UNIE VAN WATERSCHAPPEN
Bezoekadres Koningskade 40 2596 AA Den Haag Postadres
Postbus 93218 2509 AE Den Haag
• • ei schap
Telefoon
'•"• Overmaas
0703519751 Fax
0 2 APR. 2009 De leden waterschappen t.a.v. de hoofden financiën
l
•
.
.
(
*
*
•
070 354 46 42
*
MM
1 Ai'q^daan d.d.
200902529
i
' öhs kenmerk
datum
i contactpersoon
1 april 2009
47760 LB
Mevrouw L.Yeung
bijlage(n)
uw kenmerk
e-mail
jaarrekening 2008
[email protected]
betreft
doorkiesnummer
jaarrekening 2008
070 351 9854
Geachte heer/mevrouw Hierbij zend ik u de, door de leden op 27 maart jl., goedgekeurde jaarrekening 2008.
Hoogacht
ILandstra Stafbureau Bedrijfsvoering
Unie van Waterschappen s-Gravenhage
Jaarrekening 2008
WSSMMè Rekening en verantwoording over het jaar 2008
3
Hoofdspecificatie: Balans per 31 december 2008
5
Hoofdspecificatie: Staat van baten en lasten 2008
6
Algemene toelichting
7
Toelichting op de balans per 31 december 2008
8
Toelichting op de Staat van baten en lasten 2008
11
Overzicht beleidsproducten
13
Overige gegevens
20
Hierna een overzicht van de financiële positie per 31 december 2008. Dit overzicht richt zich in het bijzonder op de middelen die beschikbaar zijn voor de financiering van het werkkapitaal. De gegevens zijn ontleend aan de balans per 31 december 2008. 2008
2007
Verschil
4.001.811 276.162 8.489.322
3.632.313 292.111 8.843.043
369.498 -15.949 -353.721
12.767.295
12.767.467
-171
12.833.646
13.097.713
-264.067
-66.351
-330.246
263.895
7.998.182 265.439 215.955 353.721 184.575 220.493
5.427.218 227.300 246.992 353.721 468.954 143.532
2.570.964 38.139 -31.037 0 -284.389 76.960
9.238.364
6.867.728
2.370.636
Beschikbaar
9.172.014
6.537.482
2.634.532
Aangewend voor Voorraden Vorderingen Liquide middelen
47.074 299.942 8.824.998
50.000 391.029 6.096.453
-2.926 -91.087 2.728.545
9.172.014
6.537.482
2.634.532
Middelen op lange termijn Eigen vermogen Voorzieningen Langlopende schulden Vastgelegd op lange termijn Vaste activa
Netto werkkapitaal Middelen op korte termijn Schulden in verband met financieringsprojecten Schulden aan leveranciers Schulden inzake belastingen, premies sociale verzekeringen en pensioenen Aflossingsverplichting langlopende schulden Schulden aan personeel Overige schulden en overlopende passiva
De toename van de liquide middelen is middels onderstaand kasstroomoverzicht als volgt te analyseren:
2008 EUR
Kasstroom uit operationele activiteiten Resultaat voor financiële baten en lasten Aanpassingen voor. Afschrijvingen op materiële vaste activa Mutatie voorzieningen
EUR 403.702
318.621 -96.269 222.352
Verandering in werkkapitaal: Vorderingen Voorraden Kortlopende schulden (exclusief financieringsprojecten)
98.789 2.926 -208.029 -106.314 519.740
Kasstroom uit bedrijfsoperaties Ontvangen rente Betaalde rente
524.589 -47B.473 46.116 56b.B56
Kasstroom uit operationele activiteiten Kasstroom uit investeringsactiviteiten
-54.554
Investeringen in materiële vaste activa Kasstroom uit financieringsactiviteiten Toename financieringsprojecten Aflossing langlopende schulden
2.570.964 -353.721 2.217.242
Toename/(afname) geldmiddelen
Mutatie geldmiddelen Geldmiddelen per 1 januari Toename/fafname) geldmiddelen Geldmiddelen per 31 december
2.728.545
6.096.453 2.728.545
8.824.998
Hierna een analvse van de resultaten over 2008: De gegevens ziin ontleend aan de staat van baten en lasten. Resultaat volgens begroting 2008
192.000
Hogere projectkosten programma's Hogere projectkosten project Water Wegen Hogere personeelskosten Lagere overheadkosten Lagere overige (financiële) lasten Hogere baten Exploitatieresultaat voor reorganisatiekosten en financieel resultaat
-281.453 -54.687 60.996 4.680 61.756
Hogere financiële baten Hogere reorganisatiekosten
434.116 -43.323
Resultaat volgens werkelijke cijfers 2008
369.499
-4.556
-21.293
Toelichting op de verschillen tussen begroting en werkelijke cijfers Hooere projectkosten programma's Moderne Overheid Besturing Internationaal Vernieuwing en Innovatie Beleidsontwikkeling Bedrijfsvoering
22.101 68.507 33.455 -43.148 18.865 -104.366 -4.586
Voor de programma's wordt verwezen naar de 52-wekenrapportages. Hooere projectkosten project Water Weoen Niet begrote kosten project Water Wegen
-281.453 -281.453
Hogere personeelskosten Te lage inschatting uitzendkrachten in begroting 2008 van de wervingskosten is geen rekening gehouden met wervingskosten voor een algemeen directeur Te voorzichtige begrotinginschatting salarissen Te voorzichtige begrotinginschatting sociale lasten Overig
-211.451 -42.996 79.249 59.720 60.791 -54.687
Lagere overheadkosten Te voorzichtige begrotingsinschatting huisvestingskosten Te lage inschatting algemene kosten Te lage inschatting kosten diensten Te voorzichtige begrotingsinschatting vaste activa
84.529 -20.514 -5.399 2.379
60.996 Hooere overige (financiële) lasten Hogere kosten door actualisatie onderhoudsplan Groot Onderhoud per 2006 Overige
356 4.324 4.680
Hooere overige baten Huuropbrengsten G4P3 (nieuwe huurder per 1 april 2007) niet begroot Hogere begrote diverse "overige baten": doorbelastingen van (projectkosten Te voorzichtige begrotinginschatting opbrengsten "overige publicaties"
34.685 10.765 16.307 61.756
