uniek
|
MAASTRO
|
2008
uniek
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Maria . . .Jacobs . . over . . uitstekende . . . . kansen . . . met . .een. geweldig . . . .product . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Philippe . . . Lambin . . . over . . een . .uitstekend . . . .product . . .met. geweldige . . . . kansen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dirk . . de. Ruysscher . . . . over . .longkanker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Frank . . Verhaegen . . . . over . . fysica . . onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Petra . . Reijnders-Thijssen . . . . . . . over . . patiëntveiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piet . .van. den . . Ende . . over . .‘lean-management’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MAASTRO . . . . Lab . .over . .opmerkelijke . . . . .ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . Philippe . . . Lambin . . . over . . de. eerste . . .fase. I. beeldvorming . . . . . . . .van. MAASTRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . studie . . . . . . . . Trials . . . . Rinus . . .Wanders . . . over . .samenwerking . . . . . en. nader . . .kennismaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Angela . . . van . Baardwijk . . . . over . . geïndividualiseerd . . . . . . .dosisvoorschrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jacques . . . Borger . . . over . .2008 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Esther . . .Bloemen-van . . . . .Gurp . . . .meettechnieken . . . . . . . . de. bestraling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .over . . . . . . . .tijdens . . . . . . . . . . . . . Huub . . .Backes . . over . . patiënttevredenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . André . . .Dekker . . over . . het . .maken . . van . .keuzes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Madelon . . . .Pijls-Johannesma . . . . . . over . . ‘particle . . . therapy’ . . . . . . . . . . . . . . . . Promoties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inhoud
3 | MAASTRO 2008
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 . . . .5 . .6 . . . .8 . . . .10. . . .12. .14. . . .17. . . .18. . . .20. .22. . . .24. . . .26. . . .28. .30. . . .32. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Maria Jacobs over uitstekende kansen met een geweldig product
“Een heel vruchtbaar jaar!” Hun prioriteiten zijn dezelfde,
“Een jaar waarin we samen hard gewerkt hebben.” Bij haar aantreden in mei 2008 trof
al liggen de accenten misschien
Maria Jacobs een organisatie aan die in onderzoek en behandeling van patiënten op
net iets anders. Philippe Lambin heeft als hoogleraar-directeur de
internationaal niveau acteert. “Jarenlang heeft men alle energie gestopt in het steeds verder verbeteren van de behandeling. Dankzij die focus hebben we nu een fantastisch product!”
medisch-wetenschappelijke tak onder zijn hoede. Terwijl Maria
Maar de tijden veranderen. Door de gewijzigde financieringssystematiek van de gezond-
Jacobs als directeur bedrijfs-
heidszorg, de ontvolking in Limburg en ook nog eens de economische crisis, ontstaat er
voering verantwoordelijk is voor alle andere zaken. Sinds mei
een compleet nieuwe situatie van marktwerking in de zorg. Ook MAASTRO ziet de eerste ontwikkelingen op dat vlak in het noorden van haar verzorgingsgebied.
2008 vormen zij samen de Raad van Bestuur van MAASTRO.
Een situatie die vraagt om aanvullende maatregelen op een voor MAASTRO nieuw terrein: marketing. Maria Jacobs roemt de troef die MAASTRO achter de hand heeft: “We bieden met onze behandelingen aantoonbaar betere resultaten. Uiteindelijk kiest een patiënt voor de beste behandeling. Maar dan moet hij wel weten dat hij die bij MAASTRO krijgt!” Het jaar 2008 is gebruikt om een stevig fundament te leggen onder een organisatie die niet alleen inhoudelijk staat als een huis, maar ook bedrijfsmatig de juiste koers heeft ingezet. “Dat vraagt om andere competenties van onze mensen. Maar vooral om enthousiasme en daadkracht en dat is hier volop aanwezig. Ik heb er alle vertrouwen in dat MAASTRO daadwerkelijk ‘die twee heren kan dienen’.” Of naar MAASTRO vertaald: een heer en een dame!
drs. M.J.G. Jacobs raad van bestuur / directeur bedrijfsvoering
4 | MAASTRO 2008
Philippe Lambin over een uitstekend product met geweldige kansen
“Inderdaad: een vruchtbaar jaar!” Philippe Lambin doelt daarmee op de vier promoties in 2008. Meer dan ooit tevoren. “Maar in 2009 worden het er nog meer,” voegt hij er aan toe. Ook het aantal publicaties is aanzienlijk: 45 keer prijkt de naam van MAASTRO in de inhoudsopgave van de belangrijkste internationale vakbladen. Het leverde een impactfactor van 4,834 op en een ‘crown indicator’ oftewel citatie-index van 1,6. MAASTRO gunt haar nieuwste bevindingen alleen aan de beste vakbladen wereldwijd. Dat zal in 2009 niet veranderen, maar er komt wel een aandachtspunt bij. “Weten onze patiënten eigenlijk wel dat ze hier de beste behandeling krijgen? Zijn de specialisten en andere professionals in onze thuisregio bekend met onze opvallend goede resultaten? Dáár gaan we aan werken. Naast het verder uitbouwen van onze expertise. We kiezen nadrukkelijk voor het en/en-scenario.” “We blijven nieuwe indicaties ontwikkelen voor bestralen, zoals we dat nu al bijzonder succesvol doen bij kleine longtumoren met stereotactische radiotherapie en middels brachytherapie bij prostaatkanker. Maar we onderscheiden ons ook door ons te concentreren op speerpunten: we zijn specialist in long- en rectumkanker. En we blijven ons verdiepen in nieuwe ontwikkelingen, zoals ‘molecular imaging’, ‘Desicion Support systemen voor therapieën, het zogenaamde CAT-project (Computer Assisted Theragnostic Project) en natuurlijk ‘particle therapy’. Om hiernaar degelijk onderzoek te kunnen doen, werken we samen met Euregionale universitaire medische centra van Maastricht, Leuven, Luik, Hasselt en Aken, maar ook met centra in Gent, Toronto, Rome en Oxford.”
prof.dr. P. Lambin raad van bestuur / hoogleraar directeur
5 | MAASTRO 2008
Dirk de Ruysscher over longkanker
“De beste behandeling ter wereld krijg je bij MAASTRO” Stoere taal voor een man die de bescheidenheid zelf lijkt te zijn. Dirk de Ruysscher (“Specialiteit longkanker”) werd in 2008 Hoogleraar Respiratoire Oncologie. Toch noemt hij het hoogleraarschap in eerste instantie niet als een van de hoogtepunten van 2008. Desgevraagd relativeert hij: “Ik vind dat wel plezant ja. Ergens is het een uiting dat men ook apprecieert wat ik allemaal gedaan heb.” Een eigen vaktijdschrift “Het jaar 2008 is voor ons een echt topjaar geweest.” En om dat te bewijzen haalt De Ruysscher er het Tijdschrift van de Europese Vereniging voor Radiotherapie bij. Het juninummer van 2009 van ‘Radiotherapy & Oncology’ is een themanummer over nieuwe ontwikkelingen op het gebied van longkanker. MAASTRO tekende voor zes van de twaalf artikelen! “En dat hadden er nog veel meer kunnen zijn. We hadden gemakkelijk een eigen special kunnen maken!” Alleen maar pure winst Als eerste in de wereld - “Daar ben ik fier op” - heeft MAASTRO kunnen aantonen en kwantificeren dat binnen een tumor bepaalde delen meer of minder gevoelig zijn voor radiotherapie of een combinatie met chemo. “Met deze kennis kunnen we delen van de tumor extra bestralen, terwijl we de stralingsdosis op die delen die het minder nodig hebben, verlagen. De consequenties zijn opvallend: veel betere resultaten en vergelijkbare bijwerkingen. De kwaliteit van leven voor onze patiënten is na een maand of twee weer
6 | MAASTRO 2008
terug op het niveau van vóór de behandeling.” Een enorme, onverwachte, meevaller hierbij is dat patiënten drie maanden na de behandeling zelfs minder kortademig blijken te zijn dan voorheen. En dat is pure winst, want kortademigheid - de longschade na bestraling - is voor onze patiënten een zeer belastende bijwerking.” Best denkbare behandeling
“We hebben in 2008 de basis gelegd om de kenmerken van tumoren, en eigenlijk ook
“MAASTRO past de individu-
de opname van medicatie, individueel te kunnen bepalen. Een heel belangrijk punt:
ele stralingsdosis toe op grote
door binding van de medicamenten aan een zogenaamde ’pet tracer’ kunnen we bepalen
schaal. Alle nieuwe patiënten
of het medicijn in de tumor aankomt en wat de dosis is.”
met longkanker, dat zijn er ongeveer 250 per jaar, krijgen
Goed onderzoek? Direct gebruiken!
de best denkbare behandeling.
