Tussentaal in tekenfilms

FACULTEIT LETTEREN EN WIJSBEGEERTE VAKGROEP NEDERLANDSE TAALKUNDE ACADEMIEJAAR 2010-2011

Tussentaal in tekenfilms Een onderzoek naar tussentaalkenmerken, codewisseling en sociolinguïstische parameters

Verhandeling voorgelegd tot het behalen van de graad van Master in de taal- en letterkunde: Nederlands - Spaans, door Tine Kintaert

Promotor: Prof. Dr. Johan De Caluwe

Dankwoord

Er zijn een aantal mensen zonder wiens hulp deze scriptie nooit tot een goed einde was gekomen. Ik zou hen hier dan ook graag even willen vermelden. Allereerst gaat mijn dank uit naar mijn promotor, professor Johan De Caluwe, die altijd bereid was om te helpen. Daarnaast ook „nen dikke merci‟ aan: Mijn ouders, voor hun onuitputtelijke steun, hun enorme geduld, hun grondige kennis van Microsoft Office, en hun investering in onze mediatheek. Ilka De Bisschop en Martine Wellekens, die hun weinige vrije uren wilden opofferen voor het nalezen van mijn teksten. Mijn broers en zussen, met in het bijzonder mijn zus Nele, die bereid waren om te helpen waar nodig. Lynn Toch, Magalie Lagae, Hilde De Ridder en Lynn De Schrijver, voor hun geweldige peptalks.

1

Inhoud

0

Inleiding .............................................................................................................................. 5

1

Het taallandschap in Vlaanderen ........................................................................................ 8 1.1

Historisch overzicht.......................................................................................... 8

1.2

Huidige taallandschap in Vlaanderen ............................................................. 13

1.3

Tussentaal ....................................................................................................... 17

1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4

2

1.4

Toekomstvoorspellingen ................................................................................ 27

1.5

Vlaanderen vs. Nederland .............................................................................. 29

Tussentaal op de televisie ................................................................................................. 32 2.1

Inleiding ......................................................................................................... 32

2.2

Taalbeleid ....................................................................................................... 32

2.3

Tussentaal en fictie ......................................................................................... 34

2.4

Brabants boven ............................................................................................... 37

2.5

Tekenfilms ...................................................................................................... 39

2.5.1 2.5.2 2.5.3 3

Definitie .............................................................................................................. 17 Ontstaan en groei ................................................................................................ 18 Kenmerken van tussentaal .................................................................................. 21 Verdeelde meningen ........................................................................................... 22

Tekenfilm = kinderfilm? .................................................................................... 39 Nasynchronisatie ................................................................................................ 41 Dialecten / regiolecten ........................................................................................ 43

Methodologie .................................................................................................................... 45 3.1 3.1.1

Selectie van het materiaal ............................................................................... 45 Overzicht personages ......................................................................................... 48

3.2

Werkwijze ...................................................................................................... 49

3.3

Kenmerken van tussentaal .............................................................................. 50

3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4

Tussentaal of informele standaardtaal? .............................................................. 51 Fonologische kenmerken .................................................................................... 52 Morfologische kenmerken.................................................................................. 54 Lexicale kenmerken ........................................................................................... 57

2

3.3.5 3.3.6 3.4 3.4.1 3.4.2 4

Definitie .............................................................................................................. 63 Redenen voor code-switching ............................................................................ 64

4.1

Werkwijze ...................................................................................................... 67

4.2

Analyse van de personages ............................................................................ 68

4.3 4.3.1 4.3.2

6

Code-Switching .............................................................................................. 63

Analyses ............................................................................................................................ 67

4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.2.5 4.2.6 4.2.7 4.2.8 4.2.9 4.2.10 4.2.11 4.2.12 4.2.13 4.2.14 4.2.15

5

Syntactische kenmerken (1): .............................................................................. 58 Syntactische kenmerken (2) ............................................................................... 60

Analyse Marlin ................................................................................................... 68 Analyse Dory...................................................................................................... 70 Analyse Lilo ....................................................................................................... 71 Analyse Cody ..................................................................................................... 72 Analyse Mikey ................................................................................................... 74 Analyse Carl ....................................................................................................... 75 Analyse Russell .................................................................................................. 77 Analyse Flynn .................................................................................................... 79 Analyse Rapunzel ............................................................................................... 80 Analyse Bob ....................................................................................................... 82 Analyse Helen .................................................................................................... 84 Analyse Shrek .................................................................................................... 85 Analyse Ezel ....................................................................................................... 87 Analyse Fiona ..................................................................................................... 88 Analyse Susan .................................................................................................... 89 Algemene cijfers ............................................................................................ 91 Meest/minst gebruikte kenmerken ..................................................................... 92 Conclusie ............................................................................................................ 95

Sociolinguïstisch onderzoek ............................................................................................. 97 5.1

Inleiding ......................................................................................................... 97

5.2

Geslacht .......................................................................................................... 97

5.3

Leeftijd ........................................................................................................... 99

5.4

Sociale klasse ............................................................................................... 100

5.5

Mens vs. Dier/monster ................................................................................. 101

5.6

Rol van het personage .................................................................................. 102

5.7

Stereotypes ................................................................................................... 103

Conclusie......................................................................................................................... 105

3

BIBLIOGRAFIE .................................................................................................................... 110 Andere bronnen ................................................................................................................. 114 Krantenartikels ................................................................................................................ 114 Internetbronnen ............................................................................................................... 115 BIJLAGEN ............................................................................................................................. 116 BIJLAGE 1: Transcripties .................................................................................................. 117 Marlin (uit Finding Nemo).............................................................................................. 117 Dory (uit Finding Nemo) ................................................................................................ 127 Lilo (uit Lilo en Stitch) ................................................................................................... 134 Cody (uit Surf's Up) ........................................................................................................ 139 Mikey (uit Monsters en Co.) ........................................................................................... 149 Carl (uit Up) .................................................................................................................... 158 Russel (uit Up) ................................................................................................................ 164 Flynn (uit Rapunzel) ....................................................................................................... 170 Rapunzel (uit Rapunzel) ................................................................................................. 177 Bob (uit The Incredibles) ................................................................................................ 184 Helen (uit The Incredibles) ............................................................................................. 193 Shrek (uit Shrek) ............................................................................................................. 200 Ezel (uit Schrek) ............................................................................................................. 212 Fiona (uit Schrek) ........................................................................................................... 220 Susan (uit Monsters vs. Aliens) ...................................................................................... 225 BIJLAGE 2: Johan De Caluwe – Mogelijke ingrediënten van tussentaal (hand-out bij lessenreeks 2006) ......................................................................................... 230 BIJLAGE 3: Lijst met onomasiologische alternatieven en lexicale afwijkingen ............... 232 BIJLAGE 4: Absolute cijfers ............................................................................................. 234 BIJLAGE 5: Lijsten kenmerken ......................................................................................... 245

4

0

Inleiding

„Variatie is een inherent gegeven van alle samenlevingen en gedragsvormen, dus ook van talige communicatie. Nederland en Vlaanderen vormen daarop geen uitzonderingen,‟ schreef Jaspaert in 2002. Hij verwijst daarmee naar de nieuwe taalvariëteit die de laatste jaren in Vlaanderen de kop opsteekt: de tussentaal, een taalvariëteit die het midden houdt tussen de dialecten en de standaardtaal. Dit onderwerp zorgde de afgelopen decennia voor heel wat consternatie in het vakgebied van de Nederlandse taalkunde. „Tussentaal zorgt voor paniek,‟ vat Jaspers het samen (2001 : 131). De discussie tussen de voor- en tegenstanders is vandaag de dag nog altijd niet afgelopen. De vele tegenwind waarmee de tussentaal de afgelopen jaren af te rekenen kreeg, lijkt haar positie niet te verzwakken. Integendeel, het ziet ernaar uit dat de tussentaal aan een niet te stoppen opmars bezig is, ondanks de vele pogingen om haar in te dijken. Hierbij wordt door voorstanders van de standaardtaal steeds vaker beschuldigend naar het Vlaamse medialandschap gekeken, waarin taalvariatie in het algemeen en tussentaal in het bijzonder steeds meer een vaste stek weten te veroveren. Zelfs op de openbare omroep, die het Standaardnederlands hoog in het vaandel draagt en zichzelf profileert als voorbeeldfunctie, kan steeds meer tussentaal gehoord worden. Ze zien zich immers verplicht om rekening te houden met de taalrealiteit. „Het publiek verwacht in een bepaalde situatie – en dus ook in een bepaald programma – een bepaalde soort taal. Wie daarvan afwijkt, veroorzaakt ergernis,‟ schrijft Ruud Hendrickx, taaladviseur van de VRT, in 1998 in zijn taalcharter. En aangezien de tussentaal een belangrijke plaats inneemt in het informele taalgebruik in Vlaanderen, laten ze deze schoorvoetend toe in „programma‟s waarin ze functioneel zijn‟. De afgelopen jaren werden al heel wat onderzoeken uitgevoerd naar het taalgebruik dat in de media te horen is. Zo analyseerde Saman (2003) het taalgebruik in reclamespotjes en ging Saey (2010) op zoek naar tussentaalkenmerken bij radiopresentatoren. De Ridder (2007) gooide het dan weer over een andere boeg en onderzocht het taalgebruik van een programma waarin de VRT de tussentaal „functioneel‟ vindt: de fictionele reeks In De Gloria. De Ridder merkt immers op dat vooral in fictie veel gespeeld wordt met taalvariëteiten, aangezien in dit genre rekening gehouden moet worden met de herkenbaarheid van de personages. „Fictie moet de werkelijkheid weerspiegelen en daarom gebruikt men een taal die het huidige taalgebruik in Vlaanderen benadert.‟ (De Ridder 2007 : 6).

5

Ook wij nemen het gebruik van tussentaal in fictie als uitgangspunt, maar spitsen ons daarbij toe op een specifiek genre waarin ook steeds meer gespeeld wordt met verschillende soorten taalgebruik: de tekenfilm. In het bijzonder bekijken we het taalgebruik van Amerikaanse animatiefilms die in Vlaanderen nagesynchroniseerd worden. Waar vroeger gewoon de „Hollandse‟ stemmen werden overgenomen, zien we dat de laatste jaren steeds meer gekozen wordt voor een eigen Vlaamse versie met stemacteurs uit eigen land. En hierbij wordt duidelijk niet gekozen voor de standaardtaal, maar voor een taal die op het eerste zicht aansluit bij de huidige taalrealiteit. In deze scriptie onderzoeken we het taalgebruik in dit medium aan de hand van tien recente tekenfilms. Door het transcriberen van in totaal vijftien hoofdpersonages, creëerden we een eigen corpus waarin we vervolgens op zoek gingen naar een aantal kenmerken van tussentaal. Zo probeerden we een beeld te schetsen van de tussentaal die gebruikt werd en toetsten deze bevindingen aan die van De Ridder (2007). Hoewel we ervoor gekozen hebben dit genre onder de noemer „humoristisch programma‟ te plaatsen, zijn er toch een aantal eigenaardigheden te bespeuren die het taalgebruik zouden kunnen beïnvloeden. Verder bekeken we ook of het taalgebruik van de personages over de hele lijn stabiel bleef, of of er af en toe gewisseld werd van taalvariëteit. Dit fenomeen wordt code-switching genoemd, en zal in de analyses uitgebreid aan bod komen. Tenslotte analyseerden we ook een aantal linguïstische parameters en trachtten we na te gaan of deze invloed hadden op het taalgebruik van de personages. Concreet werd deze scriptie ingedeeld in 6 delen: In een eerste hoofdstuk geven we een overzicht van het huidige Vlaamse taallandschap, waarbij we een korte historische schets geven en ons vervolgens toespitsen op de definitie en de beschrijving van tussentaal. In het tweede hoofdstuk bekijken we hoe deze taalvariëteit aan bod komt op de televisie, en gaan we dieper in op de typische kenmerken van de tekenfilm. Het derde hoofdstuk zal uitgebreid de methodologie van dit onderzoek behandelen. We bespreken welke tekenfilms en personages aan bod komen, en lichten hierbij onze werkwijze toe. We beschrijven ook alle tussentaalkenmerken die aan bod komen en geven een theoretisch overzicht van het fenomeen „codewisseling‟. Het vierde hoofdstuk bevat dan de analyses, waarbij we op elk personage apart ingaan en bekijken we hoe deze aan code-switching deden. Vervolgens wordt dieper ingegaan op de algemene resultaten die we voor de tussentaalkenmerken verkregen. In het vijfde hoofdstuk analyseren we dan een aantal linguïstische parameters. We onderzoeken of het geslacht, de leeftijd en de sociale klasse van de personages invloed hadden op hun 6

taalgebruik, en voegen hier nog twee extra parameters aan toe. In het laatste hoofdstuk worden tenslotte een aantal conclusies geformuleerd.

7

1

Het taallandschap in Vlaanderen

1.1 Historisch overzicht De 19de eeuw stond in Europa in het teken van de vorming van de grote nationale staten, zoals bijvoorbeeld Frankrijk en Groot-Brittannië. De pasgevormde staten ontwikkelden een algemene taal als schriftelijk communicatiemiddel in de administratie en organisatie van de natie. Deze nationale taal was onderwijstaal in de scholen, werd gebruikt door de godsdienst en diende als medium voor de overdracht van wetenschap en cultuur. Daarnaast werd ze door de economisch en cultureel dominante klasse ook gebruikt als mondeling communicatiemiddel (Goossens 1975 : 51). Goossens wijst in zijn artikel op het feit dat de cultuurtaal echter niet door iedereen werd gesproken; het „gewone volk‟, de lagere klassen, maakte in het dagdagelijkse leven geen gebruik van de cultuurtaal, maar van dialecten. Deze zijn echter, op enkele uitzonderingen na, allemaal als „geografische varianten van de nationale talen te beschouwen‟ (Goossens 1975 : 51). In het gebied dat nu als Vlaanderen bekendstaat, lagen de kaarten echter helemaal anders. Het proces dat het Nederlands tot cultuurtaal moest verheffen, kwam hier pas veel later op gang, hoewel er in de 16de eeuw al sprake was van een voorzichtige tendens tot standaardisering in de toenmalige Nederlanden: In dat historische klimaat kwam ook in de Nederlanden een standaardiseringsproces op gang, waarbij de taal van het toenmalige culturele centrum, het Hertogdom Brabant, met machtige steden als Antwerpen en Brussel, model ging staan voor de gecultiveerde spreektaal en de verzorgde schrijftaal. (Devos 2000: 6) De scheiding tussen de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden veranderde echter dit proces. Het culturele centrum verschoof naar het Noorden, dat zich kon uitroepen tot onafhankelijke republiek, en zette daar de taalevolutie verder. De standaardtaal was dus gebaseerd op het Hollands, hoewel de vele emigranten zorgden voor Zuidelijke invloed. De Zuidelijke Nederlanden waren echter volledig afgesloten van deze ontwikkelingen. Vlaanderen miste „een binnenlandse spraakmakende gemeente‟ (Devos 2000 : 7). De culturele laag van de bevolking die nodig was om een dergelijke evolutie in gang te trekken, was vertrokken naar het tolerantere Noorden: „Vlaanderen was zijn hoofd verloren‟ (Devos 2000: 7). De hogere kringen die achterbleven, waren onder de buitenlandse overheersers

8

verfranst. In 1830, toen België zijn onafhankelijkheid uitriep, werd Frans als officiële taal erkend. De situatie tijdens de eerste decennia na 1830 omschrijven Van Belle en Jaspaert als een geval van diglossie1 (1988 : 375). Frans werd als „Hogere taal‟ gebruikt. Het gewone volk sprak een „mengelmoes van Vlaamse dialecten‟ (Devos 2000: 8), die in tegenstelling tot de andere Europese landen, geen varianten van de cultuurtaal waren. Tweetaligheid was zeldzaam en het Frans werd ook in de lagere klasse steeds meer als moedertaal gebruikt, omdat deze taal betere kansen gaf om op te klimmen in de maatschappij (Van Belle en Jaspaert 1988: 375). Toch was er volgens zowel Goosens (1975 : 52) als Devos (2000 : 8) sprake van een soort van algemeen Vlaams, dat boven de dialecten stond. Dit „Schoon Vlaams‟ (Devos 2000 : 8) werd ongeschikt bevonden voor de administratie en het hoger onderwijs, maar werd wel gebruikt in de lagere school, het plaatselijke bestuur en de kerk. Het „boeventaaltje‟ (Devos 2000 : 8) was echter geen uniform geheel; het zag er verschillend uit van streek tot streek en ontwikkelde zich nauwelijks, omdat het onder andere geen norm had om naar te streven. Het werd dan ook door zowel de Franse elite als de dialectsprekende bevolking, die het niet als moedertaal gebruikte, negatief bekeken. Het duurde tot de laatste decennia van de 19de eeuw voor er enkele voorstanders van het Nederlands opdoken, die het tot cultuurtaal wilden verheffen. Een aantal vastberaden idealisten, bekend als de Vlaamse Beweging, was niet akkoord met de elitaire status van een vreemde taal en begon aan de opwaardering van de eigen moedertaal. Dit bleek echter geen sinecure; pas na de Tweede Wereldoorlog verdween het Frans als elitetaal uit Vlaanderen. Enerzijds kwam dit doordat de Vlaamse Beweging in haar beginjaren weinig leden telde, die dan ook nog eens weinig of geen politieke of economische macht hadden, enkel culturele. (Van Belle en Jaspaert 1988 : 376). Daarnaast ontstond er binnen de groep verdeeldheid over de norm waar de toekomstige cultuurtaal naartoe moest streven: Bij de Vlaamsgezinden speelde zich in dezelfde periode een interne discussie af over de vraag hoe de Vlaamse taal er moest uitzien: de discussie tussen de West-Vlaamse “particularisten”, die een eigen Vlaamse standaardtaal wilden ontwikkelen, en de

1

Diglossie is een vorm van maatschappelijke tweetaligheid waarbij twee afzonderlijke talen of variëteiten van dezelfde taal elk in duidelijk afgebakende leefsituaties worden gebruikt.

9

voorstanders van de Noord-Nederlandse standaardtaal2. (Van Belle en Jaspaert 1988 : 376) Uiteindelijk werd het pleit beslecht in het voordeel van de Noord-Nederlandse norm, hoewel velen een aantal zaken onder voorbehoud hielden. Dit ging voornamelijk om een aantal „algemeen Vlaamse woorden en uitspraken en de uitspraak van sommige klanken‟ (Van Belle en Jaspaert 1988 : 376). Van Belle en Jaspaert gaan echter in tegen de algemene opvatting van de filologische geschiedschrijving die stelt dat de Vlaamse Beweging op haar eentje het Frans heeft teruggedreven. Zij zijn van mening dat deze taal(r)evolutie nooit had kunnen plaatsvinden zonder het ontstaan van een nieuwe middenklasse. Ook Devos vermeldt deze „achterban‟ (2000 : 8) van de nieuwe culturele elite. Deze klasse werd gevormd toen België in de tweede helft van de 19de eeuw steeds meer een kapitalistische staat werd door de economische en industriële ontwikkelingen, die zich hoofdzakelijk in de Vlaamse steden voordeden 3. Dit zorgde voor een duidelijke aangroei van arbeiders en kleine zelfstandigen. De nieuwe klasse verwierf steeds meer politieke macht en werkte zich op in de maatschappij, maar besefte al snel dat ze zich niet kon aansluiten bij de bestaande elite. De verfranste burgerij bleef op hen neerkijken, hoe goed ze ook Frans spraken. Bovendien zagen ze in dat ze zich met een Nederlandse standaardtaal konden onderscheiden van de lagere klassen, die dialect spraken. Daarom sloten ze zich aan bij de Vlaamse Beweging en zetten hun politieke macht in voor de opwaardering van het Nederlands tot cultuurtaal. De middenstand realiseerde zich dat hij een taal nodig had die kon concurreren met het Frans en koos dus voor de Noord-Nederlandse norm, wat uiteindelijk het pleit in het voordeel van de integrationisten beslechtte. De pasgevormde middenklasse en de Vlaamse Beweging werden ook vooruit geholpen door de sociale hervormingen die gepaard gingen met het groeiende kapitalisme. De industrialisatie betekende namelijk ook het einde van de „armoede en de culturele achterlijkheid‟ en van de „schrijnende sociale toestanden‟ (Devos 2000 : 8). Kinderarbeid werd afgeschaft, de leerplicht werd ingevoerd en de kwaliteit van het onderwijs ging met sprongen vooruit, waardoor steeds meer kinderen onderwezen konden worden op het vlak van taal. De maatschappij waarin het hele leven van iemand zich in hetzelfde dorp afspeelde, verdween:

2 3

De integrationisten De tweede industriële ontwikkeling (Van Belle en Jaspaert 1988 : 379)

10

Vroeger speelde het leven van de gemiddelde Vlaming zich af in een straal van weinig meer dan 5 km rond de woonplaats. Men werd geboren, liep (eventueel) school, trouwde, werkte en ontspande zich binnen die beperkte ruimte. Vandaag zijn de mensen onvergelijkbaar veel mobieler geworden, zowel in hun beroepsleven als in hun privéleven. (Devos 2000: 3) Reynebeau vat het als volgt samen: „efficiënt communiceren in die brede geografische ruimte vergt een taal die het dorpsgebonden dialect ver overstijgt.‟ (DS 2006) Dit alles opende ook meer mogelijkheden tot sociale vooruitgang. De statische structuur, waarbij iedereen het beroep van zijn ouders overnam, werd vervangen door een samenleving waarin het mogelijk werd om op te klimmen. Dit betekende dat mensen zich ook steeds meer gingen profileren, onder meer via hun taalgebruik. Er werd dan ook steeds meer gepoogd om beschaafder te spreken, ook bij de lagere klassen (Devos 2000 : 3). Nadat de strijd tegen het Frans afgelopen was, startten in Vlaanderen een heleboel beleidsinitiatieven om de gemiddelde Vlaming, die zich over het algemeen nog steeds van een dialect bediende, het „Algemeen Beschaafd Nederlands‟ bij te brengen (De Caluwe 2000 : 53). Er volgden talrijke acties, waarbij ook gebruik werd gemaakt van de media: Taalrubrieken in de krant, Hier spreekt men Nederlands op tv, ABN-weken, acties op school, taallessen, taalzuiveringsboeken, ABN-wedstrijden… Hierbij werd steeds gestreefd naar een zo nauw mogelijke aansluiting bij de Noorderburen. Met enig resultaat, want de standaardtaal werd steeds meer gesproken, vooral door de hoger opgeleiden (De Caluwe 2000 : 53). Maar er waren ook een aantal neveneffecten. De ophemeling van de standaardtaal ging gepaard met een veroordeling van de dialecten, die steeds meer als een „onvolwaardig en zelfs minderwaardig taaltje‟ (Devos 2000 : 8) werden beschouwd. Er werd door de actievoerders voortdurend benadrukt dat er „gelegenheden zijn waarin dialect niet past‟ en dat „het dialect een ongelijk wapen is in de strijd tegen verfransing‟ (Debrabandere 2005 : 29). Vooral in formele situaties werd het gebruik van dialect helemaal afgekeurd. Bovendien heeft Vlaanderen aan al die acties een taalonzekerheid overgehouden, met de daaraan gekoppelde continue angst om fouten te maken: „Als we spreken moeten we voortdurend met twee dingen tegelijk bezig zijn: wat willen we zeggen? En zeggen we het niet verkeerd?‟ (De Caluwe 2000 : 54). Niet iedereen is echter overtuigd van het succes van deze ABN-acties. Debrabandere (2005) meent dat al die inspanningen uiteindelijk weinig hebben opgeleverd:

11

In de kleuterschool en op de lagere school wordt nog altijd geen goed Nederlands geleerd… omdat er nog altijd geen leerkrachten zijn die in staat zijn om vlot, levendig en modern Nederlands te spreken. Ook in het voortgezet onderwijs zijn we er nauwelijks op vooruitgegaan. (Debrabandere 2005 : 29) „Na vijftig jaar ABN-actie kent de Vlaming nog altijd geen Nederlands‟, herhaalt hij later nog eens in De Standaard (2005). Ook Marc Reynebeau noemt de ABN-acties „een fiasco‟ (DS 2006) en vindt dat ze eerder een omgekeerd effect teweegbrachten: Het met een belerend vingertje uitgedragen ABN werd al snel als opgedrongen ervaren. De „zeg niet zus, maar zeg zo'-lijstjes veroorzaakten veel wrevel, ongemak en onzekerheid: schrijf of zeg ik het wel goed? Taalplezier leek onbestaande, iedereen kreeg een taalkundig onvermogen aangepraat. De radio bracht elke ochtend taaltips onder de beschuldigende titel „Voor wie haar soms geweld aandoet'. (Reynebeau, DS 2006) Debrabandere legt de oorzaak bij de methode die de acties gebruikten. Het Nederlands was voor al die dialectsprekers eigenlijk een vreemde taal, die dezelfde aanpak vereiste die gebruikt werd voor bijvoorbeeld het aanleren van het Frans op school. Met andere woorden, het corrigeren van het bestaande taalgebruik was onbegonnen werk, aangezien niemand het ABN al voldoende beheerste (2005 : 31-32). Als tweede oorzaak wijst hij de mentaliteitsverandering aan die „mei 68‟ met zich meebracht: „een afkeer van gezag, orde, discipline en regels‟ (Debrabandere 2005 : 29). Ook De Caluwe vermeldt dat er in de laatste decennia van de 20ste eeuw een verandering plaatsvond (2000 : 54). Na 1980 verdween de negatieve kijk op alles wat „Belgisch‟ taalgebruik was, om plaats te maken voor meer variatie. De Vlaming werd trots op zijn eigenheid en zette zich steeds meer af tegen de norm van het Noorden. Uit studies bleek dat de Vlaming de „Hollandse‟ uitspraak „slordig, onduidelijk, blasé en arrogant‟ vinden (De Caluwe 2000 : 52). Ze wilden deze dan ook niet overnemen, maar werkten steeds meer naar een eigen norm toe, die vooral van de Noordelijke norm verschilt op vlak van uitspraak en woordenschat. Het „Belgisch Nederlands‟ werd een nationale variant van de Nederlandse standaardtaal. Rond die tijd werden de meeste taalacties dan ook stopgezet. Al deze omstandigheden hebben ervoor gezorgd dat het huidige taallandschap in Vlaanderen niet bestaat uit een enkele taal, maar uit verschillende lagen.

12

1.2 Huidige taallandschap in Vlaanderen Er bestaan verschillende visies over hoe de huidige taalsituatie in Vlaanderen eruitziet. De meeste taalwetenschappers zijn het erover eens dat het taallandschap min of meer de structuur heeft die Taeldeman uiteenzet (2008 : 27): hij beschrijft Vlaanderen als een geval van diaglossie. Er heeft zich met andere woorden een continuüm ontwikkeld tussen twee uiterste polen: de standaardtaal en het dialect. Daartussen bevinden zich een aantal tussenvormen en tussenvariëteiten die in elkaar overlopen en niet door duidelijke grenzen van elkaar gescheiden zijn. Taeldeman benadrukt dat zelfs de standaardtaal en het dialect variatie kunnen vertonen. Wel zijn er enkele „herkenbare tussenlagen‟ vast te stellen tussen deze twee polen. Taeldeman heeft het over een „substandaardtalige tussenvariëteit‟ en een regiolect, met daartussen een tussentaal die zich volgens hem steeds meer stabiliseert (2008 : 27). Niet alle linguïsten zijn het echter eens over de hoeveelheid aan herkenbare tussenvormen en gebruiken ook niet steeds dezelfde naamgeving. Hoe en wanneer deze variëteiten gebruikt worden, is situationeel bepaald. Hoe formeler de situatie, hoe meer de Vlaming zal kiezen voor de standaardtaal. Hoe informeler, hoe meer het taalgebruik zal opschuiven in de richting van het dialect. Aan de ene kant van het continuüm bevindt zich de standaardtaal: het Algemeen Nederlands. Er werd al vermeld dat, ondanks de jarenlange inspanningen, België een eigen standaardtaal ontwikkeld heeft die afwijkt van de Hollandse norm. De verschillen vallen vooral op in de spreektaal, aangezien vooral de uitspraak van het Belgisch Nederlands anders is (De Caluwe 2000 : 51). Nederlanders diftongeren bijvoorbeeld bepaalde lange klanken4. In de schrijftaal is het verschil echter veel minder groot, ook al omdat Nederland en België „een groot deel van de schriftelijke Nederlandstalige cultuur delen‟ (De Caluwe 2002 : 66). De morfologische en syntactische verschillen zijn ook schaars; „eerste houvast om herkomst van een tekst te bepalen: woordenschat‟ (De Caluwe 2000 : 51). Woorden als „amai‟ kunnen met zekerheid als Belgisch bestempeld worden, terwijl „hartstikke‟ duidelijk uit Nederland komt. Geeraerts benadrukt echter dat het Belgisch Nederlands en de standaardtaal uit Holland zeer dicht bij elkaar staan, en dan ook niet beschouwd worden als twee verschillende talen, maar varianten van eenzelfde taal (Geeraerts 2001 : 338). Aan de Belgische variant wordt in Vlaanderen vooral de voorkeur gegeven in formele omstandigheden; de afstand tussen Noord en Zuid is

4

In woorden als „veel‟ en „boos‟ wordt de lange klank als een tweeklank uitgesproken in Nederland. Een ander kenmerk is de verstemlozing in de anlaut van „g‟, „v‟ en „z‟. (De Caluwe 2000 : 51)

13

in deze situaties veel kleiner dan in de informele taal. De Caluwe stelt het schematisch als volgt voor (2002 : 67):

Belgisch Nederlands informeel

Nederlands Nederlands formeel

formeel

informeel

De „verzorgde Belgische variant van de Nederlandse standaardtaal‟ wordt ook wel VRTNederlands genoemd, omdat de taal die in de journaals op de radio en de tv van dit netwerk gebruikt wordt als norm aanvaard wordt (Geeraerts 2001 : 338). In het taalcharter van de VRT wordt zijn beleid als volgt omschreven: „De VRT wil de norm voor de Belgische variant van de Nederlandse standaardtaal zijn en blijven. Hij hanteert daarom een aantrekkelijke, duidelijke en correcte standaardtaal die rekening houdt met en afgestemd is op de kijkers en de luisteraars.‟ Het prestige van deze variëteit is de laatste decennia enorm gegroeid (Devos 2000 : 5). Aan de andere kant van de as bevinden zich de dialecten. Devos (2000 : 1-2) geeft de volgende definitie: Dialecten zijn regionale taalvariëteiten die zijn voortgekomen uit anderhalf millennium spontane ontwikkeling in het mondelinge gebruik, zonder van boven- of buitenaf opgelegde normen en regels… Typisch voor het traditionele dialectlandschap in Vlaanderen is dat het zo sterk versnipperd is, wat tamelijk uniek is in Europa. Dialecten hebben een maximale lokale gebondenheid en verschillen onderling enorm. Ze zijn het verst van de standaardtaal verwijderd, vooral op het vlak van uitspraak en lexicon (Taeldeman 1991 : 35). De eens zo alomtegenwoordige dialecten verkeren de laatste decennia echter in een netelige positie. Ze verliezen hun authenticiteit - hun typische lokale kenmerkenen worden in steeds minder situaties gebruikt. Devos (2000 : 2) heeft het over dialectverlies, Taeldeman over nivellering (1991 : 37). De grootste oorzaak hiervan is de „schaalvergroting van het leven‟ (Taeldeman 1991 : 37): door de al eerder vermelde toegenomen mobiliteit, heeft het dialect, dat enkel in de eigen streek begrepen wordt, steeds minder nut. Bovendien past deze taalvariëteit niet in formele situaties, al wordt ook in informele situaties steeds minder voor het dialect gekozen. Dialecten worden dan ook haast niet meer doorgegeven aan volgende generaties. Over het algemeen wordt aangenomen dat onder andere door de ABN-

14

acties deze taalvariëteit gestigmatiseerd raakte. Daardoor worden dialecten door de meeste mensen ook niet als iets positiefs bestempeld. Nu komen enkele taalwetenschappers hier echter op terug. Willemyns (2002 : 483) gaat in tegen de gedachte dat de Vlamingen negatief aankijken tegen hun dialect; volgens hem is het omgekeerde waar. Ook Taeldeman vermeldt dat de streektalen best wel positief gewaardeerd worden, maar nuanceert iets meer. Uit zijn onderzoek bleek dat de gemiddelde Vlaming wel van zijn dialect houdt, „maar ze durven het bijna niet meer toe te geven wegens het snel afnemende sociale prestige‟ (1991 : 39). Met andere woorden, als het over status gaat, wordt het dialect wel als onvoordelig beschouwd. Volgens Devos zijn ze, ondanks de stemmen die opgaan voor de herwaardering van de streektalen, ten dode opgeschreven (2000 : 12). Wanneer een dialectspreker de typische, sterk plaatselijk gebonden kenmerken van zijn dialect laat vallen, wegens de (on)verstaanbaarheid en de status ervan, ontstaat een regiolect (Devos 2000 : 4). Deze kenmerken worden ook wel „primaire dialectkenmerken‟ genoemd. Een mooi voorbeeld hiervan is het verdwijnen van de mouillering5 in de Denderstreek. De taalkenmerken die overblijven, zijn over een ruimer gebied - een regio - verspreid in Vlaanderen. De regiolecten in Vlaanderen evolueren in de richting van de Belgische variant van de standaardtaal, omdat deze „de meest verstaanbare, de beschaafde, kortom “de beste”‟ wordt geacht (Devos 2000 : 5). Niet alle taalwetenschappers onderscheiden de regiolecten van de tussentaal, maar volgens De Caluwe (2000 : 49) is er wel degelijk een verschil tussen deze twee: de regiolecten bevatten volgens hem nog altijd meer dialectkenmerken dan de tussentaal. De Ridder (2007 : 13) onderscheidt daarnaast nog een „informele standaardtaal‟, die zeer dicht bij de standaardtaal staat, maar - vooral op fonologisch vlak - enkele verschillen kan vertonen. Als voorbeeld haalt hij de omroepster Saartje Vandendriessche aan, bij wie af en toe een Antwerpse klank in haar standaardtaal sluipt. Taeldeman noemt dit een „substandaardtalige tussenvariëteit‟ (Taeldeman 2008 : 27).

5

Sommige medeklinkers worden met een j-achtige toevoeging uitgesproken, bijvoorbeeld kientsj in plaats van kind. (Taeldeman & Van Keymeulen, cd-rom Taalkamer)

15

De Ridder (2007 : 13) stelt het taalcontinuüm in Vlaanderen schematisch voor:

Zoals op de figuur hierboven te zien is, worden de taalvariëteiten in het continuüm tussen de dialecten/regiolecten en de (informele) standaardtaal aangeduid met de term „tussentalen‟. Deze variëteit zal in wat volgt, uitgebreid behandeld worden.

16

1.3 Tussentaal 1.3.1 Definitie In een artikel uit 2001 vermeldt Jaspers dat er in het voorbije decennium in Vlaanderen „opvallend veel geschreven werd over wat men „tussentaal‟ pleegt te noemen, en over hoe tussentaal één van de indirecte oorzaken of gevolgen zou zijn van het weinig gesproken standaardtaalgebruik in Vlaanderen‟. Over wat „tussentaal‟ nu net is, bestaat geen echte consensus, en een algemene duidelijke definitie blijft dan ook uit. Wel wordt de tussentaal vaak omschreven als „die gesproken taalvariëteit van (sommige) Vlamingen die noch „Algemeen Nederlands‟ kan worden genoemd, noch puur dialectisch is, maar „ertussenin‟ ligt‟ (Jaspers 2001 : 129). Ook De Caluwe (2006 : 19) en Geeraerts (1999 : 232) hebben het over een taal die tussen het dialect/regiolect en de standaardtaal inzit. Goossens (2001) omschrijft tussentaal dan weer als „de niet-dialectische omgangstaal van Vlaanderen‟. Uit de voorgaande beschrijvingen kan worden afgeleid dat de tussentaal wijdverspreid is in informele situaties en zich ongeveer in het midden van het taalcontinuüm tussen dialect en standaardtaal bevindt. Volgens Geeraerts (2001 : 339) leunt ze iets dichter aan bij het dialect, maar niet iedereen is dezelfde mening toegedaan. Dat een definitie zo moeilijk te bepalen is, kan worden verklaard door het feit dat de grenzen van de tussentaal niet duidelijk te trekken zijn. Zowel door De Caluwe (2000 : 49) als Jaspers wordt benadrukt dat het eerder gaat over een verzameling van tussentalen, die verschillen van regio tot regio en zelfs van persoon tot persoon, en niet over één enkele, duidelijk afgebakende taal: Het is echter weinig waarschijnlijk dat de zeer verschillende situaties en domeinen waarin tussentaal wordt gebruikt, zouden toelaten een welomlijnde taal te ontdekken. Integendeel, het valt eerder te verwachten dat tussentaal betrekking heeft op verschillende variëteiten die sterk of subtiel zullen verschillen in functie van de woonplaats en sociale identiteit van de taalgebruiker, en de stijl of het accent waarmee taalgebruikers hun tussentaal willen beladen. (Jaspers 2001 : 136) „Tussentaal bestaat niet, er zijn alleen tussentalen‟, omschrijft Devos (2000 : 12) het. Met andere woorden: het begrip „tussentaal‟ verwijst naar een informele spreektaal die in heel Vlaanderen gebruikt wordt en een „grote variatiebreedte vertoont‟ (De Caluwe 2000 : 49).

17

1.3.2 Ontstaan en groei Er werd al een aantal keer vermeld dat de promotie van de Nederlandse standaardtaal een negatieve houding tegenover de dialecten met zich meebracht. De „kruistocht van de taalijveraars‟ (Devos 200 : 9) zorgde ervoor dat de traditionele streektalen, die al generaties lang als moedertaal gebruikt werden, in heel korte tijd afgezworen werden: In minder dan 30 jaar tijd heeft men het dialect als thuistaal tegenover de kinderen massaal laten vallen. Dat is in zo‟n korte tijd gebeurd dat de grote massa natuurlijk niet voldoende tijd kreeg om een behoorlijke kennis van de standaardtaal op te doen. (Devos 2000 : 9) Ondanks alle ABN-acties had - en heeft - de gemiddelde Vlaming een ondermaatse kennis van de standaardtaal die hij werd geacht te spreken. Het gevolg was dat velen wel poogden de cultuurtaal te gebruiken, maar daar niet helemaal in slaagden. Het resultaat was een taaltje dat geen dialect meer was, maar ook geen standaardtaal. „Het is een soort van tussentaal, die beschouwd kan worden als “een poging tot standaardtaal”‟ (Devos 2000 : 9). Ook Taeldeman (2008 : 29) haalt de negatieve kijk op het dialect en „de gebrekkige beheersing van (de Belgische variëteit van) het Standaardnederlands en de daaraan gekoppelde negatieve houding ertegenover‟ aan als factoren die het ontstaan van de tussentaal in de hand hebben gewerkt. De standaardtaal was in Vlaanderen namelijk een buitenlandse taalnorm, die zelfs door diegenen die ze aan de bevolking moest aanleren - „het onderwijs, de media, de kerk en de openbare besturen‟ - niet of weinig beheerst werd. „Daardoor is de standaardtaal nooit in de brede lagen van de bevolking kunnen doordringen en behield ze het karakter van een elitetaal, die door de gewone Vlamingen als een al te knellend zondagspak aangevoeld werd (en wordt)‟ (Taeldeman 2008 : 29). De definitie van de tussentaal als een stadium op weg naar het Algemeen Nederlands waarin men is blijven steken, wordt ook bij Jaspers (2001 : 136) teruggevonden. Volgens anderen is er echter meer aan de hand: Tussentaal is de taal van wie Algemeen Nederlands (AN) probeert te spreken zonder dat AN echt te beheersen. Maar het is tegelijk de taal van wie het AN wél beheerst, maar bewust kiest voor een tussen-taal; het is dus ook de taal van veel hoger opgeleiden thuis, tijdens de koffiepauze op het werk enz. (De Caluwe 2006 : 19)

18

Met andere woorden, ook wie de standaardtaal kán spreken, wíl dit daarom nog niet. Aan de basis hiervan ligt volgens Goossens (2000 : 4) de mentale ommezwaai die de jaren ‟60 met zich meebrachten. „Permissiviteit, afkeer van gezag en losheid van gedraging‟ werden „dominerende nieuwe elementen.‟ Hij beweert dat van de taalpedagogische inspanningen van de jaren ‟50 niet veel meer te merken valt. Het onderwijs doet weinig goeds meer en de educatieve programma‟s die in de media te zien waren, hebben moeten plaatsmaken voor ontspanningsprogramma‟s. Ook Debrabandere (2005 : 29) verwijst naar „mei ‟68 en zijn afkeer van gezag, orde, discipline en regels‟ als oorzaak van de heersende onwil. Beide wetenschappers wijzen ook met een beschuldigende vinger naar de sociolinguïstiek6, die volgens hen het begrip „taalfout‟ vervangen heeft door „variatie‟ en zo als het ware toestemming geeft om elementen van de spreektaal in het Standaardnederlands te incorporeren. Taeldeman maakt zich eveneens zorgen over deze bewuste taalnormverlaging en -vervalsing waaraan de Vlaamse „elite‟ zich schuldig maakt. Ook hij duidt de attitude van de Vlamingen als oorzaak aan. De trots op alles wat Vlaams is, begint steeds meer de vorm van provincialisme en isolationisme aan te nemen (Taeldeman 1992 : 37). Taeldeman vindt dat deze „Vlaamse zelfgenoegzaamheid‟ een anti-Hollandse reflex met zich meebrengt. Het resultaat is dat de taalvariëteit, die gebonden is aan een vrij informeel register, functioneel gaat uitbreiden naar formelere situaties. Taeldeman vindt hierover bijval bij Goossens: deze laatste meent dat de Vlaamse verzelfstandiging met een inkapseling gepaard gaat. Vlaanderen sluit zich mentaal af, ook naar buiten toe, wat „zelfgenoegzaamheid‟ met zich meebrengt. Vlaamse politici zetten zich „onbeschaamd‟ tegen Nederland af en doen steeds meer bewust aan taalnormverlaging (Goossens 2000 : 5). De Caluwe (2000 : 54 – 55) ziet deze Vlaamse attitude ook steeds meer opduiken in de media, bijvoorbeeld bij politici als Dehaene, Martens en Declerck. Hij vat het als volgt samen: Lieten Vlamingen zich vroeger nog gemakkelijk culpabiliseren met betrekking tot hun gebrekkige beheersing van de standaardtaal, dan gebruiken ze nu onbeschroomd tussentaal waar en wanneer zij dat prettig vinden. (De Caluwe 2000 : 55) Geeraerts vat de attitudes van de Vlaamse elite samen met het substantief „gemakzucht‟ (2001 : 343). Hoewel de rol van de standaardtaal als formele norm niet betwist wordt, en hoewel

6

Tak van de taalkunde die zich bezighoudt met het zoeken naar het verband tussen taal, cultuur en maatschappij (Van Dale (elektronische versie 5.0))

19

deze elite het ook prima vindt dat die norm „bewaakt wordt door een klasse van professionele normkenners‟ (Geeraerts 2001 : 343), neemt ze zelf bewust afstand van de standaardtaal, behalve in zeer formele situaties. De norm is voor haar als een „zondags pak‟: de noodzaak ervan wordt erkend, maar „ je er echt goed in voelen doe je niet‟ (Geeraerts 2001 : 343). De groei van de tussentaal wordt daarnaast nog door een aantal andere factoren ondersteund. Ten eerste wordt tussentaal steeds meer de taal waarmee Vlaamse kinderen worden opgevoed. „Veel jongeren krijgen de tussentaal met de paplepel binnen‟ (De Caluwe 2000 : 54). Ouders beseffen dat een dialect hun kinderen niet vooruit zal helpen in de maatschappij en laten het dan ook achterwege. Omdat ze echter de standaardtaal niet voldoende beheersen, komen ze bij tussentaal uit. Ten tweede helpt de „spectaculaire toename van de bovenregionale informele contacten, onder andere door de groeiende mobiliteit‟ (De Caluwe 2000 : 55), ook mee aan de opmars van tussentaal. Er werd al eens meegedeeld dat het sociale leven in Vlaanderen, dat vroeger niet veel verder ging dan het plaatselijke dorp, als het ware openbrak. „Taalcontacten grijpen nu plaats over behoorlijk lange afstanden, niet alleen doordat mensen zich fysiek veel meer verplaatsen, maar ook via de moderne communicatiemedia, telefoon en internet‟ (Devos 2000 : 3). Het plaatsgebonden dialect voldoet niet als communicatiemiddel in deze opengebroken samenleving, maar ook de zeer formele standaardtaal, die geassocieerd wordt met afstandelijkheid, vormelijkheid en zakelijkheid, is niet de goede oplossing (De Caluwe 2002 : 61). De tussentaal krijgt dus opnieuw vrij spel om zich te ontwikkelen. Een gelijkaardige mening wordt uiteengezet door Cajot (2000 : 5): ook hij haalt de behoefte aan een bovenregionale taal aan als een belangrijke factor in de groei van de tussentaal. Een laatste factor die de positie van de tussentaal versterkt, is de „opvallende democratisering en informalisering van de omgangsvormen en van de media‟ (De Caluwe 2000 : 55): Enerzijds worden gewone mensen mediafiguren, getuige daarvan het groeiende aandeel human-interest programma‟s en reality soaps op radio en televisie. De (tussen)taal van die mensen is een kleurrijk aspect van hun identiteit: ze zijn écht want ze spreken zoals ze gebekt zijn. Anderzijds doen minder gewone mensen, zoals politici, alle moeite om als gewone mensen te worden beschouwd, en daarbij spreken ze het hele tussentalige register aan. (De Caluwe 2000 : 55)

20

Er komen in de media dus steeds meer mensen aan bod van wie verwacht wordt - of voor wie het een pluspunt is- dat ze dezelfde taal gebruiken als het „gewone‟ volk. De tussentaal wordt hierdoor enorm gepromoot. Deze stelling wordt beaamd door Slembrouck en Van Herrewege (2004 : 868). Zij menen eveneens dat humaninterestprogramma‟s als Man Bijt Hond, Afrit 9 en Het Leven Zoals Het Is, die gewone mensen in gewone situaties portretteren, ervoor zorgen dat tussentaal alomtegenwoordig is op de Vlaamse televisie. Daarnaast maken ook zij gewag van de invloed van publieke figuren zoals politici op het taalgebruik van de Vlamingen. 1.3.3 Kenmerken van tussentaal Aangezien de meeste taalwetenschappers van mening zijn dat de tussentaal niet duidelijk af te bakenen valt, zijn omschrijvingen van de kenmerken van tussentaal zeldzaam. Taeldeman is er echter van overtuigd dat de tussentaal zich steeds meer stabiliseert. Met andere woorden, er zijn wel degelijk algemene kenmerken op te sommen die voorkomen in zo goed als heel Vlaanderen. Hij maakt een onderscheid tussen drie types van kenmerken (2008 : 27 e.v.). Ten eerste zijn er kenmerken die de tussentaal gemeen heeft met de (Belgische variant van de) standaardtaal. Een voorbeeld hiervan is de doorbreking van de werkwoordelijke eindgroep7. Daarnaast zijn er ook nieuwe, typisch tussentalige kenmerken, die enkel voorkomen in de tussentaal. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van het werkwoord noemen in de betekenis van heten. De tertiaire dialectkenmerken worden in de laatste (en talrijkste) groep gestopt. Tertiaire dialectkenmerken vallen in de fonologie ook wel onder de noemer „accent‟. Deze kenmerken komen voor in grote gebieden, vallen niet of nauwelijks op en de meeste sprekers zijn zich niet bewust van hun dialectkarakter (Taeldeman 2008 : 40 – 41). Volgens Taeldeman (2008 : 27) is de taalsituatie en dus ook de relatie tussen deze kenmerken nog niet stabiel. De kenmerken zijn met elkaar in conflict en dat creëert interne diversiteit: Het hierboven geschetste beeld impliceert echter niet dat die tussentaal-in-uitbouw als een afgesloten monolithisch geheel te beschouwen is. Sommige tussentaalkenmerken dringen verder door op standaardtalig terrein dan andere en sommige tussentaalingrediënten worden door sommige Vlamingen nog als dialectischer aangevoeld. (Taeldeman 2008 : 45)

7

Bijvoorbeeld: „ze hebben hem zes jaar langer laten naar school gaan‟ i.p.v. „naar school laten gaan‟ (Taeldeman 2008 : 28)

21

Dit neemt echter niet weg dat we volgens hem het taalcontinuüm achterwege zullen laten en op weg zijn naar een triglossie waarbij standaardtaal, tussentaal en dialect naast elkaar gebruikt zullen worden (2008 : 46). Ook De Caluwe meent dat er definiërende kenmerken van de tussentaal gegeven kunnen worden. Hij geeft ze niet de naam „tertiaire dialectkenmerken‟, maar heeft het over kenmerken „waar voldoende afwijkingen van de standaardtaal in zitten én voldoende afwijkingen ten opzichte van het dialect/regiolect‟ (2006 : 19). Een volledig overzicht van de kenmerken van tussentaal volgt in hoofdstuk 3, maar hieronder geven we toch al een aantal voorbeelden van wat Taeldeman „tertiaire dialectkenmerken‟ noemt. In een artikel uit 2007 gingen Rys en Taeldeman op zoek naar de fonologische ingrediënten van tussentaal. Volgens hen zijn de duidelijkste kenmerken van de tussentaal op het vlak van de uitspraak op te merken (2007 : 2). Aan de hand van het corpus dat Annelies Van Laere in 2003 aanlegde van spontaan gesproken taal van 38 Vlaamse politici, kwamen ze uit bij onder andere de volgende kenmerken (Rys & Taeldeman 2007 : 6): -

Fonologische alternanties in kleine (functie)woordjes die normaal op een -t eindigen: da(d), wa(d), nie(d) (in plaats van dat, wat, niet)

-

De assimilatie van t + d tot t: dat ting (in plaats van dat ding)

Een jaar later gaat Taeldeman dan op zoek naar de grammaticale elementen van de Vlaamse tussentaal (2008 : 32 e.v.). We geven een aantal voorbeelden: -

Morfo-fonologisch: diminutief suffix -ke / -eke / -ske: vraagskes (in plaats van vraagjes)

-

Morfo-syntactisch: verbuiging van voorbepalende woorden voor een mannelijk substantief in het enkelvoud: nen dikken tak (in plaats van een dikke tak)

-

Syntactisch: Dubbele negatie: daar kan niemand geen twijfel meer over hebben

1.3.4 Verdeelde meningen De opkomst van de tussentaal veroorzaakte de laatste decennia heel wat ophef in het vakgebied van de Nederlandse taalkunde. Niet iedereen is er namelijk even hard van overtuigd dat deze nieuwe taalvariëteit iets positiefs is. Integendeel, tussentaal wordt in de meeste gevallen als een aanval tegen het Algemeen Nederlands opgevat. Deze mening zien we vooral bij de oudere taalkundigen, die jarenlang hebben moeten strijden voor de

22

standaardtaal en deze nu bedreigd zien. „Tussentaal zorgt voor paniek‟ vat Jaspers het samen (2001 : 131). De verschillende namen die de tussentaal meekreeg, zijn hier een mooi bewijs van: „koetervlaams‟, „sloddertaal‟ en het denigrerende „tussentaaltje‟ zijn maar een greep uit het geheel van stigmatermen die op deze taalvariëteit gekleefd werden (Jaspers 2001 : 133). Hieronder geven we een overzicht van de meningen van enkele bekende taalwetenschappers. Een van de bekendste stigmatermen komt van Geert Van Istendael: hij doopte de opkomende taalvariëteit het „Verkavelingsvlaams‟, naar de taal die in de nieuwbouwwijken wordt gesproken. Hij deed een paar krasse uitspraken over de tussentaal, waarbij hij ze haast personifieert. Hij vindt ze verwaand en lomp en beschuldigt haar ervan de taal in de Zuidelijke Nederlanden aan te tasten, als „een manke usurpator in kale kleren‟ (1989 : 116): Verkavelingsvlaams, het is de taal van een nieuwsoortig, door en door vals Vlaams zelfvertrouwen, het is de taal die uit minachting voor de taal van de gewone mensen en uit angst voor het Nederlands geboren is, een wangedrocht is het, die taal van het nieuwe Vlaanderen, dat blaakt van intellectuele luiheid. (Van Istendael 1993 : 116117) „Verkavelingsvlaams zou lekker informeel zijn, grappig enzovoort. Baarlijke nonsens! Verkavelingsvlaams vind ik slap en arm en, als ik sommige zelfverklaarde grapjassen op tv bezig zie, nog stomvervelend ook‟, liet hij zich niet zo lang geleden nog eens ontvallen in Knack (19/05/2010) Ook Taeldeman ziet de opkomst van de tussentaal met lede ogen aan en meent dat deze een „veelkoppige monstertje‟ is, dat van de onstabiele linguïstische situatie8 in Vlaanderen gebruikmaakt om aan „zijn voorlopig niet te stuiten opmars te beginnen‟ (1991 : 38). Hij vreest dat de tussentaal, volgens hem „te arm en te regionaal gekleurd‟, zich uiteindelijk zal opwerken tot taalnorm. Hij stelt voor dat Vlaanderen blijft streven naar de norm van het Noorden, hoewel hij toegeeft dat dit wegens de anti-Hollandse reflex niet realistisch is. De Belgische variant van de standaardtaal is volgens hem een prima alternatief (Taeldeman 1991 : 35 – 36). Daarnaast ijvert hij er ook voor om de dialecten te herwaarderen. De stigmatisering is voor hem de grote schuldige in de opkomst van de tussentaal, en zal er voor zorgen dat Vlaanderen naar het „kleur- en stijlloze tussentaaltje‟ zal afglijden. Een harmonieuze symbiose tussen standaardtaal en dialect is volgens hem de beste oplossing (1991 : 50).

8

De stigmatisering van de dialecten en de slechte kennis van de standaardtaal (cf. supra).

23

Goossens (2001 : 6) duidt de tussentaal aan met de term „Schoon Vlaams‟ en verwijst daarmee ironisch naar de intentie van de Vlamingen om zich een beter taalgebruik aan te meten. Hij heeft eveneens weinig goeds te zeggen over deze ontwikkeling: Is Vlaanderen met deze ontwikkeling op de goede weg? Mijn antwoord luidt: neen. Ik vind dat Vlaanderen geen behoefte heeft aan twee talen, een die Nederlands is voor officiële en formele gelegenheden, en een die dat niet is, voor alledag. Zo‟n situatie verleent aan Vlaanderen in het huidige Europa de status van een reservaat. (2001 : 10) Daarnaast heeft de tussentaal naar zijn mening niet de juiste kwaliteiten om uiteindelijk als cultuurtaal te gaan dienen. Hij vindt dat „een doordachte Vlaamse cultuurpolitiek‟ taalpolitieke en taalpedagogische strategieën moet uitwerken om het Schoon Vlaams terug te drijven. (2001 : 11 – 12) Geeraerts heeft het over „soap-Vlaams‟, verwijzend naar de taal die op de Vlaamse televisie in soaps als „Thuis‟ en „Familie‟ gesproken wordt, en die in sterk contrast met de taal van de VRT-journaals staat (2001 : 338). Hij vergelijkt de opkomst van dit „koetervlaams‟ met een epidemie (1999 : 34) en hoopt dat de tussentaal op termijn naar de standaardtaal zal toegroeien. Hij erkent echter dat het omgekeerde ook een mogelijkheid vormt. Over de voorspellingen van Geeraerts volgt later meer. Daarnaast is Geeraerts van mening dat de huidige taalpolitiek niet aangepast is aan de moderne maatschappij waarin we leven. De overheid dient dan ook een „nieuwe linguïstische invulling‟ te geven aan de „fundamentele emancipatorische en participatorische doelstellingen van de moderniteit‟ (2002 : 104), wil ze enig resultaat bereiken. Ook vandaag de dag wordt nog steeds gevochten tegen de opkomst van de tussentaal. In april 2010 riep Philippe Hiligsmann van de Université catholique de Louvain nog op tot een debat over de Vlaamse taalsituatie: Een noodsignaal werd nog net niet uitgestraald, maar de algehele teneur loog er niet om. Het Algemeen Nederlands moet dringend in ere worden hersteld, voor Vlamingen en Nederlanders, maar ook ten behoeve van alle anderstaligen die voor de Lage Landen belangstelling hebben. Vlaanderen mag weliswaar enkele typisch BelgischNederlandse woorden nodig hebben, een eigen tussentaal zou volstrekt onwenselijk zijn. (Knack, 19/05/2010)

24

Mia Doornaert, oud-journaliste van De Standaard, is evenmin te spreken over de huidige omgangstaal. Volgens haar leidt de groeiende autonomie van Vlaanderen steeds meer tot een „slordige taal en stijl‟ (De Standaard, 03/06/2011). In onze media, ook in de openbare omroep, is het koeterwaals van het verkavelingstaaltje ongenadig opgerukt. Sommige onderwijzers en leraren vinden zelfs dat het 'moet kunnen' in de klas dialect of verkavelingstaal te gebruiken. Sommigen zijn zelf niet in staat behoorlijk Nederlands te spreken. Die gemakzucht, die pseudo-democratie van 'de taal van het volk', is een verraad van generaties strijd voor culturele emancipatie en sociale gerechtigheid. (De Standaard, 20/07/2010) Zij vindt dat we vooral naar het buitenland toe een enkele, duidelijke standaardtaal moeten handhaven. „Het is niet verwonderlijk, dat anderstaligen zich soms afvragen waarom ze Nederlands geleerd hebben. Als je ziet hoe weinig respect Vlamingen voor hun eigen taal opbrengen,‟ meent ze in De Standaard (03/06/2011). Niet iedereen staat echter zo negatief tegenover tussentaal. Cajot bijvoorbeeld verzet zich tegen termen als „Verkavelingsvlaams‟, omdat ze laten uitschijnen dat de tussentaal een taal is die maar in beperkte omstandigheden gebruikt wordt. Het is echter ook de „informele omgangstaal van alledag, op het werk, in de winkel, de taal waarin de ”communicatieve‟ Vlaamse politicus debatteert of in een interview zijn antwoorden formuleert, misschien zelfs het idioom van de uitleg in de wiskundeles of van talrijke Journaalnederlandssprekenden-nahun-werkuren‟ (Cajot 2000 : 6). Volgens Goossens (2000 : 7) beschrijft Cajot de tussentaal niet zoals veel taalkundigen als een mengtaaltje van de dialecten en de standaardtaal, maar op een positieve manier: Deze omgangstaal is integendeel een zelfstandige grootheid (aan het worden), d.w.z. moedertaal van veel dialectlozen en doeltaal van veel dialectsprekenden: het tastbare maar wankele resultaat van een autonome informele taalstandaardisering. (Cajot 1999 : 375) De Caluwe begrijpt al de commotie rond tussentaal wel vanuit het standpunt van de taalgeschiedenis, maar vindt zelf dat deze ontwikkeling geen reden tot paniek is. Volgens hem is de tussentaal een natuurlijk gevolg van de taalsituatie: wanneer mensen hun dialect afzweren en de standaardtaal niet kunnen of willen spreken, ontstaat logischerwijs een mengtaal (2002 : 59).

