Een analyse van de ondertitelingswijze van tussentaal in Vlaamse realityseries

Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Vakgroep Taalkunde, afdeling Nederlands Academiejaar 2013-2014

Intralinguale ondertiteling van tussentaal Een analyse van de ondertitelingswijze van tussentaal in Vlaamse realityseries

Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad van Master in de taal- en letterkunde - afstudeerrichting Nederlands - Engels

Greet Derudder

Promotor: prof. dr. Johan De Caluwe

Dankwoord Eerst en vooral wil ik mijn promotor, prof. De Caluwe, bedanken voor zijn geduldige en enthousiaste begeleiding. Bedankt ook aan Katrien Ost van BTI Studios voor het interessante interview. En bedankt aan alle proffen en lesgevers die de afgelopen jaren in mij de liefde voor taalkunde en de Nederlandse taal nog meer aangewakkerd hebben. Ik heb aan de Blandijn de tijd van mijn leven gehad, zowel tijdens de lessen als erbuiten, en ik ga het absoluut missen. Daarnaast bedank ik ook graag mijn klasgenootjes Ans, Elke, Goedele, Jennifer, Joy en Julie voor de leuke tijden. Ook hartelijk bedankt aan al mijn study buddies van de afgelopen jaren: Ils, Kim, Lieven, Marie-Aline, Timo, en Toby. Gedeelde smart is halve smart! Bedankt ook aan Elke en Ans voor het nalezen van mijn thesis. En dankje, Karel, voor alles. Ten slotte wil ik zeker mijn ouders bedanken. Het heeft wat tijd gekost, maar ik heb mijn weg gevonden, en dat is mede dankzij jullie geduld en steun. Dus dankjewel, papa en mama.

Masterproef Greet Derudder

1

Dankwoord

Inhoudsopgave Deel 1 Dankwoord............................................................................................................................................. 1 Inhoudsopgave ....................................................................................................................................... 3 Lijst met figuren en tabellen................................................................................................................. 7 1

Inleiding ....................................................................................................................................... 9

2

Tussentaal in het Vlaamse taallandschap ............................................................................... 11

2.1

Een continuüm van taalvariëteiten .............................................................................................. 11

2.2

Tussentaal.................................................................................................................................... 14

2.3

Attitudes tegenover tussentaal..................................................................................................... 16

3

Ondertiteling en taalbeleid ....................................................................................................... 20

3.1

Open intralinguale ondertiteling ................................................................................................. 20

3.2

Het ondertitelingsproces ............................................................................................................. 22

3.3

Taal- en ondertitelingsbeleid op televisie ................................................................................... 24 3.3.1

De openbare omroep (VRT) .......................................................................................... 25

3.3.2

De commerciële omroepen (VTM en VIER) ................................................................ 30

4

Methodologie ............................................................................................................................. 34

4.1

Materiaal ..................................................................................................................................... 34

4.2

4.1.1

Tv-programma’s ............................................................................................................ 35

4.1.2

Sprekersprofielen ........................................................................................................... 36

4.1.3

Spreeksituaties ............................................................................................................... 37

Transcriptie ................................................................................................................................. 39 4.2.1

Transcriptiemethode ...................................................................................................... 39

4.2.2

Kenmerken van tussentaal ............................................................................................. 42 4.2.2.1 Fonologische kenmerken van tussentaal......................................................... 43 4.2.2.2 Morfo-syntactische kenmerken van tussentaal ............................................... 44 4.2.2.3 Lexicale kenmerken van tussentaal ................................................................ 50

4.3

Analyse: werkwijze ..................................................................................................................... 53


3

Inhoudsopgave

5

Data en analyse .......................................................................................................................... 54

5.1

Niet ondertiteld ........................................................................................................................... 54

5.2

Aangetroffen ingrepen ................................................................................................................ 56 5.2.1

Invoeging ....................................................................................................................... 56

5.2.2

Weglating....................................................................................................................... 56

5.2.3

Vervanging .................................................................................................................... 56

5.2.4

Behouden ....................................................................................................................... 57 5.2.4.1 Cursivering ..................................................................................................... 57

5.3

5.4

Spreektalige elementen ............................................................................................................... 58 5.3.1

Euh en eum .................................................................................................................... 58

5.3.2

Volle en doffe vormen ................................................................................................... 58

5.3.3

Vloekwoorden................................................................................................................ 59

5.3.4

Valse start ...................................................................................................................... 60

5.3.5

Bijwoordelijke bepalingen, hedges, stopwoorden en partikels ...................................... 60

Tussentalige elementen ............................................................................................................... 61 5.4.1

Fonologisch: t-deletie .................................................................................................... 61

5.4.2

Fonologisch: h-deletie ................................................................................................... 61

5.4.3

Morfo-syntactisch: het gij-systeem................................................................................ 61

5.4.4

Morfo-syntactisch: clitische vormen van persoonlijke voornaamwoorden ................... 62

5.4.5

Morfo-syntactisch: pronominale subjectver(drie)dubbeling.......................................... 63

5.4.6

Morfo-syntactisch: diminuering op -ke.......................................................................... 63

5.4.7

Morfo-syntactisch: redundant dat .................................................................................. 64

5.4.8

Morfo-syntactisch: adnominale flexie ........................................................................... 64

5.4.9

Morfo-syntactisch: voor te of van te in plaats van om te ............................................... 64

5.4.10 Morfo-syntactisch: dubbele negatie .............................................................................. 65 5.4.11 Morfo-syntactisch: overbodige of verkeerde lidwoorden ............................................. 65 5.4.12 Morfo-syntactisch: partitieve genitief zonder buigings-s .............................................. 66 5.4.13 Morfo-syntactisch: reflexivumconstructie met eigen .................................................... 66 5.4.14 Morfo-syntactisch: afwijkende werkwoordsvormen ..................................................... 67 5.4.15 Morfo-syntactisch: gaan in plaats van zullen................................................................ 67 5.4.16 Lexicaal: tussenwerpsels ............................................................................................... 68 5.4.17 Lexicaal: tussentalige woord(groep)en en uitdrukkingen ............................................. 69 5.4.18 Overzicht ....................................................................................................................... 70 5.5

Overige interessante elementen................................................................................................... 70

Inhoudsopgave

4


6

Discussie: mogelijke redenen voor ingrepen........................................................................... 72

6.1

Comprimeren .............................................................................................................................. 72

6.2

Leestijd beperken ........................................................................................................................ 72

6.3

Fouten verbeteren of verstandaardtaligen ................................................................................... 73

6.4

Couleur locale ............................................................................................................................. 74

6.5

Onduidelijke reden ...................................................................................................................... 74

7

Conclusie .................................................................................................................................... 75

Bibliografie ........................................................................................................................................... 77

Deel 2 Bijlage 1: Interview met een ondertitelaar .......................................................................................... 3 Bijlage 2: Sprekersprofielen ................................................................................................................. 9 Bijlage 3: Transcripties ....................................................................................................................... 23 Transcriptie Boer zkt Vrouw .................................................................................................................. 25 Transcriptie Komen Eten ....................................................................................................................... 44 Transcriptie Let’s Get Fit ...................................................................................................................... 60 Transcriptie Uit de Kast ........................................................................................................................ 79 Bijlage 4: Lexicale kenmerken ........................................................................................................... 95 Tussenwerpsels...................................................................................................................................... 95 Tussentalige woord(groep)en en uitdrukkingen .................................................................................... 96 Bijlage 5: Frequentietabellen ........................................................................................................... 103 Fonologisch ......................................................................................................................................... 103 Morfo-syntactisch................................................................................................................................ 104 Lexicaal ............................................................................................................................................... 110 Bijlage 6: Cd-rom met afleveringen................................................................................................. 113

Aantal woorden: 24 491


5

Inhoudsopgave

Lijst met figuren en tabellen Figuur 1 Diaglossie als kegel (Auer, 2005, p. 27) in Ghyselen (2011, p. 3) ......................................... 11 Figuur 2 Diaglossie als kegel (Auer, 2005), aangepast door Ghyselen (2011, p. 3) ............................. 11 Figuur 3 Het taallandschap in Nederland en Vlaanderen volgens Geeraerts (2001, p. 340) ................. 12 Figuur 4 Het Vlaamse taalcontinuüm door De Ridder (2007, p. 13) .................................................... 12 Figuur 5 Schuifknoppenmodel van De Caluwe (2009, p. 17) ............................................................... 15 Figuur 6 Schuifknoppenmodel van De Caluwe (2009, p. 19): voorbeeld ............................................. 15 Figuur 7 Labels in de Dikke Van Dale Online (Dikke Van Dale - artikelvenster, 2014) ...................... 50 Figuur 8 Labels in Van Dale Online hedendaags Nederlands (Nederlands - artikelvenster, 2014) ..... 50

Tabel 1 De vier spreeksituaties met codering........................................................................................ 37 Tabel 2 Voorbeeld transcriptie .............................................................................................................. 39 Tabel 3 Legende van de tussentaalkenmerken en hun aanduidingen in de transcriptie ........................ 42


7

Lijst met figuren en tabellen

1 Inleiding Over tussentaal in de media is al veel geschreven, bijvoorbeeld over hoe vaak en in welke mate het op tv te horen is, wat een weerspiegeling kan zijn van de realiteit. Zo vonden Van Hoof & Vandekerckhove (2013) dat tussentaal in de afgelopen dertig jaar merkbaar aan terrein gewonnen heeft in Vlaamse fictieprogramma’s, en dit ten koste van zowel dialecten als standaardtaal. Zenner, Geeraerts en Speelman (2009) verkregen dan weer een dieper inzicht in tussentaalgebruik in correlatie met verschillende sprekerskenmerken en communicatieve situaties, door de analyse van de realityserie Expeditie Robinson. Wat ook veel kan zeggen over de houding tegenover of status van tussentaal, is de ondertiteling ervan; hierover is echter nog niet zoveel geschreven. Zo onderzochten Vandekerckhove, De Houwer en Remael (2007) de ondertitelingspraktijk van 793 programma’s (op openbare en commerciële omroepen, van verschillende genres, en met betrekking tot verschillende regionale variëteiten, inclusief Noord-Nederlands), gekoppeld aan een onderzoek naar noden en wensen van de kijker. Ze onderzochten hierbij echter alleen de ondertitelingsfrequentie, of wat wel en wat niet ondertiteld werd. Waar we nog niet veel over weten, is de ondertitelingswijze van tussentaal, of de manier waarop tussentaal intralinguaal ondertiteld wordt. Schoenaerts (1996) maakte reeds enkele interessante vaststellingen rond het ondertitelen van een Vlaams tv-programma voor uitzending in Nederland. Remael, De Houwer en Vandekerckhove (2008) gaven een aanzet tot onderzoek van intralinguale ondertiteling binnen Vlaanderen. De onderzoeksvraag die we in deze scriptie zullen proberen te beantwoorden, is drieledig. Ten eerste onderzoeken we wat het ondertitelingsbeleid is met betrekking tot tussentaal. Ten tweede proberen we de hoofdvraag te beantwoorden: hoe wordt tussentaal ondertiteld, met andere woorden, hoe ziet de ondertitelingspraktijk eruit? En ten derde bekijken we ook het waarom van deze praktijk. Geeraerts (2001) noemt drie componenten van taal waarmee we een taalsituatie kunnen bestuderen. Ten eerste is er de component taalgedrag, waarin op descriptieve wijze bekeken wordt wat het reële taalgedrag van taalgebruikers is. Ten tweede noemt Geeraerts het taalbeleid, waarmee al dan niet gepoogd wordt het taalgebruik op normatieve wijze te sturen. En ten derde is er de taalattitude of de houding tegenover het taalgebruik, een component die gelinkt kan worden aan het taalbeleid. In deze scriptie onderzoeken we het taalbeleid met betrekking tot ondertiteling, en hoe dat taalbeleid in de praktijk omgezet wordt. Daarbij bekijken we ook wat dit ons kan vertellen over de taalattitude tegenover tussentaal.


9

1 Inleiding

In hoofdstukken 2 en 3 worden de kernbegrippen van deze thesis bekeken: tussentaal enerzijds, en intralinguale ondertiteling anderzijds. In hoofdstuk 3 krijgen we ook wat meer inzicht in het concrete ondertitelingsproces, onder andere aan de hand van een interview met een ondertitelaar, en vervolgens beantwoorden we ook de eerste onderzoeksvraag rond het ondertitelingsbeleid. Wat ons daarnaast dus interesseert is de eigenlijke ondertitelingspraktijk. In het onderzoeksgedeelte van de thesis proberen we antwoorden te vinden op de tweede en derde onderzoeksvraag, rond de ondertitelingspraktijk en het waarom ervan. In hoofdstuk 4 lichten we de methodologie van het onderzoek toe, en in hoofdstuk 5 wordt duidelijk hoe de geselecteerde afleveringen ondertiteld werden aan de hand van een deels kwantitatief maar voornamelijk kwalitatief diepte-onderzoek. In hoofdstuk 6 reflecteren we over mogelijke redenen of motivaties voor de besproken ondertitelingspraktijk. We leggen ook de link met attitudes tegenover tussentaal, die eventueel in het ondertitelingsbeleid en de ondertitelingspraktijk naar voren kunnen komen.

1 Inleiding

10


2 Tussentaal in het Vlaamse taallandschap Om te onderzoeken hoe tussentaal ondertiteld wordt, moeten we eerst weten wat tussentaal is. Daartoe situeren we tussentaal eerst in het continuüm aan taalvariëteiten in Vlaanderen (2.1). Vervolgens proberen we een omschrijving te geven van het begrip tussentaal (2.2), en ten slotte volgt een overzicht van de bestaande attitudes tegenover tussentaal (2.3).

2.1 Een continuüm van taalvariëteiten In 2005 ontwierp Auer een typologie van de talige repertoria van de Europese taalgebieden. In die typologie kunnen we, zoals Taeldeman het samenvat (2008, pp. 26-27), drie grote types onderscheiden. Bij een eerste soort diglossie vinden we twee soorten variëteiten terug: een standaardtaal enerzijds, en een verzameling dialecten anderzijds. Bij diaglossie bevindt zich tussen die twee variëteiten ook nog een continuüm aan tussenvariëteiten, zoals regiolecten en substandaardtalige variëteiten. In deze tussenruimte kan zich een continuüm aan in elkaar overlopende variëteiten vormen, maar soms tekenen zich hier ook duidelijker te onderscheiden variëteiten in af. Deze vorm komt volgens Auer (2005, p. 22) wellicht het vaakste voor in Europa. Ten derde is er een tweede soort diglossie, waarbij door dialectverlies een tweedeling is ontstaan tussen standaardtaal en substandaardtaal; die laatste variëteit neemt de functies en status van de verdwenen dialecten over.

In Vlaanderen kunnen we spreken van een diaglossie, waarbij zich tussen de standaardtaal en de dialecten een aantal tussenvariëteiten bevinden. Auer (2005, p. 27) geeft dit schematisch weer als een kegel, waarbij de dialecten zich op het bodemvlak situeren en de standaardvariëteit in de punt van de kegel (figuur 1). Ghyselen (2011, p. 3) voegt hier een tweede kegel aan toe om ook rekening te houden met migrantentalen, en een tijdsas om diachrone variatie weer te geven (figuur 2).

Figuur 1 Diaglossie als kegel (Auer, 2005, p. 27) in Ghyselen (2011, p. 3)


Figuur 2 Diaglossie als kegel (Auer, 2005), aangepast door Ghyselen (2011, p. 3)

11

2 Tussentaal in het Vlaamse taallandschap

Het kegelvormige schema van Auer, met de uitbreiding van

Ghyselen,

biedt

een

overzichtelijke

doch

vereenvoudigde visuele weergave van de structuur van het Vlaamse taallandschap. Binnen dat schema vinden we echter nog geen onderverdeling of tussenvariëteiten terug. Geeraerts (2001, p. 340) stelt een schema op dat de belangrijkste variëteiten van het Nederlands in Vlaanderen en Nederland weergeeft (figuur 3). In dat schema zien we hoe de Noord-Nederlandse en Belgisch-Nederlandse

variëteiten

zich

verhouden,

zowel onderling als tot elkaar. Ook dit schema is echter Figuur 3 Het taallandschap in Nederland en nog ontoereikend, aangezien het voor de Vlaamse Vlaanderen volgens Geeraerts (2001, p. 340)

variëteiten enkel het Belgisch Standaardnederlands, de Vlaamse tussentaal en de dialecten vermeldt.

