1300emsgojusterre
uit: V. Richthofen Rechtsquellen. Pag 182 e.v.
LATIJN, de originele versie. Als basis voor de vertaling is de tekst uit het jaar 1312. gebruikt. AANHEF. Anno domini MCCC nos Liudwardus de Westerhusen, Habba de Hinth, Sibernus Ulberna de Fiskwert, Folkardus de Twixlum, ceterique consules terre Emesgonie. Universis presencia visuris et auditurus notum facimus, quod nos, communicato consilio prudentum, nec non de communi diffinicione consulum terre, statuta a singulis decrivimus irrevocabiliter observandum videlicet de homicidiis, sive de mutulacionibus, sive de omnibus excessibus, vel de ceteris causarum circumstanciis; presenti scripto disposuimus sentencionaliter enucliare, cum universa negocia que in statu solido literarum, a tenore essent firmiora. 1. Hinc est, quod quicumque occiderit aliquem sollempni loco, id est in cetu omnibus consulibus prefixo, infra ebdomas sex in valore XXI markarum, denariarum usualis monete, et consulibus in XX marcis eiusdem monete, existentibus ex alia parte amnis X marce dantur et ex hinc consulibus X marce. 2. Item qui ex casu invenitur mortuus, eciam quocunque loco fuit intentus, si pastor legitimus et consul vulnus vel fracturam ossium, vel maculam viderint in cadavere, tunc, si predictos sacerdos legitimus et consul testantur hec signa mortifera, heredes aperto sepulchro reum faciant ante sepulturam et wergeldum consecuntur. Qui se differant, cuicumque imponant XII juramentis ita judicamus, expurgandum. 3. Item si pauper in cetu consulum et Emisgonie quempiam occiderit, et fugam fecerit in domum divitis, vel insecutus fuit cum advocatis et fide dignis, et ad querendum profugum introitus denegetur, pro eo jure tenetur satisfere. Eciam ostia pateant intrare volentibus et reputent eum ibidem abscondum; domesticorum innocenciam XII juramentis judicamus comprobandam. 4. Item si quis ausu temerario ductus, aliquem graviter vulneravit; comprehensus ab heredibus vulneratus fuit inductus; vel apud consules derelinquerit et si impetu furoris occisorem interficiunt; neuter wergeldum consequetur. Eciam si pastor legitimus supervenerit et consul ipsis parentibus spondeat pro occiso satisfacturum, vel parentes eius debito wergeldo ipsum redimere volverint, sed occidere velint, satisfactione wergeldi contempta XXX marcis solvent eundem., puris denariis, anno et die mediante, et consulibus satisfaciant in VIII marcis si hec perpetraverint post monicionem legitimi sacerdotis et consulis. 5. Item si contigit quod aliquis occidatur consul compellat occisorem, per se solus tollat octo (VIII) marcas, et si heredes per consulem non fuerint adjuti [se] per consules unanimiter tollent octo marcas. 6. Item si ex eventu aliquis vulneratus fuit, et mortis periculo preventus, quod consul cum sacerdote legitimo adesse non poterit, quemcumque eo monente reum fecerit testando secundum deum et animam suam, hunc consules judicant esse reum super satisfacione weregeldi; et si decubverit tam diu quam copia consulis possit haberi cum fide dignis, tunc in communione eucharistie quidquid testatus fuit de reo, hoc omnes consules ratum haberunt et firmum. 7. Item si proscriptus occidetur in lite, tunc habebit wergildum, sed parentes vel heredes proscripti excluduntur a wergeldo, cum ipsum a sententia proscriptionis poterant eximere, sed nolentes ideo heredes illi quorum consanguineum, patrem , vel filium, vel fratrem, vel aliquem de cognacione occiderit, illis adjudicamus wergeldum proscripti. Eciam si mutulavit proscriptus aliquem, de
