78 m 3,3 m 3,5 m

Tabel 11: ingevoerde perimeters.

3.2 Installatietechnische kenmerken De installaties leveren een belangrijke bijdrage aan de energieprestatie van het totale complex. Hieronder staan de gegevens vermeld die ingevoerd moeten worden in EPU. Verwarming Het hele gebouw is afhankelijk van één verwarmingsinstallatie, namelijk een HR-107-ketel met radiatoren. Alhoewel er twee dezelfde ketels aanwezig zijn, worden deze onder hetzelfde systeem geschaard. De aanvoertemperatuur is hoger dan 55:C.


23

Warmtapwater Het opwekkingstoestel voor het warmtapwater is de HR-ketel die ook de verwarming verzorgt. Deze maakt derhalve gebruik van gas. Er bevinden zich meerdere tappunten op meer dan 3 m van het opwekkingstoestel Verlichting In het gehele gebouw bevindt zich verlichting die centraal aan en uit kan. Er is geen sprake van een vertrekschakeling, of een daglichtschakeling. Ventilatie In het gebouw kunnen alleen de ramen opengezet worden om voor ventilatie te zorgen. De ventilatie is derhalve natuurlijk. Binnen het gebouw bevindt zich geen koeling, ventilatoren, zonne-energiesystemen en pompen. Hiervoor hoeven geen gegevens ingevoerd te worden.

3.3 Resultaten en deelconclusie Er zijn twee verschillende berekeningen uitgevoerd. Bij de eerste berekening is voor de isolatiewaardes gebruik gemaakt van waardes uit ISSO-norm 82.1. Bij de tweede berekening zijn zelf isolatiewaardes berekend voor de constructieonderdelen. Alle andere gegevens zijn in beide berekeningen gelijk gebleven. De totaalscore van de berekeningen wordt gegeven in . Bij de eerste berekening is de verkregen score 2,08. Dit is meer dan tweemaal zo hoog als de norm voor nieuwbouw. Bij de tweede berekening bedraagt de score 1,60. Ook deze uitkomst is veel hoger dan de norm voor nieuwbouw. De totaalscore kan worden uitgesplitst naar verschillende deelvlakken. Deze uitkomsten zijn terug te vinden Tabel 12. De waardes die te vinden zijn in de tweede en vierde kolom van deze tabel geven antwoord op de tweede onderzoeksvraag: Wat is het karakteristieke energiegebruik van SC Everstein? Beide berekeningen leveren een totaalscore met een fors verschillende waarde op. Dit heeft een duidelijk aanwijsbare reden. De berekende isolatiewaardes zijn hoger dan de waardes die terug te vinden zijn in ISSO 82.1. Bij hogere isolatiewaardes vindt er minder transmissie plaats, dit betekend dat bij de eerste berekening meer energie nodig is voor verwarming. Het energiebudget verschilt ook enigszins. Dit komt omdat er met licht verschillende gebruiksoppervlaktes is gewerkt. In beide berekeningen neemt verwarming het grootste gedeelte van het totaal in. Dit komt door de minieme hoeveelheid isolatie. Om de verhouding weer te geven tussen de verschillende componenten is een taartdiagram gemaakt, te zien in Figuur 4. Het valt op dat het verschil tussen de gemeten waardes en berekende waardes erg groot is. Dit heeft te maken met de specifieke eigenschappen van een voetbalvereniging. Deze eigenschappen verschillen erg met de eigenschappen die een standaard utiliteitsgebouw heeft. Daarnaast wordt de prestatie van het gebouw zelf gemeten. De gemeten waardes komen echter voort uit het gebruik van het gebouw. Daarom zijn de gemeten waardes en de berekende waardes niet echt goed met elkaar te vergelijken.

24


Qverwarming Qtapwater Qpomp Qverlichting Qoverig Qnietverklaard Qtotaal Qtoelaatbaar

Berekend met In kWh of m³ Berekend met In kWh of m³ Gemeten ISSO Rc eigen Rc waardes waardes 883.161 MJ 25.303 m³ 612.965 MJ 17.561 m³ 359.919 MJ 13.189 MJ 378 m³ 12.835 MJ 368 m³ 96.711 MJ 10.824 MJ 3.007 kWh 10.537 MJ 2.927 kWh 0 MJ 194.839 MJ 54.122 kWh 189.666 MJ 52.685 kWh 31.114 MJ n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. 68.677 MJ n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. 76.137 MJ 1.102.013 MJ 539.111 MJ

n.v.t. n.v.t.

826.004 MJ 516.142 MJ

n.v.t. n.v.t.

632.558 MJ n.v.t.

Tabel 12: uitkomsten EPU berekening met ISSO-waarden en berekende waardes, en het gemeten energiegebruik.

Aan de hand van de eindscore kan de EPC worden berekend. De waarde voor de EPC wordt berekend met de volgende formule:

Voor bijeenkomstfuncties is EPCeis gelijk aan 2. Dit betekend dat de EPC waarde voor het complex van SC Everstein gelijk is aan 4,16 voor de eerste berekening en 3,2 voor de tweede berekening.

Qverwarming Qtapwater Qpomp Qverlichting

Figuur 4: Met EPU berekende verhoudingen


25

4 Energietechnische maatregelen In het vorige hoofdstuk is bepaald wat het karakteristieke energie gebruik van SC Everstein is. Het beantwoorden van deze vraag dient als basis voor het beantwoorden van de derde deelvraag: Welke maatregelen kan SC Everstein nemen om het energiegebruik terug te dringen en te verduurzamen? In het komende hoofdstuk zullen verschillende maatregelen worden behandeld. De maatregelen worden, net als in het vorige hoofdstuk, ingedeeld in twee categorieën, namelijk: bouwkundig en installatietechnisch. Er is een aantal redenen waarom er is gekozen voor de weergegeven maatregelen. Uit de berekeningen met EPU, en de gasrekeningen, bleek dat er veel gas werd gebruikt voor de verwarming van het gebouw. Hierdoor is het waarschijnlijk dat toepassing van isolatiemateriaal dat valt onder bouwkundige kenmerken, het energiegebruik ver kan terugdringen. Bij de installatietechnische maatregelen is gekeken naar de facetten waarop energiegebruik kan worden terug gedrongen. Bij de installatietechnische maatregelen worden eerst de maatregelen besproken die vallen onder gasgebruik, en daarna de maatregelen die vallen onder elektriciteitsgebruik. Alhoewel de hoeveelheid energie die wordt gebruikt voor de toiletten gering is en deze niet valt onder gas- of elektriciteitsgebruik, wordt ook hier naar gekeken. Nadat de maatregelen besproken zijn zal worden bepaald wat, op basis van de maatregelen, het toekomstig energiegebruik is. De invloed van de bouwkundige wordt bepaald door deze maatregelen in te voeren in EPU. Dit is ook gedaan met de huidige bouwkundige kenmerken, en door dit met de voorgestelde isolatiematerialen te doen kan worden voorspeld wat de invloed is van de voorgestelde bouwkundige kenmerken. De invloed van de installatietechnische maatregelen op het toekomstig energiegebruik wordt bepaald door gebruik te maken van de literatuur die beschikbaar was. EPU is hiervoor niet geschikt, omdat een aantal van de maatregelen niet gebouwgebonden zijn, en dus niet verwerkt zijn in EPU. De invloed op het energiegebruik van de installatietechnische maatregelen is tegelijk gegeven met de bespreking ervan. Dit omdat dit nauw samenhangt met de keuze van een bepaalde maatregel, en om verwarrende scheiding tussen maatregel en invloed ervan te voorkomen. In paragraaf 4.1 worden de isolatiematerialen besproken die onderdeel uitmaken van de toekomstige bouwkundige kenmerken. Hieronder valt isolatie van de gevels, ramen, dak en vloer, alsmede naad- en kierdichting. In paragraaf 4.2 worden de installatietechnische kenmerken besproken. Het toekomstig energiegebruik na toepassing van de voorgestelde maatregelen wordt besproken in paragraaf 4.3. In paragraaf 4.4 volgt een deelconclusie.

4.1 Bouwkundig Een belangrijke manier om het energiegebruik terug te dringen is de toepassing van isolatiemateriaal. Door het toepassen van isolatiemateriaal wordt de hoeveelheid transmissie door een constructiedeel verminderd. Isolatie kan worden toegepast op vier verschillende onderdelen, namelijk gevels, daken, vloeren en ramen. In deze paragraaf zal per onderdeel worden bepaald wat de mogelijke isolatiematerialen zijn. De invloed van de isolatiematerialen op het toekomstig energiegebruik zal worden bepaald in paragraaf 4.3.1 4.1.1 Gevels Een groot gedeelte van de verliesoppervlakte bestaat uit de gevel. Via de gevels kan veel transmissie optreden wat er voor zorgt dat er veel energie gebruikt moet worden om een ruimte te op 26

Energietechnische maatregelen | Universiteit Twente

temperatuut te houden. In deze paragraaf wordt een geschikt isolatiemateriaal voor de gevels gezocht. Vanwege de grote hoeveelheid isolatiematerialen die beschikbaar is zal er een voorselectie gemaakt moeten worden. Hierbij is vooral gekeken naar de -waarde van de isolatiematerialen. staat voor de warmtegeleidingcoëfficiënt, een lagere waarde betekend een hoger isolerend vermogen. Op basis van de -waarde is gekozen om te kijken naar producten van Ecotherm en Kooltherm. Daarnaast is er gekeken naar producten van Rockwool -waarde omdat zij wereldmarktleider zijn op het gebied van [W/m] glaswol. Daarnaast heeft glaswol een redelijk lage - Kooltherm 0,21 waarde, maar kan er wel gewerkt worden met dikkere EcoTherm Slimline 0,23 isolatieplaten. In Tabel 13 zijn de -waardes EcoTherm Slimline Plus 0,23/0,35 0,33-0,35 weergegeven voor de gekozen isolatiematerialen. De Glaswol Tabel 13: -waarde isolatiematerialen waardes zijn gevalideerd door het het Komo keurmerk. Welk isolatiemateriaal gekozen wordt hangt voornamelijk af van de Rc waarde. De Rc waarde wordt verkregen door

, waarin d de dikte is. De kenmerken van enkele isolatiematerialen staan

weergegeven in Tabel 14. Deze tabel is een klein overzicht, een grotere tabel is te vinden in bijlage 5. Op basis van deze tabel blijkt dat Ecotherm Slimline Plus 20/150 de hoogste isolatiewaarde heeft. Het is vanuit energetisch oogpunt aan te raden om dit materiaal te gebruiken. Ecotherm Slimline Plus 20/150 heeft een Rc-waarde van 7,10 m²/WK (Komo ©). Een nadeel van dit materiaal is dat het duur is. De prijs is met behulp van lineaire regressie van de dunnere varianten verkregen, omdat er geen prijs voor bekend was. Mocht de prijs een reden zijn om niet voor dit materiaal te kiezen, dan wordt Spouwplaat 433 DUO 200mm aanbevolen. Dit materiaal heeft een Rc-waarde van 5,70 m²/WK. Door de harde toplaag is dit materiaal minder gevoelig voor indrukking door rozetten (Rockwool). Behalve het isolatiemateriaal maken ook een binnenblad en buitenblad deel uit van de muur, en daardoor van het totale isolerende vermogen. De Komo certificaten rekenen voor wat de Rc waarde van de gehele muur is bij verschillende steensoorten. Er is gekeken naar een binnenblad van kalkzandsteen of metselwerk met een dikte van 100 mm, dat een -waarde heeft van 1,00 W/m in combinatie met een buitenblad van metselwerk met een dikte van 100 mm en -waarde van 1,00 W/m. Daarnaast wordt er gekeken naar een zelfde situatie, maar dan is het binnenblad uitgevoerd in gietbouw, met een dikte van 160 mm en een -waarde van 2,00 W/m. In de eerste situatie wordt de Rc waarde van Ecotherm Slimline Plus 20/150 7,27 m²/WK. In de tweede situatie is dit 7,25 m²/WK.

Universiteit Twente | Energietechnische maatregelen

27

Spouwplaat 433 Mono 200mm Spouwplaat 433 DUO 200mm Spouwplaat 433 Plus 175mm Spouwplaat 433 HP 100mm Spouwplaat 433 HP 175mm EcoTherm Slimline 90 mm EcoTherm Slimline 150 mm Ecotherm Slimline Plus 20/82 mm Ecotherm Slimline Plus 20/150* Kooltherm K8 98 mm *Prijs slimline plus 20/150 gegokt

Rc Prijs/m² Prijs obv 660 m² [m²/WK] 5,70 € 20,05 € 13.233,00 5,70 € 20,95 € 13.827,00 5,30 € 23,50 € 15.510,00 3,39 € 17,95 € 11.847,00 5,69 € 29,85 € 19.701,00 3,90 € 22,30 € 14.718,00 6,50 n.n.b. € 4,10 € 28,45 € 18.777,00 7,10 € 44,40 € 29.304,00 4,65 n.n.b. € -

Tabel 14: verschillende isolatiematerialen.