Lagere financiële lasten Niet begrote renteopbrengsten op de depositorekeningen Door toename van de financieringsprojecten in 2008 zijn de rente-inkomsten op de betaalrekeningen hoger dan begroot Overige
288.724 145.865 -473
434.116 Hooere reorganisatiekosten Te lage inschatting kosten ten behoeve van afronding reorganisatie
-43.323 -43.323
(voor r ACTIVA A. VASTE ACTIVA I. Materiele vaste activa I. Gebouwen
€
12.541.591
e
12.704 165
II. Inventaris
€
292055
€
393.547
€
12.833.646
€
13.097.713
€
6.537.482
B. VLOTTENDE ACTIVA I. Voorraden
€
47.074
€
50.000
II. Vorderingen
€
271 157
€
254.210
III. Belastingen, premies, sociale verzekeringen en pensioenen
€
7.702
IV. Overige vorderingen en overlopende activa
€
21.0B3
V. Liquide middelen
€
8.B24.998 €
€
135.819
€
6.096.453
9.172.014
19.635.195
Totaal activa
PASSIVA C. EIGEN VERMOGEN I. Bestemmingsreserve
€
20.200
€
170.200
II. Verenigingsvermogen
€
3612.112
€
3.508.945
46.833-
III. Exploitatiesaldo €
3.632.313
4.001.811
D. VOORZIENINGEN I. Pensioenen
€
80.261
€
85.957
II. Egalisatievoorziening
€
195.901
€
206.154 292.111
276.162 E. LANGLOPENDE SCHULDEN 8.459.322
I. Hypothecaire geldlening F. KORTLOPENDE SCHULDEN I. Rnancieringsprojecten
€
7.998.182
€
II. Crediteuren
€
265.439
€
5.427.218 227.300
I!I. Belastingen, premies sociale verzekeringen en pensioenen
€
215.955
€
246.992
IV. Aflossingsverplichting langlopende schulden
€
353.721
€
353.721
V. Personeel
€
184.575
€
468.964
220.493
€
143.532
VI. Overige schulden en overlopende passiva
6.867.728
Totaal passiva
19.635.195
A. Baten I.
Contributies
II.
7.240.230
7.240.230
7.202.652
Verhuur
495.685
461.000
484.175
III.
Programma's
183.307
167.000
182.671
IV.
Overige baten
40.765
30.000
22.299
Totaal
€
7.959.986
€
7.898.230
€
7.891.797
B. Lasten I.
Projectkosten programma's
2.109.039
1.823.000
1.888.294
II.
Personeelskosten
4.188.667
4.133.980
4.096.042
III.
Huisvestingskosten
266.971
351.500
298.172
IV.
Algemene kosten
421.764
401.250
359.082
V.
Kosten diensten
149.399
144.000
127.616
VI.
Afschrijvingen vaste activa
318.621
321.000
317.392
101.823
58.500
615.268
VII. Reorganisatiekosten Totale bedrijfslasten
€
7.556.283
€
7.233.230
€
7.701.865
Resultaat voor financiële baten en lasten
€
403.703
€
665.000
€
189.932
C. Financiële baten en lasten I.
Rentebaten
524.589
90.000
288.867
II.
Rentelasten
478.473
478.000
505.599
III.
Overige lasten
80.320
85.000
20.032
Saldo financiële baten en lasten
€
Exploitatieresultaat
€
Onttrekkingen (Toevoegingen) via algemene reserve
€
€
473.000-
€
236.764-
369.499
€
192.000
€
46.833-
369.499-
€
192.000-
€
46.833
34.204-
Deze jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 640 Organisaties zonder winststreven. De waardering van activa en passiva en de bepaling van het resultaat vinden plaats op basis van historische kosten. Tenzij bij de desbetreffende grondslag voor de specifieke balanspost anders wordt vermeld, worden de activa en passiva opgenomen tegen nominale waarde, tenzij anders vermeld.
De baten en lasten worden toegerekend aan de periode waarop deze betrekking hebben. Baten worden slechts opgenomen voor zover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het verslagjaar, worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden. Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Materiële vaste activa De materiële vaste activa worden gewaardeerd op verkrijgingprijs verminderd met de cumulatieve afschrijvingen en indien van toepassing met bijzondere waardeverminderingen. De afschrijvingen worden gebaseerd op de geschatte economische levensduur en worden berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgingprijs, rekening houdend met een eventuele residuwaarde. Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming. Vorderingen en overlopende activa De vorderingen worden opgenomen tegen nominale waarde onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid. De vorderingen hebben een verwachte looptijd van maximaal één jaar. Liquide middelen De liquide middelen staan, voorzover niet anders vermeld, ter vrije beschikking. Voorzieningen Voorzieningen worden gevormd voor in rechte afdwingbare of feitelijke verplichtingen die op de balansdatum bestaan \ is dat een uitstroom van middelen noodzakelijk is en waarvan de omvang op betrouwbare wijze is te schatten. De voorzieningen worden gewaardeerd tegen de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de verplich Wanneer verplichtingen naar verwachting door een derde zullen worden vergoed, wordt deze vergoeding als een actie indien het waarschijnlijk is dat deze vergoeding zal worden ontvangen bij de afwikkeling van de verplichting. Voor uitgaven voor groot onderhoud wordt een voorziening gevormd om deze lasten gelijkmatig te verdelen over een £ Schulden Schulden zijn gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Indien er geen sprake is van agio of disagio of transactiekosten is de geamortiseerde kostprijs gelijk aan de nominale waarde van de schuld. Schulden zijn gerangschikt onder de kortlopende schulden als deze binnen 12 maanden na balansdatum kunnen worden opgeëist en onder de langlopende schulden als dit niet het geval is.