Figuur 4 Het Vlaamse taalcontinuüm door De Ridder (2007, p. 13)

In het onderzoek van De Ridder (2007, p. 13) vinden we een interessante uitbreiding op die weergave terug (figuur 4). De Ridder onderscheidt naast de dialecten, tussentalen en standaardtaal ook nog de regiolecten, en de informele standaardtaal. Naast een meer volledige weergave van de variëteiten, wijst De Ridder er bovendien ook op dat de variëteiten in elkaar overvloeien, en dus niet duidelijk afgetekend zijn. Op het schema is goed zichtbaar hoe bijvoorbeeld de genoemde variëteit “tussentalen” eigenlijk een vrij groot onderdeel van het continuüm beslaat, met variatie van de dialectische naar de standaardtalige kant van het continuüm toe. Ook Ghyselen wijst bijvoorbeeld op “clustering tendencies” binnen een taalcontinuüm (Downes 1984, in Ghyselen, 2011, pp. 8-9), waarbij variëteiten een “cluster” aan subvariëteiten vormen. In het schema van De Ridder worden vijf verschillende soorten variëteiten onderscheiden. De dialecten zijn het talrijkst, en hebben “een minimaal bereik en een maximale afstand tot de standaardtaal” (Gabel, 2010, p. 166). De dialecten in Vlaanderen zijn echter stelselmatig aan het verzwakken, zowel op functioneel vlak (dialectverlies) als op formeel vlak (dialectnivellering) (Gabel, 2010, p. 167).


12


Het proces van dialectnivellering gaat hand in hand met het ontstaan van regiolecten, waarin de primaire of meest gemarkeerde dialectkenmerken verloren gegaan zijn, en de reikwijdte groter is dan die van de dialecten (Gabel, 2010, p. 167). De Caluwe en Van Renterghem (2011) onderzochten voor de Brabantse, Oost-Vlaamse en West-Vlaamse dialecten in hoeverre we daar kunnen spreken van regiolectvorming. In West-Vlaanderen en Brabant blijkt deze evolutie inderdaad aan de gang te zijn, terwijl dit proces in Oost-Vlaanderen wordt tegengehouden door de grotere variatie aan dialecten. Aan de andere kant van het Vlaamse taalcontinuüm bevindt zich de standaardtaal, die Hendrickx beschrijft als “de cultuurtaal [...], de taal die de leden van die cultuurgemeenschap in hun contacten met de overheid, in het onderwijs, in de kunst en de literatuur gebruiken” (Taalcharter, 1998). Hendrickx kiest hiermee voor een functionele beschrijving, maar wijst daarnaast ook op de normativiteit en codificatie van de Nederlandse standaardtaal. Janssens en Marynissen voegen daar nog aan toe dat het “de variëteit met de hoogste maatschappelijke status [is], die als officiële taal fungeert” (2005, p. 177). De Belgische standaardtaal vertoont enkele kleine verschillen met de Nederlandse standaardtaal, vooral op lexicaal en fonologisch maar ook morfo-syntactisch vlak, maar niet voldoende om van twee talen te spreken. Vlakbij de standaardtaal bevindt zich de informele standaardtaal, die in ietwat informelere situaties gebruikt wordt dan de standaardtaal, zoals bijvoorbeeld door presentatoren in talkshows (De Ridder, 2007, p. 13). De informele standaardtaal vertoont enkele kleine verschillen met de standaardtaal, zoals het sporadisch voorkomen van de h-deletie en t-deletie (De Caluwe, Delarue, Ghyselen, & Lybaert, 2013, p. 4). In het midden van het continuüm, tussen de regiolecten en de informele standaardtaal, bevindt zich wat men noemt tussentaal, waarvan we in wat volgt een omschrijving trachten te geven. Zoals Ghyselen (2011, pp. 3-4) aangeeft is het Vlaamse taalcontinuüm geen statisch gegeven, maar blijft het voortdurend evolueren, door bijvoorbeeld dialectverlies en dialectnivellering (cfr. supra). Bovendien wijst Ghyselen er in haar artikel op dat er al heel wat geschreven is over de aparte Vlaamse variëteiten, maar dat er een gebrek is aan onderzoek naar het Vlaamse taalcontinuüm in zijn geheel. Daardoor is het vooralsnog niet eenvoudig om hier een waarheidsgetrouw overzicht van te geven.


13


2.2 Tussentaal Een deel van het besproken taalcontinuüm wordt tegenwoordig tussentaal genoemd. Tussentaal is dus geen duidelijk begrensde variëteit, maar eerder een cluster (cfr. supra) aan subvariëteiten. Bovendien is tussentaal zelfs niet enkel een verzameling variëteiten op een enkele as; de variëteit kenmerkt zich door een brede variatie naargelang onder andere register, regio, leeftijd, gender en sociale klasse (Plevoets, 2008). Wat de regionale variëteit betreft, is bijvoorbeeld de Brabants gekleurde tussentaal de meest verspreide vorm (De Caluwe, 2009, p. 8). Voor het gemak bundelen we deze verzameling variëteiten toch onder de naam ‘tussentaal’. Zoals de term doet vermoeden, neemt de variëteit een tussenpositie in tussen dialecten en standaardtaal, zowel op taalkundig, functioneel als geografisch vlak (Jaspers, 2001, p. 129). In een aanzienlijk deel van de literatuur over tussentaal wordt het beschreven als iets dat noch standaardtaal, noch dialect is (zo ook bijvoorbeeld Goossens, 2000, p. 9), maar aan een positieve omschrijving van wat tussentaal dan wel is, waagden zich nog niet veel taalkundigen. Zo’n omschrijving laat zich niet makkelijk vormen, aangezien tussentaal nog volop in ontwikkeling is. Taeldeman (2008, pp. 27-28) somt drie soorten ingrediënten van tussentaal op. Ten eerste zijn er de standaardtalige ingrediënten, waarbij Taeldeman toevoegt dat het hier om varianten uit het Belgische Standaardnederlands gaat, die niet noodzakelijk als standaardtalig ervaren worden in het Noord-Nederlandse taalgebied. Taeldeman heeft het in zijn bijdrage voornamelijk over grammaticale ingrediënten; Goossens stelt dan weer dat “de uitspraakbasis van de tussentaal standaardtalig is” (Goossens 2000, geparafraseerd in De Caluwe, 2009, pp. 15-16). De tweede soort ingrediënten die de tussentaal kenmerken, zijn dia- en regiolectische ingrediënten. Het gaat hier voornamelijk om tertiaire dialectkenmerken, die geografisch wijd verspreid zijn, nauwelijks opvallen als zijnde dialectisch, en moeilijk te onderdrukken zijn (Taeldeman, 2008, p. 40). Naast tertiaire dialectkenmerken spreekt Taeldeman ook over primaire dialectkenmerken (die een kleine geografische verspreiding kennen, erg opvallend zijn, en het snelst onderdrukt worden) en daartussen ook secundaire dialectkenmerken (2008, p. 40), maar deze vinden dus veel minder vaak hun weg naar de tussentaal dan tertiaire dialectkenmerken. Ten slotte wordt de Vlaamse tussentaal ook gekenmerkt door typisch tussentalige elementen (Taeldeman, 2008, p. 27). De drie categorieën vormen samen een verzameling kenmerken die noch exhaustief, noch absoluut voorwaardelijk is voor het herkennen van tussentaal; op diachroon vlak is de tussentaal zich nog aan het stabiliseren (Taeldeman, 2008), en ook op synchroon vlak is er variatie, zoals eerder vermeld bijvoorbeeld wat betreft register, regio, leeftijd, gender en sociale klasse (Plevoets, 2008). Een oplijsting van tussentaalkenmerken die zullen gebruikt worden voor dit onderzoek volgt in hoofdstuk 4.


14


In een onderzoek naar gesproken taalgebruik bij Vlaamse jongeren ontwikkelde De Caluwe (2009, p. 17) een schuifknoppenmodel, dat de overgang van tussentaal (of omgangstaal, zoals De Caluwe het in deze context noemt) naar standaardtaal (figuur 5) illustreert. Dit model geeft duidelijk weer hoe taalgebruikers niet noodzakelijk voor een bepaalde variëteit kiezen, inclusief al haar kenmerken, maar dat ze de schuifknoppen aanpassen aan verschillende omstandigheden. Dit schuifknoppenmodel zorgt voor een adequate visualisatie van het feit dat tussentaal niet één duidelijk begrensde variëteit is, maar een onderdeel van het taalcontinuüm beslaat waarbinnen nog heel wat variatie bestaat. Elke variabele staat op zich, en bovendien kan elke variabele op een stand tussen 0 (volledig tussentalig) en 100 (volledig standaardtalig) staan (zie figuur 6 voor een voorbeeldweergave).

Figuur 5 Schuifknoppenmodel van De Caluwe (2009, p. 17)

Figuur 6 Schuifknoppenmodel van De Caluwe (2009, p. 19): voorbeeld

Ook Plevoets komt in zijn doctoraatsverhandeling onder andere tot de vaststelling dat het Standaardnederlands en tussentaal “een naadloze overgang van en naar elkaar” vertonen (2008, p. 175). De verhouding tussen tussentaal en standaardtaal kan dus allesbehalve diglossisch genoemd worden.


15


Op functioneel gebied is de tussentaal een steeds sterkere positie aan het veroveren. In informele bovenregionale communicatie voert tussentaal reeds de bovenhand, en voor heel wat jongeren is tussentaal tegenwoordig de moedertaal en dagelijkse omgangstaal geworden (De Caluwe, 2009, p. 17). Maar ook in formele situaties horen we steeds vaker tussentaal, hoewel taalbeleidsmakers hier liever (informele) standaardtaal zouden willen horen (De Caluwe, 2009, p. 9). Zo horen we tegenwoordig steeds vaker tussentaal in de media (soaps en reclamespots, maar ook praatprogramma’s en realityseries) en in het onderwijs (Gabel, 2010, p. 168). Verschillende taalkundigen hebben zich al aan voorspellingen gewaagd over de toekomst van tussentaal en van het Vlaamse taallandschap in het algemeen (De Caluwe, 2009; Goossens, 2000; ...). Velen onder hen zijn het erover eens dat de tussentaal zijn positie wellicht nog zal versterken. Het blijft echter afwachten waar de taalsituatie in Vlaanderen naartoe gaat; hoe taalkundigen het taallandschap in Vlaanderen percipiëren, komt immers niet noodzakelijk overeen met hoe de Vlaamse taalgebruikers dat doen en hoe het dus werkelijk in elkaar zit (De Caluwe, 2009, p. 9).

2.3 Attitudes tegenover tussentaal Nu we een beeld hebben van wat doorgaans begrepen wordt onder de term tussentaal, kunnen we een overzicht opstellen van de bestaande attitudes tegenover die variëteit. Daartoe bespreken we voornamelijk attitudes die leven bij taalkundigen, maar ook de taalgebruiker zelf komt aan bod, en daarbij wordt de link gelegd met attitudes tegenover tussentaal in de media. Toen enkele decennia geleden het onderzoek naar tussentaal op gang kwam, beschouwden een aantal taalkundigen het nog als een overgangsvorm, gebruikt door sprekers die in plaats van dialect Standaardnederlands probeerden te spreken en daar nog niet helemaal in slaagden (De Caluwe, 2003). De nadruk lag hier dus op onkunde. Toen echter duidelijk werd dat tussentaal geen tijdelijke overgangsvorm was, maar wel een variëteit die langzaam aan functioneel bereik won, reageerden een aantal taalkundigen en taalbeleidsmakers op negatieve wijze. Van Istendael (1989) gaf de variëteit de naam ‘Verkavelingsvlaams’, en noemde het “iets nieuws, iets vuils [...], een manke usurpator in kale kleren, maar hij heeft de verwaandheid en de lompheid van de parvenu” (Van Istendael, 1989, p. 116). Hij meende dat het Verkavelingsvlaams ontstaan was “uit angst voor dialect en uit angst voor het Nederlands” (Van Istendael, 1989, pp. 108-109), een visie waar later ook De Schutter naar verwijst (1998, p. 243). Hij voegt daar nog aan toe dat volgens veel taalbeschouwers en taalbewakers tussentaal “zowel de rijkdom van de standaardtaal als de spontaneïteit van het dialect mist” (De Schutter, 1998, p. 243). Die angst voor het Standaardnederlands kan ook omschreven worden als taalonzekerheid, wat volgens Plevoets (2011) door een aantal taalkundigen aangegrepen wordt als reden voor het ontstaan van tussentaal.


16


Volgens sommige taalkundigen is de reden voor het spreken van tussentaal niet per se onkunde, maar wel onwil, en dit met name bij een hogeropgeleide en economisch welvarende bevolkingsgroep. In onder andere het onderzoek van Plevoets (2009, 2013) werd inderdaad aangetoond dat er een verband bestaat tussen het gebruik van tussentaal en het beroeps- en opleidingsniveau van de taalgebruiker. Dit gegeven wordt vaak verbonden met een negatieve connotatie, namelijk het gebruik van tussentaal als “uiting van status in het nieuwe rijke Vlaanderen” (Plevoets, 2012b). Zo vergelijkt Plevoets het gebruik van tussentaal “met de ‘opzichtige ontspanning’ die in de huidige laatmoderne samenleving typisch is voor wie verzekerd is van socio-economische status” (2012a, p. 62). Ook Goossens (2000, pp. 6-7) wijst op de zogenaamde Vlaamse zelfgenoegzaamheid, die volgens hem tot een Vlaams taal-autocentrisme heeft geleid. Daarbij zetten Vlamingen zich af tegen de NoordNederlandse standaardtaal, en is er een bovendialectische omgangstaal ontstaan met het Brabants als toonaangevend centrum. Deze taal noemt Goossens (2000, p. 7) het ‘Schoon Vlaams’, waarmee hij de intentie van de spreker wil uitdrukken; volgens Goossens is het Schoon Vlaams namelijk de variëteit die de Vlaming gebruikt wanneer hij de bedoeling heeft om een Algemene Vlaamse taal te spreken. Goossens (2000, pp. 11-12) besluit zijn betoog met de opinie dat Vlaanderen geen behoefte heeft aan het Schoon Vlaams. Ten eerste verwart deze tweede algemene taal buitenlanders die Nederlands geleerd hebben wanneer zij naar Vlaanderen komen. Ten tweede vindt hij dat het Schoon Vlaams geen cultuurtaal is, omdat het geen vastgelegde normen heeft en omdat het geen cultuurproducten voortbrengt. Taeldeman stelt net als Goossens dat Vlamingen zich afzetten tegen de Noord-Nederlandse standaardtaal (1992, pp. 36-37), en meent daarnaast ook dat tussentaal mede ontstaan is door een negatieve houding tegenover zowel de dialecten als het Belgische Standaardnederlands (2008, p. 29). Die negatieve houding zou in beide gevallen in de hand zijn gewerkt door “de formalistische en schoolmeesterachtige manier waarop het taalonderwijs in Vlaanderen georganiseerd werd” (Plevoets 2008 in Taeldeman, 2008, p. 29). Geeraerts (2001, p. 339) verwijst ten slotte met zijn benaming ‘soap-Vlaams’ vooral naar de associatie met soapseries, en dat in contrast met de standaardtaal zoals we die in het journaal horen. Een nieuwe generatie taalkundigen heeft een meer neutrale of soms zelfs positieve houding tegenover tussentaal. Zij gebruiken de term ‘tussentaal’ op een neutrale manier. Oorspronkelijk werd deze term door onder andere Taeldeman (1992) bedoeld als negatieve benaming, passende bij een variëteit die tussen twee waardevolle variëteiten in viel maar zelf geen positieve kwaliteiten bezat. Tegenwoordig wordt de term echter door veel taalkundigen gebruikt zonder connotaties. Deze nieuwe generatie bekijkt het taalfenomeen vanuit een meer objectieve positie, en verdedigt het bestaansrecht van tussentaal als variëteit (zie bijvoorbeeld Cajot, 2000 en De Caluwe, 2002). De