Een succesvol jaar, 2008. Heeft De Ruysscher daar een verklaring voor? ”Ja. MAASTRO
In het kort komt dat neer op
past de positieve bevindingen van onze onderzoeken - en overigens ook de bevindingen
twee keer bestralen per dag,
van anderen waar wij veel vertrouwen hebben - direct toe in de praktijk.” Dat lijkt voor de
een zo hoog mogelijke dosis
hand liggend, maar dat gebeurt lang niet overal. De Ruysscher kan zich daar bijzonder
voor die individuele patiënt en
over opwinden. Hij noemt als voorbeeld een instituut dat weliswaar onderschrijft dat
zo gericht mogelijk bestralen op
twee maal per dag bestralen de standaard is, maar dat in de praktijk niet toepast. Is het
de tumor. Hierdoor nemen de
gebrek aan lef? Wordt men belemmerd door praktische zaken? De Ruysscher is fel:
overlevingskansen toe en zijn de
”We zetten toch zeker geen stappen achteruit?”
bijwerkingen beperkt.”
prof.dr. D.K.M. de Ruysscher radiotherapeut oncoloog / hoogleraar respiratoire oncologie
7 | MAASTRO 2008
Frank Verhaegen over fysica onderzoek
“Tot dusver is het goed meegevallen” Gezocht: nieuwe collega’s
Het grootste deel van 2008 werkte Vlaming Frank Verhaegen nog in Canada aan de
Frank Verhaegen is op zoek
McGill University in Montreal. Vanaf 1 september jl. is hij hoofd fysica onderzoek
naar onderzoekers met
bij MAASTRO. Zijn eerste positieve indrukken van MAASTRO worden nog dagelijks
ervaring op en interesse in
bevestigd: “Een dynamisch, modern instituut, met veel jonge mensen die goed
de volgende vakgebieden:
samenwerken over de grenzen van de verschillende vakgebieden heen.”
3D-echografie, bestralingstechnologie en beeldvorming,
Zeer gecharmeerd
en beeldgeleide radiotherapie.
MAASTRO had behoefte aan iemand die het onderzoek in de fysica kon leiden en
Maar vooral zoeken we mensen die passen bij MAASTRO.
uitbreiden. Verhaegen was gecharmeerd van de uitdaging die hem te wachten stond: een nieuwe functie binnen MAASTRO. Maar wat uiteindelijk de doorslag gaf, was
Voor meer informatie:
MAASTRO zelf: “Ik heb al op veel verschillende plekken in diverse landen gewerkt.
www.maastro.nl onder
Overal ter wereld wordt onderzoek gedaan, maar het daadwerkelijk toepassen in de
‘vacatures’.
praktijk gebeurt vaker niet dan wel. Bij MAASTRO doen we dat anders. Wij doen onderzoek om er ook daadwerkelijk iets mee te doen. We kijken vooraf naar de mogelijke toepasbaarheid in de kliniek. Het vervolgens goed interpreteren en implementeren van onderzoek in de kliniek is een hele uitdaging. Dat kost tijd, dat kost geld, dat kost energie. Maar als we overtuigd zijn van de voordelen, doen we het. Daar is MAASTRO - sorry, daar zijn wij - heel goed in. Als we ergens voor gáán, dan gáán we er ook voor!” Zoveel ideeën Als hoofd onderzoek fysica leidt Verhaegen het bestaande onderzoek in goede banen. Maar daarnaast gaat hij op zoek naar nieuwe mogelijkheden. “Ideeën zijn er binnen MAASTRO vooralsnog genoeg. We brainstormen veel. Heel gezond: dan komen alle
8 | MAASTRO 2008
pro’s en contra’s op tafel en kun je goed gefundeerde beslissingen nemen.” Het daadwerkelijk uitvoeren van een onderzoek kent echter meerdere haken en ogen. Financiering is daar één van. Zonder overheidssubsidies en Europese bijdragen géén onderzoek. Bedrijven die medische apparatuur ontwikkelen maken vaak dankbaar gebruik van onderzoeksinstellingen om hun geavanceerde apparatuur te laten uittesten. “Je merkt dat MAASTRO een gewild partner is. Men weet dat wat wij doen, wij ook goed doen.” Primeur: de 3D-echo Verhaegen noemt het voorbeeld van de 3D-echo. “In Canada ben ik betrokken geweest bij de ontwikkeling van een 3D-echoapparaat door Resonant Medical, een spin-off onderneming van McGill University. Met deze driedimensionale echo kun je zeer nauwkeurig de exacte plaats van de tumor vastleggen, waardoor je gerichter kunt bestralen. In Canada, de Verenigde Staten, Ierland en Italië werkt men al wel met deze apparatuur, maar uitsluitend voor de behandeling van prostaatkanker. Wij gaan het driedimensionale echoapparaat - als eerste ter wereld - ook gebruiken bij de bestraling van borst-, lever-, blaas- en baarmoederhalskanker. Kijk: dat is MAASTRO!” Vacatures MAASTRO is ambitieus, dat mag duidelijk zijn. Ook Verhaegen heeft de lat hoog gelegd: hij gaat niet alleen op zoek naar nieuwe onderzoekspijlers, meer uitdagende projecten en financieringsmogelijkheden, maar ook naar nieuw onderzoekstalent. Uitbreiding van het team van ongeveer twintig mensen met vier onderzoekers staat voor 2009 hoog op zijn prioriteitenlijst. “Kandidaten kunnen zich tot mij wenden.” Prof.dr.ir. F. Verhaegen hoofd research fysica (Frank Verhaegen werd in 2009 benoemd tot Hoogleraar Stralingsfysica en Beeldvorming aan de universiteiten van Maastricht en Eindhoven, en is ook nog steeds professor aan de McGill University in Montreal).
9 | MAASTRO 2008
Petra Reijnders-Thijssen over patiëntveiligheid
“Eenoog koning in het land der blinden” “Zet die kop er maar boven!,” relativeert Petra Reijnders. De manager patiëntveiligheid van MAASTRO is verantwoordelijk voor het veiligheidsmanagementsysteem en de analyse van fouten en bijna-fouten. Ook voor Radiotherapie Nederland coördineert zij een aantal zaken met betrekking tot veiligheidsmanagementsystemen én ze geeft leiding aan een grote groep administratieve medewerkers. “Een drukke en een leuke baan!” Kijken bij anderen In 2002 onderzocht Petra Reijnders voor haar Master Zorgmanagement welke veiligheidssystemen bij MAASTRO zouden passen. In de gezondheidszorg was op dat gebied nog niets te vinden, dus zocht ze verder bij andere sectoren en vertaalde die systemen voor de gezondheidszorg. Zo begon het balletje te rollen: haar ideeën werden min of meer geadopteerd door een aantal collega-instellingen. “We worden nog steeds gezien als expert op dit gebied, ook buiten onze landsgrenzen.” Als eerste gecertificeerd MAASTRO is niet voor niets de eerste gezondheidsinstelling in Nederland, met een officieel certificaat voor het veiligheidsmanagementsysteem. De uitreiking van het certificaat - door Minister van Volksgezondheid Ab Klink - was een hoogtepunt van 2008. “We hebben meegeholpen bij de normbepaling voor de gezondheidszorg. Lloyds, een onafhankelijke externe certificatie-instelling, wilde graag putten uit onze ervaring. En toen was het eigenlijk nog maar een relatief kleine stap om zelf de certificering aan te vragen.” Om er bijna voldaan aan toe te voegen: “We waren de eerste en zijn nu nog steeds de enige!”
