UNIVERSITAS BINA NUSANTARA ________________________________________________________________ Jurusan Teknik Industri Tugas Akhir Sarjana Semester Genap tahun 2006/2007 USULAN PERBAIKAN SISTEM PENJADWALAN PRODUKSI N JOB M MACHINE PADA PERUSAHAAN PT. POLIDAYAGUNA PERKASA Edhi Hartanto NIM: 0700680740
Abstrak
PT. POLIDAYAGUNA PERKASA adalah perusahaan industri yang menghasilkan BOPP film, saat ini perusahaan menerapkan sistem penjadwalan produksi FCFS dimana dengan penjadwalan tersebut masih terdapat beberapa duedate yang terlewati sehingga menyebabkan keterlambatan dalam pengiriman barang terhadap konsumen. Karena itu diajukan tiga metode penjadwalan untuk menyelesaikan permasalahan yang terjadi di perusahaan. Metode pertama yang akan digunakan adalah Metode Campbell Dudex Smith dimana mengkombinasikan mesin-mesin menjadi dua mesin, sedangkan metode yang kedua adalah metode Heuristik Gupta yang didasarkan pada algoritma Johnson, dan metode yang ketiga adalah Metode Heuristik Pour yang meminimalkan makespan yaitu berdasarkan pendekatan kombinasi. Berdasarkan perhitungan yang telah dilakukan maka dapat diketahui bahwa Metode CDS dan Heuristik Pour dapat mengurangi keterlambatan perusahaan dari enam kali keterlambtan menjadi satu kali keterlambatan serta didapatkan juga makespan yang lebih kecil dibandingkan dengan metode yang digunakan oleh perusahaan yaitu FCFS. Sedangkan untuk Metode Heuristik Pour memberikan hasil yang kurang baik karena memiliki makespan yang lebih besar dari pada metode perusahaan yaitu FCFS walaupun Metode Heuristik Pour juga dapat mengurangi keterlambatan dari enam kali menjadi dua kali. Berdasarkan dari analisa yang telah dilakukan maka dapat di ambil kesimpulan yaitu metode yang cocok untuk perusahaan adalah metode penjadwalan CDS dan Metode Heuristik Gupta. Kata Kunci Lateness, penjadwalan, makespan, FCFS, CDS, Gupta, Pour
iii
DAFTAR ISI Halaman Halaman Judul
i
Lembar Pengesahan
ii
ABSTRAK
iii
KATA PENGANTAR
iv
DAFTAR ISI
v
DAFTAR TABEL
ix
DAFTAR GAMBAR
xvi
DAFTAR LAMPIRAN
xvii
BAB 1. PENDAHULUAN
1
1.1 Latar Belakang
1
1.2 Identifikasi dan Perumusan Masalah
2
1.3 Ruang Lingkup
3
1.4 Tujuan dan Manfaat
4
1.5 Gambaran Umum Perusahaan
5
1.5.1 Proses Produksi
8
BAB 2. LANDASAN TEORI
18
2.1 Pengertian Penjadwalan
18
2.2 Tujuan Penjadwalan
21
2.3 Fungsi Penjadwalan
22
v
2.4 Permasalahan Dalam Penjadwalan Produksi
26
2.5 Klasifikasi Penjadwalan Produksi
27
2.6 Istilah-istilah dalam Penjadwalan Produksi
30
2.7 Kendala-kendala Dalam Penjadwalan Produksi
35
2.8 Aturan Prioritas Sequencing
38
2.9 Penjadwalan Mesin
40
2.10 Kriteria Optimalitas
42
2.11 Penjadwalan Flow Shop
44
2.11.1 Metode CDS
45
2.11.2 Metode Heuristic Gupta
49
2.11.3 Metode Heuristic Pour
49
2.12 Penjadwalan Job Shop
51
BAB 3. METODOLOGI PENELITIAN
54
3.1 Flow Diagram Pemecahan Masalah
54
3.2 Teknik Pengumpulan Data
56
BAB 4. PENGOLAHAN DAN ANALISA DATA 4.1 Data Permintaan
59 59