4.1.2 Ramen Het bestuur van SC Everstein heeft de wens geuit om gebruik te maken van veel glas in het nieuwe complex. Hierdoor kan er worden uitgekeken over de velden wat een extra dimensie geeft aan de kantine. De aanwezigheid van veel glas zorgt er voor dat er een groot oppervlak is waarover warmte verloren kan gaan. Daarom is het belangrijk om glas te hebben met een hoge isolatiewaarde. Hiernaast zorgt de aanwezigheid van veel glas er voor dat een ruimte erg warm kan worden door zonlicht instraling. Dit zorgt ervoor dat een ruimte gekoeld moet worden. Om deze reden is het belangrijk dat het mogelijk is om zonwering te hebben. In deze paragraaf zal worden uiteengezet welke glassoorten en zonwering SC Everstein kan toepassen. Ook voor glas wordt gewerkt met het Komo keurmerk. Met het collectieve KOMO-keurmerk kan de bouwsector de kwaliteit van producten, processen, systemen en diensten garanderen. KOMO staat voor onbetwiste kwaliteit (Komo). Het Komo keurmerk wordt ook toegepast op het gebied van glas. Onderstaande tabel geeft de richtwaardes aan en is ontleend aan de Nationale Beoordelingsrichtlijn, opgesteld door KIWA. Klasse

Isolatiewaarde van het product

HR HR+ HR++ ZHR ZHR+ ZHR++

1,6 W/m2K ≤ Ug-waarde ≤ 2,0 W/m2K 1,2 W/m2K ≤ Ug - waarde ≤ 1,6 W/m2K Ug -waarde ≤ 1,2 W/m2K 1,6 W/m2K ≤ Ug -waarde ≤ 2,0 W/m2K 1,2 W/m2K ≤ Ug - waarde ≤ 1,6 W/m2K Ug -waarde ≤ 1,2 W/m2K

Lichtdoorlatendheid bij referentie τv ≥ 70% τv ≥ 70% τv ≥ 70% τv ≥ 60% τv ≥ 60% τv ≥ 60%

Zontoetreding

g ≤ 40% g ≤ 40% g ≤ 40%

Tabel 15: klasses glas

Om de hoeveelheid warmteverlies te beperken is het belangrijk om een Uraam glassoort met een hoge isolatiewaarde te nemen. Daarom wordt HR++ 1,6 WK/m² aanbevolen om HR++ glas of ZHR++ glas te nemen, de ISSO waardes die ZHR++ 1,4 WK/m² gebruikt worden in EPU staan in Tabel 16. ZHR++ glas zorgt ervoor dat er Tabel 16: Uraam HR++ en ZHR++ minder zontoetreding optreedt, de zon zal de ruimtes minder verwarmen, wat betekend dat er minder gekoeld hoeft te worden. Ook hoeven de koelkasten minder vermogen te leveren. HR++ glas zorgt hier niet voor. 28


De keuze voor HR++ of ZHR++ glas wordt bepaald door een aantal facetten:   

Op het moment dat de meeste koeling nodig is, de zomer, is er niemand aanwezig. Alleen op zaterdag en maandagochtend zijn er mensen overdag aanwezig. Het is prettig om op zaterdagen vanuit de kantine voetbal te kunnen kijken.

Wanneer er voor HR++ glas wordt gekozen zal er zonwering moeten worden toegepast. Hierbij kan worden gekozen voor een interne zonwering, zoals gordijnen of luxaflex of externe zonwering, waarin onderscheid gemaakt wordt tussen automatische of handmatige zonwering. Het laatste punt van de opsomming maakt automatische zonwering niet wenselijk omdat de zonwering tijdens wedstrijden naar beneden gaan. Wanneer de automatische zonwering voorgeprogrammeerd kan worden, en op zaterdagen niet naar beneden gaat, dan is automatische zonwering overbodig omdat er op de andere dagen niemand overdag aanwezig is. Externe zonwering is echter wel gewenst omdat dan een groter effect optreedt. Daarom wordt een handmatige zonnewering in deze situatie aangeraden. Als er voor ZHR++ glas wordt gekozen is het niet noodzakelijk om zonwering toe te passen. Wanneer er mensen doordeweeks aanwezig zijn zal het complex niet erg veel opwarmen, te meer omdat het complex in de zomer gesloten is. Op zaterdagen zullen mensen op warme dagen buiten gaan zitten, wat zonwering ook overbodig maakt. Een nadeel van ZHR++ glas is wel de dat de prijs veel hoger is dan van HR++ glas (JLM Glas). Het is daarom aan te bevelen om of HR++ glas in combinatie met een externe zonwering te gebruiken, of ZHR++ glas zonder zonwering. 4.1.3 Dak Warme lucht stijgt op. Om deze reden is het erg belangrijk om een goed Dikte Rd geïsoleerd dak te hebben. Het warmtewinsysteem, Triple Solar, dat besproken [mm] [m²W/k] wordt in paragraaf 4.2.2 heeft een hoge isolerende waarde. De grootst mogelijke 50 2,28 dikte van het isolatiemateriaal is 200 mm. Bij deze dikte is de Rd waarde gelijk 60 2,74 aan 9,18 m²W/K. De Rd waarde bij andere diktes zijn weergegeven in Tabel 17. In 80 3,65 100 4,57 de Rd waarde is alleen het isolatiemateriaal meegenomen. Dit is een goede 120 5,48 waarde voor de totale isolerende waarde omdat de rest van het dak uit metaal 140 6,39 bestaat en dus een erg lage isolerende waarde heeft. Mocht er voor gekozen 170 7,76 worden om het Triple Solar dak niet aan te leggen, dan biedt het 200 9,18 isolatiemateriaal Ecotherm Topline Mega een goed alternatief. Met een Tabel 17: Rd waarde waarde van 0,23 W/mK isoleert dit materiaal uitstekend. Triple Solar

4.1.4 Vloer Zoals hiervoor is gezegd stijgt warmte op. Dit betekend dat het minder belangrijk is om de vloer goed te isoleren. Mocht het daarom nodig zijn om te besparen op isolatiemateriaal, dan kan er het beste worden bespaard op isolatie in de vloeren. Hiermee wordt niet bedoeld dat de isolatie weggelaten kan worden. Voor een comfortabele omgeving in de kantine is isolatie wel degelijk noodzakelijk. Wanneer er bijvoorbeeld gekozen moet worden voor een dikkere

Dikte Rd [mm] [m²K/W] 40 1,70 60 2,85 80 3,80 100 4,75 120 5,70 Tabel 18:Rd waarde Kooltherm K3


29

isolatielaag in de gevel ten opzichte van in de vloer vanwege financiële redenen, dan verdiend een dikkere isolatielaag in de gevel de voorkeur. Een erg goed isolatiemateriaal voor vloeren is de Kooltherm K3 vloerplaat. Dit isolatiemateriaal heeft een -waarde van 0,21 W/mK bij een dikte groter dan 44 mm. De isolerende waarde bij verschillende diktes staat weergegeven in Tabel 18. 4.1.5 Naad- en kierdichting Een gebouw is opgebouwd uit vele onderdelen zoals ramen, gevels en dorpels. Op de plaatsen waar deze onderdelen op elkaar aansluiten kunnen kieren ontstaat. Door deze kieren kan warmte ontsnappen en treedt ongewenste ventilatie op. Dit kan worden tegen gegaan door voldoende aandacht te besteden aan het dichten van naden en kieren. De winst die hiermee geboekt wordt is te vinden in paragraaf 4.3.

4.2 Installatietechnisch In deze paragraag worden verschillende maatregelen besproken in het installatietechnische vlak. De paragraaf is verdeeld in maatregelen die invloed hebben op het gasgebruik, en maatregelen die invloed hebben op het elektriciteitsgebruik. Afgesloten wordt met de behandeling van het watergebruik van toiletten. 4.2.1 Energieterugwinning uit douchewater Doordat gebouwen steeds beter worden geïsoleerd, neemt de douche een steeds groter percentage van het totale energiegebruik in. Bij een sportvereniging is dit zeker het geval omdat er veel gedoucht wordt. Vanuit trias energetica is dit dan ook een belangrijke post om naar te kijken. Het warme douchewater bevat nog veel energie. Energie die normaal gesproken afgevoerd zou worden naar het riool. Dit Figuur 5: principe douchegoot is jammer omdat deze energie nog goed gebruikt kan warmteterugwinning. worden. Dit hergebruiken van energie uit douchewater is mogelijk met de douchegoot WTW. WTW staat hier voor warmteterugwinning. De werking van de douchegoot is als volgt: warm douchewater wordt langs buizen gevoerd waarin zich schoon, koud water bevindt. Door de warmte-uitwisseling die vervolgens optreedt wordt het koude water verwarmd, en het afvalwater koelt af. De werking is schematisch te zien in Figuur 5. Bij een temperatuur van 36:C voor het afvalwater, en 10: voor het schone aanvoerwater, wordt het aanvoerwater verwarmd tot 27:C. Dit systeem, dat wordt geleverd door Bries Techniek, is getest door Kiwa. De resultaten van deze test zijn te zien in Tabel 19. Debiet (in 40⁰ C) l/min 9,2 12,5

Rendement van de WTW en geleverd vermogen (bij een koud water temperatuur van 10⁰ C) kW 49,1% 9,4 47,7% 12,5

Tabel 19: rendementgegevens douchegoot.

30


Drukverlies over douchegoot WTW Bar 0,24 0,40

Uit meetgegevens die weergegeven zijn in hoofdstuk 1 blijkt dat het gemiddelde debiet van de douches op SC Everstein ±6,3l/min is. Voor de nieuwe kleedkamers wordt er vanuit gegaan dat er vier douches zijn, de ervaring leert dat dit bij veel voetbalverenigingen het geval is. Bij vier douches kunnen twee douchegoten worden gebruikt. Het rendement bedraagt dan 47,7%. Hierbij moet gezegd worden dat dit alleen het geval is wanneer de aanvoertemperatuur 10: C is, in veel gevallen is deze hoger en dus zal het werkelijke rendement lager zijn. Ook geldt het rendement van 47,7% alleen voor de situatie die weergegeven staat in Figuur 6. Als de Figuur 6: systeemontwerp douchegoot. douchegoot alleen is aangesloten op de mengkraan, dan moet het rendement met 15% worden verlaagd. De hoeveelheid energie die momenteel gebruikt wordt voor de verwarming van douchewater bedraagt 108.007 MJ op jaarbasis. Bij een maximaal rendement zal de besparing 50.868 MJ op jaarbasis zijn, het gebruik op jaarbasis is dan 57.139 MJ. Hierbij moet de kanttekening geplaatst worden dat dit rendement maximaal is. De besparing zal lager uitvallen door de hogere aanvoertemperatuur, maar kan ook lager worden door de afstand van de douchegoot tot de CVketel. Om het rendement van de ketel maximaal te houden is het aan te bevelen om de CV-ketel centraal te plaatsen. Mocht dit niet mogelijk zijn, dan moet de kleedkamer die zich het dichts bij de CV-ketel bevindt het vaakst gebruikt worden. 4.2.2 Zonnecollector Na de eerste stap van Trias Energetica gezet te hebben, volgt de tweede stap: voor een zo groot mogelijk gedeelte van de energievraag gebruik van hernieuwbare energiebronnen (Entrop & Brouwers, 2009). In dit kader zullen twee maatregelen worden voorgesteld waarbij gebruik wordt gemaakt van hernieuwbare energiebronnen. In deze paragraaf zal zonne-energie worden besproken, in de volgende paragraaf wordt windenergie besproken. De grootste bron van energie op aarde is de zon. Wanneer er wordt gesproken over gebruikmaking van hernieuwbare energie, dan zal er in veel gevallen in eerste instantie gedacht worden aan zonneenergie. Op dit gebied zijn er twee mogelijkheden: via een zonnecollector wordt zonlicht omgezet in elektriciteit, of via een zonnecel wordt zonlicht omgezet in warmte. Beide oplossingen bieden voordelen, maar het is moeilijk om beide oplossingen tegelijk te gebruiken. Dit komt onder andere door de ruimte die ondersteunende installaties in beslag nemen. Daarnaast zullen beide oplossingen elkaar tegen werken. Dit komt doordat veel zonnecellen het meeste rendement leveren bij een wat lagere temperatuur, terwijl de zonnecollector een Figuur 7: Solar Sandwich Panel


31

hoger rendement heeft bij hogere temperaturen. Zonnepanelen hebben als belangrijk nadeel dat de opgewekte elektriciteit moeilijk kan worden opgeslagen. Dit heeft twee consequenties: de opgewekte elektriciteit zal zelf moeten worden gebruikt. Wanneer de productie hoger is dan het gebruik zal er elektriciteit moeten worden terug geleverd aan de energiemaatschappij. Dit terug leveren gebeurt tegen een veel lager tarief dan wanneer er zelf elektriciteit wordt afgenomen. Wanneer het dak voor 60%, ±240 m², gevuld wordt met zonnepanelen met een vermogen van 200 Wp/m², dan zal de opbrengst van één uur zon 48 kWh bedragen. Dit is veel hoger dan het gemiddelde gebruik van ± 5 kW per uur voor normaal gebruik. Deze snelle rekensom laat zien dat er erg veel elektriciteit terug geleverd moet worden. Dit is erg negatief voor de terug verdientijd, normaal gesproken wordt daar gerekend MJ met het bedrag dat de elektriciteitleverancier vraagt. Zelfs met die bedragen per m² is de terugverdientijd erg lang door het ontbreken van subsidies. januari 2,0 Een zonnecollector heeft als groot voordeel dat de energie kan worden februari 13,4 opgeslagen. Wanneer het opgewarmde water op korte termijn gebruikt maart 58,5 moet voor bijvoorbeeld douchen, dan kan het warme water worden april 96,1 128,6 opgeslagen in een groot opslagvat. Wanneer dit opslagvat vol is, is het mei juni 166,6 mogelijk om de warmte op te slaan in de bodem, wanneer gebruik wordt 163,5 gemaakt van een warmtepomp. Wanneer het opslagvat leeg is wordt met de juli 205,5 warmtepomp warmte onttrokken aan het in de bodem opgeslagen water. augustus september 90,1 Hierdoor wordt het rendement van de warmtepomp veel hoger. oktober 46,4 Een systeem dat gebruik maakt van een zonnecollector is het Solar Sandwich november 3,3 Panel, Figuur 7. Door het dak lopen buizen gevuld met koud water. Dit water december 0,2 warmt op doordat de zon op het zwarte dak schijnt. De zwarte kleur zorgt Tabel 20: energie opvang ervoor dat het dak warmer wordt, waardoor het rendement omhoog gaat. Triple Solar Panel per m² per Opwarming van de binnenruimtes wordt tegen gegaan door een laag maand isolatiemateriaal. De werking van het systeem is schematisch weergegeven in Figuur 8. De opbrengsten van dit systeem verschillen per maand en zijn weergegeven in Tabel 20. De opbrengsten volgen uit een paneel dat georiënteerd is op het zuiden onder een hoek van ±35:. Uit deze tabel blijkt dat de opbrengsten veel groter zijn de de hoeveelheid gebruikte energie, net als bij zonnepanelen. Warmte kan echter wel worden opgeslagen, waardoor het systeemrendement groter wordt.