10 | MAASTRO 2008
Een ware cultuuromslag Een belangrijke tool bij patiëntveiligheid is het actief melden van fouten. “We hebben moeten leren om niet langer bang te zijn om fouten te signaleren. Op dat gebied is er echt sprake van een cultuuromslag: patiëntveiligheid staat bij al onze medewerkers
Veiliger, efficiënter
hoog op de agenda. Tegenwoordig is het zelfs zo dat mensen actief op zoek gaan naar
en effectiever
mogelijke fouten. In 2008 signaleerden we samen 1.603 foutmeldingen, weer zo’n 33%
“De eerste insteek bij
meer dan in 2007. Doordat we steeds meer meldingen ontvangen, kunnen we meer ver-
patiëntveiligheid is om
beteracties opzetten, waardoor we de patiëntenzorg beter en veiliger maken. Het aantal
ernstige incidenten te
meldingen die de patiëntenbehandeling beïnvloeden en waarbij uiteindelijk iets in het
voorkomen. Dat is inmiddels
behandelproces moest worden aangepast, is overigens niet gestegen in 2008.”
gelukt. Nu wil je de puntjes op de ‘i’ zetten en zoek je
Leren van elkaar
naar kleine procesafwijkingen.
Nu alle gezondheidsinstellingen aan de slag moeten met veiligheidsmanagement-
Je maakt je organisatie
systemen en ook de certificering daarvoor moeten behalen, zitten de collega radio-
daarmee niet alleen veiliger,
therapie-instellingen regelmatig samen om de tafel. “We zijn bezig met een benchmark,
maar ook efficiënter en
we leren van elkaar.” Kan MAASTRO dan nog iets leren op dit gebied? “Eenoog, weet
effectiever.”
je nog? We hebben tot nu toe steeds zelf het wiel uitgevonden, maar andere organisaties bedenken ook heel interessante oplossingen.” Absoluut uniek “Het initiatief met patiëntveiligheid past perfect bij MAASTRO. We zoeken actief naar oplossingen, en als die niet voorhanden zijn, dan ontwikkelen we ze zelf. Daar zijn wij echt uniek in. Patiëntveiligheid is een item voor en van medewerkers, maar ten gunste van de patiënt. Ik kan met een gerust hart stellen dat het gedragen wordt door iedereen bij MAASTRO. En het groeit met de organisatie mee.”
P. Reijnders-Thijssen, MA manager patiëntveiligheid
11 | MAASTRO 2008
Piet van den Ende over ‘lean-management’
“Een enorm potentieel aan verbeteringen in de gezondheidszorg” ‘Lean’ bij MAASTRO ”We voeren ‘lean’ als eerste in bij de zorglijn hoofd-halstumoren.
Een patiënt met een tumor in het hoofdhalsgebied moet op dit moment 21 dagen wachten
We willen de tijd halveren die we
voordat met bestraling kan worden begonnen. “Dat is dus niet ‘lean’!” Radiotherapeut en
nu nodig hebben om een patiënt
leider van de zorglijn hoofd-halstumoren Piet van den Ende is één van de kartrekkers van
met een tumor in het hoofd of in de hals de eerste bestraling te kunnen geven. We willen
de ‘lean-filosofie’ binnen MAASTRO. Hij legt uit waar ‘lean’ voor staat en noemt daarbij de woorden chaos, keurslijven, andere paradoxen en - desondanks - hooggespannen verwachtingen.
van 21 dagen nu, naar tien dagen straks.”
‘Lean’? “Dat is een managementfilosofie waarbij je de wensen van je klant (in het geval van
Het eerste succes
MAASTRO: de patiënt) optimaal tegemoet komt, zonder verspilling van tijd, grondstoffen
van ‘lean-management’
en kosten. Je gaat zoveel mogelijk voor standaardisatie en je werkt dagelijks aan de
Bij MAASTRO werken nog maar
verbetering daarvan. Uiteindelijk moet de patiënt - met zijn specifieke kenmerken,
twee laboranten per versneller,
noden en wensen - de enige variabele in het zorgproces zijn. In het bedrijfsleven is ‘lean’
terwijl drie tot vier laboranten
al behoorlijk ingevoerd. Bij Toyota bijvoorbeeld: als het nodig is, zetten ze de lopende
wereldwijd gebruikelijk is.
band stop om een probleem voor eens en altijd op te lossen.”
En de kwaliteit van werken blijkt ook eens verbeterd!
Chaos? “In de gezondheidszorg heerst een cultuur waarin chaos regeert. We spreken overigens over chaos als minder dan acht van de tien processen verlopen zoals je je had voorgenomen. Laten we ons niks wijsmaken: strak georganiseerd zijn we niet. Maar we zijn er aan gewend en op de een of andere manier werkt het toch wel. Dat we dag na dag steeds weer dezelfde problemen moeten oplossen, is pure verspilling.”
12 | MAASTRO 2008
Keurslijven? “Het contrast tussen gedisciplineerd en gestructureerd werken versus een chaotische omgeving is groot. Dat vraagt om een ware cultuurverandering. Men denkt vaak dat het een keurslijf wordt, dat je beperkt wordt in je professionele autonomie. In de praktijk blijkt echter dat je tijd en energie overhoudt waardoor mensen creatiever en innovatiever kunnen worden.” Paradoxen? “Noem het vooroordelen, noem het paradoxen, feit is dat ‘lean werken’ betekent dat je anders gaat werken. En daar wringt de schoen: anders dan bij de ‘Toyota’s’ van deze wereld kunnen wij ons dagelijks werk niet even stopzetten. Pas na verloop van tijd zul je de winst ervaren, maar eerst moeten we met z’n allen door de zure appel heen. Artsen zijn vooral geïnteresseerd in het genezen van patiënten, het onder controle krijgen van tumoren, het voorkomen van complicaties enzovoort. Hoe we dat organiseren, is een stuk minder interessant. Dat moet maar vanzelf goed gaan. Maar zo werkt het natuurlijk niet!” Hooggespannen verwachtingen? Van den Endes professionele drijfveer is de rotsvaste overtuiging dat de gezondheidszorg dankzij ‘lean’ beter gaat werken. Zijn persoonlijke motivatie heeft te maken met zijn eigen ervaringen op het gebied van patiëntveiligheid: “Dat wij degene die hier om hulp komt vragen, de rekening laten betalen van wat we niet goed doen, vind ik een enorm belangrijke motivatie om het beter te doen.”
