Uit
Passende Zorg Voor een bijzonder doelgroep GGZ nederland
Innovatie van de Geestelijke gezondheidszorg Voor asielzoekers
Mind-Spring Psycho-educatie en psychosociale ondersteuning voor en door asielzoekers en vluchtelingen
40
GGZ Dijken Duin
Beknopt
Ambulant Zaanstreek/Waterland
Veel asielzoekers hebben psychosociale problemen.
(voorheen Riagg Zaanstreek/waterland)
MOA-medewerkers van AZC Assendelft signaleren veel
GGZ Dijk en Duin
slaapproblemen, angsten, alcohol- of druggebruik, een
Westzijde 120
gebrekkige dagstructuur, rouwproblemen en overlast
1506 EJ ZAANDAM
van medebewoners. Het reguliere hulpaanbod biedt niet
tel: 075 - 681 44 50 / 075 - 681 44 86
het juiste antwoord op deze problemen en in bestaande trainingen voor psycho-educatie aan asielzoekers krijgen
Dhr. Paul Sterk
cultuur(verschillen) vaak te weinig aandacht. Het zijn ook
[email protected]
meestal Nederlandse hulpverleners die deze psycho-
tel: 075- 6 8 14450
educatie geven. Het inzetten van tolken kan niet alle
Bart Uitterhaegen
taalproblemen ondervangen. Mind-Spring is opgezet
[email protected]
om psycho-educatie en psychosociale ondersteuning in de eigen taal en cultuur te organiseren voor groepen
Andere uitvoerenden
asielzoekers. Asielzoekers krijgen een training om deze
MOA, COA, GGZ NH Noord (RIAGG Alkmaar), Altrecht
psycho-educatie en ondersteuning te geven, volgens de
Preventie, Mentrum, RIAGG Zwolle
methode van het Mind-Spring-handboek. In het kader van het project is een methodiek ontwikkeld voor
Website www.mindspring.org
psycho-educatie voor en door asielzoekers en zijn vluchtelingen en asielzoekers getraind in de uitvoering hiervan. Over de methodiek is een handboek MindSpring psycho-educatie geschreven en er is een stappenplan uitgewerkt voor werving van asielzoekers in azc's.
Ontwikkeling Vanaf het begin zijn asielzoekers zelf betrokken bij het uitdenken en vormgeven van Mind-Spring. Begonnen is met werving, selectie, training en begeleiding van asielzoekers en vluchtelingen die geschikt waren om de psy-cho-educatie te geven. Selectiecriteria
waren:
een
(pa-ra)medische
of
didactische opleiding of een opleiding sociaalmaatschappelijk werk en/of werkervaring. De asielzoeker moest ook een intermediaire positie bekleden in
een
gemeenschap.
De
asielzoekers
werden
getraind om de psycho-educatie in azc's te geven, in samenwerking
met
de
MOA,
plaatselijke
ggz-
instellingen en het COA. Ggz-medewerkers kregen een training om samen met de getrainde asielzoeker of vluchteling te werken aan de psycho-educatie.
41
Ook ggz-medewerkers uit andere regio's kregen een
Resultaten
training, met het oog op landelijke implementatie van het Mind-Spring-programma. Van oktober 2002 tot februari 2003 werd gewerkt aan het draaiboek en volgden asielzoekers een pilottraining voor de uitvoering van psycho-educatie in AZC Assendelft. Van maart 2003 tot februari 2004 vond met ZRAsubsidie verdere ontwikkeling van het programma voor en door asielzoekers plaats. Tot februari 2005 wordt met subsidie van het Europees Vluchteling Fonds het programma uitgebreid naar vluchtelingen met
een
verblijfsstatus.
implementatie
plaats,
Ook met
vindt
landelijke
voorbereiding
en
uitvoering in meerdere regio's voor vluchtelingen en, voor asielzoekers, in andere azc's. » 'Ik heb meer begrip gekregen van psychische problemen.' • 'Ik slaap nu weer.' • 'Voor mij is Mind-Spring een soort 'damage control' op het azc.'