Td
i .'<
ACTIVA A. VASTE ACTIVA I. Materiële vaste activa Het verloop van de materiële vaste activa kan als volgt worden weergegeven: Boekwaarde per01-01-D8 1. Gebouwen 2. Inventaris
Totaal
Investering 2008
12.704.156 393.547
€
13.097.713
Afschrijving 2008
0 54.554
€
54.554
Boekwaarde per 31-12-08
-162.575 -156.046
€
12.541.591 292.055
318.621- €
12.833.646
De verwachte economische levensduur voor gebouwen bedraagt 50 jaren. Op grond wordt niet afgeschreven. De verwachte economische levensduur voor hardware en software bedraagt 3 jaren. De verwachte economische levensduur voor de overige inventaris bedraagt 7 jaren. B. VLOTTENDE ACTIVA I. Voorraden Deze post is als volgt te specificeren: Per 31-12-2008 Voorraad publicaties Af: Voorziening voor incourantheid Totaal
Per 31-12-2007
47.074 0 €
47.074
50.000 0 €
50.000
II. Vorderingen Deze post is als volgt te specificeren: Per 31-12-2008 Waterschappen Derden
84.693 6.475 179.990 271.157 0
Actueel Hoogtebestand Nederland Af: Voorziening voor oninbaarheid Totaal
€
III. Belastingen, premies, sociale verzekeringen en pensioenen
271.157
232.261 21.949 0 254.210 0 €
Per 31-12-2008
Omzetbelasting Totaal
Per 31-12-20D7
€
254.210
Per 31-12-2007
7.702
0
7.702 €
-
IV. Overioe vorderingen en overlopende activa Vooruitbetaalde posten Rente deposito Rente betaalrekening Nog te factureren posten Diversen Totaal
V. Liquide middelen. Nederlandse Waterschapsbank N.V., depositorekeningen Nederlandse Waterschapsbank N.V., betaalrekeningen Postbank N.V. Kas
Totaal
Per 31-12-2008
Per 31-12-2007
14.486 0 0 2.500 4.098 21.083
70.108 38.111 22.374 3.500 2.726 €
Per 31-12-2008
136.819
Per 31-12-2007 0
8.804.532 19.935 531 8.824.998 €
5.000.000 1.069.294 26.012 1.147 6.095.453
PASSIVA C. Eigen vermogen I. Bestemminosreserve Het verloop van de bestemmingsreserve kan als volgt worden weergegeven:
—AT"
Bij
Stand per 01-01-2008
€
170.200
O O O
- €
€
0 0 0 20.200
80.000 40.000 30.000 0
O
80.000 40.000 30.000 20.200
C07 Arbeidscommunicatie F25 Transparante bedrijfsvoering W07 Wegen C08 Digitale communicatie
Stand per 31-12-2008
150.000
€
20.200
. Vereniginasvermoaen Het verloop van het verenigingsvermogen kan als volgt worden weergegeven: Stand per 31-12-2008
Af
Bij
Stand per 01-01-2006
0
3.508.945
-46.833
103.167
3.508.945
Saldo aanvang boekjaar
150.000
0
Dotatie vanuit algemene reserve €
3.508.945
€
150.000
€
46.633- €
Per 31-12-2008
. Exploitatiesaldo €
Saldo
369.499
3.612.112
Per 31-12-2007 €
46.833-
D. VOORZIENINGEN
Het verloop van de voorzieningen kan als volgt worden weergegeven: Stand per 01-01-2008
€
292.111
-16.372 -79.897
10.676 69.644
85.957 205.154
1. Pensioenen 2. Egalisatievoorziening
Af"' Onttrekkingen
Bij Dotaties
€
80.320
€
96.269- €
Stand per 31-12-2008 80.261 195.901
276.162
E. LANGLOPENDE SCHULDEN I. Hypothecaire leninoen Per 31 december zijn de volgende hypothecaire leningen aanwezig: Per 31-12-2008 8.489.322
Nederlandse Waterschapsbank NV.
Totaal
€
8.489.322 €
Per 31-12-2007 8.843.043 8.843.043
Betreft een hypothecaire lening verstrekt voor een bedrag van EUR 13.431.894 met een resterende looptijd van 25 jaar. De rente over deze lening bedraagt 5,2% en is vastgesteld tot en met 1 januari 2011. De bedrijfsgebouwen en -terreinen dienen als zekerheid voor deze lening. Aflossingsverplichtingen binnen 12 maanden na afloop van het boekjaar zoals hierboven toegelicht zijn opgenomen onder de schulden op korte termijn.