P.L.A. van den Ende radiotherapeut oncoloog
13 | MAASTRO 2008
MAASTRO Lab over opmerkelijke ontwikkelingen
“Jaren werk in een paar zinnen uitleggen?” Toch lukt het ze. Omdat ‘de mensen van het lab’ als geen ander weten dat samenwerken begint met elkaar proberen te begrijpen. “We werken hier allemaal op ons eigen vakgebied. Maar wel samen aan hetzelfde doel. Die samenwerking tussen lab en kliniek is uniek!” De drie lab-projecten in dit jaarverslag hebben een gemeenschappelijk vertrekpunt: de micro-omgeving van de tumor. Voorkomen aanpassen cellen aan zuurstofgebrek Voordat Kasper Rouschop, teamleider hypoxie, begint met vertellen over zijn project ‘autofagie’, legt hij eerst uit wat tumorhypoxie is. “In sommige delen van de tumor is sprake van hypoxie: zuurstofgebrek. Cellen met zuurstofgebrek zijn ongevoelig voor radio- en chemotherapie. Deze cellen gaan zonder zuurstof niet dood. Sterker nog: ze overleven de behandeling en zijn agressiever dan cellen met voldoende zuurstof. Tumorhypoxie is dus een heel belangrijke diagnostische factor voor de behandeling van patiënten. Over de hele wereld zijn groepen bezig om een oplossing te zoeken voor tumorhypoxie. Ieder op z’n eigen manier. Mijn team concentreert zich op de mechanismen die zich voordoen in die hypoxische cellen. Als we kunnen voorkomen dat de cel zich aanpast aan te weinig zuurstof, dan is er een kans dat die cel afsterft. In 2008 hebben we een mechanisme ontdekt dat specifiek in die zuurstofarme cellen wordt geactiveerd. Dat mechanisme, autofagie genaamd, komt er op neer dat de cel zichzelf opeet door structuren die hij eigenlijk niet nodig heeft af te breken. De energie en de voedingsstoffen die daarbij vrijkomen, gebruikt de cel om in dat milieu te overleven. Als we dat mechanisme kunnen traceren en uitschakelen, kan zo’n cel zich niet langer aanpassen, en gaat deze uiteindelijk dood. En door dat in tumoren te doen, maken we de radiotherapie een stuk efficiënter. In 2009 starten we met een klinische studie waarmee we onze bevindingen gaan testen.”
14 | MAASTRO 2008
Voorspellende genetische kenmerken PhD-studente Maud Starmans onderzoekt of je uit een klein stukje van de tumor informatie kunt halen waarmee je kunt voorspellen welke therapie het beste bij die specifieke patiënt past. “Wij zoeken daarvoor naar markers, ook wel ‘gene signatures’ genoemd
Publicaties
(genetische kenmerken). In 2008 zijn we er in geslaagd om een ‘gene signature’ te ontwikkelen voor proliferatie: hoe snel ontwikkelt een tumor zich? In het lab heeft deze
Over hypoxie:
theorie zich al bewezen, de ‘gene signature’ is gevalideerd. Nu werken we aan de vertaal-
Wouters BG, Koritzinsky M. Hypoxia
slag naar de praktijk. Ook voor andere processen zoals hypoxie (zuurstoftekort) willen
signalling through mTOR and the
we markers ontwikkelen. Zodat je straks een heel panel aan markers hebt, waarmee je de
unfolded protein response in cancer
behandeling veel beter kunt voorspellen. Belangrijker nog is dat we deze markers uitein-
Nature Reviews Cancer 8, 851-864
delijk willen gebruiken om patiënten te selecteren voor gerichte therapieën.
(10 October 2008)
Een marker voor hypoxie bijvoorbeeld kan dan aanduiden of een patiënt baat zal hebben bij een behandeling die autofagie uitschakelt.”
Over genetische kenmerken: Starmans MH et al. Robust
Dankzij hypoxie medicijnen direct naar de tumor
prognostic value of a knowledge-based
De gentherapie groep, onder leiding van Jan Theys, maakt juist dankbaar gebruik van het
proliferation signature across large
zuurstoftekort in de tumor. “Wij gebruiken juist dat unieke milieu van hypoxie of necrose
patient microarray studies spanning
- dat is een stap verder als de cellen inderdaad doodgaan - om op een gentherapeutische
different cancer types. Br J Cancer.
manier medicijnen naar de tumor te brengen. Hiervoor werken wij met sporen van
2008 Dec 2;99(11):1884-90.
anaërobe bacteriën: bacteriën die juist uitstekend gedijen in een zuurstofarme omgeving.
Epub 2008 Nov 4.
En wat blijkt: na inspuiting, vermenigvuldigen die sporen zich razendsnel specifiek in de tumor. Stap twee is dat we de bacteriën genetisch zo aanpassen dat zij het gen opnemen
Over gentherapie:
van het medicijn dat wij in de tumor willen krijgen. Zo maken we na inspuiting met deze
Theys J et al. Repeated cycles of
‘medicijnsporen’ in de tumor een soort van ‘fabriekje’ waarin een niet-toxische stof wordt
Clostridium-directed enzyme prodrug
omgezet in toxische stof.”
therapy result in sustained antitumour
>
effects in vivo. Br J Cancer. 2006 Nov 6;95(9):1212
15 | MAASTRO 2008
“Met deze aanpak vang je twee vliegen in één klap: je concentreert je op dat deel van de tumor die het meest resistent is voor de behandeling. En bovendien vermijd je - door die zeer gerichte aanpak - de grote neveneffecten die je met bijvoorbeeld chemotherapie hebt. Deze combinatie - bestraling samen met de directe, lokale aanpak van zuurstofarme delen Wordt vervolgd! Dat mag duidelijk zijn.
van de tumor - moet een complete volwaardige behandeling opleveren. Binnen vier jaar hopen we bij MAASTRO de eerste patiënt op deze wijze te behandelen.”
Immers: de bevindingen van MAASTRO Lab in 2008 brengen ons over een paar jaar misschien wel weer een stap dichterbij een nog betere
Er is veel vertrouwen in deze aanpak, zowel binnen als buiten MAASTRO. Dat blijkt ook wel uit de ‘grant’ (subsidie) die ZonMw binnen het translationeel gentherapieprogramma toekende. ‘Grants’ van een dergelijke omvang - MAASTRO Lab ontving een bedrag van 800.000 euro - zijn bijzonder zeldzaam in Nederland.
behandeling van kanker. Elke stap is er eentje.
We hebben in 2008 veel en heel prestigieuze ‘grants’ ontvangen. Je merkt dat we een goede naam hebben opgebouwd op dat gebied. MAASTRO past de
“Parallel aan de onderzoeken van MAASTRO Trials gaat
resultaten van haar onderzoek vrijwel onmiddellijk toe in de dagelijkse praktijk. Het lijkt voor de hand liggend, maar het maakt ons uniek.
ook het lab van MAASTRO aan de slag met de HX4 PET
dr. K.M.A. Rouschop senior scientist
biomarker en de nieuwe CA9
ir. M.H.W. Starmans PhD student
PET biomarker door de stof op
dr. J. Theys senior scientist
ratten en muizen te testen.”
