Uitnodiging Congres RSJ 2012
Zinvolle dagbesteding in justitiële inrichtingen
Donderdag 29 maart 2012 Hart van Holland Nijkerk
Congres RSJ 2012
Zinvolle dagbesteding in justitiële inrichtingen Thema De Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) organiseert een congres over zinvolle dagbesteding in justitiële inrichtingen. Het congres vindt plaats op 29 maart 2012 in congrescentrum Hart van Holland in Nijkerk. Justitiabelen in gevangenissen, tbs-klinieken, justitiële jeugdinrichtingen en jeugdzorgplus-instellingen verrichten tijdens hun verblijf in principe arbeid, volgen onderwijs of worden behandeld of getraind voor de meest uiteenlopende zaken. Het idee dat hieraan ten grondslag ligt, is dat de dagbesteding in justitiële inrichtingen zinvol is en kan bijdragen aan de resocialisatie van de betrokkenen. Dit maakt het gemakkelijker het gewone leven weer op te pakken, zonder terug te vallen. Uiteindelijk is dat zowel in het belang van de betrokkenen als van de maatschappij. Maar klopt dat idee eigenlijk wel? Wordt dit waar gemaakt? Hoe loopt het in de praktijk? Is er wel genoeg arbeid in de justitiële inrichtingen in ons land? En hoe staat het met het trainings- en scholingsaanbod? Is het gewenst een nieuwe visie te ontwikkelen op de dagbesteding in het gevangeniswezen, de tbs-inrichtingen en de justitiële jeugdinrichtingen?
Perspectieven Antwoorden op deze vragen komen tijdens het congres vanuit politiek, beleidsmatig, praktisch en wetenschappelijk perspectief.
Doelgroep Dit congres is interessant voor: beleidsmedewerkers en -adviseurs van de betrokken ministeries, openbaar ministerie, zittende magistratuur, inspecties, reclasseringsorganisaties, parlementariërs, belangenorganisaties van gedetineerden, behandelaars, onderwijsaanbieders, wetenschappers, medewerkers van gemeenten en al degenen die in het gevangeniswezen, de justitiële jeugdinrichtingen, de jeugdzorgplusinstellingen of de forensisch psychiatrische centra werkzaam zijn. In deze brochure treft u het programma aan (eventuele wijzigingen voorbehouden).
Programma 09:00 Ontvangst 10:00 Welkomstwoord door de dagvoorzitter Dhr. mr. drs. R.H. (Rembrandt) Zuijderhoudt, gezondheidsrechtelijk adviseur, zelfstandig gevestigd psychiater/psychotherapeut, lid van de sectie tbs van de RSJ. 10:10 Openingsspeech door de Staatssecretaris van Veiligheid & Justitie Dhr. mr. F. (Fred) Teeven, Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie. 10:40 Dagbesteding in justitiële jeugdinrichtingen: het belang van het toekomstperspectief Dhr. prof. dr. J.M.A. (Jo) Hermanns, deeltijdhoogleraar Opvoedkunde aan de Universiteit van Amsterdam, bijzonder lector ‘werken in justitieel kader’ aan de Hogeschool Utrecht en zelfstandig en onafhankelijk adviseur op het terrein van jeugdbeleid en jeugdzorg bij H&S Consult. Al ruim een eeuw worstelen de Justitiële Jeugdinrichtingen dagelijks met de conflicterende eisen die gesteld worden door straf en disciplinering aan de ene kant en (her)opvoeding en hulpverlening aan de andere kant. Misschien is de tijd gekomen om de conclusie te trekken dat deze eisen fundamenteel onverenigbaar zijn. Onderzoek laat ook zien dat vanuit het perspectief van het voorkomen of verminderen van recidive, gestructureerde en intensieve community based programma’s voor jeugdige delinquenten effectiever zijn dan institutionele programma’s. De vraag is wat deze bevindingen betekenen voor de daginvulling van gestrafte jongeren. Moeten de JJI’s zich vooral concentreren op een zo kort en humaan mogelijke periode van straf en leedtoevoeging na een misdrijf? Kunnen ze wellicht maar beter helemaal gesloten worden? Of kunnen ze een productieve rol spelen, juist als onderdeel van een community based aanpak?