F. KORTLOPENDE SCHULDEN
I. Financierinosproiecten Deze post is als volgt te specificeren:
Per 31-12-2008
Financieringsprojecten
Totaal
€
Per 31-12-2007
7.998.182
5.427.218
7.998.182 €
5.427.218
Deze post is per ultimo 2008 als volgt te specificeren: Bestede kosten Veiligheid Nederland in Kaart Landelijke Waterschapsverkiezingen Kadastraal Recht PIANOo Bouwbestekken Project duurzaam inkopen Fuwater XBRL-EMU Watertoets WOZ-compensatie EUWMA Ziektekostenverzekering Arbeidscommunicatie Glami
Gefactureerde termijnen
692.224 13.234.878 584.000 215.853 72.007 1.322 14.191 19.040 66.666 33.039 5.032 41.234 0 0
€
14.979.486
4.409.600 16.000.002 1.551.555 334.882 247.121 82.850 37.212 34.231 80.000 71.362 9.777 50.000 60.000 9.076
€
II. Crediteuren Deze post is als volgt te specificeren:
22.977.658
3.717.376 2.765.124 967.555 119.029 175.114 81.528 23.021 15.191 13.334 38.323 4.745 8.766 60.000 9.076
€
Per 31-12-2008
Derden Waterschappen
Totaal
Saldo per 31-12-08
Per 31-12-2007
200.697 64.742
€
265.439
7.998.182
223.867 3.433
€
227.300
III. Belastingen, premies sociale verzekeringen en pensioenen Per 31-12-2008
Deze post is als volgt te specificeren: Loonbelasting en premies sociale verzekeringen Pensioenpremies Omzetbelasting Totaal
Per 31-12-2007
164.263 51.692 0
€
215.955
193.452 50.348 3.182
€
246.992
V. Personeel Deze post is als volgt te specificeren: Per 31-12-2008 Afkoopsom personeel Reservering vakantiegeld Reservering levensloop Diversen
Per 31-12-2007
0 136.917 47.264 393
Totaal
184.575
308.006 128.874 31.909 175
€
468.964
VI. Overioe schulden en overlopende passiva Deze post is als volgt te specificeren: Per 31-12-2008 Te betalen project- en overige kosten Te betalen personeelskosten Te betalen advieskosten Te betalen energiekosten Vooruitontvangen huur Onterecht ontvangen bedragen Totaal
Per 31-12-2007
142.197 41.332 20.000 9.000 5.657 2.306 €
220.493
67.626 40.909 20.000 11.000 3.997 0 €
143.532
A. Baten Opbrengst "Het Waterschap" Opbrengst overige publicaties I. Programma's
130.000 53.307
130.000 37.000
130.000 52.671
183.307
167.000
182.671
719.899 330.493 171.545 127.148 209.135 269.366 1.827.586 281.453
742.000 399.000 205.000 84.000 228.000 165.000 1.823.000 0
931.019 366.581 171.218 7.555 150.881 261.041 1.888.294
B. Lasten Moderne Overheid Besturing Internationaal Vernieuwing en Innovatie Beleidsontwikkeling Bedrijfsvoering Project Water Wegen I. Projectkosten programma's
€
€
4.188.667
€
266.971
1.823.000
€
€
4.133.980
€
351.500
4.096.042 87.985 87.727 55.985 25.095 19.111 11.790 10.479
86.000 84.000 55.500 40.000 61.500 14.500 10.000
€
1.888.294 3.112.051 406.196 254.881 212.702 87.631 79.389 67.726 57.393 -181.927
3.188.842 436.638 100.000 280.696 15.000 77.500 94.304 75.000 -134.000
76.166 83.192 39.581 25.128 26.587 12.906 3.413
Schoonmaak Energie Onderhoud gebouw Belastingen Kantoor Brussel Beveiliging gebouw Overige huisvestingskosten III. Huisvestingskosten
€
3.109.593 387.663 311.451 220.976 57.996 85.728 83.988 61.187 -129.915
Salariskosten Pensioenlasten Uitzendkrachten Sociale lasten Werving skosten Overige personeelskosten Opleidingskosten Reis- en verblijfkosten Terug ontvangen salarissen II. Personeelskosten
2.109.039
€
298.172
Kantoorkosten Telefoonkosten Acccountants- en advieskosten Documentatie Portokosten / drukwerk Contributies en abonnementen Verzekeringen IV. Algemene kosten
147.597 80.100 76.552 54.294 32.668 7.724 22.830 €
Restaurant Receptie Lasten verhuur
Afschrijvingslasten Afschrijvingslasten Afschrijvingslasten Afschrijvingslasten
421.764
144.500 95.000 61.000 38.000 27.750 8.000 27.000 €
72.024 57.307 20.068
VI. Kosten diensten
€
gebouwen hardware software overige inventaris
VII. Afschrijvingen vaste activa Afvloeiingsregeling ex-personeel Afrondingskosten reorganisatie VIII. Reorganisatiekosten
149.399
318.621
€
101.823
€
144.000
€
321.000
€
58.500
127.616
162.575 27.130 14.375 113.312 €
0 58.500 €
359.082
65.429 45.791 16.396
163.000 25.000 20.000 113.000
0 101.823 €
401.250
126.333 72.992 56.073 50.882 26.614 7.954 18.234
68.500 50.000 25.500
162.575 25.290 17.896 112.860 €
Ü
ÉËÏ
\WÊt
317.392 308.006 307.263
€
615.268
C. Financiële baten en lasten Rente betaalrekeningen Rente deposito I. Rentebaten
235.865 288.724 €
Rente hypothecaire lening Financiële lasten II. Rentelasten
€
478.232 241 €
Dotatie voorziening groot onderhoud Dotatie pensioenvoorziening Kosten dubieuze debiteuren III. Overige lasten
524.589
90.000
478.473
80.320
€
478.000 €
69.644 10.676 €
90.000
85.039 203.828
478.000
496.625 8.974
€
70.000 10.000 5.000 €
85.000
288.867
505.599
70.000 49.968€
20.032
Overzicht beletdsproducten
Uren bearoot
Uren biiaesteld
Uren besteed
3eleidsproducten
A03
Risicobestriidinq Waterschappen zijn betrokken bij implementalie van het rijksbeleid inzake crisisbeheersing en afdoende leprepareerd op de bestrijding van waterstaatkundige calamiteiten.
280
280
265
15
É
1.U00.00
€
A20
Wet- en reqelqevinq Waterschappen zijn goed op de hoogte van de gevolgen van (inter)nationale wet- en regelgeving;
600
600
1.066
-466
€
40.000,00
€
Moderne Overheid
A89
C07
-19
Het KED blijft een nuttige rol voor de waterschappen vervullen De wijziging van de Waterschapswet is door de watprsrhannpn tiidin pn rnrrarl npïmn »m»nioprH Juridische Adviserinq Juridische vraagbaak zijn voor de waterschappen. Arbeidscommunicatie Onderhoud en beheer i.o.m. Stuurgroep en Werkgroep Arbeidsmarktcommuni-catie Financiën alqemeen Bijdrage aan de Atlas van de lokale lasten van de
43.531,01
Transparante bedriifsvoerinq Er staat een consistent systeem van bedrijfsvergelijkingen Tweede ronde Bedrijfsvergelijking watersysteembeheer; Een eerste bestuurlijke vergelijking; Ontwikkelingen managementvergelijking Ondersteuning verbetertraject naar aanleiding van d derde ronde BZB Afronding herijking BBP-afspraken afgestemd op Data base voor bedrijfsvergelijkingen is door Het Waterschapshuis opgezet en kengetallen voor het
• inauc.ieel ovoisclmt te salderen mei tekoit n|t A2O
(.