proscripti // wergeldo in lite occiso VIII marce adjudicamus mutulato. Eciam si spolium fecerit proscriptus et parente solvissent pro eo, eciam quum fuit de wergeldo proscripti, refundetur parentibus, dummodo cum pastore legitimo et consule possint solucionem probare. Item si proscriptus occiderit quempiam, et dicat sibi esse indultum alii e contrario dicant non esse verum, occisor hanc indulgenciam sibi factam debet probare cum pastore legitimo et cum duobus advocatis, et consule, et cum duobus civibus fide dignis, quod de omnibus agendis prout heredes cupierant fieri, eorundum satisfecit voluntati. 8. Item si aliquis vulneratus infra annum moriatur, et cum ad confina mortis ductus fuit, et testetur secundum deum et animam suam coram pastore legitimo et consule, quod de vulnere sibi inflicto mortem conceperit et vitam finierit. Et sic heredes digni sint de wergeldo percipiendo. Et si consul subtrahat a veritate testandi tunc heredes, prestita juramento ita quod causa inimicie vel invidie fecerit et ipsos fefellit, quo facto in eodem termino consulem producant, qui cum sacerdote legitimo veram veritatem protestetur. Insuper heredes XII juramentis probabunt; quod de jure teneantur habere wergeldum. Et duraverit ultra annum, ad testimonium legitimi pastoris et consulis tunc heredes super impeticione wergeldi se expurgent XII juramentis, ita quod secundum decretum terre eisdem wergeldum dare non teneantur pro mortuo et sic ipsos heredes de homicidio eisdem imposito liberos judicamus et solutos. 9. Item notandum est, si proscriptus occisus fuit alicubi, sive in potu, sive in campis, vel in via, vel in villa, [.....................................]* ab omni jure sive a wergeldo heredibus dando ipsum proscriptum, et a wergeldo parentes alienos judicamus et exclusos, nisi in lite patenti contigerit occisio proscripti, et tunc plene solvetur, sicut et ceteri solventus occisi. 10. (in originele volgorde Ms.) Item nota, si super occisis et occisionibus testimonia legitomorum sacerdotum vel aliorum comprobancium defecerint a gentibus de wergeldis percipiendis, tunc singulis impetitis vel impetentibus, ex diffinicione consulum tocius Emisgonie, conceditur jus abjurandi et expurgandi cum juramentis XII et sic de homicidiis eorundum wergeldis dandis. Similiter de petendis, et expurgandis, pro modo et delicti finem, imponimus a presentibus et posteris de premissis intendentes districtius observari. 11. Item, qiucumque occiditur cultello, vel gladio, vel cuspide, vel quocumque instrumento quo possit homo mortificari, debet equo wergildo solvi, vigesima una (XXI) marca denariurum usualis monete. 12. Item qui lesit aliquem, ita ut vulnus leve habeat quod ad mensuram, in emendam dabit leso duos solidos usualis monete, qualiter et ubi lesit ipsum, excepta facie, cujus vulnus erit emenda trium solidorum; et ubicumque fuit sine mensura, pro lesione reputatur in emenda. 13. Item si consul occiditur cum duplici wergeldo debet solvi; si vero duo fuerint in uno consulatu, et unus eorum occiditur, sanus consul duplicem wergeldum accipiat, sicut ille qui semis est consul. 14. Item si aliquis impetitur ab aliquo, et ille qui impetitur dicat causam illam de qua impeditur esse terminatam a consilibus , tunc actor probabit cum pastore ecclesie sue qui jurabit quod ipse intellexerit a fide dignis, quod illa causa a judicibus non sit terminata, et duo consules cum actore jurabunt, quod illa causa per consules numquam fuit terminata, et sic eadem per consules legitime diffinietur. 15. Item nota, quod aliquis in agone positus non potest ultra voluntatem heredum legare ecclesie sue, nisi unam marcam sterlingorum, et pastori suam uno marcam sterlingorum; vel fuerit perdives, tunc juxta facultata suas faciat competentem legacionem tam ecclesie sue, quam suo sacerdoti. 16. Item nota, aliquis in agone positus, restiticionem de injustis bonis, sive maiorem sive minorem,