25

Vreemde taalkundigen die het Nederlands in Vlaanderen zouden bestuderen, zouden die ontwikkeling ongetwijfeld natuurlijk vinden. Vlaamse taalkundigen die verre en vreemde volkeren zouden bestuderen, zouden ook daar tussentaal een mooi staaltje vinden van de natuurlijke zelfredzaamheid van een taalgemeenschap. Maar wanneer Vlaamse taalkundigen over de Vlaamse situatie schrijven, wordt een natuurlijke ontwikkeling naar tussentaal plots een „bedenkelijke‟ ontwikkeling. (De Caluwe 2002 : 60) Hij voorspelt dat het gebruik van tussentaal alleen maar zal bijdragen tot de registergevoeligheid van de Vlaming, die zich volgens hem heeft neergelegd bij het feit dat standaardtaal in formele communicatiesituaties onoverkomelijk is (De Caluwe 2000 : 56). Wel moet er naar zijn mening een verbetering komen in het onderwijs. Die registergevoeligheid zal er immers maar komen als iedereen een „degelijke beheersing van de gesproken en geschreven standaardtaal‟ bezit (De Caluwe 2002 : 64). Ruud Hendrickx, taaladviseur van de VRT is dezelfde mening toegedaan. Hij ziet er geen graten in om jongeren tussentaal te laten praten, zolang ze op school maar de standaardtaal aangeleerd krijgen. Hij ziet in dat het weinig zin heeft om zich tegen tussentaal te verzetten: „Tussentaal roei je niet uit, ertegen vechten is pure negatieve energie‟. En die energie zou beter in het onderwijs gestoken worden. Daarnaast vindt hij dat een „echte‟ taalliefhebber zich niet voortdurend focust op wat er allemaal fout gaat; een „echte‟ taalliefhebber accepteert dat er verschillende soorten Nederlands zijn en dat die allemaal recht van bestaan hebben‟. „Stop met klagen, het gaat prima met onze taal.‟ is zijn boodschap. (De Standaard, 23/05/2009)

26

1.4 Toekomstvoorspellingen In de vorige paragrafen gaven we een overzicht van de huidige taalsituatie en de verdeelde meningen hierover. Wat nu precies de invloed hiervan is op de toekomst, weet natuurlijk niemand. Er werden de laatste jaren wel al een aantal voorspellingen gedaan over hoe het Vlaamse taallandschap er in de toekomst zal uitzien. Allereerst lijkt het de algemene consensus te zijn dat de dialecten uit beeld zullen verdwijnen. Devos (2000 : 11 – 12) is hier vast van overtuigd. Dit is gedeeltelijk te wijten aan de stigmatisering van de streektalen en daarnaast aan het feit dat dialecten niet meer voldoen als communicatiemiddel nu de maatschappij veel mobieler geworden is9. Zelfs de verschillende acties die vandaag de dag ondernomen worden om het dialect te herwaarderen, kunnen volgens haar niet meer voor redding zorgen: Nu men inziet dat de dialecten verdwijnen, beseft men dat daarmee een belangrijk cultureel erfgoed verloren dreigt te gaan. Er worden kringen opgericht van dialectliefhebbers, die onder meer dialectendagen organiseren, allerlei publicaties in en over dialect verzorgen, dialecttoneel promoten enz., maar al deze initiatieven zullen het tij niet keren. (Devos 2000 : 12) Er komen ook steeds meer cd‟s op de markt van artiesten die hun eigen dialect verkiezen in hun kunst. „ 'k Moe 'k ik nie ler'n klapp'n. Min toal, da moej d'er bie pakk'n10 ' zingt Hannelore Bedert bijvoorbeeld in „Vocabulaire‟. Toen aan Ludo Permentier, medewerker bij de Taalunie en de Ugent, gevraagd werd of dit geen negatieve invloed zou hebben op de standaardtaal, ontkent hij dit krachtig. Volgens hem heeft de standaardtaal weinig of niets te vrezen van het dialect. (De Standaard 30/03/11) Ook in het toekomstbeeld van De Caluwe (2000 : 54 e.v.) zijn geen dialecten meer te bespeuren. Hij voorspelt dat in formele omstandigheden, zoals het journaal op tv en radio, Vlaanderen het VRT-Nederlands als norm zal blijven accepteren. Daarnaast zal de tussentaal in minder formele omstandigheden de voorkeur genieten. Hij geeft wel aan dat naargelang de situatie de tussentaal meer of minder bij de standaardtaal zal aanleunen. Hoe informeler de omstandigheden, hoe verder de taal van het Algemeen Nederlands verwijderd zal zijn. Op termijn verwacht De Caluwe dat het Standaardnederlands en de tussentaal steeds dichter naar elkaar zullen toegroeien: 9

Cf. supra Uit De standaard (19/05/2009)

10

27

De kloof tussen standaardtaal en tussentaal zal met andere woorden verkleinen, en er zal een continuüm groeien waarbij de informelere variëteiten van het Standaardnederlands in Vlaanderen naadloos zullen overgaan in wat nu nog tussentaal wordt genoemd. Wie standaardtaal en tussentaal beheerst, zal ingrediënten van de twee zo doseren dat de taal aangepast is aan de (in)formaliteit van de situatie. (De Caluwe 2000 : 56) Geeraerts (2001 : 342 – 343) geeft drie mogelijke pistes op. Een eerste scenario is dat de tussentaal haar naam zou waarmaken en enkel een tussenstadium vormt op weg naar het Standaardnederlands. De tussentaal zou dan veranderen in een soort van informele spreektaal die heel dicht aanleunt bij de norm. Hij ziet dit echter enkel gebeuren indien de Vlamingen de tussentaal als onvolwaardig beschouwen, en gezien de snelle verspreiding ziet het er niet naar uit dat dit zo is. Geeraerts vindt dit toekomstbeeld dan ook het minst waarschijnlijk. Een tweede scenario zal waargemaakt worden wanneer „het verzorgde Belgische Nederlands kwalitatief en kwantitatief terrein zou verliezen ten opzichte van de tussentaal‟. Met andere woorden, ook hier zal de afstand tussen het VRT-Nederlands en de tussentaal verkleinen, maar dan in de andere richting: de standaardtaal zal „afdalen‟ en aan kwaliteit inboeten. In dit geval zal de norm van België steeds verder wegdrijven van de Noord-Nederlandse norm. Ten slotte zou de huidige taalsituatie ook stabiel kunnen blijven. Geeraerts stelt zich de vraag of de gemiddelde Vlaming de relatief grote afstand tussen de tussentaal en het Algemeen Nederlands niet juist als iets positiefs opvat. Hoewel het gebruik van het Standaardnederlands een zeer goede manier is om zich te profileren, voelen de meesten zich niet op hun gemak wanneer ze deze taalvariëteit moeten gebruiken. In niet-formele omstandigheden geven ze dan ook de voorkeur aan een omgangstaal die ver van de standaardtaal verwijderd is, en ze aanvaarden de huidige kloof zonder problemen. En tenzij die „zondagsepakmentaliteit‟ verdwijnt in Vlaanderen, verwacht Geeraerts dat de laatste optie het zal halen.

28

1.5 Vlaanderen vs. Nederland Voor we overgaan naar het hoofdstuk over tussentaal in de media, maken we hier nog even een vergelijking tussen de Vlaamse en de Nederlandse taalsituatie. We gaan na of onze Noorderburen, die per slot van rekening min of meer dezelfde standaardtaal hanteren, dezelfde ontwikkelingen ondervinden als in Vlaanderen. Geeraerts (2001) maakte een vergelijking tussen de taallandschappen in het Noorden en het Zuiden en gaf het resultaat weer in de volgende figuur (2001 : 339):

Het Nederlandse taalgebruik bestaat eveneens uit drie lagen: de bovenste bestaat uit het Nederlands Standaardnederlands, dat volgens Geeraerts zeer dicht bij de Belgische variant staat. De onderste laag wordt net als in Vlaanderen gevormd door de dialecten. Daarnaast bestaat er ook in Nederland een informele spreektaal, die tussen de dialecten en de standaardtaal in zit. Dit equivalent van de Vlaamse tussentaal leunt volgens Geeraerts echter dichter aan bij de standaardtaal: op de figuur hierboven is duidelijk te zien dat de afstand tussen de informele spreektaal en de norm kleiner is in Nederland. De situatie in Nederland

29

komt dus eigenlijk overeen met het toekomstbeeld dat De Caluwe voor Vlaanderen uiteenzette11. Stroop (1992 : 179) beaamt dat ook het Nederlandse taallandschap de vorm van een continuüm aanneemt. Er zijn naar zijn mening echter heel wat veranderingen aan de gang. Net zoals in Vlaanderen worden de eens zo onwrikbare Nederlandse dialecten geëgaliseerd: Zo zien we, vooral in de laatste decennia, dat het traditionele beeld van al die stabiele, lokale dialecten verdrongen is door dat van een dynamisch geheel van naar elkaar toegroeiende dialecten die zich ontwikkelen tot grotere gehelen. (Stroop 1992 : 180) Bovendien gaat volgens hem ook de standaardtaal ten onder: „of we het willen of niet: een uniforme standaardtaal in Nederland is een verloren zaak‟ (1992 : 180). Hij geeft hiervoor een aantal redenen (1992 : 181 – 182). Ten eerste evolueerde Nederland naar een egalitaire samenleving waarin iedereen min of meer gelijk is. Steeds minder mensen voelen nog de behoefte om zich te gaan profileren door het taalgebruik van een hogere klasse te gebruiken. Daarnaast ondervindt de Nederlandse maatschappij ook een proces van informalisering. Stroop vergelijkt dit met een soort van depolarisatieproces, waarbij de uiterste polen, de dialecten en de standaardtaal, naar elkaar toegroeien. En ten derde heeft de Nederlander volgens Stroop weinig of geen aandacht voor de nationale cultuur. Hij voorspelt dat de taal in Nederland zal evolueren naar een variëteit die hij het „Algemeen Aanvaardbaar Nederlands‟ noemt. Het enige wat dit proces nog kan stuiten, is een verbetering van „het weinig ontwikkelde Nederlandse cultuurbesef‟. Er is volgens Stroop (1998 : 11 – 13) echter één uitzondering op de egalisering van het Nederlandse taalcontinuüm: het Poldernederlands. Deze taalvariëteit is in Nederland aan een opmars bezig en steekt scherp af tegen dat „Algemeen Aanvaardbaar Nederlands‟. Het Poldernederlands, dat vooral door jonge vrouwen in succesvolle en artistieke beroepen wordt gesproken, heeft als meest uitgesproken kenmerk een sterk verlaagde uitspraak van de tweeklanken ei, ui en ou. Naar deze succesvolle vrouwen wordt opgekeken en hun taalgebruik wordt dan ook vaak overgenomen. Opvallend is dat niet alleen bij jonge meisjes deze variëteit steeds meer opgemerkt wordt; ook bij iets oudere vrouwen, tussen dertig en veertig jaar oud, komt het Poldernederlands steeds meer voor. Stroop verwacht dat vele vrouwen deze nieuwe taal zullen doorgeven aan hun kinderen, wat volgens hem ervoor zal zorgen dat „het Poldernederlands het Algemene Nederlands van de toekomst wordt‟ (Stroop 1998 : 13). 11

Cf. supra

30

En wat denken onze Noorderburen eigenlijk van onze tussentaal? In elk geval menen ze dat „het Vlaams‟ ver afstaat van hun standaardtaal en er wordt beweerd dat ze er weinig van verstaan. Dit werd nog eens in de verf gezet toen onlangs Jeroen Meus, de sympathieke Vlaamse televisiekok, zijn kookboek „Dagelijkse Kost‟ onvertaald in de Nederlandse boekenrekken plaatste, wat heel wat controverse veroorzaakte. Onno Kleyn, journalist bij De Volkskrant, liet optekenen dat het kookboek volgens hem zo goed als onbruikbaar was. „Wat Kleyn betreft, was een aparte druk voor Nederland noodzakelijk. Zo had de uitgever daarin 'zwarte pens' kunnen vervangen door 'bloedworst', of 'scampi' (scampi is al meervoud) door het bij onze noorderburen gebruikte 'gamba's'. Door het gebruik van de onbekende woorden is het voor Nederlanders een hels karwei om de recepten thuis klaar te maken.‟ (Het Nieuwsblad 04/07/2011). Dit lokte dan op zijn beurt weer heel wat verontwaardigde reacties uit aan de andere kant van de landsgrens, waarbij het oude beeld dat de Vlamingen van de Nederlanders hebben, opnieuw bevestigd werd. Peter Jacobs vatte de storm van reacties samen in een enkele zin: „dit getuigt van arrogante onwil‟ (De standaard 06/07/2011). Maar sommige Nederlanders verklaren de taal van hun Zuiderburen echt niet te verstaan: Vlaams is een taal op zich met (eigen)aardigheden. Veel Nederlanders spreken helaas geen Vlaams. Ik woon hier nu vier jaar en heb soms nog moeite met het Vlaams. Woorden als ambetant, seffes, pateeke, mignonnette, milt van een vis (?) heb ik inmiddels geleerd. Een sandwich is voor mij iets anders dan voor een Vlaming, en van woorden als herpakken, nestels, staketsel, ronker, coureur en piloteke weet een Nederlander echt niet wat ermee bedoeld wordt. De meeste Nederlanders weten ook niet wat het betekent als iemand een dikke nek heeft, of een mossel is. Zo kan ik nog een tijd doorgaan. (Nederlandse lezersbrief in De Standaard 06/07/2011) De kloof tussen Nederland en België lijkt dus nog lang niet gedicht.

31

2

Tussentaal op de televisie

2.1 Inleiding In dit hoofdstuk nemen we het taalgebruik dat op de Vlaamse televisieschermen verschijnt, even onder de loep. Eerst bekijken we kort het taalbeleid dat de zenders hanteren, en we gaan voornamelijk in op dat van de openbare omroep. Daarna onderzoeken we de relatie tussen tussentaal en fictie, om ten slotte dieper in te gaan op het genre dat deze scriptie behandelt: de tekenfilm.

2.2 Taalbeleid In 2003 boog Veerle Saman zich over de reclamespotjes die dagelijks op de radio te horen zijn. Ze analyseerde reclameboodschappen uit 1991, 1996 en 2001 en constateerde dat er een drastische toename van tussentaal had plaatsgevonden. In 1991 werd nog relatief veel gebruikgemaakt van de standaardtaal, wat in 2001 helemaal niet meer het geval was. En niet enkel op de radio, maar ook op de televisie wordt steeds meer tussentaal opgemerkt. We bekijken even hoe de Vlaamse zenders aankijken tegen de opkomende tussentaal, waarbij we ons focussen op het taalbeleid van de VRT12, aangezien de openbare omroep het enige bedrijf is met een duidelijk en uitgeschreven taalbeleid. Uit het onderzoek van Van Beversluys, dat handelde over het taalbeleid van de Vlaamse televisieomroepen, bleek immers dat SBS Belgium, het bedrijf dat verantwoordelijk is voor VT4 en VijfTV, niet echt een taalkoers volgt. Officieel worden de presentatoren geacht de standaardtaal te hanteren, omdat de zender zoveel mogelijk mensen wil bereiken. Er worden echter weinig actieve pogingen ondernomen om het taalgebruik van de presentatoren bij te schaven, die volgens het bedrijf recht hebben op hun eigenheid. Ook VMMa, het bedrijf waaronder VTM, Jim tv en Kanaal 2 vallen, heeft weinig aandacht voor de taal van zijn werknemers. Ze hebben wel een taaladviseur in dienst, die de journalisten van het VTM-nieuws ondersteunt, maar de presentatoren, omroepers en acteurs vallen niet onder zijn verantwoordelijkheid. De VRT, de openbare omroep van Vlaanderen, heeft daarentegen wel duidelijke regels opgesteld die alle personen die namens de zender spreken, dienen te volgen. Het taalgebruik waarmee de omroep naar buiten wil komen, wordt in de taalcharter van de VRT13 samengevat 12

Vlaamse Radio- en Televisieomroeporganisatie; de Nederlandstalige openbare omroep voor radio en televisie in België 13 Geschreven door Ruud Hendrickx, de taaladviseur van de VRT

32

als een „aantrekkelijke, duidelijke en correcte standaardtaal‟. De omroep werd naar eigen zeggen in het verleden altijd al als de norm beschouwd, en wil dat in de toekomst zo houden. Dit zijn volgens hen de verwachtingen van zowel de Vlaamse overheid als het gros van hun kijkers en luisteraars. Als openbare omroep zijn wij het aan ons publiek verplicht de standaardtaal te gebruiken. Onze kijkers en luisteraars – en de Vlamingen in het algemeen – hechten aan het Nederlands van de openbare omroep traditioneel een grote normatieve waarde. Voor hen geeft de VRT het voorbeeld: ze beschouwen onze taal als bron voor correct Nederlands en passen dat voorbeeld zelf toe. (Hendrickx 1998) De mening van de VRT over de positie van tussentaal is ondubbelzinnig. Ze gaan ervan uit dat het Standaardnederlands zich in de toekomst zal blijven verspreiden, en dat de tussentaal uiteindelijk zal verdwijnen. De omroep wil dan ook „bewust een tegenwicht bieden tegen de oprukkende tussentaal‟, die volgens hen zal plaatsmaken voor een „aantrekkelijke, levende, informele vorm van de Belgische variant van de standaardtaal‟. De VRT ontkent echter niet dat dit toekomstbeeld vandaag de dag nog niet aan de orde is, en dat de taalrealiteit er anders uitziet. „In de samenleving passen mensen hun taalgebruik aan de situatie aan‟, en hierbij wisselen ze dialect, tussentaal en standaardtaal met elkaar af. De omroep neemt dit in overweging: Ook de omroep moet in zijn taalgebruik rekening houden met de taalrealiteit. Het publiek verwacht in een bepaalde situatie – en dus ook in een bepaald programma – een bepaalde soort taal. Wie daarvan afwijkt, veroorzaakt ergernis. (Hendrickx 1998) In de praktijk komt het hierop neer: de standaardtaal als beginsel gebruikt „in al die programma‟s waarin het publiek ze verwacht‟. Concreet zijn dit de journaals, de sportverslaggeving, het jongerenjournaal, documentaires, consumentenmagazines en human interestprogramma‟s. Deze worden beschouwd als informatieve programma‟s, waarbij de taal een neutraal medium dient te zijn om een boodschap over te brengen. Maar ook bij de amusementsprogramma‟s zoals quizzen wordt van de presentatoren verwacht „dat ze als standaardtaalspreker naar voren treden‟, omdat hij in naam van de publieke omroep spreekt. Zelfs de 'Bekende Vlamingen', die vaak niet dezelfde opleiding hebben genoten als de journalisten, worden verwacht Standaardnederlands te spreken als ze optreden als presentator. Tussentaal kan wel, maar enkel in bepaalde omstandigheden:

33

Dialect en tussentaal zijn geenszins uitgesloten, maar ze kunnen alleen worden gebruikt in programma‟s waarin ze functioneel zijn, met name in fictie en in uitzendingen over streekcultuur. In soaps, feuilletons en comedyseries van eigen bodem mag dialect en tussentaal te horen zijn. Als er personages uit een bepaald milieu opgevoerd worden, mogen ze klinken zoals die mensen spreken. (Hendrickx 1998) Kort samengevat, in fictieseries is de tussentaal wel toegelaten en zelfs wenselijk. De VRT vindt dat dit de geloofwaardigheid van de personages vooruit helpt. Bij een correcte spiegel van de maatschappij hoort immers „het taalgebruik in al zijn registers en varianten‟. Hier moet nog even vermeld worden dat tussentaal ook vaak opduikt in praatprogramma‟s en talkshows. De VRT vermeld in de taalcharter dat van de gasten in zulke uitzendingen niet verwacht wordt dat ze het Standaardnederlands hanteren, aangezien ze niet in naam van de omroep spreken.

2.3 Tussentaal en fictie Hoewel er nu in het taalbeleid expliciet vermeld staat dat tussentaal in fictie toegelaten is, was dat vroeger niet het geval. Integendeel, de vroegere BRT14 volgde een strikt beleid dat het „Algemeen Beschaafd Nederlands‟ verspreiden tot doel vooropstelde. De praktijk leek echter meer op de hedendaagse situatie. Fictiereeksen waarin uitsluitend standaardtaal werd gesproken, waren eerder een uitzondering dan de regel. In coproducties met Nederland en historische reeksen hanteerde men standaardtaal maar in reeksen over het volkse verleden werden zowel standaardtaal, dialect als verschillende tussenvormen gebruikt. (De Ridder 2007 : 29) Van de tussentaal zoals wij die vandaag kennen, was natuurlijk nog geen sprake; het waren vooral de dialecten die in „volkse‟ series als Schipper naast Mathilde (1955), Slisse en Cesar (1977) en De Collega’s (1978) te horen waren. En de reden hiervoor is onveranderd gebleven: de openbare omroep besefte dat kijkers snel afhaken als ze de programma‟s niet realistisch vinden. Een serie die gewone mensen portretteert en ze standaardtaal laat praten, komt ongeloofwaardig en onherkenbaar over. Dus liet de BRT het gebruik van streektalen schoorvoetend en onder protest toe (De Ridder 2007 : 29). 14

De BRT (Belgische Radio- en Televisieomroep (Nederlandse uitzendingen)) onderging de omschakeling naar VRT in 1996

34

Eind jaren ‟90 werden de dialecten in fictieseries dan toch stelselmatig vervangen door de opkomende tussentaal, wat tot de huidige situatie leidde. Dhoest (2004 : 155) merkt op dat de zender VTM langer gebruikmaakte van de streektalen in fictieprogramma‟s. Hij verklaart dit door het feit dat de VTM niet afhankelijk is van de overheid en dus in elk geval op het vlak van taalgebruik meer ruimte heeft om haar eigen zin te doen. Maar ook de laatste jaren wordt hier bijna uitsluitend voor de tussentaal geopteerd. We vermeldden al eens dat Geeraerts tussentaal de naam „soap-Vlaams‟ heeft meegegeven, omdat hij de taal die in dit genre gebruikt wordt, hét voorbeeld van tussentaal vindt. In 2000 publiceerden Geeraerts, Penne en Vanswegenoven een artikel waarin ze het taalgebruik van de twee meest bekende Vlaamse soaps analyseerden: Thuis en Familie15. Een soap wordt in Van Dale (online 5.0) gedefinieerd als een ‘langlopende televisieserie met veel sentiment, cliffhangers en verschillende verhaallijnen naast elkaar‟. Anders dan comedyseries of sitcoms zijn soaps gekenmerkt door hun „humaninterestaanpak‟: Minder dan de verhaallijn zelf (die in actieseries e.d. dominant is) staan de reacties van de personages op de voorgrond: niet de gebeurtenissen als zodanig staan centraal, maar de wijze waarop de personages daarmee omgaan, eraan meewerken, erop reageren. Hiermee hangen specifieke stijlkenmerken samen: het belang van de dialoog en het veelvuldige gebruik van close-ups ondersteunen de emotionele en relationele focus van het soapverhaal. (Geeraerts, Penne & Vanswegenoven 2000 : 165) Met andere woorden, het taalgebruik van de acteurs is in soaps enorm belangrijk, niet alleen voor de typering van de personages, maar ook voor de tweede eigenschap van het genre: de herkenbaarheid. De fictionele wereld die in het programma wordt gefabriceerd, sluit enorm dicht aan bij de wereld van de kijker. „Hij is niet noodzakelijk identiek, maar ligt wel in het verlengde ervan‟ (2000 : 165). En dus wordt ook in het taalgebruik gestreefd naar een zo waarheidsgetrouw mogelijke weergave. Zo wordt het taalgebruik van de personages bijvoorbeeld aangepast aan hun sociale klasse. Een van de scenarioschrijvers van Thuis vertelde dat Marianne, een meer burgerlijk personage, moeilijkere woorden gebruikt dan Frank, die een redelijk „plat‟ taalgebruik hanteert (in De Laere 2006 : 43). Uit het onderzoek van Geeraerts, Penne en Vanswegenoven werd ook geconstateerd dat in Familie minder gebruikt wordt gemaakt van tussentaal dan in Thuis. Dit wordt verklaard door het feit dat

15

Thuis is een soap die de inwoners van een dorp volgt en op de VRT-zender Éen loopt. Familie volgt het wel en wee van een enkele familie en is te zien op VTM.

35

Familie minder gevarieerde personages heeft en dus minder realistisch is dan Thuis. De VTM-serie volgt immers maar één familie, die behoort tot de hogere middenklasse, en heeft ook een „escapistisch tintje‟ (2000 : 166): We kunnen dan ook stellen dat Thuis primair afspiegelend is, terwijl Familie iets meer voorspiegelend is: het ene biedt een herkenbare uitvergroting van een werkelijkheid die de kijker niet onbekend is, het andere toont misschien net iets meer hoe het óók zou kunnen zijn. (Geeraerts, Penne en Vanswegenoven 2000 : 167) Kort samengevat: Thuis is realistischer, en geeft dus ook een realistischer beeld van het taalgebruik in Vlaanderen. Tussentaal zorgt niet alleen bij taalwetenschappers voor consternatie, ook in de mediawereld is niet iedereen ervan overtuigd dat de tussentaal thuishoort op de Vlaamse televisieschermen. Zo vindt Marc Uytterhoeven, sportjournalist en televisiepresentator, de tussentaal, die hij „TvVlaams‟ noemt, een grote bedreiging voor de standaardtaal. Hij vreest dat de Vlamingen uiteindelijk niet meer foutloos zullen kunnen schrijven, aangezien ze enkel de tussentaal als omgangstaal gebruiken. Hij vindt het dan ook zeer belangrijk dat de VRT, die volgens hem een voorbeeldfunctie heeft, de tussentaal van de hand wijst (Uytterhoeven 1995 : 123). Ook Kurt Van Eeghem, radiopresentator bij Klara, „huivert van tussentaal‟: Begrijp me niet verkeerd : ik heb absoluut niets tegen het dialect. Ik zou het zelfs een verrijking voor onze taal noemen. Maar waar ik van huiver, is alle rommel die tussen dialect en beschaafd Nederlands zit. Ik hoor acteurs vaak zeggen dat ze zogenaamde tussentaal gebruiken omdat het grote publiek ook niet beschaafd spreekt. Maar dat noem ik een flauwe uitvlucht. (Gazet Van Antwerpen, 10/09/2009) Filmregisseur Jan Verheyen ziet echter het probleem niet. Hij wijst erop dat in het buitenland perfect acceptabel is om streektalen te gebruiken, en snapt niet waarom er in Vlaanderen zo moeilijk over gedaan wordt. „Geloofwaardigheid is voor mij belangrijker dan verstaanbaarheid,‟ meent hij, „je kan tenslotte de béste dialogen schrijven, maar als het er geforceerd uitkomt, trekt het op niets.‟ Acteur Stany Crets treedt hem hierin bij: „Tussentaal is het meest realistisch‟ (Gazet Van Antwerpen, 10/09/2009). Guy Goossens, de man achter de tv-serie Matroesjka’s, gaat nog een stap verder. Hij draagt de standaardtaal nog net niet ten grave: „Ik vind dat AN-gedoe heel vreemd. Waarom moeten mensen op tv een taal spreken die niemand nog spreekt, behalve Bavo Claes en Martine Tanghe?‟ (De Morgen 24/10/2008)

36

2.4 Brabants boven Zowel De Laere (2006 : 43 e.v.) als Everaert (1998 : 76) meent dat de tussentaal die op de beeldbuis te horen is, steeds dezelfde kenmerken heeft. De taal is namelijk zeer Brabants getint. Benedikte Van Eeghem (2000) voerde een onderzoek uit naar regionale uitspraakelementen bij VRT- en VTM-medewerkers en kwam op hetzelfde resultaat uit; de Brabantse tussentaal bleek overheersend. Dit heeft aan de ene kant te maken met de afkomst van de acteurs. Velen komen uit de Brabantse omstreken, of hebben in elk geval hun (toneel)opleiding gevolgd in dit gebied. Het is dus logisch dat de Brabantse kenmerken doorschijnen in hun taalgebruik. Er is echter meer aan de hand. Uit de resultaten die Van Eeghem publiceerde, werd duidelijk dat de taal van de West-Vlaamse en Limburgse medewerkers veel meer regiovreemde elementen bevatte dan die van de Brabanders. Met andere woorden, alle werknemers namen de Brabantse tussentaal over. Everaert (1998 : 76) verklaart dit fenomeen als volgt: de Brabantse tussentaal wordt door (bijna) elke Vlaming begrepen, terwijl kenmerken uit West-Vlaanderen en Limburg op onbegrip stuiten in de andere provincies. Maar niet enkel op het televisiescherm is de Brabantse tussentaal dominant, ook in het alledaagse leven wordt de Brabantse dominantie steeds meer opgemerkt. Rys en Taeldeman voorspellen in hun artikel dat het Brabants in de toekomst de boventoon zal voeren in de ontwikkeling van de tussentaal (2007 : 7). En ook het onderzoek van Andries Geeraert (VUB) leverde dezelfde resultaten op. Hij ondervroeg 280 hoogopgeleiden naar hun mening over welk taalgebruik ze aanvaardbaar achtten. Bij de jongere groep (tussen 25 en 35 jaar oud) werd het gebruik van de Brabantse tussentaal zelfs in formele situaties niet afgekeurd. Geeraert geeft dezelfde verklaring als Everaert: De afstand [van de Brabantse tussentaal] tot het Standaardnederlands is aanzienlijk maar ook weer niet vreselijk groot, omdat de dia- en regiolecten van dat kerngebied een belangrijke invloed hebben gehad op het Standaardnederlands. (in De Standaard 28/08/2009) Ook hij verwacht in de toekomst „dat de Brabantse tussentaal het Standaardnederlands steeds verder zal terugdringen, tot die standaardtaal alleen de norm blijft voor de erg formele gesproken communicatie‟ (in De Standaard 28/08/2009).

37

Of het de taalsituatie in Vlaanderen is die invloed heeft op de televisietaal, of de televisietaal die invloed heeft op de Vlaamse taalsituatie, is niet meteen duidelijk. Geeraerts, Penne en Vanswegenoven (2000 : 170) denken in eerste instantie dat wegens het realistische karakter van de soaps het eerste geval waar is. Ze nuanceren deze mening echter en vinden dat de „dialectiek van de afbeelding‟ niet onderschat mag worden. Hiermee wordt bedoeld dat een afbeelding van de werkelijkheid ook een bestendige rol kan spelen: „Door te tonen wat is, kan wat is ook makkelijker nagebootst en gecontinueerd worden‟. Met andere woorden, hoe meer de Vlaamse kijkers geconfronteerd worden met de Brabantse tussentaal, hoe meer ze die zelf in hun dagelijkse leven zullen gebruiken. De onderzoekers vermoeden dus dat er een wisselwerking bestaat tussen het taalgebruik in de realiteit en de taal van de televisieprogramma‟s, maar vermelden er meteen bij dat hier nog veel ruimte is voor verder onderzoek.

38

2.5 Tekenfilms Voor we beginnen aan de uitwerking van de analyses, gaan we nog even dieper in op enkele aspecten van het genre van film dat we in deze scriptie behandelen: de tekenfilm. Een tekenfilm, ook wel animatiefilm genoemd, is de verzamelnaam voor filmopnames waarbij de acteurs geen levende mensen zijn, maar getekende figuren of levenloze materie (zoals bijvoorbeeld kleibeeldjes). Vroeger werden al deze figuurtjes met de hand getekend, maar sinds de opkomst van de computer wordt meer en meer gebruik gemaakt van 3Dcomputeranimatie. De lengte van de films kan heel gevarieerd zijn; er bestaan tekenfilmseries van 5 minuutjes en langspeelfilms die gemakkelijk 2 uur kunnen duren. Bekende tekenfilmseries zijn bijvoorbeeld The Looney Tunes16 en Scooby Doo17. In deze paper behandelen we echter de langspeelfilms, waarvan de bekendste uit de stal van bedrijven Walt Disney Home Entertainment, Pixar Animation Studios en Dreamworks Animation SKG komen. Sneeuwwitje en de zeven dwergen18 was de eerste langspeelfilm die langer dan een uur duurde, en dateert van 1937. Sindsdien zijn er al honderden tekenfilms gemaakt en tot de dag van vandaag is dit een succesvolle industrie, die elk jaar het aantal films doet groeien. 2.5.1 Tekenfilm = kinderfilm? Een typisch kenmerk van tekenfilms is dat ze, in tegenstelling tot soaps, niet de realiteit (of een zo waarheidsgetrouwe afbeelding ervan) portretteren. Integendeel, de wereld die wordt opgeroepen, is een fantasierijke creatie, vol met transformaties, sprekende dieren, bovennatuurlijke krachten, verzonnen wezens en personificaties van objecten. En alle personages kunnen dan nog eens op elk moment in gezang uitbarsten. Deze eigenschappen maken dat over het algemeen wordt aangenomen dat tekenfilms hoofdzakelijk met het oog op kinderen gemaakt worden. Dit heeft natuurlijk invloed op de taal die door de personages gebruikt wordt. Helena Janssen voerde in 2005 al eens een onderzoek uit naar het taalgebruik in kinderprogramma‟s, en maakte daarbij een vergelijking tussen Nederland en Vlaanderen. Ze onderzocht onder andere of kinderjournaals gebruik maken van een minder complex taalgebruik, aangezien het journaal voor volwassenen niet altijd even goed begrepen wordt door kinderen. En „het begrijpen van een televisieprogramma is een conditio sine qua non voor de mentale verwerking ervan‟ (Brandt 2001 : 106). Uit haar resultaten bleek dat het 16

Warner Bros. Inc Origineel van zender CBS; momenteel heeft Cartoon Networks de rechten 18 Eerste langspeelfilm van Walt Disney 17

39

taalgebruik in de Vlaamse kinderjournaals, in tegenstelling tot de Nederlandse kinderjournaals, minder complex is: Het was duidelijk dat Karrewiet, het journaal van Ketnet, zowel kortere zinnen, meer eenvoudige zinstypes en minder (complexe) werkwoordelijke eindgroepen bevat [dan de volwassenenjournaals]. (Janssen 2005 : 182) De Nederlandse kinderjournaals waren ook iets minder complex dan de Nederlandse volwassenenjournaals, maar in het algemeen bleek de complexiteit van de zinnen in Nederland hoger te liggen dan in Vlaanderen. Zo was de complexiteit van de Vlaamse volwassenenjournaals gelijk aan het niveau van de Nederlandse kinderjournaals. Wanneer we deze conclusie doortrekken, kunnen we aannemen dat ook het taalgebruik in tekenfilms van iets minder complexe aard zal zijn dan het taalgebruik in films voor volwassenen. En een eerste blik op de transcripties van de films (zie bijlagen) wijst in die richting; ingewikkelde, meervoudige zinnen lijken ver in de minderheid te zijn. Maar dit heeft natuurlijk even goed te maken met het genre dat we onderzoeken. Een eigenschap die een tekenfilm wel met een soap gemeen heeft, is dat de interacties tussen de personages een centrale rol hebben (Geeraerts, Penne en Vanswegenoven 2000 : 165). Met andere woorden, Een tekenfilm bestaat vooral uit snelle dialogen; monologen zijn zeldzaam en, als ze al voorkomen, eerder kort. Er zijn echter ook factoren die erop wijzen dat een tekenfilm zich op meer dan alleen kinderen richt. De keuze van de stemartiesten en de daarbij behorende typecasting19 lijken erop te wijzen dat de filmmaatschappijen ook jongeren, jongvolwassenen en zelfs volwassenen willen aanspreken. In dit licht kunnen we tekenfilms ook onder de noemer „humorprogramma‟s‟ plaatsen. Volgens De Ridder (2007) gaan humorprogramma‟s op een speciale manier om met taalgebruik: het is voor hen een belangrijke bron van humor. Vooral vroeger werden dialecten gebruikt om een komisch effect te bekomen: Vaak combineerde men in één serie verschillende dialecten en liet men die dialecten dan met elkaar botsen. Zo sprak de champetter uit De filosoof van Hagem (1967) West-Vlaams, de pastoor Antwerps en nog een andere dorpsgenoot Brussels. […] De verschillende dialecten werden ook vaak gecontrasteerd met de standaardtaal. (De Ridder 2007 : 33) 19

Cf. infra 2.5.2

40

Vandaag de dag moet echter, door de verdwijning van de dialecten en de opkomst van de tussentaal, een evenwicht gezocht worden tussen het komische effect van dialecten/regiolecten en het realistische voorkomen van de personages. Nu de dialecten steeds minder gebruikt worden, identificeren kijkers zich ook minder met deze personages. En daarnaast komen de dialecten ook de verstaanbaarheid niet ten goede; ze worden dus steeds vaker ingewisseld voor tussentaal: Begin jaren ‟90 verdween het dialect uit de humoristische series van de BRT. FC de Kampioenen (1990) gebruikte als eerste humoristische reeks tussentaal en kende een even groot succes als zijn dialectische voorgangers. (De Ridder 2007 : 33) Het effect dat bereikt werd door het contrast tussen verschillende taalvariëteiten, werd vervangen door situationele humor. Hierbij zorgen de omstandigheden voor de komische noot, zodat de personages zo realistisch mogelijk blijven. Er zijn echter nog altijd programma‟s die hier hun spreekwoordelijke broek aan vegen en nog steeds (imitatie)dialecten gebruiken: Een imitatiedialect is geen getrouwe weergave van een dialect maar bestaat uit een aantal in het oog springende kenmerken van een bepaald dialect die sterk uitvergroot zijn. In bijvoorbeeld recente programma‟s als Het peulengaleis (1999) en Willy’s en Marjetten (2006) spreken typetjes als Petrick en Johèn (Het peulengaleis) en Walput en D‟haese (Willy’s en Marjetten) zulke imitatiedialecten. (De Ridder 2007 : 34) Het lijkt erop dat tekenfilms een evenwicht hebben kunnen vinden tussen het humoristische effect van dialecten/regiolecten aan de ene kant en de verstaanbaarheid en het realistisch voorkomen van de personages aan de andere kant. Maar voor we hierop ingaan, bekijken we eerst hoe een tekenfilm aangepast wordt in Vlaanderen. 2.5.2 Nasynchronisatie Alle films die in deze scriptie geanalyseerd worden, hebben één ding met elkaar gemeen: ze zijn alle van Amerikaanse makelij. Dit wil natuurlijk zeggen dat de stemmen van de personages – die niet door een computer gefabriceerd zijn, maar door echte mensen worden ingesproken – oorspronkelijk door Engelstalige acteurs werden ingesproken. Voor de hoofdpersonages worden zelfs vaak bekende acteurs als Eddie Murphy, Cameron Diaz of Angelina Jolie gevraagd. Nu is het de normale praktijk in Vlaanderen dat films die niet in het Nederlands zijn, gewoon ondertiteld worden. Maar bij tekenfilms wordt, met het oog op 41

kinderen die nog niet kunnen lezen, een Vlaamse versie gemaakt. Dit gebeurt door middel van nasynchronisatie. In Van Dale staat „nasynchroniseren‟ gedefinieerd als „een film van stemmen in een andere taal voorzien‟ (Van Dale 5.0). Met andere woorden, de stemmen worden opnieuw ingesproken, maar deze keer in het Nederlands. Deze praktijk wordt ook in Nederland toegepast, en tot het einde van de jaren ‟90 werd vaak niet de moeite genomen om een Vlaamse versie op poten te zetten, en werd de versie van de Noorderburen gewoon overgenomen. En zelfs vandaag de dag worden tekenfilmseries, die overdag op televisie te zien zijn en specifiek voor kinderen gemaakt zijn, in Vlaanderen niet zelf nagesynchroniseerd; er wordt gekozen voor de „Hollandse‟ versie. In Nederland is de markt voor nasynchronisatie veel groter dan in België. Er zijn een aantal nasynchronisatiestudio‟s en er zijn heel wat stemacteurs die kunnen leven van hun job. In Vlaanderen is nasynchronisatiesector echter beperkt, en de reden daarvoor is tweeledig. Ten eerste is nasynchronisatie een heel duur proces gezien de beperkte afzetmarkt: er zijn immers minder Vlamingen dan Nederlanders. En ten tweede ziet men er vaak het nut niet van in om een eigen versie te maken, als iedereen in principe de Nederlandse versie kan begrijpen. Toch wordt sinds de eeuwwisseling voor de langspeelfilms steeds meer gekozen voor een eigen Vlaamse versie. Hierbij wordt de Britse film Chicken run (2000) vaak als mijlpaal genomen. Omdat in Vlaanderen zo weinig nagesynchroniseerd wordt, zijn stemacteurs zeldzaam. Over het algemeen wordt, net als in het Amerikaanse origineel, gekozen voor bekende personen. Dit hoeven niet per se acteurs te zijn; ook presentatoren, zangers, comedians en andere BV‟s worden vaak gevraagd hun stem te lenen. Deze worden natuurlijk niet lukraak gekozen, maar zijn het resultaat van een weloverwogen beslissing, waarbij vooral gekeken wordt naar het stemtimbre van de acteur. Daarnaast wordt er ook aan typecasting gedaan. Dit wil zeggen dat de stemacteurs gekozen worden net omdat ze zo goed bij een rol passen, wat vooral bij de oudere kijkers voor een komische noot zorgt. Zo koos men in Finding Nemo de gezette Sergio voor de rol van kogelvis20. En voor de drie bevriende haaien werden Marc Uytterhoeven, Guy Mortier en Rob Vanoudenhoven21 opgetrommeld. Vaak worden de acteurs net voor hun herkenbare taalvariëteit gekozen; zo mocht Julien Vrebos22 al een aantal keer zijn Brusselse dialect de vrije loop laten. Imitatiedialecten komen dan ook weinig voor, aangezien op zoek wordt gegaan naar een acteur die de gevraagde taalvariëteit beheerst.

20

Vis die zichzelf opblaast als er gevaar dreigt en zo enkele malen groter wordt. Het bekende trio uit Alles Kan Beter 22 Brussels regisseur en mediafiguur 21

42

Concreet gaat nasynchronisatie als volgt te werk: de stemacteurs krijgen een volledig uitgeschreven kopie van hun tekst en spreken hun eigen stem in onder leiding van een stemregisseur ((stem)regisseuse Fien Troch in De Morgen 25/08/2006). In Vlaanderen wordt voor de stemmenregie meestal een filmregisseur gevraagd, wiens taak het is ervoor te zorgen dat de stemmen verstaanbaar en aangenaam zijn. Deze stemregisseur heeft veel inspraak over welke taalvariëteiten aan bod komen; hij of zij moet het evenwicht zien te vinden tussen de humoristische factoren en de verstaanbaarheid. 2.5.3 Dialecten / regiolecten Zoals we al een aantal keer vermeldden, verschijnen de dialecten en regiolecten steeds minder vaak op de Vlaamse televisie. In de Vlaamse tekenfilms komen deze echter wel nog relatief veel voor. Zo was in bijvoorbeeld Chicken Run een heel gamma aan streektalen te horen, gaande van West-Vlaams over Gents tot Limburgs. Deze blijven echter beperkt tot de nevenpersonages; de hoofdpersonages spreken over het algemeen een tussentalige variant. Dit zorgt ervoor dat de verstaanbaarheid en de realistische portrettering niet in het gedrang komt, terwijl het komische effect van de streektalen toch aan bod komt. Kijkers nemen immers geen aanstoot aan een dialect dat maar een paar minuten of zelfs maar enkele seconden te horen is, terwijl velen waarschijnlijk wel zouden protesteren als ze anderhalf uur naar een zeer regionaal getinte taalvariëteit moeten luisteren. De voornaamste reden voor deze dialecten/regiolecten is natuurlijk dat ze een contrast vormen met de neutralere tussentaal, wat voor een komische noot zorgt. Ook De Ridder vermeldt dit in zijn scriptie en geeft een voorbeeld: „In de tekenfilm The Lion King (1994) brengt de tegenstelling tussen de standaardtaal van de leeuwen en de tussentaal van Timon en Pumba het publiek eveneens aan het lachen.‟ Er lijkt echter nog een andere reden te zijn voor de keuze van streektalen: men kan inspelen op de attitudes die zich bij de Vlamingen manifesteren. Met andere woorden, soms wordt er bij de keuze van de taalvariëteit rekening gehouden met het karakter of de portrettering van het oorspronkelijke personage. Met attitude, „de wijze waarop men over iets of iemand denkt (Van Dale 5.0), bedoelen we hier eigenlijk de vooroordelen die de gemiddelde Vlaming zich vormt over zijn eigen taalgebruik en dat van anderen. Wanneer we iemand horen praten, vormen we ons namelijk een beeld van die persoon dat enkel gebaseerd is op zijn taalgebruik, ook als we deze persoon helemaal niet kennen. In 2007 bogen Impe en Speelman zich over dit verschijnsel. Ze

43

onderzochten welke invloed het gebruik van tussentaal, 'de taalvariëteit die in toenemende mate in Vlaanderen als informele spreektaal gehanteerd wordt' (Impe 2007 : 109), heeft op de attitudes van de mensen in Vlaanderen. Bovendien vroegen ze zich ook af of de dialectische achtergrond van de spreker ook een rol speelt; met andere woorden: ze onderzochten hoe de Vlaming aankijkt tegen streektalen. Ze vroegen aan de hand van geluidsfragmenten de mening van een driehonderdtal informanten. Door vragen als 'denk je dat de spreker te vertrouwen is?' of 'ben je van mening dat de spreker er knap uitziet?' (Impe 2007: 125) te stellen, werd er gepeild naar de attitudes ten opzichte van het taalgebruik. De informanten uit Limburg en West-Vlaanderen kregen, naast een standaardtalig fragment, fragmenten van Limburgs, West-Vlaams en Brabants getinte tussentalen te horen. Uiteindelijk bevestigden de resultaten de registerverdeling in het huidige taallandschap: de hoogste status was weggelegd voor de Vlaamse standaardtaal, maar de Vlaamse tussentaal werd als sociaal attractiever gezien: „dé taalvariëteit bij uitstek om in een “plezante maar niet serieuze” context te worden gebruikt‟ (2007 : 124). Maar ook op vlak van de regionale fragmenten werden een paar conclusies getrokken. Zo bleek dat het Brabants het meest sociaal aantrekkelijk en bekwaam werd gevonden, wat de Brabantse dominantie lijkt te bevestigen. Het West-Vlaams getinte fragment kwam daarentegen veel minder bekwaam over, maar daarentegen wel veel eerlijker. De Limburgse spreker scoorde goed op de bekwaamheidsschaal, maar was dan weer niet zo sociaal aantrekkelijk. De typecasting van dialecten wijst erop dat met deze attitudes rekening gehouden wordt bij het kiezen van de taalvariëteit van de personages in tekenfilms. Zo werd voor de kip Nele uit Chicken Run, die niet de snuggerste van de hoop was, gekozen voor een West-Vlaams regiolect. Een ander voorbeeld is de brave bekwame Limburgse tandarts uit Finding Nemo. En Timon en Pumba uit The Lion King gebruiken dan weer een overduidelijk Brabantse taal, wat bij hun sociale, vlotte imago past.

44

3

Methodologie

In dit hoofdstuk bekijken we de methode die gebruikt is om de tussentaal in de tekenfilms te analyseren. Allereerst geven we een overzicht van het materiaal dat we hebben gebruikt. Vervolgens gaan we dieper in op de wijze waarop we met dit materiaal zijn omgesprongen. Dan volgt een lijst van alle tussentalige kenmerken die we onderzocht hebben, ten slotte gaan we nog even dieper in op de theoretische achtergrond rond code-switching, omdat dit in de analyse ook aan bod kwam.

3.1 Selectie van het materiaal Aangezien het onhaalbaar is het taalgebruik in alle tekenfilms die op de markt zijn, te analyseren, selecteerden we er enkele uit het overweldigende aanbod. We kozen voor films van Amerikaanse makelij, aangezien in Vlaanderen nauwelijks of geen tekenfilms gemaakt worden. Alle stemmen werden dus door middel van nasynchronisatie ingesproken. We zochten ook naar zeer recente films om het huidige taalgebruik zo waarheidsgetrouw mogelijk weer te geven. Bovendien werden haast geen Vlaamse versies uitgebracht voor de eeuwwisseling. De oudste film dateert van 2002, de jongste van het einde van 2010. We geven een kort overzicht van de gekozen tekenfilms, opdat de analyses die volgen in hoofdstuk 4, verstaanbaar zijn: Finding Nemo: Dit is een film die in 2004 werd uitgebracht door maatschappij Disney, in samenwerking met Pixar. Het verhaal draait rond de clownvis Marlin, die zijn zoontje Nemo kwijtraakt wanneer die gevangen genomen wordt door duikers. Hij steekt de oceaan over om hem terug te vinden en wordt daarbij geholpen door Dory, een vis die problemen heeft met haar kortetermijngeheugen. Surf‟s up: In deze film trekt de pinguïn Cody van Antarctica naar Hawaï om deel te nemen aan een surfwedstrijd en zichzelf zo te bewijzen. Hij krijgt de hulp van een oude surflegende wanneer de dingen niet helemaal zo lopen als verwacht. De film dateert van 2007 en werd uitgebracht door Colombia Pictures. Up: Carl Frederickson is een gepensioneerde ballonnenverkoper die zijn jeugddroom wil waarmaken en met zijn huis, dat hij aan honderden ballonnen hangt, naar zijn droomplek vliegt. Hij krijgt op zijn missie echter gezelschap van verstekeling Russell,

45

een jonge padvinder die zich op zijn terras verstopt had. De film werd door Disney en Pixar uitgebracht in 2009. Monsters vs. Aliens: Wanneer de aarde aangevallen wordt door buitenaardse wezens, worden de monsters der aarde, die hier de rol van helden vertolken, opgetrommeld om de wereld te redden. Ook Susan, een gewone vrouw die door een meteoriet geraakt werd en daardoor enorm groot werd, moet helpen. Dreamworks Animation bracht de film in 2009 uit. Monsters en co.: In de fictieve monsterwereld die in deze film wordt opgeroepen, wordt elektriciteit uit het geschreeuw van mensenkinderen gehaald. Wanneer het menselijke meisje Boe in deze wereld verzeild raakt, moeten sympathieke monsters Mike en Sully haar zo snel mogelijk weer naar huis terugbrengen, voor iemand te weten komt dat ze ontsnapt is. Deze film werd gemaakt door Disney en Pixar en dateert van 2002. Het is de oudste film die geanalyseerd werd. Shrek 2: In dit vervolg van een andere film moet Shrek, een oger23, zijn huwelijk met prinses Fiona zien te redden, wanneer ze af te rekenen krijgen met afkeurende ouders en een droomprins die zijn plaats wil innemen. Hij krijgt daarbij de hulp van zijn trouwe vriend Ezel. De film werd geproduceerd door Dreamworks en kwam uit in 2004. Shrek the Third: In dit vervolg op de film hierboven moet Shrek op zoek naar de troonopvolger van het koninkrijk, waarbij hij opnieuw vergezeld wordt van Ezel. Ondertussen wordt het thuisfront, waar prinses Fiona verkeert, aangevallen. Deze speelfilm komt eveneens uit de stal van Dreamworks en dateert van 2007. Rapunzel: Deze verfilming van het gelijknamige sprookje werd eind 2010 door Disney uitgebracht. In deze versie verstopt de charmante bandiet Flynn zich in een mysterieuze toren. Die is echter al bewoond door Rapunzel, een tienermeisje met een magische haardos. The Incredibles: Deze tekenfilm verscheen in 2003 en werd ook gemaakt door Disney en Pixar. Het verhaal draait rond een familie superhelden die ondergedoken leeft. Mr. Incredible, ook wel Bob genoemd, wil niets liever dan weer in actie komen. Wanneer

23

Een op de mens lijkend monster dat in een moeras leeft en het liefst niet lastiggevallen wil worden.

46

hij zich in de nesten werkt, is het aan zijn familie, en vooral zijn vrouw Helen, om hem te komen redden. Lilo en Stitch: Wanneer het ruimtewezen Stitch ontsnapt van zijn planeet, kom hij terecht bij het meisje Lilo, die behoefte heeft aan een vriend. Stitch moet uit de klauwen blijven van zijn achtervolgers terwijl hij zijn nieuwe familie bij elkaar probeert te houden. Lilo en Stitch komt uit de stal van Disney en werd in 2003 uitgebracht.

47

3.1.1 Overzicht personages De overgrote meerderheid van de personages in een tekenfilm hebben maar een kleine rol met zeer weinig tekst. Het heeft dus niet veel zin om het taalgebruik van alle figuren te analyseren wanneer er weinig materiaal voor handen is. We kozen er daarom voor om enkel de hoofdpersonages van de films te behandelen, van wie de rol wel groot genoeg was om een taalkundig onderzoek op uit te voeren. We probeerden daarbij ook, met het oog op het sociolinguïstisch onderzoek dat volgt in hoofdstuk 5, zowel mannelijke als vrouwelijke personages te selecteren. We zochten ook naar personages van verschillende leeftijden en van verschillende sociale klassen. Daarnaast streefden we ook naar een evenwicht tussen de menselijke personages en de dieren/monsters. Uiteindelijk selecteerden we de volgende 15 personages: geslacht

leeftijd

sociale klasse

mens of dier/monster

film

ingesproken door

Marlin

M

volwassene

middenklasse

dier

Finding Nemo

Stany Crets

Dory

V

volwassene

lage klasse ?

dier

Finding Nemo

Sien Eggers

Lilo

V

kind

middenklasse

mens

Lilo en Stitch

Valerie Lybeert

Cody

M

jongvolwassene

lage klasse?

dier

Surf's up

Timo Descamps

Mikey

M

volwassene

middenklasse?

monster

Monsters en co.

David Verbeeck

Carl

M

bejaarde

middenklasse

mens

Up

Arnold Willems

Russell

M

kind

middenklasse

mens

Up

Sam de Graef

Flynn

M

jongvolwassene

lage klasse

mens

Rapunzel

Jelle Cleymans

Rapunzel

V

jongvolwassene

hoge klasse

mens

Rapunzel

Deborah De Ridder

Bob

M

volwassene

middenklasse/ hoge klasse?

mens

The Incredibles

Wim Opbrouck

Helen

V

volwassene

middenklasse/ hoge klasse?

mens

The Incredibles

Ann Reymen

Shrek

M

volwassene

lage klasse

monster

Shrek 2 + 3

Lucas Van Den Eynde

Ezel

M

volwassene

lage klasse

dier

Shrek 2 + 3

Gène Bervoets

Fiona

V

volwassene

hoge klasse

mens/monster

Shrek 2 + 3

Vera Mann

Susan

V

volwassene

middenklasse

mens

Monsters vs. Aliens

Veerle Baetens

Tabel 1: Lijst personages

48

Zoals in de tabel te zien is, waren niet alle aspecten van alle personages bekend. De parameters waarvan we niet zeker zijn, of waarbij we twijfelden tussen twee mogelijkheden, werden aangeduid met een vraagteken. We behandelden ook de personages van de Shrekfilms niet apart, maar goten ze in één analyse. Dat was mogelijk doordat de stemmen van de personages in de twee films door dezelfde stemacteurs werden ingesproken.

3.2 Werkwijze Na de selectie van de personages konden we aan het transcriberen beginnen. Elk personage werd aandachtig beluisterd, we noteerden wat we hoorden. We behandelden enkel de hoofdpersonages; de stemmen van de tegenspelers waarmee ze converseren, werden niet getranscribeerd. In de analyses worden de gesprekspartners wel af en toe weergegeven om de situatie te verduidelijken. Niet alle geluiden die de personages uitten, werden getranscribeerd. Zo werden in films waarin gezang voorkwam, de liedjesteksten niet genoteerd, aangezien dit altijd in de standaardtaal gebeurde en er geen taalvariatie in voorkwam. In dat geval werd tussen haakjes en cursief het woord „gezang‟ weergegeven. Daarnaast lieten we ook alle aarzelingen („euh‟, „hmm‟…), kreten van verbazing, geschreeuw en gelach weg; dit beschouwen wij namelijk niet als een woord. Aangezien een tekenfilm vol actiescènes zit, kwam dit zeer regelmatig voor. Indien we deze geluiden wel hadden getranscribeerd, had dit een vertekend beeld gegeven bij het berekenen van de tussentaalpercentages. Tussenwerpsels als „O‟, „Eej‟, „Hee‟, enzovoort werden wel getranscribeerd. Er waren ten slotte ook een aantal zaken die niet goed verstaanbaar waren. In dat geval werd dit als volgt aangeduid: (…). Soms konden we ook niet goed verstaan of sommige klanken wel of niet werden uitgesproken; ze leken als het ware half „ingeslikt‟. Wanneer dit voorkwam, gaven we deze klank weer tussen haakjes. We telden zulke gevallen echter niet mee in de analyses, aangezien de klank niet helemaal verdwenen is. We schreven dit toe aan het snelle spreektempo dat zo kenmerkend is voor tekenfilms. Uiteindelijk zagen de transcripties, die te vinden zijn in bijlage 1 er als volgt uit: Mikey: Niet te geloven. Ik was op tv! Ebt ge mij gezien? Zoveel talent! Hallo? Ik weet et! Ik was goed é? Eeft iedereen et gezien? Tis uw mama. Wa wilt ge, ik ben fotogeniek! Geloof me, dikzak, mij(n) smoel gaat ge nog veel op tv zien.

49

We moeten ook nog vermelden dat afwijkende uitspraken van klinkers, zoals die in de transcripties van De Ridder (2007)24 voorkwamen, zo goed als afwezig waren bij de hoofdpersonages. Dit zorgde ervoor dat over het algemeen voor klinkers de juiste spelling gebruikt kon worden. We kozen er dan ook voor om voor vreemde woorden als „cool‟ en „loser‟ de originele spelling te bewaren. Nadat de transcripties klaar waren, werden alle tussentaalkenmerken in het vet aangeduid. De transcripties zagen er dan als volgt uit: Lilo: Jij loop hier altijd los, en toch slaap ik ier heel goed. Hee, wat toe je nu? Stop nu, Stitch! Stitch is een weesond die we geadopteerd ebbe, waar blijft de ohana? Het samenstellen van een lijst met tussentaalkenmerken is echter geen sinecure. In wat volgt, gaan we in op de kenmerken die we geanalyseerd hebben en de reden waarom we net deze gekozen hebben.

3.3 Kenmerken van tussentaal In hoofdstuk 1 werd al een keer vermeld dat vele taalwetenschappers het niet hebben over een tussentaal, maar over tussentalen. Deze taalvariëteit is immers niet duidelijk te bakenen in het Vlaamse taalcontinuüm. Er zijn echter een aantal personen die aan de tussentaal een aantal kenmerken toeschrijven. Zo deden Rys en Taeldeman (2007) al eens onderzoek naar de fonologische kenmerken van tussentaal. Taeldeman, die ervan overtuigd is dat de tussentaal zich steeds meer stabiliseert, ging een jaar later, in 2008, op zoek naar de grammaticale kenmerken. Er werd ook een lijst opgesteld door Geeraerts, Penne en Vanswegenoven (2000), die ze gebruikten bij hun onderzoek naar tussentaal in de Vlaamse soaps Thuis en Familie. Ook De Caluwe is ervan overtuigd dat de tussentaal typische kenmerken heeft, waar „voldoende afwijkingen van de standaardtaal inzitten en voldoende afwijkingen t.o.v. dia/regiolect‟ (2000 : 49). Al deze lijstjes verschillen echter van elkaar, zowel in lengte als qua inhoud. Dé lijst met kenmerken bestaat immers niet; de meeste taalwetenschappers benadrukken dan ook het feit dat hun lijst maar een poging is.

24

„wemme daor viel doktoors veur afgelupen‟ (De Ridder 2007 : 38)

50

Voor onze lijst hebben we ons gebaseerd op een aantal gelijkaardige onderzoeken die recent werden uitgevoerd. De Ridder (2007), die het taalgebruik in het humoristische programma In De Gloria analyseerde, vormde een uitgebreide lijst van kenmerken, die hij indeelde in fonologische, morfologische, lexicale en syntactische kenmerken. Hij gebruikte hiervoor een lijst die De Caluwe in 2006 opstelde25. Hij paste de indeling van de kenmerken echter aan en voegde hier nog enkele aan toe. In 2010 voerde Carolien Saey een onderzoek uit naar het taalgebruik van enkele radiopresentatoren. Zij nam de lijst van De Ridder grotendeels over, maar paste ook nog een en ander aan. Wij baseren ons op de lijst van De Ridder, maar nemen enkele aanpassingen van Saey over. 3.3.1 Tussentaal of informele standaardtaal? Niet alle kenmerken die we zullen analyseren, zijn even typisch voor tussentaal. De Ridder (2007) benadrukt dat de grens tussen tussentaal en de informele spreektalige variant van de standaardtaal niet helemaal duidelijk te trekken is. Enkele kenmerken komen dan ook in beide taalvariëteiten vaak voor. Volgens De Ridder gaat het voornamelijk om fonologische kenmerken. De h-procope bijvoorbeeld wordt zowel in tussentaal als in informele standaardtaal opgemerkt. Hetzelfde geldt voor het wegvallen van de eind-schwa26. Sommige fonologische kenmerken zijn wel typischer voor de tussentaal. Als een bepaald kenmerk ook voorkomt in de informele spreektaal, zullen we dit duidelijk vermelden. De morfologische kenmerken komen volgens De Ridder dan weer veel minder voor in de informele standaardtaal. Ze zijn namelijk afkomstig uit de dialecten en zijn dus ook veel duidelijker te onderscheiden van het Standaardnederlands, aangezien ze met deze meer contrasteren. De ge/gij-vorm wordt volgens De Ridder zelfs als hét kenmerk van tussentaal gezien: De ge/gij-vorm wordt vaak als hét kenmerk van tussentaal beschouwd, als een soort van sjibbolet. Wanneer we iemand deze vorm horen gebruiken, mogen we er vanuit gaan dat hij of zij tussentaal spreekt. […]De gij-vorm werkt eigenlijk als een soort dominosteentje. Wanneer deze steen valt, volgen er nog andere. Een spreker wil in zijn spreken immers consequent zijn en kiest daarom meestal voor vormen die uit hetzelfde stijlregister komen. (De Ridder 2007 : 46) 25

Hand-out bij de colleges (zie bijlage 2). Deze lijst werd ook gebruikt door Saman (2003), Walraet (2004) en De Laere (2006) 26 Alle kenmerken worden in …. uitgewerkt.