1.000,00
€
3.531,01- Uren bezien in combinatie met tekort op AB9. Totaal uien lekort bijna 1000 uui Dit is hel gevolg van het feit dat een bovenforrnatief medewerker taken doet en iren sclirijfl op dit product. Financieel; betreffen hoofdzakelijk de Uniebijdrage aan Kenniscenlium Europa Decentraal $ 40.000), extra kosten zijn gemaakl loor BJZ-nelwerkbijeenkomsten (zaalhuui en lunch), dit kan deels opgevangen worden door overschot o|) A03 en A89. Negatief saldo resteeit dan van zo'n€ 1400,
200
200
681
-481
€
1.000,00
€
32,20
€
249
249
177
72
€
35.000,00
€
64.293,96
€
967,80
'ie toetichtiny bij A20
29.293,96- i Financiën: Projectkosten zijn hoger uitgevallen in velband met deelname waterschappen. Evaluatie in voorbereiding. In begroting 2009 is rekening
1.398
1.398
1.750
-352
€
3.000,00
€
55,00
€
2.945,00
gehouden mei hoqere uitqaven 'Jren ook bezien in samenhang met F99. # Uien: Overschrijding van uren woidl veioorzaakt door extra inzet ivm financiële crisis decentrale overheden, extra inzet vanwege doorstart project professionalisering inkoop en aanbeslecling v # Financieel: overschot, dal is ontstaan door hel niet afnemen van de GOFLO Atlas aan Ie wenden voor dekking tekoit op andere onderdelen in het
Stroomlijning van de gegevensinwinning en rapportages over de ontwikkeling van de waterschapslasten; Bijdrage aan Wet FiDo; Ondersteuning waterschappen bij EMU-rapporiages; Facilitering bij invulling rekenkamer(functie) Bijdrage professionalisering aanbesteding; Bijdrage leveren aan verdere optimalisering van gebruik WOZ gegevens en ver-laging van de uilvoeringskosten. F25
Verklaring/Toelichting .
Verschil
Geld besleed + AGV
Geld gepland
Verschil
Mr.
programma
1.832
1.832
1.606
226
€
210.000,00
€
154.142,30
€
55.857,70 # Financiee : doordat vanweqe aanqepasle planning enkele rlit jaar voorgenomen activiteiten in 2009 zullen plaatsvinden, is een bestemmingsreserve van€ 55.000, nodig. # Uren. lichte onderuitputting door bevallingsverlof en ouderschapsverlof medewerket De vertraging (en lagere urenbestedinq) ?it niet name in de bedriifsveiqelijkingen gericht op waterbeheer Deze zijn pas in de loop van het jaar gestart
Overzicht beleidsproducten
Nr,
Beleidsproduden
Uren beoreol 32I
Uren Htaesteld 320
Uren besteed 347
Ï5Ö" 1.050
176
Verschil
Geld gepland
-27
€
874
€
Geld besteed + AGV
Verschil €
Betreft F6007
Geheel herziene modelbelaslingverordenlngen; Acluele modelleidraad invordering waterschapsbelasting; Geactualiseerde tabel afvalwatercoëfflciënt; Bijhouden ontwikkelingen formeel recht; Fiscale Juridische adviserinq Financiën algemeen/onvoorzien
Ï5Ö 1.050 1.221
Optimale beïnvloeding van waterschappen bij weten regelgeving; De Unie is het aanspreekpunt voor beleidsvorming op het terrein van informatievoorziening; Efficiënte afstemming tussen beleid en uitvoering, Participatie in de stuurgroep van IdsW informatiserinq en GEO alqemeen
1.226
1.019
207
€
10.000,00 365.000,00
€ ë
497,70 399.273,28
€ €
VerWaringTToelichling
9.502,30
(waarderingskamer)
Uren en ye/riDezien in relatie met F19 en F25. Pnsl woidl gebruikt als overloop
van F 19 en F25. Oversc lot aanuewemi voor extra inzet F 19 34.273,28- Leeuwendeel uitgaven is gezamenlijke bijdrage van waterschappen aan I0RW Vanaf 2009 gaal dit via het Waterscriapsliilis lopen, lekoil van €35 000,- is hoofdzakelijk nnlstaan door eenmalige exlia bijdrage aan IDSW Uren verhoudingsgewijs minder men besteed dom vacature
283 499
52
5ÖÖ
24"? 5ÏÏÖ
400
400
620
-220
24?
_ _
€
589,49
€
€
13.208,50
€
589,49-
Dit beleidsproduct wordt gebruikt als voorziening om lopende het uitvoeringsjaar in te kunnen spelen op nieuwe ontwikkelingen. Op dat moment wordt de beschikbare lijd op dit beleidsproduct gekoppeld aan een (nieuw) beleids- of beheersproduct. {aderrichtliin Water
€
10.000,00
3.208,50- Dit betreft het product Waterketel}
#JJren. Grote uren uitputting vanwege extra
(niet vHiwachtlRl grote inzet voor bestuinsconfeienlie en ondersteuning bestuurlijke Taskforce Urenin/el op KRW (binnen RO) is daarmee qeherpnoriteerd. # Financieel: overschrijdinq budaet om aanvullende middelen L12
ntearale Waterwet
820
820
260
560
€
€
€
Dit betreft Handhaving
door vacature minder uren aan besteed Strikt
loottzakelijke klussen in dit beleidsproduct opgepakt door enkele medewerkers varr de Unie en medewerkers varr waterschappen Vacature is inmiddels vervuld 3
ersoneel algemeen Een sectorale bijdrage leveren in de discussie over mogelijke alternatieve de-cenlrale pensioenregeling; Monitoren resultaatafspraken integriteilbeleid; Het onderhouden van het functiewaarderingssysteen F U WATER; Een geactualiseerde en toegankelijke echtsposltieregeling
1.150
1.150
1.140
10
€
€
1.240,64
€
weinig besleed. Oil komt door (uiteindelijk 7) vacatures op dit dossier Dit is nmiddels grotendeels opgelost door andere/nieuwe medewerkers in te zetten # ïinanüKjejj door vergaande doorgeleiding van (kosten van) producten/beleid naar A&O-fonds resteert aan het errrd van het jaar eerr surplus van circa Ê X2 fil)0 Dit s aangewend om liet elders binnen het programma tekorten te compenseren
2.030
2.030
1.869
161
749
749
111
638
€
55.000,00
€
1.833,14
€
53.166,86
Ê
39 346 39
E
39.346 39- zie hierboven bij P04
Uitvoeren van afspraken en studies van de lopende CAO (naar verwachting onder andere implementatie nieuwe salarisstructuur en beloningsbeleid, oprichtins A&O fonds en gezondheidsmanagement); Het afsluiten van een nieuwe CAO die aan de behoefte van de waterschappen voldoet.