Ontwikkelde producten van Mind-Spring • Mind-Spring Handboek Psycho-educatie voor en door asielzoekers en vluchtelingen • Training van asielzoekers en vluchtelingen in de Mind-Springmethodiek • Website met informatie, materiaal en mogelijkheid tot landelijke uitwisseling van informatie • Methodiek en draaiboek over bereiken en werven van asielzoekers en vluchtelingen • Bovenregionale (landelijke) samenwerking tussen ggz-instellingen en overige organisaties in het werkveld: het Mind-Springnetwerk • Cursus voor ggz-coaches • Deskundigheidsbevordering voor personeel van organisaties in werkveld van asielzoekers (COA, MOA, VW)
Evaluatie De deelnemers oordelen positief over de psychoeducatie in de eigen taal en cultuur die zij van een getrainde
asielzoeker
of
vluchteling
hebben
gekregen. Ze hebben veel waardering voor de herkenning en erkenning van hun problemen en Damage control Deelnemers aan de psycho-educatie zijn positief over de cursus. Enkele uitspraken. • 'Ik heb de cursus ervaren als een persoonlijk support en veel geleerd.' • 'Ik vind dat wat er in de cursus is verteld erg bruikbaar in de situatie waarin ik me bevind.' • 'Het luisteren naar hoe andere mensen op het azc zich staande houden en welke problemen en ervaringen zij hebben geeft mij meer lucht.' • 'Ik merk dat ik veel minder snel geïrriteerd raak. Als anderen boos waren op mij reageerde ik boos. Dit doet ik nu minder.' • 'We zijn nu zelf een soort van 'dokter' voor onszelf.' • 'Mind-Spring is een soort community. Ik voel verbondenheid en betrokkenheid.' • 'Ik heb hoop gekregen, fijn dat er goeie mensen (lees: de trainers) zijn.' • 'Het deed me goed dat ik weet dat ik niet alleen ben met problemen.' « 'Ik heb meer vertrouwen gekregen in mensen.'
hun huidige situatie. Ze zeggen meer controle te hebben
gekregen
psychosociale trainingskarakter
over
hun
problemen. en
de
emotionele Het
cognitieve
en
actieve benadering
tijdens de bijeenkomsten sluit goed aan bij hun behoeften. Ook de oefeningen voor het omgaan met spanningsklachten vinden ze belangrijk. Ze vinden het verder prettig dat ze hun eigen taal kunnen spreken. Hierdoor kunnen ze zich beter uiten en beter discussiëren en krijgen de bijeenkomsten meer diepgang. Ze voelen dat er serieuzer wordt ingegaan op hun klachten en behoeften en dat ze meer worden gerespecteerd. De getrainde asielzoeker werkt niet voor MOA, COA of ggz, maar helpt lotgenoten op vrijwillige basis. Bovendien komt hij of zij uit dezelfde regio of land als de deelnemers, zit in Nederland in de dezelfde situatie of heeft daar in ieder geval in het verleden mee te maken gehad. Dat geeft de deelnemers een gevoel van vertrouwdheid. Naarmate Mind-Spring meer bekendheid kreeg, wilden ook steeds meer statushouders deelnemen aan deze psycho-educatiebijeenkomsten. Ook vluchtelingen
kampen
immers
vaak
nog
met
psychosociale problemen. In hun huidige leven vragen integratie en inburgering veel aandacht, maar misschien geldt dit nog meer voor
de problemen uit het verleden. Daarom zijn
in de Nederlandse zorgsector. Dit is gunstig als ze zich
ook groepen voor en door vluchtelingen
professioneel verder willen ontwikkelen in hun (pa-
georganiseerd. Evaluatie hiervan moet
ra)medisch vakgebied. Voor anderen geldt deelname als
nog plaatsvinden.
een zinvolle overbrugging naar het vinden van betaald
Veel asielzoekers en vluchtelingen willen
werk, een vervolgstudie of het leren van de Nederlandse
de training psycho-educatie volgen. Voor
(vak)taal. Omdat Mind-Spring gebruik maakt van de
asielzoekers vormen training en uitvoering
eigen taal van de trainers, kunnen ook vluchtelingen die
een
nog
zeer
gewaardeerde
en
zinvolle
invulling van hun tijd op het centrum. Ze
niet
zoveel
Nederlands
spreken
werkervaring
opdoen in hun vakgebied.
voelen zich nuttig omdat ze anderen kunnen
helpen
en
hun
eigen
keerpunten
(professionele) kwaliteiten, werkervaring
Door leden uit de doelgroep bij de ontwikkeling en uit-
en opleiding kunnen inzetten. Ook zelf
voering van het programma te betrekken, lukt het
hebben
Ze
beter aansluiting te vinden bij die doelgroep en wordt
ontwikkelen als het ware een nieuwe, posi-
het draagvlak groter. Dit geldt ook voor de samenwer-
tieve identiteit.
king met de organisaties die betrokken zijn bij de uit-
ze
baat
bij
de
training.