51

Het lexicon is dan weer moeilijker te definiëren als tussentaal. Persoonsnamen op -er zijn duidelijk tussentaal, maar tussenwerpsels worden in alle taalregisters gebruikt. „Veel van deze kenmerken zijn meer “taalfouten” dan echt typisch tussentalige kenmerken‟, vindt De Ridder. Door de ABN-acties, die vaak met een vermanend vingertje naar de bevolking wezen, heeft de gemiddelde Vlaming last van een onzekerheidsgevoel. Volgens De Caluwe (2000 : 54) heerst er angst om fouten te maken, wat het gebruik van taalpurismen, archaïsmen en hypercorrecties kan verklaren. De syntactische kenmerken deelde De Ridder in twee groepen in. De eerste groep bestaat uit kenmerken die zowel in de tussentaal als in de informele standaardtaal kunnen voorkomen. De tweede groep kenmerken is echter veel typischer voor de tussentaal. Wij hebben deze indeling behouden. In wat volgt, geven we een overzicht van alle kenmerken met een woordje uitleg erbij. We geven ook, waar mogelijk, een voorbeeld uit onze transcripties. Indien een kenmerk niet voorkwam in het corpus, werd een voorbeeld uit het corpus van De Ridder (2007) overgenomen. 3.3.2 Fonologische kenmerken 1. H-procope Een aangeblazen h- wordt in de tussentaal gemakkelijk weggelaten. Dit gebeurt voornamelijk als de h- in de anlaut staat, maar ook in het midden van een woord wordt ze af en toe achterwege gelaten. Dit kenmerk komt ook vaak voor in de informele spreektaal. Cody: IJ kwam naar Antarctica toen… toen ik nog klein was.

2. Apocope en syncope bij functiewoorden en inhoudswoorden Bij functiewoorden wordt vaak de eindconsonant weggelaten. Ook bij functiewoorden wordt dit fenomeen echter opgemerkt. Cody: Wow, wa is da?

52

3. Apocope van eind-schwa als het volgende woord met een vocaal begint Als het volgende woord met een vocaal begint, kan de eind-schwa wegvallen. Dit komt vaak voor in combinatie met h-procope en komt ook vaak voor in de informele standaardtaal: Cody: Weete, g'ad et ier gistere moete zien.

4. Apocope auslaut-d in werkwoordstammen eindigend op /nd/ In werkwoorden als bijvoorbeeld „vinden‟, „branden‟, „binden‟… kan de -d waarop de stam eindigt, weggelaten worden in tussentaal: Cody: Da's gewoon een kwestie van respect, vin ik…

5. Invoegen van verbindings -n tussen twee vocalen Om de uitspraak te vergemakkelijken, kan tussen twee vocalen een -n ingevoegd worden: Cody: Iedereen keek op naar em, respecteerden em, ield van em.

6. Progressieve i.p.v. regressieve assimilatie Wanneer een woord eindigt op een -t en het volgende woord begint met een d-, kan de donder invloed van de vorige -t ook een t- worden. Cody: Mijn uis, 't is dat taar,

7. Auslaut -t/-f wordt -d/-v voor vocalen Cody: dad is waar da ze de vis sortere. jonge, weete, geeft nooit op, vind uwe weg

53

8. Invoegen van klanken/lettergrepen „Naast het weglaten van bepaalde letters/lettergrepen voegt men soms ook extra lettergrepen in. Meestal voegt men een vocaal in (bijvoorbeeld een „e‟ na een liquida en voor een nietcoronale consonant). Zo‟n vocaal noemt men een „svarabhakti-vocaal‟.‟ (De Ridder 2007 : 42) Carl: Zeg maar tege je baas daar dat jullie ons huis naar de maan helepe.

9. Der, derover Af en toe gebruikt men in tussentaal de vormen „der‟ of samenstellingen hiermee als „derover‟ in plaats van „er‟. Carl: dan gerake wij der nooit.

3.3.3 Morfologische kenmerken 10. Verbuiging van de lidwoorden en telwoorden In tussentaal wordt vaak het lidwoordsysteem uit de dialecten gebruikt. De vormen den (bepaald mannelijk enk. voor vocaal, h, d of t), nen (onbepaald mnl. enk. voor vocaal, h, d of t) en e (onbepaald, onzijdig voor vocaal of h) komen niet meer voor in de standaardtaal (Goossens 2000 : 9-10). Ook telwoorden als „ene‟ en „gene‟ kunnen verbogen worden Cody: …was er al direct den eerste surfer.

11. Verbuiging van de bezittelijke en aanwijzende voornaamwoorden Ook de verbuiging van de bezittelijke en de aanwijzende voornaamwoorden is een kenmerk dat uit de dialecten afkomstig is (Goossens 2000 : 10). Cody: en ik wil dienen droom nie opgeve

54

12. Afwijkend gebruik van persoonlijke voornaamwoorden „De ge/gij-vorm (uit het paradigma ge-u-uw) is in tussentaal ongetwijfeld de meest voorkomende “afwijking” van de persoonlijke voornaamwoorden. Deze vorm komt oorspronkelijk uit het Brabantse dialect maar verspreidde zich in een sneltempo en verwierf een belangrijke plaats in de tussentaal van Oost- en West-Vlaanderen. Zelfs in de Limburgse tussentaal nam men de vorm over. Andere afwijkende persoonlijke voornaamwoorden zoals em, zulle en (w)ulle komen minder frequent voor.‟ (De Ridder 2007 : 42) Cody: ge zie maar. Voelt ge’t nu al?

13. Afwijkende bezittelijke voornaamwoorden Ik em under kleren gewassen. (voorbeeld De Ridder 2007)

14. Afwijkende verbuiging adjectieven In tussentaal krijgen sommige adjectieven, die normaal geen uitgang hebben, toch een uitgang op -(e)n. (bij mannelijke substantieven, voor een klinker, h, t, of b). Andere adjectieven die wel een uitgang -e nodig hebben, krijgen er dan weer geen (bij onzijdige substantieven in het enkelvoud, na een bepaald lidwoord of voornaamwoord) (Goossens 2000 : 9 & 10). Ezel: o, Mexicaansen boef

15. Diminuering van substantieven met -ke, -eke, -ske Deze diminutiefvormen zijn uit het dialect afkomstig. Cody: Is da t’entige lieke da gij kent?

16. Dimunuering van bijwoorden met -(e)ke(s) Dit kenmerk kwam uitsluitend voor in het bijwoord „efkes‟: Cody: Okee, laat ons efkes doen alsof.

55

17. Clitische vormen van persoonlijke voornaamwoorden „In tussentaal (en spreektaal) nemen de persoonlijke voornaamwoorden vaak de vorm aan van clitica. Dat zijn woorden die samen met hun voorafgaande woord (meestal een werkwoord) een geheel gaan vormen.‟ (De Ridder 2007 : 43) Cody: Mijn uis, 't is da taar, ziede, da me die surfplanke.

18. Afwijkende meervouden Kinderen kunnen zich lelijk kwetsen aan die uiteindes (Voorbeeld De Ridder 2007).

19. Afwijkende werkwoordsvormen Soms komen er in tussentaal werkwoordsvormen voor die normaal niet mogelijk zijn. Wij verstaan hieronder de toevoeging van een -n in de 1ste persoon enkelvoud en het weglaten van de eind -t in de 2de en 3de persoon enkelvoud. Daarnaast hebben we hier ook werkwoorden waarbij de -d vervangen werd door een -w hiertoe gerekend. Cody: O wow, moede zien. Ik zien elfkes, overal! Susan: Okee, onthouw et!

20. Imperatief + -t In de gebiedende wijs kan in de tussentaal een -t aan de stam worden toegevoegd: Cody: Komaan, Glen, stopt ermee, gast.

21. Afwijkend formeel paradigma van het werkwoord zijn „In tussentaal gebruikt men voor de imperatief van het werkwoord zijn vaak de vormen zij en zijt in plaats van wees. Voor de 1ste persoon enkelvoud gebruikt men (vooral in het Antwerpse) soms de vorm zijn in plaats van ben.‟ (De Ridder 2007 : 44) Cody: Ik ben Lani, gij zij mij.

56

3.3.4 Lexicale kenmerken 22. Onomasiologische alternatieven en lexicale afwijkingen Sommige woorden en constructies hebben een andere vorm in de tussentaal. In bijlage 3 zit een lijst met alle onomasiologische alternatieven die voorkwamen bij de personages. Cody: Waarom? Dad is plezant!

23. Hypercorrecties Wanneer een spreker onzeker is, kan hij een juiste vorm gaan verbeteren. Het resultaat is een hypercorrectie. Deze kwamen echter niet voor in de transcripties. Hij is al een kwartuur te laat. (voorbeeld De Ridder 2007)

24. Persoonsnamen op -er Ook dit kenmerk kwam niet voor in ons corpus. We geven opnieuw een voorbeeld van De Ridder (2007): In verkiezingstijd zijn de politiekers tot alles bereid.

25. Gebruik van het aanwijzend voornaamwoord ‘zo’n’ in plaats van ‘zulke’ „In de standaardtaal gebruiken we het aanwijzende voornaamwoord zo‟n enkel bij substantieven in het enkelvoud die een onbepaald lidwoord kunnen hebben. In tussentaal wordt zo‟n ook in alle andere gevallen gebruikt.‟ (De Ridder 2007 : 46) … en dan kregen wij zo’n platte munten (voorbeeld De Ridder 2007).

26. Gebruik van ‘vanals’ in plaats van het voegwoord ‘zodra’ Vanals dat em binnenkwam werd het muisstil (voorbeeld De Ridder 2007).

57

27. Fout tegen het enkelvoud/meervoud bij tijdsaanduidingen De baby is 6 maand oud (voorbeeld De Ridder 2007).

28. Tussenwerpsels Een tussenwerpsel wordt in de Van Dale (5.0) gedefinieerd als „een van de woordsoorten, een op zichzelf staande uiting (althans geen grammatisch zinsdeel uitmakende), meestal ter nabootsing van geluiden, of als gevoelsuiting, ook als waarschuwingskreet enzovoort. Aangezien tussenwerpsels als „ja‟, „nee‟, „voila‟ enzovoort ook vaak in de informele standaardtaal voorkomen, behandelen we niet alle tussenwerpsels. We beperken ons, net zoals Saey (2010) tot „alee‟ en „awel‟. Deze zijn namelijk typisch tussentalig. Cody: Awel ja, ze, onnozelaar, kijk!

29. Archaïsmen „Wanneer sommige Vlamingen standaardtaal proberen te spreken, grijpen ze vaak terug naar oudere, archaïsche taalvormen en constructies.‟ (De Ridder 2007 : 46) Ezel: ik oor u eel gaarne bezig, Lilianne.

30. Engelse woorden Het gebruik van Engels jargon werd ook door Auman (2009) geanalyseerd in haar scriptie. Ook wij zullen dit kenmerk bekijken. Cody: 'T is grappig, da'k nu zo ne loser ben. 3.3.5 Syntactische kenmerken (1): De volgende syntactische kenmerken werden apart geklasseerd omdat ze volgens De Ridder niet typisch tussentalig zijn. Ze komen namelijk ook geregeld in de informele standaardtaal voor.

58

31. Consecutieve en finale dat-zinnen In tussentaal kunnen de finale voegwoorden „opdat‟, „doordat‟ en „zodat‟ verkort worden tot „dat‟. Eet eerst wa voorda je traint, dat je niet flauwvalt. (Voorbeeld De Ridder 2007)

32. Redundant/expletief en versterkend gebruik van ‘dat’ bij vgw en vnw „Hoewel hij meestal overbodig is, gebruikt men bij voegwoorden en voornaamwoorden in tussentaal vaak de vorm dat.‟ (De Ridder 2007 : 48) Cody: Zo‟n beeld van wie da ge ga worde,

33. Hulpwerkwoord ‘moeten’ in hypothetische zinnen Moesten der mensen zin die deze situose erkennen. (Voorbeeld De Ridder 2007)

34. Voorzetsels in plaats van achterzetsels Ze liep al wenend van de trap. [de trap af] (Voorbeeld De Ridder 2007)

35. Doorbreking van de werkwoordelijke eindgroep De werkwoordelijke eindgroep is de groep met onvervoegde werkwoordsvormen aan het eind van de zin. Deze wordt normaal gezien onder geen enkel beding onderbroken. In de tussentaal kan dit echter wel gebeuren: die graag de stoep zouden willen proper houden. (Voorbeeld De Ridder 2007)

36. Geen -s bij adjectieven na ‘iets’, ‘veel’ … Cody: Iemand iet drinke?

59

37. Beknopte bijzin + te-infinitief ingeleid door ‘voor/van’ in plaats van ‘om’ In tussentaal worden beknopte bijzinnen vaak ingeleid door „voor‟ of „van‟ in de plaats van het standaardtalige „om‟ (Saey 2010 : 41). En euh een uurken ongeveer voor „t ontwikkelen. (Voorbeeld De Ridder 2007)

38. Werkwoorden zonder ‘te’ We zijn al beginnen eten [te eten]. (Voorbeeld De Ridder 2007)

39. Afwijkend gebruik van ‘gaan’ Het hulpwerkwoord gaan (in een toekomstige betekenis) wordt in tussentaal vaak gecombineerd met de werkwoorden gaan, hebben, zijn of een modaal hulpwerkwoord als verbaal complement. (De Ridder 2007 : 49). De kleine zou zich wel es ongewenst kunnen gaan voelen. (Voorbeeld De Ridder 2007) 3.3.6 Syntactische kenmerken (2) De volgende syntactische kenmerken worden, in tegenstelling tot de vorige, wel als typisch tussentalig opgevat.

40. Gebruik van lidwoorden bij persoonsnamen IJ zit goed de Luc. (Voorbeeld De Ridder 2007)

41. Subjectsreduplicatie In de tussentaal wordt soms het onderwerp van de zin herhaald. Dit kan zowel in zijn volle vorm als in een clitische vorm. Cody: Gast, kijk waar da kik sta!

60

42. Presentatief ‘t in plaats van ‘er’ „In de standaardtaal gebruikt men vaak de presentatieve er-constructie. Ze creëert in de zin een abstract situatiekader waarbinnen nieuwe informatie geïntroduceerd of gepresenteerd kan worden. In tussentaal gebruikt men vaak een presentatieve „t in plaats van het presentatieve „er‟.‟ (De Ridder 2007 : 50) ‘T was eens een heel mooie prinses en … (Voorbeeld De Ridder 2007)

43. Afwijkend gebruik van de betrekkelijke voornaamwoorden ‘die’ en ‘dat’ Nè is er dus een bobijn in eur dat dus nè afgewikkeld …(Voorbeeld De Ridder 2007)

44. Redundant gebruik van ‘geworden/geweest’ in passieve zinnen Hij is toen veroordeeld geweest geworden voor moord. (Voorbeeld De Ridder 2007)

45. Dubbele negatie In de tussentaal komen vaak twee negatie-elementen verkeerdelijk naast elkaar voor, die dan samen als één element fungeren. Lilo: En vandaag hadde we geen plattekaas nie meer.

46. Afwijkend gebruik van voornaamwoorden In tussentaal wordt vaak dat/die gebruikt in plaats van de betrekkelijke voornaamwoorden wie, waar, waarvan, waaraan… Ten behoeve van al die uitkijkt naar een gezellig avondje (Voorbeeld De Ridder 2007).

47. Gebruik van het congruerend voegwoord De voegwoorden „dat‟ en „als‟ congrueren in tussentaal soms met het onderwerp van de zin. Nou moete es komen zien se, wa dan z‟ier (Voorbeeld De Ridder 2007). 61

48. Als in afhankelijke vragen In tussentaal gebruikt men in afhankelijke vragen vaak „als‟ in plaats van „of‟. Ik weet niet als je nog iets wilt weten (Voorbeeld De Ridder 2007)

49. Rechtse plaatsing van het negatiepartikel niet Soms staat de negator in tussentaal niet voor het zinsdeel. Soms plaatst men het rechts van het zinsdeel. Zo lijkt het alsof de hele zin ontkend wordt (Lebbe 1996 : 123). Hij is maandag naar de repetitie niet geweest. (Voorbeeld De Ridder 2007)

50. Afwijkende voegwoordconstructies van vergelijking Bob: Just gelijk als vroeger

51. ‘Als’ als voegwoord van tijd Het voegwoord „als‟ wordt normaal gezien enkel gebruikt als voegwoord van tijd wanneer het om een herhaalde werking gaat. In andere gevallen moet normaal gezien „toen‟ gebruikt worden. In de tussentaal wordt deze regel echter vaak genegeerd (Lebbe 1996 : 55). Als ge „s anderdaags hoorde hoe da dier alles… (Voorbeeld De Ridder 2007)

62

3.4 Code-Switching Toen we de personages transcribeerden, merkten we dat ze niet in de hele film evenveel tussentaalkenmerken gebruikten. Af en toe gingen ze meer of net minder tussentalig spreken. Met andere woorden, de personages wisselden bij momenten van taalvariëteit. Dit fenomeen heet code-switching. In wat volgt, gaan we even dieper in op wat code-switching is, en overlopen we de redenen waarom de personages veranderingen aanbrengen in hun taalgebruik. 3.4.1 Definitie Giesbers (1989: 1) definieert code-switching (of codewisseling) als „het door eenzelfde persoon afwisselend gebruiken van twee of meer talen en/of taalvariëteiten binnen één communicatieve situatie‟. „Een taalgebruiker beheerst dus met andere woorden niet één, maar wel verschillende codes en heeft bijgevolg de mogelijkheid om in bepaalde situaties van de ene naar de andere code over te schakelen‟, verwoordt Saey (2010 : 54) het in haar scriptie. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen intertalige en intratalige code-switching. Wanneer intertalige code-switching wordt toegepast, wisselt de spreker tussen twee verschillende talen. Dit werd onderzocht door onder andere Wardhaugh (2000), die constateerde dat bij twee- of meertalige sprekers de verschillende talen elk hun eigen functie hebben. Ze worden dus niet zomaar door elkaar gebruikt. Intertalige code-switching behandelt echter de verhouding tussen verschillende variëteiten binnen eenzelfde taal. Hoewel het Vlaamse taalcontinuüm zich hier uitstekend toe leent, is onderzoek hiernaar beperkt. Volgens Jaspers (2001) is dit helemaal niet verwonderlijk en moet de reden gezocht worden bij de stigma‟s die de „onzuivere‟ taalvariëteiten opgekleefd kregen. Het is niet verwonderlijk dat het code-wisselen of code-mixen dat zo‟n repertoire meebrengt, geen topos is in het tussentaal-discours, omdat het gebruik van verschillende codes binnen een formele of informele situatie „onzuiver‟ is wanneer men die formele en informele situaties al heeft bedacht met één taalvariant die „zuiver‟ moet blijven.” (Jaspers 2001: 136-137) Verder onderscheidt men ook situationele code-switching van metaforische (of intrasituationele) code-switching. Bij situationele code-switching hangt het taalgebruik enkel af van de situatie (Giesbers 1989: 3). Zo wordt in Vlaanderen in informele situaties over het algemeen gekozen voor tussentaal, terwijl in formele situaties naar de standaardtaal wordt

63

gegrepen. Bij metaforische code-switching wordt er echter van taalvariëteit gewisseld omdat de situatie geherdefinieerd wordt. Het gaat niet om de situatie, maar om het gevoel dat de spreker over de situatie heeft (Wardhaugh 2006 : 104). De Ridder geeft het volgende voorbeeld: Wanneer je voorgesteld wordt aan een groepje onbekende mensen, gebruik je bij het eerste contact meestal standaardtaal. Je kent de mensen niet en je start het gesprek dus op een formele manier. Maar naargelang je deze mensen beter leert kennen, raak je meer op je gemak. Je herdefinieert de situatie van formeel naar informeel en schakelt over op tussentaal. (De Ridder 2007 : 74) Hier moet nog opgemerkt worden dat code-switching niet enkel plaatsvindt tussen aparte zinnen. Turrell (2004 : 407) merkt op dat je ook binnen één zin tussen twee codes kan switchen, door bijvoorbeeld een dialectwoord in een standaardtalige zin te plaatsen. 3.4.2 Redenen voor code-switching We vermeldden al even dat code-switching niet in het wilde weg gebeurt, maar dat dit beïnvloed wordt door bepaalde omstandigheden. Hieronder geven we een overzicht van de oorzaken die in de vakliteratuur aan code-switching gekoppeld worden, zodat we tijdens de analyses kunnen nagaan of deze van toepassing zijn voor tekenfilms. Voor dit overzicht nemen we de indeling van Saey (2010) over, die volgens ons de verschillende oorzaken zeer duidelijk uitwerkte. 1. Situationele codewisseling „Een eerste belangrijke reden waarom sommige sprekers overschakelen naar een andere taalvariëteit, is omdat ze hun taalgebruik willen aanpassen aan de aard van de situatie,‟ (Saey 2010 : 57). Zoals we al eens vermeldden, hangt in Vlaanderen veel af van de informaliteit of de formaliteit van de situatie. Deze wordt ten eerste zeer sterk beïnvloed door het gespreksonderwerp. Serieuze en zware gespreksonderwerp zullen ervoor zorgen dat de taalvariëteit richting de standaardtaal opschuift, terwijl luchtige onderwerpen meer tussentalig zullen zijn. Maar daarnaast wordt de (in)formaliteit beïnvloed door de gesprekspartner van de spreker. Wanneer de gesprekspartner een andere taalvariëteit spreekt dan de spreker, moet deze een keuze maken tussen twee opties. Ten eerste kan hij ervoor kiezen om zich aan te passen aan de taalvariëteit van zijn medemens en dus dezelfde taal te gebruiken. Dit fenomeen definiëren Giles en Smith (1979) als „talige accommodatie‟. Ze menen dat deze optie het 64

vaakst gekozen wordt. Met andere woorden, sprekers zullen hun taalgebruik zoveel mogelijk aanpassen aan hun gesprekspartners. Soms wordt echter voor een andere oplossing gekozen. Een spreker kan ook weigeren om zich aan te passen en doelbewust voor een andere taalvariëteit kiezen. Giles en Smith noemen dit „divergentie‟. Op die manier distantieert de spreker zich van zijn toehoorder en vergroot de sociale afstand (Giles & Smith in Bell 1984: 162). Dit fenomeen hangt nauw samen met profilering. Hiermee wordt verwezen naar de persoonlijke identiteit van de spreker, die hij tot uiting kan brengen aan de hand van een doelbewuste keuze voor een taalvariëteit. Met andere woorden, hier ligt de nadruk niet op de „sociale activiteit‟, maar op de „persoonlijke activiteit‟ van de spreker (Wardhaugh 2006 : 112). 2. Emotionele codewisseling Niet alleen de gesprekspartner speelt een rol, codewisseling ondervindt ook invloed van de emoties van de spreker. Wanneer deze triest, opgewonden, boos of teleurgesteld is, kan hij onbewust overschakelen op een andere taalvariëteit. Malik onderzocht deze vorm van codewisseling bij meertalige gemeenschappen, en ondervond dat spreker sneller geneigd zijn om van taal te wisselen als ze „tired, lazy or angry‟ zijn (Malik 1994: 16). De sociolinguïst Bell merkte daarnaast op dat sprekers in dit geval over het algemeen zullen overschakelen naar de taalvariëteit waarmee ze het meest vertrouwd zijn. Een Vlaming zal dus meestal naar de tussentaal/streektaal overschakelen: The style which is most regular in its structure and in its relation to the history of the language is the vernacular, that relaxed, spoken style in which the least conscious attention will be paid to speech (Bell in Wardhaugh 2006 : 19). 3. Narratieve of tekstuele codewisseling Ook kan codewisseling een verandering in het discourstype als oorzaak hebben. Saey omschrijft het als volgt: „Een wijziging in de spreekstijl of het overgaan naar een andere tekstsoort kan de afstand tussen de betrokken personen immers vergroten of verkleinen, wat vaak een verandering in het taalgebruik teweegbrengt,‟ (2010 : 69). Giesbers (1989: 29) onderscheidt hier drie verschillende types van tekstuele codewisseling. Ten eerste schakelen sprekers vaak over naar een andere taalvariëteit wanneer ze iemand anders imiteren, parafraseren of citeren. Zo wordt duidelijk aangegeven dat er een afstand is tussen de spreker en de persoon waarover hij praat. Barredo (1997: 536) meent dat dit voor een levendig en

65

realistisch discours zorgt. Ten tweede past een spreker vaak zijn taalgebruik aan wanneer hij zichzelf onderbreekt, wat nauw samenhangt met de derde soort van tekstuele code-switching: een spreker kan van code wisselen wanneer hij van discourstype verandert. Saey geeft het onderzoek van McClure (1977: 24) als voorbeeld. Deze stelde vast dat MexicaansAmerikaanse kinderen van taalvariëteit kunnen wisselen wanneer ze uitweiden over iets dat niet tot de kern van het verhaal behoort. 4. Humoristisch effect Ten slotte kan een spreker ook doelbewust van taalvariëteit wisselen om andere mensen aan het lachen te brengen. Verscheidene onderzoeken, waaronder bijvoorbeeld Ying (1995: 22), hebben immers aangetoond dat het switchen naar een informeler taalgebruik een komisch effect teweegbrengt. De Ridder (2007 : 88 – 89) brengt dit in verband met de attitudes die de gemiddelde Vlaming ten opzichte van de verschillende taalvariëteiten gevormd heeft. Uit attitudeonderzoek blijkt dat de Vlamingen veel meer positieve eigenschappen aan de standaardtaal toekennen dan aan de dialecten. Ze vinden de standaardtaal beter te verstaan, beschaafder, rijker en zelfs mooier. Alleen qua gezelligheid haalt het dialect het van de standaardtaal. Wij trekken deze bevindingen naar de tussentaal door en vermoeden daarenboven dat de gemiddelde Vlaming de dialecten en de tussentaal niet alleen gezelliger maar ook grappiger vindt dan de standaardtaal. (De Ridder 88 – 89)

We moeten hier nog even benadrukken dat al deze oorzaken niet zo duidelijk van elkaar te onderscheiden zijn. Ze hangen nauw met elkaar samen en kunnen ook samen voorkomen. Zo kan een spreker die iemand anders imiteert, daarbij ook bewust kiezen om zijn toehoorders aan het lachen te brengen. Dit overzicht vormt een theoretisch kader dat ons helpt bij de analyses, maar is in de praktijk niet altijd even gemakkelijk toe te passen.

66

4

Analyses

In hoofdstuk 3 werd uitgelegd welke tussentaalkenmerken we geanalyseerd hebben, en welke theorie er achter codewisseling schuilt. In wat volgt, analyseren we elk personage apart, waarbij we telkens eerst een kort overzicht geven van de gegevens die bekend zijn. We gaan na hoe tussentalig ze spreken en welke kenmerken veel of weinig voorkomen. Daarnaast bekijken we ook of de personages aan code-switching doen, en wat de oorzaak hiervoor is. We gaan echter eerst even in op de werkwijze die we gebruikt hebben voor het berekenen van de tussentaalpercentages.

4.1 Werkwijze Bij de analyses gingen we voor elk kenmerk na hoeveel keer het voorkwam in de tekst. We overliepen elke transcriptie nauwkeurig en duidden de tussentaalkenmerken aan in het vet. Vervolgens telden we de aantallen op en noteerden deze in een tabel (zie bijlage 4). Omdat echter niet alle personages een even groot aandeel hadden in de tekenfilms, werden ook de tussentaalpercentages berekend. Hierbij werd het aantal maal dat een kenmerk voorkwam, gedeeld door het aantal woorden dat een personage uitsprak gedurende de hele transcriptie. Daarna werd dit getal vermenigvuldigd met 100 om zo een percentage te bekomen. We geven een voorbeeldje: De transcriptie van het personage Shrek gaf in totaal 155 keer blijk van de h-procope, en uitte in totaal 3061 woorden: (155 : 3061) . 100 = 5,06 % Al deze gegevens werden eveneens in de tabel weergegeven (zie bijlage 4). Vervolgens werden alle percentages samengeteld om een totaalpercentage te berekenen. De totaalcijfers staan helemaal onderaan in de tabel. We hebben er niet voor gekozen om de relatieve cijfers27 te berekenen, hoewel dit verklarend kan zijn. De reden hiervoor was tweeledig. Ten eerste is het haast onbegonnen werk om voor elk van de kenmerken na te gaan in welk geval ze hadden kunnen voorkomen. Sommige van deze zijn immers ook situationeel of pragmatisch bepaald. En daarnaast leek het ons interessanter om na te gaan wanneer en waarom de personages tussentaal gebruiken.

27

Berekenen van de verhouding tussen de tussentalige kenmerken en haar standaardtalige alternatieven

67

4.2 Analyse van de personages 4.2.1 Analyse Marlin 4.2.1.1 Algemeen Marlin is een overbeschermende, nerveuze clownvis die zijn zoon Nemo kwijtraakt wanneer deze opgevist wordt door duikers. Hij steekt vervolgens de hele oceaan over op zoek naar hem, waarbij hij de hulp krijgt van Dory en een heleboel andere zeewezens. Doorheen de film leert M arlin hoe hij zijn zoon moet vertrouwen en loslaten. De stem van Marlin werd vertolkt door de acteur en regisseur Stany Crets. 4.2.1.2 Analyse Wanneer we het totaalpercentage tussentaalkenmerken berekenen voor Marlin, komen we uit bij 14,35%, wat hem zesde maakt op de rangschikking van de personages met de meeste tussentaalkenmerken. Vooral de fonologische zijn sterk vertegenwoordigd. Wat opvalt, is dat vooral het aandeel van de h-procope en de apocope/syncope van functiewoorden zo hoog ligt. Samen zijn deze kenmerken goed voor ongeveer 80 % van het totale aantal attestaties. Daarnaast zijn ook de morfologische kenmerken duidelijk aanwezig, wat maakt dat we het taalgebruik van Marlin duidelijk in de categorie van tussentaal kunnen indelen. Er komen ook een vijftal onomasiologische alternatieven en lexicale afwijkingen voor (waaronder „plezant‟, „laat mij gerust‟, „precies‟). Er werd echter geen enkel syntactisch kenmerk opgemerkt. De emoties van Marlin blijken veel invloed te hebben op zijn taalgebruik. Zo komen de tussentaalkenmerken extra duidelijk naar voor wanneer hij kwaad wordt of zich ergert. In het volgende voorbeeld beseft hij dat hij verdwaald is: Marlin:

Wacht, wacht, da water komt mij wel eel bekend voor, da wilt zegge da we da water al is gezien ebbe en da we in rondjes draaie en dus nie recht vooruit gaan. We moete naar bove, komaan, we zoeken et daar wel uit, komaan!

Dory:

Dan vrage we toch gewoon de weg aan iemand?

Marlin:

Slim, en aan wie ga j'et vrage? 'T water? Der is niemand ier!

Ook in het volgende voorbeeld schakelt Marlin over naar een tussentaligere variant wanneer hij vreest dat zijn zoon gewond is:

68

Marlin:

Nemo, niks doen, ge gaat er nooit zelf uitgerake, laat mij maar. Okee, ben je gescheurd? Heb je een barst? Soms ka(n)je die barst nie voele omdat je in 't stromend water zit, dus…… eb j'een barst? Be(n)je duizelig? Oeveel strepe eb ik dan?

Hij wisselt ook eens van code wanneer hij een zeepaardje met een Brussels accent gaat imiteren. Dit is het enige moment waarop afwijkende klinkers te horen zijn. Dit zorgt natuurlijk ook voor een komisch effect: Marlin:

„Kalmeir dan toch, kalmeir dan toch‟… kalmeir dan zelf, zieknol!

Hij spreekt ook twee maal het woord „gast‟ uit als „hast‟ wanneer hij het West-Vlaamse accent van een schildpad imiteert. Marlin schakelt haast nooit over naar een standaardtalige variant. We merkten wel op dat hij beter op zijn taal let wanneer hij tegen kinderen praat. Zo doet hij zijn zoon de volgende belofte: Marlin:

Ik beloof dat er nooit iets met je zal gebeure, Nemo.

Hier gebruikt hij de je-vorm, terwijl hij normaal de ge/gij-vorm gebruikt. Ook wanneer hij zijn verhaal vertelt aan een aantal babyschildpadjes, lijkt hij meer tussentaalkenmerken achterwege te laten. Enkel

de h-procope blijft hier nog over. Marlin:

In elk geval, ij zwom in et diep naar die boot. En toen ij daar was, kwame die duikers opeens. En ik wou ze wel stoppe, maar die boot was te vlug. Dus zwomme wij de oceaan in om em te volge.

De enige andere keer waarop hij zijn taal beter verzorgt, is wanneer hij Dory probeert gerust te stellen als die gestoken wordt door een kwal: Marlin:

Valt wel mee, je redt et wel, en nu nie meer vergete, okee? En je raakt die kwalle niet meer aan, gelukkig was et dit keer zo een klein kwalletje.

In het algemeen kunnen we het taalgebruik van Marlin echter als tussentaal definiëren.

69

4.2.2 Analyse Dory 4.2.2.1 Algemeen Dory is een blauw visje dat problemen heeft met haar kortetermijngeheugen. Ze komt Marlin tegen en helpt hem om zijn zoon terug te vinden. Ze zorgt voor een komisch evenwicht tegen de zwartkijkermentaliteit van Marlin. Haar personage blijft die rol spelen doorheen de hele film en ontwikkelt zich eigenlijk niet. Om deze redenen plaatsen we haar onder de noemer „komische sidekick‟, een term die we nog een aantal maal zullen gebruiken. Hiermee bedoelen we een personage dat de gezel vormt van een hoofdpersonage dat zich wel ontwikkelt. Zo vormt Dory een tegenpool tegen de emotionele ontwikkelingen van het hoofdpersonage Marlin. De stem werd ingesproken door de actrice en comédienne Sien Eggers. 4.2.2.2 Analyse Dory is met een tussentaalpercentage van 18,02% bij de meest tussentalige percentages te rekenen. De fonologische en morfologische kenmerken zijn goed vertegenwoordigd, en we vonden vooral een groot aantal attestaties van de h-procope en de apocope/syncope van functiewoorden. Deze twee kenmerken zijn samen goed voor meer dan 12% van het totaalcijfers. Daarnaast komen er een aantal onomasiologische alternatieven en lexicale afwijkingen voor („weeral‟, „bangelijk‟, „amai‟) en redelijk veel Engelse woorden („relax‟, „alrighty‟…). Ze is ook een van de weinige personages die de tussenwerpsels „alee‟ en „awel‟ meer dan één keer gebruikt. We vonden echter maar één attestatie van de subjectsreduplicatie, en dit is dan ook het enige syntactische kenmerk dat voorkomt. Wat verder zo opvallend is in de transcriptie van Dory, is dat code-switching zo goed als afwezig is in haar taalgebruik. Over het algemeen gebruikt ze consequent dezelfde tussentaalkenmerken. We geven een voorbeeldje, waarin Dory de aandacht van een walvis tracht te trekken: Dory:

Hee, klein bazeke. Hallo! Zijd es wa vriendelijk, zegt tag.

Marlin:

Dag

Dory:

Zijn zoon, Bingo… Nemo is meegenome naar Sydney, ja, en et is eel erg, heel erg belangrijk da we daar zo vlug mogelijk gerake. Kund u ons elepe? Komaan, klein bazeke, komaan!

70

We vonden maar een enkel geval van een (lichte) codewisseling. Op het moment dat Marlin haar wil achterlaten, vertelt Dory hem triest dat ze dit niet wil. Haar taalgebruik schuift op dat moment dichter naar de standaardtaal toe en wordt dus beïnvloed door haar emotie: Dory:

Als je weggaat, als je weggaat... Ik herinner me alles door jou. Echt waar, P sherman, 42… Ik weet et echt wel, echt waar, ik weet et zeker omdat… Als ik naar jou kijk, dan voel ik et aan… en dan kijk ik naar jou en dan… ben ik thuis.

Op dit moment komt enkel nog de h-procope voor, die ze sowieso bijna nooit aanblaast. Het gebrek aan codewisseling in haar taalgebruik kunnen we verklaren door de rol van „komische sidekick‟ die ze heeft in de film. De enige taak van het personage is immers de kijkers aan het lachen brengen, en haar taalgebruik is daar duidelijk op afgestemd. Dit lijkt de hypothese van De Ridder (2007) dat het taalgebruik in humorprogramma‟s afgestemd is op de attitudes die de Vlamingen over de tussentaal hebben, te ondersteunen. 4.2.3 Analyse Lilo 4.2.3.1 Algemeen Lilo is een eenzaam klein meisje dat net haar ouders verloren heeft en opgevoed wordt door haar zus Nanny. Ze heeft een beetje een apart karakter en wordt niet goed begrepen door haar omgeving. Ze adopteert het agressieve ruimtewezen Stitch, waarvan ze denkt dat het een hond is. Ze weet hem langzaamaan te bekeren tot een familielid. Het meisje werd in Vlaanderen vertolkt door Valerie Lybeert, die niet bekend is. 4.2.3.2 Analyse Het totale tussentaalpercentage van Lilo bedraagt 8,65% , wat niet zo heel veel is in vergelijking met de andere personages. Net zoals bij de andere personages bestaat het overgrote merendeel van de attestaties uit h-procopes en apocopes/syncopes van functie- en inhoudswoorden. Er werd maar één syntactisch kenmerk opgemerkt: een dubbele negatie. Daarnaast waren ook de lexicale kenmerken zeldzaam. Lilo gebruikt twee onomasiologische alternatieven en een enkel Engels woord. Dit gebeurt wanneer ze het over Elvis heeft: Lilo:

Wil je naar de king luistere? Jij lijkt me wel een elvisfan!

De semantische betekenis achter dit woord is echter moeilijk te vertalen, wat waarschijnlijk de enige reden waarom het voorkomt.

71

Er werden wel een aantal gevallen van codewisselingen opgemerkt. Wanneer Lilo iemand citeert of imiteert, valt er geen enkel tussentalig kenmerk meer te bemerken. In het volgende voorbeeld citeert ze de woorden van haar zus tegen de maatschappelijke assistent: Lilo:

Ik pas me aan, ik eet vier soorten voeding. Ik kijk links en rechts als ik moet oversteken. Ik slaap veel. En ik word vaak gestraft…

Ook wanneer ze haar vader citeert, worden alle woorden correct uitgesproken: Lilo:

Papa zei: ohana betekent familie. Ohana betekent familie, familie betekent: niemand wordt achtergelate.

Verder lijken de tussentalige kenmerken zich te groeperen op momenten waarop de emoties hoog oplaaien. Vooral als ze zich kwaad maakt, sluipen er veel tussentalige kenmerken in haar taalgebruik. In het volgende voorbeeld discussieert ze met haar zus: Lilo:

Een vallende ster! Z’is va mij, naar buite, naar buite! Ik moet een wens doen. Kan je nie wa sneller?

Nanny:

Nee, dat gaat niet, de zwaartekracht houdt me tege.

Lilo:

Da kan nie! Stomme trien, me u dikke poep.

Maar aangezien de tussentaalkenmerken ook bij Lilo relatief zeldzaam zijn, kunnen we besluiten dat haar taalgebruik zeer dicht aanleunt bij de informele standaardtaal. 4.2.4 Analyse Cody 4.2.4.1 Algemeen Cody is een pinguïn die op Antarctica woont en wiens grootste wens het is om een beroemde surfer te worden. Hij wordt ontdekt door een scout en trekt naar Hawaï om deel te nemen aan een surfwedstrijd. Hij ondervindt echter dat hij niet zo goed is als hij denkt en wil de surflegende Big Z overtuigen om hem te coachen. De stem van Cody werd ingesproken door de Vlaamse acteur en zanger Timo Descamps. 4.2.4.2 Analyse Dit personage heeft met een totaalpercentage van 26,91% het grootste aantal tussentaalkenmerken. Meer dan een vierde van zijn woorden kan als tussentalig bestempeld

72

worden, en hij steekt met kop en schouders boven de andere personages uit. Ook hier zijn de grootste cijfers weggelegd voor de h-procope en de apocope/syncope van functie- en inhoudswoorden. Bijna alle fonologische kenmerken zijn vertegenwoordigd, en hij is ook het enige personage dat een keer de auslaut –d apocopeert bij een werkwoordsstam op –nd („ik vin‟). Maar ook de morfologische en lexicale kenmerken zijn talrijk aanwezig. Zo komt de ge/gij-vorm maar liefst 72 maal voor, en werden er 41 attestaties van clitische vormen van persoonlijke voornaamwoorden gevonden. Er kwamen ook veel onomasiologische alternatieven en lexicale afwijkingen voor, net als Engelse woorden. Wanneer we deze overlopen, kunnen we vaststellen dat de meeste typische jongerenwoorden zijn, á la „dude‟, „bangelijk‟ en „loser‟. In vergelijking met de andere personages heeft hij ook meer syntactische kenmerken. Zo is hij de enige persoon die „dat‟ redundant gebruikt, en de subjectreplicatie komt ook maar liefst 8 keer voor. We geven een voorbeeldfragment: Cody:

Ik surf al zolang da'k mij kan erinnere. 'T is zo moeilijk te gelove da ik ooit een deel va mij leve nie eb gesurfd. Ik wil ier echt weggerake, 't is mijn ticket na buite, weete, ik ben echt goe. Man, ik ben den beste van 't eiland. Ik weet da ge da nie moogt zeggen en zo, maar ik ben gewoon echt den beste.

We kunnen ons dan gaan afvragen of deze zeer tussentalige taalvariëteit typisch is voor Vlaamse jongeren. We moeten echter voorzichtig omspringen met deze resultaten. Deze transcriptie geeft immers een zeer eenzijdig beeld weer. Ten eerste probeert men een vertaling weer te geven die overeenkomt met het stereotype van de Amerikaanse surfer. Dit type jongere wordt vaak afgebeeld als een gezapige jongeman die lak heeft aan de regels, zijn eigen ding doet en geen zorgen heeft. Om deze realiteit in de Vlaamse versie realistisch te maken, heeft de stemregisseur dus waarschijnlijk bewust gekozen voor een zeer tussentalige taalvariëteit. Ook moet vermeld worden dat de gemoedstoestand van het personage in de film weinig of niet verandert, hij word doorheen het hele verhaal getypeerd als een zeer opgewonden figuur, en deze opgetogenheid wordt enkel op een aantal plaatsen vervangen door kwaadheid. En dit zijn nu net twee emoties waarbij een spreker gemakkelijk vervalt in de taalvariëteit waarmee hij het meest vertrouwd is, en voor jongeren is dit duidelijk tussentaal. We konden in de transcriptie dan ook geen enkel geval van codewisseling bespeuren, noch emotionele, noch tekstuele, noch situationele.

73

4.2.5 Analyse Mikey 4.2.5.1 Algemeen Mikey is een eenogig groen monster dat in Monstropolis leeft. Hij werkt voor de kost in het bedrijf dat energie wint uit het geschreeuw van menselijke kinderen. Hij is de collega van Sully, de beste werknemer van het bedrijf, en ze hopen samen het energierecord te breken. Wanneer een van de kinderen, van wie ze geloven dat ze giftig zijn, in hun wereld terechtkomt, moeten ze proberen het meisje terug naar huis te brengen zonder dat iemand het merkt. Mikey plaatsen we ook onder de noemer „humoristische sidekick‟, aangezien zijn enige rol in de film bestaat uit het aan het lachen brengen van de kijker. Zelf maakt hij weinig of geen ontwikkelingen door. Als stemacteur werd de onbekende David Verbeeck aangesteld. 4.2.5.2 Analyse Mikey heeft een totaal percentage van 17,46%, wat hem op de vijfde plaats brengt in de rangschikking van de personages met de meeste tussentaalkenmerken. Net zoals bij alle andere personages zijn de fonologische kenmerken, met in het bijzonder de h-procope en de apocope/syncope van functie- en inhoudswoorden, het talrijkst vertegenwoordigd. Maar ook de morfologische kenmerken zijn nadrukkelijk aanwezig. Zo komt de ge/gij-vorm, het sjibbolet van de tussentaal (De Ridder 2007 : 44), maar liefst 86 keer voor. Mikey hanteert dus duidelijk een tussentalige variant van het Nederlands. Bij de lexicale kenmerken springen vooral de onomasiologische alternatieven („schoon‟, „mijn schup afkuisen‟) en de Engelse woorden („baby‟, „kids‟) in het oog. Daarnaast werden ook een aantal syntactische kenmerken die typisch tussentalig zijn, uit de transcriptie gehaald. Het gaat hier om een aantal subjectsreduplicaties, een dubbele negatie en een afwijkend voornaamwoord. Wanneer we dan de codewisseling gaan onderzoeken, moeten we vaststellen dat hiervan niet veel sprake is. Het taalgebruik van het personage blijft over de hele lijn redelijk stabiel. Zelfs van emotionele codewisseling, die toch bij de meeste personages aanwezig is, valt niet veel te merken. Hij schakelt bijvoorbeeld niet over op een andere taalvariëteit wanneer hij kwaad wordt of zich ergert. In het volgende fragment bespreekt hij kwaad zijn verbanning met Sully: Mikey:

E(n) wij dan? Sinds dat tat kind ier is, ebt ge alles wad ik zei genegeerd. En waar staa(n) we nu? W’adden bijna ‘t record verbroke, Sully, w’adden et bijna gehaald!

Dit fragment is ongeveer even tussentalig als het fragment waarin hij zijn verloofde charmeert:

74

Mikey:

Oh, ik moest just denken aan dienen eerste keer da’k u in ed oog kreeg. Hoe schoon gij waart. Uw haar was korter toen.

Celia:

Misschien moet ik het weer late knippe?

Mikey:

Nee, nee, ik vind et mooi zo! Ik vind alles mooi aan u. Wel, gistere nog vroeg iemand mij wie ik et mooiste monster vond van heel Monstropolis. Weet ge wa da’k zei?

De enige keer dat Mikey overschakelt naar een andere taalvariëteit, is wanneer hij een nieuwslezer imiteert. Hiervoor gebruikt hij een taal die dicht aansluit bij de standaardtaal: Mikey:

Goeiemorge, Monstropolis. Het is al vijf over zes in de grote monsterstad. De temperatuur bereikt de zwoele 28 graden. De reptiele onder ons zijn blij en als ge ’t mij vraagt wordt het een perfecte dag om misschien wat te maffe, slape…

De rol van grappige sidekick lijkt dus te verhinderen dat er veel aan codewisseling gedaan wordt. Dit zou er namelijk voor zorgen dat het humoristische contrast tussen Sully, die niet zo tussentalig spreekt, en Mikey wegvalt. 4.2.6 Analyse Carl 4.2.6.1 Algemeen De gepensioneerde ballonnenverkoper Carl Frederickson ziet de rustige wijk waarin hij woont, omgebouwd worden tot een industriepark. Hij beslist zijn jeugddroom waar te maken en vertrekt met zijn huis, dat hij aan honderden ballonnen hangt, naar Paradijsrots in ZuidAmerika, waar hij wil gaan wonen. Hij krijgt echter het gezelschap van de padvinder Russell, die zich verstopte op zijn terras. Deze jongen haalt hem langzaam maar zeker uit zijn knorrige schulp. De stem van Carl werd verzorgd door de acteur Arnold Willems. 4.2.6.2 Analyse Carl heeft een totaalpercentage van 9,71%, wat hem op de zevende plaats zet van personages met het meeste tussentaalkenmerken. Hij scoort dus redelijk hoog in vergelijking met de andere personages. Wanneer we de aanwezige kenmerken echter van dichtbij bekijken, zien we dat het zo goed als alleen om fonologische kenmerken gaat. Deze zijn allemaal redelijk goed vertegenwoordigd. Hij gebruikt echter maar één morfologisch kenmerk (twee attestaties van de gij/ge-vorm) en drie maal een Engels woord. Er zijn geen syntactische kenmerken te

75

bespeuren. We zouden dus kunnen besluiten dat Carl eerder een zeer spreektalige variant van de standaardtaal hanteert, en niet meteen een duidelijke tussentaal. Wanneer we de codewisseling in zijn transcriptie onderzoeken, is het duidelijk dat de tussentaalkenmerken zich groeperen op de momenten waarop Carl ofwel zeer boos wordt, ofwel zeer opgetogen is. Zo laaien zijn emoties hoog op wanneer hij zijn controle steeds meer kwijtraakt en hij opgescheept zit met een sprekende hond, een enorme tropische vogel en een kleine padvinder: Carl:

Ik wil jou ier niet, en ik wil jou ier niet. Aan jou zit ik vast, en as jullie twee

nied oprotte voor ik tot trie eb geteld…

Ook wanneer de tropische vogel op het dak van zijn huis kruipt, verandert zijn ergernis zijn taalgebruik: Russell:

Een verkenner houdt van de natuur, van plant en vis en et kleinste dier!

Carl:

Da rijmt nog nie eens! (ziet Kevin, de vogel op zijn dak) Kom naar benede, jij ebt daar niks te zoeke! Kom onmiddellijk naar benede! Nie te geloven, é, Ellie! Maar ik eb et verbode! Ik eb et verbode… verbode!

Ook in het volgende voorbeeld, waarin zijn huis vuur vat, wordt de onmacht hem te veel: Carl:

Did zijn mijn zake nie. Ik eb ier allemaal nie om gevraagd!

Dug (de hond): Kalmeer toch, baasje. Carl:

Ik ben niet jouw baasje, en als jij er nie was geweest, zou did allemaal nie gebeurd zijn!

Ook wanneer hij blij en opgewonden raakt, wat echter niet zo vaak voorkomt in de film, sluipen er meer tussentaalkenmerken in zijn taalgebruik. In het volgende voorbeeld komt Carl zijn jeugdheld tegen: Carl:

DE charles Muntz? IJ is et echt! Da’s Charles Muntz.

76

Wanneer hij dan echter met de man praat, past hij zijn taalgebruik aan aan de informele situatie. Hij kent de man immers niet, en heeft er bovendien veel respect voor. Op dat moment schakelt hij over op een zuivere standaardtaal en laat ook de fonologische kenmerken achterwege: Carl:

Hij! Ik ben Carl Frederickson… Mijn vrouw en ik waren uw grootste fans! (Charles nodigt hem uit op zijn luchtschip) We gaan toch niet aan boord van „de Smaak van Avontuur‟ zelf?

Charles:

Tenzij je niet wil natuurlijk.

Carl:

Natuurlijk! Wacht op ons, meneer Muntz. Sapperlootjes…

Verder valt in zijn transcriptie weinig op te merken van assimilatie/divergentie. Hij streeft ook op geen enkel moment naar een komische opzet. Zijn codewisseling wordt dus voornamelijk bepaald door zijn emoties. 4.2.7 Analyse Russell 4.2.7.1 Algemeen Russell is een dappere kleine padvinder die per ongeluk verzeild raakt in het vliegende huis van de gepensioneerde Carl Frederickson. Hij lijdt onder de scheiding van zijn ouders, en heeft nood aan een vaderfiguur. Aangezien hij redelijk dure cadeaus van zijn vader krijgt, delen we hem in bij de middenklasse. De stem werd ingesproken door Sam de Graef, een nietbekende Vlaamse jongen. 4.2.7.2 Analyse Wanneer de resultaten van Russell bekeken worden, die een totaalpercentage van 8,98% heeft, valt op dat de tussentaalkenmerken die voorkomen, haast uitsluitend fonologische kenmerken zijn. Er komt immers geen enkel syntactisch kenmerk voor, slechts 1 morfologisch kenmerk (een afwijkende werkwoordsvorm) en maar 7 attestaties van lexicale kenmerken, waarvan 6 Engelse woorden zijn. We kunnen dus besluiten dat zijn taalgebruik niet echt als tussentalig op te vatten is, maar eerder als informele standaardtaal. Er werden wel een aantal gevallen van codewisseling gevonden. Zo schakelt Russell over naar een zuivere standaardtaal wanneer hij voorleest uit een boek:

77

Russell:

Goedenamiddag, mijn naam is Russell, en ik ben een wildernisverkenner van stam 54 zweethut 12. Kan ik u vandaag erges mee van dienst zijn, meneer?

Daarnaast vallen de tussentaalkenmerken vooral op wanneer hij zich opwindt. Zo vertelt hij heel enthousiast over het vliegende huis van de bejaarde Carl: Russel:

Weet u, iedereen neemt et vliegtuig, maar u bent slim, want u hebt al uw tv en klokken en zo. Wow, is dat om et huis te besture? Werkt dad ook echt? O, zo gaat et naar rechts, en zo gaad et naar links. O, cool, gebouwe. Dat gebouw is vlakbij, ik kan et bijna aanrake! Waaw, dit is geweldig! Probeer et ook es, meneer Frederickson.

Ook wanneer hij over een tropische vogel vertelt, komen de tussentaalkenmerken duidelijk naar voor: Russel:

Ja, da’s mijn huisdier, een reuzevogel. Ik heb em geleerd om te volge. Z’eet graag chocola. Ja, ik gaf aar wat van mijn chocola, z’is er helemaal zot van!

Wanneer hij echter droevig vertelt over zijn vader, schakelt hij over op standaardtaal: Russel:

Hij kwam vroeger naar al onze bijeenkomste. En achteraf haalde we altijd ijsjes bij Fenton. Ik neem altijd chocola en hij pistache. En daarna zitte we dan op de stoep voor de deur, en ik tel alle blauwe auto‟s en hij de rode. En wie er het meeste ziet, wint. Ik mis die stoep. Dat klinkt misschien wel saai, maar die kleine saaie dinge die herinner ik mij nog et best.

De codewisseling van Russell lijkt dus voornamelijk door zijn gemoed beïnvloed te zijn. Gevallen van assimilatie/divergentie werden niet gevonden - hoewel hij steeds beleefd blijft tegen Carl- en hij wil ook op geen enkel moment bewust grappig overkomen door middel van zijn taalgebruik. Dit kunnen we verklaren door het feit dat het personage (en dus de stemacteur) nog zeer jong is, en dus misschien nog niet oud genoeg is om deze redenen voor codewisseling te kennen.

78

4.2.8 Analyse Flynn 4.2.8.1 Algemeen Flynn is een charmante dief die per ongeluk in de toren van Rapunzel verzeild raakt. Ze wil zijn gestolen waar echter pas teruggeven als hij haar begeleidt naar de hoofdstad van het koninkrijk. Hij neemt haar voorstel met tegenzin aan. Onderweg wordt hij verliefd op Rapunzel, en leert hij voor het eerst hoe hij iemand anders boven zichzelf moet plaatsen. De stem werd ingesproken door de zanger en acteur Jelle Cleymans. 4.2.8.2 Analyse Het taalgebruik van Flynn verschilt met zijn totaalpercentage van 5,23% nauwelijks van dat van Rapunzel. Ook bij hem bestaan de tussentaalkenmerken voornamelijk uit fonologische kenmerken, waarvan ook hier de meeste bestaan uit h-procopes, apocopes/syncopes van functie- en inhoudswoorden en vervanging van de auslaut –t voor vocalen. Er komen echter wel enkele morfologische kenmerken voor in zijn transcriptie. We vonden één ge/gij-vorm, een verbogen adjectief en een afwijkende vorm van het werkwoord „zijn‟. Behalve een enkel Engels woord kwamen er evenwel geen lexicale of syntactische kenmerken voor. We geven een voorbeeldje van het taalgebruik van het personage: Flynn:

Zien jullie mij niet in mijn eige kasteel? Want ik zie het helemaal. Wat we allemaal al gezien ebbe, en ’t is nog maar acht uur ‟s morgens. Here, dit is een hele grote dag!

We vonden wel een aantal gevallen van codewisseling. Zo wordt het aantal tussentaalkenmerken tot een minimum herleid wanneer Flynn de functie van verteller heeft. Dit gebeurt aan het begin en einde van de film Flynn:

Dit is et verhaal van een meisje. Rapunzel. En het begint met te zon. Okee, er was eens een druppel zonlicht die uit de hemel viel. En uit die kleine druppel zonlicht groeide een magische goude bloem. Ze had de kracht om zieke en gekwetste te geneze.

Daarnaast ondervonden we ook dat het taalgebruik van Flynn tussentaliger wordt wanneer hij angstig is. In het volgende voorbeeld komt hij te weten dat het haar van Rapunzel magische kwaliteiten heeft:

79

Flynn:

Ik ben nie aan ’t flippe, ben nie aan ’t flippe. Nee, ik ben juist heel ginterreseerd in je haar en de magische kwaliteite die et bezit. Hoelang is et daar eigelijk al mee bezig?

Daarnaast is Flynn ook het enige personage dat bewust met taalvariëteiten speelt om een humoristisch effect te bekomen. In het volgende fragment voegt hij een Engels woord in in een zeer archaïsche zin, wat een grappig effect teweegbrengt: Flynn:

Ik weet niet wie gij zijt, noch hoe ik u hier hede vond. Maar mag ik u zegge: Hi.

Ook in de volgende dialoog tussen hem en Rapunzel gebruikt hij een tussentaligere variant om grappig over te komen: Rapunzel:

Wie zijn dat?

Flynn:

Die ebbe mij nie graag.

Rapunzel:

En wie zijn dat?

Flynn:

Die ebbe mij ook nie graag.

Rapunzel:

En wie zijn dat dan?

Flynn:

Late we nu gewoon aanneme dad iedereen ier mij nie graag eeft!

Over het algemeen sluit het taalgebruik van Flynn echter dicht aan bij de informele standaardtaal. 4.2.9 Analyse Rapunzel 4.2.9.1 Algemeen Prinses Rapunzel is een zeer lief en meegaand meisje met magische gouden haren die een genezende werking hebben. De prinses werd als kind ontvoerd door een vrouw die het haar gebruikt om jong te blijven, en haar opsluit in een toren. Wanneer ze achttien wordt, wil ze echter naar de hoofdstad van het koninkrijk trekken, om te gaan kijken naar het feest dat elk jaar op haar verjaardag gegeven wordt. Ze vraagt aan de charmante dief Flynn om haar gids te zijn. Haar ontvoerster zet echter de achtervolging in. De musicalactrice Deborah De Ridder werd gecast als stemactrice.

80

4.2.9.2 Analyse Met een totaalpercentage van 5% staat Rapunzel op de tweede plaats in de lijst met personages met de minste tussentaalkenmerken. Haar transcriptie is de enige waarin enkel fonologische kenmerken voorkwamen. De meest voorkomende waren de h-procope, de apocope/syncope van functie- en inhoudswoorden en de vervanging van de auslaut –t door een –d voor vocalen. Er werd echter geen enkel morfologisch, syntactisch of lexicaal kenmerk teruggevonden. We kunnen haar taalgebruik dan ook nauwelijks als tussentaal bestempelen, aangezien alle kenmerken die voorkomen, ook kenmerkend zijn voor de informele standaardtaal. We geven een voorbeeldje van haar taalgebruik: Rapunzel:

Dat is et em nu: ik heb de sterren in kaart gebracht, ze zijn altijd hetzelfde. Maar deze… ze verschijne ieder jaar op mijn verjaardag, moeder, alleen op mijn verjaardag. En ik kan er niet aan doen, maar ik voel dat ze bedoeld zijn voor mij; ik moet ze zien moeder, en niet alleen vanuit mijn venster.

Ook op het vlak van codewisseling viel weinig op te merken. Wel leken haar emoties op sommige momenten te leiden tot meer tussentaalkenmerken, maar dit kwam helemaal niet consequent voor in de transcriptie. In het volgende voorbeeld is Rapunzel opgetogen omdat ze uit haar toren ontsnapt is: Rapunzel:

Ik kan niet gelove dat ik et gedaan eb. Ik kan niet gelove dad ik et gedaan eb. Ik kan niet gelove dad ik et gedaan eb! Moeder zal zo woest zijn. Ma da’s okee, ik bedoel, wat niet weet, niet deert?

Verder gebruikt ze ook meer tussentaalkenmerken wanneer ze een dier probeert gerust te stellen. We vatten dit op als een geval van assimilatie: Rapunzel:

Rustig, jonge, rustig. Kalem! Rustig, jonge, rustig rustig. Da’s braaf! Zit. Zit! […] Niemand waardeert jou, is et niet? Is et niet? O, ‟t is alleen maar een dikke lieve schat! Is et nie waar, Maximus?