coram suo plebano ordinaverit, heres hic contradicere non potest, et si plebanus mortuus sit, ille qui ei sucessserit, quod restitucio fieri debet suo juramento affirmabit; et si heres dicit, quod de restitucione satisfecit, hic cum uno sacerdote curato, et duobus testibus fide dignis, approbabit. 17. Item si contigerit quod aliquis habens uxorem et pueros, et si contigerit eum mori, uxor quam diu sine viro esse volvit regat pueros et bona, si vero contigerit eam in brevi nubere vel mori, quod propinquior de patre, recipiat pueros in suam custodiam et si mater mortua fuerit, propinquores de cognacione matris, cum paterna cognacione pueros regant et bona. Si vero mater puerorum moritur, et supervixerit pater, regat pueros suos, quam diu vixerit, sive uxorem duxerit, sive non. 18. Si quis impetit aliquem de prediis sibi minus juste detentis, et qui impetitur respondeat, quod suum fuerit patrimonium, vel quod notorium quod emisset eam et persolvisset eam, vel quod usus fuerit ea anno et die amplius, data quedam sentencia generalis, quod qui impetitur suus fuerit de patrimonio, vel de emptis prediis et solutis velut asserit; tenetur obtinere cum pastore legitimo, cum consule, cum duobus advocatis, et cum duobus civibus fide dignis. Insuper idem, a quo repetuntur predia, per solidum jurabit, suam liberam esse hereditatem et legitimam. 19. Item quicumque maritabit sine consensu patris, arbitrio patris erit, quantam dotem assignet filie; e converso judicatur, quod frater sorori det, si sine consensu patris maritabit. 20. Item de spolio, sic acquirendo per consulem, sic ordinavimus, quod consul pro suo actore potest juramento acquirere duas marcas [et] dimidius unam. 21. Superius, de spolio maximo et supremo acquiri possunt cum legittimo pastore et cum consule XX marce, ipsorum juramentis et non amplius, non additis duobus civibus fide dignis, hñ * dantes in tot marcis, super quibus jurari presumunt vel testari. 22. Inter terminos vulnera leviora que ad mensuram, emendantur vel abjurantur; nisi gravia, velut interiora et mutulaciones quorum emende erunt ad testimonia Wibbonis de Husum, et Ellonis de Midlum, et Attonis de Westerhusen. 23. (De) debito requirendo inter terminos. Quicumque dicit repetenti, debetum esse persolutum; et repetens dicat non esse solutum; a quo repetitur debitum, idem debet [solucio] probare cum duobus civibus fide dignis debitum esse solutum, et est si ultimum marcam; pro tribus solidus jurabit solvisse. Et si in testibus negatis deficiet, repetens jurando per se acquirebit quod ei tenetur. Explicit jus civile terre Emesgonie. INHOUD VAN HET BOVENSTAANDE. Aanhef: [Weggelaten, de personen die in de Domen van 1312 voorkomen, daar ze niet corresponderen met de in artikel 22 bij de ondertekening ervan genoemde personen, en door die namen vervangen: ] [Wibo de Husum, Ellonis van Midlum en Attonis van Westerhusen. ] bijeen als raadsmannen van het land Eemsgoo; aan allen die deze brief zullen zien of horen lezen, maken wij bekend dat wij in gemeenschappelijk beraad met wijsheid en met en met uitgebreide samenspraak met de raadsmannen van het land, ons aan deze keuren in met nadruk en onherroepelijk zullen onderhouden, zoals betreffende verminkingen, of alle overtredingen of van overige buitengewone oorzaken [die wij] hier geschreven en indelen en in de vorm van uitspraken naar buiten brengen, voor de gemene gemeenschap hebben onderhandeld die wij in deze vaste en geschreven vorm streng willen handhaven. 1.