4.1.1 Penjadwalan Perusahaan Saat ini Dengan Metode FCFS 4.2 Penjadwalan Produksi Usulan
61 65
4.2.1 Metode CDS
66
4.2.1.1 Metode CDS Step 1
66
vi
4.2.1.2 Metode CDS Step 2
70
4.2.1.3 Metode CDS Step 3
75
4.2.2 Metode Heuristic Gupta
79
4.2.3 Metode Heuristic Pour
84
4.2.3.1 Heuristic Pour Job 1 Sebagai Pusat
85
4.2.3.2 Heuristic Pour Job 2 Sebagai Pusat
90
4.2.3.3 Heuristic Pour Job 3 Sebagai Pusat
95
4.2.3.4 Heuristic Pour Job 4 Sebagai Pusat
100
4.2.3.5 Heuristic Pour Job 5 Sebagai Pusat
105
4.2.3.6 Heuristic Pour Job 6 Sebagai Pusat
110
4.2.3.7 Heuristic Pour Job 7 Sebagai Pusat
115
4.2.3.8 Heuristic Pour Job 8 Sebagai Pusat
120
4.2.3.9 Heuristic Pour Job 9 Sebagai Pusat
125
4.2.3.10 Heuristic Pour Job 10 Sebagai Pusat
130
4.2.3.11 Heuristic Pour Job 11 Sebagai Pusat
135
4.2.3.12 Heuristic Pour Job 12 Sebagai Pusat
140
4.2.3.13 Heuristic Pour Job 13 Sebagai Pusat
145
4.2.3.14 Heuristic Pour Job 14 Sebagai Pusat
150
4.2.3.15 Heuristic Pour Job 15 Sebagai Pusat
155
4.2.3.16 Heuristic Pour Job 16 Sebagai Pusat
160
4.2.3.17 Heuristic Pour Job 17 Sebagai Pusat
165
vii
4.2.3.18 Heuristic Pour Job 18 Sebagai Pusat
170
4.2.3.19 Heuristic Pour Job 19 Sebagai Pusat
175
4.2.3.20 Heuristic Pour Job 20 Sebagai Pusat
180
4.2.3.21 Heuristic Pour Job 21 Sebagai Pusat
185
4.3 Analisa Data
190
4.3.1 Analisa Perbandingan Antara 3 Metode Flow Shop
198
4.3.2 Analisa Tanggal Selesai dan Due Date
199
4.3.3 Analisa Perbandingan Antara Metode Perusahaan dan Metode Usulan
201
BAB 5. KESIMPULAN DAN SARAN
204
5.1 Kesiimpulan
204
5.2 Saran
206
DAFTAR PUSTAKA
207
LAMPIRAN
209
viii
DAFTAR TABEL
Halaman Tabel 1.1
Tabel Waktu Kerja Untuk Non Shift / staff
7
Tabel 1.2
Tabel Jam kerja untuk operator
8
Tabel 4.1
Tabel Data Permintaan dan Status Penyelesaiaan Pekerjaan Bulan Januari 2007
60
Tabel 4.2
Tabel Waktu Proses Tiap Mesin
60
Tabel 4.3
Tabel Status Penyelesaiaan Pekerjaan Yang Telat
61
Tabel 4.4
Tabel Proses Pembuatan Plastik FCFS
62
Tabel 4.5
Tabel Proses Seasoning FCFS
62
Tabel 4.6
Tabel Proses Sliter FCFS
63
Tabel 4.7
Tabel Proses Resliter FCFS
63
Tabel 4.8
Tabel Waktu Proses Mesin Pembuat Plastik dan Mesin Resliter
66
Tabel 4.9
Tabel Proses Pembuatan Plastik CDS 1
67
Tabel 4.10
Tabel Proses Seasoning CDS 1
67
Tabel 4.11
Tabel Proses Sliter CDS 1
68
Tabel 4.12
Tabel Proses Resliter CDS 1
68
Tabel 4.13
Tabel Waktu Proses M1 + M2 dan M3 + M4
71
Tabel 4.14
Tabel Proses Pembuatan Plastik CDS 2
71
Tabel 4.15
Tabel Proses Seasoning CDS 2
72
ix
Tabel 4.16
Tabel Proses Sliter CDS 2
72
Tabel 4.17
Tabel Proses Resliter CDS 2
73
Tabel 4.18
Tabel Waktu Proses M1 + M2 + M3 dan M2 + M3 + M4
75
Tabel 4.19
Tabel Proses Pembuatan Plastik CDS 3
76
Tabel 4.20
Tabel Proses Seasoning CDS 3
76
Tabel 4.21
Tabel Proses Sliter CDS 3
77
Tabel 4.22
Tabel Proses Resliter CDS 3
77
Tabel 4.23
Tabel Tabel Perhitungan Heuristik Gupta
79
Tabel 4.24
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Gupta
81
Tabel 4.25
Tabel Proses Seasoning metode Gupta
81
Tabel 4.26
Tabel Proses Sliter metode Gupta