Andere voorbeelden van codewisseling werden evenwel niet gevonden.

81

4.2.10 Analyse Bob 4.2.10.1 Algemeen Bob Parr, beter bekend als superheld Mister Incredible, moet onderduiken wanneer de superhelden in onmin raken. Hij krijgt een administratieve job om zijn gezin van superhelden te onderhouden, maar verlangt terug naar zijn glorietijd. Wanneer de kans zich voordoet om opnieuw als superheld aan de slag te gaan, grijpt hij die met beide handen. Hij komt echter in de problemen terecht en moet gered worden door zijn familie. De stem van Bob werd ingesproken door de acteur Wim Opbrouck. 4.2.10.2 Analyse Wanneer we de cijfers van Bob bekijken, stellen we vast dat het aantal tussentaalkenmerken relatief beperkt is. In het totaalpercentage van 7,54% is meer dan 6% procent van de tussentaalkenmerken te wijten aan de h-procope en de apocope/syncope van functie- en inhoudswoorden. Daarnaast vervangt hij ook vaak de auslaut –t door een –d voor vocalen. Morfologische kenmerken waren echter zeldzaam. Op het vlak van lexicon waren er wel een aantal onomasiologische alternatieven te bespeuren („lap‟, „kadee‟), en een enkele Engelse uitdrukking („yeah baby‟). We telden echter maar één syntactisch kenmerk: een afwijkende voegwoordconstructie van vergelijking. Dit is meteen ook de enige keer dat dit kenmerk voorkwam in het gehele corpus. We kunnen zijn taalgebruik dan ook beschouwen als een taalvariëteit die dicht tegen de informele standaardtaal aanligt. Op het vlak van codewisseling konden we wel een en ander opmerken. Zo assimileert Bob zich duidelijk aan zijn gesprekspartners en aan de formaliteit van de situatie. Wanneer hij op het matje geroepen wordt door zijn baas, die Standaardnederlands gebruikt, verschuift zijn taalgebruik richting standaardtaal: Bob:

Waarom bent u ongelukkig?

Baas:

Jouw klante make mij ongelukkig.

Bob:

Wat? Zijn er klachte geweest? Deed ik dan iets illegaals? En moge wij onze klante soms niet helpe? Wij moete toch de mense helpe?

Wanneer hij echter met zijn vriend Frozone praat, die er een zeer tussentalig taalgebruik op nahoudt, sluipen er ook in Bobs taalgebruik meer tussentaalkenmerken: Frozone:

weete nog wel, Gazerbeam?

Bob:

Ja, der stond iets in de krant over em.

82

Frozone:

wel, ij kon zich ook nie aanpassen aan et burgerleve

Bob:

Eb j’em nog gezien soms?

Op een bepaald moment imiteert hij Frozone, en deze zin levert het enige syntactische kenmerk op: Bob:

Just gelijk als vroeger.

Daarnaast wordt het taalgebruik van Bob ook beïnvloed door zijn emoties. Wanneer hij zich ergert of kwaad wordt, of net heel opgetogen, schakelt hij over naar een tussentaligere variëteit. In het volgende fragment wordt hij ervan beschuldigd een zender te dragen. Bob:

Contact? Waar heb j’et over? Ik eb niks verstuurd, ik wist niks af van die zender. Ik eb nie gevraagd om een vliegtuig.

Ook wanneer hij enthousiast zijn zoon aanmoedigt, vallen de tussentaalkenmerken op: Bob:

Nied opgeve, nied opgeve! Vertrage vertrage, klein beteke vertrage! Wordt maar tweede, goeie tweede! Ja, ja, ja! Da’s mijne kadee!

Ten slotte gebruikt hij zijn taal ook om zich te profileren. Wanneer hij in de huid van Mr. Incredible kruipt, schakelt hij over een taalvariëteit die dicht bij de standaardtaal ligt. In het volgende voorbeeld geeft hij een interview als superheld: Bob:

(tikt op de microfoon) Staat ie aan? Ik bedoel, ik kan dwars door mure lope, maar… dit ding…

journalist:

Mr. Incredible, heeft u een alter ego?

Bob:

Alle superhelden hebben een alter ego, dat kan toch eigenlijk ook niet anders. Et is zo vermoeiend om altijd superheld te zijn.

Wanneer hij even later in het interview een grapje maakt, sluipen er echter wel opnieuw tussentaalkenmerken in zijn taalgebruik: Bob:

Soms wil ik es wille dad et veilig blijft, weet je, voor eve maar! Eej, „k ben net de meid, “k eb pas schoongemaakt, kunne w’et proper houden?”

83

Op dit moment past hij zijn taalgebruik aan voor een humoristisch effect. 4.2.11 Analyse Helen 4.2.11.1 Algemeen Helen, ook wel Elastigirl genoemd, is getrouwd met Mr. Incredible. Zij kan zich beter aanpassen aan het burgerleven en ergert zich ook aan haar man, die absoluut terug wil naar zijn gloriedagen. Ze houdt echter enorm veel van hem, en wanneer hij in de problemen komt, springt ze voor hem in de bres. Haar stem werd verzorgd door de radiopresentatrice Ann Reymen. 4.2.11.2 Analyse Met een totaalpercentage van 5,31% hoort Helen bij de vijf personages met het minste aantal tussentaalkenmerken. De fonologische kenmerken komen, zoals bij alle personages, het meest aan bod. En zoals bij alle personages is de eerste plaats weggelegd voor de h-procope. Morfologische kenmerken kwamen echter haast niet voor. Ze gebruikt een aantal maal een imperatief op -t, maar dit is het enige kenmerk dat voorkomt. De lexicale kenmerken zijn beperkt tot twee Engelse woorden en er was ook maar één attestatie van een syntactisch kenmerk: ze gebruikt het woord „als‟ op een plaats waar dit niet hoeft. Helen:

Zolang als we beide leve, en wat er ook gebeurt.

Het taalgebruik van Helen kan dus met andere woorden omschreven worden als een informele standaardtaal. Dit kan natuurlijk te wijten zijn aan de keuze van de stemacteur. Ann Reymen is immers radiopresentatrice, en gebruikt in haar dagelijkse job voornamelijk Algemeen Nederlands. Er zijn echter wel een aantal gevallen van codewisseling vast te stellen. Zo gebruikt ze meer tussentaalkenmerken wanneer haar emoties oplaaien. In het volgende fragment maakt ze ruzie met haar man: Helen: Je weet oe ik daarover denk, Bob, verdomme! Je verraadt onze identiteit! Bob:

Het gebouw stond toch op instorte, ik eb alleen…

Helen:

Wat? Je hebt toch geen gebouw compleet vernield?

Bob:

Het stond in brand, ’t was aan et instorte, et was toch een bouwval…

Helen:

J’ebt toch weer nie naar die politiescanner geluisterd?

84

Daarnaast valt het ook op dat zelfs de fonologische kenmerken wegvallen wanneer ze tegen haar kinderen praat. Zo wil ze zich als het ware profileren als iemand met gezag. Ze laat haar macht blijken in haar taalgebruik: Helen:

Weet je wel die slechterikke, of die boeve die je op tv ziet elke avond? Wel, deze gaste zijn veel minder braaf. Zij zulle je niet spare enkel omdat je kind bent. Zij zulle je vermoorde als ze de kans krijge. Dus geef ze die kans niet.

Verder gebruikt ze ook de standaardtaal in zeer formele situaties. In het volgende voorbeeld vraagt ze iemand die ze niet zo goed kent, om een gunst: Helen:

Hey, Snark, bedankt om terug te belle, luister… ik weet dat het onverwachts is, maar ik hoop dat je voor mij…

4.2.12 Analyse Shrek 4.2.12.1 Algemeen Shrek is een oger, een soort van groen monster dat door iedereen gevreesd wordt. Hij is afkomstig uit een moeras en behoort tot de laagste klasse van de maatschappij. Hij is getrouwd met prinses Fiona, waardoor hij vaak in aanraking komt met wezens uit een hogere klasse. Hij moet ook vaak zijn positie verdedigen. Het personage kan als een grappenmaker bestempeld worden en werd ingesproken door Lucas Van Den Eynde. We voegden voor de analyses van Shrek, Fiona en Ezel de transcripties van Shrek 2 en Shrek The Third samen, aangezien de stemmenacteurs dezelfden bleven. 4.2.12.2 Analyse Het eerste wat opvalt als we de cijfers van het personage bekijken, is dat hij enorm tussentalig spreekt. Zijn totaalpercentage bedraagt maar liefst 20,19 %, wat wil zeggen dat meer dan een vijfde van zijn woorden een tussentalig kenmerk bevat. Vooral de h-procope en de apocope/syncope van functie- en inhoudswoorden komen heel vaak voor en zijn goed voor de helft van het totale aantal tussentaalkenmerken in zijn transcriptie. Haast alle fonologische en morfologische kenmerken zijn vertegenwoordigd en bij deze laatste staat vooral het ge/gijkenmerk stevig op de eerste plaats. We kunnen dus ontegensprekelijk zeggen dat Shrek de tussentaal hanteert. Lexicale kenmerken zijn niet zo talrijk; hij gebruikt een vijftal Engelse woorden, en meer dan 11 onomasiologische alternatieven, maar de andere kenmerken kwamen niet aan bod. De syntactische kenmerken waren echter zo goed als afwezig. Subjectreduplicatie 85

kwam nog 12 maal voor, en we vonden een enkele dubbele negatie, maar de rest van de kenmerken bleek afwezig. We geven een voorbeeld van hoe zijn taalgebruik er ongeveer uitziet. Dit zijn de woorden die Shrek zegt wanneer hij te weten komt dat hij vader gaat worden: Shrek:

'T is mij(n) leve nie wa da’k mij zorgen over maak. Ma da van da kind. Ik bedoel, ebde gij al gehoord van’t gezegde „zo lief as nen oger‟? Of „zo zorgzaam as nen oger‟? of did ier: „mijne pa is echt nen toffe, het is nen echten oger‟!

Daarnaast valt ook op dat Shrek weinig of niet aan emotionele codewisseling doet. Zijn tussentaal blijft over de hele lijn redelijk constant. Zelfs emotionele codewisseling komt weinig of niet voor wanneer hij zich kwaad maakt of opwindt. Op zulke momenten is zijn taalgebruik min of meer gelijk aan het taalgebruik dat voorkomt als hij opgewekt en vrolijk is. Dit kunnen we wel verklaren door het feit dat Shrek‟s functie voornamelijk uit goedaardige grappenmaker bestaat. Dit wil zeggen dat hij over het algemeen anderen aan het lachen wil maken, en dus een zeer tussentalige taalvariëteit hanteert. Wel schakelt hij een enkele keer over op de standaardtaal wanneer hij zich erg irriteert en kalm probeert te blijven. Wanneer zijn kompaan Ezel hem herhaaldelijk dezelfde vraag stelt, spreekt Shrek nadrukkelijk de h- uit in de anlaut, wat hij normaal gezien amper doet: Shrek:

Het koninkrijk Ver, Heel Ver Van Hier, ezel, daar gaan we naartoe. Ver, Heel Ver Van Hier!

Hij schakelt ook over op een standaardtaligere variëteit wanneer hij triest is. Dit is echter een zeldzame gemoedstoestand voor hem. Wanneer de goede fee hem wijst op het feit dat hij niet geschikt is voor een prinses, wordt de h-procope ook achterwege gelaten: Shrek:

Maar kijk naar mij. Kijk wat ik voor haar deed! Maar… ik hou van haar!

Dit kan echter ook te wijten zijn aan het feit dat hij het tegen een persoon van een hogere klasse heeft, wat voor een formele situatie zorgt. Daarnaast heeft de goede fee een taalgebruik dat zeer dicht aansluit bij de standaardtaal, en kunnen we het voorbeeld ook analyseren als een geval van assimilatie. Shrek assimileert trouwens ook wanneer hij met de vader van prinses Fiona, zijn vrouw, praat. De koning maakt ook gebruik van de standaardtaal: Koning:

Ik hoop dat ik je niet stoor bij iets?

86

Shrek:

Nee, nee, nee, ik lag te lezen in een… griezelig boek. Kijk majesteit…

Koning:

Zeg maar paps

Shrek:

Paps… we dede allebei als ogers. Misschien moete we elkaar eerst wat beter lere kenne?

Daarnaast wisselt hij ook nog een tweetal keer van taalvariëteit wanneer hij iets citeert of iemand wil imiteren. Zo leest hij een etiket voor, en doet dit in de standaardtaal. Ook wanneer hij een band probeert te vormen met toekomstige tienerkoning Arthur, probeert hij het taalgebruik van een jongere na te bootsen, wat een zeer tussentalig fragment tot gevolg geeft, met heel wat uitdrukkingen uit jongerentaal: Shrek:

Luister, Thureke, as ge zoiets ebt van tees is ier nie gewoon, serieus geflipt, weete, „k bedoel…ja kwil nie ligge melken of zo… of in mijn broek ligge krabbe… maar ebde echt wel zoiets van yo, goe bezig, gast, yo, goe, echt wel, dees is de strak in de kakker of ik bedoel dus… sjieken bal of allo, nie me mij… weete, gij zijd echt nen aso, gast, dan weet ik dad er serieus, serieus ga knalle!

Deze uitdrukkingen hebben we echter niet geanalyseerd als onomasiologische alternatieven, aangezien ze enkel door jongeren gebruikt worden, en dus niet typisch zijn voor tussentaal. 4.2.13 Analyse Ezel 4.2.13.1 Algemeen Ezel is letterlijk een ezel en is de trouwe kompaan van Shrek. Hij vergezelt deze waar die ook gaat, is hondstrouw, behoort tot de onderste laag van de maatschappij en zorgt steeds voor de komische noot. Eigenlijk kunnen we zijn rol samenvatten als „de komische sidekick‟. Zijn enige functie in de film is het animeren van de kijker. De stem van Ezel werd vertolkt door de acteur Gene Bervoets. 4.2.13.2 Analyse Net als dat van Shrek is het taalgebruik van ezel zeer tussentalig. Hij spreekt zelfs tussentaliger dan zijn gezel: hij heeft een totaalpercentage van 22,65%. Opnieuw zijn de h-procope en de apocope/syncope het talrijkst aanwezig, goed voor bijna de helft van het tussentaalpercentage. Daarnaast zijn ook bijna alle fonologische en morfologische kenmerken goed vertegenwoordigd,

87

op enkele uitzonderingen na. De syntactische kenmerken zijn opnieuw zo goed als afwezig. Enkel de subjectsreplicatie komt redelijk vaak voor. Daarnaast gebruikt hij ook eenmaal „iet‟ in plaats van „iets‟. Lexicaal gezien komen maar drie van de negen kenmerken voor. Ezel gebruikt het meest onomasiologische alternatieven en lexicale afwijkingen. Daarnaast zijn er ook een tiental Engelse woorden te vinden en een enkel archaïsme. Dit gebeurt echter wanneer hij met de koningin praat, die de standaardtalige variant gebruikt wanneer ze aankondigt dat het eten geserveerd wordt. Ezel accommodeert dus op dat moment zijn taal. Men kan het ook opvatten als een imitatie van het taalgebruik van iemand van de hoge klasse: Ezel:

Ik oor u eel gaarne bezig, Lilianne.

Daarnaast wisselt Ezel ook nog van taalgebruik wanneer hij zich voordoet als Shreks manager om hem uit een netelige situatie te redden. Hij wil zich dus profileren als een belangrijk iemand en imiteert tegelijkertijd het taalgebruik van iemand van een hogere klasse. Op dit moment verschijnt de beleefdheidsvorm, terwijl bijna uitsluitend de ge/gij-vorm voorkomt. Daarnaast is het ook de enige plaats waar het hem lukt meer dan een zin door te komen zonder een tussentalig element. Ezel:

Ja, de koffiekoeke met gebakke tonijn-sushi vulling. O, en u bent toch de gepocheerde pinda-pili-pilisorbet nie vergete? Want onze client raakt niet in zijn emotionele balans zonder zijn pinda-pili-pilisorbet.

Dit zijn echter de enige momenten waarop er codewisseling te bemerken valt. Zelfs wanneer hij zich opwindt of zich kwaad maakt, verandert zijn taalgebruik niet. Over het algemeen valt Ezel dus niet uit zijn rol van grappige sidekick. Zijn taalgebruik moet voor humor zorgen, en veel verder gaat zijn rol niet. 4.2.14 Analyse Fiona 4.2.14.1 Algemeen Fiona is een prinses die wordt omgetoverd tot een oger. We definiëren haar echter als mens, aangezien haar gedrag (en taalgebruik) weinig verandert na haar metamorfose. Ze blijft vriendelijk, verfijnd en gevoelig. De stem van Fiona werd ingesproken door de actrice en musicalster Vera Mann. We moeten hierbij vermelden dat het aandeel van dit personage beperkt is. Wij hebben er echter voor gekozen om ze toch te analyseren, aangezien haar taalgebruik zo opvallend is. Daarnaast zochten we ook, met het oog op de linguïstische

88

parameters, naar een evenwicht tussen mannelijke en vrouwelijke personages. En vrouwelijke personages blijken in het algemeen een kleiner aandeel te hebben in tekenfilms. 4.2.14.2 Analyse Wanneer we de transcriptie van Fiona bekijken, kunnen we vaststellen dat haar taalgebruik zeer dicht aanleunt bij de standaardtaal. Haar tussentaalpercentage bedraagt immers maar 4,54%, wat het laagste aantal is van alle personages. Haast al haar kenmerken zijn fonologisch, en de h-procope en apocope/syncope van functie- en inhoudswoorden zorgen voor 75% van het totale aantal attestaties van tussentaalkenmerken. Het enige nietfonologische tussentaalkenmerk is de diminuering op –ke. En dit komt dan nog enkel voor in de woorden „zoeteke‟ en „schatteke‟, die ze tot haar man Shrek richt. We zouden kunnen zeggen dat het een geval van assimilatie is. Fiona past zich aan aan haar man Shrek, die er een zeer tussentalig taalgebruik op nahoudt, en verkleint zo de sociale afstand tussen hen. Dit doet ze om hem te kalmeren, of om hem gerust te stellen: Fiona:

Zoeteke, kalmeer!

Verder valt echter weinig code-switching op te merken. We kunnen wel vaststellen dat de weinige tussentaalkenmerken voorkomen op momenten waarop Fiona zich opwindt of zich kwaad maakt. Zoals wanneer ze ruzie maakt met haar man: Fiona:

Heel Goe gedaan, Shrek!

Shrek:

Wa? Ik eb toch gezegd da we beter nie konde kome?

Fiona:

J‟ebt niet eens geprobeerd om mijn vader aardig te vinde.

Shrek:

Weet ge, ergens denk ik dad ik papa‟s zege toch nie zou krijge, zelfs al wilde ik die.

Fiona:

Al es aan gedacht dat ik et fijn zou vinde als je mij zou vrage wad ik wil?

Deze momenten zijn echter zeer zeldzaam. Over het algemeen kunnen we Fiona‟s taalgebruik definiëren als de informele spreektalige variant van de standaardtaal. 4.2.15 Analyse Susan 4.2.15.1 Algemeen Susan staat op het punt te trouwen wanneer ze geraakt wordt door een meteoriet. Als gevolg hiervan krijgt ze een enorme groeischeut en de naam Gigantica. Ze wordt door de regering opgesloten en zal pas vrijgelaten worden als ze het samen met de andere monsters in de

89

gevangenis opneemt tegen de aliens die de aarde willen verwoesten. Susan leert hierdoor haar krachten kennen, en het onzekere meisje verandert in een zelfzekere vrouw. De stem werd ingesproken door de actrice Veerle Baetens. 4.2.15.2 Analyse Susan heeft een totaalpercentage van 7,34%. Wanneer we haar vergelijken met de andere personages, kunnen we besluiten dat ze niet zoveel tussentaalkenmerken gebruikt. De fonologische kenmerken zorgen voor bijna 6%, en vooral de h-procope komt veel voor. De tweede plaats is weggelegd voor de aanpassing van de auslaut –t tot –d voor een vocaal, en niet voor de apocope/syncope van de functie- en inhoudswoorden, in tegenstelling tot alle andere personages. Morfologische kenmerken waren daarentegen zeldzaam: enkel de verbuiging van de lidwoorden werd meermaals geteld. Bij de lexicale kenmerken konden drie Engelse woorden vastgesteld worden, waaronder „cyborg‟. Syntactische kenmerken waren echter afwezig. Haar taalgebruik leunt dan ook dichter aan bij de informele standaardtaal dan bij de tussentaal. We geven een voorbeeld: Susan:

Als je me nu drie weke geleden had gevraagd om een reusachtige robot te verslaan, dan had ek gezegd: nee, bedankt. Maar ik deed het! Ik! „k geloof et nog niet! „K bedoel, zage jullie hoe sterk ik was? Er is dus geen pot ter wereld die ik nie ope krijg, é.

Op het vlak van code-switching merkten we een aantal gevallen van emotionele codewisseling op. Wanneer het personage angstig of kwaad is, stijgt het aantal tussentalige kenmerken. Het volgende fragment is een voorbeeld hiervan: Susan wordt wakker tussen andere monsters: Susan:

O god, zeg mij asjeblief dat tit nied echt is. Zeg me dat ik een zenuwinzinking had op mijn trouwdag en dad ik in de psychiatrie zit en dat te medicatie mij doet hallucineren. Elke kamer eefd een deur. Der moet een deur zijn! Waar is de deur? Iemand, alsjeblieft. Ik hoor ier nie te zijn. Laat mij der uit!

In het volgende fragment krijgt Susan te horen dat ze tegen een enorm ruimtewezen zal moeten vechten, waarop ze panikeert: Susan:

Je vertelde ons niet dad ij zo immens was. Wacht, nee, blijf ier!

90

Daar kan ik nie tege vechte… ik kan zelfs nie…ik… ik eb nooit. Ik yperventileer. Ne papiere zak, vlug! We merkten ook dat wanneer ze verdrietig is, ze de neiging heeft om over te schakelen naar de standaardtaal. In het volgende voorbeeld krijgt Susan te horen dat ze nooit meer naar buiten kan, maar ze krijgt als troost een poster met daarop een katje in een boom: Susan:

Maar ik wil geen poster, ik wil een echt katje, dat in een echte boom hangt. Ik wil naar huis!

Het taalgebruik van dit personage wordt dus sterk beïnvloed door haar emoties.

4.3 Algemene cijfers Nadat we alle personages apart bekeken, gaan we in wat volgt kort in op de geanalyseerde tussentaalkenmerken. We bekijken welke kenmerken vaak voorkwamen en welke zo goed als afwezig waren. Daarna proberen we uit deze gegevens enkele conclusies te trekken. Allereerst bekijken we welke categorieën het sterkst vertegenwoordigd waren. We berekenden voor elke categorie het gemiddelde percentage aan tussentaal over alle personages heen. De resultaten goten we in een tabel: categorie

gemiddeld %

fonologische kenmerken

10,74

morfologische kenmerken

2,50

lexicale kenmerken

0,44

syntactische kenmerken 2

0,12

syntactische kenmerken 1

0,02

Tabel overzicht categorieën

Uit de bovenstaande tabel kunnen we duidelijk afleiden dat de fonologische kenmerken vaker aan bod kwamen dan de andere. Met een gemiddelde van 10,74% steekt deze categorie er met kop en schouders bovenuit. Dit is echter een verwacht resultaat. We vermeldden immers al in hoofdstuk 3 dat de fonologische kenmerken niet exclusief in de tussentaal gebruikt worden; ze

91

komen ook frequent voor in de informele variant van de standaardtaal. Verder zien we dat de morfologische kenmerken, die veel typischer zijn voor tussentaal, op de tweede plaats staan. De lexicale kenmerken staan op de derde plaats en de syntactische kenmerken worden het minst gebruikt. De percentages van de laatste drie categorieën liggen een stuk lager dan die van de fonologische kenmerken. Dit betekent echter niet dat deze kenmerken niet voorkomen. In wat volgt bekijken we de verschillen tussen de kenmerken meer in detail en proberen zo na te gaan of de morfologische, lexicale en syntactische kenmerken echt wel zo weinig gebruikt worden als de bovenstaande tabel laat uitschijnen. 4.3.1 Meest/minst gebruikte kenmerken Om na te gaan welke kenmerken het frequentst voorkwamen in de transcripties van de personages, goten we de tien meest voorkomende kenmerken in een tabel28. cat.

kenmerken

gemiddeld % aantal pers.

1

fon

H-procope

4,78

15

2

fon

apocope en syncope bij functie- en inhoudswoorden

3,95

15

3

morf

afwijkend gebruik van persoonlijke voornaamwoorden (ge/gij)

0,96

10

4

fon

auslaut -t wordt -d voor vocalen

0,91

15

5

fon

apocope van eind-schwa voor vocaal

0,5

15

6

fon

progressieve i.p.v. regressieve assimilatie

0,38

15

7

morf

verbuiging van de lidwoorden en telwoorden

0,36

8

8

morf

verkleinwoorden op ke/ske/eke

0,23

8

9

morf

verbuiging van de bezittelijke en aanwijzende voornaamwoorden

0,22

6

10

lex

onomasiologische alternatieven en lexicale afwijkingen

0,22

10

Lijst meest voorkomende kenmerken

Uit de bovenstaande tabel blijkt duidelijk dat de top tien van de meest voorkomende kenmerken niet uitsluitend uit fonologische kenmerken bestaat. Zoals verwacht voeren de h28

Een volledige tabel kan teruggevonden worden in bijlage 5

92

procope en de apocope/syncope van functie- en inhoudswoorden de boventoon. Deze kenmerken werden ook door alle personages gebruikt. Op de derde plaats staat echter al meteen een morfologisch kenmerk: de ge/gij-vorm, die vaak als hét kenmerk van tussentaal wordt opgevat. Ook de verbuiging van de lid- en telwoorden, diminuering met -ke/-ske/-eke en de verbuiging van de bezittelijke en aanwijzende voornaamwoorden zijn in de tabel terug te vinden. De fonologische kenmerken lijken dan toch niet zo allesoverheersend te zijn. Er is zelfs een lexicaal kenmerk terug te vinden in de top tien: de onomasiologische alternatieven en lexicale afwijkingen worden nog relatief vaak gebruikt. Wanneer we dan echter gaan onderzoeken door hoeveel personages de kenmerken gebruikt werden, moeten we constateren dat de kenmerken die in alle transcripties voorkwamen enkel en alleen uit de fonologische groep kwamen. Er was geen enkel morfologisch kenmerk dat bij meer dan tien personages voorkwam. Het gaat hier over de ge/gij-vorm. Vooral de verbuiging van de bezittelijke en aanwijzende voornaamwoorden lijkt minder op zijn plaats in de lijst. Dit morfologische kenmerk werd immers maar door zes personages gebruikt, terwijl de andere morfologische kenmerken29 bij minstens zeven personages voorkwamen. Dit kenmerk verschijnt in de tabel omdat de zes personages bij wie het verscheen dit dan ook zeer frequent gebruikten. Daarnaast moeten we ook vermelden dat het fonologische kenmerk „der/derover‟ door elf personages gebruikt werd, en het kenmerk van de Engelse woorden bij twaalf personages opgemerkt werd. Ze staan echter niet in de lijst omdat de personages deze kenmerken vaak niet meer dan twee of driemaal gebruikten. Wat opvalt is dat er geen syntactisch kenmerk te bespeuren valt in de tabel. Het meest gebruikte syntactische kenmerk was de subjectsreduplicatie, die in de rangschikking pas op plaats 17 terugkomt. Dit kenmerk werd door vijf personages gebruikt. Alle andere syntactische kenmerken kwamen bij minder dan drie personages voor.

29

Zie bijlage 5

93

We geven een overzicht van de minst gebruikte kenmerken: cat.

kenmerken

gemiddeld % aantal pers.

20

morf

diminuering van bijwoorden met -(e)ke(s) zoals efkes

0,04

7

21

fon

invoegen van klanken/lettergrepen

0,04

7

22

lex

tussenwerpsels

0,04

4

23

synt 1

redundant/expletief en versterkend gebruik van dat bij vgw en vnw

0,01

2

24

synt 2

dubbele negatie

0,01

3

25

synt 1

geen -s bij adjectieven na iets, veel, ...

0,01

2

26

fon

apocope auslaut-d in werkwoordstammen eindigend op /nd/

0,00

1

27

lex

archaïsmen

0,00

1

28

synt 2

afwijkend gebruik van voornaamwoorden

0,00

1

29

synt 2

afwijkende voegwoordconstructies van vergelijking

0,00

1

Lijst minst gebruikte kenmerken

In de tabel met de tien minst voorkomende kenmerken staan een aantal fonologische kenmerken die niet frequent voorkwamen in het corpus. Het gaat over de invoeging van klanken/lettergrepen en de apocope van de eind -d in werkwoordstammen op -nd. Dit laatste kenmerk werd enkel door het personage Cody gebruikt. De invoeging van klanken/lettergrepen kwam wel nog bij zeven personages voor, maar deze gebruikten dit kenmerk zelden meer dan twee keer. Daarnaast werd ook het morfologisch kenmerk van de diminuering van de bijwoorden nog bij zeven personages opgemerkt, maar ook hier telkens maar een enkele keer. Alle andere kenmerken in de tabel kwamen maar bij een beperkt aantal personages voor. Voor het kenmerk van de tussenwerpsels was dit echter niet verwonderlijk; we analyseerden er immers maar twee. Bij de andere kenmerken zijn de lage aantallen moeilijker te verklaren. En daarnaast waren er ook kenmerken waarvan we in het gehele corpus geen spoor terugvonden.

94

We geven een overzicht van de niet-voorkomende kenmerken: kenmerken

cat.

1

afwijkende bezittelijke voornaamwoorden

morf

2

afwijkende meervouden

morf

3

hypercorrecties

lex

4

persoonsnamen op -er

lex

5

gebruik van het aanwijzend voornaamwoord zo'n in plaats van zulke

lex

6

gebruik van vanals in plaats van zodra

lex

7

fout tegen het enkelvoud/meervoud bij tijdsaanduidingen

lex

8

consecutieve en finale dat-zinnen

synt 1

9

hulpwerkwoord moeten in hypothetische zinnen

synt 1

10

voorzetsels in plaats van achterzetsels

synt 1

11

doorbreking werkwoordelijke eindgroep

synt 1

12

beknopte bijzin +te-infinitief ingeleid door voor/van in plaats van om

synt 1

13

werkwoorden zonder te

synt 1

14

afwijkend gebruik van gaan

synt 1

15

het gebruik van lidwoorden bij persoonsnamen

synt 2

16

presentatief 't in plaats van er

synt 2

17

afwijkend gebruik van voornaamwoorden die/dat

synt 2

18

redundant gebruik van geworden/geweest in passieve zinnen

synt 2

19

gebruik van congruerend voegwoord

synt 2

20

als in afhankelijke vragen

synt 2

21

rechtse plaatsing van het negatiepartikel niet

synt 2

22

als als voegwoord van tijd

synt 2

Lijst niet voorkomende kenmerken

4.3.2 Conclusie Uit de voorgaande gegevens kunnen we een aantal dingen afleiden. Ten eerste is het duidelijk dat de fonologische kenmerken zeer goed vertegenwoordigd zijn. Dit was echter verwacht, aangezien deze kenmerken eigen zijn aan de spreektaal in Vlaanderen. En aangezien er in tekenfilms, net zoals bij de meeste fictieprogramma‟s, naar een zo realistisch mogelijk taalgebruik wordt gestreefd, is dit een logisch resultaat. We kunnen echter niet ontkennen dat

95

er wel degelijk kenmerken voorkwamen die typisch waren voor tussentaal. Het gaat hier dan meestal om de morfologische kenmerken en een enkele keer om een lexicaal kenmerk. De syntactische kenmerken zijn echter ver in de minderheid. De meeste geanalyseerde kenmerken kwamen zelfs helemaal niet voor in de transcripties. Nu is het wel zo dat syntactische kenmerken sowieso minder opvallen dan de fonologische en morfologische, maar de extreem lage aantallen lijken op meer te wijzen. Daarnaast valt het ook op dat de syntactische kenmerken die wel vaak voorkwamen vaker uit de tweede groep syntactische kenmerken kwam en dus typischer zijn voor tussentaal. De kenmerken die volgens De Ridder (2007) ook in spreektaal voorkwamen, waren in de minderheid. We zouden dit kunnen verklaren door het proces van nasynchronisatie. De stemacteurs krijgen immers een vertaling van de oorspronkelijke Engelse tekst, die in het Standaardnederlands wordt uitgeschreven. Er staan dus in deze vertaling geen syntactische fouten, en de acteurs zullen dan ook veel minder geneigd zijn om de constructie van een zin aan te passen wanneer ze deze in de juiste vorm van buiten hebben geleerd. Wanneer er dan beslist wordt om voor een tussentalige variëteit te kiezen, zullen de morfologische en fonologische kenmerken veel sneller aangepast worden dan de syntactische. Dit verklaart ook waarom er zo weinig lexicale kenmerken opduiken in het corpus. De kenmerken die De Ridder (2007) aanduidt als typisch voor de informele standaardtaal in Vlaanderen, namelijk de onomasiologische alternatieven en lexicale afwijkingen en de Engelse woorden, komen wel relatief vaak voor. De andere kenmerken, die De Ridder ook wel onder de noemer „taalfouten‟ plaatst, zijn zo goed als afwezig in het corpus. En aangezien ook deze niet zullen voorkomen in de oorspronkelijke vertaling, is dit een logisch resultaat. Daarnaast kunnen we uit de bovenstaande tabellen ook afleiden dat er grote verschillen zitten tussen de verschillende personages. Dit bekijken we in het volgende hoofdstuk van naderbij.

96

5

Sociolinguïstisch onderzoek

5.1 Inleiding Wanneer we de totaalpercentages van alle personages naast elkaar gaan plaatsen, merken we duidelijk dat er grote verschillen zitten tussen die personages.

overzicht totaalcijfers per personage 30 25 20 15 10 5 0

In wat volgt proberen we een verklaring te vinden voor deze verschillen aan de hand van sociolinguïstische parameters. We gaan met andere woorden na of het geslacht, de leeftijd en de sociale klasse van de personages invloed hebben op hun taalgebruik. We zullen deze drie parameters van dichtbij bekijken en we voegen er daarnaast nog twee aan toe: de „menselijkheid‟ van het personage en de rol die hij of zij in de film uitoefent. De volledige lijst van de personages is terug te vinden in 3.1.1. We moeten hierbij opmerken dat we werken met een beperkt aantal personages. De resultaten geven dus niet altijd een even correct beeld van de realiteit. We menen echter dat er een aantal opvallende zaken af te leiden zijn.

5.2 Geslacht Een eerste sociolinguïstische parameter die we onderzochten was het geslacht van de personages. We berekenden het gemiddelde van de vrouwelijke personages Dory, Rapunzel, Helen, Fiona, Susan en Lilo en vergeleken dit cijfer met dat van de mannelijke personages Marlin, Cody, Mikey, Carl, Russell, Flynn, Bob, Shrek en Ezel. Ondanks het feit dat de vrouwelijke personages in de minderheid zijn – vrouwelijke hoofdpersonages komen in het

97

algemeen veel minder aan bod – kunnen we toch een merkbaar verschil tussen deze twee groepen waarnemen:

totaalcijfers volgens geslacht

16 14 12 10 8 6 4 2 0 M

V

De grafiek geeft duidelijk weer dat de vrouwelijke personages veel minder tussentalig spreken dan de mannelijke personages. Deze laatste hebben een gemiddeld tussentaalpercentage van 14,74%, terwijl dit bij de vrouwen „maar‟ 8,14% is. Wanneer we de vrouwelijke personages dan apart gaan bekijken, merken we dat het personage Dory hier voor een vertekend beeld zorgt. Met haar tussentaalpercentage van 18,02% duwt ze het gemiddelde de hoogte in; de andere vrouwen schommelen zo rond de 6%. Dit kan verklaard worden door de rol van „humoristische sidekick‟ die dit personage doorheen de film aanneemt. We komen hierop later terug30. We kunnen echter voorzichtig stellen dat het geslacht van het personage wel degelijk invloed uitoefent op het taalgebruik van het personage. Dit kunnen we in verband brengen met de resultaten die Impe en Speelman (2007) verkregen bij hun onderzoek naar attitudes over taal. Toen bleek dat een man die tussentaal spreekt succesvoller, sociaal attractiever en intelligenter overkomt dan een vrouw die dezelfde taalvariëteit hanteert. Bij vrouwen wordt tussentaal met andere woorden minder aanvaard dan bij mannen. In dat geval geven de tekenfilms een accuraat beeld van de realiteit.

30

Cf. infra 5.6

98

5.3 Leeftijd Om het aspect „leeftijd‟ te onderzoeken, deelden we de personages in in vijf verschillende leeftijdscategoriën. Zo plaatsten we Russell en Lilo bij de kinderen. Ezel, Shrek, Fiona, Marlin, Dory, Mikey, Bob, Helen en Susan brachten we onder bij de volwassenen. De gepensioneerde Carl deelden we in bij de bejaarden. De overige personages waren echter niet zo gemakkelijk in een categorie te plaatsen. Ze waren duidelijk nog niet volwassen, maar ze konden ook niet bij de kinderen geplaatst worden. Uiteindelijk kozen we ervoor om Cody, Flynn en Rapunzel het etiket „jongvolwassene‟ mee te geven Dit leverde uiteindelijk de volgende grafiek op:

totaalcijfers volgens leeftijd 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 kind

jongvolwassene

volwassene

bejaarde

De resultaten in deze grafiek geven aan dat de volwassenen met een percentage van 13,02% tussentaliger spreken dan de kinderen, de jongvolwassenen en de bejaarden, alhoewel het verschil tussen deze groepen klein is. De kinderen en de bejaarden lijken het minst tussentalig, met gemiddelde percentages van respectievelijk 8,82% en 9,71%. Het gemiddelde van de jongvolwassenen bedraagt 12,38%. Deze percentages moeten echter gerelativeerd worden. Ten eerste was de groep volwassenen veel groter dan de andere groepen. De groep van bejaarden bestond daarnaast maar uit een enkel personage, en is dus nauwelijks representatief voor deze leeftijdsgroep. Daarnaast merken we dat het personage Cody een vertekend beeld geeft bij de jongvolwassenen. We

99

vermeldden al eens dat in de film Surf’s Up een zeer eenzijdig beeld van de maatschappij wordt weergegeven, wat resulteerde in een enorm hoog tussentaalpercentage. Ook deze groep kan dus niet echt representatief genoemd worden. Om na te gaan of het aspect „leeftijd‟ invloed uitoefent op het taalgebruik van de personages, is dus verder onderzoek met meerdere personages nodig.

5.4 Sociale klasse We kozen ervoor om de personages in te delen in drie verschillende klasse: de lage klasse, de middenklasse en de hoge klasse. Zo deelden we prinsessen in bij de hoge klasse. Voor de andere personages baseerden we ons op de materiële bezittingen die de personages bezaten (een huis, auto, …). De dief Flynn, de oger Shrek en zijn kompaan Ezel behoorden dan duidelijk tot de lage klasse. Personages als Marlin en Carl, die niet veel rijkdom kennen maar ook geen problemen hebben om te overleven, deelden we in bij de middenklasse. Ook hier waren echter niet alle personages even gemakkelijk bij een klasse in te delen. Een tekenfilm geeft immers niet altijd een zeer uitgebreide typering van de personages. Zo twijfelden we aan de sociale klasse van Bob en Helen. Omdat ze echter twee auto‟s hebben en een groot huis, besloten we ze bij de hoge klasse in te delen. De gemiddelde resultaten worden weergegeven in de volgende grafiek:

totaalcijfers volgens sociale klasse

20,00 18,00 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 lage klasse

middenklasse

hoge klasse

100

De bovenstaande grafiek geeft duidelijk een verschil weer tussen de sociale klassen: hoe hoger de klasse, hoe minder tussentaalkenmerken er gebruikt worden. De hoge klasse lijkt zich dus als het ware te profileren door de meer prestigieuzere varianten in het taalcontinuüm te gebruiken. Het gemiddelde tussentaalpercentage van deze klasse bedraagt amper 5,57%. De personages uit de middenklasse spreken iets tussentaliger dan de hoge klasse; het gemiddelde percentage is bij hen 11,05%. De lage klasse heeft echter het hoogste percentage: de personages uit deze klasse spreken hebben een gemiddeld tussentaalpercentage van maar liefst 18,95%. Net zoals bij de parameter „geslacht‟ lijken de tekenfilms ook hier een accuraat beeld van de werkelijkheid te geven.

5.5 Mens vs. Dier/monster Een typisch kenmerk van tekenfilms is dat er een fictionele wereld opgeroepen wordt die zeer ver van de realiteit verwijderd kan zijn. Zo stelde ongeveer de helft van de personages geen mens voor, maar een dier/monster. Het leek ons interessant om na te gaan of dit aspect invloed heeft op het taalgebruik van een personage. De indeling in twee groepen leverde weinig problemen op. Enkel aan prinses Fiona, die een metamorfose ondergaat van mens naar oger, kon getwijfeld worden. Aangezien haar karaktereigenschappen niet veranderen na haar gedaantewisseling, besloten we haar als een menselijk wezen te beschouwen.

mens vs. dier/monster

20,00

18,00 16,00 14,00 12,00 10,00

8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 mens

dier/monster

101

Uit de grafiek blijkt dat het verschil tussen beide groepen zeer groot is. Zo bedraagt het gemiddelde tussentaalpercentage bij de mensen 6,91%, wat niet zo heel veel is. Het gemiddelde percentage bij de dieren/monsters bedraagt daarentegen 19,89%. De nietmenselijke wezens hanteren dus duidelijk veel meer tussentalige kenmerken dan de mensen. Dit kunnen we verklaren door het feit dat het personage van een dier/monster zich er beter toe leent om tussentaal te gaan incorporeren in een film. Het publiek identificeert zich immers veel makkelijker met de menselijke wezens, aangezien deze veel dichter bij hun eigen realiteit staan. De kijkers verwachten dus van deze personages dat ze een taalvariëteit gebruiken die overeenstemt met wat zij in hun dagelijkse leven horen. En aangezien filmmakers een zo groot mogelijk publiek willen bereiken, zullen ze dus voor een redelijk neutrale variant kiezen. Met een niet-menselijke personage gaan kijkers zich echter veel minder identificeren, aangezien sprekende dieren/monsters in hun dagelijkse leven niet voorkomen. De stemregisseur heeft dus meer vrijheid om een taalvariëteit te kiezen zonder het risico te lopen dat een deel van zijn publiek zal afhaken.

5.6 Rol van het personage Tijdens het analyseren van de transcripties viel op dat een bepaald type personage een aantal keer terugkwam. Het gaat hier over de personages die de rol van „humoristische sidekick‟ aannemen. Onder deze noemer plaatsten we de personages wiens enige taak het was te zorgen voor de komische noot in de film. Bij deze personages, die weinig of geen persoonlijke ontwikkelingen doormaakten doorheen het verhaal, viel op dat hun tussentaalpercentages zeer hoog waren. Concreet gaat het over de personages Dory, Mikey en Ezel. In de volgende grafiek plaatsen we hen tegenover alle andere personages:

totaalcijfers volgens rol personage

20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 sidekick

hoofdrol

102

De rol van sidekick lijkt wel degelijk enige invloed uit te oefenen op het taalgebruik van het personage. Wanneer we de grafiek analyseren, zien we dat deze drie personages een gemiddeld tussentaalpercentage van 19,34% hebben, terwijl we voor alle andere personages samen een gemiddelde van 10,29% bekomen. Met andere woorden, deze drie personages spreken duidelijker tussentaliger dan de andere hoofdpersonages. We wijten dit aan de komische opzet van hun rol. Er werd immers al een aantal keer vermeld dat in humoristische programma‟s vaak gebruik gemaakt wordt van contrasten tussen verschillende taalvariëteiten om een grappig effect teweeg te brengen. En dit contrast vinden we ook terug bij de drie personages, die steeds de rol van gezel op zich nemen. Het taalgebruik van hun tegenspeler is dan ook steeds minder tussentaliger, hoewel het verschil tussen Shrek en Ezel niet zo groot is.

5.7 Stereotypes Uit het voorgaande kunnen we besluiten dat de verschillende sociolinguïstische parameters wel degelijk enige invloed hebben op het taalgebruik van de personages. Kort samengevat kunnen we voorzichtig besluiten dat vrouwelijke personages minder tussentaalkenmerken gebruiken dan mannelijke personages. Daarnaast lijken de hogere klassen meer te kiezen voor een taalvariëteit die dicht bij de standaardtaal ligt. Ook de rol en de menselijkheid van het personage lijken hun stempel te drukken op het aantal tussentaalkenmerken dat voorkomt bij een bepaald personage. Over de parameter „leeftijd‟ kunnen we echter geen uitsluitsel geven, aangezien onze gegevens hiervoor te beperkt bleken te zijn. We moeten hierbij echter nog een opmerking maken. Tijdens het analyseren van de films merkten we dat in tekenfilms vaak teruggegrepen wordt naar dezelfde personages. Hiermee bedoelen we dat een aantal personages dezelfde sociolinguïstische parameters hadden. Er vormden zich met ander woorden enkele stereotypen. Zo behoorde het merendeel van de vrouwelijke personages tot de hogere klasse of de middenklasse. Daarnaast waren ze ook allemaal menselijk, op één uitzondering na. De lagere klasse bestond dan weer voornamelijk uit mannelijke personages en bevatte ook de meeste niet-menselijke personages. Tenslotte kunnen we ook de rol van sidekick als een stereotype opvatten. Deze personages behoorden immers allemaal tot de lage- of (lagere) middenklasse en waren allemaal niet-menselijk. Twee van de drie personages waren ook mannelijk. Het personage Dory lijkt de enige grote uitzondering te zijn. Zij is het enige vrouwelijke personage dat behoort tot de lage klasse, is niet menselijk en vervult de rol van sidekick.

103

Deze bevindingen doen vermoeden dat de geanalyseerde tekenfilms maar een eenzijdig beeld geven van de realiteit. Een onderzoek met een groter aantal personages zou hierover uitsluitsel kunnen geven en is dus wenselijk.

104

6

Conclusie

De afgelopen jaren werden al een aantal onderzoeken uitgevoerd naar het taalgebruik dat in het Vlaamse medialandschap voorkomt. Daarbij werd ook al heel wat onderzoek verricht op het vlak van fictie. Zo analyseerden Geeraerts, Penne en Vanswegenoven (2000) de tussentaal van de Vlaamse soaps Thuis en Familie en bekeek De Ridder (2007) het taalgebruik in humorprogramma‟s van nabij door de fictieve televiesiereeks In De Gloria te ontleden. In deze scriptie onderzochten we het gebruik van tussentaal in een specifiek subgenre van fictie: de tekenfilm. We vonden het interessant om het taalgebruik van deze te analyseren aangezien ze een aantal typische eigenaardigheden hebben die niet eigen zijn aan andere fictieprogramma‟s. Zo wordt in een tekenfilm vaak een fictionele wereld opgeroepen die mijlenver van de realiteit verwijderd is. Sprekende dieren, magische krachten en superhelden vormen hierbij eerder een regel dan een uitzondering. Daarnaast wordt nergens anders in de Vlaamse televisiewereld gebruik gemaakt van nasynchronisatie. We probeerden dan ook na te gaan hoe het taalgebruik in dit genre eruitziet en of de typische kenmerken van de tekenfilm hierop invloed uitoefenen. In de praktijk selecteerden we vijftien personages uit in totaal tien verschillende films, waarbij we streefden naar personages met verschillende sociolinguïstische parameters. We overlopen in wat volgt nog even wat we in deze scriptie hebben gedaan en formuleren enkele conclusies. In het eerste hoofdstuk gingen we na hoe het Vlaamse taallandschap er nu precies uitziet en wat tussentaal nu net is. We leerden dat het huidige taallandschap in Vlaanderen de vorm aanneemt van een continuüm, met aan het ene einde de dialecten en aan de andere kant de Belgische variant van de Nederlandse Standaardtaal. Hiertussen bevinden zich een heleboel tussenvarianten, die kenmerken van zowel de ene als de andere pool hebben. Dit continuüm wordt als een logisch gevolg beschouwd van de taalgeschiedenis, waarbij geprobeerd werd om de dialecten uit te roeien en deze te vervangen door de standaardtaal. Alle tussenvariëteiten werden dan beschouwd als overgangsfases. De laatste decennia lijken deze tussentalen zich echter meer en meer te stabiliseren, waardoor de evolutie richting standaardtaal vertraagd en volgens sommigen zelfs stopgezet werd. Voor de voorstanders van de standaardtaal is deze zich stabiliserende tussentaal een doorn in het oog, anderen vatten deze ontwikkeling op als een logisch gevolg van de taalgeschiedenis. De meningen over de toekomst van de tussentaal bleken verdeeld te zijn, al wordt over het algemeen aangenomen

105

dat het taallandschap in Vlaanderen zich steeds meer zal verwijderen van dat van onze Noorderburen. Om de tussentaal in tekenfilms te kunnen bestuderen, hadden we nood aan een beeld van de relatie tussen de tussentaal en televisie. We ondervonden dat deze steeds meer een vaste stek verovert op de Vlaamse beeldbuizen. Zelfs bij de VRT, die zich profileert als de norm voor de Belgische variant van de Nederlandse standaardtaal, duikt de tussentaal steeds meer op in fictieprogramma‟s. De verschillende zenders zien zich immer genoodzaakt om in te spelen op de verwachtingen van de kijkers, die een realistisch beeld van de huidige taalrealiteit verwachten. Vervolgens bekeken we ook het genre van de tekenfilm van naderbij, waaruit we besloten dat de producenten van animatiefilms zich niet enkel op kinderen richtten, maar een veel breder publiek proberen te bereiken. In Vlaanderen kunnen we dit besluiten uit de keuze van de stemacteurs, die vaak zo gekozen worden dat er een humoristisch effect teweeg gebracht werd. Ook de keuze van de taalvariëteiten leek in te spelen op het komische effect van contrasten. Daarom deelden we dit genre in bij de humorprogramma‟s. We gingen daarnaast ook na hoe het proces van nasynchronisatie er nu net uitziet, waarbij we te weten kwamen dat de afzetmarkt in België redelijk klein is. Professionele stemacteurs zijn zeldzaam, en er wordt vaak gekozen voor een bekende Vlaming. De tekenfilms proberen tenslotte ook een evenwicht te vinden tussen de verstaanbaarheid van de personages en het humoristische effect van een taalvariëteit. In het derde hoofdstuk overliepen we nauwkeurig de methodologie die we toepasten in dit onderzoek. Zo werd de keuze van de films en de personages overlopen. We stelden ook een lijst op met de mogelijke kenmerken van tussentaal, wat geen sinecure bleek. De grenzen van tussentaal zijn immers niet duidelijk en vele van de tussentalige kenmerken die we onderzochten bleken ook in de informele variant van de standaardtaal voor te komen. De lijst baseerden we op de lijsten die door De Ridder (2007) en Saey (2010) gebruikt werden in hun onderzoek naar tussentaal. We deelden de kenmerken in in vijf verschillende groepen. De fonologische en lexicale kenmerken bleken niet eigen te zijn aan tussentaal; deze komen namelijk ook frequent in de spreektaal voor. De morfologische kenmerken waren dan wel veel typischer voor de tussentaal. De syntactische kenmerken deelden we daarnaast nog eens in in een groep met kenmerken die ook in de spreektaal voorkomen en een groep met typische tussentaalkenmerken.

106

In het vierde hoofdstuk analyseerden we dan de transcripties die we van de personages maakten. We merkten vooral op dat er grote verschillen zaten tussen het taalgebruik van de verschillende personages. We besloten daarom dat deze van naderbij dienden bekeken te worden, wat aanleiding gaf tot het sociolinguïstische onderzoek in hoofdstuk 5. We probeerden voor elk personage ook na te gaan of hij/zij aan codewisseling deed. Uit de resultaten kunnen we concluderen dat vooral de emotionele codewisseling frequent voorkwam. Dit was te verwachten, aangezien tekenfilms veel actiescènes bevatten en de hoofdpersonages doorgaans heel wat emotionele ontwikkelingen doormaken. Van tekstuele en situationele codewisseling vonden we wel voorbeelden terug, maar deze bleken in de minderheid. Ook code-switching waarmee een humoristisch effect bekomen wil worden, kwam haast nooit voor. Dit laatste was een onverwacht resultaat voor een genre dat zo op amusement gefocust is. We kunnen dit echter verklaren door het feit dat het humoristische contrast meestal verzorgd wordt door de nevenpersonages. Deze komen immers veel minder aan bod, waardoor de kans veel kleiner is dat ze de kijkers irriteren. Wanneer we dan de algemene cijfers van de tussentaalkenmerken bekeken, bleek dat voornamelijk de fonologische en lexicale kenmerken die ook in de informele variant van de standaardtaal voorkomen, zeer duidelijk aanwezig waren. Daarnaast werden ook veel morfologische tussentaalkenmerken opgemerkt. Deze cijfers kwamen goed overeen met de bevindingen van De Ridder. We kunnen dus besluiten dat ook in tekenfilms een realistisch beeld van de tussentaal wordt gegeven. De syntactische kenmerken waren echter zo goed als afwezig, wat wel een verrassend resultaat was. We verwachtten wel dat deze kenmerken in de minderheid zouden zijn, maar er werden maar een aantal attestaties teruggevonden. We verklaarden dit door het proces van nasynchronisatie. De stemacteurs krijgen immers op voorhand een uitgeschreven tekst in de standaardtaal. Ze zullen dan ook minder geneigd zijn om syntactische veranderingen door te voeren, aangezien deze veel duidelijker naar voor komen dan de fonologische en morfologische. De afwezigheid van de lexicale kenmerken die De Ridder (2007) als „taalfouten‟ bestempelt, wijten we eveneens hieraan. Aangezien we tijdens de analyses ondervonden dat de tussentaalpercentages heel veel van elkaar verschilden, probeerden we hiervoor in het vijfde hoofdstuk een verklaring te vinden. We bekeken de verschillende personages van naderbij en ondervonden dat deze in verschillende groepen konden ingedeeld worden. We gingen dan ook na of de sociolinguïstische parameters „geslacht‟, „leeftijd‟ en „sociale klasse‟ invloed hadden op het

107

taalgebruik van de personages. Over de invloed van de leeftijd konden we geen uitsluitsel geven, aangezien de meeste personages volwassen waren. Een onderzoek met meer personages zou hier dus interessant kunnen zijn. De factoren „geslacht‟ en „sociale klasse‟ schenen wel enige invloed uit te oefenen op het tussentaalpercentage van de personages. Zo gebruikten vrouwen in het algemeen minder tussentaalkenmerken dan mannen. De hogere sociale klassen bleken ook een taalgebruik te hebben dat dicht aansluit bij de standaardtaal. Zij gebruikten dus minder tussentaalkenmerken dan de middenklasse en veel minder dan de lage klasse. Deze bevindingen komen overeen met de attitudes van de Vlamingen over taal. Ook op dit vlak lijken de tekenfilms een accuraat beeld te geven van de realiteit. Wij voegden hier nog twee extra parameters aan toe. Zo bleek de 'menselijkheid' van het personage veel invloed te hebben op hun taalgebruik. De personages die een dier of een monster voorstelden hadden een veel hoger gemiddeld percentage dan de personages die menselijk waren. Wij vermoeden dat omdat deze eerste groep personages verder verwijderd zijn van de realiteit, de filmmakers meer vrijheid hebben in de keuze van de taalvariëteiten. Het publiek zal zich immers gemakkelijker identificeren met een menselijk wezen, waardoor deze een neutraler taalgebruik aangemeten krijgen om zoveel mogelijk kijkers aan te spreken. Daarnaast merkten we ook dat een drietal personages ongeveer dezelfde rol aannamen. We plaatsten hen onder de noemer „humoristische sidekick‟, aangezien hun voornaamste rol eruit bestond een komisch tegenwicht te vormen tegen een ander hoofdpersonage. Ze maakten dan ook weinig emotionele ontwikkelingen door. Uit de resultaten bleek dat de personages in deze rol veel meer tussentaalkenmerken gebruiken dan de andere hoofdpersonages. In dit geval worden de tussentaalkenmerken dus wel degelijk met het oog op humor gebruikt. We merkten tijdens de sociolinguïstische analyse echter op dat in de tekenfilms die wij analyseerden een aantal personages sterk op elkaar leken. Met andere woorden, er kwamen een aantal stereotypes terug. Zo waren de meeste vrouwen menselijk en bleken dan ook nog eens tot de hogere klassen te behoren. Aangezien we „maar‟ een tiental films analyseerden, konden we niet besluiten of dit toevallig was of niet. Een onderzoek met meer gevarieerde personages zou hierover uitsluitsel kunnen geven.

108

Samengevat kunnen we uit de analyses van de tussentaalkenmerken en de codewisseling besluiten dat de tussentaal die in tekenfilms gebruikt wordt redelijk realistisch is. Er wordt zoveel mogelijk geprobeerd om een taalvariëteit te gebruiken die overeenkomt met het personage in het algemeen en de situatie waarin deze zich bevindt in het bijzonder. Zo tracht men ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk mensen zich met dit personage zullen identificeren. Daarnaast kunnen we concluderen dat in een tekenfilm de taalvariëteiten ook gebruikt worden om een humoristisch effect te bekomen.

109

BIBLIOGRAFIE AUMAN, S. (2009) 'En op de zevende dag was er tussentaal: een onderzoek naar het gebruik van de Nederlandse standaardtaal, Vlaamse tussentaal en codewisseling in De zevende dag.' Niet-gepubliceerde licenciaatsverhandeling. Ugent. BARREDO, I.M. (1997) „Pragmatic functions of code-switching among Basque-Spanish bilinguals‟. In: Actas do i simposio internacional sobre o bilingüismo: 528-541. BELL, A. (1984) „Language style as audience design‟. In: Language in society 13: 145-204. BRANDT, E. (2001) „Kinderen over nieuws voor kinderen: een onderzoek bij Vlaamse 10tot 12-jarigen naar de wenselijkheid van een jeugdjournaal. Licenciaatsverhandeling. Ugent. CAJOT, J. (1999) „Vlaanderens eeuwige weg naar een standaardtaal‟. In : Bedrijfsbeheer en Taalbedrijf. Jubileumboek 30 jaar VLEKHO. Brussel: 367 - 379 CAJOT, J. (2000), „De omgangstaal van Vlaanderen‟. In: Over Taal, 39 (1), p. 3-6. DEBRABANDERE, F. (2005) „Het echec van de ABN-actie in Vlaanderen‟. In: Nederlands van nu 53: 27-31. DE CALUWE, J. (2000) „Belgisch Nederlands versus Nederlands Nederlands‟. In: J. De Caluwe, M. Devos & J. Taeldeman (red.), Het taallandschap in Vlaanderen. Gent: Academia Press: 49-58. DE CALUWE, J. (2002), "Tien stellingen over functie en status van tussentaal in Vlaanderen." In: De Caluwe, J. et al. (reds.): Taalvariatie en taalbeleid. Bijdragen aan het taalbeleid in Nederland en Vlaanderen. Antwerpen / Apeldoorn: Garant, p. 57-67. DE CALUWE, J. (2006) „Tussentaal als natuurlijke omgangstaal in Vlaanderen‟. In: J. De Caluwe & M. Devos (red.), Structuren in talige variatie in Vlaanderen. Themanummer van Studia Germanica Gandensia, Gent: Academia Press: 19-34. DE LAERE, T. (2006) „Tussentaal THUIS gesproken. Een sociolinguïstische studie van de trajecten en performances van Vlaamse soapacteurs‟. Niet-gepubliceerde licentiaatsverhandeling. Universiteit Gent.