16 | MAASTRO 2008
Philippe Lambin over de eerste fase I beeldvorming studie van MAASTRO Trials
“Visualisatie zuurstoftekort in tumor kan leiden tot verbeterde therapie” MAASTRO Trials is de divisie binnen MAASTRO die zich bezighoudt met de onderzoekslijnen. Een van de ruim dertig projecten van MAASTRO Trials onderzoekt de HX4 PET biomarker: een nieuwe manier om hypoxie (zuurstoftekort) in tumoren te visualiseren. De fase I beeldvorming studie leverde dermate goede resultaten op, dat MAASTRO in 2009 start met een vervolg. Philippe Lambin noemt het project wetenschappelijk gezien zeer interessant. Maar minstens even graag wil hij duidelijk maken dat deze marker niet eerder op mensen werd gebruikt. “Dat gebeurde voor het eerst bij MAASTRO. Een fase I beeldvorming studie. Voor ons een heel nieuwe ervaring. Er komt zoveel bij kijken.” Het gebrek aan zuurstof maakt dat de tumor minder vatbaar is voor chemo- en radiotherapie. Bovendien zien we dat hypoxie de vorming van uitzaaiingen bevordert. De nieuwe HX4 PET biomarker - ontwikkeld in Los Angeles door een nieuwe divisie van Siemens Medical en gelabeld bij de Vrije Universiteit van Amsterdam - deed precies wat er verwacht werd: hypoxie werd in 3D duidelijk zichtbaar gemaakt. En zoals men al vermoedde: in ongeveer de helft van de tumoren bleek hypoxie aanwezig.” Eind 2009 begint MAASTRO Trials een fase II studie om twee vermoedens te bevestigen: recidiveert de tumor meer op zuurstofarme plekken? En: kunnen we dat compenseren door juist op die plaatsen een hogere bestralingsdosis toe te dienen of een ‘remmer’ voor autofagie toe te dienen?
prof.dr. P. Lambin raad van bestuur / hoogleraar directeur
17 | MAASTRO 2008
Rinus Wanders over samenwerking en nader kennismaken
“Een ‘gewoon radiotherapeutisch instituut’? Dat zijn we echt niet meer!” Rinus Wanders is één van de zestien radiotherapeut oncologen van MAASTRO. Op dinsdagmiddag heeft hij spreekuur bij Orbis Medisch Centrum in Sittard en op woensdag op de longpoli van het Heerlense Atrium Medisch Centrum. Dat geeft een prima basis voor samenwerking. “We hebben hier in de regio een uitzonderlijk mooi stukje gezondheidszorg, waarbinnen het ook nog eens prettig samenwerken is!” Leren van elkaar De radiotherapeut oncologen van MAASTRO werken in bijna alle Limburgse ziekenhuizen: het Maastrichtse MUMC+, Orbis Medisch Centrum in Sittard, het Atrium Medisch Centrum in Heerlen, het St. Laurentius Ziekenhuis in Roermond en het St. Jans Gasthuis in Weert. “Omdat we overal komen, zien en horen we veel. Zo blijven we vanzelf op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen. We volgen bijvoorbeeld zeer geïnteresseerd de resultaten van chirurgie in Heerlen waar longtumoren worden verwijderd via een kijkoperatie in plaats van met een grote operatie.” Clusteren van kennis en ervaring “Niet elk regionaal ziekenhuis kan op alle vlakken even sterk zijn, daarvoor is er eenvoudigweg te weinig ‘aanbod’. De Limburgse chirurgen pakken dat goed aan. Ze clusteren operaties op één plek: maagcarcinomen in Sittard, leverchirurgie in Maastricht en chirurgie van de slokdarm in Heerlen. In feite doen wij hetzelfde: wij zetten onze mensen dáár in waar ze de meeste toegevoegde waarde hebben. Je clustert op die manier kennis en
18 | MAASTRO 2008
ervaring. Daardoor krijg je ervaren multidisciplinaire teams. En de patiënt krijgt daarmee de beste behandeling.” We zijn te bescheiden Wanders verbaast zich er over dat hij en zijn collega’s nog zo vaak moeten uitleggen wat
Beelden ’real time’ bekijken
MAASTRO eigenlijk doet: “Hoe we werken, en waarom we dat zo doen. We moeten vaak
Tot voor kort ging het nog op
duidelijk maken dat we niet al morgen met de bestraling van een patiënt kunnen begin-
de ‘ouderwetse’ en omslachtige
nen, omdat we zo veilig en optimaal mogelijk willen werken. Men weet lang niet altijd
wijze: aanvragen, cd branden,
dat hier in Maastricht een topinstituut zit dat zich op veel vlakken internationaal kan
opsturen… In 2009 wordt
meten met vooraanstaande instituten. Daar zijn we natuurlijk vooral zelf debet aan.
het beter aangepakt: beelden
Is het bescheidenheid? Misschien. Maar we hebben ons de afgelopen jaren vooral gecon-
- scans, echo’s en röntgen -
centreerd op ons werk. De manier waarop wij longkanker behandelen, wordt nergens
zullen over en weer (tussen
ter wereld zo gedaan: we bestralen op basis van een 4D PET-CT scan, twee maal per dag,
ziekenhuizen en MAASTRO)
via automatische intekening… We hebben de tumor én de bijwerkingen steeds beter on-
toegankelijk zijn via een be-
der controle. En de resultaten zijn navenant: voor de behandeling van longkanker moet
schermde lijn. “Het werkt niet
je gewoon bij MAASTRO zijn.”
alleen praktisch, het scheelt ook enorm veel tijd.”
Mogen wij even nader kennismaken? “Onze naam kennen ze ondertussen wel. Maar dat we op het gebied van long- en rectumkanker tot de wereldtop behoren, weten ze in de rest van de wereld beter dan hier in Nederland. Vanaf 2009 gaan we ons opnieuw voorstellen. Of beter gezegd: investeren in een nadere kennismaking.”
S.L. Wanders radiotherapeut oncoloog
19 | MAASTRO 2008
Angela van Baardwijk over geïndividualiseerd dosisvoorschrift
“Een fantastisch jaar: van proefschrift zó in de praktijk” Hoogtepunt 2008? “De verdediging van de promotie en ook het feest
Het afronden van haar opleiding, promoveren én aan de slag als specialist bij Maastro:
daarna. Met veel collega’s erbij.
radiotherapeut oncoloog Angela van Baardwijk kan 2008 met recht een dynamisch jaar
Een mooie afsluiting van een
noemen. De conclusies uit haar proefschrift, getiteld ’Radiotherapy in non-small cell
periode samen hard werken.
lung cancer: Does PET make the difference?’ werden het afgelopen jaar meteen al in de
Mijn naam mag dan wel op het
praktijk toegepast. Nu onomstotelijk vaststaat dat de onderzochte methode - geïndivi-
proefschrift staan, maar zonder
dualiseerd dosisvoorschrift - aanslaat bij maar liefst 166 patiënten, is de belangstelling
mijn collega’s was het er niet
bij landelijke en internationale collega’s gewekt.
eens geweest.”
Leg eens uit “Door het gebruik van de PET-scan kun je heel goed zien waar de tumor precies zit en welke kenmerken deze bezit. Hierdoor kunnen we gerichter bestralen, met een hogere dosis. De kans dat je de tumor onder controle krijgt, is hierdoor groter. En dat geldt ook voor de kans op genezing.” Uit eerdere studies staat vast dat een hogere dosis inderdaad beter helpt. Maar volgens Van Baardwijk is daarbij alleen gekeken naar de resultaten bij de meest fitte patiënten. “Wij pakken het anders aan: we bepalen voor elke individuele patiënt hoeveel hij of zij aan kan. De ene patiënt kan dertig bestralingen aan, de ander veertig. Maatwerk dus.” Dat de bevindingen uit haar onderzoek, amper anderhalf jaar na presentatie, al worden toegepast in de dagelijkse praktijk, is voor Angela van Baardwijk een flinke opsteker.