Vanaf nu bepalen wij, dat wie iemand doodt op de dag, of in de zes dagen rond de bijeenkomst van de aangekondigde zitting van alle raadsmannen of in de zitting zelf, is de waarde van 20 [21] penningen van het normale in omloop zijnde geld (schuldig) en de raadsmannen eveneens 20 mark in die soort penningen. Welke boete uit 2 delen bestaat, 10 mark voor het land en ook 10 mark voor de raadsmannen. 2. Voorts, wanneer iemand dood wordt gevonden waar dan ook, als zijn wettige pastoor en zijn raadsman kwetsingen, gebroken botten , of [blauwe] plekken op het lijk vinden dan, als door voornoemde wettige priester en de raadsman deze tekenen die tot de dood geleid hebben, zullen de erfgenamen boven het open graf een weergeld vaststellen, als het niet zeker is wie de verdachte is, kan deze zich met twaalf man die er een eed op afleggen ter plekke vrij zweren. 3. Voorts, als een bezitloze in de vergadering van de raadsmannen iemand doodt, en hij vlucht in het huis van een bezitter kan hij daaruit gehaald worden door ( ) kerkvoogden en mannen aan wie men geloof kan hechten, en wie hen de deur gesloten houdt moet voor hem [de misdadiger] boeten. Echter wanneer men hen de deur wil openen en hem de voortvluchtige uitlevert, kan de huiseigenaar die er niets mee te maken heeft zich met 12 eden vrij zweren. 4 Voorts, wanneer iemand uit woede een ander ernstig verwondt en door diens erven metterdaad gerepen wordt of onder het oog van de raadsmannen opnieuw uitvalt, en wanneer [de verwanten] van de overledene in woede ingrijpen, is men geen weergeld schuldig. In het geval dat zijn wettige pastoor wordt opgeroepen en zijn raadsman en de consul die verwanten aansprakelijk stelt om de boete voor de overledenen te voldoen of om het weergeld op te brengen, is het zoengeld door hen te voldoen met 30 Mark van zuiver zilver, binnen een jaar en een dag, en de raadsmannen krijgen 8 mark als ze dit pas doen na dat ze hen hebben aanmanen met de raadsman en de wettige priester. 5. Wanneer de raadsman iemand van de moord beschuldigt dan dwingt hij de [verwanten van] de overledene slechts deze 8 mark te accepteren, en wanneer de erven hierin niet met de raadsman meegaan, zullen alle raadsmannen eensgezind 8 mark eisen. 6. Voorts als iemand onverwacht door een ander aangevallen en zwaar gewond wordt, en op het randje van de dood komt, zodat de raadsman en de wettige priester hem niet meer kunnen spreken, en hij voor hun komst nog goederen vermaakt aan God terwille van zijn ziel, dan zullen de raadsmannen boven het weergeld het zoengeld ontvangen, en als hij zo lang leeft dat hij dit nogmaals aan zijn raadsman en een geloofwaardig man kan vertellen, dan wordt tijdens de [ uitvaartmis] hetgeen hij over zijn goederen heeft bepaald door alle raadsmannen bepaald verdeeld naar hetgeen ieder zou krijgen [volgens zijn laatste woorden]. 7. Voorts, wie een vredeloos[ uitgestoten] man neerslaat is een weergeld schuldig maar zijn ouders en erfgenamen worden daarvan uitgesloten, omdat zij de zaak waardoor hij buiten de gemeenschap gestoten werd niet hebben afgekocht; de erfgenamen en verwanten uit die vorige zaak zowel de vader, de zoon(s) of broeder of wie dan ook familie van de gedode is, zal het weergeld toevallen. Ook wanneer hij eerder iemand heeft verminkt of verlamd, dan valt diegene een weergeld van 8 Mark toe. Echter wanneer de boete voor de vredeloze door zijn ouders [ ] zijn voldaan, zal dit hen terug worden gegeven, indien dit bekend is bij zijn wettige pastoor en zijn raadsman. Ook wanneer de vredeloze iemand heeft gedood en vraagt om hem de misdaad te vergeven en de andere partij zegt er “nee” tegen dan kan de dader proberen het tegendeel te bewijzen met zijn wettige pastoor, en twee kerkvoogden de raadsman en twee eerbiedwaardige mannen dat alles gedaan is om hen tevreden te stellen. 8. Voorts wanneer iemand die gewond is binnen een jaar sterft en zijn einde voelt naderen en verklaart dat hij zijn dood aan deze verwonding heeft te danken, en dit verklaart voor zijn wettige pastoor en de raadsman van zijn “ambacht”, dan zullen de erfgenamen alsnog zijn weergeld ontvangen. Als de raadsman [de dood] niet als oorzaak aanmerken, dan kunnen de erfgenamen de raadsman op hun