32


Figuur 8: systeemwerking Triple Solar Panel

Een goed beeld van de hoeveelheid opgewekte warmte kan worden verkregen wanneer de totale opbrengsten worden afgezet tegen de totale warm water behoefte. Dit is gedaan in Grafiek 5. In deze grafiek is uitgegaan van een dakoppervlakte van 400 m². Daarnaast zijn de waardes van de warm water behoefte al verminderd met de besparingen ten gevolge van de douchewarmtewisselaar en ook is het voorgestelde isolatiemateriaal meegenomen in de warm water behoefte. Uit de grafiek blijkt dat er in de maanden maart tot en met oktober volledig wordt voorzien in de warmtebehoefte. De waterbehoefte die direct gedekt wordt door warmtewinning bedraagt 78.042 MJ. Dit betekend dat er voor de opwarming van water nog minimaal 72.676 MJ nodig is. Dit is ruim lager dan het overschot dat ontstaat van 311.638 MJ. Met een warmtepomp zal hier gebruik gemaakt van kunnen worden. Het rendement van een warmtepomp wordt weergegeven door de Coëfficiënt of Performance (COP). Om het rendement van het gehele systeem te bepalen, moet het de COP worden Figuur 9: relatie rendement ten opzichte van oriëntatie en vermenigvuldigd met het rendement van de hoek Universiteit Twente | Energietechnische maatregelen

33

elektriciteitsvoorziening, welke 0,39 is. Volgens NPR 2916 is het systeemrendement van een warmtepomp die de bodem als bron heeft 1,825. Er is nog voor 72.676 MJ thermische energie nodig, dit komt overeen met 20.188 kWh. De warmtepomp zet 11.062 kWh elektrische energie om in de benodigde thermische energie. Met behulp van de beschreven maatregelen in paragraaf 4.1, paragraaf 4.2.1 en paragraaf 4.2.2 kan volledig worden voorzien in de gasvraag, mits er wordt overgestapt op elektrisch koken. Hierdoor kan de gasaansluiting worden opgezegd, wat een aantal vaste kosten elimineert. De berekeningen die hierboven zijn gemaakt zijn gebaseerd op een zuidelijk oriëntatie onder een hoek van ±35:. Het is goed mogelijk om de oriëntatie en hoek aan te passen, maar dat zal het rendement verlagen. Een overzicht van de relatie tussen rendement en oriëntatie/hoek is te zien in Figuur 9.

[MJ]

Warmtewinning tov totale warm water behoefte 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0

Opbrengst warmtewinning Totale warm water behoefte

Grafiek 5: warmtewinning ten opzichte van warm water behoefte.

4.2.3 Verlichting In hoofdstuk 1 is een overzicht gegeven van het aantal lampen dat zich in het complex van SC Everstein bevindt. Doordat er geen gebruik is gemaakt van spaarlampen of LED-verlichting, is hier veel winst te boeken. Voor elke lamp die zich op het complex bevindt is een zuinigere variant gezocht. Vervangende lampen zijn gezocht op basis van een vergelijkbare lichtsterkte in combinatie met een zo laag mogelijk vermogen. Als vervanging voor de verlichting in de kleedkamers en gangen is gekozen voor LED-verlichting. De huidige LED-verlichting heeft een wat koude uitstraling en is niet erg prettig om lang in te verblijven. Voor de kleedkamers en gangen is dit geen probleem. Voor de kantine is dit echter wel een probleem en daarom is daar gekozen voor spaarlampen. Alle gloeilampen kunnen vervangen worden door spaarlampen van het model MASTERAmbiance van Philips, dit model heeft een vermogen van 8 Watt. Dit betekent een vermogensvermindering van 80%. Alle halogeen spotjes kunnen worden vervangen door MASTER LEDspot van Philips. Dit model heeft een vermogen van 7 Watt, een besparing van 80-88%. De TL-balken die zich voornamelijk in de

34


gang en kleedkamers bevinden kunnen worden vervangen door MASTER LEDtubes van Philips, de besparing bedraagt dan 39% per TL-balk. Wanneer alle lampen vervangen worden levert dit een besparing op van 637 kWh op jaarbasis, dit is 57% van de energie die SC Everstein nu gebruikt voor verlichting. Alle gegevens die gebruikt zijn voor de berekeningen zijn te vinden in bijlage 6. De totale besparing kan worden vergroot door een regelsysteem in te bouwen in de lichtinstallatie. Voor SC Everstein zijn drie systemen interessant. Dit zijn de:

-

Veegpulsregeling: op van te voren ingestelde tijden wordt de verlichting ingeschakeld. Deze regeling kan worden ingesteld op trainingstijden en wedstrijddagen. Daglichtschakeling: sensoren meten hoeveel zonlicht er intreedt. De hoeveelheid kunstlicht wordt daarop aangepast. Aanwezigheidsdetectie: een sensor neemt waar of er iemand in de ruimte is en schakelt zonodig de verlichting in.

Deze systemen kunnen gecombineerd worden. Hierbij is de combinatie van een daglichtschakeling en aanwezigheidsdetectie optimaal voor een voetbalvereniging. De veegpulsschakeling voegt niet veel toe. Op gezette tijden gaat de verlichting aan, maar de regeling houdt geen rekening met daglicht. De besparing is hierdoor niet optimaal. De daglichtschakeling past zich aan aan de lichthoeveelheid en gaat dus alleen aan als er te weinig licht is. In combinatie met een aanwezigheidsdetectie is de besparing dan maximaal. De verlichting is dan alleen aan als er mensen aanwezig zijn, en als de hoeveelheid intredend licht te laag is voor een goede verlichting. Volgens NEN 2916 bedraagt de besparing op 36%. Dit zou een verdere besparing van 173 kWh op jaarbasis betekenen. Hierbij moet gezegd worden dat de percentages in NEN 2916 zijn gebaseerd zijn op een standaard utiliteitsgebouw. Dat daar bij SC Everstein geen sprake van is behoeft geen uitleg. Wanneer de voorgaande maatregelen zouden worden doorgevoerd op het oude complex van SC Everstein, dan zou het elektriciteitsgebruik voor verlichting ongeveer 939 kWh (3.381 MJ) op jaarbasis zijn, tegenover de huidige 2.029 kWh (7.303 MJ) op jaarbasis. Ook op de veldverlichting kan bespaard worden. De leverancier van de veldverlichting heeft aangegeven dat er weinig mogelijkheden zijn om voor de veldverlichting over te stappen op een energie zuinigere variant. De enige mogelijkheid is om over te stappen naar LED verlichting met een vermogen van 1.800 Watt. Dit betekent een verlaging van 20% ten opzichte van de huidige veldverlichting. Een bijkomend voordeel is dat de LED-verlichting met verschillende lichtsterktes kan werken. Tijdens trainingen kan er gewerkt worden met een lichtsterkte van 200 lx, in plaats van de gebruikelijke 300 lx tijdens wedstrijden. Uit een voorbeeld van de leverancier blijkt dat tijdens de trainingen ±50% kan worden bespaard, bovenop de verlaging van het vermogen. Wanneer tijdens de trainingen wordt gewerkt met dit lagere verlichtingsniveau, bedraagt de besparing op jaarbasis ongeveer 3.970 kWh (14.292 MJ) op een totaal van 6.624 kWh per jaar. Het jaargebruik zal dan 2.654 kWh bedragen. Of dit directe vervanging rechtvaardigt is de vraag. Hierover zal het bestuur van SC Everstein moeten beslissen, evenals dat er beslist zal moeten worden of een lager verlichtingsniveau tijdens trainingen gewenst is. Universiteit Twente | Energietechnische maatregelen

35

4.2.4 Koelruimte Op het huidige complex van SC Everstein staan negen koelkasten en twee vriezers. De vriezers worden gebuikt voor etenswaren. De koelkasten worden gebruikt voor het koelen van frisdrank, sterke drank en bier. De hoeveelheid koelkasten kan eenvoudig verminderd worden, wat energiebesparing tot gevolg heeft. Een overzicht van de bespaarde energie staat weergegeven in Tabel 21. Dit overzicht is gebaseerd op het gemeten energiegebruik, dat is weergegeven in hoofdstuk 2. Het eerste dat opvalt aan de koelkasten van SC Everstein is de enorme hoeveelheid gekoelde dranken. Voor het koelen van frisdranken worden drie koelkasten gebruikt. Wat de betreft de capaciteit is het goed mogelijk om de twee koelkasten die op de bar staan niet meer te gebruiken. De frisdrank die zich in deze koelkasten bevindt kan worden ondergebracht in de flessenkoeler. Dit levert een geschatte energiebesparing op van 1.029 kWh per jaar. Voor de koeling van bierflessen worden ook drie koelkasten gebruikt. Door de heersende ‘flessencultuur’ is het bijna onmogelijk om over te stappen op tapbier dat energiezuiniger is. Waar wel wat aan gedaan kan worden is de grote hoeveelheid koelruimte die de bierflessen in beslag nemen. Ten tijde van de metingen bevonden zich ongeveer 1.120 flesjes in de koelkasten. Dit staat gelijk aan 47 kratjes. Dit is aanzienlijk meer dan nodig is. Als wordt aangenomen dat alle teams die alcohol mogen nuttigen, 3 kratten bier op een zaterdag drinken, dan worden er maximaal 24 kratten bier gedronken. Dit is een forse overschatting omdat gemiddeld de helft van de teams uit voetbalt en dus pas weer rond half 6 op SC Everstein is. Er is dan simpelweg geen tijd om 3 kratten bier te drinken. Daarnaast zal een team niet snel 3 kratten bier drinken. Uitgaande van een team van 14 spelers, betekend dit dat iedere speler iets meer dan 5 biertjes moet drinken. Dit is veel omdat niet iedereen zal blijven en omdat niet iedereen bier drinkt. Het moge duidelijk zijn dat de huidige capaciteit voor Besparing per jaar bierflesjes veel te hoog is. Daarom kan er gemakkelijk Vriezer keuken ± 1.000 kWh een koelkast buiten gebruik worden gelaten. Hierbij 1e koelkast magazijn 994 kWh is de keuze voor de Heineken-koelkast logisch Heineken koelkast ± 1.934 kWh aangezien deze een glazen deur heeft en het hoogste Koelkasten achter bar 1.029 kWh vermogen. De besparing zal ongeveer 1.900 kWh op Koeling uit in 1.464 kWh jaarbasis zijn. Hiernaast kan ook de tweede koelkast zomerstop 6.393 kWh in het magazijn weg. Deze wordt enkele gebruikt Totaal voor een kleine hoeveelheid etenswaren, wat sterke Tabel 21: besparing op koeling drank. De inhoud kan gecombineerd worden met de koelkast in de keuken, hier is voldoende ruimte voor. De besparing bedraagt ongeveer 1.000 kWh op jaarbasis. De grootste gebruikers op het gebied van koeling zijn de vriezers. Op dit moment heeft SC Everstein twee vriezers in werking. Deze worden gebruikt voor ijsjes en voor frituur. Beide vriezers worden echter niet volledig benut. De ijsjes kunnen worden toegevoegd aan de vriezer in het magazijn. Hiervoor is voldoende ruimte, al is het mogelijk dat er met kleinere voorraden gewerkt moeten worden. De besparing zal ongeveer 1.000 kWh bedragen. Het gevolg van deze besparingen is dat de voorraden vaker aangevuld moeten worden. De dranken zullen vaker bijgevuld moeten worden, alhoewel de totale bijvulling hetzelfde zal blijven. De ingevroren goederen zullen frequenter besteld moeten worden omdat de opslagcapaciteit lager is. 36