110

DE RIDDER, F. (2007) „Vlaamse tussentaal op televisie: een analyse van het fictieve reportageprogramma In De Gloria‟. Niet-gepubliceerde licentiaatsverhandeling. Universiteit Gent. DHOEST, A. (2004), De verbeelde gemeenschap. 50 jaar Vlaamse tv-fictie en de constructie van een nationale identiteit., Leuven: Universitaire pers. DEVOS, M. (2000), „Taalsituatie en taalontwikkeling in Vlaanderen‟. In: De Caluwe, J. / Devos, M. / Taeldeman, J.(red.): Het taallandschap in Vlaanderen. Gent: Academia Press, p. 1-12. EVERAERT, S. (1998), De opmars van tussentaal. Een onderzoek naar registervariatie bij de Openbare Omroep. Niet-gepubliceerde licentiaatsverhandeling. Universiteit Gent. GEERAERTS, D. (1999), „Hoe gans de taal is het volk?‟ In: Over Taal, 38 (2), p. 30-34. GEERAERTS, D. / PENNE, A. / VANSWEGENOVEN, V. (2000), „Thuis-taal en Familietaal: taalgebruik in Vlaamse soaps‟. In: Met taal om de tuin geleid. Opstellen voor Georges De Schutter. S. Gillis, J. Nuyts, J. Taeldeman (reds.), UIA, blz. 161-170. GEERAERTS, D. (2001) „Een zondagspak? Het Nederlands in Vlaanderen: gedrag, beleid, attitudes‟. In: Ons Erfdeel 44: 337-344. GEERAERTS, D. (2002) „Rationalisme en nationalisme in de Vlaamse taalpolitiek. In: De Caluwe, J. et al. (reds.): Taalvariatie en taalbeleid. Bijdragen aan het taalbeleid in Nederland en Vlaanderen. Antwerpen / Apeldoorn: Garant, 87 - 105 GIESBERS, H. (1989) „Code-switching tussen dialect en standaardtaal‟. Amsterdam: P.J. Meertens-Instituut voor Dialectologie, Volkskunde en Naamkunde. GILES, H. &SMITH, P. (1979) „Accommodation theory: Optimal levels of convergence.‟ In: H. Giles & R. St. Clair (eds.), Language and social psychology. Oxford: Blackwell: 45- 65. GOOSSENS, Jan (1975) „De ontwikkeling van het gesproken Nederlands in Vlaanderen‟ In: Nu nog, 23: 51-62 GOOSSENS, J. (2000) „De toekomst van het Nederlands in Vlaanderen‟. In: Ons Erfdeel 43: 2-13.

111

HENDRICKX, R. (1998) „Het Taalcharter‟. (januari 2010) IMPE, L. & D. SPEELMAN (2007), "Vlamingen en hun (tussen)taal - een attitudineel mixed guiseonderzoek", Handelingen van de Koninklijke Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis LXI: 109-128. JANSSEN, H. (2005) „Kindertelevisie : een vergelijkend onderzoek naar het taalgebruik in TV-jongerenprogramma's in Nederland en Vlaanderen‟ Niet-gepubliceerde licentiaatsverhandeling. Universiteit Gent. JASPAERT, K. (2002). Voorwoord „Taalvariatie en taalbeleid. Bijdragen aan het taalbeleid in Nederland en Vlaanderen.’ Antwerpen / Apeldoorn: Garant. 7-10 JASPERS, J. (2001) „Het Vlaamse stigma. Over tussentaal en normativiteit‟. In: Taal en Tongval 53, p. 129-153. MALIK, L. (1994) „Sociolinguistics: A study of Codeswitching‟. New Delhi: Anmol. MCCLURE, E.F. (1977) „Aspects of code-switching in the discourse of bilingual MexicanAmerican children‟. In: Technical report 44: 1-38. RYS, K. &TAELDEMAN, J. (2007) „Fonologische ingrediënten van Vlaamse tussentaal‟. In: D. SANDRA, R. Rymenans, P. Cuvelier, P. Van Petegem (red.): Tussen taal, spelling en onderwijs. Essays bij het emeritaat van Frans Daems. Gent: Academia Press: 1-9. SAEY, C. (2010) „Taalgebruik op de radio: tussentaal en code-switching bij presentatoren‟. Niet-gepubliceerde licentiaatsverhandeling. Universiteit Gent. SAMAN, V. (2003) „Studie van het taalgebruik in reclamespots op de radio in Vlaanderen van 1991 tot 2001. Tussentaal in opmars?‟ Niet-gepubliceerde licentiaatsverhandeling. Universiteit Gent. SLEMBROUCK, S., VAN HERREWEGHE, A-M. (2004) „Teletekstondertiteling en tussentaal: de pragmatiek van het alledaagse‟. In: De Caluwe, J., De Schutter, G., Devos, M.,

112

STROOP, J. (1992), „Weg standaardtaal. De nieuwe koers van het Nederlands‟. In: Onze Taal, 61 (9), p. 179-182. STROOP, J. (1998), „Wordt het Poldernederlands model?‟ In: Noordzee, taal & letteren, 1 (1/2), p. 11-13. TAELDEMAN, J. (1991), „Dialect in Vlaanderen‟. In: Herman Crompvoets en Ad Adams (red.), Kroesels op de Bozzem. Het dialectenboek. Waalre: Stichting Nederlandse Dialecten, p. 34-52. TAELDEMAN, J. (2008) „Zich stabiliserende grammaticale kenmerken in Vlaamse tussentaal‟. In: Taal en Tongval 60: 26-50. VAN BELLE, W. / JASPAERT, K. (1988), „Het proces van de taalverandering in Vlaanderen rond de eeuwwisseling‟. In: Ons Erfdeel, 31, p. 375-381. VAN BEVERSLUYS, S. (2004) „Het taalbeleid van de Vlaamse televisieomroepen‟. Nietgepubliceerde licentiaatsverhandeling. Universiteit Gent. VANDEKERCKHOVE, R. / A. DE HOUWER / A. REMAEL (2007), "Intralinguale ondertiteling op de Vlaamse televisie : een spiegel voor de taalverhoudingen in Vlaanderen?" Sandra, D./R. Rymenans/P. Cuvelier/P. Van Petegem (red.), in: Tussen taal, spelling en onderwijs. Essays bij het emeritaat van Frans Daems. Gent, Academia Press, pp. 71-83. VAN ISTENDAEL, G. (1989), Het Belgische labyrint: de schoonheid der wanstaltigheid., Amsterdam: De Arbeiderspers. VAN ISTENDAEL, G. (1993) Het Belgisch labyrint. Geheel herziene uitgave [eerste druk: 1989]. Amsterdam: De Arbeiderspers VAN LAERE, A. (2003) „Tussentaalelementen in de taal van Vlaamse politici‟. Nietgepubliceerde licentiaatsverhandeling. Universiteit Gent. WALRAET, B. (2004) „Tussentaal in de klas. Een onderzoek naar het taalgebruik van leerkrachten in het middelbaar onderwijs‟. Niet-gepubliceerde licentiaatsverhandeling. Universiteit Gent.

113

WARDHAUGH, R. (2000) „An introduction to Sociolinguistics‟, 3th edition. Oxford etc.: Blackwell Publishing. WARDHAUGH, R. (2006), An Introduction tot Sociolinguistics., 5th ed., Oxford etc.: Blackwell Publishing. WILLEMYNS, R. (2002) : „De taal in Vlaanderen in de 19de eeuw : historischsociolinguistische onderzoekingen‟, in: Verslagen en mededelingen van de Koninklijke academie voor Nederlandse taal- en letterkunde 2002,3. Koninklijke academie voor Nederlandse taal- en letterkunde. Gent: 371 - 603 YING, H. (1995) „An alternative account of register variation: audience design and speaker orientation‟. In: Arizona working papers in SLAT 3 (1): 19-28.

Andere bronnen Krantenartikels ABSILIS, K. (2010), „Moeten we dringend opnieuw leren „klappen‟?‟. In: Knack 19/05/2010 DEGRYSE, I. (2009) „Stop met klagen, het gaat prima met onze taal!‟ In: De Standaard 23/05/2009 DOORNAERT, M. (2010): „De natie in een tijd van meervoudige identiteiten‟ In: De Standaard 20/07/2010 DOORNAERT, M. (2011): „Emotie regeert ons land‟ In: De Standaard 03/07/2011 DUMON, P. (2011) „Wij zijn filmmakers, geen maatschappelijk assistenten‟ In: De Morgen 24/10/2008 JORIS, L. (2006) 'Interview met regisseuse Fien Troch' In: De Morgen 25/08/2006 PERMENTIER, L. (2011), „Eenheidstaal is niet dood‟. In: De Standaard 30/03/2011 REYNEBEAU, M. (2006), „De Vlamingen begrijpen elkaar nog altijd niet‟. In: De Standaard, 10/06/2006. TAELDEMAN J. & VAN KEYMEULEN J., „De dialecten in Oost-Vlaanderen‟ (cd-rom Taalkamer, Huis van Alijn Gent en vakgroep Nederlandse taalkunde UGent)

114

VAN ISTENDAEL, G. (2010) „Wij consacreren onze eigen luiheid‟. In: Knack 19/05/2010 VETS, T. (2009) „Standaardtaal of niet?‟ In: Het Belang Van Limburg 10/09/2009 VETS, T. (2009) „Acteurs zijn geen nieuwslezers‟ In: De Gazet Van Antwerpen 10/09/2009 Lezersbrieven in De Standaard 06/07/2011 „Nederlanders begrijpen Jeroen Meus niet‟, Het Nieuwsblad online 04/07/2011 Internetbronnen VAN DALE Groot Woordenboek der Nederlandse Taal. Elektronische versie 5.0 .

115

BIJLAGEN

116

BIJLAGE 1: Transcripties

Marlin (uit Finding Nemo) Tja, Coralie toe(n) je zei dat je zicht op zee wou, had je nie gedacht da je de hele oceaan zou krijge, toch, é? O ja, hier kan een vis pas ademe. Eb ek da goe gedaan, of eb ek da goe gedaan? En 't was zeker nie gemakkelijk, é? As je da maar weet, ze stonde letterlijk aan te schuive. Je vind et ier toch echt wel goed é? Coralie, schatje, et gaat over onze kindere. Ik geef ze 't allerallerbeste, kijk kijk… Ze worde wakker, ze kijke naar buite en ze zien een walvis vlak voor hun neus. O ja, tuurlijk sorry. Wi(l)je z' allemaal een naam geve? Nu? Okee dan, we noeme die helft Marlin Junior en de andere helft Coralie Junior. Voila, klaar. Nemo? Okee, we noemen er eentje Nemo maar ik heb liever dat te meeste Marlin Junior hete. Ja, en as se me nie echt nen toffe vinde? Ja ma nee serieus Weet je nog oe we kennismaakte? Ik anders wel oor, excuseer meisje, wilt u eens kijke, zit er soms een haak door mijn lip? O je moet dichter kome, het is echt vanbinne. Hier is supervis. Waar is iedereen naartoe? Naar binne, naar binne, vlug komaan. Nee, nee Coralie nee, die zijn veilig, ga jij naar binne nu meteen. Coralie? Oh, nie bang zijn, sjjj, papa is nu bij je, é, papa is ier. Ik beloof dat er nooit iets met je zal gebeure, Nemo. Ik wil nie naar school gaan, nog vijf minuutjes. Okee, hee, ik ben er al, wad is er? Nemo? Nemo, niks doen, ge gaat er nooit zelf uitgerake, laat mij maar. Okee, ben je gescheurd? Heb je een barst? Soms ka(n)je die barst nie voele omdat je in 't stromend water zit, dus…… eb j'een barst? Be(n)je duizelig? Oeveel strepe eb ik dan? Antwoord de strepevraag. Nee, zie je wel, der is absoluut iets mis, ik eb één, twee, drie… Is dad alles? Oef, je bent okee. En je geluksvin? Late zien. Be(n)je zeker dat je naar school wil dit jaar? Want voor mij hoeft et nie é, je kan zeker nog vijf , zes jaar wachte. Eerst nog poetse. Wi(l)je dat die anemoon je blijft steke, he? Poetse! Hee, plekje vergete. Daar. Ier se, en ier, ier overal. Okee, kweet nie oe spannend, eerste keer naar school, ier gaa(n)we. Klaar om te lere en kennis op te doen. En wa mochte we niet vergete over de diepzee? Alsteblieft dankuwel.

117

Bon, eerst zien of de kust veilig is. We piepe… en terug…en weer es piepe… en terug. En dan nog een keer. Hups en der weer in. En as je vier keer wil piepe dan kan da eigelijk ook. Okee komaan kerel. Da denk ik nie. Nee en da ben ek ook nie van plan. Schilpadden? ik weet nie… Weetje wat? As ek er ooit een tegekom, dan vraag ik et, na m‟n koffieklets met de haai, okee?Wachte, wachte, nog nie oversteke. Pak mijn vin, pak mijn vin. Heej, die slak ging ons wel aanvalle he seg. Waar zouwe we moete zijn? Kom, we probere daar es. Excuseer, vinde we ier ergens de meester? Ja, da gebeurt al es. Wel eigelijk is da een soort misverstand, clownvisse zijn elemaal nie grappiger dan ander visse. Okee, ik ken één mop. et is e weekdier, en et wandelt naar de zee, wel ij wandelt nie echt, ij zwemt meer. Wel eigelijk beweegt et weekdier nie, et blijft dus ter plekke. En dan die zeekomkommer. , wel nee. G'ebt e weekdier en ne zeekomkommer en ze blijve dus plakke dus… Ik heb eigelijk wel liever da je daar op de spons een beetje gaat spele. Ik zou daar gaan spele. Hij is ermee gebore, et is zijn geluksvin. Blijf jij maar ier. Gewoon ter informatie, ij eeft een klein vinnetje, als ij wat teveel moet zwemme, geef em dan een pauze, é, tien, vijftien minuutjes? Dag Nemo, daag zoon, en pas goed op. Wel, je moet z’ooit eens durve loslate, of nie? Tja, je kan da nie tegehoude… De afgrond? Ze gaan naar de afgrond? Zij(n) jullie gek? Waarom ze nie ineens in de pan zwiere en opdiene me fritte? Kalmeir dan toch, kalmeir dan toch, kalmeir dan zelf, zieknol. Nemo, nee! Je was bijna in ope zee gezwomme! Goe dad ik in de buurt was, as ikke der nie was geweest, dan… Jonge(n)s, dit gaat jullie niks aan, en wees blij dad ik et niet aan jullie ouders vertel. Je weet dat je niet goed kan zwemme. Nee, niet okee, jij zou ier zelfs niet moge zijn! Okee, ik had gelijk, weet je wat, school binne een jaar of twee. Luister, je bent er nog nie klaar voor en je komt pas trug als j'et wel bent, je denkt dat je al die dinge kan maar je kan het niet Nemo! wel het spijt me, ik wou u nie onderbreke, ma ij, ij zwemt elemaal nie goed, en ik denk dat het nog e beetje te vroeg is voor em om in et diep te gaan zonder badmeester. Ja, ik geloof u wel, maar uw klas is zeer groot en ij kan makkelijk, wel uit uw zicht wegglippe als u eve niet kijkt… Nemo! Wa be(n)je verdorie aan't doen? Het is daar veel te gevaarlijk, nu moet ik je weer kome hale en voor j'et weet, dan gebeure der ongelukke. Kom terug, zeg ik! Ik zei, kom 118

meteen terug, nu! Stop! Nog één beweging, makker! Durf nied è! As je één vin uitsteekt naar die boot… Hoor je wad ik zeg? Raak die boot niet aan! Nemo! En gebruik die vinne nu maar om onmiddellijk terug te kome, Nemo, on-mi-dde-llijk! Je zit dik in de penarie, ventje, hoor je me? Ik kom eraan, Nemo! Nemo, nee! Nee, nee ij is weg, nee, da kan toch nie? Nee, asjeblieft, nee. Eeft er iemand een boot gezien? Komaan, een witte boot? Z'ebbe mijn zoon… mijn zoon. Help mij dan asjeblieft! Ij is weg, nee, nee ij is weg. Nee, nee nee, z'ebben em meegepakt. Ik moet tie boot vinde! Echt waar? En was ij wit? Waar? Langs waar? Dank u, dank u, hartelijk dank u! Hee, wacht! Wat? Ee, rustig aan! Waar eb j'et toch over? Je ging me late zien langs waar de boot ging! Wacht is eve, wacht is eve, wad is ier aan de hand? Je zei daarstraks toch al waar de boot naartoe ging? As dad ier een mop is, dan is ze heel heel flauw. En ik weet wat flauw is, ik ben ne clownvis! Kortetermijngeheugen? Nie te gelove… Er is iets mis me u, serieus, ik verdoe ier echt mijn tijd, ik moet men zoon vinde. Nikske, wij doen ier nikske, wij zijn ier zelfs nie! Ja, feesjes zijn eel tof, enne, we zoude eel graag, maar ik eb al een ander feesje… Okee, eentje dan, é? Ikke? Ikke? Ik eb gee(n) probleem. , okee. Allo, mijn naam is Marlin, ik ben ne clownvis. Wel, ik ken eigenlijk wel een mop. Nogal een goei… Der is e weekdier da zich voortsleept naar een zeekomkommer. Normaal gezien prate zeekomkommers nooit, maar in een mop praat dus iedereen, dus zegt e weekdier tege die zeekomkommer… Nemo! Nee nee nee nee nee, ij is mijn zoon. Ij werd meegenome door duikers. Goh, wa wille die teke(n)s toch zegge? Ik kan geen mensetaal. Nee, Dory! Stop taar mee, geef ta trug! O, sorry, alles oké? Sorry, Dory. Dory, pas op! We zitte vast, e(n)we moete ieruit gerake! Dory, help me‟n uitgang zoeke! Okee, geen nooduitgang, er moet toch een nooduitgang zijn? Komaan!

119

Ee, momentje, jij ka(n) leze? Awel, ier, lees did dan! O nee, da stopt ier! Ik moet bij die duikbril gerake! Ja, pak de duikbril, pak em! Huh? Wa staat erop? Dory! Wakker worde, komaan opstaan! Sta op! Waar is de bril? Nee, nee nie de bril, pak de bril! Ij is weg, ik ben de bril kwijt. Jij liet em valle! Da was mijn enige kans om men zoon te vinde en die ben ik kwijt! 'K moe nie wete wa je moed doen. Dory nie zinge! Dory! Ja lap nu krijg ik van eel den dag da liedje nie meer uit mijne kop! Dory, kan jij iets zien? Da was ik, sorry. Wie is daar, wie is daar? Ik natuurlijk! Je gewet… ja, ja, ik ben je geweten. b is lang gelede, vind j' ook nie é? Hoe is 't ermee? Ja goed zo, wel dory zeg mij nu is, zie jij hier erge(n)s iets? Een licht? Nee, nee, ik zie et ook. Wad is da? Ik ik voel me zo gelukkig. En da's al heel wat voor mij. Ee, kom trug, kom trug jij. Ik krijg je toch wel. Ik zwem mee met jou, ik word je boveste beste vriend. Goed gevoel is weg. Ik zie niks! Ik weet nie waar ik zwem. De bril! Lees et! Lees zeg ik! P. Sherman? Da slaat nerges op! Fantastisch, be(n)je bijna klaar? Kom, snel leze, gewoon rade! Geen druk, ja eigelijk wel druk, heel veel druk, gokke gokke! Ben dood, ben doodgegaan, ben dood. Hahaa, bij ze pitje, ze pitje, o yeah yeah yeah. Geen Fish sticks op uw bord, geen fish sticks op uw bord. Dory, wa stond er eigelijk op? Wa stond er op die bril? Wacht, waar is da?

120

Excuseerd u mij, excuseerd u mij! Ej, weet u soms oe ik naar.. Allo, wacht, wacht! Ik kan nie mee, ej, wacht is! E klei(n) momentje, ik probeer iets te vrage! Okee, jonges, kom trug, kom trug asjeblieft, ee(n) klein vraagje, ik wil naar eeeen ze zijn weer ribbedebie. Okee okee, het zit dus zo, wel ik denk dus dad et voor iedereen eigelijk beter is dad ik vanaf nu verder ga maar dan alleen. Compleet alleen, en zonder, wel nie echt zonder u 'k bedoel 't is ma… jij mag er zelef nie bij zijn. Ben ik ben ik 'k wil u nie kwetse Ja, ja, 't is ma weet je dad ik geen vertraging meer wil, en jij bent een van die visse die voor vertraginge zorge. Pas op da kan soms goed zijn, der is een ele groep visse die.. vertraagvisse. Nee dad is et zeker nie, et is juist omdad ik u graag eb da'k u er nie bij wil, et is een complex gevoel. Oo, nie wene, ik eb je graag. Neu, nee nee, we ware gewoon… zeg wete jullie soms de weg nie naar… 'T is een zwaardvis. Een kreeft. Wa? Wil er nu eindelijk iemand de weg wijze? 'T is nie om te lache! Dank u. Wa scheelt er? Terwijl die mimespelers zich daar aan't amusere zijn, ben ik mijlever van huis bij een vis die aar eige naam zelfs vergeet. Nogal, en ondertusse is men zoon in gevaar. Nemo, maar et speelt geen rol, want geen enkele vis in deze grote oceaan wil mij helpe… Goed! Geweldig! Dory, kom ier! Okee, manne, seg, bedankt é! Nee nee, slechte geul, slechte geul, komaan, we zwemmen der gewoon over. Eb je da ding al wel is bekeke? Da's gewoon levesgevaarlijk. En ik denk echt echt echt van nie, erover, dus! Jou vertrouwe? Kijk! Daar blinkd iets! Oe, et zwom net over de geul, komaan, erachter! Absoluut, en kijk daar is, daar is de stroom! We zijn er al bijna! En jij wou door die geul zwemme! Dory, da's een kwal! Kch, kch, ga weg! Kom ier, laat is zien. Ik zal er nie aankome, gewoon kijke. Jawel,'t is alleen, stilhoude, ik woon in een anemoon en ik ben gewoon aan dat soort steke.

121

Valt wel mee, je redt et wel, en nu nie meer vergete, okee? En je raakt die kwalle niet meer aan, gelukkig was et dit keer zo een klein kwalletje. Niet bewege, grote probleme, Dory! Dory, dory, nie springe op un kop! Et zal… geen pijn doen. De koppe steke niet! Dad is et! Dory, okee, luister naar mij, ik eb een idee, een spel. Een spel, ja. Okee, et zit dus zo, wie et snelst wegspringt uit deze hoop kwalle, wint! Regels , regels: blijf van de tentakels, alleen de kop! Nee nee, wacht, niet zomaar iets over tentakels, alles , alles derover, Dory! Dory, wacht efkes! Dory, dus, we spele met te dood nu, da zijn w'aan't doen, en 't is nog plezant ook, okee, da kan ik ook, op 't gemak. Daar ben ik nie zo zeker van! Hee, Dory, vergeet me(n) gezicht nie é, Ja, want vanaf nu zie j'alleen nog mijn staart! Links, rechts, derover et voilá! O nee, Dory! Dory, nee, je bent goed bezig, je bent zelfs aan't winne, maar je moet wakker blijve. Waar woont P. Sherman? Dad ist! Wakker blijve, wakker blijve, wakker blijve… Wad is er gebeurt? Waar eb j'et toch over? O, mijn maag seg. Dus meneer schildpad. Crush? Echt waar? Okee, Crush, luister, ik moet dringend naar de Oost-Australische Golfstroom. O.A.G.? 'K wil eraf! Wel, Dory en ik moete in Sidney gerake! Dory, dory, is ze okee? Dory, Dory, sorry, sorry, et is allemaal mijn schuld, 't is allemaal mijn schuld. Kind overboord! Wel, blijkbaar eb ek iets gedaan dad ier in de smaak valt, hast. Helemaal alleen? Ja ma, hast, oe weet je of ze klaar zijn? Wacht, laat me ieruit, laat me ademe, ik eb lucht nodig! Okee, okee, jonge(n)s, een tegelijk. Wel, z'ebbe mijn zoontje afgepakt, z'ebbe men zoontje van mij weggenome. Nee, nee, nee jonge(n)s, ik wil ier niet over prate. Wel, okee, ik , ik woon dus in een rif, hier heel eel ver vandaan. Mijn zoon, Nemo, tja, ij was kwaad op mij, misschien was et niet gebeurd as ek nie zo hard was geweest, 'k weet et 122

nie. In elk geval, ij zwom in et diep naar die boot. En toen ij daar was, kwame die duikers opeens. En ik wou ze wel stoppe, maar die boot was te vlug. Dus zwomme wij de oceaan in om em te volge. Waar, ik zie em nie! Bedoel je die gruwelijke, allesverwoestende draaikolk? Had ik et nie gedacht. Hij probeert ons iets duidelijk te make denk ik Ik vind u echt wel tof é, maar ik versta er gewoon niks van! Herbegint bij 't begin! Da was… plezant!' K heb me zelfs gamuseerd denk ek! No worries! Danku, Crush, Hast! Nemo had hierbij moete zijn. Hej Crush, vergete te vrage, hoe oud ben jij? Honderdvijftig, goh, honderdvijftig, da moet ek goed ontouwe! Jep… Jep… We zwemme gewoon rechtdoor. Dory. Jonge(n)s, der komt precies geen eind aan. Okee. Ikke. Ikke. Ikke, en de volgende, efkes denken… ikke. Wacht, wacht, da water komt mij wel eel bekend voor, da wilt zegge da we da water al is gezien ebbe en da we in rondjes draaie en dus nie recht vooruit gaan. We moete naar bove, komaan, we zoeken et daar wel uit, komaan! Slim, en aan wie ga j'et vrage? 'T water? Der is niemand ier! Dory, okee, nu is 't aa(n) mij, ik denk aan iets donkers en mysterieus, ee(n) vis die we nie kenne. As we die nu de weg vrage, dan vreet ij ons op en spuwt ij ons uit! Gaa(n) we zo beginne? Laat ons eerst en vooral beginne me nie doo(d) te gaan. Ja natuurlijk! Ja ma… Ma Dory, ik denk da je nie elemaal begrijpt… Okee. Alloo. Nemo. Sydney. Dory, ik ben e klein bazeke, e(n) volge(n)s mij is dat taar nie echt e klein bazeke. , Dory, wa zijd'aan't doen? Waar zij(n) we mee bezig.

123

Ben je zeker dat je walvis spreekt? Dory, wie weet wa j'allemaal zegt! Voila, ij zwemt al weg. Ij komt nie terug, j(e) hebt em beledigd! Dory, da's gee(n) walvis, da klinkt meer als darmklachten. Nee, nie bultrug probere. Okee. Nu klink j'echt ziek. Nee, niet toen. Da klinkt nie as een orka, da klinkt as iets da'k nog nooit g'oord eb. Doe maar voort as je wil opgegete worde. Weg, Dory, weg! Hou daar a(l)sjeblief mee op! As j'et nog nie wist, we zitten in een walvis. Een walvis! Omdat jij de weg wilde vrage. En nu zitte w'ier vast! Nee, je bent getikt, jij spreekt geen walvis. Ik moet ier nu weg, ik moet mijn zoon vinde. Ik moet em vertelle hoe oud zeeschilpadde zijn! Nee, da's nie waar. Nee, ik ad em beloofd dat er nooit iets met hem zou gebeure. Wa? Wa gebeurt er? Dory, Dory! Ja, tuurlijk zijn we gestopt, dus stop nu gewoon met walvis spreke, je maakt te dinge alleen maar erger! Huh? Wa's da geluid? O nee, wad eb je toch gedaan? Het waterpeil zakt! Het zakt! Kijk, et is al bijna half leeg. Genoeg, 't is half leeg! Tuurlijk moete we naar vanachter in zen keel! Da noeme ze opete! Oe smaak ik, Moby Dick? Smaak ik lekker? Zeg em dad ik geen zin eb om zen dessert te zijn! Geen woord meer! Wad is er aan de hand? Nee, geen walvistaal meer, je kan geen walvis spreke! Nee, niet waar, je denkt dat je al die dinge kan, maar je kan et niet, Nemo! Dory! Hoe weet jij dat? Hoe weet je dad et niet fout gaat aflope? We leve! Je had gelijk, Dory, we zijn er! We gaa(n) mijn zoon vinde!

124

Okee, nu moete w'alleen nog de juiste boot vinde! Komaan, Dory, goed bezig! Nee, maar ij moet ier toch erge(n)s zijn. Komaan Dory, we moeten em vinde. Dory, wakker blijve, komaan, komaan. Dad is geen eend, da's een pelikaan! Nee, ik kwam nie naar ier om te diene as ontbijt! Laat ons gerust, ik moet naar Nemo! Dory, rapper, ij is getikt! I(n) je bek springe, é, waarom? Om mij te kunne opete zeker? Ja, waarom nie? Da's Nemo! Waar is Nemo? Waar is ie? Wad is een tandarts? Wad is da? Nigel, naar binne! O jawel, 'k denk et wel. Dory, zonder jou zouwek zelfs nie tot ier zijn geraakt, dus dank je. 'T is gedaan, Dory, we ware te laat. Nemo is dood, en ik ga trug naar uis nu. Et spijt me Dory, maar ik, ik wel. Sorry, 'k wil allee(n) maar thuis gerake. Nemo? Dory? Nemo? Ik kom eraan Nemo! O Godzijdank, alles komd in orde, alles is okee. Komaan, weg! Dory, nee nee nee. Nemo, nee! Kom terug! Nee, ik ga je niet opnieuw kwijt gerake! J'ebt gelijk, ik weet dat j'et kan. Ga nu, haast je. Awel, men zoon nie gehoord? Komaan! Naar benede zwemme. Snap j'et da(n) nie? Luister naar wat ik zeg, naar beneden! Beneden! Naar onder! Naar beneden, zwem naar onder! Nie opgeve, zwemme, blijve zwemme. Voila! Blijve zwemme, et gaat goed zoon, komaan, naar de bodem, we zijn er bijna, blijve zwemme!

125

Dory, waar is Nemo? Nemo! Nemo? Nie bang zijn, papa is bij je, papa is ier. O, godzijdank. O neeneenee, et spijt me zo erg, Nemo. Ej, raad is, zeeschilpadde, ik ken er een. En ij was honderdvijftig jaar oud. Jep. Sandy Plankton? Denk je dad ik de oceaan oversteek en toch minder weet dan Sandy Plankton? Hij was honderdvijftig, geen honderd. Wie is die Sandy Plankton die alles fout zegt. En wat zei ij nog zo? 'T is fout! Tijd voor school, tijd voor school. Komaan, 't is tijd, vooruit. Ik ga ier winne, ik ga ier winne! Mijn eige zoon, sneller da(n) mij. En dan zegt et weekdier tege de zeekomkommer: ik ga liever met de fiets, dan met ten brommer! Dag jonge, veel plezier! Ik zie u ook graag, jonge! Sorry, vooruit en amuseer je! Daag, jonge.

126

Dory (uit Finding Nemo) Pas op! O, o sorry, ik ad u nie gezien. Meneer, alles okee? Ma nee, et komt goed, ij komt wel terecht. Ee(n) boot? Hee, ik eb ee(n) boot gezien! Ij ’s ier gepasseerd, nog nie zo lang gelede Hi, ik ben Dory Oo, ij ging langs ier, ja ij ging langs ier. Volg mij Geen probleem Wi(l) je daar is mee stoppe? Ik wil ier zwemme. Wa, is d(e)n oceaan nie groot genoeg voor jou of zo? Heb jij (ee)n probleem ventje? Wel, wel, wel? Wil je vechten of zo? Ja? „K ben al bang zenne Watte? Zit me nie op de schub, ja! Een boot? Hee, ik eb er een gezien. Ij kwam ier nog maar net voorbij. IJ ging… langs ier, ja ij ging langs ier. Volge maar! A ja? O nee… Nee, ‘t is waar, ik weet dad et niet grappig is. Het spijt mij zo. Ziede, ik eb een probleem met mijn kortetermijngeheuge. Nee ‘ t is waar, ik vergeet alles onmiddellijk. Et is ee(n) familietrek. Wel, tenminste, da denk ik toch. Waar zijn die? Kan ik u elpe? Ela! Je bedoeld een feestje? O ik hou van fees(t)jes! Da ka(n) leuk zijn fees(t)jes. Kijk daar! Ballonne! ‘T is toch ee(n) feestje! O o o, ikke, ikke, ikke! Hi, ik ben Dory. En wel, ik denk da kik no(g) nooit ne vis geten eb. O, ben blij da ta van mijn art is. Goh nee, gij arme vis. Wel dan zoeke wij een vis die da wel kan. Hee kijk, haaie! Hee, gaste, gaste, gaste. Hee, da’s va mij. Geef terug, geef af.

127

Aauw, g’ad mij goe bij mij(n) neus. Bloedt ta nu? Wie is daar? Sorry, kom straks maar is terug, we probere ‘t ontsnappe. Kijk, wa’s dad ier? Es-ka-pé? Wa staat tad ier te doen? Dad is et engels voor nooduitgang. Ik kan leze? Aja, ik kan leze! ij wilt de duikbril? Okee. O, is ’t feestje gedaan? Oh voorzichtig met dienen aak. Ja, die zeekoe heeft mij(n) geld… Ja, blauw is mijn natuurlijke kleur. Aa, kijk uit, haaie ete visse. Wie? Wa? wie is da? Waauw, stoffig. Da blijfd’ier maar duren é? Echo! Ee, wa doet gij ier? Ebt g’em late valle? Hee, gij zwartkijkerke. As alles u tege zit, weet ge wa ge dan moet doen? Blijve zwemme, blijve zwemme, blijve zwemme zwemme zwemme. Wa doen we dan? We zwemme, zwemme. Ik hou van zwemme. A(l)s je zwemt in de diepste… Sorry. Aaa,’ k voel iets! Wie is daar? Ben jij mijn gewete? „K mag nie klage. Ik zie een… ik zie een licht. Ja, ginder. Hee gewete, ben ik dood? Et is zo prachtig. Ik wil et aanrake. Ik ga jou pakke. Ik ga je pakke. Ik ga je pakke. Waar is de bril? Hee, ik zie ier niks.

128

Hee kijk, een bril. Kunt g’em een beetje dichter bij brenge? Want ik eb da licht nodig. Ja, da’s goe, ja en ou et nu ee(n) beetje stiller. Okee, okee, meneerke bazig. P. Sherman. De eerste zin is P. Sherman. De tweede zin. 42… Licht graag. Wallaby way. De tweede zin is 42 wallabay way. Sydney, ‘t is Sydney! Fishticks op uw bord. Jij bent nu op dieet, op dieet. Je bent… P. Sherman, 42 wallaby way Sydney.Oooh, Ik wist nog wad er op stond. Ik die altijd alles vergeet, maar ik weet et nu weer. Geen idee, maar da geeft nie, ik wist et nog. Kweet et nog altijd! P. Sherman, 42 wallaby way Sydney. Waar ga jij heen? Ik ga na P. Sherman, 42 wallaby way Sydney. Als je wil wete waar ik heen ga, wel dan moe ik absoluut heen naar P. Sherman, 42 wallaby way Sydney. Wa? Het spijt me, ik oor je nie, P. Sherman, 42 wallaby way Sydney. Ik hoor j’echt nie. Ik vraag et aan iemand anders, P. Sherman, 42 wallaby way Sydney. P. Sherman, 42 wallaby way Sydney. Waarom moet ik da nu toch altij(d) blijve er(h)ale? Ik herhaal dus, ik word er echt nie moe van, P. Sherman, 42 wallaby way Sydney. Okee. Uhu. Gij wilt mij dus weg ebbe? Je bedoelt… jij moet nie va(n) mij hebbe? Dda weet ik nie meer. Is da zo? Oh, die eb ik nog al gezien. Wacht, wacht. Et ligt op et tipje va(n) mijn tong. Mossel. O die zij(n) goed. O nee, ej, ej, kom t(e)rug. Ej, wa scheelt er? Amai, da’s frustrerend. Je zoon, Ludo. Ja, dad is et. Maar ik elp u toch? Wacht ier maar. Ej, gaste! Nee, nee, ‘t is ne goeie gast, laat em maar gerust. Ij’s zijn zoon kwijt, Fabio. Kenne jullie P. Sherman, 42 wallaby way Sydney? Hee, ze kenne Sydney! Ge weet toch ook oe ge daar geraakt? Alstublief, ik be(n) maar aan ‘t elpe. Ofwel, zo‟n beetjen elpe, da ben ik. Ej, gaste, gij kunt ne mens nogal bezig ouwen e. Dag é. Ja. 129

Geul, erdoor, nie erover. Da ontouw ek. Hee, hee, nie zo vlug, collega, wacht es, wacht ik moet je nog iets zegge. Wow, leuke geul. Hallo! Okee, langs ier. Oe, collega, er gaad ier ee(n) belleke rinkele. Iets zegt mij da we der door moete zwemme, nie derover. Sorry, maar ik denk echt echt echt dat we derdoor moete. Komaan, vertrouw me nu maar. Ja, vertrouwe, dad is wa vriende doen. Wow, zo helder dad et ier is. Ej, kleineke! Ik noem em blubber, en ij is va(n) mij. En ij wordt dan mijn blubber. Kom ier, blubber! Kom ier kleine blubber. Aauw. Stoute blubber, stoute blubber. Nie aankome, nie aankome. Ee, oe komt da, jou eeft da nie gestoke. Nee. Ej, kijk es. Pak me dan, as je kan. Wauw, twee op ee(n) rij, doe ta maar es. Een spel, een spel. O, fantastisch, kies mij! Okee, okee. Iets over tentakels, da snap ik. Een, twee, drie, start! Ge moet snel zijn, as ge wilt winne! Op ’t gemak? Ma da(n) gaat ge zeker nie winne! Geev et op, ouwe, mij haal je toch nied in. Ik ben gewoon de TGV! Heu? Uw gezicht? Twintig… dertig… wie nie weg is, is gezien! Gezien! Pak me as je kan! Joepiejee! Ee, kijk es iedereen. Komaan, waar wacht j’op? Sorry, „k eb misschien ier en daar wa overdreve. ‘T is nie waar. Oe, da wordt spannend, „k voel et al. Daar is’t, ik zie em, ik zie em. Ja!

130

Hee kijk, schildpadden. Daag, allemaal! O wow. Moete wij daardoor? P. Sherman, 42 wallaby way sydney? Blijve zwemme, blijve zwemme, … Hee kom, we gaan ee(n) spelletje spele. Okee, ik denk aan iets oranje, en ‘t is klein. Juist! Et is oranje, en klein. Alrighty meneerke wijsneus. Et is oranje en klein en met witte strepe. Bangelijk, oe gij da weet! Hee, hee, hee, relax. Adem diep in. Nu vrage we toch gewoon de weg aan iemand? Er zal toch wel iemand zijn, ‘t is ier den oceaan e onozeltje, we zijn ier nie de enige twee e. Okee, niemand daar, nee, nada. O, toch iemand, zie! Hee, excuseer mij! Wad is da toch me manne en unne weg vrage? Wil jij ier weg of nie? Wel dan? Oe gaan we dad dan doen as we nie probere er et beste van te make? Komaan, vertrouw me nu es, é? Hee, klein bazeke. Hallo! Zijd es wa vriendelijk, zegt tag. Zijn zoon, Bingo, Nemo is meegenome naar Sydney, ja, en et is eel erg, heel erg belangrijk da we daar zo vlug mogelijk gerake. Kund u ons elepe? Komaan, klein bazeke, komaan! Oh, groot bazeke, walvis. Okee, misschien spreekt ij alleen walvis? Wij zoeken zijn zoon. Kan u ons de weg wijzen? Nie weg gaan! Misschien een ander dialect. Misschien bultrug probere. Teveel orka, klonk et nie een beetje orkaisch? Een beetje luider é? Nie bang zijn, walvisse die ete geen clownvisse, die ete plankton. Hee kijk, plankton! Hier komt een grote aan. Komaan, probeer dad ook es. Waarom? Wad is er? Een walvis? Waaw, een walvis. Zeg, ik spreek walvis! Hee, alles in orde? Alee, alee, ‘t is nie erg.’T komt wel weer goe. Jawel, ge zult wel zien.

131

Da’s raar om zoiets te belove. Wel, als er nooit iets met hem mag gebeure, dan gebeurt er ook niks met hem. Toch maar saai voor kleine Theo, é? „K weet nie, „k zalt em vrage. Wat gebeurt er? Hij zei dat we gestopt zijn. Echt? Zijt ge zeker? Ik zou zegge half vol. Okee, da was gene gemakkelijke. Of we moete naar vanachter in zijn keel, of zijn favoriete kleur is geel. Okee. Wacht efkes. Ik kan da wel. Okee. Ij zegt: „t is tijd om te gaan. Alles komd echt wel goed. Ik voel da. Kijk,Sydney! Ej, Sydney, ja Sydney weeral! Waauw, „k wou da’k ook walvis kon. Okee. Alee, komt een van deze bote u dan bekend voor? Ik ben echt opgewonde. Gij toch ook, é? Eend! Ochot nee. Hee. Hee, wacht es eve. Wacht dan toch. Waar ga je naartoe? Nee, nee, niet toen. Stop! Nie weggaan nu, alstublieft. Niemand eefd et ooit zo lang me mij uitgehoude. A(l)s je weggaat, a(l)s je weggaat. Ik herinner me alles door jou. Echt waar, P sherman, 42… Ik weet et echt wel, echt waar, ik weet et zeker omdat Als ik naar jou kijk, dan voel ik et aan… en dan kijk ik naar jou en dan… ben ik thuis. Alsjeblief. Ik wil nie dat ta weggaat. Ik wil nie vergete. Ik weet nie waar ik ben. Ik weet nie wat er gebeurt. Ik ben iemand kwijt denk ik, maar ik weet et nie meer en ik moet trug naar… Ik ben Dory. Nemo? Da’s een leuke naam. Pa! Pa! Wacht es eve, is ij jouw pa of mijn pa? Okee, ja, pa! O, Sydney. Aaah, Nemo! Jij bent et, jij bent Nemo. Je bent Nemo en jij was dood, ik heb je gezien. En dan, je bent ier, ik vind jou, je bent nie dood en je vader. Je vader. Langs ier, ij ging langs ier, vlug! Hee, eb je geen oranje vis gezien? Hij, hij lijkt sprekend op hem!

132

Nemo leeft! Pas op! Help, haal ons hieruit! Iedereen naar benede zwemme, naar beneden, okee? Blijve zwemme, blijve zwemme. Hee! Daar! Bedankt, gaste! Geen voedsel. Bye! Bye, Sergio, euh, Nemo! Bye!

133

Lilo (uit Lilo en Stitch) ’t Is boterhamdag! Elke donderdag geef ik Punch de vis een boterham met plattekaas. En vandaag hadde we geen plattekaas nie meer. Ik vraag mijn zus wat ik Punch moest geve, en ze zei een boterham met tonijn. Je geeft Punch toch geen tonijn? Weet je wat een tonijn is? ’t Is vis! Als ik Punch tonijn geef, dan ben ik een abominatie. Ik ben dus laat omdat ik naar de winkel moest om plattekaas te halen, want al wat we hadde was die… die stomme tonijn! Punch controleert het weer… Het spijt me, het spijt me, ’t zal nie meer gebeure! Nee, het spijt me, ik wil danse. Ik heb geoefend. Ik wil alleen danse, ik heb echt geoefend! Gaan jullie met te poppe spele? Dit is Noes. Zelfgemaakt. Maar haar hoofd is te groot. Daarom legde een bacterie eitjes in haar ore. En is ze triestig, omdat ze nog maar enkele dagen te… Ga weg. Laat me hier doodgaan. Hee! „k eb dat teze morge gevonde. Op u knokels staat cobra. Cobra Bubbels. Ben jij wel echt een sociaal assistent? Ooit al es iemand vermoord? Ik pas me aan, ik eet vier soorten voeding. Ik kijk links en rechts als ik moet oversteken. Ik slaap veel. En ik word vaak gestraft… Ja, ik word heel vaak gestraft, soms tot vijf keer per dag. Met bakstene. In een kussesloop. Mijn vriende moete weer gestraft worde. Jep. Nee! Nee! Nee! Verkoop me dan maar, en koop in de plaats een konijn. Doe et dan, je zal zo gelukkig zijn omdad et ook slimmer zal zijn dan ik. En et zal ook eve hard stinken als jij doet. Ik ben al in mijn kamer! We zijn een gebroke gezin. Ja é? 134

We zijn zusse. Zusse roepen. Ik vind je beter als zus dan als mama. En jij vindt me beter als een zus dan een konijn? Nee? Ik eb Maito geslage vandaag. Ja, en gebete. De mense doen zo raar. Op donderdag en op feestdage mag je nog roepe! O, mijn film is weeral vol. Kijk es oe mooi! Een vallende ster! Z’is va mij, naar buite, naar buite! Ik moet een wens doen. Kan je nie wa sneller? Da kan nie! Stomme trien, me u dikke poep. Waarom doe je altijd zo raar? Ik ben et weer. Ik eb een vriend nodig. Iemand die mij nie alleen laat. Misschien kunt u me een engel sture. Als ’t kan, de liefste van allemaal. Een kreeft misschien? Hallo? Hallo! Waar zijn de adoptiediere? Hallo? Dag. Waauw. Ik… ik vind hem leuk. Kom es, hondje. Nie beter dan deze. Hij kan prate. Zeg es hallo! Deze wel. Ja, hij is goed. Ik zie et. Zijn naam is Stitch. Ik wil em kope! Kan ik twee euro lene? Ik kom, ik kom! Wad is er, Stitch? Nu bij Stitch! Mijn vriende! Ik had je nie moge bijten. Of aan je haar trekke. Of op je gezicht slaan. Ik eb een nieuwe hond, zijn naam is Stitch. Toch fantastisch, é? Zo‟n eiland zonder grote stede? Is alles okee? Dit ben jij. En dit is je stoutheidsniveau. ’t Ligt ongewoon hoog voor iemand van jouw grootte. Daar moete we iets aan doen.

135

Stitch heeft probleme: hij wil een dessert! Dessert! David, ik heb een nieuwe hond! 'T is eigenlijk een collie die overrede werd. Hee! Zit er nie mee in. Ze vindt je bille en je haar leuk. Ik weet et, ik lees haar dagboek. Ben je je werk kwijt door stitch en mij? Ik wist het. Dit is een plezant huis. Je zal ’t wel leuk vinde. Zie je, Zacht… Voorzichtig met tie kleine engel. Hij is gewoon een beetje lastig omdat ’t bedtijd is. Jij loopt hier altijd los, en toch slaap ik ier heel goed. Hee, wat toe je nu? Stop nu, Stitch! Stitch is een weesond die we geadopteerd ebbe, waar blijft de ohana? Ik ook nie. Papa zei: ohana betekent familie. Ohana betekent familie, familie betekent: niemand wordt achtergelate. Of… Ik vergeet je niet. Gij slaapt in mijn kamer! Kijk es hoe nieuwsgierig het hondje is. Dit is mijn kamer, en dit is jouw bed. Dit is jouw pop, en fles. Zie je, je kan niet morse. „k eb er koffie ingedaan. Brave puppy. En nu naar bed. Hee, da’s van mij! Af! Voorzichtig, Stitch, da mag je nie doen, daar blijf je van af! Nee! Nie aan aar hoofd trekke, ze komt juist uit ’t ziekenuis. Hee, da’s van mijn blauwe periode! Zo, waarom wil je altijd alles afbreke? Waarom nie es proberen om iets te make? Waw, San Fransisco. Nooit meer koffie voor jou! Da’s et lelijke eendje. Het lelijke eendje weent omdat et helemaal alleen is, en niemand van em houdt. Maar hier vindt zijn familie hem terug. En het lelijke eendje is gelukkig omdat het nu een familie heeft. Wil je naar de king luistere? Jij lijkt me wel een elvisfan! Nanny, Nanny! Kijk! Da’s mijn puppy! Ja? Elvis Presley was een modelburger, dus moet jij alles wat hij kon ook probere. Nummer een is: danse!

136

Hande op je heupe. En nu, volge maar! En nu gaan we naar stap twee. Elvis speelde gitaar. Hier, hou ze zo vast, en plaats je vingers hier? Ja? Nu is’t aan jou. Dit is het gezicht van de romantiek. Die vrouw heeft een beetje romantiek nodig. Goed, nu een kus! „k weet zeker dad elvis ook slechte dagen ad, hoor! Okee, nu ben je klaar, we brenge alles same. ’t Is aan jou, geeft er een lap op! Laat em gerust! ’t Is echt wel een slechte dag vandaag. Wa gebeurden er? Waar is Stitch? We zijn Stitch kwijt! Ja. Nie bang zijn. Je bent lief. Iemand zal je wel een job geve. Ik zou et doen. Da ware wij vroeger. ’t ad geregend en ze rede weg met te auto. En jouw mama en papa? Ik hoor je ‟s nachts wene, droom je dan over hen? Ik weet ta je daarom dinge breekt. En pijn doet. Ons gezin is klein nu, w’ebbe nie veel speelgoed. Maar als je wil, mag je der bijkomen. Je zou onze baby zijn, dan zulle wij voor je zorge. Ohana betekent familie. Familie betekent: niemand wordt achtergelate. Maar as je weg wil, mag je natuurlijk. „k zal je nie vergete. „k vergeet niemand die weggegaan is. Stitch is weg. ’t Is beter zo, hij wou ier toch nie blijve. „k zal em nie misse. Stitch? Wad is er? Wa moete we doen? Tang, schroevedraaier. Nee! Snel, kom mee, we moeten in de… Ze zitten overal! Hallo? Cobra bubbels? Er zitte marsmannetjes in ons huis! Ze wille mijn hond. O, goed, mijn hond heeft te kettingzaag.

137

En die kleine had een groot oog in et midde van zijn gezicht! Je hebt alles kapotgemaakt… Ben jij er ook een? Ga nu maar weg, Stitch. Stitch! Laat me nie alleen, okee? Stitch! Je bent teruggekome! Brave hond! David! Kan jij ons naar ’t strand brenge? Laat em me rust! Hee, drie dage gelede heb ik Stitch gekocht in „t asiel. „k eb twee euro gegeve, kijk: de stempel. Hij is van mij. Als je hem meeneemt, dan steel je hem.

138

Cody (uit Surf's Up) En waarom doen jullie „n interview me mij? Is't nie beter as ek de vragen op voorhand weet? Okee. Wow, wa is da? What’s up, man, 'k ben Cody. Zeventien jaar. Zoals… als wa, zingen en danse? Nee nee nee, gast, ik surf. Komaan, Glen, stopt ermee, gast. Hee, moet diene der echt bij zijn? Ja, surfe, surfe. Waar begin ik? Okee, wel, al vanaf de eerste golf, was… was er al direct den eerste surfer. Weete, ge moest maar iets ebben als e stuk drijfout of nen blok ijs of zo, en ge waart vertrokke. En zwaar verslaafd man, echt verslaafd. Eerst ad ge de oude manne. Weete, de teenflippers. Die oude manne die surfte me zo van die gigantische surfplanken. En gast, da ware de pioniers. Ma niemand wist wa surfe echt kon zijn. Tot Big Z der was. Wie Big Z was? Ge vraagt et aan de juiste gast, da's al iets. Big Z is alles, Big Z is surfe man. Ij is, er kon evengoe geen oceaan geweest zijn, d’oceaan is voor em uitgevonde gast. En ij leefde zo ard want ij was nie bang om te leve. Ij was nie bang om te sterve. Ij kwam naar Antarctica toen… toen ik nog klein was. Man, da was gewoon… Da's 't strafste wa ier ooit gebeurd is. Hij, zwevend, zwevend over 't water. Ij bleef daar precies ange, weete, zo gewichtloos. Gast, ij ad iedereen kunnen aanspreken é, maar ij komt recht, recht na mij. En ij geeft mij zo‟n, zo‟n bangelijke unieke Big Z ketting. En dan zegt ij, weete, jonge, weete, geeft nooit op, vind uwe weg, want zo doen winnaars da. Ij was den beste. Iedereen keek op naar em, respecteerden em, ield van em. En op nen dag, op nen dag zal ik net zoals ij zijn. Ik surf al zolang da'k mij kan erinnere. 'T is zo moeilijk te gelove da ik ooit een deel va mij leve nie eb gesurfd. Ik wil ier echt weggerake, 't is mijn ticket na buite, weete, ik ben echt goe. Man, ik ben den beste van 't eiland. Ik weet da ge da nie moogt zeggen en zo, maar ik ben gewoon echt den beste. Ja, ik ben geboren en getogen ier in vriest-op-den-berg. Ier mijn ele leve gewoond. dad is waar da ze de vis sortere. 'T stomste waa(r) da'k ooit al van g(eh)oord eb. Ma ja, ik werkten ier… ja, om mij(n) ma wa gerust te stelle. Jaja, vriest-op-den-berg,'t gat van Pluto, man. Mijn uis, 't is da taar, ziede, da me die surfplanke. Ja, ik woon ier, ikke, mijn broer Glen, e(n) mij(n) ma. Ja, sorry, gaste. Ij is de grote broer, ik de kleine broer. Zie ge da nu?

139

Nee. A(l)stublief, en ij wrijft et er constant in. 'K eb constant voor alles moete vechte, zelfs voor ons ma aar vispannetje.' K mag blij zijn da'k nog leef. Ja, ik ben nie echt de persoon om der iets over te zegge. Ik was te jong om et mij te herinnere. Ja, kijk, ik ben nie 't enigste kind wiens pa is… ja, opgete. Nee, voor mij nie gast, nie voor mij. Gewoon, weggaan. Iemand iet drinke? Kan die nu nooit es normaal doen? 'T komt bij u gewoon nie uit uwe mond, da's al. Die zijn ier voor mij, nie voor u. Waarom is Glen ier eigenlijk. Ik begrijp nie waarom da iedereen zich zo moet moeie. Weete, ik kan et nog begrijpe van ons ma, 't zal,'t zal zijn uit bezorgdheid, voor ee(n) stuk. En 't zal ook wel voor ee(n) stuk kome omdad iedereen naar aar kijkt, zo van hej Cody is gewoon, gewoon ne mislukkeling, cody is dit, cody is dat. Cody, da ben ik, gast, laat mij mij zijn. Wanneer gaat tat es beginne? Ikke! Ik ben Cody Maverick. Ge zij ier me de walvis? Wad een eer meneer, echt waar, wad een eer. Luister, ge moet zien wa ik kan. Ben direct terug. Ge zult zien wa ik allemaal kan, dan zijde content en dan alles komt goe en ik kom me u mee. Ma, ma, ij is ier, de scout. Mikey, ij is ier, ij is ier. Ik krijg eindelijk een kans, ma. Ij is… Komt ge kijke oe ik surf ma? Kom voor ene keer. ja, okee, ja, 't is goe. Wel, duimen é! Weete, g'ad et ier gistere moete zien. Der was een bangelijke golf, ik eb alleen ma 360ies gedaan, floaters. Da was echt zot! Nee, nee, wacht, wacht, geef me gewoon een kans, a(l)stublieft, a(l)stublieft, eentje! Nee nee, gast, komaan, nie weggaan, ik eb gewoon een golf nodig, een secondje, komaan wacht nu effe. Ej, gast, komaan! Ik eb nooit, weete, iets gewonne in mij(n) leve. Ik wou wel es voele wad et is om te winne. Wacht nu! Luistert, ge kunt op uwe kop gaan staan, ik ga mee naar Pingin! Nee, nee, nee, nee! Nee, wacht, wacht. Wacht!

140

Bedankt, gast. Bedankt, Joe. Ben ik erbij? Ik ben Cody Maverick, Vriest-op-den-berg. Ik ken da gevoel, Joe. Ja. Slade en Macharo, oe is't, gaste? Okee, later, dudes Gast, kijk waar da kik sta! Ik sta waar da Z stond. O man, o man. Nee, nee, dank u. Okee, enen ap, da's al. Nie slecht, nee, 't smaakt wa naar kip… O man, 'k ben verliefd. Nee, gast, ik, ik kan nie me aar prate, ik… Joe, joe stop, gast… Ja, ja, da was bangelijk oe da gij zijn leve redde en zo. Da was… Ongeloofelijk. Echt. Ja. Echt, ge ga mij in 't oog ouwe? O tuurlijk, ja. Ja, da's uw job. Komaan, Joe, we moete… Nee, nie gezegd. Joe, luistert, ik… Okee, laat ons efkes doen alsof. Ik ben Lani, gij zij mij. Laat maar, laat maar. Wow. Dad is Big Z‟s tombe! Weete nog? Wa? Hej! Hej, ej, gast, komaan, stopt daarmee. Nee, nee, stop. Gast, 't is nie grappig, ik.. Ik… o, laat da los. Ge zijt nie waard over em te prate. Bakkes, gast. Gij zult nooit zo goe zijn als Big Z. Stank. Hee, zoiets doede nie tege mijne vriend, gast! Ik win van u eender wanneer en eender waar. Wa? Baah, Tank. Nee, nerveus? Waarom zou ik nerveus moete zijn? Kom maar af, zeepsmoel, let’s go! Da ga fantastisch zijn, echt waar, 't ga de beste golf va(n) mij leve zijn en ik hoop da te camera‟s lope want da gaat iets zijn da ge elke keer opnieuw en opnieuw en opnieuw ga wille zien. Da ga bangelijk zijn. Eb ik gewonne? 'K eb gewonnen, é?

141

O wow, moede zien. Ik zien elfkes, overal! Waarom moete gij lache? Toch hoog? Zijn ze nie hoog? 'K bedoel, normale kansen, ik ben toch nie den underdog of zo? O, da doe pijn, da doe pijn. Wa ongeloofelijk? De zaag, ij pakt de zaag! De zaag! Wa is em aan't doen? Wa, wa zijde gij… Wad is? Waarom, wat? O nee, nee, nee! Nee, wacht! Wad is er gebeurd? Ja, ik werd vanmorge wakker, 'k wist nie waar ik was. Weete, ja, daar zijde liever nie as ge wakker wordt é. 'K wil nie opstaan. Ma ik wil nie! Mijn voet? Mijn voet is goe ma mijn oofd! What the…? Ja 'k denk da'k een ersenschudding eb? Djeez! Man, gij me mijn broer Glenn, volge(n)s mij zijde wel kliek é! O, nee, nee, nee. Waar is mijn ketting? Ebt ge mijn ketting gezien? Die moed ier… Nee, dad is nie zomaar een ketting, gast, okee, ij eeft me die zelf gegeve! Big Z, in Vriest-op-den-berg. Weete, niemand geloofden in mij, maar die gast wel. Ij zei, ge moogt nooid opgeve en vind uwe weg want zo doen winnaars da. 'T is grappig, da'k nu zo ne loser ben. Ma ik kan, weete, ik eb gene weg. Wa moet ik nu doen? Waar gaan ik naartoe? Ik kan nie terug naar 't strand, kan nie naar uis. G'ebt altijd zo… zo‟n beeld van wie da ge ga worde, wa da ge gaat toen. Tees is't nie. Wa toede gij ier terug? O, man, dank u gast, 't is echt cool van u om terug te kome, gast! Ja, ik doe nie meer mee aan surfwedstrijde. Ja… Nee, ik eb zelfs geen plank plank. Nah… maar ik…

142

Okee, okee. Okee dan. Okee, man! Okee, ma, ma waarom maakt gij ier eigenlijk surfplanke in't midde van den jungle? Alee, 'k probeer „t gewoon te snappen é gast. Okee, 't is alleen…. Zijde gij ne surfer of doede gij… alee, 'k bedoel waarom… Ha, ha, echt grappig. Waarom duwe wij eigenlijk? Waarom kunne we nie gewoon rolle? O sorry, ik wou nie zo… Ik wist nie da uwe voet daar was. Alles okee? Sorry, gast, ik eb da echt nie expres gedaan, sorry. Ja, ja, kweed et! Geek, Geek, stop stop stop! Giek! Geek! Kom terug! O nee, nee, nee… Ik dacht da gij dood waart, zeg! Alles okee? Nee, nee, nee wacht, wa is da, wa is da? Nee, komaan gast, we moete gaan zien! Hej, iemand zijn ouwe surfhut! Ziet dad af! Wow wow wow, zijn die van Big Z? ja, de plank van Big Z, die gebruikten ij op d‟ Australian Open! E(n) met deze kwam ij naar Vriest-op-den-berg, man! Geek, da zijn Big Z zijn planke, man, ier eeft ij geleefd, ier maakten ij zijn surfplanke! Wist gij da ta ier was? Waarom wout gij eerst nie meekome? En toen… toen ging ij naar die oude hut, weete. En toen beseften ik, weete, hij was Z. Ja, ik snap da wel, ij ad… etwa ruimte nodig, wa…wa tijd voor zichzelf. Ik wou nie, weete, al die vrage stelle,dus… dus… ik stond daar gewoon, rustig… Ge zij Big Z, haha, ik kan't nie gelove, ge leeft nog, ge leeft nog! Da's gewoon een kwestie van respect, vin ik… Waarom leeft ge nog, wad is er gebeurd? Vertel, vertel mij alles, begin van 't begin en vertel maar. Vertel, vertel alles! Ja! En ze zeide da ge dood waart, maar ge zij nie dood. Ondergedoke! Is er iets gebeurd? Der is iets gebeurd. G'ed iets gezien. Nee, g'ed iets gezien da ge nie mocht zien! Ik wist et! Dad is er gebeurd! Wad is er gebeurd? Okee dan, okee, ik snap et. Ik zal ier zijn as g’ iets nodig ebt, of weete as ge wa wilt praten of zo, of weete, of wat… ge zie maar. Voelt ge’t nu al? Wild' al wa prate? 'T is goe, ja, nee, ik… ik ben al weg, ik… ik ga. Tenzij, ik bedoel, tenzij da ge… Okee, ik snap et, okee. Ik ga der nie om liege, weete, 't is… machtig gast, et verandert alles, 't is… Weete, de wedstrijd, zo ee(n) paar dage, as ik em nu kan overtuige mij te traine, dan is da… Boem. Ja, ik zou is kunne winne. 'T is mijnen droom, weete, en ik wil dienen droom nie opgeve. Winnaars… winnaars vinden unne weg, hoe dan ook, toch?