17


Caluwe beschrijft tussentaal als een “volkomen natuurlijke variëteit van het Nederlands” (2002, pp. 58-60), die op logische wijze ontstaan is in situaties waar men noch dialect of regiolect, noch standaardtaal wou of kon spreken, en waar dus een leemte opgevuld werd met een mengvorm van beide. Japsers (2001, pp. 133-134) wijst de bedenkers van termen als ‘Verkavelingsvlaams’ en ‘soapVlaams’ enigzins terecht, en haalt aan dat deze termen geen nuttige beschrijving van tussentaal opleveren, maar dat ze eerder een onnodig waardeoordeel uitdrukken, verbonden aan associaties met tussentaal zoals “de wat protserige fermettes op Vlaamse verkavelingen of de televisievoorkeur van een (theoretische) sociale klasse die het economisch gezien steeds beter voor de wind gaat” (Jaspers, 2001). Hij vindt een mogelijke verklaring voor de negatieve houdingen in de ‘ideologie van de standaardisatie’ (een term van Milroy & Milroy 1985), die stelt dat gestandaardiseerde taal als “beter” gezien wordt dan niet gestandaardiseerde taal (Jaspers, 2001, p. 144). Het gebruik van tussentaal gebeurt niet altijd uit onkunde, en kan ook een bewuste keuze zijn, zelfs al beheerst de spreker ook de standaardtaal (De Caluwe, 2002, p. 57). Tussentaal wordt ingezet in situaties die informeel van aard zijn, en dient zodoende een functioneel doel. Ook het idee dat het gebruik van tussentaal voortkomt uit taalonzekerheid wordt niet langer door alle taalkundigen ondersteund. Zo stelt Plevoets dat tussentaal tegenwoordig net “een symptoom van bestaans- en taalzekerheid” is (2011). Tussentaal is in volle ontwikkeling, en is volop zijn plaats in het Vlaamse taallandschap aan het veroveren. Alles wijst erop dat het geen tijdelijke overgangsvorm is, maar dat het integendeel “een zelfstandige grootheid (aan het worden) [is], d.w.z. moedertaal van veel dialectlozen en doeltaal van veel dialectsprekenden: het tastbare maar wankele resultaat van een autonome informele taalstandaardisering” (Cajot, 2000, p. 6). Wat taalkundigen over tussentaal denken, is één zaak. Een andere zaak is wat de gemiddelde Vlaamse taalgebruiker over tussentaal denkt. Mede aangezien tussentaal een recenter fenomeen is dan de standaardtaal en de dialecten, is naar attitude tegenover tussentaal nog niet zoveel onderzoek gedaan als naar attitude tegenover standaardtaal en dialecten, zoals De Caluwe vaststelde in 2009 (p. 22). Sindsdien heeft onder meer Lybaert al de attitudes tegenover tussentaal bestudeerd (2011), maar ook zij doet een oproep naar meer onderzoek hierrond. Het weinige dat we weten over attitudes tegenover tussentaal, vinden we onder andere in het werk van De Caluwe (2002, 2003) terug. Uit een aantal bevragingen is gebleken dat Vlamingen wel degelijk het gebruik van standaardtaal appreciëren in de gepaste formele situaties, zoals in het nieuws, zakelijke teksten en officiële documenten, maar dat ze in meer informele situaties het gebruik van een


18


informelere taal verkiezen, zoals in persoonlijke communicatie en tv-programma’s van een meer informele aard (De Caluwe, 2002, pp. 62-63). Waar veel taalkundigen niet altijd bij stilstaan, is dat de gemiddelde Vlaming zich misschien niet eens bewust is van het bestaan van de variëteit tussentaal. Volgens De Caluwe (2009, pp. 16-17) gebruiken veel Vlamingen in informele situaties een omgangstaal waarmee ze vertrouwd zijn, maar die ze niet per se herkennen als tussentaal. In het onderzoek van Lybaert (2011) was slechts een kwart van de informanten vertrouwd met de term ‘tussentaal’, hoewel bijna alle informanten zich bewust waren van taalgebruik dat zich tussen dialecten en standaardtaal bevindt. Hoe Vlamingen tegenover tussentaal en andere taalvariëteiten staan, kan beïnvloed worden door de media. De representatie en behandeling van bepaalde taalvariëteiten in de media kan een effect hebben op het beeld van die taalvariëteiten dat leeft bij de bevolking, of het kan er net een weerspiegeling van zijn. Denken we bijvoorbeeld aan de ons allen bekende sketch uit het fictieve reportageprogamma In de gloria, waarin het West-Vlaamse personage Gerrit Callewaert, gespeeld door Wim Opbrouck, opgevoerd wordt (In de gloria, 2004). Gerrit Callewaert komt er zijn beklag doen over het ondertitelen van dialecten, wat hij als beledigend en stigmatiserend ervaart. De humor van de sketch zit hem natuurlijk in het feit dat het geweeklaag van de West-Vlaming ondertiteld wordt. Deze sketch beroept zich op de perceptie dat West-Vlamingen in non-fictie vaker ondertiteld worden dan andere regionale variëteiten, wat in Vandekerckhove et al. (2007, p. 8) bevestigd wordt. Hoe taalbeleidsmakers in de media tegenover tussentaal en andere variëteiten staan, wordt vaak duidelijk uit het taalbeleid van de omroepen. Zeker wat betreft de VRT beschikken we over documenten waarin wordt toegelicht welk taalgebruik wenselijk is in bepaalde situaties. In het volgende hoofdstuk gaan we verder in op het taalbeleid van de openbare en commerciële omroepen van Vlaanderen.


19


3 Ondertiteling en taalbeleid Naast een uiteenzetting van het begrip ‘tussentaal’, is ook een basisbegrip van het fenomeen ondertiteling, en hoe dit in verhouding staat met het taal- en ondertitelingsbeleid van de Vlaamse omroepen, essentieel voor dit onderzoek. In 3.1 overlopen we wat open intralinguale ondertiteling is, en in 3.2 bekijken we hoe het ondertitelingsproces er concreet ziet, onder andere door middel van een interview met een ondertitelaar van één van de geselecteerde tv-programma’s. Ten slotte volgt in 3.3 een overzicht van het taalbeleid, en meer specifiek het ondertitelingsbeleid, van de Vlaamse openbare en commerciële omroepen.

3.1 Open intralinguale ondertiteling Wat ondertiteling betreft, gaat de meeste literatuur over interlinguale ondertiteling (zie bijvoorbeeld Díaz Cintas & Remael, 2007), of het ondertitelen van één taal in een andere taal. In die literatuur wordt vaak ook het contrast gemaakt met nasynchroniseren of “dubbing”, zoals bijvoorbeeld in het standaardwerk Dubbing and Subtitling: Guidelines for Production & Distribution (Dries, 1995), of het artikel ‘Argumenten voor en tegen ondertitelen en nasynchroniseren van televisieprogramma’s’ (Koolstra, Peeters, & Spinhof, 2001). In dit onderzoek gaat het echter om intralinguale ondertiteling, of “een (vrije) transcriptie van een moedertaalvariëteit” (Vandekerckhove, De Houwer, & Remael, 2007, p. 71). Inter- en intralinguale ondertiteling hebben heel wat gemeenschappelijk, maar intralinguale ondertiteling blijft toch een bijzonder fenomeen. Er bestaat tot nog toe niet zoveel literatuur over, en zeker niet buiten het Nederlandse taalgebied, ook al omdat intralinguale ondertiteling een vrij uniek fenomeen in Europa is (Hendrickx, 2011a). Dit kan te maken hebben met het specifieke taallandschap in Vlaanderen, maar ook met het feit dat België één van de typische “ondertitel-landen” is, waar ondertiteling het wint op nasynchroniseren (Koolstra, Peeters, & Spinhof, 2001, p. 83). De Vlaming is het gewoon om bij anderstalige fragmenten de ondertiteling te lezen, dus is de stap naar intralinguale ondertiteling kleiner dan bij typische “nasynchronisatie-landen”, waar de kijker meestal geen ondertitels moet lezen. Een verschil met interlinguale ondertiteling is bijvoorbeeld dat bij intralinguale ondertiteling de leessnelheid hoger ligt (tot vier karakters meer per seconde), waardoor bij intralinguale ondertiteling in principe de ondertitels langer kunnen zijn (Remael, De Houwer, & Vandekerckhove, 2008, p. 88). Een ander, voor de hand liggend verschil is natuurlijk dat bij intralinguale ondertiteling de kans groter is dat de kijker de ondertitels kan vergelijken met de oorspronkelijke, gesproken tekst. Bij interlinguale ondertiteling wordt ervan uitgegaan dat er nood is aan een vertaling, en kan de ondertitelaar de Nederlandse tekst zelf opstellen. Daarbij moet hij of zij erop letten dat deze tekst 3 Ondertiteling en taalbeleid

20


correct, beknopt genoeg en een zo getrouw mogelijke vertaling van de anderstalige brontekst is. Bij intralinguale ondertiteling komt daar nog bij dat de ondertitels zo dicht mogelijk bij de brontekst moeten blijven, wat voor beperkingen op onder andere grammaticaal en lexicaal vlak zorgt. Bij intralinguale ondertiteling die mee uitgezonden wordt met het programma kan de kijker meestal ook de gesproken tekst verstaan, en wordt de ondertiteling veelal als ondersteuning gebruikt voor het beter verstaan van verschillende variëteiten van dezelfde taal (Vermeulen, 2013). Bij dit soort ondertiteling wordt spreektaal omgezet “in een vorm van ‘geschreven spreektaal’” (Remael, 2004, p. 1). Kortom, bij intralinguale ondertiteling heeft de ondertitelaar dus minder vrijheid in het formuleren van ondertitels dan bij interlinguale ondertiteling. De ondertitelaar moet beslissen hoe dicht hij of zij bij de brontekst blijft, en waar hij of zij ervan afwijkt. Deze beslissingen vormen een interessant studieobject; de ondertitelingswijze kan ons misschien iets meer vertellen over de status van en houding tegenover tussentaal. Naast het onderscheid tussen inter- en intralinguale ondertiteling bestaat er ook een onderscheid tussen gesloten en open ondertiteling. Gesloten ondertiteling, in Vlaanderen vaak teletekstondertiteling genoemd, kan weergegeven worden als de kijker dat wenst. Open ondertiteling wordt mee uitgezonden en staat altijd in beeld. Voor interlinguale ondertiteling wordt vaak open ondertiteling gebruikt, omdat het voor zich spreekt dat het overgrote deel van de Vlaamse kijkers ondertitels nodig heeft bij anderstalige uitzendingen. Bij intralinguale ondertiteling bestaat er een functionele splitsing tussen open en gesloten ondertiteling. Gesloten intralinguale ondertiteling heeft als doelpubliek voornamelijk dove en slechthorende personen; de meeste literatuur over intralinguale ondertiteling focust zich daar dan ook op (zie bijvoorbeeld Matamala & Orero, 2010). Remael noemt bij functies van intralinguale ondertiteling teletekstondertiteling voor doven, ondertitels bestemd voor taalstudenten en karaoke-ondertitels (2004, p. 7); ondertitels ter ondersteuning of om de verstaanbaarheid voor horende mensen te verbeteren komen hier zelfs niet ter sprake. Behalve de functie (en deels in correlatie daarmee) bestaan er nog een aantal verschillen tussen gesloten en open ondertiteling. Gesloten ondertiteling bevat vaak meer informatie, waaronder bijvoorbeeld regie-aanwijzingen over geluiden. Daardoor kunnen gesloten ondertitels soms drie regels beslaan, terwijl open ondertiteling altijd tot twee regels beperkt wordt (Remael, 2004, p. 10). Dit is voor de kijker meestal geen probleem, omdat de leessnelheid bij gesloten ondertiteling hoger ligt dan bij open ondertiteling (Hendrickx, 2003b). In sommige gevallen, zoals journaals van de VRT, wordt in gesloten ondertiteling zelfs letterlijk ondertiteld, wat voor veel tekst zorgt maar waar veel kijkers expliciet naar vragen (Wordt er letterlijk ondertiteld?, z.d.). In gesloten ondertitels worden verschillende sprekers in verschillende kleuren ondertiteld, terwijl alle open ondertiteling er hetzelfde


21

3 Ondertiteling en taalbeleid

uitziet (Remael, 2004, p. 10). Gesloten ondertiteling blijft ook aanzienlijk dichter bij de gesproken tekst dan open ondertiteling; gesloten ondertiteling kan bijvoorbeeld meer dialectisch taalgebruik bevatten dan open ondertiteling, zoals aangegeven wordt in het Stijlboek T888 (cfr. infra) en zoals ook verkozen wordt door veel kijkers (Remael, De Houwer, & Vandekerckhove, 2008, p. 100). In deze verhandeling analyseren we open intralinguale ondertiteling. Intralinguaal omdat het over de ondertiteling van tussentaal gaat, een variëteit van het Nederlands; open omdat dit ons meer kan vertellen over het taal- en ondertitelingsbeleid met betrekking tot tussentaal. Bij gesloten ondertiteling wordt namelijk het volledige programma ondertiteld, blijft men dicht bij de brontaal, en richt men zich op een specifiek publiek (voornamelijk dove en slechthorende personen). Bij gesloten ondertiteling worden echter beslissingen gemaakt met betrekking tot het wel of niet ondertitelen van fragmenten (de ondertitelingsfrequentie), en met betrekking tot de manier waarop (de ondertitelingswijze), en bovendien is open ondertiteling zichtbaar voor alle kijkers. Hieruit zullen we dus mogelijk iets kunnen afleiden over de status van en houding tegenover tussentaal zoals weerspiegeld op televisie.

3.2 Het ondertitelingsproces Het ondertitelen van een aflevering van bijvoorbeeld Komen Eten (intralinguaal, 40 minuten) duurt volgens Katrien Ost, ondertitelaar en client manager voor VIER en VIJF bij het ondertitelingsbedrijf BTI Studios, gemiddeld acht tot tien uur (K. Ost, persoonlijke communicatie, 5 augustus 2013). De opdracht komt bij de client manager terecht, die het werk toewijst aan een ondertitelaar. Aan één aflevering werkt normaal gezien één ondertitelaar, tenzij het materiaal pas de dag van uitzending beschikbaar is; in dat geval wordt het werk verdeeld over verschillende ondertitelaars. Afhankelijk van het soort uitzending (bioscoopfilm, televisiefilm, actualiteitsprogramma, soapserie, realityserie, ...) krijgt de ondertitelaar bepaalde materialen aangeleverd. Bij films wordt bijvoorbeeld soms ook het script of scenario opgestuurd, dat vaak niet helemaal overeenkomt met de uiteindelijke gesproken tekst; soms wordt een postproductiescript, een achteraf uitgeschreven tekst, meegestuurd, dat ook fouten kan bevatten (Ockers, 2010). Ondertitelen gebeurt meestal volgens de zogenaamde zessecondenregel. Die stelt dat de gemiddelde kijker zes seconden doet over het lezen van een volledige ondertitel van twee regels (Remael, 2004, p. 7). Het precieze aantal karakters (inclusief spaties en leestekens) dat een regel kan bevatten, varieert onder andere naargelang de software, en naargelang het publiek (zo lezen bioscoopgangers gemiddeld sneller dan tv-kijkers) (Remael, 2004, p. 7). Koolstra et al. (2001, p. 85) hebben het over 64 tekens (dus twee maal 32), ondertitelaar Tonino (2012b) maakt melding van twee maal 39 tekens (dus in totaal 78), Michielsen en Van de Velde (1998, in Remael, 2004, p. 7) vermelden twee regels van 33 tekens (samen 66). De gemiddelde leestijd komt dus ongeveer neer op elf tekens per seconde, en hoe


22


korter de ondertitel in beeld kan blijven, hoe korter de tekst moet zijn. Een ondertitel blijft minstens anderhalve seconde op het scherm (Michielsen en Van de Velde 1998 in Remael, 2004, p. 7). Bij het ondertitelen moet de brontekst dus vaak gecomprimeerd worden, wat volgens Tonino inhoudt dat je “de kern weergeeft van wat er gezegd wordt, zonder dat je belangrijke informatie weglaat” (Tonino, 2012b). Ondertitels worden gesegmenteerd (ingehaakt of ingedeeld), volgens criteria van praktische en inhoudelijke aard. Zo kunnen scènewissels en camerastandpunten het indelen van ondertitels beïnvloeden, maar ook het samen houden van grammaticale of semantische eenheden, en het volgen van bijvoorbeeld pauzes in het spreektempo (Remael, 2004, p. 8). Daarna worden ondertitels gespot of ingesleuteld, wat inhoudt dat de ondertitelaar bepaalt op welk moment de ondertitel in beeld komt en verdwijnt. Dit gebeurt in het ideale geval in gespecialiseerde software zoals Spot of Swift. Als ondertitels voorgespot zijn, moet de ondertitelaar enkel nog de vertalingen ingeven, waardoor hij of zij niet kan controleren of de ondertitels wel kort genoeg zijn (Tonino, 2012c). Bij niet voorgespot werk kan de ondertitelaar het spotten wel zelf doen. Ook spotten verloopt volgens een aantal regels; zo moeten er bijvoorbeeld 5 frames (1/5 seconde) tussen twee ondertitels zitten, en mogen ondertitels pas in beeld komen wanneer de spreker begint te praten, maar mogen ze wel langer op het scherm blijven staan (Ockers, 2010). Na het segmenteren en spotten kan het schrijven beginnen. Normaal gezien gebeurt dit in software zoals Spot of Swift, tenzij het om voorgespot werk gaat, wat in Microsoft Word uitgevoerd wordt (Tonino, 2012c). Een ondertitelaar werkt meestal alleen aan een opdracht, maar wanneer de ondertitelaar iets niet verstaat, kan hij of zij altijd overleggen met andere ondertitelaars en de eindredacteur. Wanneer ook zij het woord of de zin niet verstaan, wordt dit als opmerking meegegeven aan de klant (K. Ost, persoonlijke communicatie, 5 augustus 2013). Ondertitelaars moeten ervoor zorgen dat persoonsnamen, plaatsnamen, vaktaalwoorden en andere termen correct gespeld worden. Soms moeten ze ergens ook meer informatie over opzoeken om een inhoudelijk juiste ondertitel te kunnen schrijven. Daarvoor gebruiken ze allerlei informatiebronnen, zoals het internet, encyclopedieën, naslagwerken, (vak)woordenboeken en gegevensbanken. Soms moeten ze ook instanties zoals vakexperten, toeristische diensten of ambassades contacteren om meer informatie in te winnen over een bepaald onderwerp. Vreemde maatsoorten worden doorgaans omgerekend naar de inheemse tegenhangers; miles en gallons worden kilometers en liters (Ockers, 2010). Het ondertitelen van quizprogramma’s neemt meer tijd in beslag dan gemiddeld, omdat de ondertitelaar veel opzoekwerk moet doen. Specifieke richtlijnen over wie wanneer ondertiteld moet worden en op welke manier, krijgen de ondertitelaars van de klant (de zender, in samenspraak met de programmamakers). Individuele