Dit moet geen probleem vormen omdat de heer Frasa alles zeer goed bijhoudt en wekelijks bestellingen doet. Het kan zo zijn dat tijdens feestjes meer geconsumeerd zal worden dan dat er gekoeld wordt. Dit kan worden opgevangen door een extra koelkast die normaal gesproken niet wordt gebruikt, maar wordt benut tijdens de piekmomenten. Het huidige gebruik van koelkasten en vriezers, dat in hoofdstuk 1 valt onder overig gebruik, wordt met bovenstaande maatregelen terug gebracht van 68.677 MJ naar 50.933 MJ. Dit kan verder naar beneden worden gebracht door de koelkasten en de vriezers uit te zetten in de zomermaanden. Op deze momenten is er niemand aanwezig en dus hoeft de koeling niet gebruikt te worden. De koeling die blijft functioneren gebruikt 8.783 kWh op jaarbasis. Wanneer deze koeling gedurende de zomerstop, welke ongeveer twee maanden duurt, uitstaat wordt er ± 1.464 kWh bespaard. Dit staat gelijk aan 5.270 MJ, waardoor het toekomstige energiegebruik voor de post overig 45.664 MJ wordt. Een maatregel als deze neemt wel met zich mee dat er erg goed op de voorraden moet worden gelet in de periode voor de zomer. 4.2.5 Windenergie Windenergie is een voor de hand liggende optie om duurzaam energie op te wekken. Een grote windturbine kost echter veel geld, en is daarom niet mogelijk. Het is echter wel mogelijk om een kleinere windturbine neer te zetten, die bekend staat als de Urban Windmill. De energieopbrengst van een Urban Windmill hangt af van de windsnelheid. De gemiddelde windsnelheid in Everdingen is 4,5-5 m/s (Fortis Wind Energie). De opbrengst van een Donqi Urban Windmill is bij deze windsnelheid tussen de Figuur 10: Urban windmill 1.400 kWh en 1.800 kWh op jaarbasis (Donqi, 2011). Doordat het sportcomplex en de omgeving van SC Everstein een open karakter heeft kan het zijn dat de winsnelheid, en daarmee de opbrengst een stuk hoger ligt. 4.2.6 Verminderd watergebruik toiletten Het terug dringen van watergebruik is geen onderdeel van Trias Energetica. Toch is het onderdeel van een duurzaam gebouw. Dit wordt verwoord in de Trias Hydrica (Entrop & Brouwers, 2009). Deze methode lijkt erg op de Trias Energetica, en heeft als eerste stap het terug dringen van noodzakelijk watergebruik. Omdat het terugdringen van watergebruik duurzaam is, en omdat dit geld bespaart wordt dit onderdeel meegenomen in het onderzoek. Op een voetbalvereniging wordt regelmatig gebruik gemaakt van het toilet. Hierbij worden voornamelijk kleine boodschappen gedaan. Dit maakt het gemakkelijker om water te besparen. Hiernaast bevinden zich op het mannentoilet urinoirs. Besparen kan eenvoudig omdat het mogelijk is om deze te vervangen door waterloze urinoirs. Biocompact beschrijft dat deze urinoirs onder andere reukvrij zijn door een geurafsluiter en dat het urinoir gemakkelijk is schoon te maken doordat er geen onbereikbare randen zijn. Het waterloze toilet wordt onder andere gebruikt door 600 McDonald’s restaurants in Europa (Biocampact). De WC-potten kunnen vervangen worden door WC’s met een spaarknop. Hierbij gebruiken ze in de gewone stand bijvoorbeeld 4 liter en in de spaarstand 2 liter(Gustavsberg). Ten opzichte van de conventionele stortbakken, die 9 liter gebruiken per spoelbeurt, is dit een enorme verbetering. Universiteit Twente | Energietechnische maatregelen

37

In hoofdstuk 1 werd aangenomen dat er per week 125 mensen gebruik maken van de WC en 150 mensen van een urinoir. Het watergebruik op weekbasis is dan 1.330 liter. Bij een gebruik van 42 weken per jaar betekend dit dat er 55.860 liter water wordt doorgespoeld. Er wordt aangenomen dat van de 125 mensen die van de WC gebruik maken, 75 gebruik maken van de standaardknop en 50 van de spaarknop. Het totale watergebruik op weekbasis wordt 400 liter. Op jaarbasis is het toekomstige watergebruik 16.800 liter. Dit betekent een totale besparing op jaarbasis van 70%.

4.3 Toekomstig energiegebruik In deze paragraaf wordt weergegeven wat de invloed is van de energietechnische maatregelen die geschetst zijn in de twee voorbije paragrafen. In paragraaf 4.3.1 wordt de invloed van bouwkundige maatregelen weergegeven, terwijl in paragraaf 4.3.2 de invloed van installatietechnische maatregelen bepaald. 4.3.1 Invloed van bouwkundige maatregelen In het rekenprogramma EPU zijn de verschillende isolatiematerialen verwerkt. Tijdens deze berekeningen is gebruik gemaakt van het huidige complex. Alle kenmerken zijn hetzelfde gebleven, enkel de isolerende waardes van verschillende onderdelen zijn aangepast. Op deze manier kan worden bepaald welke besparing het isolatiemateriaal oplevert ten opzichte van de huidige situatie. Om een indicatie te geven welke vorm van isolatiemateriaal de grootste energiebesparing oplevert, is in eerste instantie per constructieonderdeel de isolatiewaarde aangepast, terwijl voor de andere constructieonderdelen de isolatiewaarde gelijk is gehouden. De resultaten zijn te zien in Tabel 22. In de tabel is te zien dat de Rc-waarde van de gevels afwijkt van de waarden die zijn gegeven in Tabel 14 en Tabel 15, dit komt doordat in de berekening de gevel is meegenomen, terwijl dat eerder niet het geval was. In de berekeningen is uitgegaan van een gemetseld bakstenen buitenblad, en een binnenblad dat bestaat uit kalkzandstenen lijmelementen of gemetselde bakstenen. Om een goede indicatie van de invloed van het isolatiemateriaal te geven is ook het oppervlak waarin het extra isolatiemateriaal zich bevindt gegeven. Een grote energiebesparing kan immers ook gewoon volgen uit een groot oppervlak. Daarom is in Tabel 22 ook de energiebesparing per m² waarover extra isolatiemateriaal is toegepast gegeven. Isolatie waarde Huidige situatie Vloeren Ramen Gevels Dak

Rc= 5,7 m²W/k U=1,4 W/m2K Rc= 7,27 m²W/k Rc = 9,18 m²W/k

Energiegebruik Besparing Besparing Averlies MJ/m² [MJ] [MJ] in % [m²] besparing 885.751 n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. 870.853 14.898 2% 490 88 790.264 95.487 11% 95 1303 692.726 193.025 22% 482 459 559.345 326.406 37% 494 718

Tabel 22: isolatiemateriaal per constructieonderdeel aangepast.

Uit de tabel blijkt dat met name de besparing per m² op glas erg groot is. Dit komt omdat in het oude gebouw vooral enkelglas aanwezig is. Dit levert veel transmissieverliezen op. De besparing die het aanbrengen van isolatiemateriaal in de vloeren oplevert is beperkt. Als er isolatiemateriaal gebruikt wordt met een Rc waarde van 5,7 m²W/k, dan geeft EPU een besparing van slechts 2% ten opzichte van de uitgangssituatie. Vanuit het oogpunt van energiebesparing heeft het isoleren van de vloeren 38


dus niet de hoogste prioriteit. Toch is het verstandig om de vloeren te isoleren omdat het niet isoleren van de vloeren een nadelig effect kan hebben op het klimaat in het complex en omdat er bijvoorbeeld schimmelvorming op kan treden. Verder valt op dat het isoleren van het dak een groot effect heeft. Dit komt enerzijds door de lage isolatiewaarde van het huidige dak en anderzijds door de hoge isolatiewaarde van het voorgestelde dak. Daarnaast vindt er veel transmissie plaats door het dak. De invloed van isolatiemateriaal in de gevels op het energiegebruik is ook significant. Alhoewel de toename van de isolatiewaarde van de gevels minder is dan die van het dak, is de besparing nog steeds 22%. Dit geeft aan dat het goed isoleren van de gevels belangrijk is en dat hier veel winst te boeken is. Isolatiematerialen Gevels Rc 7,27 Dak Rc 9,18 Ramen U 1,4 Vloeren Rc 5,7 Gevels Rc 7,27 Dak Rc 9,18 Ramen U 1,6 Vloeren Rc 5,7 Gevels Rc 5,68 Dak Rc 5,48 Ramen U 1,6, Vloeren Rc 2,85 Gevels Rc 7,27 Dak Rc 9,18 Ramen U 1,4

Energiegebruik [MJ] 261.349 267.790 283.861 268.368

tov oude situatie 70% 70% 68% 70%

tov optimum 100% 103% 110% 103%

Tabel 23: combinatie van verschillende isolatiematerialen, zonder naad- en kierdichting.

Isolatiemateriaal zal natuurlijk nooit in slechts één constructieonderdeel worden toegepast. Daarom zijn in Tabel 23 verschillende combinaties van isolatiematerialen weergegeven. De energie zuinigste variant levert een besparing op van 70% ten opzichte van de huidige situatie. In deze situatie is nog geen extra naad- en kierdichting toegepast. Wordt dat wel gedaan dan bedraagt de besparing zelfs 74%. Dit is de maximale besparing wanneer wordt uitgegaan van leverbare materialen. Voor de minimalisatie van het energiegebruik is deze combinatie dan ook optimaal. Uit de tabel blijkt nogmaals dat de aanwezigheid van isolatiemateriaal in de vloeren geen erg grote invloed heeft. Ook het gebruik van HR++ glas, met een Uraam van 1,6, ten opzichte van het gebruik van ZHR++, met een Uraam van 1,4, maakt niet veel verschil. In de tabel is ook een situatie weergegeven waarin isolatiemateriaal is gebruikt met een lagere isolatiewaarde voor alle constructieonderdelen. In deze situatie wordt slechts 2% minder energie bespaard, maar er wordt wel 10% energie voor verwarming meer gebruikt dan in de optimale situatie. Wanneer de energiebesparing van de optimale situatie wordt doorgetrokken naar het gemeten gebruik van 359.919 MJ per jaar, dan zal de besparing ongeveer 266.340 MJ per jaar bedragen. Na de toepassing van isolatiemateriaal zal het energiegebruik ongeveer 93.579 MJ per jaar bedragen. Dit staat gelijk aan 2.757 m³. 4.3.2 Invloed van installatietechnische maatregelen Er zijn verschillende installatietechnische maatregelen besproken, namelijk energieterugwinning uit douchewater, besparing op verlichting, besparing op koelruimte, verminderd watergebruik van toiletten, toepassing van zonnecollectoren in combinatie met een warmtepomp en gebruik van windenergie. Bij de bespreking van de invloed van deze maatregelen wordt onderscheid gemaakt op het soort energie dat gebruikt wordt. Zo zullen eerst maatregelen worden besproken die het gasgebruik terugdringen, en daarna de maatregelen die het elektriciteitsgebruik terugdringen. Dit is gedaan om een duidelijk beeld te scheppen van het toekomstig energiegebruik, verschillende Universiteit Twente | Energietechnische maatregelen

39

energievormen lopen nu immers niet door elkaar. De invloed van de verschillende maatregelen op het gasgebruik wordt cumulatief bepaald omdat de zonneboiler zowel thermische energie kan leveren voor de verwarming als voor de douches. De hoeveelheid benodigd gas wordt bepaald door het isolatiemateriaal, de douchewarmtewisselaar en de zonneboiler bij elkaar opgeteld. De toepassing van een energieterugwinsysteem voor douchewater zorgt ervoor dat 47,7% van de warmte uit doucheafvalwater kan worden teruggewonnen. Bij maximaal rendement zal de besparing 50.868 MJ zijn, het totale jaargebruik van de douches wordt dan 57.139 MJ, dit is 1.684 m³. Samen met de benodigde hoeveelheid gas voor verwarming is het toekomstig gasgebruik 4.441 m³, oftewel 150.718 MJ. Het gasgebruik kan verder worden teruggedrongen door het gebruik van een zonneboiler. Bij de aanleg van 400 m² aan zonnecollectoren wordt direct voorzien in 78.042 MJ per jaar van de thermische energievraag. De thermische energiebehoefte komt daarmee op 72.676 MJ per jaar. Dit is gelijk aan 2.141 m³. Door het gebruik van een warmtepomp kan worden voorzien in deze laatste behoefte aan thermische energie. Om te voorzien in 72.676 MJ aan thermische energie gebruikt de warmtepomp 11.062 kWh aan elektrische energie. De toepassing van energiezuinigere lampen in het gebouw, in combinatie met een regelsysteem, zorgt voor een besparing van 1.090 kWh, waardoor het toekomstig gebruik 939 kWh wordt. De eventuele toepassing van energiezuinigere veldverlichting, in combinatie met een lagere lichtsterkte tijdens trainingen zorgt ervoor dat het toekomstig elektriciteitsgebruik wordt verlaagd van 6.624 kWh naar 2.654 kWh. Het toekomstig elektriciteitsgebruik kan verder omlaag worden gebracht door efficiënter gebruik van de koelruimte. Door minder koelkasten te gebruiken en minder consumptiewaren te koelen kan het elektriciteitsgebruik worden verminderd met 4.929 kWh. Het energiegebruik van koelruimte valt onder overig energiegebruik. Het totale toekomstige overige elektriciteitsgebruik bedraagt 14.120 kWh per jaar, oftewel 45.664 MJ. De Urban Windmills kunnen voor 6.400 kWh per jaar voorzien in de elektriciteitsbehoefte. Bij elkaar opgeteld bedraagt de totale elektriciteitsbehoefte 22.375 kWh per jaar, of 80.549 MJ. Hier bovenop komt 21.139 kWh, of 76.101 MJ, die tijdens de metingen niet verklaard is. Omdat metingen dit gebruik niet hebben kunnen verklaren was het ook niet mogelijk om maatregelen te geven die dit gebruik terugdringen. Toch kan het zo zijn dat dit onverklaarde gebruik onder een post valt waar wel een maatregel voor is gegeven, waardoor er wel besparing optreedt onder het onverklaarde energiegebruik.