11:25 - 11:45 Pauze 11:45 Vertoning fragment uit de documentaire Bastøy 12:00 Gevangen in Noorwegen Dhr. dr. G.J. (Gerhard) Ploeg, senior adviseur, Ministerie van Justitie, Noorwegen Bastøy is een gevangeniseiland, gelegen in het Oslofjord in Noorwegen. Er verblijven ongeveer 120 langgestrafte gedetineerden. Bastøy is een voorbeeld van een totaal afwijkende vorm van detentie, ook voor Noorwegen. Een vorm van detentie waarbij de dagbesteding volledig in het teken staat van de uiteindelijke terugkeer in de maatschappij. Op Bastøy zijn geen cellen, geen hekken en geen camera’s. Wel zijn er circa 25 piw-ers en enkele tientallen andere personeelsleden. De gedetineerden runnen grotendeels zelf diverse op het eiland gevestigde bedrijven. Er is een paarden- en een schapenfokkerij; er wordt aan bos- en tuinbouw gedaan; gedetineerden vangen er vis met een eigen vissersboot; verder is er een constructiewerkplaats, een timmerwerkplaats, een wasserij en een bibliotheek. Ook is er een kleine busonderneming en wordt een veerdienst met de vaste wal onderhouden. Gedetineerden verblijven niet in cellen maar wonen in groepjes van zes bijeen in vrijstaande huizen. Ze hebben ieder een eigen kamer en beschikken zelf over de sleutel daarvan. In zijn lezing gaat Gerhard Ploeg in op o.a.: het Noorse gevangeniswezen en strafrechtstelsel in het algemeen, het gevangeniseiland Bastøy in het bijzonder, de achterliggende filosofie, de randvoorwaarden waaraan voldaan moet zijn, en de plaats die Bastøy inneemt in het Noorse stelsel. Afsluitend wordt ingegaan op resultaten in de vorm van recidivecijfers.
Programma 12:45 - 13:45 Lunch 13:45 – 14:30 Workshops - eerste ronde 1. Modernisering Gevangeniswezen (MGW) en zinvolle dagbesteding 2. Cijfers en dilemma’s 3. Penitentiaire arbeid: beleid en praktijk 4. Arbeidsre-integratie voor zeer moeilijk plaatsbaren 5. Exodus en ex-gedetineerden 6. Residentiële versus ambulante behandeling 7. Onderwijs in justitiële jeugdinrichtingen 8. Dagbesteding in een JJI: meer dan ‘je tijd uitzitten’; over leren en behandelen in een JJI en de invloed van ‘Den Haag’ 9. Zinvolle dagbesteding in de tbs: over eigenwaarde, motivatie en behandelklimaat 10. Zinvolle dagbesteding als voorbereiding op het leven buiten: het spannings- veld tussen de wettelijke opdracht tot resocialisatie en de maatschappelijke onrust over tbs
14:30 - 14:45 Pauze 14:45 - 15:30 Workshops- tweede ronde Herhaling van de eerste ronde workshops 15:30 Afsluitende plenaire sessie onder leiding van de dagvoorzitter 16:15 Borrel
Toelichting op de workshops
‘s Middags worden twee identieke workshoprondes aangeboden. De hoeveelheid deelnemers per workshop is variabel maar ook beperkt.