23


ondertitelaars maken daarover dus zelf geen beslissingen, maar als ze van mening zijn dat een niet te ondertitelen fragment toch ondertiteling behoeft, kunnen ze dit altijd signaleren aan de klant, die dan vaak akkoord gaat dat het fragment toch ondertiteld moet worden (K. Ost, persoonlijke communicatie, 5 augustus 2013). Na het ondertitelen bekijkt de ondertitelaar de aflevering en controleert hij of zij de ondertitels, segmentering en spotting. Sommige ondertitelaars gebruiken daarbij de spellingscontrole van Microsoft Word, gevolgd door een technische check in Spot en een extra controle op namen en cijfers (K. Ost, persoonlijke communicatie, 5 augustus 2013). Dit alles kan nog aangepast worden voor de ondertitels doorgestuurd worden naar de eindredacteur. In het ideale geval controleert die de volledige ondertiteling, maar in werkelijkheid is daar niet altijd genoeg tijd voor. Zo beklaagt de Nederlandse ondertitelaar Kooijman (2006) zich over de toenemende druk op ondertitelaars wegens de aanhoudende commercialisering van het beroep. Na de eindredactie levert de client manager de ondertitels aan de klant. Bij fouten in de ondertiteling krijgen de zenders soms klachten van kijkers, maar wanneer een ondertiteling bijzonder goed geschreven is merkt vaak niemand dat op. Het belangrijkste doel van een ondertitelaar is dan ook om de ondertitels zo onopvallend mogelijk te maken; een goede ondertiteling is er één waarvan de kijker niet beseft dat hij ze aan het lezen is (Kooijman, 2006).

3.3 Taal- en ondertitelingsbeleid op televisie Richtlijnen met betrekking tot ondertiteling zijn vaak afkomstig van de zender, in samenspraak met de programmamakers. Die richtlijnen kunnen ook verschillen volgens doelpubliek, genre (zoals onderzocht werd door Vandekerckhove, De Houwer, Remael, & Van der Niepen, 2006), en inhoud van het programma. Zoals ook zal blijken uit ons overzicht van het taal- en ondertitelingsbeleid van de openbare en commerciële omroepen, zijn er dus veel uiteenlopende richtlijnen waar een ondertitelaar mee geconfronteerd kan worden. Enkele centrale standaarden zijn er wel, vooral wanneer die te maken hebben met praktische eigenschappen van het medium ondertiteling. Maar met betrekking tot het formuleren van de eigenlijke ondertitels kunnen we dus niet spreken van één ondertitelingsbeleid. Bovendien verschillen individuele ondertitelaars ook vaak van mening over hoe Belgisch-Nederlands, tussentaal en dialecten ondertiteld moeten worden (Remael, De Houwer, & Vandekerckhove, 2008, p. 89). In 3.3.1 overlopen we het taal- en ondertitelingsbeleid van de openbare omroep in Vlaanderen, dat zich de laatste decennia steeds duidelijker afgetekend heeft. Vervolgens bekijken we in 3.3.2 wat we weten over het taal- en ondertitelingsbeleid van de commerciële omroepen, dat minder duidelijk bepaald is dan dat van de openbare omroep.


24


3.3.1 De openbare omroep (VRT) De openbare omroep in Vlaanderen, de VRT (Vlaamse Radio- en Televisieomroeporganisatie), heeft in Vlaanderen vier zenders op drie kanalen: Eén, Canvas, en Ketnet & OP12. Bij de VRT is sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw een taaladviseur in dienst, die “praktisch taaladvies geeft en over de aantrekkelijkheid, duidelijkheid en correctheid van het taalgebruik waakt” (Hendrickx, 2010). Tot 1996, toen we nog van de BRTN (Belgische Radio- en Televisieomroep Nederlandstalige Uitzendingen) spraken, was dit Eugène Berode. Sindsdien neemt Ruud Hendrickx de taak van taaladviseur op zich, in samenwerking met een team van een dertigtal mensen die samen de stuurgroep Taaladvies vormen (Roosens, 2011). Vlaanderen is hiermee nagenoeg uniek in Europa; alleen Zweden heeft een functie vergelijkbaar met die van de VRT-taaladviseur (Hendrickx, 2010). Roosens (2011) ziet een verband met de geschiedenis van het Nederlands in Vlaanderen; in de vorige eeuw ontstond met name de nood aan een Nederlandse standaardtaal in Vlaanderen, een probleem dat niet bevredigend opgelost kon worden door de geïmporteerde Noord-Nederlandse standaardtaal. In de beginjaren van het taaladvies op de BRT en BRTN was de positie van taaladviseur Berode vrij conservatief. Voor Berode moest de omroeptaal “esthetisch, conventioneel en efficiënt” zijn, in die volgorde (Hendrickx, 2010). Naar aanleiding van de eerste Beheersovereenkomst (1997-2001) van de Vlaamse overheid werd niet lang na het vertrek van Berode een Taalcharter opgesteld, dat voor een deel voortbouwde op het beleid van Berode. Hendrickx vatte het nieuwe taalbeleid samen in twee kernachtige zinnen: De VRT wil de norm voor de Belgische variant van de Nederlandse standaardtaal zijn en blijven. Hij hanteert daarom een aantrekkelijke, duidelijke en correcte standaardtaal die rekening houdt met en afgestemd is op de kijkers en de luisteraars. (Hendrickx, 1998, eigen cursivering) Daarmee werden de eisen voor een verzorgde omroeptaal dus licht aangepast van esthetisch, conventioneel en efficiënt naar aantrekkelijk, duidelijk en correct. Bovendien werd in het Taalcharter duidelijk dat de VRT zich meer en meer los begon te maken van de Noord-Nederlandse taalnorm, aangezien uitdrukkelijk gespecifieerd werd dat er een Belgische standaardtaal bestaat, die licht verschilt van de Noord-Nederlandse standaardtaal, en die door de VRT als aanvaardbaar werd gezien. Daarover ontstond in de pers wat onrust, waarna Hendrickx dit onderdeel van het Taalcharter nader toelichtte.

Hij specifieerde dat woorden die Van Dale als Belgische standaardtaal beschouwt,

aanvaardbaar zijn, terwijl woorden die als “niet algemeen” en “spreektaal” gelabeld worden dat niet zijn (Hendrickx, 2000). Tussentaal beschouwden de auteurs van het Taalcharter “niet als een register van de standaardtaal, maar als een slechte benadering ervan” (Hendrickx, 1998). Tussentaal werd niet alleen afgekeurd als


25


omroeptaal, maar men ging er ook van uit dat de tussentaal geleidelijk aan plaats zou moeten ruimen voor de informele standaardtaal. De VRT wou zowel voor de formele als de informele variant van de standaardtaal het voorbeeld geven, en erkende dat de Vlaming het VRT-Nederlands als norm zag. In dat opzicht positioneerde de VRT zich in het Taalcharter van 1998 dus als normbepaler. Dialecten en tussentaal konden wel, maar alleen functioneel, zoals bijvoorbeeld in fictie of uitzendingen over streekcultuur. Met ondertiteling wou de VRT voorzichtig zijn, en wel om vier redenen. Ten eerste werd op het mogelijke beledigende of stigmatiserende karakter van ondertiteling gewezen. Ten tweede gaf men toe dat ondertiteling de emotionele inhoud van een boodschap niet altijd adequaat kon weergeven, omdat ten derde ondertiteling alleen in standaardtaal kon. En ten vierde wilde men de kijker niet verwarren met twee verschillende Nederlandstalige boodschappen. Het lijkt erop neer te komen dat de VRT dit probleem uit de weg wou gaan, onder andere door eenvoudigweg zoveel mogelijk standaardtaal aan te bieden. Ondertussen is het taalgebruik in de media blijven evolueren. Radio en televisie worden steeds informeler, wat zich weerspiegelt in het taalgebruik (Hendrickx, 2010). Toch wil de VRT zijn rol als normverspreider blijven benadrukken. In 2007 werd dan ook een nieuwe versie van het Taalcharter verspreid, dat eerder een samenvatting van de voorgaande versie was dan een wijziging erop (Hendrickx, 2007). Op de jaarlijkse VRT-Taaldag van 2011 werd een voorstel voor een nieuwe versie van het Taalcharter voorgesteld, dat deze keer wel iets meer verschilde van de vorige versie. Het voorstel was voornamelijk een iets uitgebreidere uitleg van wanneer variatie binnen de standaardtaal mogelijk was en wanneer ook tussentaal en dialecten gepast konden zijn, iets wat in de vorige versies van het Taalcharter al beknopt aan bod gekomen was. Nieuw was echter dat er nu ook een lichte tongval toegelaten werd (Hendrickx, 2011b). Deze toevoeging veroorzaakte opnieuw wat ongerustheid, waarop de VRT zich opnieuw genoodzaakt zag om de pers gerust te stellen dat het Standaardnederlands de norm blijft (VRT wil mee de taalnorm in Vlaanderen bepalen, 2011). In het nieuwe Taalcharter (Hendrickx, 2012) werd het aanvaarden van een lichte tongval behouden uit het voorstel. Ook tegenover andere taalvariëteiten van het Nederlands werd een iets toegeeflijkere houding aangenomen: “in fictie en humor gebruikt de VRT alle varianten van het Nederlands, met oog voor een goede verstaanbaarheid” (Hendrickx, 2012). Vanaf dit Taalcharter wil de VRT echter niet meer “de norm voor standaardtaal zijn en blijven” (Hendrickx, 2007), maar wel “de norm voor de standaardtaal in Vlaanderen mee bepalen” (Hendrickx, 2012). Daarmee herpositioneert de VRT zich als normverspreider in plaats van normbepaler. Ondanks de lichte evolutie in tolerantie tegenover niet-standaardtalige variëteiten, blijft de VRT toch sterk vasthouden aan de standaardtaal als norm. Zo vinden we op de website van VRT-Taalnet


26


(http://www.vrt.be/taal) een databank met taaltips, waarin bij een aantal taalkwesties de correcte standaardtalige variant wordt gegeven. Medewerkers van de VRT kunnen onder andere het Stijlboek VRT (Hendrickx, 2003a) raadplegen; in deze praktijkgids wordt verduidelijkt wat tot de Belgische standaardtaal behoort. Een bedenking die we bij het taalbeleid van de VRT kunnen maken, is dat dit niet volledig overeenstemt met de realiteit. Zo vond Prieels (2013) dat er beduidend meer tussentaal gebruikt wordt door presentatoren dan het taalbeleid zou toelaten, en dit voornamelijk in meer informele spreeksituaties. Dit weerspiegelt de functionele verdeling tussen standaardtaal en tussentaal voor respectievelijk formele en informele situaties die eerder beschreven werd (zie 2.2). Delarue stelt zich de vraag of het taalbeleid van de VRT wel realistisch of voordelig is (2012, p. 21). Naast het hierboven beschreven taalbeleid, is er bij de VRT ook sprake van een officieel ondertitelingsbeleid. Dit wordt voor een deel bepaald door externe factoren zoals het Mediadecreet, waarin beregeld wordt op welke manier televisiediensten (in het bijzonder journaals en actualiteitsprogramma’s) toegankelijker gemaakt kunnen worden voor personen met een visuele of auditieve handicap (Mediadecreet, 27 maart 2009, art. 151 § 3). Ook de Beheersovereenkomst van 2012-2016 heeft een bepaling over ondertiteling; 95% van het aantal uren Nederlandstalige programma’s moet ondertiteld worden (De VRT maakt van toegankelijkheid een prioriteit, 2013). Sinds 2007, toen slechts 56% van de programma’s ondertiteld werd, is het aanbod dus geleidelijk gestegen, tot 96% in 2013 (Ondertiteling: open en T888, 2011). Nieuws- en duidingsprogramma’s worden zelfs voor 99,05% ondertiteld, wat volgens de Beheersovereenkomst tegen eind 2014 100% moet worden. In het Mediadecreet en de Beheersovereenkomst worden echter voornamelijk richtlijnen opgesteld over journaals en actualiteitsprogramma’s, en bovendien gaat het hier om gesloten ondertiteling. Wat open ondertiteld wordt, bepalen de omroepen zelf, dus deze normen zijn intern. Het ondertitelingsbeleid van de VRT vinden we terug in een aantal documenten en webpagina’s op de website van de VRT (http://www.vrt.be). In een interessante bijdrage van Hendrickx (2003b) wordt het ondertitelingsbeleid zoals dat er in 2003 uitzag, beschreven. Eerst wordt kort uitgelegd wat interlinguale en intralinguale ondertiteling, en open en gesloten ondertiteling zijn. Hendrickx haalt ook opnieuw de nadelen van intralinguale ondertiteling aan, die eerder genoemd werden in het Taalcharter van 1998. Daarna overloopt hij het ondertitelingsbeleid van de VRT. De algemene regel voor intralinguale ondertiteling in 2003 is dat er alleen ondertiteld wordt als de taal onverstaanbaar (taalexterne factoren) of onbegrijpelijk (taalinterne factoren) is. Onbegrijpelijke taal wordt gespecificeerd als bijvoorbeeld taal met een accent of bijzondere tongval, of een dialect met een woordenschat en zinsbouw die sterk afwijken van de standaardtaal. Er wordt in principe ook alleen ondertiteld als het begrijpen van de boodschap noodzakelijk is. Bij twijfel kan de VRT aan een panel van proefkijkers vragen of ze al dan niet ondertiteling wensen.