20 | MAASTRO 2008
Hoezo suffig imago? In de medische wereld mag radiotherapie nog al eens een suffig imago hebben, maar daar is - volgens Angela van Baardwijk - geen sprake van. “Zeker bij MAASTRO niet. Integendeel. Er gebeurt hier enorm veel. Onze manier van werken is uniek. Twee keer per dag bestralen, zoals wij bij longkanker doen, gebeurt op weinig andere plaatsen. Waarschijnlijk omdat de logistiek een hele kunst is. Wij doen het toch! En we boeken er goede resultaten mee. Dat is iets om trots op te zijn. Tot voor kort waren we vrij bescheiden met het uitdragen van onze kennis en ervaring. Die tijd is echt voorbij.” Er gebeurt hier enorm veel Voor 2009 staan weer nieuwe projecten - ’uitdagingen’ - op stapel. Zoals de internationale cursus die Van Baardwijk - voor het eerst - geeft aan honderd radiotherapeuten over het bepalen van het doelvolume voor de bestraling. Of de palliatieve zorg die efficiënter wordt opgezet. Patiënten die in deze fase eenmalig bestraald worden, krijgen dan op één dagdeel een scan, een gesprek bij de arts en de bestraling zelf. “Voor deze patiënten een enorme verbetering, voor MAASTRO is het juist een enorme logistieke uitdaging. Toch doen we het!” En dan is er nog een nieuw lopend onderzoek, waarvan veel wordt verwacht: is de behandeling van patiënten met longkanker effectiever als je geïndividualiseerde chemo- èn radiotherapie gelijktijdig geeft? “Pas over twee tot drie jaar weten we wat het uiteindelijk oplevert.” Vooruitstrevend onderzoek vraagt dus niet alleen om dynamiek, maar ook om geduld!
dr. A. van Baardwijk radiotherapeut oncoloog
21 | MAASTRO 2008
Jacques Borger over 2008
“Wij zijn geacademiseerd: er gebeurt hier dus heel wat!” Het bestuur van de medisch wetenschappelijke staf (MWS) binnen MAASTRO bestaat uit drie personen: twee artsen en een fysicus. Alle leden van de MWS hebben per toerbeurt drie jaar zitting. Het laatste jaar van je bestuurslidmaatschap ben je voorzitter. De voorzitter van 2009 is radiotherapeut oncoloog Jacques Borger. Aan de hand van het beleidsplan blikt hij terug op de belangrijkste hoogtepunten van 2008. Het zijn er heel wat: hieronder een samenvatting. Stereotactische bestraling van longtumoren MAASTRO biedt een alternatief voor het opereren van kleine longtumoren. Een uitkomst voor patiënten die, bijvoorbeeld vanwege cardiale problemen, niet in aanmerking komen voor een operatie. MAASTRO bestraalt tumoren zo gericht mogelijk, zo sterk mogelijk en liefst twee keer per dag. “Met deze werkwijze verbreden wij onze portfolio van indicaties. We voegen feitelijk opnieuw een stukje extra maatwerk toe aan ons totale aanbod.” IMRT-techniek nu ook bij MAASTRO Technische bestralingstoestellen worden steeds beter. Computers en planningssystemen eveneens. Daardoor kun je gerichter bestralen. IMRT - Intensity Modulated Radio Therapy - is een state of the art techniek die in 2008 ook bij MAASTRO in gebruik is genomen. In 2008 is IMRT overigens alleen nog toegepast bij de meest complexe behandelingen: hoofd-/halsoncologie en neurologische oncologie. In 2009 wordt de techniek ook ingezet bij de behandeling van long- en borstkanker.
22 | MAASTRO 2008
Sterke groei patiënten prostaatkanker Ook voor patiënten met prostaatkanker biedt MAASTRO een goed alternatief voor opereren. Er is sterk geïnvesteerd in het optimaliseren van de brachytherapie voor deze patiëntengroep. MAASTRO biedt haar patiënten deze behandeling op dit moment
Start clusteropleiding
in Sittard, Maastricht en vanaf 2009 ook in Heerlen. Dankzij deze behandeling heeft
Eindhoven.
MAASTRO in 2008 fors meer patiënten met prostaatkanker behandeld. “Het is een
Vanaf 2008 starten steeds twee
succesformule. We hebben immers ijzersterke argumenten: het werkt prima en het
nieuwe radiotherapeuten hun
is voor de patiënt veel minder ingrijpend.”
opleiding bij MAASTRO met een jaar in het Catharina Ziekenhuis
Een zinvollere follow-up
in Eindhoven. Daarna komen ze
De controle van patiënten na behandeling werd in 2008 kritisch tegen het licht gehouden.
naar MAASTRO. “Eindhoven
Hoe zinvol is die controle? Levert het eigenlijk wel iets op? En dan de maatschappelijke
heeft een echt groot centrum
discussie: kunnen artsen - en patiënten - hun tijd niet beter gebruiken? Jacques Borger:
puur gericht op patiëntenzorg.
“Patiënten met borstkanker bleken bijvoorbeeld meer behoefte te hebben aan psycho-
Terwijl MAASTRO een universitaire
sociale dan aan lichamelijke nazorg.”
kliniek is en dat is een heel andere werkomgeving. ‘Eindhoven’ is blij
Opening Oncologiecentrum
met deze extra capaciteit.
De opening van het oncologiecentrum van het MUMC+ in december 2008 was eveneens
En MAASTRO krijgt er breed
een hoogtepunt. MAASTRO heeft met plezier veel in dit centrum geïnvesteerd, zoals het
georiënteerde specialisten voor
regelen van multidisciplinaire zorglijnen voor de aandachtsgebieden hoofd/hals, neuro
terug.”
en gastro-enterologie. Het Oncologiecentrum werkt met multidisciplinaire poli’s; alle betrokken specialisten hebben er samen spreekuur. Ook de grote kankerinstituten werken op deze manier. Borger ziet dat het Oncologiecentrum werkt: “Het werpt nu al z’n vruchten af.”
dr. J.H. Borger radiotherapeut oncoloog / voorzitter bestuur MWS
23 | MAASTRO 2008
Esther Bloemen-van Gurp over meettechnieken tijdens de bestraling
“Wil je bewijs krijgen, dan moet je meten” The ‘Jack Fowler award’ ‘Each year, one junior investigator, is selected to receive this award at the annual meeting of the
De ‘Jack Fowler award’: een groter compliment kun je als jonge onderzoeker niet krijgen. De eer viel in 2008 te beurt aan Esther Bloemen voor haar onderzoek naar in vivo dosimetrie: een techniek waarbij je de bestralingsdosis die je hebt berekend met een planningssysteem, daadwerkelijk controleert tijdens de behandeling.
European Society for Radiology and Oncologie (ESTRO). The award recognizes an outstanding junior investigator for exceptional work in radiation oncology, medical physics
Meer zekerheid “Het is de laatste controle in het hele proces. En meteen ook de belangrijkste: het levert namelijk bewijs. Alle inspanningen, berekeningen, computermodellen, enzovoort ten spijt: meer zekerheid dan meten tijdens de behandeling kun je niet krijgen. Toch wordt het in Nederland bijna niet gedaan. Bij MAASTRO dus wel.”
and/or radiobiology.’