143

Nee, kom naar ier en leert mij wa moves. Komaan, waarom nie? Pakt een plank en komt erbij! Oe draaide dad ier eigenlijk? Ej, ej ik probeer gewoon te surfe me deze… deze… deze kano, okee? Wa bedoel… Da doen ek, da doen ek! Komaan, a(l)steblieft? Ziede, ik kan niks lere as gij op 't strand blijft staan, gast. Zie, ik kom er nie uit as gij der nie in komt! Ik kon’t nie late, gast, ik wou gewoon van den beste lere surfe. Wa? Wa bedoelt ge, ge surft nie meer? Eu, ja? Jamaar, wacht, nee nee, wa bedoelt ge me ge surft … Mag ik u een vraag stelle of make ze nie meer… Den droom komd uit. Tees is nen droom dien uitkomt, hier, ier zij me zie. Dees doen. En 't is koa-hout, en al de beste planke zijn van koa-hout. Euh, kweedet nie, ik denk da kik… Okee. Okee, okee… ik… ik ben nie… ik lach nie, ik ben gewoon benieuwd. Okee, 't is al goe, ik probeer. Geef mij nu gewoon da ting, a(l)stublieft? Djeez… Hier gaa(n) we… Ja, ik snap et. Misschien kan‟k et nu wel… Mag ik dan nu? Mag ik dan nu? Mijn plank. Okee, volg de nerf, ik snap et. Lange hale, volg de nerf. Hier gaa(n) we. La mij, la mij toch gewoon. Ik kan nie. de finesse is weg door u gedoe. Okee? Ik maak gewoon die plank! Eb ik… nee, ik wil u hulp nie, ik wil uw hulp nie. Ik wil uw hulp nie. Ik wil gewoon mijn plank make. Dank u, dank u. Goe, ik… dank u. Djee, kom, ga toch weg, ga na daar, a(l)stublief. Moete nog wa wete? Ik… Kijk, okee, ik ad de plank, de plank was goe. Ze was perfect.

144

Nee, nee, nee, 't ga goe, man. 'T is… 't is goe. Een beetje ruw? De plank zegt ge? Ik was er nog mee bezig, gast! Ik denk da ze goe genoeg is voor elke golf. Ow, wacht es, nee, nee… laat et zo… Ej, 't is wel mijn plank, okee? Da ging ik… awel ja, ze, onnozelaar, kijk! Kijk, 't is nog drie dage voor de wedstrijd. Geen tijd om mij t’amusere. Wa? Ik kom nie meer terug! Nee, da's nie! 'K eb eel mijnen dag verspeeld, en niks bijgeleerd. Wa dus echt… Lani! Da's waarom gij… o, o ja, nee. Luistert, de Geek, Geek is Big Z… Oe gij weet… We ware op 't strand en... Ja. Ja, ja. Maar… oe… Nee, nee, nee. Nee, kijk, ik wil, ik kom graag. Eb ik muntjes nodig of zo? Zeg et maar dan é. Is't waar? Wa, wa is dees? Wow, ow, jij, wa doede gij? Wacht, nee, nee, ik ben ier weg. Ik ga… O, nee, nee, nee, nee, nee, nee, nee. O da ga na benede! Nee! Dees is zot! Aa, ik eb u ingehaald. En nu? Wa nu? Geefd op slakse, 't is gedaa(n) me u! Geeft u over, sukkel! Gewonne! Waarom? Dad is plezant! Kijk naar mij, da's kwee nie oe schoon! Kijk nu toch, wa is da spul? Uhu, ja. Ne goeie stank. Zeg, we staan ier samen onder den douche, oe vertrouwelijk kunde zijn? Waarom?

145

Kwee nie, ik denk, 'k bedoel, 'k eb mij echt as ne zak gedrage, dus kwee nie wad ij va(n) mij denkt. Jawel, 'k was echt ne zak. Echt waar. Wa maakt tad eigenlijk uit voor u? Okee. Wow, ik eb… Z, nee, nee, nee, Z, nie doen, echt, serieus, nee. Ik zweer et gast, as ge die plank breekt, as g'et breekt… Komaan, gast, komaan! Echt? Wow, da's bangelijk. Okee, maar, los daarvan, wel,'k bedoel, hoeveel punte zou ik krijge voor de pijp? Speelt da ne grote rol voor de wedstrijd, is da… is da… Wa? Okee, wa's volgende, plank’s klaar, wa nu? Plank’s klaar. Eindelijk! Nee, tenzij ’t ee(n) longshot wordt, gast, okee? Ej, Z, komaan! Oe, 'k dacht da ge zei da we ginge traine? Ja. Okee dan. Op mijn oge… Kunne we nu wa traine, maar dan serieus, a(l)stublieft, a(l)stublieft, man? W’angen ier als twee debiele, da's wa ik denk da w’aant doen zijn. Zo… zo is't genoeg, Z. Tees word echt belachelijk. Ik haat u. Neuh. Denk… ik eb geen zin, gast. Z, 'k denk da'k weet waar da ge’t over ebt. Aja, echt grappig, as w’ons maar amusere, é? Z, opstaan, opstaan, Z. Z! Ej, Z, ontbijt! Vier, drie, twee, een… Da is plezant, gast! Ja, nu wel, nu wel, ja. Wa?

146

Nee… Z, der nie mee rammelen é! We surfe? Ja! Ja! Eej, ik wist nie da ge kon surfe? Zoa(l)s een plank, maat! Okee, ja! Lani! Zie tad af! Big Z is terug! Oh, djeezes. Is da t’entige lieke da gij kent? Nee, nee! 'K moet zegge, ge waart echt bangelijk vandaag! Ja, dankzij dieje daar! Vraagje, Z… Nee, nee, nee! Ik vroeg mij af, komde nie kijke naar 't surfe morge? Z! Nee, nee, nie… nie gewoon… bij de wedstrijd! De Big Z Memorial, weete nog wel? 'K bedoel,'k weet… 'k weet da'k veel vraag, maar et zou echt echt eel… eel veel voor mij betekene as gij zou kome,' k bedoel…. Absoluut. 'K wee nie, 'k dacht da… da ge da zelf wou? 'K bedoel… Waarom speelt ta zo ne rol? Waarom komde dan nie? Waarom? Zegt mij es waarom g‟u verstopt? Waarom verstopt g’u? Waarom kwam gij eigenlijk nie terug na uwe val van die golf? Wa… wa me geeft nooid op? Wa me zoekt uwe weg? Ge geev et op Z, ge geev et op. Maar… gij waart alles voor mij. Ik eb't verknoeid. 'K ben, ben nie goe. Dad is waarom „k iemand nodig eb, ik ad em nodig. Weete, 't is erg genoeg om ene pa te verlieze, ma… Nikske, niks gast, laat maar.

Vredig, vredig. Ik ben in vrede, ik kom in vrede! Joe! Echt? Ebt ge na mij gezocht? Dank u, echt waar, bedankt. Wacht es effe. Joe? Joe? Mike.

147

Meende da nu? Dank u. Ebbe jullie da gezien? O man, weete, ik dacht da'k et nie zou ale, en dan… Ik liet mij gaan, weete, weete, ik liet mij gaan. En voilá. We gaan na de finale, Joe! Dank u gast, dank u wel, manne! Ej! Ja, nee, kweedet, 't is… ik kan nie… 'k weed et, ik denk da'k kan winne, ma 't is… 't is te veel… Wa? Wa bedoelde daarmee? Lani, 't is nie… Lani, komaan! Joe, tees is et, gast, 't is nu of nooit! Gaan, Joe, gaan! Tank, kijk uit! Z! Z! Wa? Z! … drie, twee, een. Z! Nie te gelove, nie te gelove. Ge kwam terug! G'et mij leve gered, man. Dank u, gast, dank u. Wel, verlore… Ja, kweed et, lange, zachte, hale… Ik sta achter u, Z. Wel, weete, Rob, daar ebde vriende voor. Gast, deze,'k bedoel, deze hele ervaring was zo… zo geweldig. Z? weete, ik denk da'k nog nooit in mij(n) leve… alee… zo ne goeie vriend eb gad. 'T is gewoon zo cool om… om alles t’ebbe wa da ge nodig ebt. Eerlijk gezegd man, ben ik ‘t ee(n) beetje beu om over mezelf te prate, dus... Is da goe? Ebde wa da ge moed ebbe? Okee, oud u goe!

148

Mikey (uit Monsters en Co.) Goeiemorge, Monstropolis. Het is al vijf over zes in de grote monsterstad. De temperatuur bereikt de zwoele 28 graden. De reptiele onder ons zijn blij en als ge ’t mij vraagt wordt het een perfecte dag om misschien wat te maffe, slape… of gewoon die dikke kwab onder je kin eraf te zwete. Opstaan Sully! Ej, minder praat, meer zweet, meneer vetkwab. Voel de pijn! Gij noemd uzelf ee(n) monster? Griezelvoet, griezelvoet, griezelvoet, o, et kind is wakker! Okee, griezelvoet, griezelvoet, griezelvoet, griezelvoet, ’t kind slaapt! Tweeling, in ee(n) stapelbed! Oe, ik dacht da’k u liggen ad. Okee, sully, ier gaan we. Klaar? Volge. Oe, nu is’t ie ier, oe, kijk daar es. Oe, laat et kind u nie rake, laat et u nie rake! Kweet et wel, ’t is ee(n) goeie zet, ik maak kindere bang in bed. Komaan, Poetst die tande, poetst die tande, monsters ebbe propere tande! En 18, krijge we 19, zie ik daar een 20. O, nie te gelove! Gij nie, kijk, de nieuwe spot is op tv! Ik zit erin, ik zit erin! Okee, nu kom ik! Niet te geloven. Ik was op tv! Ebt ge mij gezien? Zoveel talent! Hallo? Ik weet et! Ik was goed é? Eeft iedereen et gezien? ‘T is uw mama. Wa wilt ge, ik ben fotogeniek! Geloof me, dikzak, mij(n) smoel gaat ge nog veel op tv zien. Gij zijt jaloers op mij(n) schoon gezichtje sinds ‘t vierde studiejaar. Oe, okee, sorry, spring erin! Hee, hee, waar gaat ge naartoe, ma wa doet ge? Stappe? Nee, nee, mijn baby, kijk, ze wil me berijde, ciao baby,ik… ik bel u! Zeg, slimmeke, wilt ge wete waarom ik die auto gekocht heb, hé? Om te rijde, op straat, verstaat ge da? Met de tuutttuut, en vroemvroem en dus zonder te lope. Ikke fysiek kweke? E, bezie uw eige, gij… gij wandelende berg! Hej, kids. Ej, Tony, hej, Tony! Bedankt! Ciao, ciao! Ja, hallo, die gast doe vijf stappen en ij is er! Hej, Margo, oe was’t in de jury? Hej, hej, komaan, stopt ermee. Zo verliest ij zij(n) concentratie. O, snoezepoes! Gelukkige verjaardag. Aaah, ik eb gereserveerd in een restaurant. Harry Housens? Niet voor bubbelbeer. Ik zie u om 1 na vijf en gene minuut later.

149

Denk romantische dingetjes. Weet ge, maat? Zij is de ware, echt waar, zij is de ware. O, enne, bedankt om me te helpe met die reservaties, é. O, goed id… weet ge, da was nie echt grappig. Ik ben nie bang. „K ben… allergisch. Wow, Randall, da’s straf. Dan wordt et pas echt genant a(l)s wij ‘t record eerst breke. Hoort ge dat, ’t is de wind van… wat een kwal. Een van deze dage ga ik em echt door u een lesje late lere. Salubi, baby. Goeiemorge Trees, mijn heerlijk escargoke. En? Wie gaan we bang make vandaag? O, al da papierwerk. Zou et nie gemakkelijker zijn a(l)s et gewoon wegvloog? Ja, wel… ik probeer mijn best te doen. Oe, die is zot. Gij zij baas, gij zij baas, grote harige baas! Wow, houwe zo, houwe zo. Volgende deur komt eraan! Echt waar? O, dad ad ek nog nie gezien. He, oe is ’t me Georgie? Wow, zo eb ik u nog nooit gezien. Ge waart keigoe, maat! Ge zegt et, baby! En pas op, we gaan nie alleen uit eten é, ik eb ook tickets voor de monstertruckrally vanavond. En wa gade gij nog doen? Alweer? Et leven iz meer dan alleen maar griezelen é! Oe, geef me nekeer uwen odorang. Ebt ge beerput? Of natten ond? Soms é, soms ben ik zo romantisch da’k me mezelf zou wille trouwe. Een nacht vol romantiek heb ik voor de boeg. Vanavond gaad over mij en Celia. Oe, de loveboat gaat vanavond vare. A(l)s g’aar zo bekijkt, da snoeteke van aar, da maakt mij elemaal… Awel, nu da ge’t zegt. O nee, mijn griezelrapporte, ze liggen op mijn bureau. A(l)s ik nie in’t restaurant ben in vijf minute zij(n) we onze tafel kwijt. Wa zeg ik nu tege… Snoezepoes! Absoluut, et is alleen da... Weet ge, der is maar een klein… Ikke? Ik bedoel, ikke! Ja, ikke! We zijn weg. Op mijn bureau, Sully, de paarse kopies gaan naar boekouding, de roze gaan naar aankoop. En de goudgestreepte gaan naar Trees. De vloerkleurige laat ge ligge! Oh, ik moest just denken aan dienen eerste keer da’k u in ed oog kreeg. Hoe schoon gij waart. 150

Uw haar was korter toen. Nee, nee, ik vind et mooi zo! Ik vind alles mooi aan u. Wel, gistere nog vroeg iemand mij wie ik et mooiste monster vond van heel Monstropolis. Weet ge wa da’k zei? Ik zei… Sully? Nee, nee, da’s nie wa da’k wou zegge. Ik bedoel… Ja, tuurlijk is ij knap, ik bedoel, a(l)s ge graag grote potige… Sully… Ga weg, gij, gij elpt alles om zeep. Wa? Een deur? Momentje, Randall? Valsspeler, hij wil zijn score oppeppen. Wat? Watte? Welke zak? Celia, a(l)stublieft, probeer et te verstaan. Ik moet ier iets doen, o nee! Kom, we zijn ier weg! Celia! Hej, blijf me uw hande van mijn snoezepoes! Wel, slechter ad mijn afspraak echt nie gekund! Daar komt et! Nee, nee, kom ier! Nee, nee, nie aankome, gij kleine… Och nee, die stonde alfabetisch!’ T is okee, ‘t is in orde, zolang et nie te dicht komt, is’t okee. Ej, ej, afblijve. Niemand komt aan kleine Mikey. Laat et stoppe, Sully, laat et stoppe! Sully! Sully! De beer, de beer, geef haar de beer! Ik heb geen idee. Maar ‘t zou wel goed zijn, a(l)s ze dat nooit meer deed. Et bedrijf? Wat kan et bedrijf mij schele? En wij dan? Dad ding is een dodelijk machien! Het wacht waarschijnlijk tot da w’ in slaap vallen en dan… Wham! We zijn makkelijke prooi, vriend, een gemakkelijke prooi. We zijn zo goe als dood. Okee, kijk, ik denk da’k een plan eb. We gebruike lepels en graven een tunnel onder de stad en we laten et los in et wild. Okee, ik eb geen ideeën meer. Ik zit blok. Luchtballon? Te duur. Grote katapult, te opvallend. Een enorm houte paard, te grieks. Geen bal, geen idee, kan nie denke, kan nie denke… ben op. Opgebrand. Wel, zoekt dan toch een plaats waar et kan slape, terwijl ik werk aan een plan! Echt waar? Wel, in dat geval houde we’t. Gezellig, een huisdier dad ons kan vermoorde!

151

Wat? Is dad een grap? Das toch een grap, é? Sully, ik denk dad ik gezien de omstandighede tot nu toe zeer toegeeflijk ben geweest, maar did is een gruwelijk idee! Wa gaa(n) we nu doen? Recht naar binne lope me dad ding? Nie te gelove, we walse zomaar recht naar de fabriek. Sully, ee(n) zwabber, een paar lampen en een zetelovertrek, alee, daar oude toch niemand mee voor de zot? Denk toch aan al die andere monsters. Loch Ness, Bigfoot, De verschrikkelijke sneeuwman. Z’ebben een ding gemeen met mekaar: verbanning! Wij kunne de volgende zijn! Zwijgt dan over geen paniek, et is niet okee,’ t is niet okee. Ja, ‘t is, ‘t is ope-bedrijvedag voor verre familie. O, een griezeldemo, awel da’s tof. Waarom weetekik nooit van niks? O, we kunne de dochter van de kozijn van uw zuster meebrenge, die wordt een hit! Komaan, de kust is veilig. Okee, we zijn bijna verlost van dad ding. Dus wacht hier terwijl ik haar sleutelkaart haal. K’eb u nog nooit zoiets raars ore zeggen. ‘T is okee, ‘t is in orde. Kijk, ‘t is tevrede. Et danst van plezier. Ik ben direct terug med de sleutelkaart! Rustig blijve, rustig blijve, rustig blijve. Trees, mijn lieve mooie bloem, ge ziet er prachtig uit vandaag. Is dad een nieuw kapsel? Komaan, vertel, ‘t is een nieuw kapsel, é? Et moet een nieuw kapsel zijn. Nieuwe make-up? Facelift? Rimpels weg? Er is toch iets, é? G’ebt iets onder uw huid late spuite zodat ge der weer…. Luister, ik eb iets nodig. Randall maakte overure vannacht op de griezelvloer. Ik eb echt de sleutel van zijn deur nodig. Heeft ij, heb ik? O… papiere? Wat toede gij nu? Zijt ge’t kwijt of wa? Dit is nie okee, helemaal nie okee. En dan? O, g’ebt gelijk, g’ebt gelijk. We zijn twee gewone jonge(n)s op weg naar ‘t werk. Niemand die iets merkt. Alokidoki! Tuurlijk eb ik aar sleutelkaart, ik zei toch dad ik haar sleutelkaart ging hale, ik ging aar sleutelkaart halen en nu heb ik haar sleutelkaart. Okee, hier gaan we. Waar ebt ge’t over. Tuurlijk is dad aar deur, ‘t is aar deur. Nee. Neen, ‘t was zeker donker gisterenavond, wan(t) did is haar deur. Hee, hoort ge da? ‘T is ambiance daar binne. Okee, stuur een kaartje, kleine, naar Mike Wazowski nummer 22 in de Mike-Wazowski-krijgt-zijn-leven-terug-laan. Eel goe, en nu: bon voyage, bye bye! Komaan, kijk naar de stok. Ziet ge de stok? Pak uwe stok! Pak em dan!

152

Boe? Wat is Boe? Sully, ge moogt et geen naam geve, a(l)s ge’t een naam geeft dan raakt ge deraan gehecht. Nu, zet ta ding terug waar ’t vandaan komt, of anders…. O hee, we repeteren…. een scène van ’t nieuwe fabriekstoneel met a(l)s titel… zet da ding terug waar ‘t vandaan komt of anders…. ‘T is een musical! Zet da ding terug waar ‘t vandaan komt of anders… of anders… en cut! We zijn er nog mee bezig, ’t is nog nie elemaal af. Maar we zoeke nog figurante! Sully, nu is’t genoeg, zeg vaarwel tege… waar is’t naartoe, wa hebt g’ermee gedaan? ‘T is nie waar é, is ze nu weer ribbedebie? Nee, dad is nu echt... Hee, wacht nu efkes, na rege komt zonneschijn, dit is perfect. Z’is weg! Hee, hee, waar gaat ge naartoe, Sully? Verpruts et nie! Nie nu we bijna ‘t record gebroken ebbe. Komaan, iemand anders vindt et kind wel, da’s hun probleem, nie t’onze. We zijn er vanaf! We zijn er vanaf! Nee, tuurlijk nie. Maar als er toch iemand van hier er iets mee te maken eeft, dan gok ik op Wacksfurt. Ja, die van station zes, met die geniepeg’ oogskes. Sully! Lieveke toch, snoezeke. G‟eet toch graag sushi? Ademen, blijven ademen. Kind? Welk kind? Ge moed et nie op mij steke. ‘T zou nooit zijn ontsnapt as gij nie ad vals gespeeld gistere. Dan is et speeltijd? Geschilderd? Sully! Okee, Sully, komaan genoeg. Hee, hebbe jullie soms Sully gezien? Sully! Sully! Sully, goe nieuws, maat, ik eb de oplossing gevonde, maar we moete snel zijn. Waar is et? Sully, did is een blok vuilnis. Hee, ik hoor ed ook! Zeg, hoeveel kinderen ebt gij daar? Okee, Sully, zo is’t genoeg, we zijn weg nu. Ja, ja, ja, zeker, opzij, kleine, w’ebbe… Ik deed niks! Ik leg et straks wel uit. Lope! Okee, lope, lope, komaan, ‘t moet er zijn, et moet er zijn, et moet er zijn. Daar is’t! Randall ad gelijk! Een, twee, drie, vier, et kind gaat eindelijk weg van hier. We krijgen ons leve terug! De nachtmerrie is over! Ej, wa scheelt er, komaan, we moeten ier weg!

153

En dan? Komaan, onze tijd is wel beperkt! Luister, Sully, gij wou aar deur, en daar is ze. Dus doe voort! Wilt ge dad ik bewijs dad alles okee is? Goed! Jij wou een deur, ik haal een deur… paranoïde haarbal. Okee, ten eerste, „t is eenogig, as ge mij wilt bedreige moet ge’t goed doen. En ten tweede, ge zijt gek als ge denkt dat ge door mij te kidnappe et record gaat breke. Wel… inderdaat tot da ge begon te grinikke daarnet. En… nu denk ik dat ik hier mijn schup moed afkuise. Wel… iemand is ier duidelijk een bezige bij. Ik weet van niks. Serieus, ik meen et, niks! Wad is da? Wacht, alee, wacht, wacht, komaan, nee. Ej, da ding beweegt. Ik hou nie van grote bewegende dinge die bewege richting mij. Hej, hej, Randall, komaan! Hallo! Komaan, waar gaat ge naartoe? We kunne toch prate, bij een koffietje misschien? Komaan! We kunne dit toch uitprate… wad is dad ding? Wad is dad ding? Nee, wacht, nee, nee, komaan… Help, help, help! Hee, zwam, hee, zwam, rijdt ge graag? Want ik heb een heel toffen auto. As ge mij laat gaan, krijgt ge een ritje in de auto. Alstublieft, zwam? Ja, komaan, did is krankzinnig, hij vermoordt ons nog. We moeten ier buite, nu! We kunnen ergens ver weg van ier een nieuw leve beginne. Salu monsters en co, salu meneer Waterreus. Hee, wa zijt ge van plan? O nee, nee, nee… Oh, boe, nee, nee! Meneer, z’is niet giftig. Ik weet dad et gek klinkt, maar geloof mij… … probeert hij ons te doden. T’is allemaal Randall‟s fout. Ja, we kunnen u zelfs meenemen naar zijn geheime labo. „T is ier in de fabriek! Niemand. Meneer, da’s nie haar deur. T’is te laat, we zijn verbanne, slimme. We zijn in de mensewereld! Wat een superidee om naar uw ouwe maat Waterreus te gaan. Alleen spijtig dat hij medeplichtig is! Al wat ge moest doen was luistere naar mij. Een keer. Maar da deed ge nie, of wel? Ge luistert nog nie! Ier zie! Hij is niet mijn vriend!

154

Zie em daar nu zitte. Mijn leven om zeep en waarom? Een stom kind! Door uw schuld zit ik nu vast in dit bevrore niemandsland! Boe? E(n) wij dan? Sinds dat tat kind ier is, ebt ge alles wad ik zei genegeerd. En waar staa(n) we nu? W’adden bijna ‘t record verbroke, Sully, w’adden et bijna gehaald! Eeft geen belang meer? Wa… wacht es efkes. Heeft geen belang meer? Okee, da’s, da’s… nee, goe, tof. Nu komt te aap uit de mouw, of nie soms? Sully, wa doen we dan me alles waarvoor we gewerkt hebbe? Heeft dat geen belang? En wat met Celia? Ik zal aar nooit… nooit nog terug zien. Heeft tat dan geen belang? En ik dan? Ik ben uw maat, ik ben uw beste vriend. Ben ik nie van belang? Wij? Wij? Nee, er is geen wij. Deze keer nie, vriend. As gij daar buite wilt gaan bevriezen, mij nie gelaten. Want ge staat er alleen voor. Kijk, ik zie dat kind dus wel graag é. Ja, toch wel, ik was gewoon kwaad, da’s al. Ik ad tijd nodig om na te denke. Maar moest ge me daar nu echt achterlate? Nee, ik val u nie aan, ik… ik be(n) gewoon eerlijk. Luister es, kijk, gij en ik, wij zijn een team, niets is belangrijker dan onze vriendschap. Ik weet et, meiske, hij is te gevoelig. Komaan, maat, as gij gaat wene, ga ik ook wene en kom ik hier nooit doorheen. Et spijt me da’k u in de steek eb gelate, maar ik ben terug. Hee, Sully, ik leg ier wel mijn ziel bloot. Et minste da ge kunt doen is wel oplette. Hee, kijk es aan, ‘t is Randall, ‘t is… Iemand moet toch voor u zorge, grote haarbal. Snoezepoes, ik eb nu geen tijd… Okee, de waarheid, wel, et kind waar ze naar zoeke, Sully liet haar binne. We wilde aar terugsture, maar Waterreus eeft een geheim plan, en nu wil Randall ons vermoorde. Ik hou van u, snoezepoes! Kijk uit, uid de weg, uid de weg, pardon! Komaan, komaan! Daar is et! Sully, wa doet ge nu? Zijt gij nu helemaal zot? Sully, wa zijn w’ier aan et doen? Wad een plan; simpel, maar krankzinnig! Amai. „K voel me nie goe, „k voel me nie goe. O nee. Daar is ze. O, hoe moete we daar nu gerake? O, da loopt ier dood, Sully! Daar is ze! Wa? Sully… Hij komt eraan! Konde z’ons nie verbanne naar ier? Daar is ij, komaan, komaan!

155

Sully, schuiven, schuiven! Spring, ik sta vlak achter u! Aast u, ga door! Ier? O, da was vreemd. Da doe pijn, é? Salamandersmoel! Sully, wa zijt ge van plan? Sully! Wow, we zitten op den TGV, maat! Daar zijn ze! Okee, komaan, de eindsprint. Wad een teamwork, dames en heren en ier gaat ij, een… twee… door die deur. En hij is naar de maan! Met plezier. O nee! Okee, ik eb nog iets goe. Da wordt huile van’t lache! Wa? Wad ebt ge gedaan? Vergete te kijke of aar stomme kap opstond? Gij stomme dikzak! Juist! Hee, Boe, grapje! Kijk! Ziet ge wel, plezand é? ‘T was om te lache… wa gebeurt er? ‘T is nie waar, een welkomstcomité. Wa gaa(n) we nu doen? Okee, okee, g’ebt ons, „k geef mij over. Hier is et kind, ik zal meewerke. Maar voor g’ons meeneemt, moed ik een ding zegge. Vange! Wel, ik weet nie wa da jullie der van vinde, maar ik heb een paar grote foute gezien. Weet ge wa, late we naar mijn favoriet stukske zien, zulle we? Trees? Wel, oud u goe, meiske. Eh, ja. O, Boe, ‘t was plezant. Ga maar, ga maar groeie. Ik zeg et u maat, toen die muur naar bove ging ad ge Waterreus zijn gezicht moete zien. Ik wil wel een kopie van die tape. Hee, alles okee? Komaan, maat, kop omhoog, z’is weer thuis! Tuurlijk, de fabriek is naar de knoppen en honderde monsters ebbe gee(n) werk meer, om maar te zwijge van de woeste massa die achter ons aankomt as er geen stroom meer is, maar hee, w’ebbe toch goe gelachen, é? Heej, staat em aan? Hallo, hallo, test, test. Hee, goeienavond, oe gaad et, oe gaad et? Goed u te zien. Okee, ‘t is fijn om ier te zijn in… uw kamer. Va(n) waar zijt ge? Wel, laat maar zitte. Ge zit in de kleuterklas é? O, mijn kleuterklas, de beste zes jaar va(n) mij leven. Zes jaar va(n) mijn leven…. Maar ik ou van sport. Voetbal was et beste. O ja, ik was de rapste van allemaal; ik was dan ook de bal. Ik… was de bal… ebt ge’m? Okee… Dank u, dank u, ik ben ier de ganse week. Bedankt voor uw aandacht en uw drinkgeld!

156

Nie slecht, é? Weet ge, alleen iemand med een perfecte komische timing produceert zoveel energie in een keer. Snoezepoes! Ej, ebt ge’t boekske mee? Laat es zien. De Sully en ik staan op de cover, é! Niet te geloven. Mijn foto staat op de voorpagina! Heej Sully. Zeg, ebt g’een minuutje? Der is iets wa’k u wil late zien. Okee? Oge toe, en volg mij. Komaan! Nie piepen é! Blijve volgen, blijve volge, blijve volge, komaan en volg de zwoele klank va(n) mijn stem. En stop. Doe maar open. Tadaaa. Sorry, da ’t zo lang duurde, maat. Al da hout da was nogal ee(n) gepuzzel. En ge weet dad et alleen ma werkt as ge elk stuksken ebt.

157

Carl (uit Up) Wad ee(n) zicht, é, Ellie! Haa, de post is er. Rustoord Eikenbos. Jonge(n)s toch. Nee. Ja! Zeg maar tege je baas daar dat jullie ons huis naar de maan helepe. Ik denk dad ik duidelijk genoeg geweest ben tege je baas. Ja, da was een goeie. Kom, ik praat wel met hem. Jij in da pak! Ja, jij, neem een bad, hippie! Zeg je baas dad ij ons huis mag hebbe. Als ik dood ben! Nee. Nee. Nee. Nee, ik red me wel. Ik wil geen… er… rustig aan… Knul! Dank u, maar ik eb geen ulp nodig. Ga verder. Maar zonder de inleiding! Dus je wil een bejaarde helepe? Ooit al gehoord van een lokvogel? Een vogel, met kraaloogjes. Iedere nacht sluipt em mijn tuin in en knabbelt aan mijn arme azalia‟s. ik ben maar oud en zwak, ik kan em nooit vange. Kon iemand mij maar helpe. O, ik weet nie, ij is heel erg sluw. Om em te lokke moet je drie maal in je hande klappe. Zijn nest is twee strate verder. A(l)s je… breng em naar hier als j’em gevonden ebt! Hee, jij daar! Wat… wat zijn jullie daar aan ’t toen? Blijf daar af! Laat los, da’s onze brieve(n)bus. Ik wil dat je daar af blijft! Wat moed ik nu doen, Ellie? Goeiemorge, here. Klaar of nie, ik moet toch mee. Wil je m’een plezier doen en did drage? Ik kom wel naar de bus over ee(n) minuutje. Ik… wil graag nog eve afscheid neme va(n) mijn ouwe huis. Tot ziens, jonge(n)s, ik stuur wel een postkaart uit Paradijsrots! We zijn op weg, Ellie. Wad doe jij hier nu buite, knul? Nee. Goed dan, kom er maar… in.

158

Blijf daaraf, wordt vuil zo. Hee, knul, hou op met… laat los… stop daarmee! Niet zoveel wiebele, knul. Wel, da gaad dus nie lukke. Allemaal opgeblaze balonne gespaard, en voor wat? Da’s leuk, knul. Wa ben je nu weer aand doen? Wad is er gebeurd? Ge stuurde ons? O, tuurlijk. Waar zij(n) we nu beland? GP… wat? Ik breng je wel benede, naar een bushalte. Zeg gewoon aan de chauffeur dat je terug wil naar je moeder. Zo, da moet genoeg zijn. Kom, ik geef je wa kleingeld voor de bus. Wel, we zitte vrij hoog, kan ure dure voor we lande. Da leek wel een gebouw of zoiets. We kunne toch nog nie zo dicht bij de grond zijn? Wacht, wacht, nied doen, nee. Wacht, wacht, wacht! Russel, hou je vast! Achteruit, achteruit. Waar… waar zijn we? Wees gerust, Ellie, ik heb et. Daar is et! Ellie, t’ is zo mooi. We zijn er, we zijn er, Russel, we zweve gewoon tod daar. Klim erop, klim erop! Ja, ja, om et eve. Rustig. As je eenmaal bove bent, trek je mij omhoog med et touw. Hoor je? Ben j’al bij de deur? Wat? Is dad alles? Kom ik dan van zover om te strande aan de verkeerde kant van die rotse? Geweldig. Waar eb je ’t over? Wandele? Okee, we wandele naar de waterval. Snel, maar rustig. Zonder rapmuziek of breakdanse. W’ebbe drie dage, meer niet, voor het helium uit die balonne loopt. En as we dan nog niet bij de waterval zijn, dan gerake wij der nooit. Wees maar gerust, Ellie, we krijgen ons huis daar wel. Eej, ik ken ee(n) spelletje, het heet: wie het langst kan zwijge, wint. Rot ding! Komaan, Russell, schiet nu eindelijk es op! Welke knie? Dad eb ek nog gevraagd vijf minute gelede!

159

Russell, als je nied opschiet zulle de tijgers je opvrete O, verdraaid nog aan toe, ga maar achter die bosjes als et echt moet. Da’s nie mijn probleem! O, goed zo! O ja, ze zijn heel groot. Ja, zeg dat wel. O ja, chocola? Wad is da ding? Wa, ma da ding bestaat helemaal nie. O, heej! Komaan, scheer je weg, kom! Pas op, Russell! Russell! Ga weg, beest, vooruit, weg! Heej, heej! Kevin? Eej, eej… Weg, bol et af! Eej, da’s va(n) mij! Vort, vort, maak dad je weg komt! Komaan, weg ier! Nee. Da rijmt nog nie eens! Kom naar benede, jij ebt daar niks te zoeke! Kom onmiddellijk naar benede! Nie te geloven é, Ellie! Maar ik eb et verbode! Ik eb et verbode… verbode! Ik zie je wel daar! Komaan, wegweze! Vort! Ga es iemand anders lastig valle! Hallo? Hallo, meneer! Gelukkig… leuk om te hore dad er nog iemand is! Wat, je… ruikt ons? Heej… Wat? We hebben uw hond! Va(n) wie zou die hond nu zijn? Zei die hond nu net „hallo‟? ’t is nie mogelijk! Russell, blijf daar af, t’ is misschien radioactief of zoiets! Ja, ja, doe maar. En leer onderweg es blaffe as een echte hond. Nee.

160

‘T is gewoon een rare truc of zoiets… kom, naar de waterval! Ik ben je baasje niet! Russell, zo gerake we nooit bij de waterval! Ik ben niemand zijn baasje, hoor je? Ik wil jou ier niet, en ik wil jou ier niet. Aan jou zit ik vast, en as jullie twee nied oprotte voor ik tot trie eb geteld… Een bal? Wil je de bal? Ja, ja… Ga em maar hale! Vlug Russell, geef me chocolade. Geef nu maar gewoon! Vogel! Vogel! Komaan, Russell… T’ is ons gelukt tenk ik. Goeiemiddag. Wel, toch bedankt om ons droog te houde, Ellie! O boy… Wacht, jij was toch zo‟n superwildernisgast? Met je GPM en je badges? Nee. Jij ebt ooit toch al es gekampeerd. Wel, je kon toch aan je vader vrage hoe je een tent moet bouwe? Misschien moet je ’t toch es probere, ij kan je nog verasse. Ij moet toch ooit wel es thuis zijn? Phyllis? Noem jij je eigen moeder bij haar voornaam? O. Hee, ga jij maar alvast slape. Straks wekke we nog dat…. andere vlooie(n)circus. Okee, ij mag mee. Ja. Erewoord. Wad eb ik mij nu weer op de hals gehaald, Ellie? Morge, liefje! We moeten ons haaste. Wel…De vogel is weg. Misschien merkt Russell et niet… okee, iedereen uit de vere. Heej, da’s mijn lunch. Kom van dad dak af! Wa doed ij nu weer? Et spijt me, Russell, w’ebbe zo al genoeg tijd verlore. Wacht, wij gaan niet mee met jou, wij gaan naar de waterval. Blijf va(n) mij af! Zitte!

161

Eh… Ja… Wacht… bent u Charles Muntz? DE charles Muntz? Ij is et echt! Da’s Charles Muntz. Hij! Ik ben Carl Frederickson… Mijn vrouw en ik waren uw grootste fans! Waw… nee, nee. We gaan toch niet aan boord van „de smaak van avontuur‟ zelf? Natuurlijk! Wacht op ons, meneer Muntz. Sapperlootjes… Zeg dat wel, ja. Moet je dit es zien! T’ is nie waar! De Somalische luipaardschildpad! O, mijn Ellie had dit zo graag meegemaakt. Weet je, het is precies door jou, dat ze die droom had om te kome wonen op paradijsrots. We valle je toch nie lastig. Ik zou nie wille store. Nee… Maar z’is gevlucht. Z’is weg nu. Wel, t’ was een gezellige avond, maar wij moeten er vandoor. We hebbe genoeg misbruik gemaakt van uw gastvrijheid. Komaan, Russell. Haast je! Weg daar! Geef me je hand! Okee, maar we moete ons haaste. Zie je iets? Did is waanzin. Eindelijk ontmoet ik mijn jeugdheld, en ij wil ons vermoorde. Voorzichtig, Russell. Ja? Hoezo? Wen daar maar aan, knul. Wacht es, Russell, sta stil! As een pijl ervandoor. Wacht op ons, jij grote bospluime! Russell, geef me je mes! Nee! Did zijn mijn zaken ie. Ik eb ier allemaal nie om gevraagd! Ik ben niet jouw baasje, en als jij er nie was geweest, zou did allemaal nie gebeurd zijn! Stoute hond, stoute hond! En of jij me nu helpt of niet, ik ga naar Paradijsrots, al wordt et mijn dood! Russell… Russell!

162

Nee, Russell, nee! Russell? Dug! Mag je blijve? Wel, je bent mijn hond, of niet? En ik ben je baasje! Brave hond, Dug, brave hond! Dug, breng et dichter! Ik haal Kevin wel, jij blijft hier! Ik eb geen ulp nodig, hier ben je veilig! Hoe kome we voorbij die honde? Kevin! Wees gerust, Kevin, we komen eraan. Wa kunne we nu doen, Dug? Wie wil de bal? Ga em maar hale! Et spijt me Kevin, komaan, we zijn ier weg. Komaan, Kevin! Komaan! Komaan, Kevin! Russell! Dug! Russell, we zijn ier! Komaan… Vooruit, Kevin! Russell, ga daar weg. Nee, laat ze met rust! Russell, hou je vast aan Kevin, en laat aar niet los! Kevin! Chocolade! Je mag nie zo veel wiebele, knul! Kalem aan, Russell! Weet je, t is maar een huis. Waar… waar is mijn stok? Daarnet had ik em nog. Weet je wat, hou maar. Een klein geschenk van mij voor jou! Klaar! Excuseer, pardon, oude man in doortocht. Ik ben hier voor hem. Russell, voor hulp aan bejaarde, en voor prestaties die je plicht ver overstijgen, wil ik jou nu belone med de hoogste onderscheiding die er bestaat: de Ellie-badge. Een rode. Een rode. Is ij rood of nie? Helemaal nie! Een rode… Misschien eb ik een nieuwe bril nodig?

163

Russel (uit Up) Goedenamiddag, mijn naam is Russell, en ik ben een wildernisverkenner van stam 54 zweethut 12. Kan ik u vandaag erges mee van dienst zijn, meneer? Ik kan u helpen ‘t straat over te steke? Ik kan u helpe de tuin oversteke? Ik kan u helpen… uit ‘t terras? Wel, ik moet u iets helpen oversteke… Goedenamiddag, mijn naam is Russell en ik ben een wildernisverkenner van stam 54, zweethut 12. Kan ik u vandaag ergens mee van dienst zijn? Aauw. Goedenamiddag… Ziet u deze? Dat zijn mijn wildernisverkennersbadges. Zoals u ziet ontbreekt er een. Da ’s mijn badge voor hulp aan bejaarden. Als ik die krijg, dan word ik een senior wildernisverkenner. De wildernis moet verkend worde! Et wordt geweldig. Er is een grote ceremonie, en alle vaders komen en ze spellen onze badges op. Jep, dan word ik een senior wildernisverkenner! Lokvogel? Ik! Ik doe et wel! Ik vind em, meneer Frederickson! Twee strate verder, okee! Lokvogel! Kom, lokvogeltje! Dag meneer Frederickson, ik ben ‘t, Russell! Ik vond de lokvogel en ik volgde hem onder uw terras. Maar die lokvogel had een lange staart en leek meer op een grote muis. Mag ik binnen, asjeblief? Ik ben nog nooit in een zwevend huis geweest! Stofbril… al die spulle. Waaw, gaat u op reis? Paradijsrots, een land verlore in tijd… Gaat u naar Zuid-Amerika, meneer Frederickson? Weet u, iedereen neemt et vliegtuig, maar u bent slim, want u hebt al uw tv en klokken en zo. Wow, is dat om et huis te besture? Werkt dad ook echt? O, zo gaat et naar rechts, en zo gaad et naar links. O, cool, gebouwe. Dat gebouw is vlakbij, ik kan et bijna aanrake! Waaw, dit is geweldig! Probeer et ook es, meneer Frederickson. Kijk, daar benede rijdt een bus die me naar huis kan brenge! Hee, ik kan uw uis zien van ier! Ik ken die wolk, da noemt cumulonimbus. Wist u al dat te cumulonimbus (… ) botse tege mekaar en zo krijg je bliksem. Kijk! Ziet u? Cumulonimbus… Mij(n) rugzak! „k eb em!

164

Ik dacht dat u dood was. Ik stuurde ons! Echt waar! Ik stuurde et huis! Toen u uw spulle had vastgebonde, viel u in slaap, dus nam ik et roer en stuurde ons naar ier. O, in Zuid-Amerika natuurlijk. Het ging vanzelf, met mijn wildernis-verkenner- GPS. Een cadeau van mijn pa, et toont precies waar we zijn op de planeet. Met dit schatje zijn we nooit de weg kwijt. Oeps. Goed, maar ik denk niet tat er een bus is op paradijsrots. Nee, „k gebruik mijn abonnement wel. Wow, dat wordt een miljoen keer overstappen om thuis te geraken. Meneer Frederickson, gaad et nog lang dure? Wat was dat, meneer Frederickson? Okee. Ik zie ier toch geen stad, en ook geen jungle, meneer Frederickson. U bedoelt… u helpe? Okee, ik klim erop! Sorry… Hee, als ik u help oversteke, tekent u dan voor mijn badge? Ma ja, we wandelen uw uis tot taar. Ja, ons gewicht houdt et wel tege. We slepen et gewoon naar daar, als een enorme ballon! Wow… Zand… „k eb zand ontdekt! Het wordt nu al leuk, vind je niet? Als we daar aankome, ga jij je zo geholpe voele! O, meneer Frederickson, als we mekaar daar kwijtrake, gebruik dan de wildernis- verkennerskreet! Wacht, waarom gaan we weer naar paradijsrots? Cool, da ’s mij ma haar lievelingsspel! Ik be(n) moe, en mijn knie doe pijn. Mijn elleboog ook! En ik moet naar de wc… Ma toen was et nog nie nodig. Ik wil nie meer lope. Kunne we stoppe? Er zijn geen tijgers in Zuid-Amerika. Zoölogie. Okee, hier, hou eens bij! Did wou ik al lang probere! Meneer Frederickson, moet ik eigelijk et gat ervoor of erna grave? O. ’t moest ervoor! Spore? Lokvogel. Hier, lokvogel, kom tevoorschijn, lokvogel. Lokvogeltje!

165

Hebbes! Nied bang zijn, lokvogeltje, ik ben een wildernisverkenner, dus ik ben een vriend van alle diere. Wil je nog wa? Hee, jonge, nie te gulzig, kom er maar uit. Kom dan… kom dan… wees maar niet bang, lokvogeltje, brave kleine lokvogel. Brave… reuze lokvogel! Ik vond een lokvogel! Zijn ze groot? Hebbe ze ook veel kleure? Luste ze chocola? Een lokvogel! Maar jij zei dat lokvogels… Hee, kijk, meneer Frederickson, hij vindt me leuk. Niet toen, da kietelt! Nee, nee, nee, nee, Kevin, ’t is okee, meneer Frederickson is lief. Ja, zo eb ik em net genoemd! Mag ik em houde, alstublieft? Ik haal wel voer voor em en laat em uit en ververs zijn krantepapier… Een verkenner houdt van de natuur, van plant en vis en et kleinste dier! Ja toch wel. Hee, kijk, kevin! Wie? Hee, Ellie, mag ik de vogel houde? Zij zegt dad et van haar mag! Je was aan ’t prate med een rots. Hee, die daar lijkt op een schildpad. En kijk daar es, die daar lijkt op een hond. O, et is een hond. We moge geen honde houde in ons appartement. Hee, ik hou van honde! Wow… Zit, jonge, kijk, hij is afgericht! Pootje… spreek! Cool, waar dient tit knopje voor? Kunne w’em houde? Toe, toe…alsjeblief? Maar t’ is een pratende hond! Hee, Dug, me wie praat je daar? Dug, laat Kevin met rust! Hee, stop daarmee! Waarom? Wacht, wacht meneer Frederickson! Wad is de bedoeling? Hee… we zijn al ver nu. Kevin gaat me misse.

166

Welke moet vanbove? Is dit stap drie of stap vijf? Zo… ziezo, da’s voor u! tente zijn moeilijk. Ja maar… mag ik u een geheim vertelle? Okee, ier komt et. K’eb eigenlijk nog nooid een tent gebouwd. Zo, t’ is eruit. Nooit echt buite. Ik denk nie dat ij over zo‟n dinge wil prate Ma ij is eel veel weg, ik zie em weinig. Ja ik bel em, maar Phyllis zegt dan dad ik em lastig val. Phyllis is niet mijn mama. Maar, hij beloofde dad ij zal komen als ik seniorverkenner wordt om mijn badge voor hulp aan bejaarden op te spelden. Dus dan kan hij me dat leren van die tent, nee? Meneer Frederickson, Dug zegt tad ij Kevin gevangen wil neme, we moeten em bescherme. Mag Kevin mee met ons? Belooft u dat ie mee mag? Erewoord? Waar is Kevin? Ij is vast verdwaald! Kevin! Dug, zoek Kevin. O, kijk, daar is ij! Haar baby‟s? Is Kevin een meisje? Wacht, gaat Kevin dan gewoon weg? Maar… je beloofde dad je haar zou bescherme. Haar baby‟s ebben aar nodig. We moete ze weer bij elkaar brenge! Ja… Dit was aar favoriete chocolade… omdat u ze weggestuurd ebt, is er meer voor u. Kevin? Echt waar? Wie is Charles Muntz? Ik ad liever zijn andere stem. Yes! Hee, hee! Hee! Hee, die lijkt op Kevin. Ja, da’s mijn huisdier, een reuzevogel. Ik heb em geleerd om te volge. Z’eet graag chocola. Ja, ik gaf aar wat van mijn chocola, z’is er helemaal zot van! Maar… w’ebbe zelfs nog geen dessert gehad. Kevin? Da doe ik ook!

167

Help! Help! Hou je vast aan Kevin! Kevin! Ma nee, nee, nee, nee, nee Kevin, blijf ligge! Z’ is heel erg gekwetst. Brenge w’ aar niet naar huis? Alles okee, Kevin? Weet u meneer Frederickson, de wildernis is niet echt zoals ik verwacht had. T’ is nogal… wild. Ik bedoel… zo zag et er toch niet uit in mijn boek. Mijn pa doet alsof et niks voorsteld. Hij is heel erg goed in kampere en hoe je een vuur moet make met stenen en zo. Hij kwam vroeger naar al onze bijeenkomste. En achteraf haalde we altijd ijsjes bij Fenton. Ik neem altijd chocola en hij pistache. En daarna zitte we dan op de stoep voor de deur, en ik tel alle blauwe auto‟s en hij de rode. En wie er het meeste ziet, wint. Ik mis die stoep. Dat klinkt misschien wel saai, maar die kleine saaie dinge die herinner ik mij nog et best. Kijk, daar is et! Goed zo! Goed, Kevin, loop naar je baby‟s. Vlug, Kevin, Vlug! O nee! Nee! Laat haar los! Stop! Kevin! J’ebt Kevin weggegeve. Je gaf… aar gewoon weg! Hier, ik heb did allemaal nie meer nodig! Ik ga Kevin elpe, met of zonder jouw ulp! Yes! Wees gerust, Kevin, ik zal je… Laat me los! Die bejaarde is mij(n) vriend nie meer. Waar ou je Kevin gevange? Ik ben een eel gevaarlijke wildernisverkenner, oor! Hee, waar ga je naartoe? Ik ben nog nie klaar met jou! Meneer Frederickson! Je kwam terug voor Kevin! Kom, we gaan aar ale? Maar ik wil elpe! Ik wil ook helpe! Ik kan et niet. En nu laat je meneer Frederickson met rust! Hee, eekhooren! Meneer Frederickson!

168

Dat was cool! T’ spijt me van je huis, meneer Frederickson. Kijk naar jou, je bent zo zacht! Kon ik er maar eentje houde. Klaar? Een blauwe…. Een blauwe… Da’s een fiets. Meneer Frederickson, je speelt vals! Da’s een brandkraan. Nog een blauwe…

169

Flynn (uit Rapunzel) Dit is het verhaal over hoe ik stierf. Maar geen zorge, dit is een heel grappig verhaal, en eigelijk is et niet eens mijn verhaal. Dit is et verhaal van een meisje. Rapunzel. En het begint met te zon. Okee, er was eens een druppel zonlicht die uit de hemel viel. En uit die kleine druppel zonlicht groeide een magische goude bloem. Ze had de kracht om zieke en gekwetste te geneze. O, zie je die oude vrouw daar? Die moet je onthoude, z’is nogal belangrijk. Wel, eeuwe ginge voorbij en in een wip een zucht en een boottochtje ontstond er een koningkrijk. En de koning en de koningin ware erg geliefd. En de koningin? Wel, ze was hoogzwanger, maar ze werd ziek. Heel erg ziek. Haar toestand werd kritiek, en op zo‟n moment gaan mense gewoonlijk op zoek naar een mirakel. Of in dit geval: een goude bloem. Haa, ik zei toch dat ze belangrijk was? Kijk, in plaats van het geschenk van de zon te dele, verzamelde deze vrouw, moeder Gothel, de genezende kracht en gebruikte die om jong te blijve, al eeuwelang! En al wad ze moest doen, was een speciaal lied zinge. Okee, je snapt ‘t, ze zingt, ze wordt weer jong. Griezelig, é? De magie van de goude bloem, genas de koningin. Ze kreeg een gezonde baby, een prinses, met prachtige goude hare. Ik geef j’een tip: dat is Rapunzel. Om de geboorte te viere, liete de koning en de koningin een vliegende lantaarn op in de lucht. En dat ene moment was alles perfect. En toen was dat moment voorbij. Gothel sloop het kasteel binne, ontvoerde et kind en ineens was ze… weg. Ze zochte in heel het koningkrijk, maar ze konde de prinses niet vinde. Want diep in het woud, in een verborge tore, voedde Gothel haar op als haar eige kind. Gothel had haar nieuwe magische bloem gevonde. Maar deze keer was ze vast beslote om die verborge te houde. Maar de mure van de tore konde niet alles verberge. Ieder jaar op haar verjaardag, liete de koning en de koningin duizende lantaarns op in de lucht. In de hoop dat hun verlore prinsesje ooit zou terugkere. Waaw, ik zou wel kunne wennen aan zo‟n uitzicht. Wacht es, ja, „k ben eraan gewoon. Manne, „k wil een kasteel! Hooikoorts? Zien jullie mij niet in mijn eige kasteel? Want ik zie het helemaal. Wat we allemaal al gezien ebbe, en ’t is nog maar acht uur ‟s morgens. Here, dit is een hele grote dag! O, nee, nee, nee, dit is fout, dit is heel heel fout, dit is heel erg fout, ze tekene mijn neus altijd verkeerd! Ja, jullie hebbe gemakkelijk prate, jullie zien er geweldig uit! Okee, okee, geef me een duw, en ik trek jullie naar bove. Wa? Ik.. ik kan niet gelove dat na alles wat we hebbe doorgemaakt, jullie mij niet vertrouwe? Aauw. Sorry, „k eb men ande vol! Komaan, vlooiebak, vooruit! Nee, nee, stop, stop! Geev et terug, geef ta terug! Eindelijk alleen… 170

Wa? Wa? Wie is dit? Haar? Wat? Ik weet niet wie gij zijt, noch hoe ik u hier hede vond. Maar mag ik u zegge: Hi. Hoe is ’t ermee, de naam is Flynn Rider. Heb j’een fijne dag, é? Okee, Blondie. Gezondheid; het zit zo. Het zit zo, ik was op een bepaald moment aan’t wandelen in et bos. Ik liep voorbij jouw tore… en… nee, o nee, waar is mijn tas? Zit z’in die pot ginder? Wil je daar es mee stoppe zeg? Wat? Nee! Luister, et enige wad ik wil doen met jouw haar, is eruit gerake. Letterlijk! Waarom zou ik jouw haar nu wille? Kijk, ik werd achtervolgd, ik zag een tore, ik klom erin… einde verhaal. Ja! Een voorstel? Je bedoelt et lantaarngedoe voor de prinses? Ja. Zal nie kunne. Jammer genoeg zijn et koningkrijk en ik niet echt simpatico op dit moment, dus ik kan je niet meeneme. Een paard? Een vreselijke beslissing. Eve voor alle duidelijkheid: ik neem je mee naar de lantaarns, breng je weer naar huis, en jij geeft mij men tas terug? Okee, luister, ik wilde did eigenlijk nied doen, maar je laat me geen keuze. Hier komt de smeltblik. Did is een soort baaldag voor mij, normaal gebeurt er iets anders. Okee, ik neem je mee na de lantaarns. Daar gaat mijn smeltblik. Kom je nog, Blondie? Weet je, ik heb de indruk dat je een klein beetje met jezelf in strijd bent. Ja, ik vang alleen maar hier en daar iets op, natuurlijk: overbeschermende moeder, verbode reisje. Ik bedoel, dat is echt niet niks! Maar laat me je gewete susse: dat hoort bij opgroeie. Een beetje rebellie, een beetje avontuur, da’s goed! Gezond zelfs! Dad weet ik! Je denkt hier te veel over na, geloof me. Verdient je moeder dit? Nee. Zal dit haar hart breke en gaat z’eraan kapot? Natuurlijk. Maar je moed dit nu eenmaal doen. In twee. Helemaal. Meestal wel ja. O, sorry. Okee, ik geloof mijn eige ore niet, maar ik ontsla je van je belofte.

171

Ja, ma je hoeft me niet te bedanke. Late we omdraaie dan kan jij naar huis. Hier is je pan, hier is je kikker. Ik krijg mijn tas terug, jij je moeder-dochterrelatie gebaseerd op wederzijds vertrouwe, en voila, we gaan uiteen als onwaarschijnlijke vriende. O, komaan, wa moet ik nog doen om mijn tas terug te krijge? Blijf kalm, het kan waarschijnlijk angst ruike. Misschien kunne we best de schurke en het tuig vermijde. Heb je honger? Ik weet een geweldig restaurant. O, geen zorge, je zult et wel ruike! Ik weet dad et hier erges moet zijn. Daar is et! Het lekkere eendje. Geen zorge, hele rare plek, perfect vo jou! we wille je niet bangmake en ons hele avontuur opgeven, é? Jeej! Garcon, uw beste tafel, alstublieft. Ruik je dat? Haal diep adem door de neus. Laat et goed doordringe. Wat ruik je? Want volgens mij is et lijfgeur en ook nog ele slechte lijfgeur. Ik weet niet waarom, maar al bij al ruikt et naar de kleur bruin. Ze laat et groeie. Zie ik daar bloed in uw snor? Goldie, kijk ier es, kijk naar al dat bloed in zijn snor. Waw, meneer dat is een hele hoop bloed. Hee, je ziet er niet goed uit, Blondie. Misschien gaan we beter naar huis, ’t is genoeg geweest. Waarschijnlijk veel beter. Dit is een vijfsterrerestaurant en als deze plek te veel voor je is, wel…misschien moet je dan terug naar je tore. O, nu zijn ze echt gemeen. Alstublieft. We kunne dit oplosse. Here, alstublieft! Niet te neus, niet te neus. Met mij? Nee, nee, nee, sorry manne, ik zing nie. (gezang) Doe ik. Wel, ik moet zegge, ik wist niet dat jij ’t in je had, dat was tamelijk indrukwekkend. Sorry Blondie, geen achtergrondverhale. Hoewel, ik ben erg geïnteresseerd in dat van jou. ja, ik weet dad ik niks mag vrage over je haar. Of de moeder. En ik wil eigenlijk niks weten over de kikker. Nuance. Hier is mijn vraag dan: als jij de lantaarns zo graag wil zien, waarom deed je dat tan niet vroeger? Lope, lope! Die ebbe mij nie graag. 172

Die ebbe mij ook nie graag. Late we nu gewoon aanneme dad iedereen ier mij nie graag eeft. O, mama, zo moet ik er mij ook een aanschaffe! Je moet wete dat tit et vreemdste is dad ik ooit al gedaan heb. Twee op drie wint? Ha, jullie zoude jullie gezichten es moete zien. Echt… belachelijk. Komaan Blondie, spring! Et lukt niet. Ik kan niks zien! Hee, ’t heeft geen zin, ’t is pikdonker benede. Eugene. Mijn echte naam is Eugene Fitzherbert. Iemand mag et wete. Wat? Het geeft licht! Had ik niet verwacht. Haar dat licht geeft. Waarom geeft het licht? Wat? Waarom lacht hij naar mij? Zeg, je doet wel heel geheimzinnig met je magische haar rond mijn gewonde hand. Ik ben nie aan ’t flippe, ben nie aan ’t flippe. Nee, ik ben juist heel ginterreseerd in je haar en de magische kwaliteite die et bezit. Hoelang is et daar eigelijk al mee bezig? Je bent nog nooit uit te tore geweest? En je wil nog altijd teruggaan? Ja, wel… ik bespaar je het triest verhaal van die arme wees Eugene Fitzherbert, ‘t is een beetje… het is wat deprimerend. Ik had een boek. Een boek waaruit ik elke avond voorlas aan de kindere. De avonture van Flynnegan Rider! Blufferige boef, rijkste man ter wereld. En ij lag goed in de markt bij de vrouwtjes, niet dat hij erover opschepte natuurlijk… Wel nee… eigenlijk had hij genoeg geld om te doen wat hij maar wou. Hij kon gaan en staan waar hij wou. En, en… voor een kind dat niks heeft… ik weet niet… leek et de beste keuze. Je vertelt het toch aan niemand, okee? Want dat ruïneert mijn hele reputatie. Ja, een valse reputatie is al wat een man heeft. Ja, ik… ik… ik ga nog wat hout zoeke. Wel, dan ben jij de eerste. Maar toch bedankt. Hee, zeg… mag ik es iets vrage. Bestaat er een kans dat ik superkrachte krijg in mijn hand, want ik ga niet liege… dat zou geweldig zijn. Hee, alles okee? Want… wat ik eigenlijk bedoel. Een bovemenselijk uiterlijk heb ik altijd al gehad, mee gebore. Maar bovemenselijke krachte, dat opent perspectieven…

173

Wel, ik hoop dat je je komt verontschuldige? Nee, nee, nee, laat me los! Stop, nee! laat me los! Stop, stop stop! Wat? Excuseer? O komaan, ‘t is een stout paard! Dit is onwaarschijnlijk! Hee, max! Wat? „k heb ze betaald! De meeste dan toch. Wel, beste dag van je leve? Dan krijg jij een fatsoenlijke plek. Alles okee? Waarom? Het zal zo zijn. Wel, dad is et goeie deraan, denk ik, je gaat op zoek naar een nieuwe droom… Zo stilaan wel… (gezang) Ja, ja natuurlijk. Ik moet… Het spijt me, alles is in orde. Er is alleen iets dat ik moet toen. Ik ben zo terug. O, daar zijn jullie. Ik heb jullie overal gezocht sinds we mekaar kwijtraakte. Hee, de bakkebaarde zijn flink gegroeid, hé? Vind je zeker geweldig? In ieder geval, „k wil maar zegge, we hadde nied uiteen moge gaan. De kroon is voor jullie, „k zal jullie misse, maar volges mij is dit et… beste… Wat? Rapunzel. Rapunzel! Nee, nee, nee, nee, manne, wacht! Manne! Rapunzel! Waar gaan we naartoe? o… hoe wiste jullie dat van haar? Zeg op, nu! Oude dame? Nee… wacht, nee, wacht, jullie begrijpen et niet, z’is in gevaar, wacht! Haa, een pan. Goeie vonst, é? Hoofd laag. Armen in.