27


Kritiek op het vermeende selectieve ondertitelen van bepaalde streekvariëteiten weerlegt Hendrickx met een onderzoek dat aantoonde dat alle dialecten ongeveer even vaak ondertiteld zouden worden. Toch geeft Hendrickx ook toe dat kritiek over het al dan niet ondertitelen van een bepaalde variëteit terecht kan zijn; het is tenslotte niet eenvoudig om de grens te trekken tussen een goed verstaanbaar accent en een dialect dat ondertiteling behoeft. Daarbij wijst Hendrickx ook op de discrepantie tussen het beleid en de praktijk; in het ondertitelingsbeleid wordt aangegeven dat er zo weinig mogelijk ondertiteld moet worden, terwijl in de praktijk vaak op veilig gespeeld wordt en een fragment bij twijfel toch ondertiteld wordt. Vervolgens gaat Hendrickx ook in op de manier waarop ondertiteld wordt. De norm is hier opnieuw standaardtaal, ook al omdat tussentaal en dialecten moeilijk weer te geven zijn in geschreven vorm. Hij geeft daarbij het voorbeeld gij, wat in gesproken tussentaal voor veel Vlamingen heel normaal klinkt, maar wat er in geschreven vorm al snel oubollig gaat uitzien. Stilistische markering in ondertiteling gebeurt volgens Hendrickx bijna uitsluitend op lexicaal vlak, een stelling die we in het onderzoeksgedeelte van deze scriptie aan de praktijk zullen toetsen. Hendrickx beëindigt zijn uiteenzetting met de opvallende stellingname dat de VRT met zijn ondertitelingsbeleid geen taalpolitiek standpunt wil innemen, maar dat hij enkel en alleen de kijker tegemoet wil komen in zijn behoeften. Volgens Hendrickx volgt de VRT met zijn ondertitelingsbeleid de ontwikkelingen in het taalgebied, zonder die te willen sturen of beïnvloeden. Toch blijft het een netelige kwestie, en ziet Hendrickx het ondertitelen van Nederlandstalige tv-programma’s soms als een noodzakelijk kwaad (2008). Sinds 2010 vond er in het ondertitelingsbeleid van de VRT een evolutie plaats van open naar gesloten ondertiteling. Die overgang gebeurde al vrij snel; zo noemde Debackere (2010) bij het berichten over deze evolutie nog Baantjer als voorbeeld van een programma dat voorlopig nog open ondertiteld zou blijven, terwijl een jaar later al te lezen viel op de website van de VRT (Ondertiteling: open en T888, 2011) dat nu ook Baantjer gesloten ondertiteld wordt. De evolutie heeft voornamelijk te maken met de wensen van de kijker. Een onderzoek van de VRT toonde aan dat 22% van de horende kijkers open ondertiteling storend vinden, en dat maar liefst 69% zich eraan ergert dat de ondertitels niet overeenkomen met de gesproken tekst (Hendrickx, 2011a). Ook een onderzoek van Vandekerckhove et al. (2007) bevestigde dat er sterke verdeeldheid bestaat wat betreft het wensen van ondertiteling. Voor alle Vlaamse variëteiten waren er bijna evenveel bevraagde respondenten die aangeboden ondertitels storend vonden als respondenten die ze nuttig vonden; bij niet ondertitelde fragmenten gold eveneens dat er bijna evenveel respondenten waren die geen ondertiteling wensten als respondenten die er wel wensten. De overgang van open naar gesloten ondertiteling biedt een oplossing voor deze verdeeldheid. Kijkers die de ondertiteling storend vinden, worden er niet meer mee geconfronteerd; kijkers die wel ondertiteling wensen, hebben toegang tot de gesloten ondertiteling via Teletekst. Open


28


ondertitels kunnen namelijk niet zomaar genegeerd worden; “wie [ondertitels] ziet, leest ze ook” (Schoenaerts, 1996, p. 32). Sinds het nieuwe ondertitelingsbeleid van kracht is, wordt Nederlands dus zoveel mogelijk gesloten ondertiteld, met daarop drie uitzonderingen (VRT-normen open - gesloten ondertiteling, 2010). Ten eerste worden fragmenten die onverstaanbaar zijn (door bijvoorbeeld slechte geluidskwaliteit of gemompel) toch open ondertiteld. Ten tweede worden ook nog steeds fragmenten die onbegrijpelijk zijn (door bijvoorbeeld een puur dialect of een vervormde stem bij een anonieme getuigenis) open ondertiteld. Ten derde kan open ondertiteling ook bij speciale gelegenheden, zoals nieuwsberichten over de Dovengemeenschap. Zowel open als gesloten ondertiteling wordt binnen de VRT uitgevoerd, in de Vertaal- en Ondertitelafdeling van de omroep. Daar werken volgens Ockers “40 freelance vertalers (35 Nederlandstalige en 5 anderstalige), 2 eindredacteurs, 3 titelregisseurs en 1 correctrice” (2010). Over gesloten ondertiteling bij Teletekst bestaan een aantal documenten; zo vinden we op de website van de VRT

(http://vrt.be)

bijvoorbeeld

een

historisch

overzicht

van

de

geschiedenis

van

Teletekstondertiteling (Terugblik, 2014), en een folder over de werkwijze van Teletekstondertiteling (Werkwijze, 2011). Op de redactie van Teletekstondertiteling wordt gebruik gemaakt van het Stijlboek T888 (Dewulf & Saerens, 2009), waarin op een 24-tal bladzijden een aantal technische, vormelijke en inhoudelijke aspecten van gesloten ondertiteling beregeld worden (Remael, 2004, p. 10). Ook andere zenders hebben vaak zo’n stijlboek met voornamelijk vormelijke richtlijnen voor gesloten ondertiteling (Remael, 2007, p. 53). Voor open ondertiteling verschillen richtlijnen per zender en vaak ook per programma.


29


3.3.2 De commerciële omroepen (VTM en VIER) In tegenstelling tot de openbare omroep, hebben de twee commerciële omroepen in Vlaanderen die we hier zullen bespreken een minder duidelijk afgetekend taalbeleid, en is daar heel wat minder literatuur over verschenen dan over het taalbeleid van de VRT. In wat volgt baseren we ons dus voornamelijk op ten eerste enkele interviews, afgenomen door Van Beversluys (2004) met Jan Schoukens, taalraadsman bij VTM, en Christine Maes, die tot 2004 pers- en communicatieverantwoordelijke was bij de voormalige zender VT4. Ten tweede raadpleegden we ook informatie die Buyck (2010) verkreeg via persoonlijke communicatie met Tania Vervaeke enerzijds, project manager mastering & subtitling bij Medialaan (toen VMMa), en met SBS Belgium anderzijds. De grootste commerciële zender in Vlaanderen, VTM (Vlaamse Televisie Maatschappij), maakt deel uit van het mediabedrijf Medialaan (tot februari 2014 nog VMMa, Vlaamse Media Maatschappij). In 1989 werd VTM de eerste commerciële zender in Vlaanderen. VIER is dan weer de nieuwste commerciële zender in Vlaanderen; de nieuwe zender vervangt sinds september 2012 de zender VT4, en is in handen van SBS Belgium. Ook de commerciële omroepen zijn gebonden aan de wetgeving, zij het in veel mindere mate dan de openbare omroep. Zo kondigde Vlaams minister van Media Ingrid Lieten in 2012 een decreet aan, waarin bepaald werd dat ook de commerciële omroepen een bepaald percentage van hun Nederlandstalige uitzendingen moeten ondertitelen (Debacker, 2012). Dit percentage staat in verhouding met het marktaandeel van de zender. Het gaat hier echter opnieuw enkel over gesloten ondertiteling; wat de commerciële omroepen open ondertitelen, bepalen ze zelf. Het taal- en ondertitelingsbeleid van VTM is minder duidelijk afgetekend dan dat van de openbare omroep, maar toch heel wat uitgebreider dan dat van VIER. Sinds 2001 is Jan Schoukens in dienst als taalraadsman bij VTM; voor 2001 had VTM die functie nog niet. Voor hij bij VTM in dienst ging, was Schoukens reeds lid van de Stuurgroep Taaladvies van de VRT. Hij geeft in het interview met Van Beversluys (2004) dan ook aan dat men bij VTM het Taalcharter volgt en grotendeels dezelfde normen hanteert; voor informatieve programma’s is de (Belgische) standaardtaal de norm. Interessant is dat een aantal taalkundigen het verband leggen tussen de opkomst en verspreiding van tussentaal enerzijds en de opkomst van de commerciële omroep VTM anderzijds (zie onder andere Cajot, 2000 en Beheydt, 1990). Deze visie werd echter al genuanceerd, door bijvoorbeeld Prieels (2013). Zelf wijst Schoukens met de vinger naar onder andere politici, die zich volgens hem te pas en te onpas van tussentalige variëteiten bedienen, en naar het onderwijs, dat zijn voorbeeldfunctie volgens hem niet langer naar behoren vervult (Van Beversluys, 2004, pp. 103-104). Verder noemt hij de aantijging “pure onzin”, en noemt hij het programma Schipper naast Mathilde als bewijs dat er ook in de jaren vijftig al tussentaal te horen was op tv (Van Beversluys, 2004, p. 110).


30


Terwijl Ruud Hendrickx bij de VRT het taalgebruik van zowat alle presentatoren in goede banen leidt, beperkt

Schoukens

zich

tot

de

nieuwsuitzendingen

van

VTM,

om

wille

van

haalbaarheidsoverwegingen. Elke week stuurt Schoukens een taalmail naar alle journalisten en omroep(st)ers, waarin hij telkens een aantal zaken bespreekt betreffende uitspraak, taalzorg en spraakkundige regels (Van Beversluys, 2004, p. 106). Schoukens neemt een nog negatievere houding aan tegenover tussentaal dan Hendrickx. Hij meent niet alleen dat het de standaardtaal in de weg staat, maar ook dat tussentaal het proces van dialectverlies in de hand werkt (Van Beversluys, 2004, p. 109). Hij geeft willens nillens toe dat het onbegonnen werk is om tussentaal te weren uit de amusementsprogramma’s van VTM, mede doordat bij VTM heel wat bekende gezichten werken, die om andere redenen aangenomen zijn dan hun taalgebruik (Permentier, 2003). Een ander verschil tussen de commerciële en openbare omroep is dat in het Taalcharter al sinds 1998 het gebruik van Belgisch-Nederlands goedgekeurd wordt, terwijl Schoukens volhoudt dat we in Vlaanderen geen eigen taalnorm hebben, en dat we de Noord-Nederlandse norm horen te volgen (Permentier, 2003). In de praktijk blijkt hij het echter wel meer eens te zijn met Hendrickx dan uit de voorgaande uitspraak blijkt. Wat ondertiteling betreft, beklaagt Schoukens zich over de trend om zogenaamde volkse programma’s steeds vaker te ondertitelen, een vaststelling die door het materiaal in ons onderzoek bevestigd wordt. Hij betreurt ook het feit dat hij weinig controle heeft over de ondertitelingspraktijk, omdat die niet zoals bij de VRT intern uitgevoerd wordt, maar uitbesteed wordt aan externe bedrijven (Van Beversluys, 2004, p. 108). Op het moment dat Buyck zich hierover informeert bij Tania Vervaeke, project manager mastering & subtitling bij VTM, beschikt de zender echter wel over een vademecum met vuistregels voor intralinguale ondertiteling. In dat vademecum worden vijf aspecten van het ondertitelen beregeld; we geven hier een overzicht van deze vijf aspecten zoals uiteengezet door Buyck (2010, pp. 75-76). Ten eerste wordt aangegeven dat de stijl van de dialogen behouden moet blijven in de ondertiteling. Dit heeft als doel om zo dicht mogelijk bij de brontekst te blijven, om de kijker niet te verwarren. Ondertitels moeten volgens het vademecum een omtaling van de gesproken brontekst zijn, en geen hertaling. Zo moeten zinsconstructies in de mate van het mogelijke behouden worden, en moeten ook stopwoorden in de regel behouden worden, tenzij een spreker herhaaldelijk dezelfde stopwoorden gebruikt. In dit eerste deel wordt ook de schrijfwijze van stopwoorden als hè, nu, allee en oké gegeven. Daarna wordt in een tweede deel gespecifieerd dat dialectwoorden in de regel behouden en gecursiveerd moeten worden, tenzij hun betekenis niet duidelijk wordt uit de context. In het derde deel van het vademecum komen een aantal technische aspecten van het ondertitelen aan bod, zoals het indelen en spotten van ondertitels. Vervolgens wordt in het vierde deel uiteengezet wie


31


wanneer ondertiteld wordt. De regel is dat alle dialecten zonder uitzondering ondertiteld worden, en wanneer slechts bij een deel van het fragment ondertiteling nodig is moet ook de rest van het fragment ondertiteld worden. Dit staat in contrast met het ondertitelingsbeleid van de openbare omroep, waar dialecten niet zonder meer ondertiteld worden omdat het dialecten zijn, en waar liever minder dan meer ondertiteld wordt (zie 3.3.1). Situaties die normaal gezien niet ondertiteld worden, zijn ten eerste presentatoren die rechtstreeks in de camera spreken, en ten tweede voice-overs. Presentatoren worden dus enkel ondertiteld wanneer zij in gesprek zijn met andere sprekers. Buyck (2010, pp. 75-76) eindigt het overzicht van het vademecum met het vijfde deel, waarin een aantal factoren opgesomd worden die de keuze voor ondertiteling bepalen. Ten eerste houdt men rekening met de verstaanbaarheid, die bijvoorbeeld verhinderd kan worden door achtergrondgeluiden. Ten tweede kan ook de kwaliteit van de opname ondertiteling nodig maken. Ten derde bepaalt voor een deel ook het genre de ondertitelingspraktijk; bij kwalitatief hoogstaande programma’s wordt sneller voor gesloten ondertiteling gekozen, om de kijker niet te ergeren. En ten vierde is ook het kijken luistercomfort bepalend bij het al dan niet ondertitelen van een fragment. De eerste twee factoren zijn samen te vergelijken met het criterium verstaanbaarheid in het ondertitelingsbeleid van de openbare omroep. Het tweede criterium dat de openbare omroep hanteert, begrijpelijkheid, wordt bij VTM in een heel wat bredere betekenis toegepast; zo worden alle dialecten zonder meer ondertiteld. Van het beperken van ergernis en het kijkcomfort van de kijker maakt ook Hendrickx (2003b) melding. Wat echter bijzonder is voor het ondertitelingsbeleid van VTM, is dat ook genre expliciet een rol speelt bij de keuze voor ondertiteling. Ook bij de openbare omroep worden bepaalde genres sneller ondertiteld dan andere (zie 4.1), maar dat wordt niet expliciet voorgeschreven door het ondertitelingsbeleid. Bij de zender VIER is geen taaladviseur in dienst, en is er ook niet echt sprake van een taalbeleid. Christine Maes, in 2004 nog pers- en communicatieverantwoordelijke bij VT4, de voorganger van VIER, gaf aan dat de zender geen klachten over het taalgebruik ontving, en dat men tevreden was met het taalgebruik (Van Beversluys, 2004, pp. 121-123). In nieuwsuitzendingen moest standaardtaal gehanteerd worden, zij het met veel vrijheid voor de presentatoren. In andere programma’s was het gebruik van tussentaal aanvaardbaar, zolang het verstaanbaar bleef. Een logopedist begeleidde alle nieuwe presentatoren en omroep(st)ers van VT4. Ondertiteling werd (en wordt ook bij VIER) net als bij VTM uitbesteed, maar VT4 controleerde die en paste ze aan waar nodig. De antennedirecteur besliste samen met de programmamanager wanneer iets ondertiteld moest worden, iets wat steeds vaker gebeurde en waar Maes geen graten in zag (Van Beversluys, 2004, pp. 122-123).


32


Hoewel SBS Belgium, het moederbedrijf van VIER, niet over een vademecum over ondertiteling beschikt zoals dat van VTM, bestaan er wel enkele regels voor ondertiteling. Daarover verkreeg Buyck informatie via persoonlijke communicatie met SBS Belgium Subtitling (2010, p. 77). Die regels hebben vooral betrekking op het al dan niet ondertitelen van fragmenten. De belangrijkste factoren die genoemd worden, zijn ook hier weer verstaanbaarheid en begrijpelijkheid. Maar ook SBS Belgium past deze criteria veel breder toe dan de omroep. Zo worden Vlaamse reality-scènes volledig ondertiteld, om de verstaanbaarheid en begrijpelijkheid te verzekeren. Ook presentatoren worden ondertiteld; de uitzondering zijn opnieuw voice-overs, die ook bij VTM niet ondertiteld worden. Ondertitelaar Katrien Ost maakt melding van een document waarin enkele inhoudelijke en praktische aspecten van het ondertitelen beregeld worden (K. Ost, persoonlijke communicatie, 5 augustus 2013). Dit document is afkomstig van de zender, maar kan verschillen naargelang de wensen van de programmamakers. Het is dus niet duidelijk of dit document vergelijkbaar is met het vademecum voor ondertiteling van VTM. Het ondertitelingsbeleid van VTM enerzijds en VIER anderzijds vertonen veel gelijkenissen onderling, en een aantal verschillen met het ondertitelingsbeleid van de openbare omroep. De beide commerciële zenders besteden hun ondertiteling uit aan een extern bedrijf; zowel Medialaan als SBS Belgium werken in ieder geval samen met het internationale vertaal- en ondertitelingsbedrijf BTI Studios (Testimonials, 2014). Er is dus in mindere mate sprake van een centraal ondertitelingsbeleid dan bij de openbare omroep, waar alle ondertiteling intern gebeurt door de Vertaal- en Ondertitelafdeling van de VRT. Het ondertitelingsbeleid van de commerciële omroepen is ook minder uitgebreid dan dat van de openbare omroep. Wel vonden we in de geraadpleegde literatuur meer gedetailleerde wenken terug over de precieze ondertitelingswijze, terwijl bij de openbare omroep net meer nagedacht is over het algemene beleid. Een opvallend verschil ten slotte met het ondertitelingsbeleid van de openbare omroep, is dat bij de commerciële omroepen veel sneller de keuze wordt gemaakt voor intralinguale ondertiteling.