4.4 Deelconclusie In eerdere hoofdstukken is al naar voren gekomen dat er veel mogelijkheden zijn om energie te besparen, vooral op het gebied van gasgebruik. Ook uit dit hoofdstuk is dat duidelijk gebleken. Daarmee is een antwoord gegeven op de derde onderzoeksvraag: Welke maatregelen kan SC Everstein nemen om het energiegebruik terug te dringen en te verduurzamen? 40


In deze conclusie zullen alle maatregelen worden genoemd. Op het gebied van gasgebruik is voorgesteld om isolatiemateriaal te gebruiken met een hoge isolatiewaarde. Het toekomstig gasgebruik kan verder worden terug gedrongen door de toepassing van energieterugwinning uit douchewater. Door gebruik te maken van een zonneboiler kan het gasgebruik verder worden verminderd. In deze overgebleven behoefte aan thermische energie kan volledig worden voorzien door een warmtepomp. Hiervoor heeft de warmtepomp 5.758 kWh per jaar aan elektrische energie nodig. Een overzicht van het toekomstig energiegebruik is gegeven in Tabel 24. Huidig gebruik [MJ] 96.711

Onverklaard Totaal

Gebruik na maatregelen [MJ] 0

Gebruik na maatregelen [kWh] 0

Besparing [%] 100%

359.919

0

0

100%

23.847

9.554

2.654

60 %

7.303

3.380

939

54 %

68.677

45.664

14.120

34 %

0

39.823

11.062

n.v.t.

0

-23.040

-6.400

n.v.t.

76.101

76.101

21.139

0%

632.558

156.650

43.514

76 %

Tabel 24: Totaaloverzicht energiegebruik voor en na maatregelen

Het toekomstig elektriciteitsgebruik voor verlichting, vallend onder , is lager dan het huidige energiegebruik door de toepassing van energiezuinigere verlichting en door een regelsysteem. Na uitvoering van deze maatregelen zal het elektriciteitsgebruik voor binnenverlichting 939 kWh bedragen. De toekomstige hoeveelheid elektriciteit die benodigd is voor de veldverlichting bedraagt 2.654 kWh. Het efficiënter gebruik van de koelruimte zorgt voor een besparing van op jaarbasis 4.929 kWh, waardoor het jaargebruik voor deze post 14.120 kWh wordt. De installatie van vier Urban Windmills zorgt ervoor dat voor 6.400 kWh per jaar wordt voorzien in de eigen elektriciteitsbehoefte. De totale toekomstige elektriciteitsbehoefte bedraagt 21.139 kWh per jaar, of 76.101 MJ per jaar. De post onverklaard energiegebruik blijft op dezelfde hoogte als tijdens de metingen. Omdat dit energiegebruik niet onder een specifieke post valt, is het niet mogelijk om te berekenen wat het toekomstig energiegebruik van deze post is. Wel is het aannemelijk dat het toekomstig energiegebruik lager zal zijn dat het gemeten energiegebruik omdat delen van deze post onder andere posten, waar wel maatregelen voor zijn, zullen vallen.


41

5 Discussies De doelstelling die is geformuleerd in de inleiding is ruim gehaald met 76% tegenover de gewenste 55%. Desalniettemin zijn er enkele punten van discussie. Deze discussie is ingedeeld aan de hand van de hoofdstukken. Eerst zullen punten besproken worden die gaan over hoofdstuk 2; werkelijk energiegebruik. Vervolgens gaat de discussie over hoofdstuk 3; theoretisch energiegebruik en als laatste over hoofdstuk 4; energietechnische maatregelen. Hoofdstuk 2 behandelt de verrichtte metingen. Het merendeel van de metingen is goed uitgevoerd. Enkele koelkasten zijn niet doorgemeten vanwege een niet geheel kloppende planning. Hierdoor is het energiegebruik van deze koelkasten geschat op basis van de metingen van andere koelkasten in combinatie met hun vermogen. Dit levert een niet geheel correct beeld op. Het aantal koelkasten dat niet gemeten is, is klein en daarom is de invloed van een eventueel verkeerde schatting niet erg groot. De metingen van het energiegebruik van de koelkasten zijn verricht in februari, en vervolgens lineair doorgetrokken voor een jaargebruik. Dit is niet helemaal juist aangezien een koelkast in de zomer meer energie gebruikt in de zomer dan in de winter. Een andere punt van discussie is de meting van het gasgebruik. Aan het begin van de metingen heeft de kantinebeheerder de thermostaat lager gezet ten opzichte van eerdere jaren. Vanuit energetisch oogpunt was dit een goede zet, maar dit zorgde er voor dat een deel van de gasrekening niet verklaard kon worden door de metingen. Dit zorgt er onder andere voor dat er een post ‘onverklaard’ ontstaan is. Doordat deze post onverklaarbaar is, kan er ook geen besparingmaatregel aan gekoppeld worden. Dit zorgt ervoor dat de post ‘onverklaard’ in de conclusie ongeveer de helft is van het totale toekomstige gebruik. Het gemeten gasgebruik is doorgetrokken naar het hele jaar door het gebruik van graaddagen. Dit is een goede methode, maar bij deze methode wordt ervan uitgegaan dat het gebruik van de verwarming wordt afgestemd op de temperatuur. De thermostaat stond echter constant aan, op een nog steeds hoge temperatuur, wat er voor zorgt dat de graaddagen methode het werkelijke jaarlijkse gasgebruik onderschat. Dit is dus hoger dan is weergegeven in hoofdstuk 2. In hoofdstuk 3 verschillen enkele posten significant met de gemeten waarden. Het meest in het oog springt het verschil voor de post verwarming. Dit kan een aantal oorzaken hebben. Dit kan onder andere komen doordat in de maanden juni tot en met augustus de verwarming uitstaat. Bij de berekeningen wordt er vanuit gegaan dat er in deze maanden wel verwarmd wordt. Hiernaast zijn de kleedkamers geschaard onder de functie ‘bijeenkomst functie, zonder alcohol’. Dit betekend dat er evenveel verwarmd wordt als in de kantine en eerste verdieping. In werkelijkheid is dit niet het geval. Elke kleedkamer heeft slechts één radiator, terwijl er ongeveer evenveel staan in de kantine alleen. Dit zorgt voor een forse overschatting van de hoeveelheid energie die voor verwarming moet worden gebruikt. Ditzelfde geldt voor de gang. Er zijn wel verwarmingen aanwezig, maar het aantal is gering. Het grote verschil tussen het berekende en het gemeten energiegebruik voor verwarming komt door een onderschatting van de gemeten waarde. De verklaring hiervoor is hierboven al gegeven. Van grote invloed op de benodigde energie voor verwarming zijn de isolerende waardes van de scheidingsconstructie. In de berekening zijn waardes gebruikt die worden gegeven in ISSO 82.1. De waardes in ISSO 82.1 zijn niet erg secuur omdat ze een vrij breed scala aan scheidingsconstructies moeten dekken. De EPU berekening is ook gedaan met handberekende waarden. Dit zorgt voor een lager energiegebruik voor verwarming. Er is verder gerekend met de ISSO-waarden omdat dit 42

Discussies | Universiteit Twente

officiële richtwaarden zijn. In de resultaten wordt onderscheid gemaakt tussen een berekening met isolatiewaarden volgens ISSO 82.1 en een berekening met zelf berekende isolatiewaarden. Bij de weergave hiervan is echter ook een verschil in het energiebudget zichtbaar. Dit hoort niet en hier is derhalve een invoerfout in EPU gemaakt. De post verlichting wordt door EPU ook veel hoger geschat dan dat de metingen weergeven. Dit komt doordat de aanwezigheidsgraad op een voetbalclub erg laag is. EPU werkt met veel langere brandtijden. Door dit specifieke gebruik van het complex wordt het energiegebruik voor verlichting fors overschat. De veldverlichting kan het totale verschil in energiegebruik niet goedmaken. EPU rekent het gebouwgebonden energiegebruik uit. Hierbij wordt de manier waarop de gebruiker omgaat met het gebouw niet meegenomen. Deze omgang levert echter wel een bijdrage aan het werkelijke energiegebruik. Doordat deze omgang niet is meegenomen wordt het lastiger om de invloed van maatregelen te voorspellen wat ervoor zorgt dat de foutmarge groter wordt. Een belangrijke beperking van de berekeningen in hoofdstuk 4 is dat met name de besparing op verwarming van het gebouw gebaseerd is op de afmetingen van het oude gebouw. Dit zorgt ervoor dat de beschreven besparingen enkel geldig zijn bij een gebouw met dezelfde afmetingen. Een andere mogelijkheid was er echter niet omdat er nog niet voldoende gegevens over de nieuwbouw beschikbaar waren tijdens de uitvoering van het onderzoek. De resultaten in hoofdstuk 4 geven echter wel een goede indicatie over de mate waarin bespaard kan worden op het gebied van verwarming van het gebouw wanneer men een keuze moet maken tussen verschillende isolatiematerialen. De afmeting van de zonnecollector die wordt besproken in paragraaf 4.2.2 is tijdens de berekeningen niet gevarieerd. Dit was wel beter geweest aangezien het mogelijk is dat het bestuur van SC Everstein besluit om een kleiner systeem te gebruiken. De gevolgen van een kleiner systeem zijn niet in kaart gebracht, hierover dient overlegd te worden met de leverancier. Een ander punt dat onderzocht moet worden is de hoeveelheid ventilatie die in de toekomstige situatie moet worden toegepast. Dit is in dit onderzoek niet gedaan omdat er onvoldoende informatie beschikbaar was over de nieuwbouw en omdat er niet kon worden vergeleken met de oude situatie, in de oude situatie is immers geen mechanische ventilatie. Ook maakt het specifieke gebruik van een sportkantine, namelijk ’s avonds, het moeilijk om een schatting te maken van de hoeveelheid benodigde ventilatie, aangezien de meeste beschikbare informatie, en ook EPU, uitgaan van een gebruik dat ook overdag plaats vindt.

Universiteit Twente | Discussies

43

6 Conclusies In de afgelopen drie hoofdstukken is getracht om te voldoen aan de doelstelling die aan het begin van het onderzoek is geformuleerd: Het aanreiken van maatregelen om het werkelijke energiegebruik van SC Everstein met minimaal 55% te verlagen. Om deze doelstelling te behalen is een drietal deelvragen opgesteld. De eerste deelvraag luidt als volgt: Wat is het werkelijke energiegebruik van SC Everstein? Om een antwoord op deze vraag te krijgen is de energiebalans voor het werkelijke energiegebruik van SC Everstein opgesteld:

De linkerkant van de vergelijking is verkregen door naar de Gebruik, In m³ of energierekeningen te kijken. De rechterkant van de MJ kWh vergelijking is verklaard door het uitvoeren van metingen. De 632.558 resultaten van deze metingen staan weergegeven in Tabel 25. 96.711 2.850 m³ 359.919 10.605 m³ Uit deze metingen bleek dat SC Everstein met name veel 23.847 6.624 kWh energie gebruikt voor de verwarming van het gebouw. Dit 7.303 2.029 kWh komt ook naar voren in de hoeveelheid gas die gemiddeld op 68.677 19.077 kWh jaarbasis wordt gebruikt, namelijk 15.536 m³. Ook wordt er 76.101 veel energie gebruikt voor de koeling van eten en drinken dat valt onder de post ‘overig’. Een volledig overzicht van het Tabel 25: invulling energiebalans huidig gebruik gemiddeld jaarlijkse energiegebruik is gegeven in Tabel 26. Tijdens de metingen zijn ook de afmetingen en Gasgebruik 15.536 m³ verschillenden isolatiewaarden van het sportcomplex van SC Elektriciteitsgebruik 39.123 kWh Everstein bepaald. Deze gegevens dienden als input voor de Watergebruik 710 m³ beantwoording van de tweede deelvraag: Wat is het Tabel 26: gemiddeld huidig jaarlijks karakteristieke energiegebruik van SC Everstein? Het energiegebruik antwoord op deze vraag is verkregen door gebruik te maken van het rekenprogramma EPU. Met dit programma kan het gebouwgebonden energiegebruik worden bepaald. De eerder genoemde afmetingen en isolatiewaarden dienen als input, Berekend met Berekend met maar ook de installatietechnische gegevens zijn ISSO Rc eigen Rc input. Voor de isolatiewaarden zijn per waardes waardes constructieonderdeel verschillende waarden 883.161 MJ 612.965 MJ Qverwarming gebruikt, namelijk waarden die volgen uit ISSO13.189 MJ 12.835 MJ Qtapwater normen en waarden die zelf berekend zijn. De Q 10.824 MJ 10.537 MJ pomp uitkomsten van de berekening staan in Tabel 27. Na Q 194.839 MJ 189.666 MJ verlichting de berekening met EPU bleek dat de Qoverig n.v.t. n.v.t. energieprestatiecoëfficiënt van het complex van SC Qnietverklaard n.v.t. n.v.t. Everstein 4,16 respectievelijk 3,20 is. Uit deze Qtotaal 1.102.013 MJ 826.004 MJ resultaten blijkt wederom dat de hoeveelheid Qtoelaatbaar 539.111 MJ 516.142 MJ benodigde energie voor verwarming erg hoog is. Tabel 27: uitkomst berekeningen theoretisch energiegebruik