82
Tabel 4.27
Tabel Proses Resliter metode Gupta
82
Tabel 4.28
Tabel Metode Pour Job 1 sebagai pusat
85
Tabel 4.29
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour1
86
Tabel 4.30
Tabel Proses Seasoning Metode Pour 1
87
Tabel 4.31
Tabel Proses Sliter Metode Pour 1
87
Tabel 4.32
Tabel Proses Resliter Metode Pour 1
88
Tabel 4.33
Tabel Metode Pour Job 2 sebagai pusat
90
Tabel 4.34
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 2
91
Tabel 4.35
Tabel Proses Seasoning Metode Pour 2
92
Tabel 4.36
Tabel Proses Sliter Metode Pour 2
92
x
Tabel 4.37
Tabel Proses Resliter Metode Pour 2
93
Tabel 4.38
Tabel Metode Pour Job 3 sebagai pusat
95
Tabel 4.39
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 3
96
Tabel 4.40
Tabel Proses Seasoning Metode Pour 3
97
Tabel 4.41
Tabel Proses Sliter Metode Pour 3
97
Tabel 4.42
Tabel Proses Resliter Metode Pour 3
98
Tabel 4.43
Tabel Metode Pour Job 4 sebagai pusat
100
Tabel 4.44
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 4
101
Tabel 4.45
Tabel Proses Seasoning Metode Pour 4
102
Tabel 4.46
Tabel Proses Sliter Metode Pour 4
102
Tabel 4.47
Tabel Proses Resliter Metode Pour 4
103
Tabel 4.48
Tabel Metode Pour Job 5 sebagai pusat
105
Tabel 4.49
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 5
106
Tabel 4.50
Tabel Proses Seasoning Metode Pour 5
107
Tabel 4.51
Tabel Proses Sliter Metode Pour 5
107
Tabel 4.52
Tabel Proses Resliter Metode Pour 5
108
Tabel 4.53
Tabel Metode Pour Job 6 sebagai pusat
110
Tabel 4.54
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 6
111
Tabel 4.55
Tabel Proses Seasoning Metode Pour 6
112
Tabel 4.56
Tabel Proses Sliter Metode Pour 6
112
Tabel 4.57
Tabel Proses Resliter Metode Pour 6
113
xi
Tabel 4.58
Tabel Metode Pour Job 7 sebagai pusat
115
Tabel 4.59
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode 7 Pour
116
Tabel 4.60
Tabel Proses Seasoning Metode Pour 7
117
Tabel 4.61
Tabel Proses Sliter Metode Pour 7
117
Tabel 4.62
Tabel Proses Resliter Metode Pour 7
118
Tabel 4.63
Tabel Metode Pour Job 8 sebagai pusat
120
Tabel 4.64
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 8
121
Tabel 4.65
Tabel Proses Seasoning Metode Pour 8
122
Tabel 4.66
Tabel Proses Sliter Metode Pour 8
122
Tabel 4.67
Tabel Proses Resliter Metode Pour 8
123
Tabel 4.68
Tabel Metode Pour Job 9 sebagai pusat
125
Tabel 4.69
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 9
126
Tabel 4.70
Tabel Proses Seasoning Metode Pour 9
127
Tabel 4.71
Tabel Proses Sliter Metode Pour 9
127
Tabel 4.72
Tabel Proses Resliter Metode Pour 9
128
Tabel 4.73
Tabel Metode Pour Job 10 sebagai pusat
130
Tabel 4.74
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 10
131
Tabel 4.75
Tabel Proses Seasoning Metode Pour 10
132
Tabel 4.76
Tabel Proses Sliter Metode Pour 10
132
Tabel 4.77
Tabel Proses Resliter Metode Pour 10
133
Tabel 4.78
Tabel Metode Pour Job 11 sebagai pusat
135
xii
Tabel 4.79
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 11
136