33


4 Methodologie In het theoretische luik van deze scriptie werd onderzocht wat het taalbeleid is met betrekking tot de ondertiteling van tussentaal. Het tweede en belangrijkste deel van de onderzoeksvraag, hoe de ondertitelingspraktijk er werkelijk uitziet, wordt onderzocht in het volgende luik. Om te beginnen wordt materiaal verzameld dat voldoende relevante informatie bevat voor dit onderzoek; in 4.1 wordt de keuze voor het materiaal toegelicht, en bekijken we een aantal eigenschappen van dit materiaal. Vervolgens wordt in 4.2 overlopen welke transcriptiemethode gebruikt werd en wat de tussentaalkenmerken zijn die voor dit onderzoek geselecteerd werden. In 4.3 wordt ten slotte de werkwijze van de data-analyse uiteengezet.

4.1 Materiaal Om zoveel mogelijk authentiek taalgebruik te kunnen verzamelen werd gekozen voor non-fictie, met name realityseries waarin een presentator standaardtaal spreekt, en waarin kandidaten van verschillende achtergronden (wat betreft leeftijd, gender, afkomst en opleidinsgniveau) met elkaar en met de presentator spreken, en dit in verschillende soorten spreeksituaties. Zoals Zenner et al. (2009) reeds aantoonden, leent dit genre zich uitstekend tot het soort taalkundige onderzoek dat we hier zullen uitvoeren. Bovendien wezen Vandekerckhove et al. er ook op dat de ondertitelingspraktijk binnen non-fictie sterker aansluit bij het ondertitelingsbeleid dan binnen fictie, althans wat het wel of niet ondertitelen betreft (2007, p. 82). Daarnaast is het de vraag of het taalgebruik in fictieseries wel een getrouwe weergave is van reëel taalgebruik; om deze twijfel uit de weg te gaan kiezen we dus voor non-fictie. Ten slotte gaven Ruud Hendrickx, taaladviseur bij de VRT, en Tania Vervaeke, project manager mastering & subtitling bij Medialaan, beide te kennen dat realityseries en infotainment het vaakst ondertiteld worden (Remael, De Houwer, & Vandekerckhove, 2008, p. 88). Daardoor beschikken we dus over voldoende data waarbij de ondertiteling vergeleken kan worden met de gesproken brontekst. Een bedenking die we wel kunnen maken bij data verzameld in realityseries, is dat een aantal taaluitingen tijdens het monteren uit hun context gehaald worden, of in een klein aantal gevallen zelfs aangepast worden. Daardoor verliezen we toch een aantal gegevens; de gesprekken die we zien, zijn niet integraal weergegeven, maar er zijn stukken uit gehaald. Dit is iets dat de kijker meestal niet door heeft, of waar hij of zij op z’n minst niet bewust bij stilstaat, maar waar we als onderzoeker wel rekening mee moeten houden wanneer we deze data analyseren.

4 Methodologie

34


4.1.1 Tv-programma’s In deze steekproef komen enkel programma’s voor die op commerciële zenders werden uitgezonden, wegens de natuur van het aanbod van commerciële zenders en de openbare omroep. Op de openbare omroep vinden we weinig reality-tv terug. De VRT moet namelijk aan de openbare opdracht voldoen, die gespecifieerd wordt als “informatie, cultuur, educatie en ontspanning” (Mediadecreet, 27 maart 2009, art. 6 § 2). De opdracht ontspanning wordt door de VRT voornamelijk ingevuld met spelen quizprogramma’s, humor en comedy, human interest, fictie en muziek (De invulling van de openbare opdracht, 2012 & Ontspanning, 2012). Er wordt geen melding gemaakt van reality-tv, en we vinden het soort programma dat we in deze steekproef willen opnemen dan ook niet terug in het programma van Eén (Programma's, z.d.) of Canvas (Programma-overzicht, z.d.). Van vier programma’s werden telkens de eerste twintig minuten van een aflevering getranscribeerd, om van elk programma evenveel materiaal te hebben. De vier afleveringen werden uitgezonden in het voorjaar (maart en mei) van 2013. De aflevering van Boer zkt Vrouw (seizoen 9, aflevering 1) werd uitgezonden op VTM op 5 mei 2013. In Boer zkt Vrouw gaat presentator Dina Tersago met enkele deelnemers, die boer of boerin zijn en uit verschillende provincies afkomstig zijn, op zoek naar een nieuwe levensgezel (Over Boer zkt Vrouw, z.d.). In het gebruikte fragment spreken de deelnemers met hun familie, met elkaar, met de presentator en tegen de camera. De presentator spreekt tegen de deelnemers, tegen de camera en in de voice-over. In de voice-over en tegen de camera gebruikt de presentator grotendeels standaardtaal; in gesprekken met de deelnemers wordt soms geaccommodeerd met tussentalige elementen. De aflevering van Komen Eten (seizoen 9, aflevering 25) werd uitgezonden op VIER op 11 maart 2013. In dit wekelijkse programma gaan vier deelnemers, die elkaar niet kennen en vaak afkomstig zijn uit verschillende provincies, beurtelings bij elkaar dineren (Komen Eten, z.d.). De presentator, Iwein Segers, geeft enkel commentaar via voice-over en spreekt dus niet met de deelnemers. De vier deelnemers spreken vaak tegen de camera, maar ook met kennissen en met elkaar. De aflevering van Let’s Get Fit (seizoen 1, aflevering 8) werd uitgezonden op VTM op 13 mei 2013. In dit nieuwe programma begeleiden presentator Dina Tersago, coach Mulamba Van den Hende en voedingsdeskundige Tanja Callewaert vijf deelnemers of “koplopers” gedurende twee maanden. Het doel van het programma is dat niet alleen de vijf deelnemers gezonder gaan leven, maar ook hun aanhangers of “volgers” (Over Let's Get Fit, z.d.). In dit fragment spreken de deelnemers met hun familie, vrienden en kennissen, en met de coach en voedingsdeskundige. Die laatsten hanteren een tussentaal die dichter bij de standaardtaal aanleunt dan de tussentaal van de deelnemers. Pas later in de aflevering praten de deelnemers met de presentator en met elkaar, maar dit valt buiten de getranscribeerde twintig minuten. De presentator horen we in dit fragment dus enkel in voice-over, en


35

4 Methodologie

een enkele keer komt ze in beeld om de kijker rechtstreeks aan te spreken; dit gebeurt telkens bijna volledig in standaardtaal. De aflevering van Uit de Kast ten slotte (seizoen 1, aflevering 8) werd uitgezonden op VTM op 2 mei 2013. Het programma neemt het concept van het gelijknamige Nederlandse programma over, en volgt in elke aflevering een persoon die bij zijn of haar familie, vrienden of collega’s uit de kast wil komen. Presentator Roos Van Acker praat met de deelnemers over hun verhaal, en begeleidt vervolgens één of meerdere gesprekken met de omgeving van de deelnemer (Over Uit de Kast, z.d.). De deelnemers en hun vrienden en familie praten dus tegen elkaar, tegen de camera en tegen de presentator. De presentator spreekt in de voice-over standaardtalig; in gesprekken met anderen vinden we enkele tussentaalkenmerken terug, maar minder dan het geval is bij de presentator van Boer zkt Vrouw.

4.1.2 Sprekersprofielen In bijlage 2 zijn de sprekersprofielen van de deelnemers opgenomen. Voor Boer zkt Vrouw hebben we gegevens over de vijf boeren uit het programma, voor Komen Eten over de vier deelnemers die bij elkaar gaan eten. Voor Let’s Get Fit hebben we sprekersprofielen opgesteld voor zowel de vijf deelnemers als de coach en voedingsdeskundige, en voor Uit de Kast hebben we gegevens over de deelnemer die in de geselecteerde aflevering aan bod komt. In elk sprekersprofiel staat de naam, het gender, de leeftijd, de woonplaats en het beroep van de spreker. Daarnaast wordt ook telkens de biografie opgenomen die op de website van het tv-programma terug te vinden was. Vooral informatie over de afkomst, en eventueel ook het opleidings- of beroepsniveau van de spreker kan soms verduidelijking bieden bij het bestuderen van hun taalgebruik. De presentatoren van de vier tv-programma’s worden ook telkens bij naam vermeld. Hun afkomst is hier van minder belang; in de meeste gevallen spreken zij Standaardnederlands, en wanneer er in gesprekken met deelnemers toch tussentaalkenmerken voorkomen, gaat het om een klein aantal kenmerken die niet uit dialecten afkomstig zijn.

4 Methodologie

36


4.1.3 Spreeksituaties In de transcriptie zal onderscheid gemaakt worden tussen vier spreeksituaties (zie tabel 1 voor een overzicht met afkortingen en kleurcoderingen). Die worden in de transcriptie aangeduid, deels om een beter beeld te geven van de context waarin de taaluitingen gesproken worden, en deels om ook eventuele interessante achtergrondinformatie te bieden, die variatie binnen het taalgebruik van eenzelfde spreker kan verduidelijken. Tabel 1 De vier spreeksituaties met codering

Voice-over Een interview, tegen de camera Op locatie, tegen de camera Op locatie, tegen gesprekspartners

De eerste spreeksituatie, de voice-over , is in alle vier de tv-programma’s enkel van toepassing op de presentator. Die spreekt in de voice-over nagenoeg volledig standaardtalig, en het is duidelijk dat deze teksten op voorhand geschreven zijn. De voice-over is in alle vier de tv-programma’s de enige spreeksituatie die nooit ondertiteld wordt. Ten tweede horen we de deelnemers (en soms hun familie of vrienden) in een interview, waarbij ze tegen de camera spreken . De sprekers zitten op een rustige plaats waar een camera geïnstalleerd is, en vertellen over voorbije of toekomstige situaties, naar aanleiding van vragen van een interviewer die we niet horen of zien. Op dit moment zijn de sprekers er zich het meeste bewust van dat ze gefilmd worden, en is hun gesprekspartner net zo goed de kijker thuis als de interviewer achter de camera. Het valt op dat ze in deze spreeksituatie wat meer op hun taalgebruik letten dan anders, waardoor het vaak iets minder dialectisch is. Vervolgens is er de spreeksituatie waarbij deelnemers op locatie zijn, en vaak bezig zijn met iets, en ondertussen tegen de camera spreken . Soms is een deelnemer bijvoorbeeld aan het koken (in Komen Eten) of een valies aan het inpakken (in Let’s Get Fit), en vertelt de deelnemer wat hij of zij aan het doen is; soms onderbreekt iemand een gesprek om een soort commentaar of opmerking naar de camera te richten. Deze spreeksituatie houdt het midden tussen de vorige en volgende spreeksituatie. Er wordt tegen de camera gesproken, maar het gebeurt spontaner en in een minder gesloten omgeving dan bij een interview, dus is het taalgebruik doorgaans al wat meer naar de dialectische kant van het tussentaalcontinuüm te situeren. Ten slotte horen we de sprekers als ze op locatie zijn en tegen gesprekspartners spreken. De camera is als het ware een vlieg op de muur. Dit is de meest spontane spreeksituatie die we in deze programma’s aantreffen. De sprekers zijn zich nog steeds tot op zekere hoogte bewust van de


37

4 Methodologie

aanwezigheid van de camera’s, en ze spreken dus misschien niet zoals ze dat zouden doen in dezelfde situatie zonder camera. Van de vier genoemde spreeksituaties is dit hoe dan ook de meest natuurlijke. De vier genoemde spreeksituaties zijn niet volledig evenredig verdeeld over de tv-programma’s. In Boer zkt Vrouw zijn er ongeveer evenveel interviews als gesprekken met gesprekspartners; op locatie tegen de camera spreken komt slechts een viertal keer voor. In Komen Eten zitten het meeste interviews, met daarnaast ongeveer evenveel taaluitingen op locatie tegen de camera als tegen gesprekspartners. In Let’s Get Fit wordt het overgrote deel van de taaluitingen tegen gesprekspartners gesproken, met vrij weinig taaluitingen op locatie tegen de camera, en nog minder interviews. In Uit de Kast ten slotte worden bijna alle taaluitingen tegen gesprekspartners gesproken, met daarnaast een klein aantal interviews. De spreeksituaties worden in de transcriptie aangeduid in de linkerkolom, door middel van een afkorting tussen vishaken en een bijbehorende achtergrondkleur. Daarnaast wordt in Let’s GetFit ook nog de extra aanduiding “Flashback/op tv:” toegevoegd voor fragmenten die ofwel een flashback zijn (een herhaling van een eerder uitgezonden fragment, met een brede zwarte rand rond het beeld), ofwel op een andere manier “ingebed” worden (zoals filmpjes die van op het internet afgespeeld worden). Bij al deze fragmenten worden de ondertitels volledig gecursiveerd, om aan te duiden dat het om een “ingebed” fragment gaat. Naast de vier genoemde spreeksituaties kunnen we ook een onderscheid maken tussen gesprekken met verschillende gesprekspartners. Zo zijn er gesprekken tussen mensen die elkaar goed kennen (vrienden en familie) en tussen mensen die elkaar niet of amper kennen (zoals in de geselecteerde afleveringen van Boer zkt Vrouw en Komen Eten, waarin de deelnemers elkaar voor het eerst ontmoeten). Er zijn ook gesprekken tussen mensen met dezelfde geografische achtergrond (de deelnemers en hun omgeving), en mensen met een verschillende geografische achtergrond (de deelnemers onderling). Ten slotte zijn er ook gesprekken tussen mensen die op hetzelfde “gezagsniveau” staan (deelnemers onderling, deelnemers en hun familie en vrienden), en gesprekken tussen mensen op een verschillend “gezagsniveau” (deelnemers tegen de presentator of coach van het programma). Deze factoren kunnen het taalgebruik beïnvloeden, en de verzamelde data kunnen dus interessant studiemateriaal vormen voor onderzoek naar bijvoorbeeld taalaccommodatie.

4 Methodologie

38


4.2 Transcriptie Van het verzamelde materiaal werden twee transcripties gemaakt: een orthografische transcriptie van de gesproken taaluitingen, en een letterlijke transcriptie van de bijbehorende ondertitels. Deze transcripties werden in kolommen naast elkaar geplaatst zoals in het voorbeeld in tabel 2. In de eerste kolom vinden we telkens de spreker en de spreeksituatie, in de tweede kolom de transcriptie van de gesproken brontekst, en in de derde kolom de transcriptie van de ondertitels. Elke twee regels die tegelijk op het scherm komen, staan in dezelfde cel. Tabel 2 Voorbeeld transcriptie Spreker <spreeksituatie> Jurgen

Jurgens moeder Jurgen Jurgens moeder Jurgen Jurgen

Transcriptie

Ondertiteling

weette nog ma vroeger, dat ons pa [h]ier stond en da[t] gij ... vanachter stond ... ah ja.

Weet je nog, ma, vroeger, dat ons pa hier stond en jij vanachter ?

voor euh ... witloof op te leggen. ja en uw pa da[t] was ne securen hè.

Om witloof op te leggen. - En je pa was een secure, hè ?

ja hè. en die deed da[t] geiren ook hè. sinds de dood van mijn vader [h]eb ik natuurlijk een enorm moeilijke periode achter de rug gehad. één, ge moet [h]et verwerken, van [h]et verlies van uw vader, maar ook uw werkmakker, uwen beste vriend, eum ...

En die deed dat graag ook. Sinds de dood van mijn vader heb ik een enorm moeilijke periode achter de rug. Eén, je moet het verwerken, het verlies van je vader, maar ook je werkmakker, je beste vriend.

Elke transcriptie begint met een overzicht van de tussentaalkenmerken en de bijbehorende aanduidingen, de spreeksituaties en de bijbehorende aanduidingen, en een lijst van de sprekers in het fragment.

4.2.1 Transcriptiemethode Aangezien uitspraak van weinig belang is voor dit onderzoek, is een fonetische of fonemische transcriptie niet aangewezen. Het materiaal werd getranscribeerd op orthografische wijze, en dit zo nauwkeurig mogelijk en met enkele aanduidingen. Er werd geen bestaande transcriptiemethode gevolgd, maar een methode ontwikkeld volgens de specifieke noden van dit onderzoek. De zoektocht naar deze methode was vooral een afweging tussen het streefdoel een zo nauwkeurig mogelijke transcriptie te verkrijgen, en pragmatische overwegingen zoals haalbaarheid, overzichtelijkheid en relevantie voor het onderzoek.