P99
Arbeidsvoorwaarden onvoorzien
1.240,64- Uren en geld bezien in relatie niet P12 en P99 # Uren In totaal zo'n 700 uur IR
/ie hierboven bil P04
Overzicht beleidsproducten
Nr.
Beleidsproducten
W07
Weq beheer Nota mobiliteit uitvoering acties uit handreiking implementatie nota mobiliteit, (voorzetting) monitoring verkeersveiligheid en opzetten bedrijfsvergelijking wegbeheer; bijdragen aan beleidsontwikkeling verkeersveiligheid, duurzaamheid en anders omgaan met wegbeheer Totaal Moderne Overheid
Uren beoroot 1.000
Uren biioesteld 1.000
Uren besteed 409
14.185
14.195
1.000
Geld gepland
Verschil
Verschil
Geld besleed + AGV € 1.640,78
€
10.359,22
22.100,61
Verklaring/Toelichting Door langdurige vacature weinig tijd en geld besteed
591
e
12.000,00
12.454
1.741
€
742.000,00
€
719.899,39
€
400
307
93
€
5.000,00
€
153,13
€
4.846,87 Aan dit onderwerp is in het kader van de Verkiezingen aanc acht nes eet waardoor er vanuit liet Programma Besturing nagenoeg ge 3n (finaiic iele ) nspanning is gevraagd.
0
0
192
-192
€
59.000,00
€
66.175,72
€
7.175,72- Dit zijn nestuiirskosten (IV, B. reizen) waarop liet program! ia niet kan s uren. Voorstel om A19 direct raider de directie te plaalsen (begm ingsjaar 200
....
•
Besturina A15
Bestuurlijke organisatie Heldere positie waterschappen in nationaal staatsbestel.
A19
Bestuur en SSF
COO
Kosten Het Waterschap 11 nummers van het blad Het Waterschap, waaronder 2 specials.
300
400
390
10
€
180.000,00
€
177.879,52
€
2.120,48
C02
Educatie Voorbereiden en aanleggen van 'infrastructuur1 voor professionalisering van de educatiefunctie binnen de waterschappen.
135
135
114
21
€
15.000,00
€
8.567,48
€
6.432,52
C04
Identiteit/lmaqo Beheer en onderhoud van 'productencatalogus' die il 2007 is aangelegd op ba-sis van nota 26 bronnen; één geluid en een 1e imago onderzoek (nulmeting) voorafgaand aan verkiezingen.
540
140
24
116
€
35.000,00
€
€
35.000,00
C05
Mediavoorliclitina Organisatie werkbezoeken, persgesprekken e.d. Mediatraining Update persfoto's
268
368
338
30
€
35.000,00
€
28.778,22
€
6.221,78
C06
Relatiebeheer Waterschapdag Waterdiner Waterborrel
193
393
609
-216
e
70.000,00
€
48.938,53
€
21.061,47 Door meer in eigenhe leer Ie organiseren zijn wel meer ure I gemaakt n minder geld uitgegeven
2.43C
1.836
462
€
399.000,00
€
330.492,60
€
68.507,40
Totaal Besturing
1.97'
Til dossier kon pas in rle tweede helft van 2008 wolden opgepakt i v m. vacature Derhalve minder uitgaven
ïe( en plaatsgevonden Identiteit en imago heeft daarbij binnen he t piogramina besluiing geen piioiileit gekiegen Communicatie over irna jo heeft met noject Verkiezingen meegelopen Aantal weikbezoeken heeft niet plaatsgevonden
Overzicht beleidsproclucten
Nr.