Eén van de thema’s binnen het programma MGW is het thema dagprogramma. Het idee hierachter is dat een zinvol dagprogramma de gedetineerden ertoe kan bewegen de eerste stappen te zetten om aan een succesvolle terugkeer in de maatschappij te gaan werken. Hiertoe dient het dagprogramma toegespitst te worden op de persoon en zijn criminogene factoren en krijgen zingeving en het bevorderen van de motivatie hierin een belangrijke plek. Tevens is er aandacht voor herstelgerichte detentie en het slachtoffer. In de workshop zet Rutger Krabbendam uiteen hoe het Gevangeniswezen het dagprogramma denkt vorm te geven. Daarbij besteedt hij aandacht aan specifieke factoren als de korte verblijfsduur van gedetineerden in ons land, de financiële context en de onderlinge afhankelijkheid van ketenpartners bij een succesvolle terugkeer van gedetineerden in de samenleving. Vervolgens laat Michiel Rutten hier zijn (kritisch) licht over schijnen.
Workshopbegeleiders: • Dhr. R. (Rutger) Krabbendam Programmamanager MGW, hoofdkantoor DJI • Dhr. mr. M. (Michiel) Rutten Lid sectie gevangeniswezen RSJ
1
Workshop
Modernisering Gevangeniswezen (MGW) en zinvolle dagbesteding
Workshop
2
Cijfers en dilemma’s Het PRISON-project is een langlopend wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van gevangenisstraf in Nederland. Onderzocht wordt wat er tijdens en na detentie gebeurt, hoe men detentie beleeft en in hoeverre gevangenisstraf gevolgen heeft voor de gezondheid, werkkansen en sociale relaties van gedetineerden. Ook worden de gevolgen van gevangenisstraf voor het welzijn van partners en kinderen van de gedetineerden bekeken. Aan het onderzoek nemen circa 2.000 gedetineerden deel. Het PRISON-project wordt uitgevoerd door een samenwerking van de universiteit van Leiden, de universiteit van Utrecht en het NSCR (Nederlands Studiecentrum voor Criminaliteit en Rechtshandhaving). Paul Nieuwbeerta - één van de projectleiders van het PRISON-project - presenteert de eerste onderzoeksresultaten, toegespitst op de dagbesteding van gedetineerden. Vervolgens zal Arie van den Hurk van de DJI ingaan op dilemma’s van de vrijheidsbeneming, onder andere de korte verblijfsduur van gedetineerden in ons land en de (on)mogelijkheid om in die tijdsspanne een resocialiserende dagbesteding te realiseren. Voor zover mogelijk legt hij daarbij een relatie met de uitkomsten van het PRISON-project.
Workshopbegeleiders: • Dhr. prof. dr. P. (Paul) Nieuwbeerta Hoogleraar criminologie, Universiteit Leiden • Dhr. dr. A. (Arie) van den Hurk Onderzoekscoördinator, hoofdkantoor DJI
Arbeid in detentie wordt steeds meer op arbeidstoeleiding en re-integratie gericht. Met het project Modernisering van de Penitentiaire Arbeid (MPA) wil DJI in PI’s een professioneel productiebedrijf neerzetten waar gedetineerden op basis van reële eisen kunnen werken. Arbeidsinzet en productiviteit zijn bepalend voor promotie, toegang tot vakscholing en de hoogte van de beloning. Werken in detentie moet meer gaan lijken op gewoon werk. DJI pakt de uitdaging op die vanuit politiek en samenleving klinkt om arbeid een meer prominente rol binnen het detentieregiem te geven. In deze workshop komen o.a. de volgende vragen aan de orde. Wat betekent het voor een PI om een leerwerkbedrijf te worden, waar gedetineerden, onder voorwaarden, bewegingsvrijheid krijgen om nieuwe vaardigheden te oefenen? Welke rol heeft de arbeid binnen het dagprogramma? Hoe ingrijpend zijn deze veranderingen voor de (op beheersing en coalitievorming gerichte) cultuur van het gevangeniswezen? Wat betekent het voor een inrichting als de directeur ook een beetje ondernemer moet worden (door met zijn ambtelijke organisatie een commerciële resultaatverplichting aan te gaan)? Tom Yntema licht dit toe vanuit zijn praktijk als vestigingsdirecteur van de PI Veenhuizen en Eric Bouwsma vanuit de toekomstvisie van DJI op arbeid in detentie.