39

4 Methodologie

Enkele conventies (met nummering zoals bijvoorbeeld B1) werden hierbij overgenomen uit het Protocol voor Orthografische Transcriptie (Van Eynde, 2003), dat gebruikt wordt als leidraad voor transcripties in het Corpus Gesproken Nederlands (CGN). 1. De nieuwe spelling wordt gebruikt. (B1) 2. Moeilijk verstaanbare stukken worden als ‘xxx’ getranscribeerd. (B2) 3. Aan het begin van een zin komt geen hoofdletter; eigennamen en titels van boeken e.d. krijgen wel een hoofdletter. (B3) 4. De gesproken taaluitingen worden woordelijk neergeschreven, inclusief taalfouten, versprekingen, valse starts, ... (D1) 5. Gereduceerde vormen (‘k, ‘t, ‘s, m’n, z’n, da’s, zo’n) worden ook zo getranscribeerd. (D2a) 6. Kleine

uitspraakverschillen

(invoegen

van

verbindingsklanken,

klankwegval,

of

klankverandering) worden niet getranscribeerd; /het leukenis/ wordt “het leuke is”, /ik vin/ word “ik vind”, /tracteur/ wordt “tractor”, /benejen/ wordt “beneden”. (D3a, D3b en D3c) 7. Getallen worden voluit geschreven (F1); getallen die deel uitmaken van een adres worden wel in cijfers geschreven. De codes die in het CGN gehanteerd worden, waarbij na bepaalde woorden een sterretje en een letter toegevoegd worden om bepaalde informatie in de transcriptie te coderen, zijn voor dit onderzoek minder nuttig en zouden de transcriptie onoverzichtelijk maken. Ook sprekergeluiden zoals lachen en hoesten werden niet getranscribeerd, omdat deze ook geen relevante data opleveren. Het gebruik van leestekens wijkt licht af van de voorschriften voor het CGN. Aan het einde van elke zin komt een punt, of een vraagteken als door intonatie aangeduid wordt dat het om een vraag gaat. Uitroeptekens worden niet gebruikt. Een liggend streepje wordt gebruikt om aan te duiden dat een woord of zin onderbroken wordt (zij het bij een valse start, waarna de spreker het woord of de zin al dan niet herneemt, of omdat de spreker onderbroken wordt om andere redenen). Een komma duidt op een korte pauze in het ritme van de zin, een beletselteken duidt op een langere, meer opvallende pauze. De precieze lengte van de pauzes werd niet aangeduid. Tussenwerpsels (zoals how, wi, en se) en substandaardtalige woorden (zoals bijvoorbeeld geiren ‘graag’ en algelijk ‘toch’) die niet in woordenboeken staan, werden opgeschreven zoals je ze hoort; er bestaat geen officiële standaard die we kunnen volgen. Taaluitingen in een andere taal dan het Nederlands worden getranscribeerd zonder speciale aanduiding in het geval van code-switching. De taaluitingen zijn ingebed in een context waarin verder één of meer variëteiten van het Nederlands gebruikt worden, en kunnen dus de talige omgeving beïnvloeden. Gesprekken die volledig in een andere taal dan het Nederlands gevoerd worden, zijn echter niet

4 Methodologie

40


relevant voor het onderzoek; in Boer zkt Vrouw werd een gesprek dat volledig in het Frans plaats vond niet getranscribeerd. In de transcriptie worden ook een aantal tussentaalkenmerken aangeduid, die hierna verder besproken worden. Fonologische tussentaalkenmerken (h-deletie en t-deletie) worden in grijze letters weergegeven, en de gedeleerde klank wordt tussen vierkante haken gezet, zoals in ‘[h]eb’ of ‘da[t]’. Morfo-syntactische tussentaalkenmerken worden onderlijnd met een brede zwarte lijn, behalve afwijkende werkwoordsvormen en gaan als hulpwerkwoord, die met een golvende lijn onderlijnd worden. Syntactische tussentaalkenmerken worden onderlijnd met een dubbele lijn. Deze aanduidingen gebruiken we zowel in de orthografische transcriptie van de gesproken taaluitingen, als in de letterlijke transcriptie van de ondertitels, voor zover ze daar van toepassing zijn. Op die manier zien we onmiddellijk waar tussentaalkenmerken overgenomen werden in de ondertitels. De genoemde aanduidingen worden toegepast aan de hand van stijlen in Microsoft Word. Op die manier zijn de transcripties snel doorzoekbaar; via deze stijlen kunnen bijvoorbeeld alle instanties van een soort tussentaalkenmerk geselecteerd worden.


41

4 Methodologie

4.2.2 Kenmerken van tussentaal Voor dit onderzoek hebben we een lijst opgesteld van een aantal kenmerken die enerzijds vaak genoemd worden als typisch voor tussentaal, en die anderzijds voldoende vaak voorkomen in de verzamelde data. Bij het selecteren van de tussentaalkenmerken zijn we dus zowel top-down als bottom-up te werk gegaan. In eerste instantie hebben we ons gebaseerd op Goossens (2000), Taeldeman (2008) en Van Hoof en Vandekerckhove (2013). Deze preliminaire lijst met tussentaalkenmerken hebben we vervolgens getoetst aan de verzamelde data, om na te gaan of ze er wel in voor kwamen. Bovendien hebben we ook een aantal naslagwerken gebruikt (cfr. infra) om de status van bepaalde tussentaalkenmerken nader te bepalen. Op deze manier werden zeventien tussentaalkenmerken bekomen, onder te verdelen in fonologische, morfo-syntactische en lexicale kenmerken. De geselecteerde tussentaalkenmerken worden in wat volgt beknopt toegelicht, en vergezeld van voorbeelden uit de transcripties. De legende van de kenmerken met hun aanduidingen is telkens terug te vinden aan het begin van elke transcriptie (tabel 3).

Tabel 3 Legende van de tussentaalkenmerken en hun aanduidingen in de transcriptie Fonologische kenmerken Morfosyntactische kenmerken

Lexicale kenmerken

4 Methodologie

[t] [h] gij, uw hebde ‘k ik boekske hoe dat mijnen voor nooit niet ’t school iets nieuw m’n eigen ik zien gaan hè schoon

t-deletie h-deletie gij-systeem clitische vormen van persoonlijke voornaamwoorden pronominale subjectver(drie)dubbeling diminuering op -ke redundant dat adnominale flexie voor te of van te in plaats van om te dubbele negatie overbodige of verkeerde lidwoorden partitieve genitief zonder buigings-s reflexivumconstructie met eigen afwijkende werkwoordsvormen gaan in plaats van zullen tussenwerpsels tussentalige woord(groep)en en uitdrukkingen

42


4.2.2.1 Fonologische kenmerken van tussentaal Twee van de meest genoemde fonologische kenmerken van tussentaal, t-deletie en h-deletie, worden niet door iedereen als typisch tussentalig beschouwd. Zo wijzen De Caluwe, Delarue, Ghyselen en Lybaert (2013, p. 4) op het voorkomen van t-deletie en h-deletie in alle informele gesproken variëteiten van het Nederlands in Vlaanderen, waardoor we dit dus eerder kenmerken van informele gesproken taal kunnen noemen dan typisch tussentalig. Voor de volledigheid, en om een vertegenwoordiging van de drie belangrijkste categorieën te verzekeren, nemen we deze twee kenmerken toch op in de lijst. Andere vaak genoemde fonologische tussentaalkenmerken, zoals progressieve in plaats van regressieve assimilatie, verbindingsklanken en syncope, nemen we niet op in deze lijst. Het ligt namelijk voor de hand dat deze kenmerken zelden of niet zullen overgenomen worden in de ondertiteling, waardoor deze gegevens geen nuttige informatie opleveren voor dit onderzoek. Daarom volstaat de analyse van de twee genoemde vaak voorkomende fonologische tussentaalkenmerken, die deze aanname zullen bevestigen.

(1) T-deletie In de standaardtaal wordt de eind-t, vooral in een aantal korte functiewoorden zoals niet, wat en dat, maar ook in andere woorden, altijd uitgesproken. In tussentaal (of andere informele variëteiten, cfr. supra) wordt deze eind-t in bepaalde fonologische contexten weggelaten. Dit noemt men t-deletie, of meer specifiek t-apocope (zie voorbeeld 1 en 2). (1)

Is da[t] nodig?

(2)

‘t Is nu da[t] ‘t moe[t] gebeuren.

(2) H-deletie De h aan het begin van een woord (of soms zelfs midden in een woord, bijvoorbeeld in samenstellingen zoals boterham) wordt in de standaardtaal normaal gezien altijd uitgesproken, maar in tussentaal (of andere informele variëteiten, cfr. supra) valt ze vaak weg; dit noemt men h-deletie, of meer specifiek h-procope (zie voorbeeld 3 tot en met 5). (3)

Ik geniet [h]eel [h]ard van ’t leven.

(4)

Ik [h]eb twee zonen.

(5)

En nu moe[t] je vol[h]ouden hè man.


43

4 Methodologie

4.2.2.2 Morfo-syntactische kenmerken van tussentaal Voor het oplijsten van de morfo-syntactische tussentaalkenmerken werden naast de eerder genoemde bronnen ook een aantal naslagwerken gebruikt ter controle van de niet-standaardtalige status ervan, namelijk de Elektronische Algemene Nederlandse Spraakkunst (E-ANS, http://ans.ruhosting.nl/e-ans), Taaladvies.net van de Nederlandse Taalunie (http://taaladvies.net), de Taaladviesdienst van Onze Taal (https://onzetaal.nl/taaladvies), VRT-Taalnet (http://www.vrt.be/taal) en de Taaltelefoon van de Vlaamse overheid (http://taaltelefoon.be). Bij conflicten tussen deze naslagwerken volgen we de EANS. (3) Het gij-systeem De subjectsvorm, objectsvorm en bezitsvorm van het persoonlijk voornaamwoord van de tweede persoon enkelvoud zijn in de standaardtaal respectievelijk jij/je, jou/je en jouw. In de tussentaal wordt dat vaak gij/ge, u en uw (zie voorbeeld 6 tot en met 9 respectievelijk). Ook het reflexieve voornaamwoord je wordt in tussentaal u (zie voorbeeld 10). Deze vorm vinden we ook terug in de Brabantse en Oost-Vlaamse dialecten, terwijl in de westelijke West-Vlaamse dialecten en de Limburgse dialecten vormen gebruikt worden die dichter aanleunen bij de standaardtalige vormen. Toch vinden we het tussentalige gij-systeem ook terug in de tussentaal van West-Vlaamse en Limburgse tussentaalsprekers, mogelijk onder invloed van Brabantse sturing, maar eventueel ook onder invloed van de archaïsche Belgisch-Nederlandse schrijftaal (Taeldeman, 2008, p. 34). (6)

Zeg gij [h]ebt melkkoeien?

(7)

Vindt ge ’t erg?

(8)

Wij komen u motiveren.

(9)

Doet uw best.

(10) Ge moet [h]et u gemakkelijk maken.

(4) Clitische vormen van persoonlijke voornaamwoorden Bij inversie van het persoonlijke voornaamwoord van de tweede persoon enkelvoud (en soms meervoud) vindt in tussentaal vaak enclise plaats, waarbij het voornaamwoord wordt uitgesproken als was het een deel van het voorgaande woord. Dat resulteert in de clitische vormen -de en -te (zie voorbeeld 11 en 12 respectievelijk). Ook het persoonlijke voornaamwoord van de eerste persoon meervoud kan in enclise -me worden (voorbeeld 13). (11) En wat doede dan precies? (12) Drinkte zelf veel melk? (13) Dan game dat doen hè.

4 Methodologie

44


(5) Pronominale subjectver(drie)dubbeling De clitische vormen -de en -te kunnen geredupliceerd worden tot -de gij en -te gij (zie voorbeeld 14 en 15 respectievelijk). Maar ook in de eerste en derde persoon enkelvoud en meervoud kan subjectverdubbeling of zelfs subjectverdriedubbeling plaatsvinden (zie voorbeeld 16 tot en met 19). Dit lijkt, in tegenstelling tot veel andere tussentaalkenmerken, een kenmerk te zijn dat zijn afkomst in de Oost-Vlaamse dialecten vindt (Taeldeman, 2008, p. 35). (14) [H]ebde gij zonen euh? (15) Welke streek van Frankrijk zitte gij ergens juist? (16) Elke avond ga ‘k ik euh, in mijn kweekcellen naar ‘t witloof gaan kijken. (17) Maar ‘k ken ‘k ik nu ook mijn Frans nog nie[t] [h]onderd procent. (18) Me zijn me [h]ier nog maar juist. (19) Da[t] zal ze zij wel gewoon worden ze.

(6) Diminuering op -ke In tussentaal wordt vaak het diminutiefsuffix -ke gebruikt (of de allomorfe suffixen -eke en -ske), in plaats van het standaardtalige suffix -je (zie voorbeeld 20 tot en met 23). Dit suffix vinden we ook terug in Oost-Vlaamse, Brabantse en Limburgse dialecten, terwijl in West-Vlaamse dialecten suffixen verwant aan -je vaker voorkomen. Toch komt ook in tussentaal gesproken door West-Vlaamse taalgebruikers het diminutiefsuffix -ke steeds vaker voor, wat te wijten kan zijn aan Brabantse expansie, maar ook aan een exogenisme als poging tot het vermijden van endogene taalvormen die als “fout” ervaren worden (Taeldeman, 2008, p. 32). In ieder geval wordt dit kenmerk meer en meer als typisch tussentalig ervaren. (20) Da’s elke morgen mijn literke melk. (21) Ik verzorg die biggekes heel graag. (22) Schatteke. (23) Moet ge zo’n dingske pakken.


45

4 Methodologie

(7) Redundant dat Een

aantal

onderschikkende

woorden

(in

oorsprong

vraagwoorden,

voegwoorden

of

voornaamwoordelijke bijwoorden) kunnen in tussentaal gevolgd worden door de expletieve complementeerder dat, die de overgang naar de bijzin versterkt (zie voorbeeld 24 en 25). Dit tussentaalkenmerk heeft in alle regio’s een stabiele positie veroverd in de tussentaal (Taeldeman, 2008, p. 36).

(24) Plus eau de cologne is ook niet echt euh iets wat dat ge gewoon dagelijks draagt vind ik. (25) En ’t probleem is terwijl dat uwe lever uw alcohol aan ’t afbreken is [...]

(8) Adnominale flexie Wanneer een aantal woordsoorten attributief (of gesubstantiveerd, zoals in voorbeeld 26) gebruikt worden, kunnen ze in tussentaal een niet-standaardtalige verbuigingsuitgang krijgen, of kan net een verbuigingsuitgang wegvallen die er in het Standaardnederlands wel is (zoals in voorbeeld 27). Het gaat met name om lidwoorden (voorbeeld 26, 27, 28 en 33), adjectieven (voorbeeld 26), sommige telwoorden (voorbeeld 31, 32 en 33), en sommige voornaamwoorden (aanwijzende, bezittelijke, onbepaalde; zie voorbeeld 27, en 29 tot en met 33). Dit tussentaalkenmerk is aanwezig in zowat alle regionale tussentaalvariëteiten (Taeldeman, 2008, p. 33). (26) Ja [h]ij is nu wel nen braven hè, maar nen stille. (27) Ik ga ons valies inladen. (28) Langs den anderen kant ... (29) ’t Slorpt al zijnen tijd op. (30) Ik drink elken dag een liter melk. (31) [...] nog ene extra liter water [...] (32) ‘k [H]eb genen adem. (33) [...] van den eersten dag.

4 Methodologie

46


(9) Voor te of van te in plaats van om te In het Standaardnederlands worden enkele types van beknopte bijzinnen verplicht (finale bijzinnen, resultatieve bijzinnen en conditionele bijzinnen) of facultatief (als subject of direct object, of als nabepaling bij een substantief) ingeleid door om. Verplicht om wordt in veel Vlaamse dialecten vaak vervangen door voor (voorbeeld 34 en 35); facultatief om wordt dan weer vaker vervangen door van (voorbeeld 36), of in mindere mate door voor (Taeldeman, 2008, p. 38). (34) Ik [h]eb heel veel zin voor te lopen maar [...] (35) ’t Is nooit de moment voor ziek te worden [...] (36) ‘k Ben echt content van [h]em zo te zien.

(10) Dubbele negatie De dubbele negatie komt in heel Vlaanderen voor; er lijkt niet meteen een Brabantse of andere specifieke regionale oorsprong of sturing voor te zijn. In bepaalde gebieden vinden we ook driedubbele en heel zelden vierdubbele negaties, maar in onze data troffen we enkel dubbele negaties aan (zie voorbeeld 37 tot en met 39). (37) [...] en da’s nie[t] altijd gemakkelijk in de familie ook nie[t] [...] (38) Je zijt nooit niets zeker in ’t leven. (39) ‘k [H]eb geen koorts nie[t] meer [...]

(11) Overbodige of verkeerde lidwoorden Sommige substantieven krijgen in tussentaal een overbodig of verkeerd lidwoord (zie voorbeeld 40 tot en met 42). Ook voornamen kunnen een lidwoord krijgen (voorbeeld 43). (40) Vanaf dat [h]em met de carnaval begonnen is hè [...] (41) [...] da[t] was van ’t school. (42) ’t Is nooit de moment voor ziek te worden [...] (43) De Willy.