eed tot vijand verklaren die het hen misgunt en hem aan kant zetten en direkt een andere raadsman nemen uit deze [of de naaste kluft] die met de wettige priester wel als waarheid willen verklaren en daarenboven zullen er twaalf man op zweren, zodat zij het weergeld op wettige gronden zullen ontvangen. En ook als de man langer dan een jaar daarna nog leeft wat bekend is aan de wettige pastoor en de raadsman, dan kunnen de verwanten [ van de dader] hun van de eis het weergeld op te brengen vrij pleiten, door de eed van 12 medezweerders, en wel omdat volgens de bepalingen van het land het weergeld slechts mag worden geëist in geval van moord. En zo zullen die erfgenamen van de hem opgelegde eis gerechtelijk bevrijden van betaling. 9. Voorts verkondigen wij dat als een vredeloze [ uitgestotene] ergens wordt gedood, hetzij in een dorp of op de vlakte, of op een weg of in drinkgelegenheid, [cum quidam securitate remota] zonder dat alle recht of liever het krijgen weergeld vanwege zijn dood niet van toepassing is, en dat zijn ouders [en erven] daarvan uitgesloten zijn, tenzij hij hij dit deed in een [door de raadsmannen uitgeroepen] strijd. Dan zal hij volledig vergolden worden op de wijze van de andere gedode [mannen]. 10. (=13) Voorts, dat als een raadsman wordt gedood is men het dubbele weergeld schuldig. Als twee raadsmannen in een zitting slaags raken en een ervan wordt gedood, dan is de overlevende anderhalf weergeld schuldig. Omdat dit de helft is [van hun gezamenlijke weergeld]. 11. Voorts, als iemand een ander doodt met een mes of zwaard of een speer of welk wapentuig dan ook, met hetzelfde bedrag zullen worden vergolden, dat is {21} mark in gangbaar geld. 12. ( is niet gelijk aan de 12e van de Emsinger domen) Voorts, wie iemand verwondt in het geval [de wond] minder dan een el* meet, moet voor deze wonde twee zware penningen* in gewoon geld geven waar deze wonde ook is toegebracht, behalve in het gezicht, dan is het drie zware penningen, en die niet gemeten kan worden moet per wonde betalen. 13=10 Voorts, let wel, dat naast de overledene en de getuigenisssen van de overledene voor de wettige priester of een ander lid van de clerus, het weergeld niet aan het volk [= de rechtbank] wordt betaald, dan kan elke gewonde of de gewonden buiten de bepalingen van het land Emsgonie dit met recht overleggen en zich zuiveren met 12 eden en zo de weergelden voor hun overledenen aan hun te geven. Van gelijken van eden en het zich vrij zweren, om op deze wijze een delict te eindigen, stellen wij voor dit moment en later, op welke voorwaarden wij menen te moeten aanhouden in onze districten.. De volgende artikelen komen niet voor in de Emsinger Domen. 14. Voorts als iemand wordt aangevallen door een ander, en hij die wordt aangevallen zegt dat de oorzaak dat hij werd aangevallen moet worden bepaald (uitgezocht?) door de raadsmannen dan kan de aanvaller dit via de pastoor van zijn parochie laten onderzoeken, die zweert dat hij aan de reden oprecht geloof hecht en de oorzaak begrijpt, omdat deze voor de raadsmannen nog niet duidelijk is. En dan zullen twee raadsmannen met de dader zweren dat de zaak in het geheel niet is afgehandeld, en zo zullen de raadsmannen de zaak volgens het recht afhandelen. 15. Voorts, let wel, omdat iemand die op sterven ligt niet buiten de wil van zijn erfgenamen niet [meer] aan de kerk kan nalaten dan een sterling, en zijn pastoor [ook] een sterling, ofwel krijgen ze het niet, dan wel overeenkomstig de praktijk, hij een deugdelijke schenking aan zijn kerk zal doen met twee priesters. 16. Voorts, let wel, iemand die hoewel hij op sterven ligt onrechtmatige goederen het zij kleine hetzij grote teruggeeft en in tegenwoordigheid van zijn pastoor daartoe opdracht geeft, dan kunnen zijn erfgenamen daar niet tegen protesteren, en na de dood van de pastoor kan zijn opvolger wat