Workshopbegeleiders: • Dhr. T. (Tom) Yntema Vestigingsdirecteur PI Veenhuizen • Dhr. E. (Eric) Bouwsma Implementatiemanager Modernisering Penitentiaire Arbeid, hoofdkantoor DJI
3
Workshop
Penitentiaire arbeid: beleid en praktijk
Workshop
4
Arbeidsre-integratie voor zeer moeilijk plaatsbaren ActiefTalent is een stichting voor arbeidsre-integratie, sociale activering en dagbesteding van zeer moeilijk plaatsbaren. Moeilijk plaatsbaren zijn mensen met een detentieverleden, GGZ-achtergrond of verslavingsproblematiek. Actief Talent onderzoekt de mogelijkheden voor individuen afzonderlijk. De wijze waarop iemand meedoet bij ActiefTalent, is voor iedereen anders. Maatschappelijke participatie is een eerste doel. ActiefTalent werkt veelal in opdracht van gemeentes en het UWV en heeft als werkgebied Noord-Holland (exclusief Amsterdam en het Gooi).
Workshopbegeleiders: • Dhr. drs. K.C. (Kick) Nibbering Re-integratiecoach ActiefTalent • Dhr. J. (Jan) Luijben Manager Bedrijfsvoering ActiefTalent
Exodus begeleidt (ex-)gedetineerden tijdens en na detentie met programma’s van zowel vrijwilligers als professionals. Wat kan er tijdens detentie al gedaan worden om de kans op succesvolle nazorg zo groot mogelijk te maken. In deze workshop wordt ingegaan op het effect van nazorgactiviteiten tijdens detentie op de re-integratie na detentie. Naast sprekers van Exodus komen twee ex-gedetineerden aan het woord over hun ervaringen.
Workshopbegeleiders: • Dhr. F.M.A. (Frank) Stam Manager Exodus Amsterdam • Dhr. drs. C.J.C. (Rien) Timmer Directeur Exodus Nederland • Twee ex-gedetineerde bewoners van Exodus huizen
5
Workshop
Exodus en ex-gedetineerden
Workshop
6
Behandeling in een JJI of psychiatrische dagbehandeling? In deze workshop wordt de behandeling van gedragsproblemen en psychische problemen in een justitiële jeugdinrichting (JJI) vergeleken met de behandeling van dergelijke problemen in de ambulante civiele jeugdzorg, in dit geval een psychiatrische dagbehandeling. Na een toelichting op verschillen en overeenkomsten tussen beide behandelinstellingen, wordt aan de hand van een beslisparadigma met de workshopdeelnemers doorgenomen welke behandelinstelling het meest geschikt is wanneer een jongere een ernstig delict heeft gepleegd.
Workshopbegeleiders: • Dhr. drs. P. (Peter) van Beelen Manager behandelzaken Palmhuis/De Jutters • Dhr. dr. H.P.B. (Henny) Lodewijks Bestuurder JJI LSG-Rentray Lelystad
7
Leerplichtige jongeren in justitiële jeugdinrichtingen volgen onderwijs binnen de inrichting. Dit onderwijs wordt verzorgd door een school voor voortgezet speciaal onderwijs voor jeugdigen met ernstige gedragsproblemen (VSO-ZMOK) verbonden aan een Regionaal expertisecentrum (REC) in de regio.
Op basis van landelijk onderzoek, verricht in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) van het ministerie van Veiligheid en Justitie, gaat Ed Smeets in op een aantal kenmerken van de betrokken jongeren en op de eisen en problemen die kleven aan het verzorgen van onderwijs in deze gesloten setting. Denk daarbij aan het vaststellen van het juiste onderwijsaanbod, talrijke wisselingen in de groepen door in- en uitstroom, beperkte stagemogelijkheden en specifieke eisen die aan onderwijsprogramma en personeel worden gesteld. JJI Den Hey-Acker (Breda) kent een eigen opleidingsinstituut: het Ginnekencollege. Locatiemanager Roân van Amstel, zet de visie en werkwijze van de school uiteen. De JJI maakt een ontwikkelperspectief voor de jongere en op basis daarvan zorgt de school voor een op maat gemaakt aanbod van onderwijs en/of arbeidstoeleiding. Er zijn ook jongeren die nog in de JJI verblijven maar wel naar een school buiten de inrichting mogen. De coördinatie hiervan wordt ook door de school verzorgd.