174

Knieën uiteen. Knieën uiteen? Waarom moet ik mijn knieën uiteen… Max, was dit jouw idee? Dank je.. Nee, echt, dank je. Ik denk dat we mekaar de hele tijd niet goed begrepe… en eigelijk zijn we… ja, j’ebt gelijk, we moete weg. Max? Max… Max! Okee Max, es kijke hoe snel jij kan lope. Rapunzel? Rapunzel, laat je hare valle! Rapunzel, ik dacht tat ik je nooit meer zou zien! Nee, Rapunzel, nee! Nee, Rapunzel. Nee.. Ik wil nied dat j’et doet. Maar als j’et toet, dan zal jij sterve… Rapunzel, wacht! Rapunzel. Heej… Rapunzel! Jij was men nieuwe droom. Rapunzel? Heb ik je ooit gezegd dad ik een boon had voor brunettes? Wel… jullie snappe wel watt er toen gebeurde. ‟t Koninkrijk vierde feest, want te verlore prinses was weer thuis. Het feest duurde een hele week, en eerlijk gezegd weet ik er niet zoveel meer van. Drome kwame uit, overal… die gast was op weg om de beroemdste concertpianist ter wereld te worde, ongeloofelijk! En deze jonge? Wel, uiteindelijk vond hij ware liefde. En deze hier? Wel, ik denk dat hij gelukkig is. hij eeft me nooit tegegesproke. Dankzij maximus verdween de misdaad in het rijk zo goed als onmiddellijk. En de meeste appels ook. Pascal… veranderde nooit. Rapunzel was eindelijk thuis, en ze had eindelijk een familie. Ze was een prinses waard om op te wachte. Geliefd door iederee,n leidde ze haar koningkrijk met gratie en wijsheid, zoals haar ouders dat ook dede voor haar.

175

En wat mij betreft? Wel, ik werd weer Eugene, gedaan met stele. En eigenlijk werd het er beter op. Maar ik weet wat te grote vraag is: zijn Rapunzel en ik uiteindelijk getrouwd? Wel, ik ben blij te zegge dat na jare van vrage en vrage en vrage… ik ja heb gezegd. Okee, ik heb haar gevraagd. Absoluut!

176

Rapunzel (uit Rapunzel) Wel, ik denk niet tat Pascal hier verstopt zit. „k heb je! Dat is tweeëntwintig voor mij. Wat denk je van drieëntwintig op vijvenveertig. Okee, wel, wat wil jij dan doen? Ja, ik denk et niet. Ik vind et hier fijn, en jij ook. Och. Komaan, Pascal, het is ier zo slecht nog niet! (gezang) ‘t is zover. Dit is een hele grote dag, Pascal. Ik ga het nu eindelijk doen, ik ga ’t aar vrage. Hier gaan we! Ik weet et, ik weet et! Komaan, ze mag je niet zien. Ik kom al, moeder! Heej, welkom thuis, moeder! O, ‟t is niks. Okee. Dus… moeder, zoals u weet, morge is een hele grote dag. Okee, dus moeder, zoals ik al zei, morge is… O, natuurlijk, moeder! (gezang) Dus moeder, daarnet was ik aan het zegge dat morge een hele grote dag is. En u gaf eigelijk geen antwoord, dus ik ga ‘t u zegge, t’is mijn verjaardag! Da’s et grappige aan verjaardage, ze zijn er elk jaar opnieuw! Moeder, ik word achttien. En ik wilde u vrage… wat ik echt graag wil deze verjaardag. Eigenlijk… Wat ik al een paar verjaardage wil… Ik wil de zwevende lichte zien. O, wel, ik hoopte dat u mij zou meenemen naar de zwevende lichte! Dat is et em nu: ik heb de sterren in kaart gebracht, ze zijn altijd hetzelfde. Maar deze… ze verschijne ieder jaar op mijn verjaardag, moeder, alleen op mijn verjaardag. En ik kan er niet aan doen, maar ik voel dat ze bedoeld zijn voor mij; ik moet ze zien moeder, en niet alleen vanuit mijn venster. In het echt. Ik moet wete wat ze zijn… Weet ik, maar… Maar… Nee! Ja? Ja, moeder. Ik hou meer van u. Ik zal er zijn… Okee, okee, okee, er zit iemand in mijn kast. Er zit iemand in mijn kast. Er zit iemand in mijn kast! Ik kan et niet alleen aan daarbuite, hé, moeder? Wel… Zeg dat tege mijn pan.

177

Momentje, moeder! Ik ook! Daar twijfel ik aan… Wel, moeder, ik moet u iets vertelle... Okee, ik heb nog es heel goed nagedacht over wat u zei en… Zwevende lichte. En ja, daarover ook, maar… O, moeder, ik zeg alleen dat u denkt dad ik niet sterk genoeg ben voor de buitewereld. Maar as u zou… Geloof me, ik weet wad ik… O, komaan! Al wat ik wilde zegge moeder is dat… ik weet nu wad ik wil voor mijn verjaardag. Nieuwe verf? Die gemaakt wordt van de witte schelpe die u eens meegebracht heeft? Ik dacht dad et een beter idee was dan… de sterre. Ik weet dat ik hier in de tore veilig ben. Ik hou meer van u. Okee… Vechte… vechte is zinloos. Ik weet waarom je hier bent, en ik ben niet bang van jou… Wie ben jij? En hoe heb je mij gevonde? Wie ben jij? En hoe heb je mij gevonden? Is nog iemand bekend met mijn locatie, Flynn Rider? Rapunzel. Verstopt, erges waar je ze nooit zult vinde… Nu is ze verstopt waar je ze nooit zult vinde. En, wat ben je van plan met mijn haar? Knippe? Verkope? Je… wacht, je wil mijn haar niet? Je zegt te waarheid? Ik weet et, iemand moet me meenemen. Hij spreekt de waarheid denk ik. Geen scherpe tande. Welke keuze heb ik dan? Okee, Flynn Rider, ik wil je een voorstel doen. Deze kant op. Weet jij misschien wat deze zijn? Lantaarns? Ik wist dat het geen sterre ware. Wel, morgeavond wordt de hemel verlicht met deze lantaarns. Jij zult mijn gids zijn, me naar die lantaarns brenge en daarna veilig terug thuis. Dan.. en alleen dan, krijg jij je tas van mij terug. Da’s mijn voorstel. Iets heeft je hier gebracht, Flynn Rider, noem et wat je wil… het lot, karma. Dus heb ik beslote je te gelove.

178

Maar geloof mij als ik je dit zeg: je kan deze tore afbreke steen voor steen, maar zonder mijn hulp vind je je kostbare tas nooit terug. Ik beloof het. En als ik iets beloof, wel dan verbreek ik nooit of nooit mijn belofte. Nooit. Echt waar? Oeps. (gezang) Ik kan niet gelove dat ik et gedaan eb. Ik kan niet gelove dad ik et gedaan eb. Ik kan niet gelove dad ik et gedaan eb! Moeder zal zo woest zijn. Ma da’s okee, ik bedoel, wat niet weet, niet deert? O, mijn hemel, ze zal zo woest zijn! Dit is zo leuk! Ik ben ben een vreselijke dochter. Ik ga terug. Ik ga nooit meer terug! Ik ben een verachtelijk weze. Mooiste dag ooit! Wat? Denk je? Breek ik haar hart? Gaat z’eraan kapot? Ze zou er kapot van zijn, j’ebt gelijk! Wat? Nee, ik ga naar de lantaarns! Ik gebruik ze. Zijn et schurke? Tuig? Kome ze voor mij? O, sorry. Ik ben denk ik wat zenuwachtig. Ja, da’s misschien ’t beste. Waar? Wel, ik hou van eendjes. Stop! Hee, laat me met rust! Geef mijn gids terug! Schurken! Zet hem neer!

179

Okee, ik weet niet waar ik ben, en ik eb hem nodig om de lantaarns te zien, want daar droom ik al mijn hele leve van. Waar is jullie menselijkheid? Heeft niemand van jullie ooit een droom gehad? (gezang) Bedankt voor alles. Weet ik. Weet ik. Dus, Flynn, van waar ben je. Nope. Kameleon. Wel… Flynn? Flynn? Wie zijn dat? Wie zijn dat? Wie is dat? Hier! Flyn! Flynn, pas op! Nee! ’t Iz allemaal mijn schuld. Z’ad gelijk, ik had dit nooit moge doen. ’t Spijt me. Het spijt me zo, Flynn. Ik heb magisch haar dat licht geeft als ik zing. Ik heb magisch haar dat licht geefd als ik zing! (gezang) ‘t is gelukt. We leve, ik leef! Eugene, eugene! Eugene! ‟t Geeft niet alleen licht. Sorry. Je moet… niet flippe. (gezang) Niet flippe! Altijd al, zeker? Moeder zegt dat toen ik klein was, mensen et wilde knippe, ze wilden et hebbe voor zichzelf. Maar, als het geknipt is, wordt het bruin en verliest het zijn krachte. Zo‟n gave, die moet je bescherme. Daarom laat moeder me nooit eens… daarom ben ik nog nooit weg… Nee… ja! ‟t Is ingewikkeld…

180

Dus… Eugene Fitzherbert, hé? Was hij ook een dief? Ah, en dat wille we niet. Hee, ik wou nog zegge: ik heb Eugene Fitzherbert veel liever dan Flynn Ryder. Moeder? Maar, ik ben niet… hoe hebt u mij gevonde. Moeder. u… u begrijpt het niet. Ik beleef een ongelofelijk avontuur, en ik eb zoveel gezien en geleerd! Ik heb iemand ontmoet. Moeder, wacht! Ik denk… ik denk dat hij me leuk vindt! Maar moeder, ik… Nee! Hoe hebt u… Doe ik! Moeder, wacht! O, sorry, ja. Ik… was er eve niet bij denk ik. Geef hem hier! Rustig, jonge, rustig. Kalem! Rustig, jonge, rustig rustig. Da’s braaf! Zit. Zit! Laat de laars los. Laat los! Je bent zo‟n brave jonge, ja, zo braaf. Ben je moe van die stoute man achterna te zitte? Niemand waardeert jou, is et niet? Is et niet? O, ‟t is alleen maar een dikke lieve schat! Is et nie waar, Maximus? Kijk, vandaag is… wat de grootste dag van mijn leve, en ’t feit is: je mag hem nu niet arrestere. 24 uur maar, en daarna kunne jullie op mekaar jage zoveel jullie wille. Okee? En et is ook mijn verjaardag. ’t Is maar dat j’et weet. Excuseer, sorry… O, dank je! Waar gaan we naartoe? Ik ben doodsbang. Ik kijk… al achttien jaar lang uit het raam. Dromend over hoe het zal voelen als de lichte verschijne. Wat als het niet is zoals ik et gedroomd heb? En als het zo is, wat toe ik dan? Ik heb ook iets voor jou. ik had et je vroeger moete geve, maar ik was te bang. En ik denk… dad ik niet meer bang ben. Begrijp je me? (gezang) 181

Is… alles okee? Okee. ’t Is in orde, Pascal. Ik dacht al dat je weggegaan was met de kroon, zonder mij. Wat? Nee, zou ij niet toen… Eugene? Eugene! Nee, asjeblief, nee! Moeder? Moeder! Moeder, hoe hebt u… U had gelijk, moeder, u had helemaal gelijk. Ik ben de verlore prinses. Ik ben de verlore prinses, is et niet? Was dat gemompel moeder, of zou ik u zo wel noeme? U was het, al die tijd, u! Ik heb me mijn hele leve moete verberge voor mense die me zoude gebruike om mijn kracht. Maar ik had me moete verberge… voor u! Wat hebt u met hem gedaan? Nee, „k dacht verkeerd over de wereld. En u dacht verkeerd over mij. En ik wil niet dat u nog ooit mijn hare gebruikt. Eugene, Eugene! Nee, ik hou niet op. Elke minuut van de rest van mijn leve zal ik vechte. Ik zal nooit ophoude om hier weg te rake. Maar… als ik hem kan redde, dan ga ik met u mee… Ik loop niet weg, ik zal nooit probere te vluchte. Maar laat mij hem geneze en dan zulle wij same zijn. Voor altijd, zoals u wilt. Alles zal zijn zoals et was. Ik beloov et, zoals u het wilt. Laat mij hem geneze… Eugene! Het spijt me zo, alles komd in orde (…) „k beloov et, je moet me vertrouwe. Komaan, ademe. En ik laat jou niet sterve. Hee, alles komt in orde… Nee, nee, nee, nee, Eugene. Nee, kijk naar mij, kijk na mij, ik ben bij je. Ga nie weg, blijf bij mij, Eugene. (gezang) Wat? Jij die van mij… 182

(gezang) Eugene! Eugene! Eugene… En we leve nog lang en gelukkig…

183

Bob (uit The Incredibles) Staat ie aan? Ik bedoel, ik kan dwars door mure lope, maar… dit ding… okee Alle superhelden hebben een alter ego, dat kan toch eigenlijk ook niet anders. et is zo vermoeiend om altijd superheld te zijn. Oe dikwijls eb ik de wereld al gered, en altijd weer steke nieuwe gevare de kop op, weet je wel. Soms wil ik es wille dad et veilig blijft, weet je, voor eve maar! Eej, „k ben net de meid, „k eb pas schoongemaakt, kunne w’et proper houden? Voor… voor tien minuten? Asjeblief? Soms…. Zou ik et wel eens rustig aan wille doen, weetje. Beetje relaxe… Een gezin stichte… Ja, ik eb nog tijd. Ja mevrouw? Zeker mevrouw, maar et kan gevaarlijk worde, hou afstand. Komaan, losse… Nee, laat maar, graag gedaan. Een busoverval? Ik eb nog tijd. Agente, mevrouw, bieper. Wacht es, wie ben jij nu weer? Wat? Nee, jij bent tie knul van de fanclub! Buffy, bonny… buddy? Buddy! Kijk, ik was vriendelijk, ik gaf je m‟n foto‟s, ik eb je stapels handtekeninge gegeve, maar dit is… Weet je, de inhoud van een handtas zegt heel veel over een vrouw, maar waarschijnlijk gaat et jou daar niet om. Elastigirl! Nee, ’t is okee, ik heb em. Ach, da’s nie moeilijk, hij was afgeleid door mij. Mijn job, bedoel je. Dank je, maar ik kan zonder je hulp. Nooit gehoord van emancipatie? Ik werk alleen. Heb je planne straks? Blijf jij maar rustig ligge hier, binnen een uur of twee passeert de vuilniskar. Hee, Frozone! Ik eb nog wa tijd! Wel, na een goeie therapie vergeef je me dat wel. Wacht es eve… Bom Voyage! Ga naar huis, Buddy, nu!

184

Je gaat definitief over de schreef, Buddy! Vlieg naar huis, Buddy, ik werk alleen. Buddy, nied doen. Nee, stop, er is een bom! Nee! Ik probeer… ik probeer te helpe. Stop! Breng em maar naar huis, en vergeet zijn moeder zeker niet te vertelle wat ie heeft uitgespookt. De gewonde springer, komt er een ambulance? De bom in dat gebouw werd gelegd door Bomb Voyage, ij was van plan de kluis leeg te rove. Nu, we kunnen em nog pakke als we een wegversperring opzette. Wel, ja, Skippy eeft daarvoor gezorgd. Ik eb med u niks te maken. O, nee, ik ga te laat kome. Luister, ik moet dringend weg. Normaal zou „k met plezier de achtervolging inzette, maar „k moet er echt vandoor. Maak je geen zorge, we krijgen em wel, vroeg of laat! Hee, is de nacht nog jong? Oe zie‟k eruit? Goed? Showtime… Het was ook een grapje! Ach, wees wat meer… flexibel. Ja! Hee, komaan, we zijn superhelde, wat kan er gebeure? Ee, ik eb je gered! Et spijt me, mevrouw (…), maar onze aansprakelijkheid is beperkt in paragraaf 17, er staat duidelijk… Excuseer. Claims, Bob Parr. Da’s fijn schat en de laatste drie jaar tellen niet omdat? Luister, schat, ik eb een klant ier… Dag schat. Excuseer. U zei? Okee, luister goed, ik wil je helpe, maar ik kan niet. Ik wil wel zegge: breng een kopij naar van je polis Norma Wilcox op... Norma wilcox Dat is W I L C O X op de derde verdieping, maar ik mag niet. Ik raad je ook af om een formulier in te vulle met nummer ws2475 voor rechtsbijstand op de tweede verdieping. Ik verwacht ook niet dat iemand contact met u opneemt. Ik wel helpe, maar ik kan er niets aan doen. Et spijt me mevrouw, ik begrijp uw verdriet! Vooral blijve wene… Er was ingebroken in hun huis, meneer Huff, hun polis dekt hen tegen inbraak, wat betekent dat we de schade moete…

185

Stomme kindere, midden op den oprit. Super… (…) Je trekt wel smoele, schat. Ja. Goed, goed. Wat? Wat? Waarvoor? Je was gewoon rapper dan et oog van de camera? Een pijl uit een boog, hoeveel kilometer per uur ging je? Dat doe ik ook niet, ik wil gewoon weten oe snel… O geweldig, eerst de auto, nu nog betale voor een tafel. Tomme toch, é. Hier, ik haal wel een nieuw bord. Stom bord… Kindere, luistere naar moeder! Simon G. Balladino, bekend voorvechter van superhelden, is vermist? Gazerbeam… Tijd voor interventie? Okee, ik kom helpen, ik kom helpen! Hee, ijslollyman, kom toch binne! Goed, tot later! T’is woensdag! Hij start een monoloog? Ja… Gemekker… 3265 wat is dat? Inbraak? Ja, inbraak. Gaan we der op af? We bescherme de mense. Verwacht j’een uitnodiging ov wat? Ja, der stond iets in de krant over em. Eb j’em nog gezien soms? O, komaan, komaan, komaan! Een brand? Vlakbij! Yeah, baby! Brand, ja! Ja, da’s de laatste. Ga je da nie blusse? Wa bedoel je daarmee? Je hebt geen ijs? Hoe kan dat nu, je haalt toch je water uit de lucht? Ik kan hier geen mure inbreke, de boel staat hier op instorte, we krijgen alles op onze kop!

186

Okee, blijf achter mij, et wordt nog heter! O, super. Jij bent Frozone, je haalt water uit de lucht, komaan, je kan toch… Ik heb gezegd: tot later. Wel, ik ben terug, goed? Ik wou gewoon een beetje oefenen. „k wil in form blijve. ’t Gebouw stond toch op instorte, ik eb alleen… Et stond in brand, ’t was aan et instorte, ’t was toch een bouwval. Ik heb gewoon mijn plicht gedaan, wad is daar dan verkeerd aan? Ik mis die glorietijd, dat zou jij toch zeker moete snappe! Hij krijgt geen diploma, ij gaat over van de vierde klas naar de vijfde klas. Et is belachelijk, ze verzinnen alweer iets om de middelmaat te vieren. Maar als iemand es echt iets speciaal kan, dan… Wil je echt iets doen voor Dash, geef em dan een kans op competitie, laat em toch gaan sporte. Omdat ij de beste is! Okee, Dash, „k weet dat je luistert, kom maar ier. Komaan, kom. ‟t Is okee, kindere, w‟ebbe gewoon een discussie. Ja, maa(r) da’s okee, want et belangrijkste is dat mama en ik altijd een team zijn, we vormen een eenheid tegen… de krachte van… Nee, Ik ging zegge et kwade of zoiets… Nu? Okee. Waarom? Waarom bent u ongelukkig? Wat? Zijn er klachte geweest? Deed ik dan iets illegaals? En moge wij onze klante soms niet helpe? Wij moete toch de mense helpe? Is als een enorme klok. Die man buite, ik moet helpe! Hij wordt beroofd! Ik ben zo terug! Hij ontsnapt…

187

Oe gaad et med em? „k ben ontslage zeker? Wa kan ek zegge, rik? Een man liep gevaar! „k moest em toch helpe? Kweed et. Nee, da doe „k mijn familie niet nog es aan, ze zijn et huis net gewoon. „k red me wel, dank je. En waar sta jij op te wachte? Ik ook, man. Hou stil? Wat? Okee, okee! ’t Is de tv, „k ben aan ’t kijken! klein momentje! Ver weg. Ik dagdroomde. Schatje, over die job… Er… er is een probleem geweest. De, de… Et bedrijf stuurt me naar… een conferentie. Ja, buite de stad en ik moet er naartoe voor een paar dage. Ja. Ja. Ja, ’t is waar. Dit is Mister Incredible. Ik doe mee. Laat me rade. Hij is te slim om zich nog door jullie te late controlere? Hoe geraak ik daar? Dus moet ik hem uitschakele, ma niet compleet vernietige. Uitschakele zo snel ik kan, niet beschadige. Gesnapt, dank je. Showtime… O, mijne rug. Nie te deftig? Ik veronderstel dat te gastheer… Natuurlijk, maar toch zou ik graag wete wie mijn werkgever is.

188

Ik vroeg toch me af, waarom wil iemand nu gaan wonen vlakbij… Klinkt een beetje onstabiel. Klinkt bekend. Zonder twijfel delicieus. Dank je. Verdien de kost… „k ben een ouwe kennis, ik wou gewoon es… Je show was op et nieuws. Waar was et weer? Praag? Ed, gewoon iets om op te lappe. ’t Is vast al lang gelede gebeurd. Maar waarom, ’t is jouw ontwerp. Een nieuw pak? Waar haal ik in godsnaam een nieuw pak? Wacht, wil jij een nieuw pak make voor mij? Ja, ja, iets meer klassiek zoals… de Dynaguy, die had een coole look. O, die cape was zo mooi! Is dat niet mijn beslissing? Luister… Thunderhead was niet de slimste… Ed, je moet niet zo veralgemenen! Je weet dad ik gestopt ben met heldedaden… Ed, ik wil graag dat je dit oplapt om… sentimentele redenen. Je bent de beste van de beste, Ed! Ik ga wel, ik ga wel, niet opneme, Schatje „k eb em! Hallo. Ik vertrek morgenochtend. Tot morge. Werkcongres… kort dag, maar je weet wel, de plicht roept. Ja, wad is er schat? Dank je wel, ik bel wel als ik aankom. Ik ook van jou. Waarom ook niet? Dank u! Dank u. blij dad ik terug ben, Mirage. Twee uur, okee.

189

Buddy? Vlieg naar huis Buddy, ik werk alleen. Ik… mocht je niet zo behandele. Et spijt me. Gazerbeam. Chronos? Contact? Waar heb j’et over? Ik eb niks verstuurd, ik wist niks af van die zender. Ik eb nie gevraagd om een vliegtuig. Helen? Nee, stop de rakette, ik doe alles! Nee! Maak me los, nu! Ik verpletter aar. Da’s makkelijk, als een tandestoker! Nee, dat klopt. Eigenlijk is er geen tijd meer. Waarom ben je hier? Hoe kan je me nog meer vernedere, je hebt me alles afgepakt. Leve ze? Helen? Ze wou me helpe te ontsnappe! Hoe kan ik de perfecte vrouw bedriege? Waar zijn de kindere? Als je wist dad et gevaarlijk was, waarom nam je ze dan mee? Ik had mijn ontslag moete toegeven, ik weet et. Maar ik wou u niet ongerust make. Jij wil nog altijd ruziemake, maar ik ben al lang blij dat je nog leeft! Kindere, alles okee? Wad een opluchting! Ik hou van je. Jij vermoordt dus echte helde om te kunne spele dat j’er een bent? Het spijt me, dit is mijn schuld. Ik ben een slechte vader geweest. Blind voor wat ik heb, geobsedeerd op zoek naar waardering, terwijl ik jullie onderwaardeerde. Zo gevangen in mijn verleden dad ik… ik… jullie zijn mijn grootste avontuur, en ik ben stom geweest. Ik zweer dat als we hier veilig uitkome dat… We moete terug naar et vasteland!

190

Waar zijn de bewakers? Nu, vlug! Een jet is niet snel genoeg! Wacht, Syndrome heeft vast het paswoord veranderd. Hoe kom ik nu in de computer? Je zult wel zien as we der zijn! Hoe gaad et, schatje? Kindere, maak de gordels vast zoals ik gezegd heb! Hier gaan we, schat! Klaar, violet? Klaar? Nu! Dit wordt te moeite! De bom is in de financiele wijk gevalle, welke afslag moet ik neme? Die gaat de stad uit, ik moet de zeve nemen! Ja lap, gemist! Dan gaan we de stad uit! Er bestaat geen afrit nege! Is iedereen okee achteraan? Wacht hier bij de kindere, ik ga der op af. Ik vraag gewoon om te wachte bij de kindere. Ik moet tit echt alleen doen. Nee! Nee! Ik ben niet… ik ben niet sterk genoeg. Ja, nee! Ik wil je niet nog es verlieze! Ik kan et niet, niet nog es. Ik ben niet sterk genoeg. En wat as er iets gebeurd, Vlug, weg! Frozone, ja! Syndromes afstandbediening! Ga ver! Schatje, schakel de wapens uit! Hij stopt niet. Het enige dat tat ding kan vernietigen is… zichzelf. Schat! Wacht efkes…. Probeer die knop nog eens! Nee, die ander, die eerste! Duwd op die knop! Waar wacht je toch op? Vluchten iedereen! Hey, Zone… Just gelijk als vroeger.

191

Dus hoeve w’ons niet langer te verberge? Is dat jouw versie van een glimlach? Heej, je draagt je haar achteruit. ‟t Ziet er goed uit. Niet zo cool als jouw spurt over het water! Speciale behoefte? Dat kan niet, of ik raak Jack Jack! Ja… Hup Dash, loop loop loop, go, go,go! Renne, renne! Komaan, komaan, komaan! Nied opgeve, nied opgeve! Vertrage vertrage, klein beteke vertrage! Wordt maar tweede, goeie tweede! Ja, ja, ja! Da’s mijne kadee!

192

Helen (uit The Incredibles) Natuurlijk heb ik een alter ego. Komaan, Ik kan zo toch niet naar de supermarkt? Komaan, wie wil er gaan shoppen als elastigirl? Ik trouwe? Hallo! Net nu et zo goed gaat. Ik ben een van de beste, toch! Meisjes, komaan, heldedade overlaten aan mannen? Dat tacht ik niet! Dacht ik niet. Mister Incredible… Tuurlijk eb jij hem, omdat ik em net uitschakelde Afgeleid of niet, maar ik doe m‟n job. Een klein bedankje zou volstaan. Nog nooit gehoord van Ladies First? Wel, we kunne dele, toch? Wel jij moed dringend meer… flexibel zijn! Ik heb eigelijk al een afspraak. Je bent laat. Toen je vroeg of ik nog plannen had voor later, dacht ik niet dat j‟et ook echt zou vergete. Ik dacht, tad is vast een grapje! Et was wel op et nippertje, vind je niet? Ik hou van je, maar voor een geslaagd huwelijk, moet je wel meer zijn dan Mister. Incredible. Je weet wat ik bedoel. Zolang als we beide leve, en wat er ook gebeurt. Ik bel je om iets heel speciaals te zegge. We zijn nu officieel verhuisd. Omdat ik net de laatste doos heb uitgepakt. Nu is et officeel. Waarom hebbe we zoveel rommel? Ja, doe maar, red de wereld met één polis tegelijk, schat. O, ik moet de kindere van school gaan ale. „k zie je vanavond. Wat is er gebeurt? Heeft Dash iets uitgehaald? En u zag dat? O, en toch beschuldigt u em? Dash, dit is de derde keer dit jaar dat je op et matje moet kome. Je kunt je krachte toch beheersen? Je moet… onopvallend blijve. Schat, je weet waarom dat niet kan. Dashwell Robert Parr, je bent een verschrikkelijk competitieve jonge en een beetjen een opschepper. We brenge je beter niet in verleiding. Je weet toch, schat, dat we niet moge opvalle .’t Is een feit, we moeten ons gewoon gedrage, 193

Iedereen is bijzonder, Dash. Jam… jam… jam… Nee, nie waar! Moet je nu echt lezen aan tafel? Kleinere beetjes, Dash! Bob, kan jij die carnivoor zijn vlees snijde? Dash, vertel je vader eens wat er gebeurt is op school. Dash is weer bij de directeur geroepe. Nee, Bob, da’s niet goed. Dash is weer bij de directeur geroepe. Weer een spijker op de leraarsstoel, tijdens de les. Bob, moedig et kind toch nied aan! Schat! Auto, wa’s met te auto? Oe is ‘t met jou, Vi, alles goed op school? Wat is er? Waarom heb je geen honger? Wel, der zijn nog restjes ook, we hebben steak, pasta, waar heb je zin in? Hee, geen geroep aan tafel! Schat! Hee, hee, hee, stop, nie lopen in uis. ga zitte! Stop met lope! Zitte jij, en jij ook! (…) Bob, tijd om in te grijpe! Doe toch iets, blijf daar nie staan! Tijd voor interventie! Stop Dash, laat je zus los. En stop, Vi, laat je zus los! Hee, waar ga je naartoe? O, bowlingnight. Doe de groeten aan Honey van mij, Lucius! O, je zult er nog wel van horen over je bezoek aan het kantoor van de directeur, jongeman, je vader en ik gaan et er nog over ebbe. Wel de enige met superkrachte. Luister, het lijkt misschien normaal voor jou… Wacht es effe, jongedame… Ik verwachtte je terug voor twaalve. Ik verwacht je ook wel later. Als je al terug komt, is et altijd later. Is dit… puin? Je weet oe ik daarover denk, Bob, verdomme! Je verraad onze identiteit! Wat? Je hebt toch geen gebouw compleet vernield?

194

J’ebt toch weer nie naar die politiescanner geluisterd? Het is ook verkeerd, Bob, onze familie weer overhoop hale, en jij je glorietijd herbeleve is fout! Ja, ik snap et, maar dit, ons gezin is et belangrijkste nu, Bob, en jij mist alles! De diplomauitreiking van je zoon is toch veel belangrijker! T’is een ceremonie! Dit gaat niet over jou, Bob, dit gaat over Dash. Daar wil ik niet voor opdraaie, je weet waarom dat niet kan. Dit gaat niet over jou! Vi, jij ook jongedame. Betweterigheid? ’t Is wel terug goed nu, alles is okee. Terug naar bed, ’t is al laat. In feite, moete wij ook naar bed. O nee… Bob! Seg, waar zitte je gedachte? Ach, ik weet tat je liever de held bent, en dat je job… frustrerend is. Maar ik wil gewoon dat je weet hoeveel het betekent voor me dat je toch blijft verder doen. Wat? Wat? Een conferentie? Je bent nog nooit naar een conferentie gestuurd. Dit is goed, é? Goed, ze herkenne eindelijk je talente. Je gaat vooruit, schatje, dit is fantastisch! Haast je schat, of je komt te laat op ’t werk! Veel succes vandaag schat, help de klante, werk je op… Al die dinge… Wie was dat, schatje? Et werk? Bob? Goeie reis dan maar. Ik hou van je… steeds meer… Edna. Kan ik met Edna spreken alsjeblief? Ed? dit is Helen. Helen Parr? Je weet wel, Elastigirl.

195

Ja, ja, ja, vreselijk lang, ja luister. Ik ken er maar een aan wie Bob zijn pak zou toevertrouwe en dat ben jij, Ed. Luister, ik bel in verband… Smeke? Nee, ik smeek, bel je over pak, Bob‟s pak. Ik bel over Bob‟s pak! Ed, ik wou… Ed, et is leuk je te zien, maar ik eb er echt geen flauw idee van waar j’et over ebt. Dank je. Begonne? Wat denk jij in godsnaam eigenlijk dat te baby zal uitrichte? Jack Jack heeft geen superkrachte. Wa moed ik denke? Bob is gestopt, ik ben gestopt, onze familie is ondergedoken en jij helpt mijn man opnieuw met geheim heldewerk achter mijn rug? Hij… Dat toet ie niet, deed ie niet, nooit! Wa bedoel je? Ja… Hallo, dit is Helen Parr, Bob Parr is mijn man. Ik zou graag het nummer hebben van het hotel waar hij verblijft. Het nummer dad ik heb is… niet juist. Hoe bedoelt u? Hij… hij is op zakereis, een bedrijfscongres. O, ik ben toch zo stom. Ik kon et zien aankomen ook. De nieuwe sportwage, opnieuw gaan trainen, het blonde haar, de leugens. Nu raak ik em kwijt. Wa moed ik doen? Wa moed ik doen? Der zijn genoeg restjes die je kan opwarme, herinner Dash aan zijn huiswerk en denk erom: ga op tijd naar bed. Ik kom vanavond terug, laat. Tot tie tijd kan je wel overneme, é? Niks, er is een klein probleem met je pa. Ik bedoel: of hij heeft een probleem, of hij gaat er een krijgen. Dash, kom onmiddellijk terug hier en wel nu! Hey, Snark, bedankt om terug te belle, luister… ik weet dat het onverwachts is, maar ik hoop dat je voor mij… Wacht es eve. Doet tat uit voor iemand je ziet. Toe nou, schat, ik ben aan et belle. Dash! Jullie gaan niet mee en ik moed inpakke! Snark, ik eb nog altijd iets van jou te goed. Een jet. Wad is de snelste die je hebt? Verkeerstore India golf 999 vraagt toestemming om te landen. Over. Verkeerstoren, dit is India golf 999, geeft u de vectorgegevens? Over. Rustig Helen, rustig, rustig aan, het komt wel in orde, volkomen normaal. Ze zijn… koffie gaan drinken. Tegelijkertijd… ja…. 196

Violet? Dash? Een minuutje, een minuutje, jullie liete Jack Jack alleen? Okee, wel, wie is‟t? Carrie… Carrie… Carrie, ik voel me toch niet helemaal op mijn gemak. Ik betaal je voor je moeite maar ik bel toch liever een professional. India golf 999, bericht voor onbekende, staak de aanval, ik herhaal: staak de aanval! Staakt et vure, nogmaals staakt et vure…. (…) staakt et vure. Over! Vliegtuig op twee mijl ten zuid-zuidwest van uw positie, hoogte drie mijl oostwaarts. Staakt het vure, over! Vi, je moet een krachtveld rond het vliegtuig maken! Vergeet wad ik zei, luister naar me en doe het nu! Staakt het vuren, nogmaals, staakt het vure! Mayday, mayday, India golf 99 is in gevaar. Stop de rakette, er zijn kindere aan boord, nogmaals, er zijn kinderen aan boord van het vliegtuig! Maak het veld rond ons, nu! Violet, doe het nu! Stop de aanval, stop de aanval! Stop de aanval, stop de aanval! Hou jullie vast! Kalm blijve. Nu did is wat we niet gaan doen. We gaan niet paniekeren en we gaan ook niet… Pas op! Hou op! We gaan niet sterve. En blijf nu toch in godsnaam kalm of jullie komen een maand lang niet meer buite. Begrepe? Het ware korte-afstandsrakette, gelanceerd van op het eiland. Daar moete we naartoe. We moeten naar land, dus… ja. Ik wil dat jullie… me vertrouwe. Goed gezwomme… ik ben zo trots op jou! ik denk… dat je vader in gevaar is. Ik ga em zoeke, en ik geef jou de leiding tot ik terugkom Violet. Hier, draag die maskers. Jullie identiteit moet geheim blijve, denk daaraan. En als het gevaarlijk wordt, gebruik je krachte. Ik weet wad ik gezegd eb! Weet je wel die slechterikke, of die boeve die je op tv ziet elke avond? Wel, deze gaste zijn veel minder braaf. Zij zulle je niet spare enkel omdat je kind bent. Zij zulle je vermoorde als ze de kans krijge. Dus geef ze die kans niet. Vi, Ik vertrouw op je. Ik vertrouw op jou. Wees sterk. Dash, als het hier te gevaarlijk wordt, dan vlucht je zo snel als je kan! Zo snel je maar kan! Voorzichtig, pas goed op mekaar. Ik ben morge terug. ’t Is jouw schuld niet, het was niet eerlijk van me dad ik zoveel verwachtte van jou. maar nu ligt de zaak anders. Je moet in jezelf gaan gelove. Vanaf nu, schatje. Je hebt meer

197

krachte dan je beseft. Onthou dat. Je redt et wel. Als de tijd komt, weet je wel wat te doen. ’t Zit in je bloed. Bob? Nee, dat was ik aan et doen. Laat los, laat los jij leugenachtige vuile… En nu versier je mij of wat? Wat? Zijn de kinderen in gevaar? Ik nam ze niet mee, ze verstopte zich. En ik hou niet van dat toontje van je! Hoe bedoel je ongerust? We lopen nu wel voor ons leven door een godvergete jungle. Kindere… Alles okee? Ik hou van je. Laat em spreke! Ik eb een vliegtuig zien staan. Het is rechtdoor denk ik! Hier zou het moete zijn, ma ik zie geen jets! Wat is er sneller dan een jet? Tof, en oe werkt zo‟n ding? Moet ik daarop antwoorde? Afrit 9! Nie de 7! Je vroeg me de weg en ik zei et je toch! Afrit 9. Hier eraf, rechtsafdraaie, rechtsaf! Je gaat em misse! Terwijl wat? Ik hier hulpeloos aan de kant ga staan? Dat tacht ik niet! Wachte? Dat had je gedacht, je bent mijn man en ik hoor bij jou. In voor en tegenspoed. Wat is dit voor jou? speeltijd? Om weer mister incredible te zijn? Wat dan, wat is er? Niet wat? Sterk genoeg, en hiervan word je sterk? Dus dit is soort van fitness voor jou? We werke toch same? Dus het hoeft niet meer.

198

Hee, we zijn superhelde, wat kan er gebeure? Vi, Dash, Nee! Blijf hier, okee? Bob! Jonges! Nee, nee, nee (…) Lucius, probeer tijd te winne! Eerste knop, begrepe! Wegweze kindere, ga dekking zoeke! Nog niet! Tot ij dichterbij is, je hebt maar een kans! Komaan, dit is een limo! Ja, ja, ik probeer een boodschap te beluistere. Bob, luister es… Vervanger? Ik eb elemaal geen vervanger gebeld! Hij ontsnapt, Bob, we moeten iets doen, we moeten em achtervolge! Er gebeurd iets! Wat gebeurt er? We moeten em tegenoude, gooi med iets! Gooi mij. Bob, gooi mij! Kijk naar mamie, schat, niet naar benede kijke. Mamie eeft je vast! Alles is okee. Da’s mijn meisje. Renne Dash, Renne! Nee, nee, nee! Tweede, Dash, tweede! Dash, ik ben zo trots op jou!

199

Shrek (uit Shrek) Shrek (uit Shrek 2) Auw, auw, heet! T’is zo goed om thuis te kome. Alleen gij en ik en… Ezel? Ezel, wat toede gij ier eigenlijk? O, gij ebt dus de post gesorteerd en de plante water gegeve? Maar ik eb toch geen visse? Och, is’t al zo laat? Gij zult wel naar uis wille… Maar Fiona en ik zijn wel getrouwd nu. Wij willen een tijdje, ge snapt ta wel, same zijn. Met zijn tweetjes… alleen… Ezel! Gij valt mij lastig. Da komt wel goe… zo, waar ware we? Ik denk da‟k et weer weet! Ezel! Wat? Droomprins? Maar we gaan niet! Ik bedoel… denkt ge nie da ze een klein beetje gaan flippe als ze u zo zien? Da zal wel. Toch denk ik da kik op dieje sociëteit nie welkom ben. Waarom sture ze dan sergeant dikke nek en zijn houte klaze parade? Om wa te doen? Hun hooivorke slijpe? Geweldig, nu moete zij mij zegene? En wie zegt dad ik lid wil zijn van deze familie? Awel die klein letterkes eb ik dan gemist! Luister, t’is e slecht idee. We blijve hier, dus punt andere lijn! Nee! Nee! Ja! Nee! Nee, nog lang niet! Nee! Zijn we der al? Ee, da’s nie grappig. Eej, da’s echt kinderachtig.

200

Zie, daarom wil niemand om met ogers. Da’s dan jammer. Eindelijk! Het koningkrijk Ver, Heel Ver Van Hier, ezel, daar gaan we naartoe. Ver, Heel Ver Van Hier! Wel… Probeer uzelf dan t’amusere! Voor vijf minuutjes, efkes niet uzelf zijn, voor vijf minuutjes! Zijn we der al? Voor ee(n) lang en gelukkig leve… dit is ontegensprekelijk nie meer et moeras. Zo, is’t nog altij(d) ee(n) goe idee? Gelukkig… We kwame, we zage ze en we gaan weer voordat ze de fakkels pakke! Ola, ze sloten u op in een tore! Vlug, nu zij niet kijke, kunne wij mooi wegrenne! Maar ik wil niet. Ik wil hier niet zijn! Ik… kan wel zien van wie Fiona aar schoon(h)eid eeft gekrege… Me de groete van mijnen eetzak, é, Fiona? Da’s een goei, é? Of toch nie? O nee… Ja? O, sorry. Goei soep, meneer de mevrouw… O… O ja. Et ligt in een prachtig toverbos dat rijk is aan eekhoorns en lieve kleine eendjes… Ezel! Et is nog wa vroeg é, om daaraan te denke? En wat bedoelt u daarmee? Mijn soort? Ogers! Ja! O, nee, wij geve de voorkeur aan kindere die ze wegsteken in torens! O ja, de crèche, of anders maar een drakekasteel! Fiona! Fiona! Fiona? O tof, nog meer familie! Goe, kan z’elpe inpakke. Aalt uwe jas, schat, we zijn weg. Direct na onze aankomst. Bedankt, maar wij kunnen ons geluk nu al nied op. Wat zijn wij gelukkig!

201

Wa? Ik eb toch gezegd da we beter nie konde kome? Weet ge, ergens denk ik dad ik papa‟s zege toch nie zou krijge, zelfs al wilde ik die. Tuurlijk. Wilt ge dad ik u valieze pak? Vooruit, zeg et dan! Wel, dan eb ik nieuws voor u. Of u ouders et nu goe vinden of nie, ik ben een oger! En raad es prinses, da zal echt nooit nie verandere. Nee, nee, nee, ik lag te lezen in een… griezelig boek. Okee… Kijk, majesteit… Paps, we dede allebei als ogers. Misschien moete we elkaar eerst wat beter lere kenne? Geloof me, ezel, we zijn verdwaald. Ja… Check. We hebbe die struik al drie keer gezien! O geweldig, mijn enige kans om et goet te make met Fiona‟s vader en dan verdwaal ik in et bos met u. T’is goe, t’is goe! Et spijt me, okee? Het is echt heel erg belangrijk dad ik overeen kom met tie vent. Wel, wel, wel, ezel. Ik weet tad et efkes een gevoelig moment was, maar om te beginne ronke? Tuurlijk nie. En nu? Ne knuffel? Ma zie, ee(n) poezeke. T’is een kat, ezel. Kom dan, poezepoezepoezeminneke. Kom dan, lief poeske, kom dan poezeminneke… Haalt ta weg, haalt ta weg, haalt ta weg! Nee! Haalt ta weg! Nee, die was in de roos! O, ik wurg die kat! Wa zoude we met ta beest kunne doen? How, Fiona‟s vader betaalt je hiervoor? Wel… dat was dan pap‟s koninklijke zegen. Tof, bedankt. Misschien zou et beter voor Fiona zijn als ik wel een soort droomprins was. Wel, ik zou echt waar verandere als ik kon. Ik wil… ik wil aar zo graag gelukkig make. Wacht es efkes… geluk. Maar één traantje ver. Ezel, denk aan et allertriestigste da ge ooit ebt meegemaakt. Nee, ezel, ik wil da ge bleit! 202

Zijde gij klaar voor een kleine zoektocht, ezel? Kom bij de club, wij ebbe t-shirts. Och, komaan ezel, ge moet em zien, me zijn poezelige bottekes. Serieus, oeveel katte dragen er botte? Nie veel! Och, laat em blijve… Och, moete horen ij ronkt. Och komaan ezel, nie zo contraire. Nee, echt waar? En welle na binnen in ne vloek en ne zucht. Haha, ne vloek! Goeiendag, ik kom voor de… Da geeft nie makke, wij zijn van de vakbond. Ja wij komen op voor de werknemers in de toverindustrie. De goede en kwaadaardige… Voelt u zich misschien gekleineerd of onderdrukt? Zelfs geen dertiende maand. Okee, we moeten ier es efkes rondkijke. O, tussen aakskes, ik denk dat te goede fee beter nie kan wete da we hier zijn. Begrijpt u wad ik bedoel? Oud u bakkes. Goed volk! Sorry da we binnevalle, maar… Wel, ik denk dat Fiona niet zo heel erg gelukkig is. Zo is’t genoeg, madam! O, da geeft nie, wij wilde juist weggaan. Het spijt me dad ik uwen tijd eb verspild, madam de fee. Komaan, manne! T’is gelukkig vrijdag, é, mateke. Werken om te leven of leven om te werken,é, vriend. Tja, een van deze kan ons elpe. Luister, maakt uzelf nuttig en hou de wacht. Kat, denkte gij da ge naar bove kunt klimme? Ezel, op wacht! Ziede gij al iets? Nee, probeer es knappe man. Ja… wat toet ta dan? Ezel! Pakt tie dan maar, we krijge bezoek! Vlugger! Goe gevangen, ezel! Komaan!

203

Nog lang en gelukkig leve drankje. Maximale werking voor jou en je grote liefde. Als een van jullie did drinkt, treft beiden dit lot. Wees blij en gelukkig en mooi als een god. Dan werkt tit drankje bij Fiona dus ook? Er staat: mooi als een god! Dat kan toch geen kwaad? Hoe voelt ge u, Misschien werkt et nie bij ezels? Wel… Op ons, Fiona! Weet ik. Weet ik. Weet ik. Weet ik. Maar ik ou meer van Fiona. Of misschien hore Fiona en ik nied bij elkaar… Et is alleen maar rege, ezel! Geduldig blijven? Ezel? Is… is alles goe me u? Ezel? Wa gebeurt er… O, o, mijne kop… O, dank u… o! een leuk topneusje, een dikke bos krulle, strakke ronde bille… ik ben… Shrek. Hebbe de dames mijn ezel gezien? Ezel? Gij zij… Middernacht? Waarom altijd middernacht, Luister, dames, luister. Ik eb al een ware liefde. Rustig… En gij zijt nog altijd dieje zelfden ambetanten ezel! Wel, houd u vast, prinses, hier komt de nieuwe ik! Klaar? Dank u, edele here, op een dag zal ik u terug betale… tenzij ik u niet kan vinde, of als ik et vergeet! Meld prinses Fiona dat haar man, heer Shrek, haar wil spreke! Fiona! Fiona? Fiona! Fiona! Fiona! Fiona! Ik wil aar alleen maar gelukkig make.

204

Maar kijk naar mij. Kijk wat ik voor haar deed! Maar… ik hou van haar! T’was allemaal een stomme vergissing. Om te beginnen had ik haar beter nooit uit die tore moete redde. Ik eb toch geen keus? Ze houdt van dieje mooie jonge… droomprins. Weet ge, t’is raar, maar ik voel me echt nie beter ierdoor. Maar echt… t’is beter zo. Mammie en pappie vinden et goed en Fiona krijgt de man van wie ze droomde. En iedereen wint. Ja…En daarom moet ik haar late gaan. Da’s (…), een sprekend paard! Ja, t’is al goe, laat me los… Komaan, ik moet met prinses Fiona spreke! Zoek prinses Fiona! Zeg dat Shrek… ik ben aar man Shrek! Ezel! Je hebt et recht om niets te zegge. Wat je niet hebt is et vermoge daartoe! Peper, Pinokkio, haal ons hieruit! Vlug, vertel een leuge! Is dad echt? Wat? Kat? Nu nie stoeie, we moete voorkome dat ze kust! Ja, maar dit moge ze nie doen me Fiona! Weet gij diejen bakker van u wone? Omda we bloem nodig ebbe. Heel veel, heel veel bloem! Daar is et, loebas, naar et kasteel. Nee, nee, nie doen, gij groot lomp gebak, komaan! Vooruit, grote jonge, we maken er ee(n) feesje van! Hou u vast! Nu, loebas, nu! Na u, loebas! Goed zo, trekke! Pas op! Trekke! Komaan! Kat! Stop! Hee, gij, med uw pote van mijn vrouw! Nu! Pinokkio, pak aar toverstaf!

205

Nee! Fiona! Ezel! Middernacht. Fiona, is did wat ta ge wilt? Om zo te zijn, voor altijd? Want as ge me nu kust, kunne we zo blijve. Ja. Ee, voor mij zijt ge nog altijd een nobel ros. O, ik weet et weer! Shrek (uit Shrek 3) Goeiemorge. Ik weet et. Is da nie heerlijk? Nie rap genoeg. Tof! We beginnen er direct aan! Ik ridder u… Ik be(n) Shrek, gij foemp. Ik weed echt nie hoelang ik did nog volou, Fiona. Ja… Kom ier, zoetje. O, mij gat jeukt da’t nie schoon meer is en ik kan er nie aan me dad apepak. Gij daar, kom ier. Wad is uwe naam? Perfect! Nog wa. O, wa lager. Ja, dad is't, ge zit er juist. Ee(n) beetje naar links. Ja, dad is’t. O, dad is’t . o ja, nog wa. Da doe deugd. O, ge zit juist… Da doe deugd. Fiona! Alles okee? Nu is't genoeg, we zijn ier weg! Kalmeer? Wie houde we hier voor de zot? Ik ben een oger! Ik ben ier nie geschikt voor, Fiona, en ik zal et ook nooit zijn. Ezel! O, gij ad mij al va(n) bij schimmelige hut. Dad is just, de ratte zulle weer kweken as konijne! Ezel? Ja? O, lieveke, laat ons ierover rationeel blijve. Ebde gij eige(n)lijk al nen baby gezien? Dat, da eet en kakt en dan wene ze en ze wene en kakke en kakken en wene weer. Nu, bedenk dan da nen ogerbaby extra weent en extra kakt. Maar vrouwke, gij zij mijn gezin. Alee, zegt tat er iemand op sterve ligt!

206

En 't is me trots da kik u mijn koning-kikker-schoonpapa noem! Ja, pa? Volgenden in lijn? Wel, ziede, pa, dad is waarom de mensen u graag zien. Zelfs op uw sterfbed zijde gij nog ne grappemaker. Och komaan, pa, een oger als koning? Ik denk nie dad dad een goe idee is. Er moet toch iemand anders zijn, eender wie! Echt? Wie is et, pa? Wad is zijn naam, wad is zijn naam? Arthur? Pa? Pa! Pa. Och, komaan, ik zou toch nooit ee(n) koninkrijk kunne leide. En daarom is uwe neef Arthur de perfecte keus. En als ij moeilijk doet, gebruik ik overtuigingskracht en rede. Overtuigingskracht, en ier is rede. Fiona, binnekort is’t weer gij, ik en ons moeras. Maar, jawel, ik beloov et. Ik hou van u. Ja? Wad is er? Ik u ook , schatteke. Ge zij wa? Wa was da? Geweldig! Ja, ik ook! U! Thuis! Fiona! Fiona? O nee. Met te groete va(n) mijnen eetzak e. nee, nee, nee. T’is okee, t’is al voorbij. Stop! Nee, nee! Heej, heej! Hee, wacht, wad is… heej! O nee… Ezel, ezel! Wordt wakker! Ik kan nie gelove dad ik vader ga worde. Oe is da nu toch gebeurt? Ik weet hoe het gebeurt is! Ik kan et alleen nie gelove. Ezel! Kunt ge nu aan et gedeelte beginne waarin da ge mij opvrolijkt? 'T is mij(n) leve nie wa da’k mij zorgen over maak. Ma da van da kind. Ik bedoel, ebde gij al gehoord van’t gezegde „zo lief as nen oger‟? of „zo zorgzaam as nen oger‟? of did ier: „mijne pa is echt nen toffe, het is nen echten oger‟! Da’s just. K‟ben gedoemd. 'T is „worcestershire‟ Wel, k‟eb buikkrampe en mijn hande beginne te zwete. Een middelbare school dus. Dag madam. Goeiendag. Wij zoeken iemand genaamd… Ik weed da ge’t druk ebt med er nie bij te horen en zo, maar kunne jullie mij zegge waar ik Arthur vindt? Sterk, eel knap, gezicht van ne leider. Lijkt onzen Arthur op ne koning of wa?

207

Gegroet, uwe majesteit. Did is uwe geluksdag. Gemuteerde reuzekab… da’s een goei. Stopt me wroeten, Arthur. Heej! Excuseert? O, Arthureke! Acht… Nege… tien, wie nie weg is, is gezien! Bij ons is’t ook om de mascottewedstrijd te doen. Als t’echt zou zijn, was dit zeker ondraaglijk pijnlijk. Da volstaat wel. Goe gezien, ik ben de nieuwe mascot, dus laat ons d’ander gaste kloppe in… wat et ook moge zijn… in dinges! Goe, is ier ne zekere Arthur Pendragon? Ik ben nie hier om em op te ete! Pakt uwe pyjama en uwen tandenborstel, ge zijt de nieuwe koning van Ver, Heel Ver Van Ier. Absoluut. Ruimt uw lockerke maar uit, ge moet een koningkrijk runne. Den enigen echte! Okee, nie overdrijve. G’ebt overdreve. O nee, de koning vroeg zelefs naar u persoonlijk. Et is allee(n) maar pret en plezier eige(n)lijk. Tuurlijk, ge moet wa helde riddere, wa schepen inuldige. Tussen aakskes, zorg ervoor da ge de fles juist op den boot mikt. Wel, ik eb ge(h)oord da’t moeilijker is dan dad et lijkt. Of te zout! Etterende wonde. Hee, gij zijd echt ee(n) grappig poezewoefke. We wille nie dad ons Thureke ier ee(n) verkeerd beeld krijgt. Thureke? Thureke, wa doede gij nu toch? Gij hebt ier nie te kieze, vriend! Da leerde al doende! Terug naar wa? Ne loser zijn? Zie nu wa da ge gedaan ebt! O, goe bezig, uwe majesteit! Hee, as ge denkt da ge’r zo tussen uit kunt knijpe dan denkt gij mis, zenne. Op een of andere manier gerake wij terug in Ver, Heel Ver Van Ier. En gij, manneke, wordt vader. Gij… ik zei koning, gij wordt koning! Naar waar hebde’t vriend? Keer onmiddellijk terug, jongeman, ik meen et!

208

Och, komaan, waarom zou ik em da zegge? Trouwes, ij zal da tien keer beter doen dan ekik. G’ebt gelijk, ezel. Wa denkt g’ier van? O, komaan, t‟is om te lache! Luister, Thureke, as ge zoiets ebt van tees is ier nie gewoon, serieus geflipt, weete, kbedoel…ja kwil nie ligge melken of zo… of in mijn broek ligge krabbe… maar ebde echt wel zoiets van yo, goe bezig, gast, yo, goe, echt wel, dees is de strak in de kakker of ik bedoel dus… sjieken bal of allo, nie me mij… weete, gij zijd echt nen aso, gast, dan weet ik dad er serieus, serieus ga knalle! Thureke, Thureke, wacht, wacht… Zeg, kende gij dieje vent? Nee. O, bedankt, ik at op weg ier naartoe al wa kiezels. Wij wille wete oe we weer in Ver, Eel Ver Van Ier gerake. O, ik zeg da, omdat er heel wa mensen op u rekene, dus probeert er nie van tusse te knijpe. Luister, snotaap, vanaf nu ben ik absoluut nie meer den El Simpático. Ik weet et. En ik zal em misse. O, was da zo ee(n) moppeken over ogers? Rept uwe koninklijkheid naar Ver, Heel Ver Van Ier of ik sjot u der naartoe. En? Naar welke kant moet ik sjotte? Zelfdestructieve spir… kijk, gaat g’ons nu helpen of nie? Ja, ik dacht van nie. Okee, okee, reis naar de ziel. Ik zie ee(n) lichtblauw veuleke! Kijk, Thureke… Ik weet wad et is as g’u nie klaar voelt voor iets. Zelefs ogers kunne bang zijn. Weete, zo nu en dan… Mij vader was ook nie bepaald et vaderlijke type, zenne. A ja? Mij vader was nen oger. Ij wilde me opete. Ja, ik ad et moete zien aankome. Ij gaf mij een bad in de wildmarinade en stopte mij in bed me nen appel in mijne mond. Weete, t’is misschien moeilijk te gelove me mijn duidelijke charmes en schone kop, maar mense vonde mij vroeger ook ee(n) monster, en lange tijd geloofde ik hen. Ma na ee(n) poosje leerde echt wel de scheldwoorde te negere en… ge vertrouwt op wie ge zijt. Bedankt, Thureke. Ja, ik snap em. Koning Droomprins? Kom ier, gij. Thureke, bukke! Wad eeft Droomprins gedaan met Fiona? Thureke, ga terug naar Worcestershire!

209

O, toon uw hart, oude man! Wel, wel, wel, moete w'er wa saus over giete? Kijk, Thureke vertrouwdt hem, dus ik vertrouw em ook. Zelfs al bedekt zij(n) gewaad nie helemaal zijn… Ezel? T’is niks, door u zij(n) we terug ier. Pinokkio? Pinokkio? Wad is er gebeurd? Is ze wat? Wat? Kat, geef mij ee(n) vijfke! Snel, Pinokkio, waar is Fiona? Wacht, wacht, wacht! Pinokkio! Welke show? Shrek‟s laatste optrede? Wel ik ad et waarschijnlijk zo druk dad ik da vergete zegge ben! Ezel, da zijn ier amateurs! Ik ga ontploffe! Voilá, ik ontplof! Tijd vo de schmink. Zal ik u elpe? En voor’t blauw oog zorge? Droomprins, stop! Ik ben er nu, ge hebd dus wa da gij wilde. Het gaad ier nie om hem! Gij waart nie echt den eersten opvolger van den troon, okee, ik wel. Nie bepaald. Kijk, ik zou alles gezegd hebbe, snapte? Ik was nie geschikt voor de job. Ik ad alleen ne zot nodig om mij te vervange, en gij voldeed aan diejen eis. Dus… dus ga nu! Gij leert echt heel rap vriend, misschien zijde toch nie zo ne grote loser a(l)s ik dacht! Aauw, rustig! Wel, ze heeft… z’eeft uw oog! O man. Wel, et kan nie pijnlijker worde dan et waardeloos optrede da gij geeft. Zoude't nie erg vinde om mij eerst te dode en dan te zinge? O, komaan, ik ben u maar aan’t plage. Da’s trouwes een eel schoon balletpakske. Hebbe ze die ook voor manne? Veel beter nu da’k u zie. Zeg, Droomprins, moge die dingen uit zodat we dit kunne regele van oger tot man?

210

Fiona! Thureke? Ge moet wa beter lere mikke! Wel, ik vrees da g’een ander zult moete zoeke, want ik geef da va(n) mij nie af! 'T is van u as ge’t wilt, Thureke, ma deze keer is’t uw keuze. Wad eb ik gezegd? Ik denk dad da manneke ne geweldige koning wordt. Voor mij wacht een veel belangrijker taak. Eindelijk. Wel? Wa gaa(n) we nu es doen? Ik ga wel.