teruggegeven werd door een eed bevestigen, en als de erfgenaam zegt dat wat teruggegeven is, voor hem voldoet kan hij dit met een [wijze] priester en twee geloofwaardige mannen bevestigen. 17. Voorts, in het geval dat iemand vrouw en kinderen heeft, en het gebeurt dat hij sterft, dan zal de vrouw zolang zij zonder echtgenoot wenst te blijven de kinderen opvoeden en de goederen beheren, mocht het echter gebeuren dat ze kort daarna trouwt of sterft, dan zal de naaste verwant van de vader [mede] voogd over de kinderen worden. En als de moeder zou sterven, zullen de naasten van moederszijde, met de naaste van vaderszijde het opzicht hebben over de kinderen en de goederen. Als echter de moeder van de kinderen sterft, en de vader blijft leven zal hij de kinderen bij zich houden zolang hij leeft, of hij nu een andere vrouw neemt of niet. 18. In het geval dat iemand [een ander] aanvalt wegens grondbezit, zonder dat er enige rechtelijk grond voor is, en de aangevallene verweert zich, omdat het [een deel] van zijn vaderlijk erfgoed waarvan algemeen bekend is dat het hem is toegevallen, en dat hij dit volgens de gewoonte jaar en dag en lager bezeten heeft, en hem gegeven is volgens een algemene gewoonte omdat hij die aangevallen wordt vanwege zijn erfdeel om landerijen en gronden te ruimen, ofwel [dat iemand] er aanspraak op maakt, kan dit behouden met zijn wettige pastoor, met de raadsman, met twee kerkvoogden en twee oprechte burgers. Bovendien is het tevens zo, dat wie zo zijn land [dreigt te worden ontnomen] ter plekke op die grond kan zweren dat hij onbelemmerd en wettig erfgenaam is. 19. Voorts, wanneer iemand zou trouwen zonder de toestemming van de vader, zal de vader kunnen besluiten hoe groot de bruidsschat zal zijn die hij de zoon zal toewijzen, in het andere geval wordt de bruidsschat bepaald wat de broer de zuster wil geven als zij zonder toestemming van de vader zou trouwen. 20. Voorts van diefstal, wanneer het volgens de raadsman onrechtmatig verkregen is, bepalen wij in dat geval omdat de raadsman voor de dader de eed moet doen twee mark min een halve krijgt voor zijn bemoeienis. 21. Daarenboven, bij grote diefstal en buitengewone buit, kunnen de wettige pastoor en de raadsman niet meer dan 20 mark eisen, wanneer twee geloofwaardige mannen, er bij worden groepen, tot hoogstens evenveel, boven [deze som] als waarop de aanklacht betrekking heeft. 22. Binnen zekere grenzen worden lichtere wonden gemeten en kunnen worden verzoend of geloochend onder ede, ook ernstige, hetzij inwendig, en ook littekens, waarvan het bedrag bepaald wordt, onder aanwezigheid van Wibbo van Husum, Ello van Midlum, en Atto van Westerhusen. 23. Het opeisen van een schuld binnen de daarvoor staande tijd. Al wie zegt spijt te hebben van zijn daad wordt alleen een boete opgelegd, Wie herhaaldelijk spijt betuigt krijgt geen boete opgelegd, [ alleen het zoengeld] en wie daarbij spijt betuigt kan in aanwezigheid van twee geloofwaardige burgers uitsluitend de schadeloosstelling opgelegd krijgen tot het maximum aantal marken [de hoogste som die hiervoor bepaald is]en als het hoogstens een mark is, kan hij voor drie zware penningen zijn eed lossen. En als voor de getuigen een ontkenning ontbreekt [zal diegene] de eed herhalen voor hetgeen hij rechtens schuldig is. Hier eindigt het landrecht van het land Emsgo. OPMERKINGEN. Aanhef: Het is vrijwel onmogelijk dat er in de 12 jaar tussen 1300 en 1312 hetzelfde college van rechters bij een zat. Zoals al gezegd heb ik die vervangen door degenen tot wie men zich in 1300 kon wenden. De gelijkenis tussen de teksten moet de bewerkers wel opgevallen zijn, zodat er op een zeker