Beleidsproduclen
Uren bearooi
Uren WtaesteM
Uren besteed
Verschil
Geld gepland
Geld besteed + AGV
Verschil
Verklaring/Toelichting
Internatonaal 11025 Waterbeleid 21e eeuw
115
Internationaal waterbeleid. § Tussentijdse evaluatie van de nota Geen brug te ver. § In samenwerking met COM: internationale inzet meer uitdragen. Extranet als be-langrijkste communicatiemiddel naarde leden; verbindende bijeenkomsten met waterschappen, de regio in als internationals. § Nader te verkennen: wat willen we vanuit Nederlandse waterschapspraklijk in-ternationaal op de kaart zetten -en hoe (bijvoorbeeld de bijdrage van de water-schappen aan het realiseren van de Millennium nevelnnmfint Onals Totaal Internationaal
560
560
333
227
€
15.000,00
€
34.194,88
€
19.194,88- Minder uren besteed dan begroot in verband met inzet beleidsmedewerker op Nationaal Waleiplan landelijk programma ARK (Adaptatie. Ruimte en Klimaat) heelt ook wal vertraging opgelopen waardoor inzet voor een deel doorgeschoven wordl naar 2009 Overschrijding van hel budget met ruim* 19.000 vanwege hei klirnaalvoorbeeldenboek Hel tekort bij 11025 kan worden aangevuld via het lolalf
4.700
4.700
4.631
69
€
190.000,00
€
137.349,73
€
52.650,27
5.260
5.260
4.964
296
€
205.000,00
€
171.544,61
€
33.455,39
€
72.000 00
€ €
36.000,00- Overschtijding door ten onrechte niet opgenomen reservering SSF uit 2007 1 000 00
Vanuit totale budget van Internationaal kan het tekort dat is ontstaan bij 11025 worden gefinancierd Van de ruim€ 33 000 die dan overblijft wordt voorgesteld É 30.000 mee Ie nemen als bestemminysreserve voor 2009. Dit in verband met
Vernieuwing en Innovatie A19 A99
Bestuuren SSF Onvoorzien/algemeen
C99
Communicatie Alaemeen
I99
Water alqemeen Dit beieidsproduct wordt gebruikt als voorziening om lopende het uitvoeringsjaar in te kunnen spelen op nieuwe ontwikkelingen. Op dat moment wordt de beschikbare tijd op dit beieidsproduct gekoppeld aan een (nieuw) beleids- of beheersproduct Totaal Vernieuwing en Innovatie
75
75
46
29
€
36.000,00
450
450
384
66
€
1.000 00
1.446
1.446
1.728
-282
€
15.000,00
€
19.479,00
€
4.479,00- Bestelling belieft een niet geiegistieerde verplichting uil 2007 eerste fase
500
500
894
-394
€
32.000,00
€
35.668,96
€
Rannnil I flOW (".in monilwa er fuilbes priinn aan KKRl 3.668,96- Uren: meer inzet dan gepland, ivm oveislan beleidsmedewerker naai piogiamma IBV en meer inzet progiammaleidm (minder managementtaken).Geld: giotencteels besteding LD OW Cie ginndwatei, uitbesteding SKB 2e fase (ca 25 000). Len veiplichtincj voor pilol walergaming (5.000)
2.471
2.471
3.052
-581
€
84.000,00
€
127.147,96
€
43.147,96-
Overzicht beleidsproducten
Nr.
eteidsproducten
Uren
Uren
Uren
550
550
929
-379
"i
israle wplqfivinn en beleid Geheel herziene modelbelastingverordeningen; ctuele modelleidraad invordering waterschapsbelasting; Geactualiseerde tabel fvalwatercoëfficiënt; Bijhouden ontwikkelingen
1.775
1.775
1.789
-14
€
110
Waterbeleid 21e eeuw (vanwege uitgebreide esullatenbeschrijv ngen z e begrotingsstukken)
3.565
3.565
2.151
1.414
€
70.000,00
€
64.599,41
K99
Veiliaheid en breed gedragen besluit van de vereniging over een solide financieringstruc-tuur voor de primaire waterkeringen en een visie op de ontwikkeling van norme-ring en beleid; Bijdragen aan de ontwikkeling van een nieuw veiligheidsbeleid tegen overstromingen (project Walerveiligheid 21e eeuw); Participatie in het project VNK ter onderbouwing van nieuw beleid; Beïnvloeden van politici en beleidsmakers t.a.v. hel (financiële) belang van vei-ligheid tegen overstromingen; Uitvoeren van het ontwikkelingsprogramma regionai keringen; Bijdragen aan de wettelijke implementatie van de EU hoogwaterrichllijn en zorgdragend dal de waterschappen anticiperen op deze nieuwe richtlijn; Opstellen van het jaarlijkse hoogwaterbeschermingsprogrmma; Bijdragen aan de beleidsontwikkeling van de toetsing van waterkeringen Faciliteren van de overdracht (van enkele provincies naar waterschappen) van taken m.b.t. de muskusen beverrattenbestrijding en aanpassing van de landelijke organisatie.
3.000
3.000
27740
260
€
10.000,00
ë
4.982,82
A20
et- en reaelaevina Waterschappen zijn goed op de hoogte van de evolgen van (inter)nationale wet- en regelgeving; jn goeddeels 'Europa-proof; Het KED blijft een ultige rol voor de waterschappen vervullen De ijziging van de Waterschapswet is door de
F60
L11
Kaderrichtlijn Water (vanwege uitgebreide resultatenbeschrijvingen zie begrotingsstukken)
50.000,00
€
VerWaringfloelichtirtg
Verschil
Geld besleed + AGV
Geld gepland
Verschil
58.8 9,63
axaliewijzei en second upmion hebtien veel meet tijd en geld geviaagd dan ecjioot Mieidooi zijn andere ondeiwerpen minder aan brul yeknmen
linder met als yevnlfl van detachering bij Ü(.,W (NWP) en vat.alures
leegebraclil Vooial inleine inzet ipv een uitbesteding. Vervolgacties op Velliiuja ijn nog nn/.ekei Met name geldl uitgegeven aan zaalhiiur vont discussie )i|eenkninslen
4.75
4.75
2.26
2.484
€
95.000,00
€
80.248,09
€
14.751,91 Minrtei inzet als gevolg van detachenng bii DUW (NWP, Dellaproyiamma), vacature en inzel watei kelen
Overzicht beleidsproducten
begroot
Uren Mqesteld
Implementatie van de Waterwet en de omgevingsvergunning; inbreng leveren in uitbouw Waterwet met Waterbesluil, AMvBgegevensverstrekking stroomgebiedbeheersplannen Besluit niet-inrichlingen (w.o. algemene regels voor over-storten), AMvB-doelen, Waterregeling en invoeringswetgeving (w.o. relatie/integratie Visserijwet, vaarwegenbeheer etc); Beleidsmatige uitbouw Waterwet verzorgen t.a.v. 1loketwatervergun-ning/omgevingsvergunning, medewerking aan communicatieplan, uitvoeringstraject, overdracht grondwatertaak, faciliteren samenwerkingsafspraken gemeenten/waterschappen, doorwerking wateropgaven vanuit Waterwet in an-dere kaders, ntentieverklaring waterbeheerders over samenloop bevoegdhe-den, handreiking watersysteemakkoorden; Nieuwe Wro: richtinggevende advisering hoe het nieuwe speelveld door water-schappen is te benutter voor realisatie van wateropgaven incl. mogelijkheden Grondexploitaliewet; Advisering waterkeringszorg m.b.t. builendijkse gebieden en participatie handreiking beheer en onderhoud regionale waterkeringen. Totaal BeleWsotitWlkkelIng
15.320
15.320
Uren besteed 1.052
10.927
Verschil 628
4.393
Geld gepland €
€
3.000,00
Geld besleed + €
228.000,00 €
10
485,00
209.134,95
Verschil €
€
Verklaring/Toetichling
2.515,00 De alwijking is te verklaren doordat ook op A20 nummeis geschreven is ipv t 1200. De nummers A2003 ei\ A2004 en 1.1200 wolden nn tieinleyreerd.