Workshopbegeleiders: * Dhr. dr. E.F.L. (Ed) Smeets Senior onderzoeker, ITS, Radboud Universiteit Nijmegen * Dhr. R. (Roân) van Amstel Locatiemanager Het Ginnekencollege (JJI Den Hey-Acker)
Workshop
Onderwijs in justitiële jeugdinrichtingen
Workshop
8
Dagbesteding in een JJI: meer dan ‘je tijd uitzitten’; over leren en behandelen in een JJI en de invloed van ‘Den Haag’ Er was eens...een onhandelbare agressieve jongere aan wie na veel incidenten gevraagd werd: “wat wil je hier eigenlijk (behalve ontsnappen)?”. Zijn antwoord was: “ik wil gymleraar worden”. En zo gebeurde het: hij kreeg een opleiding tot gymleraar. Hoe liep het verder met hem af? Opsluiting en behandeling is voor jongeren een stressvolle aangelegenheid. Uit recent wetenschappelijk onderzoek, in binnen- en buitenland, blijkt dat veel jongeren in JJI’s zich afvragen of hun leven eigenlijk wel zin heeft: “meneer het is met mij niks als klotigheid en criminaliteit” (interviewcitaat). Toch blijkt uit diezelfde onderzoeken dat veel van deze jongeren tegelijkertijd op zoek zijn naar zingeving, net als veel van hun leeftijdsgenoten buiten de muren. Deze workshop laat zien, met behulp van voorbeelden uit de praktijk en recente onderzoeksresultaten, dat het verblijf in een JJI meer kan zijn dan ‘de tijd uitzitten’. Hoe het afliep met die jongen die gymleraar wilde worden, vertellen we in de workshop verder. Dit eerste gedeelte van de workshop wordt verzorgd door Egidia Jetten en Peer van der Helm. SP-Tweede-Kamerlid Nine Kooiman gaat in op de invloed van de politiek. ‘Den Haag’ beslist van alles, over de invulling van het jeugdstrafrecht, over de behandelingen, de opleidingen en de methodes die gebruikt worden. Vragen die zich opdringen: Waar schiet Den Haag soms in door en waar schiet Den Haag tekort? Tot waar moet de politiek zich bemoeien met de werkvloer? En belangrijker nog, hoe kunnen we ervoor zorgen dat de politiek naar de werkvloer gaat luisteren? Wat kunnen mensen/professionals zelf doen om invloed uit te oefenen op de politiek?
Workshopbegeleiders: • Mw. drs. E. (Egidia) Jetten Inhoudelijk directeur JJI De Hunnerberg • Dhr. dr. G.H.P. (Peer) van der Helm Hoofd onderzoek social work en toegepaste psychologie, Hogeschool Leiden • Mw. N. (Nine) Kooiman Tweede-Kamerlid voor de SP
behandelklimaat Van de dagbesteding in tbs-klinieken kan een stimulans uitgaan. De dagbesteding zou zodanig zinvol moeten zijn dat deze bijdraagt aan het gevoel van eigenwaarde van de patiënten en in de kliniek een klimaat ontstaat dat behandeling en groei faciliteert. De dagbesteding kan dan een belangrijke rol spelen in het proces van resocialisatie. Motivatie om aan de dagbesteding deel te nemen is wel een cruciaal punt in de behandeling! Kan van deze moeilijke doelgroep - met al zijn beperkingen en stoornissen - verwacht worden dat de patiënten zèlf de motivatie opbrengen om hier serieus aan deel te nemen? Of moet eigenlijk van de fpc’s verwacht worden dat zij de betrokkenen motiveren? Deze en andere uitdagende vragen komen in deze workshop aan de orde.