moment toen de stukken naast elkaar werden gelegd, de bewerkers hebben gedacht dat het toch hetzelfde stuk betrof. En na drie keer dezelfde aanhef te hebben gelezen (Nederduits, en 2 keer Fries) men besloten heeft om de originele opstellers te vervangen door de latere rechters. Evenwel toen de schrijver bijna aan het eind van de tekst was is de gewoonte van het sec overschrijven de boventoon gaan voeren. En toen zijn de originele rechters blijven staan, hoewel mogelijk niet allemaal, er worden hier maar drie genoemd, terwijl dat in de aanhef van 1312 er vier zijn, met nog een verschil: een ervan heeft in de ene versie een familienaam, in de andere niet. Daar moet nog een ding bij worden genoemd: wanneer werden deze stukken achtereenvolgens overgeschreven, juist ja na het bevel van Focko Ukena, dus in of na 1427. Zie in het licht hiervan ook het volgende punt. 1. De schrijver moet door het noteren van de bekende boetes in keuren en landrechten van 21 schellingen of ponden zo geïndoctrineerd zijn dat hij hier van de oorspronkelijke boete van 20 penningen er ook maar 21 heeft gemaakt. De reden om dit te veronderstellen vindt men in de oudere gedateerde teksten, voor 1300 zijn dat altijd volle bedragen die eindigen op vijf, tien of een veelvoud daarvan. Of, wat ook mogelijk is als de hoogste boete tien penningen is of daar beneden, dan kan een boete van 1 wel voorkomen. Dan komen hogere boetes weer niet voor. Dit is een conclusie die men niet kan trekken als men geen chronologisch onderzoek heeft gedaan. We moeten het voorkomen van het getal 21 hier zien als een invulling uit de dagen dat deze vier versies met de andere stukken bijeen werden gebracht. De verschillen in de stukken tonen zo ook aan dat dit niet eerder is gebeurde. En het bijeenbrengen van stukken als deze, zo blijkt uit Focko Ukena's keuren is niet voor 1427 geschied. 4. Wettige pastoor. Ook deze uitdrukking vindt men niet in de vroegste stukken. Niet hier en niet in de naburige landen. Dit is ook een interpolatie uit de dagen na 1427. Oorspronkelijk viel een ieder onder een eigen parochie met vastgestelde grenzen. Toe was de toevoeging wettige pastoor niet nodig. Nu deze toevoeging wel optreedt is dat te verklaren uit een recenter verschijnsel. Wie wat misdaan had, begaf zich naar een andere -dus niet wettige parochie- om niet uitgestoten uit de kerkgemeenschap gestoten te worden. Pas midden 14e eeuw komt men in de teksten weggelopen kloosterlingen tegen, en geven de keuren er veel meer reden toe te denken, dat op grond van de uitspraken er toen meerdere mensen vluchtten uit hun klooster, en hun heil elders zochten, maar niet veilig waren in het wereldlijke rechtsgebied. Ook arme mensen die niet konden betalen of ter dood zouden worden gebracht sloegen op de vlucht. Van zuiver zilver, lees daarvoor penningen van een zo zuiver mogelijk gehalte. Het gehalte van de inlandse sterlingen was rond 1300 al gezakt van 92 % zilver naar 80 % zilver. 8. Ambacht. Een noodgreep in de vertaling omdat ik er niet zeker van ben dat dit heel Emsgo betreft, het kan ook een van de kleinere gebieden zijn, die de hier genoemde rechters hebben afgevaardigd naar het rechterlijk college van het land. 9. Het Latijnse stukje uit de latere versie niet vertaald. 10 . El, bedoeld wordt de el met de Latijnse naam cubito, oftewel de maat van de vingertoppen tot de elleboog. Een wonde groter dan de el zoals we die nu kennen, (ca 70cm) zou dodelijk zijn. En dat blijkt uit het het vervolg: daar wordt de boete naar de grootte van de wonde bepaald. 11. Weer de 21 mark, vanwege de ouderdom van het stuk moet dit in het origineel naar valt aan te nemen 20 geweest zijn. 14. Hier heeft de vertaler/bewerker ook even niet opgelet. Hier staat niet zijn wettige pastoor, maar zijn kerkgemeente of parochie. Die waar hij van nature, of gewoonte of geboorte bij hoorde. Vertaald als: zijn pastoor. Hier is in dit geval nu juist niet in de tekst ingegrepen, door hem wettige pastoor te noemen. In het Latijn: cum pastore ecclesie sue. En dit komt in de oudere teksten wel voor. 15.