44

Conclusies | Universiteit Twente

Hoofdstuk 4 geeft antwoord op de derde deelvraag: Welke maatregelen kan SC Everstein nemen om het energiegebruik terug te dringen en te verduurzamen? Bij beantwoording van deze vraag is dezelfde volgorde aangehouden als in hoofdstuk 3, namelijk eerst bouwkundige kenmerken en vervolgens installatietechnische kenmerken. De toepassing van de voorgestelde isolatiematerialen kan zorgen voor een vermindering van de thermische energievraag met 226.340 per jaar, dit is 7.876 m³ gas per jaar. Op basis van een gasprijs, prijspeil 2011, van € 0,64 per m³ zal de besparing € 4.955,per jaar zijn. Een andere manier waarop het gasgebruik kan worden teruggedrongen is de toepassing van een douchegoot waarmee energie teruggewonnen kan worden uit douchewater. Het maximale rendement van dit systeem is 47,7%, met dit systeem wordt 50.868 MJ minder energie gebruikt, of 1499 m³ gas. Bij een gasprijs van € 0,64 per m³ zal de besparing € 959,- op jaarbasis zijn. De laatste 39.823 MJ aan thermische energie die benodigd is voor de verwarming van douchewater en voor verwarming van het gebouw, kan geleverd worden door een warmtepomp. De besparing van variabele gaskosten door toepassing van een warmtepomp is € 751,-. Doordat een gasaansluiting niet langer nodig is, is het ook niet meer nodig om de vaste aansluitkosten te betalen. Hierdoor wordt circa € 250,- bespaard. De besparing op de kosten voor gasgebruik die aan specifieke maatregelen kan worden toegekend is bij elkaar € 6.915,- Doordat het gas volledig kan worden afgesloten is de besparing ook te berekenen via het gemiddelde jaarlijks gasgebruik, dat 15.536 m³ bedraagt. Bij een prijs van €0,62-0,64, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen twee tariefschijven, en vaste kosten van € 250,-, zal de besparing op gas circa € 9.983,bedragen.

Soort maatregel

Kostenbesparing

Toepassing isolatiemateriaal Energieterugwinning uit douchewater Warmteopwekking pomp Gebruik warmtepomp Aansluiting op gasnet opzeggen Besparing op verlichting Efficiënter gebruik koelruimte Urban Windmills Waterloze urinoirs en spaarknop

€ 4.955,€ 959,€ 751,-€ 2.334,€ 250,€ 790,€ 1.128,€ 1.129,€ 50,-

Tabel 28: overzicht kostenbesparingen bij toepassing maatregelen

Het elektriciteitsgebruik kan ook verlaagd worden door de in hoofdstuk 4 voorgestelde maatregelen. Het aanbrengen van energiezuiniger LED-verlichting in het gebouw zorgt voor een besparing van 1.090 kWh per jaar. Het toekomstige gebruik wordt 939 kWh tegenover het huidige gebruik van 2.029 kWh. De kostenbesparing die dit oplevert is € 230,- op jaarbasis. Door de veldverlichting ook te vervangen door LED-lampen en de lichtsterkte te halveren tijdens trainingen kan 2.654 kWh per jaar worden bespaard, waardoor het toekomstige gebruik 3.970 kWh per jaar wordt. Dit levert een kostenbesparing van € 560,- per jaar op. Een efficiënter gebruik van de koelruimte, en dus minder koelruimte, kan zorgen voor een lager toekomstig energiegebruik. Deze maatregel levert een besparing op van 4.929 kWh per jaar op. Ook kunnen de koelkasten en vriezers tijdens de zomerstop uitgezet worden. Dit zorgt ervoor dat de koelruimte op jaarbasis 1.464 kWh elektriciteit minder gebruikt. De totale kostenbesparing, ervan uitgaande dat de verdeling over normaal- en laag gebruik gelijk is, zal € 1.128,- bedragen. Voor de Universiteit Twente | Conclusies

45

prijs van normaal gebruik wordt € 0,21 genomen en voor de prijs van laag gebruik € 0,14. Dit is gebaseerd op het prijspeil van 2009. In een gedeelte van de elektriciteitsvraag kan worden voorzien door de hernieuwbare energiebron wind. Door de toepassing van vier Urban Windmills kan 6.400 kWh op jaarbasis worden opgewekt. Wanneer wederom wordt uitgegaan van een gelijke verdeling over normaal- en laag gebruik zal de besparing € 1.129,- per jaar bedragen. De toepassing van spaarknoppen op de toiletten en waterloze urinoirs kan het watergebruik van de toiletten terugdringen met 39,06 m³. Op basis van een prijs per m³ van € 1,28 (Cijfernieuws.nl), is de kostenbesparing van deze maatregelen € 50,- per jaar. Tegenover deze besparingen staan een toename van kosten die de toepassing van een warmtepomp met zich meebrengt. Bij een toekomstig elektriciteitsgebruik van 11.062 kWh zal de toename in de kosten € 2.334,bedragen. Een overzicht van alle besparing en extra kosten is per maatregel weergegeven in Tabel 28.

Toekomstig gebruik[kWh] 2.654

Kosten € 559,96

939

€ 133,31

14.120

€ 2.491,86

11.062

€ 2.333,94

-6.400

€ -1.129,45

21.139 € 3.730,55 Door toepassing van deze maatregelen kan de Onverklaard 43.514 € 8.120,15 gasaansluiting worden opgezegd, wat ervoor zorgt dat Totaal de energiekosten volledig worden gemaakt door Tabel 29: variabele kosten toekomstig elektriciteitsgebruik. Een plaatje van deze kosten is elektriciteitsgebruik weergegeven in Tabel 29. Uit de tabel blijkt dat de variabele kosten voor elektriciteitsgebruik € 8.120,15 bedragen. In de kostenberekening is het energiegebruik van de post ‘onverklaard’ gelijkmatig verdeeld over normaal- en laag gebruik. In de tabel zijn de vaste aansluitkosten niet weergegeven, deze zullen gelijk blijven. Bovendien zullen ook de kosten voor watergebruik blijven bestaan.

46

Conclusies | Universiteit Twente

7 Aanbevelingen In dit hoofdstuk staat weergegeven wat aanbevolen wordt aan het bestuur van SC Everstein. Voor de impact van de specifieke maatregel wordt verwezen naar eerdere hoofdstukken. De belangrijkste maatregel die genomen kan worden is het toepassen van het isolatiemateriaal dat wordt behandeld in paragraaf 4.1. Dit isolatiemateriaal heeft een hoge isolatiewaarde en zorgt derhalve voor een hoge energiebesparing. Bovendien maakt het isolatiemateriaal onderdeel uit van de thermische schil, welke een lange levensduur heeft. De terugverdientijd wordt dus verspreid over een lange periode. Een verdere reden om deze maatregel uit te voeren is dat het in een later stadium moeilijk is om extra isolatiemateriaal toe te voegen. Het terugbrengen van het gasgebruik kan verder eenvoudig bereikt worden door de toepassing van een energieterugwinsysteem in de douches. Het douchegebruik bij een voetbalvereniging is hoog, wat dit tot een belangrijke maatregel maakt. De eenvoud van deze maatregel in combinatie met de hoge mate van douchegebruik maakt dit tot een belangrijke maatregel. Het elimineren van het gasgebruik verdient ook de nodige aandacht. Hierdoor zullen de vaste kosten van de gasaansluiting verdwijnen. Om het gasgebruik te elimineren is het aan te bevelen om zonnecollectoren te plaatsen op het dak. Een zuidelijke oriëntatie met een hoek van 35: verdient de voorkeur. In combinatie met een warmtepomp is het gasgebruik volledig te elimineren. Een andere eenvoudige maatregel betreft het gebruik van koelruimte. Door efficiënter gebruik te maken van de koelruimte, en door het uitzetten van de koeling in de zomer, kan het toekomstige elektriciteitsgebruik van de koelruimte worden terug gebracht. Vanwege de eenvoud van deze maatregel is het aan te raden om deze maatregel per direct uit te voeren. Niet alleen wordt er direct geld bespaard, ook kan er ervaring met deze maatregel worden opgedaan en kunnen gefundeerde keuzes worden gemaakt over het toekomstig gebruik van de koelruimte. Het is aan te bevelen om de lampen in het nieuwe gebouw te voorzien van LED-verlichting. Deze soort verlichting is erg zuinig en heeft een lange levensduur. Wel dient er naar de kwaliteit van LEDverlichting gekeken te worden, daar deze momenteel niet erg hoog is. Wanneer de veldverlichting gekeken wordt dient ook gekeken te worden naar de optie van LED-verlichting. Ook is het aan te bevelen om de lichtsterkte variabel te maken. Hierdoor wordt tijdens training minder elektriciteit gebruikt voor de veldverlichting. Een drietal andere oplossingen zijn de toepassing van spaarknoppen op het toilet, de installatie van waterloze urinoirs en de installatie van de Urban Windmills. Alhoewel het niet erg rendabel is om deze maatregelen door te voeren, kunnen ze toch een belangrijke functie hebben. Ze kunnen namelijk gebruikt worden als basis voor een sponsorplan: SC Everstein is straks één van de eerste voetbalverenigingen die een duurzaam sportcomplex heeft. Doordat er energie wordt bespaard, wordt er fors minder geld uitgegeven aan energiekosten. Naast het besparen van kosten, kan er echter ook geld worden gegenereerd worden met de bouw van het duurzame complex. Doordat gedurende het jaar vele voetbalclubs SC Everstein zullen bezoeken, komen veel clubs in aanraking met de verduurzaming van SC Everstein. De waterloze urinoirs en de Urban Windmills zullen erg in het oog springen. Hierdoor kunnen bezoekende clubs enthousiast worden over de Universiteit Twente | Aanbevelingen

47

getroffen maatregelen. Dit kan erg interessant zijn voor bedrijven die duurzame oplossingen aanbieden. Deze bedrijven kunnen SC Everstein gaan sponsoren. Dit kan door een duurzame maatregel direct te koppelen aan een bedrijf, door bijvoorbeeld het logo van een bedrijf op een Urban Windmill te plakken, maar kan ook door een advertentie op de website of door een advertentie in het programmaboekje. Bij één van de gesprekken met een bedrijf over dit onderzoek werd direct aangegeven dat dat bedrijf geïnteresseerd was in sponsoring. Dit geeft aan dat er in potentie veel sponsoring kan worden binnen gehaald met de verduurzaming. Bij het aansturen op extra sponsoring is het wel belangrijk om maatregelen te treffen die in het oog springen. De waterloze toiletten en de Urban Windmills zullen in eerste instantie misschien niet terug verdiend worden tijdens hun levensduur, maar ze hebben wel een grote toegevoegde waarde op het gebied van sponsoring.