18.865,05
Overzicht beleidsproducten
Nr.
Verschil
Uren Uren MoesleM _ besteed
Uren begroot
Beleidsproducten
Geld gepland
Bedrijfsvoering C01
C03
C08
C09
C10
Geld besleed + 1 AGV 1
Verschil
Beleids- en publieksvoorlichting n het licht van landelijke verkiezingen zal de Unie op bescheiden wijze eigen (institutioneel) voorlichtingsmateriaal aanmaken i.o.m. werkgroep communicatie landelijke verkiezingen. Interne communicatie Begeleiding van het organisalieveranderingsproces zoals dat in 2007 bij de Unie is gestart.
149
149
99
50
€
45.000,00 €
35.753,43
€
0
0
285
-285
€
20.000,00 €
19.593,16
€
Digitale media Aanschaf en beheer nieuw content management systeem dat spoort met het systeem dat bij waterschappen in gebruik is. Sponsorinq Continueren overeenkomsten met Gemalenstichting en Watermuseum.
1.198
1.198
1.939
-741
€
30.000,00 €
25.028,76
€
90
90
10
80
€
60.000,00 €
188.000,00 €
45
45
35
10
€
10.000,00 €
991,00
1.482
1.482
2.368
-886
€
165.000,00 €
269.366,35 €
104.366,35-
41.164
40.564
35.739
5.425
€
1.823.000,00 £
1.827.585,86 €
4.585,86-
Beeldbank Onderhoud en beheer van de in 2007 opgezette beeldbank. Totaal bedrijfsvoering .
€
9246,57 Koslen van brochures zijn lager uitgevallen dan was begroot
406,84 Uien waien abusievelijk niet begroot, levens zijn uren gemaakt vooi actualisering I luishomlelijk Reglement en nieuwe aanpak 'inwerken nieuwe medeweikers Geld is o a. besleed aan rte niganisalie van een aantal 4.971,24 Extia dien /i|n gemaakt door medewerkers van OV (iet) I b v hel vmheteien van unie-sites (pioces is nog gaande). 128.000,00- De overschrijding ts conform afspraak IV inzake sponsoring waleimuseum.
9.009,00 Beeldbank is in 2008 niet geleed gekomen vanwege capaciteilspiohlemen dooi ziekte eu andeie piïoiitenna.
:
Totaal beleidsproducten
Verklaring/Toelichting
VOORSTEL TOT VERWERKING VAN HET RESULTAAT In het jaar 2008 is een exploitatieresultaat behaald van €
369.499
Wij stellen voor de resultaten aan ds navolgende reserves te bestemmen: Exploitatieresultaat Dotatie bestemmingsreserve F25 115 K99
Transparante Bedrijfsvoering internationaal Veiligheid
369.499 -125.000 55.000 30.000 40 000
Toevoegen aan algemene reserve
244.499
Op grond van de Wet Openbaarheid Topinkomens (WOPT) vermelden wij: Voorzieningen ten behoeve van beloningen betaalbaar op termijn
verslagjaar
Afdelingshoofd
In dienst vanaf In dienst tot 1-1 1-2 €
2008 313 183 "€
2007 92.431 1
2008
2007
7TT
Uitkeringen in verband met beëindigen van het dienstverband 2008
2007
De reden dat de bezoldiging van het afdelingshoofd over 2008 hoger was dan het gemiddeld ministerssalaris is dat aan het afdelingshoofd in 2008 een ontslagvergoeding is toegej
GEBEURTENISSEN NA BALANSDATUM Er zijn geen gebeurtenissen na balansdatum die verwerkt hadden moeten worden in de jaarrekening 2008
ACCOUNTANTSVERKLARING
Deloitte Deloitte Accountants B.V. Wilgenbos 4 3311 JX Dordrecht Postbus 1165 3300 BD Dordrecht Tel: (078) 6112500 Fax:(078)6112577 www.deloitte.nl
Aan de Unie van Waterschappen Postbus 93218 2509 AE 's-GRAVENHAGE
Datum
Behandeld door
Ons kenmerk
13 maart 2009
drs. I.L.J. Visser
09R0226/ta/5501-
3112128180
Accountantsverklaring Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de jaarrekening 2008 van Unie van Waterschappen te Den Haag bestaande uit de balans per 31 december 2008 en de winst-en-verliesrekening over 2008 met de toelichting gecontroleerd.
Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de vereniging is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 640 "Organisaties zonder winststreven". Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn.
Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat.
Op alle contractuele relaties van Deloitte zijn de algemene voorwaarden van Deloitte, welke zijn gedeponeerd bij de Griffie van de Arrondissementsrechtbank te Rotterdam onder aktenummer 84/2004 van toepassing. Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer 24362B53.
Member of Deloitte Touche Tohmatsu
Deloitte 2 13 maart 2009 09R0226
Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico's van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de entiteit. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die het bestuur van de entiteit heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.
Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Unie van Waterschappen per 31 december 2008 en van het resultaat over 2008 in overeenstemming met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 640 "Organisaties zonder winststreven". Deloitte Accountants B.V. was getekend:
drs. R.MJ. van Vugt RA