Sterling, de munt die we nu sterling noemen wordt in de geschriften van deze streken aangeduid met Mark. Ter onderscheiding van de oudere munt die pond werd genoemd. [Het is noch een gewicht, noch een getal. ] 16. Coram suo plebano: eveneens de oudere uitdrukking voor: zijn wettige pastoor. 22. Dit is naar valt aan te nemen het originele einde van het stuk. De heren ondertekenen niet voor niets. Hier blijkt dat een wetstekst nooit volmaakt is, wat blijkt uit het volgen van nog een artikel. Dit is ook zo bij de Keuren van de Upstalboom. Dus tussen 1300 en 1312 is er minstens nog een artikel aan toegevoegd. Het zelfde geldt voor de Brokmerbrief, ergens in de buurt van artikel 156 is daar een vervolg op gemaakt. Dat de Brokmerbrief inderdaad een brief is geweest blijkt uit de tekst waar wordt gezegd hoe hij wordt opgeborgen in een kokkar of hodere. Blijkbaar was dit op een of een serie aan elkaar genaaide vellen perkament geschreven die in een koker werden opgerold. Het manuscript in de vorm van en boekje, dat in “Asega, is het dingtijd”, is afgebeeld moet een kopie zijn van deze oerteksten. De datering van “rond 1300” kan wel veel jonger uitvallen. Al lijkt de ook bij Buma en Ebel afgedrukte tekst nauwkeurig en zonder interpolaties overgenomen. (Eind.) Er staat in het Latijn burgerrecht, en in de titel Jus Terre. Daarom is de term genomen die algemeen is en bij de meeste andere stukken ook voorkomt. (1 OKTOBER 2007) REFLECTIE In deze maand van 2007 was het zes jaar geleden dat ik met het oorkondenprojekt begon. Het bovenstaande stuk ( uit 1312) was een van de eersten dat ik bewerkte, omdat ik het projekt chronologisch had opgezet. Wanneer precies ik deze tekst heb uitgetypt is niet meer exact na te gaan. Maar in augustus 2007, ongeveer zes jaar later zoals gezegd, kwam ik er achter dat ik er beter aan had gedaan de Latijnse tekst uit te typen. Ik kwam daar op, nadat ik de beide Hunsinger stukken had vergeleken, door ze onder elkaar uit te typen en ze te vergelijken met de Fivelgoer keuren. Door de inzichten die ik door die vergelijking opdeed, bleek me dat ik in de door mijn studiemilieu gedicteerde vooroordelen verstrikt was geraakt. Want wat was ik van plan? Ik was van plan om chronologisch onderzoek te doen, over de oude Friese stukken. Ik wilde zien of het een uit het ander voortkwam, waar de veranderingen optraden en of de wetenschappelijk gehanteerde uitgangspunten van de tot dan toe gevolgde studies meer waren dan ongefundeerde principia. Ik was dus bezig met een tegenonderzoek. En het onderzoek was in feite ook gerecht tegen deze principia. Bijvoorbeeld het uitgangspunt: de 17 keuren en 24 landrechten zijn de oudste stukken in de Friese taal. Al in 1987 had ik geconstateerd dat de munten niet klopten met een verwachtte, 13e; 12e ; 11e eeuwse of nog oudere datering. De numismatische toestand in dit kernstuk was zeer zeker na 1365 te plaatsen, maar waarschijnlijk nog veel later, zei ik toen in de Neitiid. Deze datering is me wel kwalijk genomen, maar nooit bestreden. Waar was ik nu ingetuind? Wie iets aan, desnoods tegen [de sporen van nationalisme] in het Fries wil doen, begint uiteraard met het Fries. En inderdaad typte ik van de Emsinger Domen een Friese tekst uit. Wat ik toen nog niet zag, was dat de Latijnse tekst een simpeler muntsysteem had dan de Friese. Dat wil zeggen, de boetes in de Latijnse tekst waren lager, de helft lager. Toen ik overwoog om de Latijnse tekst dan ook maar uit te typen, bleek dat de in beide stukken genoemde personen, die het oorspronkelijk opgesteld hadden, niet dezelfde waren, evenmin als de datering, waar 12 jaar tussen zat, vielen me de schellen van de ogen. Ik had met het Latijnse stuk moeten beginnen. Door met een Friese tekst te beginnen, had ik geen wetenschappelijk criterium genomen toen ik begon. Ik had een ideologisch criterium genomen, een criterium, waar ik juist door dit onderzoek wat aan wilde doen. ( In feite verfoeide ik de ideologische criteria die door vele Friese onderzoekers/publicisten worden gehuldigd, maar gebruikte ik hun tot dan toe hun standpunten en methoden.) Ik was onbewust met hun criteria gaan werken. En pas gaandeweg het proces, ik was al gevorderd tot 1427, ontdekte ik mijn fout, door, eigenlijk wel een grappige conclusie, mijn eigen onderzoek.. Ik wilde maar even
melden dat hier een moment van bekering is geweest, die de verdere loop over hoe met teksten om te gaan, van invloed is geweest. Dus zette ik het uitwerken voort en nam mijn conclusies opnieuw door.