Bij brachytherapie Na een lang voortraject, waarbij het gebruik van Mosfet-detectoren bij uitwendige bestraling met zowel fotonen- als elektronenbundels werd onderzocht, komt Esther Bloemen tijdens haar promotie-onderzoek uiteindelijk uit bij brachytherapie voor mensen met prostaatkanker. Bij deze patiënten worden in de prostaat radioactieve jodiumzaadjes geïmplanteerd, die geleidelijk hun dosis afgeven. In eerste instantie werd begonnen met meten op de recovery, direct na de ingreep. Hoe hoog is de dosis? Komt dat overeen met wat we berekend hebben? “Een mooi systeem voor de kwaliteitscontrole, maar het is natuurlijk achteraf praten. Met de informatie die je krijgt, kun je voor die specifieke patiënt niets meer doen.” De volgende stap lag dan ook voor de hand: meten op de operatiekamer zelf, tijdens het implanteren van de zaadjes. “Via de katheter leggen we een rij van dosimeters
24 | MAASTRO 2008
in de urinebuis die door de prostaat loopt. Daarmee meten we continu de straling tijdens het implanteren van de radioactieve jodiumzaadjes. Dat hebben we bij vijf patiënten inmiddels gedaan, waarbij geen afwijkingen of bijzonderheden zijn gevonden. Toch willen we deze techniek graag bij veel meer patiënten gebruiken. Als we voldoende data verzamelen, dan kunnen we daarvan leren en zo nodig de behandelmethodes aanpassen.” Niet gemakkelijk, toch doen In vivo dosimetrie wordt in Nederland nog nauwelijks toegepast. En bij brachytherapie al helemaal niet. “Het is een heel unieke methode. Je moet al heel kleine detectoren hebben die je bij een patiënt kunt inbrengen. De dosis is heel laag, dus de dosimeter moet voldoende nauwkeurig zijn, wil je iets concreets kunnen zeggen. En dan heb je nog de grote dosisgradiënten: een verplaatsing van de dosimeter van één millimeter geeft al grote verschillen in de meting. Je moet dus heel nauwkeurig meten. Dat is een van de redenen waarom het vrijwel niet wordt toegepast. Maar juist bij brachytherapie zijn er relatief gezien nog veel onzekerheden. Dus is het belangrijk dat je meet: juist bij brachy. En daarom gaan wij het dus wel gebruiken!” Een mooie opdracht voor een volgende promovendus. Die kan de toepassing bij brachytherapie verder uitwerken en werken aan de voorbereidingen voor de klinische implementatie. In vivo dosimetrie wordt op korte termijn ook gebruikt bij gynaecologie. Nieuwe uitdaging Esther Bloemen is inmiddels al weer lang en breed bezig aan haar volgende ‘klus’: het klinisch implementeren van de nieuwste 3D-echo. Ook daar vloeien weer allerlei onderzoeken uit voort. “Ook een interessante uitdaging!”
E.J. Bloemen-van Gurp, MA Post Doctoraal onderzoeker
25 | MAASTRO 2008
Huub Backes over patiënttevredenheid
“Of de koffie lekker is? Dat vragen we niet eens” Lekkere koffie, goede parkeervoorzieningen… Fijn om te weten, maar niet echt belangrijk voor MAASTRO. Huub Backes. “Een onderzoek naar de tevredenheid van je patiënten moet een beoordeling zijn van het daadwerkelijke proces dat de patiënt doormaakt. Hoe soepel loopt dat proces en hoe doen onze professionals het? In de ogen van onze klant. Dát wil ik weten.” Als manager innovatie onderzoekt hij innovatieve, bedrijfskundige concepten uit andere industrieën. Om die vervolgens te vertalen en te interpreteren voor MAASTRO. Het wekt dan ook geen verbazing dat de patiëntenenquête gebaseerd is op een techniek die vooral binnen de horeca in zwang is. Op maat gemaakt voor MAASTRO, dat dan weer wel. Je moet er wel wat voor doen Eén blik op de vragenlijst maakt duidelijk dat hier geen half werk geleverd wordt. Alle nieuwe patiënten krijgen maar liefst zeventig vragen voorgelegd. Lang niet iedereen vult de vragenlijst ook in: te veel werk, te moe, alweer iets in te vullen… Dat is ook een regelmatig terugkerende discussie met de Cliëntenraad: wat doe je een mens aan? Maar Huub Backes houdt vol: “Wil je weten wat je patiënten van je vinden? Dan moet je dat rechtstreeks vragen. Als ik me er met een lijstje van vijf vragen van af maak, mis ik de kern.”
26 | MAASTRO 2008
Stabiele goede cijfers Al vijf jaar op rij krijgt MAASTRO goede cijfers van haar patiënten. Héél goede cijfers zelfs. “We mogen zeker niet klagen, we scoren vrij stabiel. Elk jaar zijn er wel een paar punten waar je aan moet werken. In 2008 bijvoorbeeld was de voorlichting over de
“Dát wil ik weten!”
vervoerskosten actueel. Door een nieuwe wetgeving en een aantal veranderingen bij de
“Wat vinden mensen van
verzekeraars, waren daar heel veel vragen over. We hebben toen snel een nieuwe infor-
onze professionals en onze
matiefolder gemaakt.” Saillant detail hierbij is overigens dat je je kunt afvragen wiens
informatievoorziening?”
taak het is om voorlichting te geven over de reiskosten: de verzekeraar of MAASTRO?
1. heeft u vertrouwen in onze
Huub Backes: “Reiskosten zijn vaak een ‘hot item’, vanwege de forse bedragen die ermee
medewerkers?
gemoeid zijn. Onze patiënten kunnen hun energie beter gebruiken. En dus regelen wij
2. wordt u goed voorgelicht?
dat voor hen. Service van de zaak.”
3. wordt er goed naar u geluisterd, kunt u uw
Wat verwacht je? Over service gesproken. Een veel gehoorde definitie: goede service is als je beter presteert dan men vooraf had verwacht. Dat is ook precies wat MAASTRO aan haar patiënten vraagt: vindt u ons beter of slechter dan u had verwacht? “En wat blijkt: het merendeel is tevreden. Maar liefst 60% van de patiënten vindt MAASTRO zelfs beter dan verwacht. We voldoen niet alleen aan de verwachtingen, we overstijgen ze zelfs.” In 2009 start MAASTRO - naast de patiëntenenquête - met een nieuw laagdrempelig kaartensysteem. Hiermee kunnen patiënten spontaan hun - positieve of minder positieve - opmerkingen kwijt.
H.H. Backes, MBA manager innovatie
27 | MAASTRO 2008
verhaal kwijt?
André Dekker over het maken van keuzes
“In 2008 was ik vijf maanden in Canada voor onderzoek” Het worden er steeds meer In 2008 was Dekker op zoek naar een validatieset voor de modellen van MAASTRO.
In 2008 werd André Dekker - na drie jaar ad interim - officieel hoofd van de klinisch fysica groep. Leidinggeven, het controleren van bestralingsplannen als klinisch fysicus
‘Toronto’ had de data van onge-
in de kliniek en ook nog eens vijf maanden besteden aan onderzoek in Canada: André
veer 50 patiënten ter vergelijking
Dekker deed het in 2008. Opvallend dat juist hij oproept tot ‘iets meer rust in de tent’.
klaarliggen. In 2009 gaat Dekker
“We zijn hier zo dynamisch dat we veel nieuwe zaken tegelijkertijd starten. De dynamiek
terug: inmiddels zijn de gegevens
is prima, laten we die er vooral in houden, maar ik pleit ook voor af en toe een pas op
van vijfhonderd patiënten ter
de plaats.”
beschikking.