voering van het programma. De methodiek - de eigen taal en cultuur gebruiken Werken aan betere hulp Getrainde asielzoekers en vluchtelingen over Mind-Spring. 'Als asielzoeker was heb ik dergelijke hulp nooit gekregen. Ik heb achteraf gemerkt hoe belangrijk psychosociale ondersteuning is. Ik wil dat andere asielzoekers betere hulp krijgen dan ik.' 'In eerste instantie deed ik mee omdat ik iets wilde doen op het centrum. Al die verloren jaren op het azc... Gaandeweg ont dekte ik dat ik zelf ook persoonlijk baat heb bij de training die ik heb gevolgd en de psycho-educatie die ik nu zelf geef. Ik heb weer controle over mijn leven.' 'Vier dagen in de week doe ik betaald werk om geld te verdienen om van te leven. De vijfde dag houd ik vrij om vluchtelingen te helpen.' 'Voor mijn studie moet ik werkervaring opdoen in de zorg. Mind-Spring biedt me die mogelijkheid. Ik zou me willen specialiseren in kindsoldaten.' 'Dit sluit goed aan bij het werk dat ik deed als 'health educator' in een vluchtelingenkamp in Afrika.' 'Mind-Spring betekent voor mij hulp aan lotgenoten, maar ook contact met Nederlanders en de taal beter leren.' 'Door Mind-Spring heb ik ingezien dat ik mijn persoonlijke problemen niet alleen aankan. Het is me duidelijk geworden dat ik al jaren rondloop met dingen uit het verleden waarvoor ik professionele hulp moet vragen.'
door hoogopgeleide lotgenoten in te zetten - draagt sterk bij aan het bereiken van de doelgroep en het effect van het aanbod. Psycho-educatie die uit veel cognitieve aspecten bestaat, geeft de doelgroep meer inzicht in de situatie en in de eigen mogelijkheden daarin iets te veranderen. Empowerment geeft hen de steun die ze op dat moment nodig hebben. Deelname aan de Mind-Spring psycho-educatiebijeenkomsten blijkt de drempel tot professionele hulp te verlagen. De praktijk van Mind-Spring toont aan dat het goed mogelijk is gemengde groepen voor mannen en vrouwen te organiseren, ook voor mensen uit landen als Irak, Afghanistan of Iran. Belangrijk is dat de begeleider kan omgaan met de verschillen binnen zo'n groep. Het is vooraf moeilijk in te schatten welke asielzoeker geschikt is om psycho-educatie te geven. Een deel van de kandidaten is in staat support te bieden op individueel niveau, maar niet aan groepen deelnemers. Het trainen van vluchtelingen en asielzoekers in het geven van psycho-educatie op zich is al een interventie voor de trainees.
Hun
leven
krijgt
een
positieve
impuls.
Asielzoekers verblijven door overplaatsing soms kort in een bepaalde regio. Hierdoor raken getrainde asielzoekers over Nederland verspreid of ze verdwijnen zelfs helemaal. Vluchtelingen met status opleiden geeft meer Een
knelpunt
in
het
project
is
dat
gedwongen overplaatsingen, een status of eigen
woonruimte
uitgeprocedeerd
raken
krijgen tot
een
of groot
garantie voor continuïteit. De ggz moet meer rekening houden met de mobiliteit van asielzoekers en sneller leren werken. Als een groep graag psycho-educatie heeft, moet het aanbod snel
verloop onder de getrainde asielzoekers
gerealiseerd kunnen worden.
leiden. Ook blijkt soms pas tijdens de
De
training dat sommige deelnemers niet
verschillende organisaties
geschikt zijn om als groepstrainer te gaan
asielzoekers en vluchtelingen is belangrijk gebleken
werken. Voor de continuïteit van het project
in
is nu besloten ook vluchtelingen te trainen.
samenwerking tussen de getrainde vluchteling, de
Vluchtelingen
de
ggz-instelling, MOA, COA en Vluchtelingenwerk op
mogelijkheid de eigen professionele kennis
het centrum en vluchtelingenwerkgroepen en
en
migrantenorganisaties
waarderen
vaardigheden
eveneens
verder
te
kunnen
ontwikkelen en in te zetten om lotgenoten te
helpen.
Bovendien
werkervaring opdoen
kunnen
ze
zo
interdisciplinaire
alle
fasen
van
samenwerking in
het
voor
het
project.
de
met
werkveld van Intensieve
doelgroep
vluchtelingen is een voorwaarde voor succesvolle werving. Centraal bij iedere goede werving is de persoonlijke benadering in de eigen taal van de asielzoeker of vluchteling.
43
Asielzoekers met een sleutelfunctie spelen een belangrijke rol in de informatievoorziening in een azc. Lopende het project nam het aantal asielzoekers sterk af. Veel centra werden gesloten en tijdelijke medewerkers werden ontslagen. Het werkveld van asielzoekers
is
nog
altijd
zeer
onrustig
en
veranderlijk. Dit raakt zowel de situatie van de medewerkers van ggz, MOA, COA als die van de asielzoekers zelf. Een lange adem, geduld, creativiteit en flexibiliteit zijn onmisbaar voor de uitvoering van een dergelijk project.