48

Aanbevelingen | Universiteit Twente

Referenties 6minutes.be. (sd). www.6minutes.be. Opgeroepen op maart 2011, van http://www.6minutes.be/nl/Artikel.aspx?ArtikelID=7952&RubriekID=14 Biocampact. (sd). www.biocompact.bl. Opgeroepen op 4 12, 2011, van http://www.biocompact.nl/content/view/13/44/lang,nl/ Cijfernieuws.nl. (sd). www.cijfernieuws.nl. Opgeroepen op mei 24, 2011, van http://www.cijfernieuws.nl/water.html Donqi. (2011). Potentiële opbrengst van de molen. Entrop, A., & Brouwers, H. (2009, October 26). Assessing the sustainability of buildings using a framewrok of triad approaches. Journal of Building Appraisak , pp. 293-310. Fortis Wind Energie. (sd). www.fortiswindenergy.com. Opgeroepen op april 11, 2011, van fortiswindenergy.com: http://www.fortiswindenergy.com/nl/producten/bestelprocedure Gustavsberg. (sd). Gustavsberg. Opgeroepen op 4 12, 2011, van www.gustavsberg.com: http://www.gustavsberg.com/28081_46004.asp JLM Glas. (sd). www.jlmglas.nl. Opgehaald van http://www.jlmglas.nl/index.php?c=27 KNMI. (2010, september). Opgeroepen op februari 2, 2011, van www.knmi.nl: http://www.knmi.nl/klimatologie/achtergrondinformatie/zonop2011.pdf Komo ©. (sd). www.ecotherm.nl. Opgeroepen op 4 13, 2011, van http://www.ecotherm.nl/producten/spouwisolatie_spouw_muur_isolatie_pur/ecotherm_slimline.as px Komo. (sd). www.komo.nl. Opgeroepen op 4 12, 2011, van http://www.komo.nl/ KWA. (sd). www.KWA.nl. Opgeroepen op maart 25, 2011, van http://www.kwa.nl/nl/content/graaddagen-en-koeldagen NPR 2917. (2005). Rekenprogramma energieprestati utiliteitsbouw op CD-ROM met handboek in pdfformaat. Delft: NNI. Rockwool. (sd). www.rockwool.nl. Opgeroepen op 4 12, 2011, van http://www.rockwool.nl/files/RWBNL/documents/pdf/NL/brochures/Prijslijst.pdf SenterNovem. (2004). Relatie tussen EPC en werkelijk energiegebruik bij kantoorgebouwen. www.apparatenkampioen.nl. (2009). Opgeroepen op maart 4, 2011, van www.apparatenkampioen.nl: http://www.apparatenkampioen.nl/tips/kookplaten/

Universiteit Twente |
49

Bijlagen De volgende paragrafen bevatten bijlagen die gebruikt zijn bij de hoofdtekst, maar die vanwege de overzichtelijkheid niet zijn weergegeven in de hoofdtekst.

Bijlage 1: Energierekeningen In deze bijlage staan de energierekeningen van SC Everstein. Deze zijn verkregen via het archief. Voor het gasgebruik is eveneens gebruik gemaakt van de website van Eneco. Elektriciteit Op dit gebied is gebruik gemaakt van gegevens vanaf 2005. Voor elke maand is een elektriciteitsgebruik terug gevonden. De gebruiken zijn per jaar weergegeven. Naast de gebruiken zijn ook de prijzen van het specifieke jaar weergegeven.

Gebruik 2005 Jaargebruik laag: 15.440 kWh Jaargebruik normaal: 21.360 kWh

Gebruik in kWh

Elektriciteitsgebruik 2005 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0

Normaal gebruik Laag gebruik

Bijlagen | Universiteit Twente

December

50

November

Tabel 30: elektriciteitskosten 2005

Oktober

€ 0,0178 € 0,0357 € 0,00099 € 0,031 € 0,0634 € 0,0705 € 0,0263

September

Netbeh., verbruik laag Netbeh., verbruik normaal Netbeh., systeemdiensten Eneco, verbruik laag Eneco, verbruik normaal Energiebel. 0-10.000 kWh Energiebel. 10.000-50.000 kWh

Augustus

Juli

Juni

Mei

April

Maart

Februari

Januari

Grafiek 6: eleketriciteitsgebruik 2006


Gebruik in kWh

Elektriciteitsgebruik 2006 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0


December

November

Oktober

September

Augustus

Juli

Juni

Mei

April

Maart

Februari

Januari

Grafiek 7: elektriciteitsgebruik 2006

Netbeheerder, verbruik laag Netbeheerder, verbruik normaal Netbeheerder, systeemdiensten Eneco, verbruik laag Eneco, verbruik normaal Energiebelasting 0-10.000 kWh Energiebelasting 10.000-50.000 kWh

€ 0,0178 € 0,0357 € 0,00099 € 0,0389 € 0,0698 € 0,0705 € 0,0363



Universiteit Twente | Bijlagen

51

Gebruik in kWh



December

November

Oktober

September

Augustus

Juli

Juni

Mei

April

Maart

Februari

Januari



€ 0,0185 € 0,037 € 0,00117 € 0,0479 € 0,0993 € 0,0716 € 0,0369



Elektriciteitsgebruik 2008 6000 Normaal gebruik

Gebruik in kWh

5000 4000

Laag gebruik

3000 2000 1000 0 December

November

Oktober

September


Augustus

52

Juli

Juni

Mei

April

Maart

Februari

Januari



€ 0,0185 € 0,037 € 0,0017 € 0,0471 € 0,0919 € 0,0727 € 0,0375



Gebruik in kWh



December

November

Oktober

September

Augustus

Juli

Juni

Mei

April

Maart

Februari

Januari



€ 0,016 € 0,032 € 0,0013 € 0,0635 € 0,1055 € 0,1085 € 0,0398


Gebruik 2010 Voor het jaar 2010 is het elektriciteitsgebruik van twee maanden beschikbaar in het archief. Periode Januari 2010 Februari

Laag verbruik 840 kWh 920 kWh

Normaal verbruik 1.040 kWh 1.560 kWh

Tabel 35: elektriciteitsgebruik 2010


53

Gas Voor het gasgebruik is gebruik gemaakt van gegevens vanaf medio 2003. De gegevens zijn ook in een grafiek gezet, waaraan een trendlijn is toegevoegd. 9503 m3 13375 m3 16061 m3 12247 m3 16 m3 35769 m3 13585 m3

2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010

Tabel 36:historisch gasgebruik

Gasgebruik per jaar 40000 Gasgebruik [m³]

35000 30000 25000 20000 15000 10000

Series2

5000 0

Grafiek 11: gasgebruik per jaar

Water Van het watergebruik zijn gegevens gebruikt vanaf 2002. Deze gegevens zijn verkregen via het archief. 631 m3 634 m3 846 m3 713 m3 710 m3 647 m3 786 m3

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Tabel 37: watergebruik 2002-2008

54


Bijlage 2: Gasmeterstanden In deze bijlage staan de bijgehouden meterstanden. Tabel 38 laat de gasmeterstanden zien. Tabel 39 geeft de watermeterstanden weer. In Tabel 40 staan de elektriciteitsmeterstanden, de codering van de elektriciteitsmeter staat in Tabel 41. Op zes dagen zijn de gasmeterstanden intensief bijgehouden. Uit de meterstanden is een gemiddeld uurgebruik over die dag verkregen, deze is af te lezen in de laatste kolom. Daarnaast zijn eventuele opmerkingen toegevoegd. De meterstanden zijn gebruikt om het gasgebruik voor de verwarming van de accommodatie en voor de verwarming van douchewater te berekenen. uur

minuut

Meter stand

delta

duur

gebruik per uur

opmerking

7-feb

0-meting

14

22

75378,78

nvt

nvt

nvt

8-feb

0-meting

12

36

75448,88

nvt

nvt

nvt

14

22

75453,17

4,29

1,77

2,43

15

21

75455,6

2,43

0,98

2,47

9

33

75884,59

nvt

nvt

nvt

10

32

75885,34

0,75

0,98

0,76

11

32

75885,34

0

1,00

0,00

12

34

75885,4

0,06

1,03

0,06

13

34

75885,64

0,24

1,00

0,24

14

40

75885,88

0,24

1,10

0,22

16

49

75886,35

0,47

2,15

0,22

9

19

75982,37

nvt

nvt

nvt

10

21

75984,68

2,31

1,03

2,24

11

18

75986,35

1,67

0,95

1,76

12

41

75988,63

2,28

1,38

1,65

14

32

75991,47

2,84

1,85

1,54

16

21

75994,19

2,72

1,82

1,50

17

31

75996,4

2,21

1,17

1,89

douchemetingen uitgevoerd, dus ongeldig

9

24

76034,64

nvt

nvt

nvt

verwarming half aan door veel zon

10

20

76037,73

3,09

0,93

3,31

11

17

76039,95

2,22

0,95

2,34

12

14

76042,75

2,8

0,95

2,95

13

1

76044,15

1,4

0,78

1,79

14

35

76046,99

2,84

1,57

1,81

15

17

76047,68

0,69

0,70

0,99

16

54

76049,4

1,72

1,62

1,06

14-feb

16-feb

17-feb

0-meting

0-meting

0-meting

gemiddeld per uur

2,44

Verwarming stond uit door zon.

0,24

1,71

1,97


55

18-feb

1-mrt

3-mrt

0-meting

0-meting

0-meting

8

32

76102,18

nvt

nvt

nvt

9

34

76105,78

3,6

1,03

3,48

10

43

76109,11

3,33

1,15

2,90

12

40

76115,37

6,26

1,95

3,21

14

6

76120,04

4,67

1,43

3,26

15

20

76124,15

4,11

1,23

3,33

15

55

76125,73

1,58

0,58

2,71

9

18

76891,39

nvt

nvt

nvt

10

23

76894,78

3,39

1,08

3,13

11

23

76895,27

0,49

1,00

0,49

12

17

76897,43

2,16

0,90

2,40

13

17

76899,66

2,23

1,00

2,23

14

25

76899,66

0

1,13

0,00

14

45

76901,58

1,92

0,33

5,76

15

18

76902,25

0,67

0,55

1,22

16

22

76904,77

2,52

1,07

2,36

16

58

76904,87

0,1

0,60

0,17

9

19

77025,2

nvt

nvt

nvt

10

22

77028,31

3,11

1,05

2,96

11

19

77031,12

2,81

0,95

2,96

12

29

77032,01

0,89

1,17

0,76

13

39

77034,14

2,13

1,17

1,83

14

52

77034,7

0,56

1,22

0,46

15

46

77034,7

0

0,90

0,00

16

32

77037,17

2,47

0,77

3,22

3,19 verwarming vol aan door ontbreken zon

1,76 verwarming vol aan door ontbreken zon

2,06 verwarming redelijk aan. Lekker zonnetje.

Tabel 38: gasmeterstanden

Op twee dagen zijn de watermeterstanden intensief bijgehouden om te controleren of er overdag veel water gebruikt wordt. Wanneer deze hoeveelheid laag is, kan worden gesteld dat het water dat overdag gebruikt wordt kan worden verwaarloosd. Uit de metingen op 1 en 3 maart blijkt dat dit kan, het gebruik per uur is dan erg laag. Ten opzichte van de 19,72 m3 water die per week wordt gebruikt, is de verwaarlozing dus te rechtvaardigen. Datum

Uur

Minuut

Waarde

Delta

Gebruik Opmerking per uur nvt

16-feb woensdag

11

40

3711,835

nvt

17-feb donderdag

10

30

3714,59

2,755

nvt

18-feb vrijdag 18-feb vrijdag

9 12

50 45

3718,866 3719,081

4,276 0,215

nvt 0,074

56


1-mrt 1-mrt 1-mrt 1-mrt 1-mrt 1-mrt 1-mrt 1-mrt 1-mrt 1-mrt 1-mrt

dinsdag dinsdag dinsdag dinsdag dinsdag dinsdag dinsdag dinsdag dinsdag dinsdag dinsdag

9 10 11 12 13 14 14 15 15 16 16

20 29 21 16 15 28 40 15 25 18 40

3752,619 3752,637 3752,643 3752,652 3752,659 3752,665 3752,746 3752,765 3752,840 3752,847 3752,926

33,538 0,018 0,006 0,009 0,007 0,006 0,081 0,019 0,075 0,007 0,079

nvt 0,016 0,007 0,010 0,007 0,005 0,405 0,033 0,450 0,008 0,215

3-mrt 3-mrt 3-mrt 3-mrt 3-mrt 3-mrt

donderdag donderdag donderdag donderdag donderdag donderdag

9 10 11 12 13 15

22 20 21 27 39 45

3755,077 3755,078 3755,089 3755,121 3755,125 3755,134

2,151 0,001 0,011 0,032 0,004 0,009

nvt 0,001 0,011 0,029 0,003 0,004

Hierna meting 1 verricht Einde meting 1 Hierna meting 2 verricht Einde meting 2 Hierna meting 3 verricht Einde meting 3

Tabel 39: watermeterstanden

De elektriciteitsmeterstanden zijn gedurende twee weken, tussen 16 februari en 3 maart, bijgehouden. Wanneer deze meterstanden lineair worden doorgetrokken, dan is het normaal gebruik dit jaar 3.003 kWh en het laag gebruik 400 kWh. Dit komt niet in de buurt bij de 40.000 kWh die er gemiddeld elk jaar gebruikt wordt. Dit verdient dan ook verder onderzoek. datum 16-feb 17-feb 17-feb 18-feb 18-feb 18-feb 1-mrt 1-mrt 1-mrt 1-mrt 1-mrt 1-mrt 1-mrt 3-mrt 3-mrt

uur minuut 1 11 14 16 10 12 15 10 11 12 13 14 15 16 9 10

25 38 50 20 41 23 25 24 18 18 26 19 23 20 23

115 115 115 115 115 115 116 116 116 116 116 116 116 116 116

2.1

2.2

6.1

6.2

8.1

8.2

112,924 112,924 112,994 112,924 112,924 112,924 114,313 114,313 114,313 114,313 114,313 114,313 114,313 114,313 114,313

14,031 14,031 14,031 14,031 14,031 14,031 14,191 14,191 14,191 14,191 14,191 14,191 14,191 14,191 14,191

1,389 1,389 1,389 1,389 1,389 1,389 0,757 0,757 0,757 0,757 0,757 0,757 0,757 0,757 0,757

0,16 0,16 0,16 0,16 0,16 0,16 0,204 0,204 0,204 0,204 0,204 0,204 0,204 0,204 0,204

5204,1 5208,0 5208,1 5211,1 5211,3 5211,5 5227,5 5227,6 5227,6 5227,7 5227,7 5227,8 5227,8 5232,5 5232,5

3526,3 3526,7 3526,7 3527,5 3527,5 3527,5 3541,2 3541,2 3541,2 3541,2 3541,2 3541,2 3541,2 3542,1 3542,1

Tabel 40: elektriciteitsmeterstanden


57

Code

Beschrijving

Tarief

Periode

1 2.1 2.2 6.1 6.2 8.1 8.2

Aantal terugstellingen kW max. Telwerk kW max. Telwerk kW max. deze maand kW max. deze maand verbruik in kWh verbruik in kWh

tarief 1 tarief 2 tarief 1 tarief 2 tarief 1 tarief 2

maand piek maand piek plateau dal

Tabel 41: uitleg codering elektriciteitsmeter

58


Bijlage 3: Debieten douches en WC’s Van alle douches van kleedkamer 1 tot en met 6 is het gemeten hoeveel water er per cyclus uitkomt, hoe lang een cyclus duurt en hoe warm het water is. Een cyclus bestaat uit één maal drukken op de doucheknop. De uitkomsten van deze meting is te vinden in de tabel die hieronder staat. De belangrijkste uitkomst staat in de laatste kolom. Met het gemiddelde debiet zal verder worden gerekend. Op het moment van de metingen werkte de rechter douches in kleedkamer 1 en 2 het niet. De middelste douche van kleedkamer 4 is niet meegenomen omdat dat destijds niet noodzakelijk werd geacht.