Workshopbegeleiders: • Dhr. drs. J.H.M. (John) Nijhuis Directeur/voorzitter Raad van Bestuur Stichting Oldenkotte • Mw. drs. M. (Madeleine) van Toorenburg Tweede-Kamerlid voor het CDA
9
Workshop
Zinvolle dagbesteding in de tbs: over eigenwaarde, motivatie en
Workshop
10
Zinvolle dagbesteding als voorbereiding op het leven buiten: het spanningsveld tussen de wettelijke opdracht tot resocialisatie en de maatschappelijke onrust over tbs Tbs-gestelden krijgen intern scholing, behandeling en nemen deel aan projecten op het gebied van arbeid (bijvoorbeeld arbeidstoeleidingsprojecten). In het kader van de resocialisatie is het de bedoeling dat de betrokkenen na verloop van tijd ook buiten de muren van de kliniek onderwijs volgen, stage lopen of misschien zelfs aan het werk gaan. De aard van deze doelgroep maakt echter dat deze externe activiteiten van tbs-ers door de maatschappij lang niet altijd worden toegejuicht. Resocialisatie dreigt op die manier een moeilijke opdracht te worden. En hoe geef je vorm aan zinvolle dagbesteding in de Longstay? Dit gedeelte van de workshop is in handen van Sanne Verwaaijen, bestuurder van fpc De Rooyse Wissel. Tevens komt het politieke perspectief op de tbs in deze workshop aan bod. PvdA-Tweede-Kamerlid Lea Bouwmeester gaat in op de vraag of de politiek zich niet teveel met de tbs bemoeit en daarmee het tbs-stelsel te gronde dreigt te richten. De toenemende roep om veiligheid vanuit de maatschappij maakt dat steeds meer veiligheids-eisen worden gesteld en verlof in het kader van de behandeling minder snel plaatsvindt. Lea Bouwmeester laat een reeks pijnpunten de revue passeren, o.a.: het negatieve imago van de tbs, de oplopende duur van de tbs, de weigering van verdachten aan het pro justitia-onderzoek deel te nemen en de rol van de advocaten daarbij.
Workshopbegeleiders: • Mw. dr. A.A.G (Sanne) Verwaaijen Bestuurder fpc De Rooyse Wissel • Mw. L.T.D. (Lea) Bouwmeester Tweede-Kamerlid voor de PvdA
Praktische informatie Datum Tijd 09:00 – 17:30 uur
Congreslocatie Hart van Holland Berencamperweg 12 3861 MC Nijkerk
Bereikbaarheid • voor deelnemers aan het RSJ-congres rijdt een gratis pendelbus tussen de congreslocatie en NS-station Nijkerk (reistijd circa 5 minuten); de pendelbus rijdt ’s ochtends tussen 8:55 en 10:10 uur en ’s middags tussen 16:30 en 17:45 uur • te voet is de congreslocatie in ongeveer 15 minuten te bereiken vanaf NS-station Nijkerk
Kosten Deelname aan dit congres is kosteloos.
Aanmelding • Aanmelden is uitsluitend mogelijk via de website http://formulieren.justitie.nl/congresrsj2012 • Bij de aanmelding dient u aan te geven aan welke workshops u bij voorkeur deelneemt. • Aanmelden is mogelijk tot 1 maart 2012
Informatie
donderdag 29 maart 2012
Informatie over de aanmelding: Ministerie van Veiligheid en Justitie Bureau Protocol & Evenementen Mw. S. (Shirley) Achong
[email protected] o.v.v. Congres RSJ 2012
Informatie over de organisatie: Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) F. (Ferdi) van de Klundert / mw. H. (Hanneke) Emden 070 - 361 9371 / 070 - 361 9324
Informatie over de inhoud: Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) drs. M. (Maurits) Kruissink 070 - 361 9322