211

Ezel (uit Schrek) Ezel (uit Shrek 2) Shrek, Fiona! Ben kik blij da g'er eindelijk zij, zeg. Pak mij es goe vast, Shrek, gij ouwe vrijer. En zied es ier, madam Shrek! Wa denkt ge van ee(n) snoepke voor et nobel ros? Ik eb uw liefdesneske warmg‟oude. Ja! En de visse gevoerd! Nu dus wel, ik noem deze Shrek en die daar Fiona. Dieje Shrek, da’s e vinnig duveltje. Maakt da ge godverdikke… É, wacht efkes, moede nie vertellen over uw reis? Of e spelleke monopoly? O, ja die. O, ik weet nie, z‟is zo eetgebakerd de laatsten tijd. Dus ik dacht, ik kom terug bij jullie wonen! Ik begrijp et, ik begrijp et, ge moet u geen zorge make, ik zal er altijd zijn om te zien da niemand u lastig valt. Ja, baas? O, okee, ja, ja, cool. Trouwes, ik en pinokkio adde toch al kaartjes om naar een toernooi te gaan, weete dus… ja ik kom zondag wel naar den barbecue of zo… Ik weet et, ik weet et, alleen! Ik ga al, ik ga al… maar wa moet ik zegge tege die ander gaste? Ee(n) koninklijk bal? Mag ik mee? Hee, komaan, Shrek, ik wil nie in de file staan! Okee, rijje! Kom ek aan, rij em op, rij em op, kom ek aan, Rawhide… (gezang) Zijn w’er al? Zijn w’er al? Heej, zijn w’er al? Zijn w’er al? Zijn we er al? Echt waar? Zijn we’r al? Zijn we’r al? Zijn we der al? Zijn w’er al? Ee, da’s nie grappig. Eej, da’s echt kinderachtig. Zie, daarom wil niemand om met ogers. Da’s dan jammer. Ik ga gewoon nie meer spreke! 212

Ma did blijft maar duren Shrek, ze geven ier zelf nog geen filmke! Okee, okee, ik snap et. Maar ik verveel me dood! O, eindelijk! Waaw. Dit wordt champagne zuipe en kaviaar frette, tot da g’ontploft. Hee, schatje, ga we straks e ritje make? Oe… Lingerie! Hee, dames, zo nen dag voo( r) ne stoet, é? Ja, chique oedje, schatje! Ee, daar woont Raponsje! Amaai, blinkend uiske eeft die assepoester, é? Ga maar al voor, é, ik parkeer den auto, okee? (onverstaanbaar) Hee, alles kits achter de rits? Merci voor ’t wachte. Zeg, da was nie simpel om da spel ier te vinde, ze. Ja, da ben ekik, et nobel ros! Ej, garson, brengd is een bord voor „t ros! Wa? Da’s nie ’t moeras waar da gij woont, é, Shrek. Ik moet efkes naar ‟t toilet. O, da geeft nie, „k zal wel wachte. O, mexicaansen boef. Aanvalleu! Ik oor u eel gaarne bezig, Lilianne. Ezel! Ebde gij een ondje? In mijn kamer stond alleen maar shampoo! Weg? Ik wil ier nie weg! Amaai, da was cool, Shrek. Ik ben nen oger! Da’s nie waar, begot, w’ebbe die instructies van de koning exact gevolgd. Wa zei em? ga naar et donkerste deel van et bos, voorbij de dreigende bome met tie griezelige takke. Ja, en daar is de struik in de vorm van Margriet hermans. Ee, gij wilde nerge(n)s stoppen om de weg te gaan vragen é! Och…'T is al goe, ge moet nie zo‟n lange tenen ebbe, ik wil alleen maar elpe. Och, vergeet et gast. Hee, natuurlijk, we pappen aan met pake! Waar edde gij ‘t over? Ee, Shrek, ezels ronke nie. Wa denkte gij da „k ben? Ne… Pas op, Shrek, ij eet nen blaffer! Hou vol, shrek, ik kom eraan. Pas op, Shrek, sta stil! Shrek, sta stil? Eb ik gemist? O, dad is vettig, zeg!

213

We pakke zij(n) zwaard af, we castreren em direct en we sturen em met te post naar de poezendokke. O, komaan Shrek, nie zo triestig, bijna iedereen wil u in ’t begin vermoorde. Shrek, Fiona weet da g’alles voor aar zou doen. Man, man, waar moet ik beginne? Awel, eerst was er die keer da diejen ouwen boer me wilde verkope voor wa toverbonen, dad eb ik nooit verwerkt. En toen ging dieje zot ee(n) feestje bouwe, en moeste alle gaste ne staart aan me vastprikke. En toen werde z’allemaal zat, en sloege ze mij me ne stok en dan wast van steke steke. Alsof da kik (...) in de kak. Och, ge moet uw gevoel nie op mij projectere. As g’u rot voelt, é, ga dan zelf… Auw! Gij vozen aarbal van ne vuilbakvreter. O, tof, da lijkt er al meer op. Shrek en den ezel, weer ee(n) grandioos avontuur. Niemand houdt ons nog tege, we zijn al… Et spijt mij, de positie van ambetant sprekend beest is al lang ingenome. We gaan, Shrek! Shrek? Shrek! Watte? O, nu is em al lief! Contraire? O, ik mag nie contraire zijn, t’is ne goeien dien et zegt. Wow. O nee, daar woont chocoprins. Komaan, we zijn ier weg, manne! Eej, man, ga met die belachelijke bottekes en uw smerig' arige kont uit mij(n) gezicht! Man, wa ne stank! Ja. Luister, als we nen expert gattelikker nodig ebbe, dan belle w’u wel. Shrek, did is geen goed idee. Shrek, zijde gij nu zot? Op wacht? Ja oor, ik ou de wacht. Ik wacht tot tie boze heks ier komt en wham bam dan ebde gij een oop miserie aan u broek. En daar zitte w’ op te wachte, dan gaa(n) w’iets meemake. Da wordt lache, (…) O ja, tuurlijk, weet ge, ne goeie stoelgang is de beste garantie voor ee(n) goed uwelijk. Weet ge, sommige culture verere ezels als de wijste van alle weze(n)s. Vooral wij, sprekende ezels… Kan da nie wa vlugger? Treft beiden dit lot? Nee jong, ik geloof er niks van; mijn ezelszintuig slaat groot alarm, dus laat ta voederflesje valle en ik zeg: wegweze. Haa, ziede, gij zijd allergisch voor da spel. Gij reageert taar slecht op. En als gij denkt dad ik die borstkas van u ga insmere me Fix, dan vergist'u. O nee, nee, nee, nee. Ik dacht et niet. Als w’ier diereproeve gaan doen, dan doe kik da, da’s wat ta de beste vriend moet toen. A, kom ier met ta fleske! 214

Awel, ik voel geen verschil. Ziet er iemand een verschil? Shrek, as ge dat trinkt, is er gene weg meer terug. Ma, nooit meer rollen in de modder. Nooit meer krabben aan u gat. Ma g’oudt ervan oger te zijn! Shrek, nee! Wacht! O, dad is typisch Shrek. Volgens mij is did et nog lang en winderig drankske! Amai, wad eb ik gezegd. Ik voel dad er iets ga gebeure. Shrek, ik wil nie doodgaan, ik wil nie doodgaan, ik wil nie doodgaan. Jezus Maria Jozef, eb medelij, ik ben aan't smelte. Ik ben aan't smelte! Aa, Shrek, kop op, alles lijkt erg omdad et donker is en regent en fiona‟s pa een sukkel van een moordenaar op u afstuurt. Morgevroeg is‟t beter. Ge zul’t zien. (gezang) Wie noemt er mij ezel? Een hengst, kerel! Ik kan hinnike, ik kan telle. Ziet ge mij, Shrek? Ik trappel! Dad is echt ee(n) kwaliteitsdrankske. Wa zit daar eigenlijk in? Ik trappel… ik trappel mooi! Ik trappel, ik trappel, ik trappel mooi! Ja da’s waar, ge zijd ee(n) stuk knapper om te zien. Maar vanbinne zijde gij nog altijd diejen ouwe, gemene, vieze, kankerende, stankerige, vuile, kwaaien oger die g’altijd waart. Ja! Eerst en vooral, we moeten u uit die klere krijge, baas. Klaar! O, god, help asjeblieft! Daar gaat mijn carrier! Blind, ik ben blind! Zeg me eerlijk, zal ik ooit nog viool kunne spele? Ja, eigenlijk is er wel iets. Helemaal nie slecht! Prinses? Waw, da drankske werkte dus ook voor u, é? Ja, da’s nogal ee lang verhaal, ma Shrek en ik namen een toverdrankske en kijk nu… zijn wij sexy! Ja, zoude wille! Ij is na binnen om u te zoeke! Shrek? Wad is er gebeurd? Waar gaat ge naartoe? Ik kan nie gelove da gij weg wilt bij et beste dad u is overkome. A, komaan, is da nu echt zo ne knappe? 215

Behalve gij. „k versta er niks van, Shrek, ge zij zot van Fiona! Maman? Waarom pak je me? Dieremishandeling, dieremishandeling! Ik ben geen paard, ik ben nen ezel! Ik kan did nie meer aan, ik wil eruit. jullie kunnen ons nie zomaar opsluite, ik ben vrij. Heej, oe zit da me onze rechte. Jullie moete zegge dad ik et recht eb om niks te zegge. Niemand eeft gezegd da'k et recht eb om niks te zegge! Zeg iets onnozel, zoals ik draag ee(n) meisjesonderbroek! Et lijkt erop dad et zeker wel echt is! Heej, wacht, wacht, wacht… Aauw. Aa, ik dacht da g’aar zou late gaan? Boem! Dad is wa da’k wilden ore. Ge word eindelijk verstandig! Hop, hop, hop… paardjen in galop! Loebas, ier benede, kijk naar de pony! Goed zo, volg de plezante pony! De plezante pony wil spelen in ’t kasteel! Haha, t’zit goe! Shrek! Smeek om genade van kat… Man, en hij deed moeilijk over u! Nee… nee, nee! o, nee! Uno, dos, cuatro.. hit it! (gezang) Ezel (uit Shrek 3) Goeiemorgen, goeiemorgen, het zonneke schijnt voor u. Goeiemorgen, goeiemorgen, voor u, en u, en u. Ze worde zo rap groot. Komaan, luiaard, tijd om erin te vliege! Gij zou u echt es ne pyjama moete kope! Nu da'k dien’ interim doe, kund' evegoe op nen echte koning lijke. Kan ik ier iemand krijgen om aan Shrek te werke? Lachen iedereen, lache! Mijn oog, mijn oog! O, scampi‟s da’s lekker! Da ging zo slecht nog nie. O come on, Shrek! Zet uwen oed terug op, zot! Doed uw ding, maat.

216

Ik weet et, ik blijf ook liever bij u, schatteke, ma ge weet oe de Shrek is, die gast is niks zonder mij! En geloof me, ik stuur u elke dag luchtpostkuskes. Okee, flink zijn, kindjes, flink zijn. Kokos, Pinda, naar u mama luister‟n, okee? En Bananas, geen kastanjes meer poffen op uw zus are kop, he. Da's mijne flinke jonge! Kom es ier, allemaal, geevd uwe pa es nen dikke kus! Dada, mijn engelkes! Ik word nonkel? Ik word nonkel! Ik word nonkel! Shrek, Shrek, alles okee? Hoe gebeurt et? O, kindeke klein, doed uw oogskes maar toe. Waar, moeder, is vader naartoe? Hij zit op café, zoon, al op zijn gemak, ij eeft al ee stuk in zijne frak. Och, luistert nie naar em! Nen baby krijge gaad uw leve nie kapot make. Okee, okee, ik snap et, niemand eeft gezegd da’t simpel zou zijn. Ma g’ebt ons toch om te helpe? 'T is 't einde nie. Worcestershire. Amaai, da klinkt chique, é? Van de saus? Mmm, me preparé! O, zo te zien verwachte z’ons. Wa voor e woeste roestershirespel is dad ier? Middelbaar? O, 'k word al mottig van d’erinnering aan birren en briefkes op me gat. Laat ons zegge da w’over sommige dinge beter stillekes zwijge. Krik krak, sleutel in de zak. Ja, ik zou maar al gaan lopen é, niemendallekes, want te schonen tijd van ezels onderbroek, is voorbij! Of dit? En moete dees zien! Gij zou u moete schame! ’t Wordt top, Thureke, ee(n) leven in een schoot van luxe, me al de beste chef-koks die u op uw wenke bediene. Maakt u geen zorge, ge zijd altijd veilig, met te hulp van uw lijfwachte. Let erop da ze nie sterve van den onger! O, de pest is erg! Shrek! Ge ’t gezegd: vader.

217

Wanneer waart g’ eigenlijk van plan em te zegge da gij koning moest worde? Ej, Shrek, dan zoude beter van tactiek verandere, want da wordt niks me da manneke! Shrek! O, we spele hits! Okee, ik zie ne chocolaten bavarois, me veel crème fraîche! Pas op! Z’ ebben een piano! Shrek! Maar z’ is zo ver, eel ver van ier! Neveneffect? Zeker dat ta ee goed idee is? O man, da was de gefliptsten trip die „k ooit eb gemaakt Wa, zit er iet tusse mijn tande? Wa… wad is? O, nee, ik ben elemaal omgetovert tot nen afgedankte ruivenden derderangsandlanger! Och, gij zoud u beter es een broek aanschaffe! Ik voel mij poedelnaakt… en smerig! O dus jullie twee vinde dit grappig? Auw! Hoe om de liefde grims moet ik nu rondparadere me die hoge hakke aan mijn pote? O, da krijgde wel onder controle. Serieus e, man, gij ebt steunzole nodig of zoiets en geurvreters, want… Komaan Kat, zijde gij doof? Elpt uwe maat! Wacht ne second… ahaa! Wow Shrek, gij krijgt nen oofdrol en gij zegd ons niks? Ja, de koffiekoeke met gebakke tonijn-sushi vulling. O, en u bent toch de gepocheerde pinda-pili-pili sorbet nie vergete? Want onze client raakt niet in zijn emotionele balans zonder zijn pinda-pili-pili sorbet. Eej, eej, ja, ik eb uw badgenummer ,blikke doos! En ik ben mij! Kweet et, kweet et, alles is maar nen utsekluts. Maar zo is ’t gebeurd. We gingen naar ’t middelbaar, en den boot crashte. E(n) we werde gebiebediebabedieboebt door den toverman. Droomprins eeft em, prinses, en ij is van plan em vanavond voor et hele koningkrijk te dode! Mijn kindjes! Heej! Okee mense, we gaan ervoor. Go, team dynamite! Okee, okee, okee, van nu af aan staan we bekend als team alfa-super-keineig-cooldynamite-wolf-eskader. Thureke! Thureke, t’ is nie wad et lijkt! 218

U gebruikt? Ge snap et echt nie, é? Droomprins ging u vermoorde, Thureke, Shrek eefd uw leve gered! En ezel! Don ezel. Hoewel ik genoten eb van die… kattewaskes. Ik ben mij weer! Okee! Hee, ik riek Shrek junior!

219

Fiona (uit Schrek) Fiona (uit Shrek 2) Luister es, Ezel, zou je niet eens naar huis gaan, naar Draak? Wel, je weet, je bent hier altijd welkom, Ezel. Mams en paps? Wat? Ja, misschien zijn ze wat verbaasd. Ma ‘t zijn mijn ouders Shrek, ze houde van me. En geloof me, straks houde ze ook van jou. Ach hou toch op, Shrek, zo zijn ze echt nie. O, komaan, geef ze tenminste een kans! Nee, ze wille je hun zege geve. Als je lid wil zijn van deze familie, ja! Jijzelf, toen je trouwde met me! Dus… dus zo zit et? Je komt niet? Nog niet! Nee. Nee! Nee! Ja! Natuurlijk! Kijk, paps en mams zijn blij om ons te zien! ’t Zijn mijn ouders. Hee, dat was voor mijn… Shht, Shrek, hou op, het wordt beslist. Eve doorbijte. Ik wil hier… zijn Mams, paps… ik wil jullie mijn man voorstelle: Shrek. O, excuseer… Nee, nee, nee, paps, paps, ’t is goed, et is goed, hij hoort bij ons. Hij hielp me te redde van de draak! Eh, Shrek… Nee, nee, nee, lieverd… Wel… Shrek bezit een stuk grond. Nietwaar lieverd? Paps, 't is mooi, okee? Paps!

220

Shrek, alsjeblieft! Shrek! Mams! Wie bent u? Heb ik dan een goede fee? Stop! Luister, ik dank u heel erg vriendelijk, lieve goede fee, maar… ik heb ier geen behoefte aan! O, lieve goede fee, meubilair: dit is mijn echtgenoot: Shrek. Shrek is de man die me heeft gered. Ze wil alleen maar helpe! Wat? Wanneer heb je dit beslist? Kijk… het spijt me. Heel goe gedaan, Shrek. J’ebt niet eens geprobeerd om mijn vader aardig te vinde. Al es aan gedacht dat ik et fijn zou vinde als je mij zou vrage wad ik wil? Dit is ongeloofelijk, jij gedraagt je als… Als een oger! Ik ben veranderd voor jou, Shrek, denk daar maar eens aan. Lief dagboek, Doorenroosje geeft morgen een pyjamafeesje, maar ik mag er niet heen van Paps, ik mag nooit naar buite na zonsondergang. Paps zegt tat ik een tijdje wegga. Misschien naar een internaat of zoiets. Als ik groot ben, zegt mams, komt mijn knappe droomprins me redde uit mijn tore, en brengt hij me terug naar mijn familie. En dan leve we nog lang en gelukkig. Mevrouw Fiona Droomprins. Mevrouw Fiona Droomprins. Mevrouw Fiona Droomprins. Mevrouw Fiona Droomprins. Mevrouw Fiona Droomprins. Mevrouw Fiona Droomprins… Shrek? Shrek? Mams, paps! Mams, heb jij Shrek gezien? Paps, heb jij Shrek gezien? O, dat heb je dus gehoord. Hij? Maar jij hebt ook nied direct de rode loper uitgerold! Shrek houdt van me zoals ik ben. Ik dacht dat je daar blij om zou zijn.

221

Paps, „k eb nagedacht over wat je zei. en… ik zal et weer goedmake. Ik ad Shrek niet mee moete neme. Ik ga weg om em te zoeke. En dan gaan we terug naar et moeras waar we thuishore. Shrek? Shrek! Shrek! Ezel? Welk drankje? Shrek? Ezel, waar is Shrek? Shrek! Shrek? Wat is er met je stem? Ik ga niet. Maar er is een probleem. Dit is mijn man niet. Ik bedoel… kijk naar hem! Verandert? Hij heeft compleet zijn verstand verlore! Maar et is de oude op wie ik verliefd werd, paps, die zou ik zo graag terug wille… Dank je… Shrek, waar be(n) je mee bezig? Heb je… lipgloss opgedaan? Wat bezielt je toch? Sinds wanneer dans jij? Shrek? Shrek… Maman? Shrek! Paps! Paps? Wat? Zou je dat toen? Voor mij? Ik wil wat elke prinses wil: nog lang en gelukkig leve. Met de oger die ik trouwde. Zo… waar ware we? Fiona (uit Shrek 3) Goeiemorgen. O, ochtendadem.

222

Is dit echt noodzakelijk? Het spijt me, maar kan je nog eve op je tande bijte? Gewoon tot papa genezen is. Shrek? Je ziet er knap uit. Shrek! Shrek! Shrek! Ja, het gaat wel. Zoeteke, kalmeer! Och Shrek, nog een paar dage, en wij zijn terug thuis in onze schimmelige hut vol ongedierte. En met de stinkende walm van rotting. En… misschien ook het getrippeltrappel van kleine voetjes. Nee, waar ik aan dacht is een ietsje groter dan een moerasrat. Nee Shrek… wat als het nu eens… Ogervoetjes zoude zijn? Shrek, wil je dan nooit een eige gezin hebbe? Ja, papa? 'T is okee. Papa! Shrek… en a(l)s je nu es blijft, en koning wordt? Dat is et niet. Nee, et is… zie… ‘T zal niet alleen jij en ik zijn. Shrek! Wacht! Ik… ik ben… Nee, nee, ik zei… ik ben… Ik zei: ik ben zwanger! Je gaat vader worde! Echt? Ik ben blij dat je zo reageert! Ik hou van jou! Nee, totaal niet. Ruike jullie ham? Gefeliciteerd met je nieuwe… rommelmaker. Hopelijk is het nuttig, liefs, assepoester.

223

O, mense, da’s zo lief, dank je! Van wie is dit cadeau? Ik trakteer je er één, liefs Sneeuwwitje. Wad is et? O, echt, da’s echt heel lief, Sneeuwwitje, maar ik… ik kan dit niet aannemen. Wat, wat toet tat precies? Maar, wat moete Shrek en ik dan nog doen? Bedankt Raponsje, en wat wil je daar mee zegge? Eh, sorry, maar wie van jullie heeft kindere? Wel, toen hij ‘t voor et eerst hoorde, zei Shrek… Iedereen naar binne, nu! Wij hebbe geen tijd, vooruit! Nee, we gaan naar binne en visse uit wat Droomprins van plan is. Dad is’t! Raponsje, wacht! Droomprins, laat haar gaan! Wat? Raponsje, hoe kon je? Shrek is bijna t(e)rug, Droomprins, en jij krijgt er spijt van! Mij wel! Ezel? Kat? Ma, je bent… Waar is Shrek? Okee, iedereen. We moete hier uit gerake, nu! Wat is de bedoeling? Dat meen je nu toch niet? Mam? Waarom ga je niet eve ligge? Okee, meisjes, en vanaf nu… make w‟er zelf wel korte mette mee. Vooruit, vlug, vlug! Hee, schatteke. Sorry da we zo laat zijn… Alles okee? Wel voor wat et waard is, dat was jij ook geweest.

224

Susan (uit Monsters vs. Aliens) Zeg, wat toen jullie hier? ’t Is vijf uur ‟s morgens! Ik hou ook van jou! Bedankt, mam! Papsie! Niet huile, anders ga ik ook huile en dan zie ik er niet uit. Hey, mama Deedle. Ja, „k weet et. En morge rond deze tijd ben ik in Parijs! En… en op een dag gaan w’er naar toe voor Derek‟s werk. Ij wordt er anker of een buitenlands correspondent. En dan reize we de wereld rond. Derek heeft dat niet! Jij ook. „k bedoel aantrekkelijk. „k bedoel… sorry, „k ben stikkapot. „k zit al veel te lang bij onze ouders. En we ete baguette me kaas aan de Seine en ne crêpe flambé. Scheelt er iets? Wat? Waarom niet? Beter dan Parijs? Waar? Tahiti? Fresno? Fresno… in welk universum is Fresno beter dan Parijs, Derek? Derek, da’s fantastisch! ’t Is fantastisch. Eeft geen Fresno geen top vijftig marktaandeel? ’t Is okee. ‟t Is niks. Zolang wij same zijn is Fresno de meest romantische stad in de hele wereld! Maak da je wegkomt, et brengt ongeluk as je mij ziet in mijn jurk! Ik hou ook van jou… Ik denk dad ik juist geraakt ben door een meteoriet. Dank je. O nee! Derek! Jullie krimpen allemaal! Laat et dan opoude! Dit is onmogelijk! Nee, dit kan niet waar zijn… wacht, mense, wacht, wacht! ’t Is okee! Drink wat champagne terwijl we dit oplosse! Derek, help mij! Derek! Derek! O, gelukkig, je bent ongedeerd. Wat gebeurt er met mij? O nee, kijk uit! Wie zijn jullie toch? En wad doen jullie ier? Stop daarmee, voorzichtig! Alsjeblief, laat mij gerust!

225

Derek… Schatje, zet de wekker es af. Liefje, waarom eb je de wekker gezet? We zijn op huwelijksreis. Hallo? Wat gebeurt er ier? Hallo? Hallo? Is daar soms iemand? Kan u mij vertelle waar ik ben? Hallo? Wat was dat? Jij kan… prate! Susan. Susan. O god, zeg mij asjeblief dat tit nied echt is. Zeg me dat ik een zenuwinzinking had op mijn trouwdag en dad ik in de psychiatrie zit en dat te medicatie mij doet hallucineren! Elke kamer eefd een deur. Der moet een deur zijn! Waar is de deur? Iemand, alsjeblieft. Ik hoor ier nie te zijn. Laat mij der uit! Laat mij heruit! O, godzijdank, een echte mens. Jij… jij bent toch een echte mens é? Jij bent niet zo‟n half mens, half machine? Je weet wel, hoe hete die dingen ook alweer? O, nee, jij bent een cyborg! Maar ik ben geen monster! Ik ben ne normale mens, ik ben totaal geen gevaar voor niets of niemand. Sorry… hoelang blijv ik ier? Ma, mag ik mijn ouders belle? Derek? Maar wete ze waar ik ben? Maar ik wil geen poster, ik wil een echt katje, dat in een echte boom hangt. Ik wil naar huis! Dokter, ik hoor liever geen waanzinnige professorlach als ik aan deze machine hang. Manne, welke keuze heb ik. Als hij me weer klein krijgt, of… of zelfs drie meter, kan ik ier weg. Terug naar et leve dad ik achterliet. Ik zat nu normaal in… Wel, Fresno is maar een tussestop. Dan volgt Milwaukee en dan New York en hopelijk ooit… Druk op de knop, dokter, maar zonder de lach… Ben ik weer klein? ’t Is okee, dok, morge probere w’opnieuw. O, ongeloofelijk. Straks lig ik in Dereks arme. Of hij in de mijne… Dit is San Fransisco! Dad is vlak bij mij thuis! ’t Is ee mens.

226

Nee, nee, nee, wacht. Je vertelde ons niet dad ij zo immens was. Wacht, nee, blijf ier! Daar kan ik nie tege vechte… ik kan zelfs nie…ik… ik eb nooit. Ik yperventileer. Ne papiere zak, vlug! O nee, o nee. Nee, nee, nee! O. Okee, okee, ik eb et. Excuseert u mij, ik passeer. Langs rechts! Geen controle… O nee! Okee, alles komd in orde. Wacht, ik ga je der uit hale. Niet paniekere, we moete van deze brug af voordat… Nee, nee, nee, laat mij gerust! Ja hallo, hij wil mij vermoorde! Waarom doet ij da? Waarom wil… Ik ben alleen bezig! Insectosaurus, insectosaurus! Bob, help mij! Die mense moete van de brug af! Nee, Bob, haal de betonblokke weg! Weg, weg, weg, weg! Link! Okee, Susan, je kan dit! Als je me nu drie weke geleden had gevraagd om een reusachtige robot te verslaan, dan had ek gezegd: nee, bedankt. Maar ik deed het! Ik! „k geloof et nog niet! Kbedoel, zage jullie hoe sterk ik was? Er is dus geen pot ter wereld die ik nie ope krijg, é. Link is gewoon een beetje stram. „k bedoel…hij eeft slaaptekort. Binnekort zal je weer de oude zijn, net zoals ik… O, bedankt manne, dad is zo lief! Maar ik wil terug naar mijn normale leve, snap je? Ik blijf niet voor eeuwig een reuzin. Derek zal niet ruste voordat w’een middel hebben om… mij… te geneze. We zijn een team! Echt waar? Wille jullie Derek zien? Bedankt, generaal! Okee, onthouw et, die mense zijn et niet gewoon om… iets te zien zoals… jij. Of jij… of gij. Dus doe gewoon… nu ja, cool. Doe gewoon zoals ik. Stop! Dat was per ongeluk! Maak niets kapot! Mam? Papsie? Nee, mam, ik ben in orde. ‟t Is okee, ze doen niks. Dit zijn mijn nieuwe vriende. Nee, hou op! Da’s mijn moeder, je verstikt haar! Sorry, mam, hij knuffelt graag. Waar is Derek? Maar zonder hem kunne we toch niet viere? Geef en gewoon wat te ete, ze luste alles! O, o, Derek, mijn laatste drie weke ware onwaarschijnlijk! Denken aan jou was et enige dat mij rechthield.

227

O, sorry. Et spijt me, sorry. O,nee, nee, nee. Is da beter? Okee, okee. ’t Is nog eve wenne aan mijn nieuwe kracht. Ja, maar ik ben nog steeds ik! Hetzelfde meisje waarop je verliefd werd. Ja, maar dat was ook de enige manier om die robot te stoppe. Had jij ooit gedacht dad ik zoiets zou kunne? Kijk, ik weet dat tit een beetje vreemd is. Okee, ’t is wel heel vreemd. Maar we lossen et wel op. Same kunne wij een manier vinde om mij weer normaal te krijge. Ja! Dad is precies wad ik verwacht. En.. en wat med et leve waarover we ed altijd hadde, wil je dat tan niet meer? Derek, nee, doe dit niet! Juist, monsters. Derek is nen egoïstische schoft. Ja! Al dat gezever over ons. Ik ben zo trots op ons. Ons eeft een job in Fresno. Er is geen ons, der is alleen Derek. Waarom moest ik geraakt worre door een meteoriet om dad in te zien? Ik ben zo stom! Waarom dacht ik dad et leve met Derek zo geweldig zou zijn? „k bedoel maar, kijk naar wad ik deed zonder hem! Vechte met een alien-robot, dat was ik! Niet hij. En da was fantastisch. Jullie ontmoete… fantastisch. Dokter Kakkerlak, jij kruipt muren op en, en… en bouwt een supercomputer met een pizzadoos, twee busse haarlak… Fantastisch. En jij, geen introductie nodig, jij bent de missing link! Jij verjoeg persoonlijk tweehonderdvijftig studente van Miami Beach en vocht daarna nog tege de rijkswacht! Fantastisch! Bob, wie anders valt van onvoorstelbare hoogtes zonder een enkele schram? Nee, jij. Maar ik onderschat mijzelf echt nooit meer! Insectosaurus, nee! Amper. ’t Is niet de eerste keer. Okee, wat wil je nu eigenlijk van mij? Ik eb niks gestole van jou! Daar is et je dus om te doen? Je vernietigde San Fransisco, je terroriseerde miljoene mensen, je vermoorde mijn vriend om mij te vange? Ik weet hoe het te gebruike, pas maar op! Blijf met je slijmtentakels van mijn planeet! Et zijn onschuldige mense, die niets hebbe misdaan! Kijk, et spijt me dat jouw planeet werd vernietigd… Ik kan niet gelove dat jullie mij kome redde. Dank u! Maar ik ben geen monster meer, „k ben gewoon… ik! Manne, et is ons gelukt! 228

We kunne ze niet lang meer tegehoude! Dad is denk ik niet waarom ze gaan lope! We halen et niet! Als ik Gigantica was, zou ik dit kunne. Nee, zeg zoiets niet, ik laat jullie niet achter. Maar ik wil mijn oude leve nie terug. Laat tat een waarschuwing zijn. Dus doe de deure open en laat mijn vriende vrij. Nu, open de deure! Daar ben ik niet zo zeker van. En de naam… is Gigantica. Waar is Toker? Papsie! Dank je. Maar ik was niet alleen, mam! Derek? Jij vergeeft mij? Echt waar? Derek, da’s fantastisch. Loopt de camera? Goed, want ik wil niet dat je fans dit zoude misse. Dit was Susan Murphy en tot ziens… Derek. Bob, kan jij… Wad is er, generaal? Wel, ik droom al lang van Parijs. Dus…Wie doet mee? Bob, ’t is mij dad ij moet vergeten, é.

229

BIJLAGE 2: Johan De Caluwe – Mogelijke ingrediënten van tussentaal (handout bij lessenreeks 2006) Fonetiek / Fonologie       

h-procope apocope en syncope bij korte functiewoorden apocope van eind-schwa als het volgende woord met een vocaal begint apocope auslaut-d in werkwoordstammen eindigend op /nd/ insertie van verbindings -n bij substantieven en werkswoorden 91 progressieve i.p.v. regressieve assimilatie auslaut -t wordt -d voor vocalen

Lexicon / Woordvorming      

onomasiologische alternatieven hypercorrecties afwijkende imperatieven van zijn : zij(t) i.p.v. wees gebruik van het aanwijzend voornaamwoord zo‟n in plaats van zulke tussenwerpsels persoonsnamen op -er

Morfo-syntaxis                        

verbuiging van de lidwoorden verbuiging van de bezittelijke en aanwijzende voornaamwoorden afwijkende verbuiging adjectieven geen -s bij adjectieven na iets, veel, … afwijkende bezittelijke voornaamwoorden afwijkingen in gebruik van persoonlijke voornaamwoorden afwijkende werkwoordsvormen enkelvoud/meervoud bij tijdsaanduidingen diminuering van substantieven met -ke, -eke, -ske dimunuering van bijwoorden met -(e)ke(s) afwijkende meervouden hulpwerkwoord moeten in negatieve zinnen in plaats van hoeven voorzetsels in plaats van achterzetsels rechtse plaatsing van het negatiepartikel niet als in afhankelijke vragen beknopte bijzin + te-infinitief ingeleid door van in plaats van om beknopte bijzin + te-infinitief ingeleid door voor in plaats van om afwijkend gebruik van de lidwoorden gebruik van lidwoorden bij persoonsnamen dubbele negatie afwijkend gebruik van hebben en zijn als hulpwerkwoorden zijn als passief hulpwerkwoord in plaats van worden gebruik van het congruerend voegwoord hulpwerkwoord moeten in hypothetische zinnen

230

              

afwijkend gebruik van voornaamwoorden consecutieve en finale dat-zinnen redundant/expletief en versterkend gebruik van dat bij vgw en vnw als als voegwoord van tijd gebruik van vanals in plaats van het voegwoord zodra afwijkend gebruik van de betrekkelijke voornaamwoorden die en dat afwijkend gebruik van gaan redundant gebruik van geworden/geweest in passieve zinnen doorbreking van de werkwoordelijke eindgroep subjectsreduplicatie clitische vormen van persoonlijke voornaamwoorden presentatief „t in plaats van er werkwoorden zonder te beknopte bijzin met vraagwoord en voltooid deelwoord afwijkende voegwoordconstructies van vergelijking

231

BIJLAGE 3: Lijst met onomasiologische alternatieven en lexicale afwijkingen Plezant:

(Belgisch-Nederlands, spreektaal) plezierig, rolijk, opgewekt, lustig

Vanachter:

(Belgisch-Nederlands, niet algemeen) aan de achterzijde

Laat mij gerust:

(Belgisch-Nederlands, niet algemeen) met rust laten

Lap :

(gewestelijk) uitroep ter nabootsing van het geluid door een klap veroorzaakt

Amaai/amai:

(Belgisch-Nederlands, spreektaal) uitroep van verbazing of teleurstelling synoniem: nou

Weeral:

(Belgisch-Nederlands, niet algemeen) alweer

Bangelijk:

(Belgisch-Nederlands, informeel) geweldig, fantastisch, cool

Schoon:

(in ‟t algemeen, archaïsch, Belgisch-Nederlands, spreektaal) wat door vorm, kleur, verhouding enz. behaaglijk is voor oog of oor, wat ons esthetisch gevoel aangenaam aandoet

Precies:

(Belgisch-Nederlands, spreektaal) naar men mag of moet aannemen synoniem: blijkbaar, kennelijk

Ergens zot van zijn:

Ergens dol op zijn, ergens weg van zijn

Ambetant:

(Belgisch-Nederlands, spreektaal): vervelend, naar, wrevelig, prikkelbaar

Fretten:

(gewestelijk): synoniem van vreten

Preparé:

Bereid gehakt

Mottig worden:

(Belgisch-Nederlands, spreektaal) misselijk

Crème fraîche:

(Belgisch-Nederlands) slagroom

Ruiven:

(gewestelijk) ruien

Madam:

(Belgisch-Nederlands, spreektaal) aanspreektitel voor iedere gehuwde, en voor iedere onbekende oudere vrouw synoniem: mevrouw (1) (Belgisch-Nederlands, spreektaal) gehuwde dame

232

Poezeminneke:

(gewestelijk) poesje

Bleiten:

Wenen

Geef er een lap op:

(gewestelijk) klap, slag. „Doe het goed‟

Rijkswacht:

nationale politie in België (aan het begin van de 21e eeuw geïntegreerd in de federale en de lokale politie)

Het mis hebben:

Het fout hebben

Iets in d’oog houden:

(iets in de gaten houden)

Nekeer:

Eens:

Voor de zot houden:

(Belgisch-Nederlands, spreektaal) de draak met iem. Steken

Zijn schup afkuisen:

(gewestelijk) ermee ophouden, het bijltje erbij neerleggen

Gans:

(archaïsch, Belgisch-Nederlands, niet algemeen) geheel, heel

Uw eigen:

Jezelf

Vijf over zes:

(Belgisch-Nederlands, niet algemeen) (in tijdsbepalingen): na

Just:

Afkorting van „juist‟, geen standaardtaal

Kadee:

(gewestelijk) kind, jongen

Tomme:

Afkorting van verdomme

Bron : Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal. Elektronische versie 5.0

233

BIJLAGE 4: Absolute cijfers personages

Marlin

Dory

Lilo

Cody

Mikey

aantal woorden transcriptie

3276

1693

1203

3062

3122

kenmerken

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

1 H-procope apocope en syncope bij 2 functie- en inhoudswoorden apocope van eind-schwa voor 3 vocaal

177

5,40

116

6,85

45

3,74

221

7,22

198

6,34

191

5,83

104

6,14

38

3,16

284

9,27

133

4,26

26

0,79

5

0,30

2

0,17

14

0,46

22

0,70

0

0,00

0

0,00

0

0,00

1

0,03

0

0,00

0

0,00

1

0,06

1

0,08

6

0,20

1

0,03

11

0,34

7

0,41

7

0,58

10

0,33

5

0,16

30

0,92

18

1,06

4

0,33

32

1,05

32

1,02

1

0,03

1

0,06

0

0,00

0

0,00

0

0,00

10

0,31

3

0,18

1

0,08

9

0,29

5

0,16

6

0,18

5

0,30

0

0,00

23

0,75

3

0,10

verbuiging van de 11 bezittelijke en aanwijzende voornaamwoorden

0

0,00

2

0,12

0

0,00

23

0,75

2

0,06

afwijkend gebruik van 12 persoonlijke voornaamwoorden (ge/gij)

2

0,06

16

0,95

1

0,08

72

2,35

86

2,75

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

1

0,03

0

0,00

0

0,00

2

0,07

2

0,06

1

0,03

7

0,41

0

0,00

4

0,13

9

0,29

2

0,06

1

0,06

0

0,00

1

0,03

1

0,03

0

0,00

1

0,06

0

0,00

41

1,34

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

24

0,78

4

0,13

3

0,09

1

0,06

1

0,08

13

0,42

5

0,16

1

0,03

2

0,12

0

0,00

10

0,33

10

0,32

apocope auslaut-d in 4 werkwoordstammen eindigend op /nd/ 5 6 7 8 9 10

invoegen van verbindings -n tussen twee vocalen progressieve i.p.v. regressieve assimilatie auslaut -t wordt -d voor vocalen invoegen van klanken/lettergrepen der, derover Verbuiging van de lidwoorden en telwoorden

afwijkende bezittelijke voornaamwoorden afwijkende verbuiging 14 adjectieven verkleinwoorden op 15 ke/ske/eke 13

16

diminuering van bijwoorden met -(e)ke(s) zoals efkes

clitische vormen van 17 persoonlijke voornaamwoorden 18 afwijkende meervouden afwijkende 19 werkwoordsvormen 20 imperatief op -t afwijkend formeel 21 paradigma van het werkwoord zijn

234

personages

Marlin

Dory

Lilo

Cody

Mikey

aantal woorden transcriptie

3276

1693

1203

3062

3122

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

onomasiologische 22 alternatieven en lexicale afwijkingen

6

0,18

4

0,24

2

0,17

10

0,33

13

0,42

23 hypercorrecties 24 persoonsnamen op -er

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

gebruik van het aanwijzend 25 voornaamwoord zo'n in plaats van zulke

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

gebruik van vanals in plaats van zodra

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

2 0 0

0,06 0,00 0,00

3 7

0,18 0,00 0,41

0 0 1

0,00 0,00 0,08

4 0 9

0,13 0,00 0,29

2 0 8

0,06 0,00 0,26

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

2

0,07

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

1

0,03

0

0,00

beknopte bijzin +te-infinitief 37 ingeleid door voor/van in plaats van om

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

38 werkwoorden zonder te 39 afwijkend gebruik van gaan

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

kenmerken

26

fout tegen het 27 enkelvoud/meervoud bij tijdsaanduidingen 28 tussenwerpsels 29 archaïsmen 30 Engelse woorden consecutieve en finale dat31 zinnen redundant/expletief en 32 versterkend gebruik van dat/als bij vgw en vnw 33

hulpwerkwoord moeten in hypothetische zinnen

voorzetsels in plaats van achterzetsels doorbreking 35 werkwoordelijke eindgroep 34

36

geen -s bij adjectieven na iets, veel, ...

235

personages

Marlin

Dory

Lilo

Cody

Mikey

aantal woorden transcriptie

3276

1693

1203

3062

3122

kenmerken het gebruik van lidwoorden bij persoonsnamen 41 subjectsreduplicatie 40

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

1

0,06

0

0,00

8

0,26

2

0,06

42

presentatief 't in plaats van er

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

43

afwijkend gebruik van voornaamwoorden die/dat

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

1

0,08

0

0,00

1

0,03

0

0,00

0

0,00

0,00

1

0,03

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

redundant gebruik van 44 geworden/geweest in passieve zinnen 45 dubbele negatie afwijkend gebruik van 46 voornaamwoorden gebruik van congruerend 47 voegwoord 48 als in afhankelijke vragen rechtse plaatsing van het 49 negatiepartikel niet afwijkende 50 voegwoordconstructies van vergelijking 51 als als voegwoord van tijd totaal % tussentaal

14,35

18,02

0,00

8,65

26,91

17,46

236

personages

Carl

Russell

Flynn

Rapunzel

Bob

aantal woorden transcriptie

1503

1481

2085

1599

1990

kenmerken

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

1 H-procope apocope en syncope bij 2 functie- en inhoudswoorden apocope van eind-schwa voor 3 vocaal

62

4,13

77

5,20

47

2,25

48

3,00

76

3,82

50

3,33

23

1,55

23

1,10

12

0,75

28

1,41

7

0,47

8

0,54

11

0,53

4

0,25

7

0,35

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

2

0,13

6

0,41

12

0,58

4

0,25

5

0,25

15

1,00

10

0,68

11

0,53

11

0,69

16

0,80

4

0,27

1

0,07

0

0,00

1

0,06

0

0,00

1

0,07

0

0,00

1

0,05

0

0,00

4

0,20

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

1

0,05

verbuiging van de 11 bezittelijke en aanwijzende voornaamwoorden

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

2

0,10

afwijkend gebruik van 12 persoonlijke voornaamwoorden (ge/gij)

2

0,13

0

0,00

1

0,05

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

1

0,05

0

0,00

2

0,10

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

1

0,05

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

1

0,05

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

1

0,07

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0,00

1

0,05

0

0,00

0

0,00

apocope auslaut-d in 4 werkwoordstammen eindigend op /nd/ 5 6 7 8 9 10

invoegen van verbindings -n tussen twee vocalen progressieve i.p.v. regressieve assimilatie auslaut -t wordt -d voor vocalen invoegen van klanken/lettergrepen der, derover Verbuiging van de lidwoorden en telwoorden

afwijkende bezittelijke voornaamwoorden afwijkende verbuiging 14 adjectieven verkleinwoorden op 15 ke/ske/eke 13

16

diminuering van bijwoorden met -(e)ke(s) zoals efkes

clitische vormen van 17 persoonlijke voornaamwoorden 18 afwijkende meervouden afwijkende 19 werkwoordsvormen 20 imperatief op -t afwijkend formeel 21 paradigma van het werkwoord zijn

237

personages

Carl

Russell

Flynn

Rapunzel

Bob

aantal woorden transcriptie

1503

1481

2085

1599

1990

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

0

0,00

1

0,07

0

0,00

0

0,00

4

0,20

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

gebruik van het aanwijzend 25 voornaamwoord zo'n in plaats van zulke

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

gebruik van vanals in plaats van zodra

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0 0 3

0,00 0,00 0,20

0 0 6

0,00 0,00 0,41

0 0 1

0,00 0,00 0,05

0 0 0

0,00 0,00 0,00

0 0 2

0,00 0,00 0,10

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

beknopte bijzin +te-infinitief 37 ingeleid door voor/van in plaats van om

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

38 werkwoorden zonder te 39 afwijkend gebruik van gaan

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

kenmerken onomasiologische 22 alternatieven en lexicale afwijkingen 23 hypercorrecties 24 persoonsnamen op -er

26

fout tegen het 27 enkelvoud/meervoud bij tijdsaanduidingen 28 tussenwerpsels 29 archaïsmen 30 Engelse woorden consecutieve en finale dat31 zinnen redundant/expletief en 32 versterkend gebruik van dat/als bij vgw en vnw 33

hulpwerkwoord moeten in hypothetische zinnen

voorzetsels in plaats van achterzetsels doorbreking 35 werkwoordelijke eindgroep 34

36

geen -s bij adjectieven na iets, veel, ...

238

personages

Carl

Russell

Flynn

Rapunzel

Bob

aantal woorden transcriptie

1503

1481

2085

1599

1990

kenmerken het gebruik van lidwoorden bij persoonsnamen 41 subjectsreduplicatie 40

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

42

presentatief 't in plaats van er

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

43

afwijkend gebruik van voornaamwoorden die/dat

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

1

0,05

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

redundant gebruik van 44 geworden/geweest in passieve zinnen 45 dubbele negatie afwijkend gebruik van 46 voornaamwoorden gebruik van congruerend 47 voegwoord 48 als in afhankelijke vragen rechtse plaatsing van het 49 negatiepartikel niet afwijkende 50 voegwoordconstructies van vergelijking 51 als als voegwoord van tijd totaal % tussentaal

9,71

8,98

5,23

5,00

7,54

239

personages

Helen

Shrek

Ezel

Fiona

Susan

aantal woorden transcriptie

1960

3061

2216

970

1458

kenmerken

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

1 H-procope apocope en syncope bij 2 functie- en inhoudswoorden apocope van eind-schwa 3 voor vocaal

53

2,70

155

5,06

121

5,46

23

2,37

47

3,22

14

0,71

173

5,65

113

5,10

10

1,03

17

1,17

3

0,15

8

0,26

31

1,40

1

0,10

3

0,21

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

1

0,05

1

0,03

3

0,14

0

0,00

0

0,00

9

0,46

17

0,56

11

0,50

4

0,41

6

0,41

14

0,71

38

1,24

27

1,22

3

0,31

19

1,30

0

0,00

2

0,07

0

0,00

1

0,10

0

0,00

2

0,10

3

0,10

0

0,00

0

0,00

4

0,27

0

0,00

28

0,91

40

1,81

0

0,00

5

0,34

verbuiging van de 11 bezittelijke en aanwijzende voornaamwoorden

0

0,00

23

0,75

14

0,63

0

0,00

0

0,00

afwijkend gebruik van 12 persoonlijke voornaamwoorden (ge/gij)

0

0,00

70

2,29

42

1,90

0

0,00

1

0,07

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

10

0,33

10

0,45

0

0,00

0

0,00

0

0,00

24

0,78

24

1,08

2

0,21

0

0,00

0

0,00

4

0,13

2

0,09

0

0,00

0

0,00

0

0,00

11

0,36

8

0,36

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

4

0,13

8

0,36

0

0,00

1

0,07

5

0,26

8

0,26

2

0,09

0

0,00

0

0,00

0

0,00

10

0,33

9

0,41

0

0,00

0

0,00

apocope auslaut-d in 4 werkwoordstammen eindigend op /nd/ 5 6 7 8 9 10

invoegen van verbindings -n tussen twee vocalen progressieve i.p.v. regressieve assimilatie auslaut -t wordt -d voor vocalen invoegen van klanken/lettergrepen der, derover Verbuiging van de lidwoorden en telwoorden

afwijkende bezittelijke voornaamwoorden afwijkende verbuiging 14 adjectieven verkleinwoorden op 15 ke/ske/eke 13

16

diminuering van bijwoorden met -(e)ke(s) zoals efkes

clitische vormen van 17 persoonlijke voornaamwoorden 18 afwijkende meervouden afwijkende 19 werkwoordsvormen 20 imperatief op -t afwijkend formeel 21 paradigma van het werkwoord zijn

240

personages

Helen

Shrek

Ezel

Fiona

Susan

aantal woorden transcriptie

1960

3061

2216

970

1458

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

0

0,00

11

0,36

14

0,63

0

0,00

1

0,07

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

gebruik van het aanwijzend 25 voornaamwoord zo'n in plaats van zulke

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

gebruik van vanals in plaats van zodra

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0 0 2

0,00 0,00 0,10

0 0 5

0,00 0,00 0,16

0 1 9

0,00 0,05 0,41

0 0 0

0,00 0,00 0,00

0 0 3

0,00 0,00 0,21

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

1

0,05

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

geen -s bij adjectieven na iets, veel, ...

0

0,00

0

0,00

1

0,05

0

0,00

0

0,00

beknopte bijzin +te-infinitief 37 ingeleid door voor/van in plaats van om

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0,00

0

0,00

38 werkwoorden zonder te 39 afwijkend gebruik van gaan

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

kenmerken onomasiologische 22 alternatieven en lexicale afwijkingen 23 hypercorrecties 24 persoonsnamen op -er

26

fout tegen het 27 enkelvoud/meervoud bij tijdsaanduidingen 28 tussenwerpsels 29 archaïsmen 30 Engelse woorden consecutieve en finale dat31 zinnen redundant/expletief en 32 versterkend gebruik van dat/als bij vgw en vnw 33

hulpwerkwoord moeten in hypothetische zinnen

voorzetsels in plaats van achterzetsels doorbreking 35 werkwoordelijke eindgroep 34

36

0 0

241

personages

Helen

Shrek

Ezel

Fiona

Susan

aantal woorden transcriptie

1960

3061

2216

970

1458

kenmerken het gebruik van lidwoorden bij persoonsnamen 41 subjectsreduplicatie 40

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

aantal

%

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

12

0,39

8

0,36

0

0,00

0

0,00

42

presentatief 't in plaats van er

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

43

afwijkend gebruik van voornaamwoorden die/dat

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

1

0,03

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

0

0,00

redundant gebruik van 44 geworden/geweest in passieve zinnen 45 dubbele negatie afwijkend gebruik van 46 voornaamwoorden gebruik van congruerend 47 voegwoord 48 als in afhankelijke vragen rechtse plaatsing van het 49 negatiepartikel niet afwijkende 50 voegwoordconstructies van vergelijking 51 als als voegwoord van tijd totaal % tussentaal

5,31

20,19

22,47

0,00

4,54

7,34

242

Algemene totalen per kenmerk

totaal aantal woorden transcriptie 1 2 3 4 5 6 7 8 9

fonologische kenmerken

cat.

10

12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

morfologische kenmerken

11

26 27 28 29

lexicale kenmerken

25

invoegen van verbindings -n tussen twee vocalen progressieve i.p.v. regressieve assimilatie auslaut -t wordt -d voor vocalen invoegen van klanken/lettergrepen der, derover Verbuiging van de lidwoorden en telwoorden verbuiging van de bezittelijke en aanwijzende voornaamwoorden afwijkend gebruik van persoonlijke voornaamwoorden (ge/gij) afwijkende bezittelijke voornaamwoorden afwijkende verbuiging adjectieven verkleinwoorden op ke/ske/eke diminuering van bijwoorden met -(e)ke(s) zoals efkes clitische vormen van persoonlijke voornaamwoorden afwijkende meervouden afwijkende werkwoordsvormen imperatief op -t afwijkend formeel paradigma van het werkwoord zijn

30679 aantal

%

1466 1213 152

4,78 3,95 0,50

1 14 116 280 11

0,00 0,05 0,38 0,91 0,04

43 111

0,14 0,36

66 293 0 28 72 12 61 0 42 38

0,22 0,96 0,00 0,09 0,23 0,04 0,20 0,00 0,14 0,12

43

0,14

66 0 0

0,22 0,00 0,00

0 0 0 11 1

0,00 0,00 0,00 0,04 0,00

aantal

%

3296

10,74

766

2,50

134

30

onomasiologische alternatieven en lexicale afwijkingen

22 23 24

kenmerken H-procope apocope en syncope bij functie- en inhoudswoorden apocope van eind-schwa voor vocaal apocope auslaut-d in werkwoordstammen eindigend op /nd/

hypercorrecties persoonsnamen op -er gebruik van het aanwijzend voornaamwoord zo'n in plaats van zulke gebruik van vanals in plaats van zodra fout tegen het enkelvoud/meervoud bij tijdsaanduidingen tussenwerpsels archaïsmen

243

totaal aantal woorden transcriptie cat.

32 33 34 35 36 37 38

syntactische kenmerken 1

31

kenmerken consecutieve en finale dat-zinnen redundant/expletief en versterkend gebruik van dat bij vgw en vnw hulpwerkwoord moeten in hypothetische zinnen voorzetsels in plaats van achterzetsels doorbreking werkwoordelijke eindgroep geen -s bij adjectieven na iets, veel, ... beknopte bijzin +te-infinitief ingeleid door voor/van in plaats van om werkwoorden zonder te afwijkend gebruik van gaan

40

het gebruik van lidwoorden bij persoonsnamen subjectsreduplicatie

41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51

syntactische kenmerken 2

39

presentatief 't in plaats van er afwijkend gebruik van voornaamwoorden die/dat redundant gebruik van geworden/geweest in passieve zinnen dubbele negatie afwijkend gebruik van voornaamwoorden gebruik van congruerend voegwoord als in afhankelijke vragen rechtse plaatsing van het negatiepartikel niet afwijkende voegwoordconstructies van vergelijking als als voegwoord van tijd totaal% tussentaal

30679 aantal

%

0

0,00

3 0

0,01 0,00

0 0

0,00 0,00

2

0,01

0 0

0,00 0,00

0 0

0,00 0,00

31 0

0,10 0,00

0 0 3 1

0,00 0,00 0,01 0,00

0 0

0,00 0,00

0 1

0,00 0,00

0

0,00

4237

13,81

aantal

%

5

0,02

36

0,12

244

BIJLAGE 5: Lijsten kenmerken Lijst volgorde kenmerken: totaal aantal woorden transcriptie cat.

kenmerken

1 2 3 4 5 6 7 8

fon fon morf fon fon fon morf morf

9

morf

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

lex morf lex fon morf morf morf synt 2 morf fon morf fon lex

23

synt 1

H-procope apocope en syncope bij functie- en inhoudswoorden afwijkend gebruik van persoonlijke voornaamwoorden (ge/gij) auslaut -t wordt -d voor vocalen apocope van eind-schwa voor vocaal progressieve i.p.v. regressieve assimilatie Verbuiging van de lidwoorden en telwoorden verkleinwoorden op ke/ske/eke verbuiging van de bezittelijke en aanwijzende voornaamwoorden onomasiologische alternatieven en lexicale afwijkingen clitische vormen van persoonlijke voornaamwoorden Engelse woorden der, derover afwijkend formeel paradigma van het werkwoord zijn afwijkende werkwoordsvormen imperatief op -t subjectsreduplicatie afwijkende verbuiging adjectieven invoegen van verbindings -n tussen twee vocalen diminuering van bijwoorden met -(e)ke(s) zoals efkes invoegen van klanken/lettergrepen tussenwerpsels redundant/expletief en versterkend gebruik van dat bij vgw en vnw

24 25 26 27 28 29 30 31 32 33

synt 2 synt 1 fon lex synt 2 synt 2 morf morf lex lex

34

lex

35 36 37

lex lex synt 1

dubbele negatie geen -s bij adjectieven na iets, veel, ... apocope auslaut-d in werkwoordstammen eindigend op /nd/ archaïsmen afwijkend gebruik van voornaamwoorden afwijkende voegwoordconstructies van vergelijking afwijkende bezittelijke voornaamwoorden afwijkende meervouden hypercorrecties persoonsnamen op -er gebruik van het aanwijzend voornaamwoord zo'n in plaats van zulke gebruik van vanals in plaats van zodra fout tegen het enkelvoud/meervoud bij tijdsaanduidingen consecutieve en finale dat-zinnen

30679 aantal

%

1466 1213 293 280 152 116 111 72

4,78 3,95 0,96 0,91 0,50 0,38 0,36 0,23

66 66 61 56 43 43 42 38 31 28 14 12 11 11

0,22 0,22 0,20 0,18 0,14 0,14 0,14 0,12 0,10 0,09 0,05 0,04 0,04 0,04

3 3 2 1 1 1 1 0 0 0 0

0,01 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

0 0 0 0

0,00 0,00 0,00 0,00

aantal pers. 15 15 10 15 15 15 8 8 6 10 4 12 11 7 6 8 5 7 7 7 7 4 2 3 2 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 245

38 39 40

synt 1 synt 1 synt 1

41

synt 1

hulpwerkwoord moeten in hypothetische zinnen voorzetsels in plaats van achterzetsels doorbreking werkwoordelijke eindgroep beknopte bijzin +te-infinitief ingeleid door voor/van in plaats van om

42 43 44 45 46 47 48 49 50 51

synt 1 synt 1 synt 2 synt 2 synt 2 synt 2 synt 2 synt 2 synt 2 synt 2

werkwoorden zonder te afwijkend gebruik van gaan het gebruik van lidwoorden bij persoonsnamen presentatief 't in plaats van er afwijkend gebruik van voornaamwoorden die/dat redundant gebruik van geworden/geweest in passieve zinnen gebruik van congruerend voegwoord als in afhankelijke vragen rechtse plaatsing van het negatiepartikel niet als als voegwoord van tijd totaal% tussentaal

0 0 0

0,00 0,00 0,00

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4237

0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 13,81

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

246

Lijst meest voorkomende kenmerken: kenmerken

aantal

%

cat.

1

H-procope

1466

4,78

fon

2

apocope en syncope bij functie- en inhoudswoorden

1213

3,95

fon

3

afwijkend gebruik van persoonlijke voornaamwoorden (ge/gij)

293

0,96

morf

4

auslaut -t wordt -d voor vocalen

280

0,91

fon

5

apocope van eind-schwa voor vocaal

152

0,50

fon

6

progressieve i.p.v. regressieve assimilatie

116

0,38

fon

7

Verbuiging van de lidwoorden en telwoorden

111

0,36

morf

8

verkleinwoorden op ke/ske/eke

72

0,23

morf

9

verbuiging van de bezittelijke en aanwijzende voornaamwoorden

66

0,22

morf

10 onomasiologische alternatieven en lexicale afwijkingen

66

0,22

lex

11 clitische vormen van persoonlijke voornaamwoorden

61

0,20

morf

12 Engelse woorden

56

0,18

lex

13 der, derover

43

0,14

fon

14 afwijkend formeel paradigma van het werkwoord zijn

43

0,14

morf

15 afwijkende werkwoordsvormen

42

0,14

morf

16 imperatief op -t

38

0,12

morf

17 subjectsreduplicatie

31

0,10

synt 2

18 afwijkende verbuiging adjectieven

28

0,09

morf

19 invoegen van verbindings -n tussen twee vocalen

14

0,05

fon

20 diminuering van bijwoorden met -(e)ke(s) zoals efkes

12

0,04

morf

21 invoegen van klanken/lettergrepen

11

0,04

fon

22 tussenwerpsels

11

0,04

lex

23 redundant/expletief en versterkend gebruik van dat bij vgw en vnw

3

0,01

synt 1

24 dubbele negatie

3

0,01

synt 2

25 geen -s bij adjectieven na iets, veel, ...

2

0,01

synt 1

26 apocope auslaut-d in werkwoordstammen eindigend op /nd/

1

0,00

fon

27 archaïsmen

1

0,00

lex

28 afwijkend gebruik van voornaamwoorden

1

0,00

synt 2

29 afwijkende voegwoordconstructies van vergelijking

1

0,00

synt 2

247

Lijst niet voorkomende kenmerken: kenmerken

cat.

1

afwijkende bezittelijke voornaamwoorden

morf

2

afwijkende meervouden

morf

3

hypercorrecties

lex

4

persoonsnamen op -er

lex

5

gebruik van het aanwijzend voornaamwoord zo'n in plaats van zulke

lex

6

gebruik van vanals in plaats van zodra

lex

7

fout tegen het enkelvoud/meervoud bij tijdsaanduidingen

lex

8

consecutieve en finale dat-zinnen

synt 1

9

hulpwerkwoord moeten in hypothetische zinnen

synt 1

10

voorzetsels in plaats van achterzetsels

synt 1

11

doorbreking werkwoordelijke eindgroep

synt 1

12

beknopte bijzin +te-infinitief ingeleid door voor/van in plaats van om

synt 1

13

werkwoorden zonder te

synt 1

14

afwijkend gebruik van gaan

synt 1

15

het gebruik van lidwoorden bij persoonsnamen

synt 2

16

presentatief 't in plaats van er

synt 2

17

afwijkend gebruik van voornaamwoorden die/dat

synt 2

18

redundant gebruik van geworden/geweest in passieve zinnen

synt 2

19

gebruik van congruerend voegwoord

synt 2

20

als in afhankelijke vragen

synt 2

21

rechtse plaatsing van het negatiepartikel niet

synt 2

22

als als voegwoord van tijd

synt 2

248