Tabel 4.80
Tabel Proses Seasoning Metode Pour 11
137
Tabel 4.81
Tabel Proses Sliter Metode Pour 11
137
Tabel 4.82
Tabel Proses Resliter Metode Pour 11
138
Tabel 4.83
Tabel Metode Pour Job 12 sebagai pusat
140
Tabel 4.84
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 12
141
Tabel 4.85
Tabel Proses Seasoning Metode Pour 12
142
Tabel 4.86
Tabel Proses Sliter Metode Pour 12
142
Tabel 4.87
Tabel Proses Resliter Metode Pour 12
143
Tabel 4.88
Tabel Metode Pour Job 13 sebagai pusat
145
Tabel 4.89
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 13
146
Tabel 4.90
Tabel Proses Seasoning Metode Pour 13
147
Tabel 4.91
Tabel Proses Sliter Metode Pour 13
147
Tabel 4.92
Tabel Proses Resliter Metode Pour 13
148
Tabel 4.93
Tabel Metode Pour Job 14 sebagai pusat
150
Tabel 4.94
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 14
151
Tabel 4.95
Tabel Proses Seasoning Metode Pour 14
152
Tabel 4.96
Tabel Proses Sliter Metode Pour 14
152
Tabel 4.97
Tabel Proses Resliter Metode Pour 14
153
Tabel 4.98
Tabel Metode Pour Job 15 sebagai pusat
155
Tabel 4.99
Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 15
156
xiii
Tabel 4.100 Tabel Proses Seasoning Metode Pour 15
157
Tabel 4.101 Tabel Proses Sliter Metode Pour 15
157
Tabel 4.102 Tabel Proses Resliter Metode Pour 15
158
Tabel 4.103 Tabel Metode Pour Job 16 sebagai pusat
160
Tabel 4.104 Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 16
161
Tabel 4.105 Tabel Proses Seasoning Metode Pour 16
162
Tabel 4.106 Tabel Proses Sliter Metode Pour 16
162
Tabel 4.107 Tabel Proses Resliter Metode Pour 16
163
Tabel 4.108 Tabel Metode Pour Job 17 sebagai pusat
165
Tabel 4.109 Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 17
166
Tabel 4.110 Tabel Proses Seasoning Metode Pour 17
167
Tabel 4.111 Tabel Proses Sliter Metode Pour 17
167
Tabel 4.112 Tabel Proses Resliter Metode Pour 17
168
Tabel 4.113 Tabel Metode Pour Job 18 sebagai pusat
170
Tabel 4.114 Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 18
171
Tabel 4.115 Tabel Proses Seasoning Metode Pour 18
172
Tabel 4.116 Tabel Proses Sliter Metode Pour 18
172
Tabel 4.117 Tabel Proses Resliter Metode Pour 18
173
Tabel 4.118 Tabel Metode Pour Job 19 sebagai pusat
175
Tabel 4.119 Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 19
176
Tabel 4.120 Tabel Proses Seasoning Metode Pour 19
177
xiv
Tabel 4.121 Tabel Proses Sliter Metode Pour 19
177
Tabel 4.122 Tabel Proses Resliter Metode Pour 19
178
Tabel 4.123 Tabel Metode Pour Job 20 sebagai pusat
180
Tabel 4.124 Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 20
181
Tabel 4.125 Tabel Proses Seasoning Metode Pour 20
182
Tabel 4.126 Tabel Proses Sliter Metode Pour 20
182
Tabel 4.127 Tabel Proses Resliter Metode Pour 20
183
Tabel 4.128 Tabel Metode Pour Job 21 sebagai pusat
185
Tabel 4.129 Tabel Proses Pembuatan Plastik Metode Pour 21
186
Tabel 4.130 Tabel Proses Seasoning Metode Pour 21
187
Tabel 4.131 Tabel Proses Sliter Metode Pour 21
187