‘De Artiste’ Als voorbeeld noemt hij ‘De Artiste’: het nieuwste bestralingsapparaat van Siemens dat heel precies kan bestralen en nog een aantal andere interessante snufjes heeft. Tot nu toe zijn er slechts enkele patiënten mee bestraald. “Doodzonde, maar wel een voorbeeld van net iets te veel op hetzelfde moment. Als je door de dynamiek, je projecten niet goed genoeg kunt afmaken, loop je het risico dat al je werk voor niks is geweest.” Met ‘De Artiste’ komt het overigens goed: nog vóór het Estro-congres in september 2009 is hij in bedrijf. Slimmer aanpakken Het kan, alle ballen in de lucht houden, maar in 2009 pakt André Dekker het toch een beetje anders aan. Het helpt natuurlijk dat nieuwe collega Frank Verhaegen zich nu bezighoudt met onderzoek. En dankzij een nieuwe klinisch fysicus in de kliniek kan
28 | MAASTRO 2008
Dekker het werk daar langzaam maar zeker afbouwen. “Een kwestie van keuzes maken.” Resteert de combinatie management en onderzoek. “Dat moet kunnen. In oktober 2009 ga ik weer drie maanden naar Canada. Ik verwacht ongeveer een dag per week met Skypeachtige toepassingen beschikbaar te blijven voor MAASTRO-zaken.” CAT in Canada Canada staat - in het geval van Dekker - voor de universiteit van Toronto. Hij werkte er onder andere aan het CAT-project. “Een heel interessant project! We willen voor elke patiënt een zo optimaal behandelplan maken. Maar er zijn zoveel variabelen. De genetische kenmerken van de patiënt, het aantal behandelmethoden: radiotherapie, chemotherapie, opereren, medicijngebruik, alle mogelijke combinaties. En daarbinnen weer tal van varianten in dosering, in intensiteit, in duur… De mens kan al deze informatie niet meer verwerken, daarvoor maken we gebruik van een ‘Decision Support Systeem.’ Met nieuwe statistische computertechnieken - men noemt het machine-learning, datamining of artificial intelligence - willen we gaan voorspellen wat de overlevingskansen en bijwerkingen gaan zijn van behandeling a, b of c voor die individuele patiënt.” Veel input is nodig “Die kansberekening, zo kun je het gerust noemen, kan alleen betrouwbaar zijn als je heel veel informatie als input hebt. Aan de gegevens van je eigen patiënten, heb je in zo’n geval niet voldoende. Onder andere omdat het systeem leert van diversiteit. Als wij onze patiënten altijd dezelfde stralingsdosis geven, kunnen wij nooit leren of het met een andere stralingsdosis misschien beter gaat. Je moet andere data hebben: andere patiënten, andere behandelingen, andere combinaties, andere doses, andere medicijnen…”
dr.ir. A.L.A.J. Dekker hoofd klinische fysica
29 | MAASTRO 2008
Madelon Pijls-Johannesma over ‘particle therapy’
“Wegen de extra kosten op tegen de voordelen?” In haar proefschrift “Optimization of radiotherapy in lung cancer treatment’ pleit Madelon Pijls voor een goede balans tussen overleven en kwaliteit van leven. “Steeds geavanceerdere technologieën. Meer keuze in behandelopties. Pittigere behandelingen, vaak gecombineerd met chemotherapie en/of chirurgie. Hoe ver kun je gaan? Lopen we niet het risico dat we straks hele goede overlevingsresultaten boeken, maar tegelijkertijd de kwaliteit van leven uit het oog verliezen?” Protonen- en ionenbestraling Het onderzoek van Madelon Pijls - epidemioloog en hoofd van het datacenter binnen MAASTRO - bracht haar ook bij ‘particle therapy’. Een bestralingstechniek met protonen of ionen, in plaats van wat nu gebruikelijk is: fotonen. Madelon Pijls: “De verwachtingen zijn hooggespannen. Theoretisch is bewezen dat je met ‘particle therapy’ preciezer kunt bestralen. De stralingsbundel ‘bewaart’ de straling totdat de gewenste plek bereikt is. Daardoor krijgt het omringende, gezonde weefsel minder straling en ontstaan er minder neveneffecten. Bovendien hebben ionen daarnaast nog een biologisch voordeel waardoor het effect van de bestraling groter is.” Tot zover de theorie: wereldwijd zijn er al ruim 50.000 mensen met ‘particle therapy’ behandeld. De klinische effectiviteit van ‘particle therapy’ is echter nog niet bewezen, met name doordat de verrichte klinische studies methodologisch niet adequaat werden uitgevoerd. Hoe zouden jullie dit aanpakken? Op dit moment werkt Pijls - als vervolg op haar proefschrift - aan twee nieuwe projecten. Zo is er een grote ‘in silico clinical trial’ (een ‘planningstudie’: onderzoek met computer-
30 | MAASTRO 2008
simulatie en rekenkundige modellen) die bevestiging zoekt voor de hypothese dat bij protonen-/ionenbestraling minder dosis wordt afgegeven op de gezonde delen dan bij de huidige techniek met fotonen. Instituten van over de hele wereld doen mee: de bestralingsplannen van de diverse technieken en de daaraan gekoppelde prognoses worden met
MAASTRO wil ook centrum
elkaar vergeleken. MAASTRO coördineert dit project dat in eerste instantie is gericht op
voor ‘particle therapy’
long-, prostaat- en hoofd-/halskanker.
Er zijn vergevorderde plannen om samen met euregionale partners
Actueel onderwerp
een gezamenlijk centrum voor
In Nederland is het onderwerp ‘particle therapy’ actueel, ook al wordt het hier, met name
‘particle therapy’ op te zetten op
door de relatief hoge kosten, nog niet toegepast. Ook in de rest van Europa wordt de
het Kerkraadse industrieterrein
techniek nog slechts mondjesmaat gebruikt. Al worden steeds meer centra gebouwd.
Avantis. Heel slim aangepakt:
De dichtstbijzijnde kliniek voor ‘particle therapy’ vinden we - in het najaar van 2009 -
precies op de grens, met een
in het Duitse Heidelberg.
Duitse ingang op Duitse grondgebied en een Nederlandse
Het ziet er goed uit Groen licht vanuit het ministerie is er nog niet. Maar de vooruitzichten zijn gunstig: zo liet Minister Klink onlangs per brief weten. Uiteraard is er ook nog de discussie over de financiering. En daarover buigt Pijls zich in haar tweede actuele project. Samen met collegae uit Groningen onderzoekt MAASTRO de kosteneffectiviteit van ‘particle therapy’: wegen de extra kosten op tegen de voordelen? De bevindingen van deze economische evaluatie worden meegegeven aan een specialistische commissie die op haar beurt weer de minister van Volksgezondheid adviseert. Bestraling met protonen/ionen is twee tot tweeëneenhalf keer zo duur als de huidige behandeling. Maar Madelon Pijls relativeert onmiddellijk: “Vergeleken met chirurgie en chemo is radiotherapie een goedkope behandeling, het neemt slechts 5% in van het totale oncologiebudget.”
dr. M.C.G. Pijls-Johannesma hoofd data center MAASTRO
31 | MAASTRO 2008
ingang aan de Nederlandse zijde.
Promoties 2008 Wetenschappelijke publicaties Wat geldt voor de promoties, geldt eveneens voor het
Nooit eerder was het aantal promoties zo hoog. Voor de volgende jaren staan eveneens veel promoties gepland: vijf in 2009, eveneens vijf in 2010, maar liefst zeven in 2011 en wederom vier in 2012.
aantal wetenschappelijke publicaties: 2008 is een voorlopig topjaar op dit gebied.
Angela van Baardwijk. Radiotherapy in non-small cell lung cancer Does PET make the difference?
Vakbladen Maar liefst 45 artikelen vonden hun weg naar de internationale vakbladen.
29-05-2008 Michael G.P. Magagnin. Cellular adaptation to hypoxia and reoxygeniatin trough gene specific Mrna translation. 11-09-2008 Twan van den Beucken.
Impactfactor en citatie-index De gemiddelde impactfactor is bijzonder goed te noemen: 4,834. Ook de citatie-index van 1,6 is goed.
Translational control during hypoxia; consequences for gene expression and hypoxia tolerance. 11-09-2008 Madelon Pijls-Johannesma. Optimization of radiotherapy in lung cancer treatment: Balance between survival and Quality of Life. 09-12-2008
32 | MAASTRO 2008
Een uitgave van MAASTRO Dr. Tanslaan 12 Postbus 3035 6202 NA Maastricht T 088 - 44 55 666 F 088 - 44 55 667
[email protected] www.maastro.nl Tekst interviews Co>meander, Silvia van de Put Redactie Co>meander, Silvia van de Put, Maria Jacobs en Danny Vogten Fotografie Clea Betlem Concept en vormgeving Maas & van den Homberg ontwerpers Drukwerk binnenwerk Drukkerij Bijkorf