Kleedkamer 1 Kleedkamer 2 Kleedkamer 3

Kleedkamer 4 Kleedkamer 5&6

douche midden douche links douche midden douche links douche links douche rechts douche midden douche rechts douche links douche midden douche rechts douche links

Qgem Stand. Dev 2,5 0,2 7,1 0,5 3,9 0,1 1,4 0,1 1,3 0,2 2,4 0,1 3,1 0,1 2,9 0,0 1,5 0,1 7,6 0,3 1,5 0,1 1,8 0,1

Tijd 28,7 28,7 26,3 24,3 22,5 32,0 23,7 25,3 21,7 63,3 17,0 25,0

Gemiddeld

Stand. Temp Stand. Gem Dev Dev debiet 0,6 37,5 0,7 5,2 l/min 0,6 38,5 0,7 14,8 l/min 0,6 38,5 0,7 8,9 l/min 0,6 35,5 0,7 3,5 l/min 4,0 42,0 0,0 3,3 l/min 1,0 42,5 0,7 4,4 l/min 4,9 42,0 0,0 7,9 l/min 0,6 28,5 0,7 6,8 l/min 0,6 29,5 0,7 4,2 l/min 3,1 37,5 0,7 7,2 l/min 1,7 36,0 0,0 5,2 l/min 0,0 37,0 0,0 4,3 l/min 6,3 l/min

Tabel 42: metingen debieten douches

De wc’s gebruikten ook water. Het watergebruik van de wc’s is gemeten tijdens 3 metingen. Tijdens een meting zijn alle wc’s doorgetrokken. Na 5 minuten is gekeken wat het verschil was in de watermeterstand. Dit is apart gedaan voor urinoirs en zitwc’s. De resultaten zijn in onderstaande tabel te vinden.

Meting 1

Meting 2 Meting 3

Begin stand

Eind stand

Verschil

Aantal WC's

Gebruik per WC

3752,665 3752,682

3752,682

0,017

2

0,0085

Pot

3752,695

0,013

6

0,0022

Urinoir

3752,695

3752,746

0,051

8

0,0064

Pot

3752,765

3752,821

0,056

8

0,0070

Pot

6 min

3752,821

3752,84

0,019

6

0,0032

Urinoir

4 min

3752,847

3752,909

0,062

8

0,0077

Pot

10 min

3752,909

3752,926

0,017

6

0,0028

Urinoir

12 min

0,0074

pot

0,0027

urinoir

Totaal Gemiddeld

Soort WC

tijd tus. begin en eind

0,235

Tabel 43: metingen debieten wc's


59

Bijlage 4: Berekende isolatiewaardes en gebruikte oppervlaktes In deze bijlage staan de berekende transmissiegegevens van het complex van SC Everstein vermeld. De gegevens zijn opgesplitst per functie. In de tabel is te zien dat de gebruiksfunctie bijeenkomstfunctie met alcohol is opgesplitst in kantine en keuken, en eerste verdieping. Dit is gedaan om de invoer van gegevens in EPU overzichtelijker te houden en eventueel gemaakte fouten makkelijker traceerbaar te maken. Voor alle bouwonderdelen is bepaald wat de oppervlakte, de Rc waarde en de U waarde is. Deze gegevens bepalen, tezamen met de binnentemperatuur en buitentemperatuur, de hoeveelheid transmissie door dat bouwonderdeel. Voor transparante onderdelen is de ZTA waarde en de aanwezigheid van zonwering bepaald. Functie

Orien- Bouwonderdeel tatie

Kleedkamers

NO

NW

ZW

ZO

AOR 1 AOR 2 West

Gang

NO ZO AOR 3

60

Gevel 27cm Kozijn dubbel kiepraam Enkelglas Gevel 30 cm Kozijn enkel kiepraam Enkelglas Gevel 30 cm Kozijn vast+kiepraam Enkelglas Raam Fysio Dubbelglas Gevel 30 cm Gevel 27 cm kl7/8 Deuren kl7/8 Gevel 27cm Kozijn dubbel kiepraam Enkelglas Binnenmuur 27 cm Binnenmuur 27 cm Hout deur Dubbelglas Nooduitgang Gevel 27 cm Gevel 27 cm Muur 11 cm AOR 3


A m² 35,04 1,99 1,51 18,33 0,51 0,43 23,74 0,78 1,01 0,75 0,75 9,78 9,51 3,60 17,38 3,57 2,08 22,25 22,25 1,75 1,75 1,80 3,53 2,50 7,98

Rc

U

m² K/W

W/m² K

0,61 0,68 0,18 1,36 0,70 0,18 1,36 0,77 0,18 0,33 0,30 1,36 0,61 0,29 0,61 0,68 0,18 0,61 0,61 0,29 0,30 0,29 0,61 0,61 0,38

1,65 1,46 5,44 0,74 1,43 5,44 0,74 1,30 5,44 3,00 3,35 0,74 1,65 3,40 1,65 1,46 5,44 1,65 1,65 3,40 3,35 3,40 1,65 1,65 2,66

ZTA Zonwering

0,8

Nee

0,8

Nee

0,8

Nee

0,7

Nee

0,8

Nee

0,7

Kantine en keuken

NW

AOR 3 ZW

AOR 2 AOR 1

ZO

1e verdieping

NO NW

ZW

ZO

AOR 1magazijn

ZO ZW

AOR 2ballenhok AOR 3entree

ZW ZW W

Kolommen 41 cm Kozijn raam enkelglas Enkelglas Kozijn raam dubbelglas[1] Dubbelglas Enkelglas Kozijn raam dubbelglas[2] Dubbelglas Enkelglas Gevel 27cm pleist. Deuren Gevel 27cm pleist. Kozijn raam dubbelglas[2] Dubbelglas Enkelglas Kozijnen nooddeuren Dubbelglas Muur 11 cm Kozijn deur naar magazijn Enkelglas Gevel 27cm Gevel 27 cm Kozijn dubbel kiepraam Enkelglas Kozijn enkel kiepraam Enkelglas Gevel 27cm pleist. Gevel 27cm pleist. Kozijn ramen enkelglas Enkelglas Gevel 27cm pleist. Kozijn ramen enkelglas Enkelglas Gevel 27cm pleist. Kozijn deur naar dak Enkelglas Gevel 27 cm Gevel 27 cm Deur Gevel 27 cm Deur Paneel Dubbelglas Deuren Dubbelglas

4,87 1,38 4,44 4,34 2,70 0,62 4,35 2,45 0,62 3,46 8,40 5,38 4,35 2,45 0,62 2,09 1,25 8,25 0,90 0,90 3,58 15,10 1,00 0,76 0,26 0,21 16,38 18,08 4,92 17,78 10,71 1,23 4,44 38,88 0,90 0,90 21,58 3,58 1,80 6,45 1,80 1,00 1,00 3,38 3,38

0,87 0,79 0,18 0,52 0,30 0,18 0,52 0,30 0,18 0,68 0,31 0,68 0,52 0,30 0,18 0,53 0,30 0,38 0,33 0,18 0,61 0,61 0,68 0,18 0,70 0,18 0,68 0,68 0,76 0,18 0,68 0,76 0,18 0,68 0,29 0,18 0,61 0,61 0,33 0,61 0,33 0,33 0,30 0,33 0,30

1,15 1,27 5,44 1,92 3,35 5,44 1,92 3,35 5,44 1,47 3,18 1,47 1,92 3,35 5,44 1,87 3,35 2,66 3,00 5,44 1,65 1,65 1,46 5,44 1,43 5,44 1,47 1,47 1,31 5,44 1,47 1,31 5,44 1,47 3,40 5,44 1,65 1,65 3,00 1,65 3,00 3 3,35 3 3,35

0,8 Ja, met hand 0,7 0,8

Ja, met hand Ja, met hand

0,7 0,8


0,7 0,8


0,8

Nee

0,8

Nee

0,8

Nee

0,8

Ja, met hand

0,8

Ja, met hand

0,8

Nee

0,7

Nee

0,7

Nee

Tabel 44: invoergegevens EPU


61

Bijlage 5: Isolatiewaardes isolatiemateriaal

Spouwplaat 433 Mono 100mm Spouwplaat 433 Mono 155mm Spouwplaat 433 Mono 200mm Spouwplaat 433 DUO 100mm Spouwplaat 433 DUO 155mm Spouwplaat 433 DUO 200mm Spouwplaat 433 Plus 100mm Spouwplaat 433 Plus 140mm Spouwplaat 433 Plus 175mm Spouwplaat 433 HP 100mm Spouwplaat 433 HP 140mm Spouwplaat 433 HP 175mm EcoTherm Slimline 50 mm EcoTherm Slimline 60 mm EcoTherm Slimline 70 mm EcoTherm Slimline 82 mm EcoTherm Slimline 90 mm EcoTherm Slimline 100 mm EcoTherm Slimline 107 mm EcoTherm Slimline 120 mm EcoTherm Slimline 140 mm EcoTherm Slimline 150 mm Ecotherm Slimline Plus 20/40 mm Ecotherm Slimline Plus 20/50 mm Ecotherm Slimline Plus 20/60 mm Ecotherm Slimline Plus 20/70 mm Ecotherm Slimline Plus 20/82 mm Ecotherm Slimline Plus 20/90 mm Ecotherm Slimline Plus 20/100 mm Ecotherm Slimline Plus 20/107 mm Ecotherm Slimline Plus 20/120 Ecotherm Slimline Plus 20/140 Ecotherm Slimline Plus 20/150* Kooltherm K8 76 mm Kooltherm K8 87 mm Kooltherm K8 98 mm *Prijs slimline plus 20/150 gegokt

Rc Prijs/m² Prijs obv 660 m² [m²/WK] 2,85 € 10,10 € 6.666,00 4,40 € 15,75 € 10.395,00 5,70 € 20,05 € 13.233,00 2,85 € 10,20 € 6.732,00 4,40 € 16,45 € 10.857,00 5,70 € 20,95 € 13.827,00 3,00 € 13,55 € 8.943,00 4,20 € 18,85 € 12.441,00 5,30 € 23,50 € 15.510,00 3,39 € 17,95 € 11.847,00 4,74 € 25,10 € 16.566,00 5,69 € 29,85 € 19.701,00 2,15 € 14,40 € 9.504,00 2,60 € 16,30 € 10.758,00 3,00 € 18,30 € 12.078,00 3,55 € 20,70 € 13.662,00 3,90 € 22,30 € 14.718,00 4,30 n.n.b. € 4,65 € 25,60 € 16.896,00 5,20 n.n.b. € 6,05 n.n.b. € 6,50 n.n.b. € 2,30 n.n.b. € 2,70 € 21,00 € 13.860,00 3,15 € 23,20 € 15.312,00 3,60 € 25,55 € 16.863,00 4,10 € 28,45 € 18.777,00 4,45 € 30,00 € 19.800,00 4,90 € 32,70 € 21.582,00 5,55 € 35,00 € 23.100,00 5,80 n.n.b. € 6,65 n.n.b. € 7,10 € 44,40 € 29.304,00 3,60 n.n.b. € 4,10 n.n.b. € 4,65 n.n.b. € -

Tabel 45: verschillende soorten gevelisolatie

62


Bijlage 6: Besparing op verlichting In deze bijlage staat de berekening met betrekking tot de besparing op de verlichting in het complex. Hetzelfde aantal lampen is en de berekening gehanteerd. De vervangende lampen zijn geselecteerd op basis van dezelfde lichtintensiteit en het laagste vermogen. Bij de uiteindelijke besparing is ook een regelsysteem inbegrepen. Met dit regelsysteem kan een significante hoeveelheid energie worden bespaard.

Tabel 46: besparing op verlichting


63

Universiteit Twente. Aanbevelingen voor energiebesparende maatregelen SC Everstein

Recommend Documents