Tabel 4.132 Tabel Proses Resliter Metode Pour 21
188
Tabel 4.133 Tabel Tabel Makespan antar Metode yang digunakan
199
Tabel 4.134 Tabel Tanggal Penyelesaian Tiap Metode
200
Tabel 4.135 Tabel Perbandingan Due Date Dengan Tanggal Penyelesaian Pekerjaan Untuk Setiap Metode Tabel 4.136 Tabel Earliest Untuk setiap Metode
xv
201 203
DAFTAR GAMBAR
Halaman Gambar 1.1
Struktur Organisasi
7
Gambar 1.2
Gambar Urutan Proses Pembuatan
15
Gambar 2.1
Gambar Jalur Proses Flow Shop
28
Gambar 2.2
Gambar Aliran Pure Floor Shop
28
Gambar 2.3
Gambar Aliran General Flow Shop
28
Gambar 2.4
Gambar Jalur Proses Job Shop
29
Gambar 2.5
Gambar Permasalahan Penjadwalan Prosesor Paralel
41
Gambar 2.6
Gambar Permasalahan Penjadwalan Prosesor Seri
42
Gambar 2.7
Gambar Aliran Algoritma CDS
47
Gambar 2.8
Gambar Flowchart Penjadwalan Metode Campbell Dudek and Smith
48
Gambar 2.9
Gambar Tipe Aliran Job Shop
51
Gambar 3.1
Gambar Flow Diagram Pemecahan Masalah
58
xvi
DAFTAR LAMPIRAN Halaman Lampiran 1 : Riwayat Hidup
209
Lampiran 2 : Kartu Mata Kuliah
210
Lampiran 3 : Surat Keterangan Perusahaan
211
Lampiran 4 : Gantt Chart FCFS
212
Lampiran 5 : Gantt Chart CDS 1
215
Lampiran 6 : Gantt Chart CDS 3
218
Lampiran 7 : Gantt Chart Gupta
221
Lampiran 8 : Gantt Chart Pour Job 2
224
xvii
KATA PENGANTAR Puji syukur kami panjatkan kepada Tuhan Yang Maha Esa atas segala rahmat dan bimbingan-Nya sehingga dapat menyelesaikan Tugas Akhir ini dengan baik. Penyusunan laporan akhir ini dimaksudkan sebagai syarat kelulusan untuk jenjang Strata Satu yang dilakukan di PT. POLIDAYAGUNA PERKASA. Besar harapan kami, laporan akhir ini dapat berguna bagi pihak akademisi maupun pihak praktisi menyangkut keilmuan Teknik Industri secara umum. Ucapan terima kasih kami tujukan kepada semua pihak yang telah membantu hingga laporan akhir ini dapat tersusun dengan baik, yaitu kami sampaikan kepada : -
Bapak Prof. Dr. Gerardus Polla, M.App.Sc., Rektor Universitas Bina Nusantara - Bapak Iman H. Kartowisastro, Ph.D., Dekan Fakultas Teknik - Bapak Ir. Gunawarman Hartono, M.Eng., Ketua Jurusan Teknik Industri Universitas Bina Nusantara - Kedua Orang Tua saya yang telah memberikan doa, dukungan dan semangatnya. - Ibu Siti Nur Fadillah, S.T, M.T selaku Dosen Pembimbing - Bapak Kurniawan Prayogo, S.T, M.Kom selaku Manager PPIC PT. POLIDAYAGUNA PERKASA - Bapak Jabhez Priyantoro, S.T selaku Manager Produksi PT. POLIDAYAGUNA PERKASA - Bapak Pekwi selaku Kepala Bagian Produksi - Kakak Venny selaku pembimbing lapangan - Seluruh Staff dan Karyawan PT. POLIDAYAGUNA PERKASA - Keluarga saya yang selalu memberikan dorongan baik material maupun spiritual - Seluruh teman-teman saya yang memberikan dukungan atas pembuatan tugas akhir ini Penulis menyadari masih banyak kekurangan-kekurangan dalam penulisan laporan ini, maka kami tidak menutup diri apabila ada saran dan masukan yang bersifat membangun. Semoga isi laporan ini dapat bermanfaat bagi yang membacanya. Jakarta, Juli 2007 Penyusun,
Edhi Hartanto
iv