47

4 Methodologie

(12) Partitieve genitief zonder buigings-s Bij partitieve genitieven (een woord van hoeveelheid zoals iets/wat/niets/veel/... + adjectief) krijgt het adjectief een buigings-s (E-ANS, 6.4.2.1.1). In tussentaal valt deze buigings-s vaak weg (Prieels, 2013, p. 39), zoals in voorbeeld 44 en 45. (44) [...] da’s iets uniek ja. (45) Dan eten we iets makkelijk [...]

(13) Reflexivumconstructie met eigen De persoonlijke of wederkerende voornaamwoorden eindigend op -zelf (mezelf, jezelf, ...), of soms zelfs wederkerende voornaamwoorden zonder -zelf, kunnen in tussentaal vervangen worden door een bezittelijk voornaamwoord (in de tweede persoon vaak de gij-vormen) + eigen (Plevoets, 2008, p. 33), zoals in voorbeeld 46 en 47. De Dikke Van Dale Online (2013) bestempelt deze vormen als “volkstaal”. (46) Als ik m’n eigen inspan, begin ik direct te zweten. (47) Nu [...] [h]eb ‘k da[t] toegegeven aan mijn eigen [...]

(14) Afwijkende werkwoordsvormen In onder meer de imperatief (voorbeeld 48) of de eerste en soms tweede persoon enkelvoud presens (voorbeeld 49 tot en met 51) vinden we in tussentaal een aantal werkwoordsvormen die afwijken van de standaardtalige vervoeging. Onder andere Zenner et al. (2009, p. 30), Prieels (2013, p. 39) en Plevoets (2013, p. 192) beschouwen dit als een tussentaalkenmerk. Daarnaast wordt ook de derde persoon enkelvoud presens zonder -t als afwijkende werkwoordsvorm genoemd, maar wij hebben dit onder het fonologische kenmerk t-deletie gerekend. (48) Doet uw best. (49) Als ik zevenenveertig jaar ware, dan zijn ‘k naar Frankrijk gekomen. (50) ’t Is nu nie[t] da[t] ‘k [h]ier staan te springen, ik bedoel ... (51) Gij zij[t] mijne redder.

4 Methodologie

48


(15) Gaan in plaats van zullen Gaan als hulpwerkwoord met futurale betekenis kan in vier situaties gebruikt worden: een inchoatief aspect (‘beginnen te’), de (heel) nabije toekomst, bij een verplaatsing, en om intentie uit te drukken (Taeldeman, 2008, p. 39) en Taaladvies.net, ‘Gaan / zullen (algemeen)’). In puur futurale betekenis moet het hulpwerkwoord zullen gebruikt worden, maar in tussentaal wordt dat vaak vervangen door gaan. De E-ANS voegt hieraan toe dat gaan als hulpwerkwoord niet verbonden kan worden aan “hebben, zijn, gaan (inclusief afleidingen en samenstellingen), een hulpwerkwoord van modaliteit, (be)horen, dienen en durven” (E-ANS, 18.5.4.3.iii.4a). Taaladvies.net sluit zich daar maar gedeeltelijk bij aan, en stelt dat de combinatie van gaan met hebben, zijn, kunnen, mogen, moeten, willen en durven wel degelijk tot de Belgische standaardtaal behoort, zij het vooral in de spreektaal (Taaladvies.net, ‘Gaan / zullen (algemeen)’). Ook de Taaltelefoon rekent deze combinaties tot de Belgische (spreektalige) standaardtaal (Taaltelefoon, ‘gaan / zullen’). We volgen hierbij de E-ANS; deze instanties van het gebruik van gaan hebben we dus ook opgenomen in de data. De volgende voorbeelden illustreren het gebruik van gaan + gaan (voorbeeld 52 en 53), gaan + hebben (voorbeeld 53), gaan + zijn (voorbeeld 54), gaan + modaal hulpwerkwoord (voorbeeld 55 en 56), en gaan met puur futurale betekenis (voorbeeld 57 en 58). (52) Elke avond ga ‘k ik euh, in mijn kweekcellen naar ‘t witloof gaan kijken [...] (53) Dus binnen een maand euh binnen een week of vier gaan we hele schone aardbeien gaan [h]ebben. (54) Da[t] gaa[t] super zijn hè. (55) ‘k Ga ze al kunnen in ‘t werk steken hè. (56) Want anders gade ‘t ook moeten vertalen. (57) ‘k Hoop absoluut nie[t] dat da[t] voor mij gaa[t] staan. (58) Hoe denk je dat [h]ij gaat reageren als je ’t vertelt?


49

4 Methodologie

4.2.2.3 Lexicale kenmerken van tussentaal Deze categorie is zeer uitgebreid, zeker wat woorden en uitdrukkingen betreft. Om de status van bepaalde lexicale elementen te controleren hebben we een aantal naslagwerken gebruikt. Om te beginnen werden drie woordenboeken geraadpleegd, te weten de Dikke Van Dale Online (2013), Van Dale Online hedendaags Nederlands (2013), en het Prisma Handwoordenboek Nederlands (2014). In zowel de Dikke Van Dale Online als Van Dale Online hedendaags Nederlands krijgen bepaalde lemma’s één of meer labels over de gebruikswaarde (zoals regionale spreiding en stijlniveau) van het lemma (figuur 7 en figuur 8). In de Dikke Van Dale Online vinden we bijvoorbeeld labels als “Belgisch-Nederlands” “niet algemeen”, “spreektaal”, “informeel”, “volkstaal”, “archaïsch”, “verouderd”, en “gewestelijk”. In Van Dale Online hedendaags Nederlands staan labels als “België”, “informeel”, “niet algemeen”, “in België informeel” en “archaïsch”. In beide woordenboeken staat (of staan) bij elk lemma de woordsoort(en), waarmee we onder andere tussenwerpsels kunnen selecteren.

Figuur 7 Labels in de Dikke Van Dale Online (Dikke Van Dale - artikelvenster, 2014)

Figuur 8 Labels in Van Dale Online hedendaags Nederlands (Nederlands - artikelvenster, 2014)

4 Methodologie

50


Opvallend is dat in de twee woordenboeken van Van Dale typisch Belgische woorden vaak als dusdanig gelabeld worden, terwijl typisch Noord-Nederlandse woorden vaak geen speciaal label krijgen (zie bijvoorbeeld de lemma’s gossie, nou, hartstikke, poepen, ouwehoeren, jatten, plee, gein en talrijke andere). Alleen in de Dikke Van Dale Online krijgen typisch Noord-Nederlandse woorden in zeldzame gevallen het label “Nederlands”. Op deze eenzijdige beschrijving van het Nederlands komt al lang kritiek (Devos, 2013); ze strookt namelijk niet met de realiteit, en kan ervaren worden als een stiefmoederlijke behandeling van het Belgisch-Nederlands. In 2009 werd de nieuwe uitgave van het Prisma Handwoordenboek Nederlands het eerste woordenboek waarin zowel Noord-Nederlandse als Belgisch-Nederlandse woorden respectievelijk het label “NN” en “BN” krijgen. In het Prisma Handwoordenboek Nederlands (2014) vinden we onder andere de labels “NN” (“Nederlands Nederlands”), “BN” (“Belgisch Nederlands”), “vooral NN” (voor woorden die oorspronkelijk Noord-Nederlands zijn maar nu ook in België (passief) gekend zijn), “vooral BN” (het omgekeerde), “BN ook” (wanneer de Noord-Nederlandse variant ook in België gekend is), “spreektaal”, “vero” (verouderd), “arch” (archaïsch), “inf” (informeel), “jeugdtaal”, “schertsend”, en zelfs “dial” (dialect), hoewel we dat laatste label geen enkele keer hebben aangetroffen bij de woorden uit onze transcripties. Van Dale kondigde reeds aan om in zijn volgende uitgave ook Belgische, Nederlandse en Surinaamse woorden op een gelijkaardige manier aan te duiden (Debackere, 2009). Aangezien een aantal dialectische woorden en uitdrukkingen niet terug te vinden zijn in de klassieke woordenboeken, werd ook het Vlaams woordenboek (http://vlaamswoordenboek.be) gebruikt. De woorden en uitdrukkingen op deze onofficiële website “zijn goed ingeburgerd in Vlaanderen, maar worden niet als Nederlandse standaardtaal aanvaard” (Vlaams woordenboek, z.d.). Geregistreerde gebruikers kunnen lemma’s toevoegen en aanpassen; het is dus een naslagwerk dat opgesteld is door Vlaamse taalgebruikers zelf. Daarbij beroepen ze zich op hun taalgevoel, maar citeren ze ook naslagwerken zoals woordenboeken van Van Dale en het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT, http://gtb.inl.nl). Naast de genoemde woordenboeken vonden we ook informatie over een aantal lexicale verschijnselen terug op de websites van de Taaltelefoon van de Vlaamse overheid (http://taaltelefoon.be), Taaladvies.net

van

de

Nederlandse

Taalunie

(http://taaladvies.net),

VRT-Taalnet

(http://www.vrt.be/taal) en de Taaladviesdienst van Onze Taal (https://onzetaal.nl/taaladvies).


51

4 Methodologie

(16) Tussenwerpsels In de transcripties kwamen zeer veel verschillende tussenwerpsels voor, dus hebben we er een aantal typische of veel voorkomende uit geselecteerd. Woorden waarbij het niet altijd duidelijk was in welke functie of als welke woordsoort ze gebruikt werden (zoals eigenlijk, ja, en nee), en tussenwerpsels die niet specifiek tussentalig maar algemeen spreektalig zijn (zoals hè of hé) lieten we achterwege. Ook tussenwerpsels die duidelijk meer dialectisch dan tussentalig zijn (wat ook blijkt uit de context), zoals maar vent toch en how werden niet in de lijst opgenomen. In bijlage 4 worden alle opgenomen tussenwerpsels opgelijst, met daarbij gegevens over hun status en verspreiding. (17) Tussentalige woord(groep)en en uitdrukkingen In deze categorie zijn voornamelijk inhoudswoorden zoals substantieven en adjectieven opgenomen, die onomasiologische alternatieven vormen voor de standaardtalige varianten. Daarnaast nemen we ook enkele uitdrukkingen op, en tot slot bevat deze categorie ook een aantal onomasiologische alternatieven voor voegwoorden en andere woordsoorten. In die gevallen wordt niets veranderd aan de grammatica of morfologie, dus rekenen we deze elementen tot de lexicale afwijkingen. In sommige gevallen krijgt het woord of de uitdrukking geen speciale vermelding in één of meerdere woordenboeken, maar blijkt uit het Vlaams woordenboek dat het toch om een typisch Vlaams element gaat (al dan niet met een betekenisverschil of nuance); deze woorden en uitdrukkingen zijn dan ook opgenomen in de lijst. In bijlage 4 worden alle opgenomen tussentalige woord(groep)en en uitdrukkingen opgelijst, met daarbij gegevens over hun status en verspreiding.

4 Methodologie

52


4.3 Analyse: werkwijze De transcripties die we volgens de bovenstaande methode verkregen, worden aan een onderzoek in detail onderworpen. Dit onderzoek is veeleer kwalitatief van aard; we bekijken een aantal uiteenlopende kenmerken, en de ingrepen die erop toegepast worden in verschillende situaties. Om een beter beeld te geven van de ondertitelingspraktijk worden soms wel enkele aantallen opgesomd bij elementen die meer dan één keer voorkomen in de data, maar om een kwantitatieve studie met bruikbaar cijfermateriaal te verkrijgen zou het corpus gevarieerder en uitgebreider moeten zijn, en zouden de variabelen concreter geoperationaliseerd moeten zijn (zoals in het onderzoek van Plevoets, 2008 en Buyck, 2010). Dit onderzoek wordt iets meer in de diepte gevoerd, en is ook specifieker op tussentaal gericht. Aanpassingen die voor alle taalvariëteiten gelden (zoals inkorten) worden ook opgesomd, maar we letten vooral op zaken die van toepassing (kunnen) zijn op tussentaal, en gaan daar dan ook dieper op in. Fragmenten die twee keer uitgezonden worden (zoals flashforwards of flashbacks) worden in onze data telkens op dezelfde manier ondertiteld, zij het met een licht verschillende segmentering of spotting, omdat flashforwards vaak ingekort zijn in vergelijking met het eigenlijke fragment. Deze fragmenten tellen dus maar één keer mee in de analyse; het dubbele fragment wordt in de analyse doorgestreept om dit aan te duiden. Dit is het geval voor één fragment in Komen Eten en drie fragmenten in Uit de Kast, waarin één fragment zelfs drie keer herhaald werd (waarvan er dus twee doorgestreept zijn). Ook gesprekken die volledig in een andere taal gevoerd worden, tellen niet mee in de analyse. In Boer zkt Vrouw vindt een gesprek volledig in het Frans plaats, dus dit fragment werd in de transcripties doorgestreept. Fragmenten zonder ondertiteling worden ook niet geanalyseerd, omdat we hierbij geen ondertiteling hebben om de gesproken brontekst mee te vergelijken; ook deze fragmenten zijn in de transcripties doorgestreept. In de transcripties worden alle aangetroffen tussentaalkenmerken geteld. Per kenmerk wordt bijgehouden hoe vaak het element weggelaten, vervangen of behouden wordt. Wanneer sprekers in herhaling vallen (hetzij door een valse start, hetzij om iets te benadrukken of verduidelijken), wordt het twee keer uitgesproken element maar één keer meegeteld, omdat het aantal “weggelaten” elementen anders een verkeerd beeld zou geven van de ondertitelingspraktijk. Deze gegevens zijn te raadplegen in de frequentietabellen in bijlage 5. Die cijfers geven echter nog geen afdoende duidelijk beeld over het waarom van deze beslissingen, dus bekijken we vervolgens de specifieke context van de elementen. Daarbij leggen we waar mogelijk de link naar het ondertitelingsbeleid van de commerciële omroepen zoals beschreven in 3.3.2.


53

4 Methodologie

5 Data en analyse In dit hoofdstuk bekijken we hoe vaak de besproken tussentalige elementen voorkomen in de data, op welke manieren ze ondertiteld zijn, of deze ondertiteling consistent is en wat telkens de mogelijke verklaringen zijn voor de ondertitelingswijze. Slechts enkele fragmenten in de vier afleveringen werden niet ondertiteld; in 5.1 overlopen we welke fragmenten dit zijn, en waarom ze niet ondertiteld werden. In 5.2 volgt een overzicht van de aangetroffen ingrepen, met telkens een aantal voorbeelden. Daarna presenteren we de eigenlijke data. In 5.3 overlopen we een aantal spreektalige elementen, die in zowat alle informele gesproken variëteiten voorkomen, en sommige zelfs in formele gesproken taal; deze elementen zijn niet specifiek tussentalig, maar kunnen toch nuttige bijkomende informatie bieden over de ondertitelingswijze van tussentaal. Daarna volgt in 5.4 een overzicht van de tussentalige elementen (volgens de selectie opgesomd in 4.2.2), waarbij we een overzicht geven van hoe vaak de elementen voorkomen en op welke (verschillende) manieren ze ondertiteld worden. Ten slotte troffen we ook nog heel wat elementen aan die aangepast werden in de ondertiteling hoewel ze standaardtalig zijn. Een aantal van deze standaardtalige elementen bespreken we in 5.5.

5.1 Niet ondertiteld In alle vier de afleveringen komen fragmenten voor die niet ondertiteld worden.1 Dat komt in drie verschillende situaties voor. Ten eerste wordt de presentator in de voice-over niet ondertiteld (“Presentator ” in de transcripties). Dat komt overeen met de richtlijnen van VTM (zie 3.3.2). Ook Katrien Ost, ondertitelaar en client manager voor VIER en VIJF bij het ondertitelingsbedrijf BTI Studios, bevestigt dat dit een richtlijn is die ze meekreeg voor het programma Komen Eten (K. Ost, persoonlijke communicatie, 5 augustus 2013). Sinds september 2013 moet de voice-over in Komen Eten echter wel gesloten ondertiteld worden, volgens andere richtlijnen dan die voor open ondertiteling. Dat is wellicht een gevolg van het decreet dat bepaalt dat ook de commerciële omroepen bepaalde percentages ondertiteling moeten behalen (Debacker, 2012). In Let’s Get Fit komt een enkele uitzondering op deze regel voor. Een fragment waarbij de presentator in de voice-over te horen is, wordt daar wel ondertiteld (00:34-00:37, p. 61 in de transcriptie). Het gaat namelijk over een flashback, waarbij een deelnemer van het programma op tv naar een vorige aflevering kijkt. Flashbacks worden integraal ondertiteld, ongeacht de spreker of spreeksituatie. Een tweede situatie die systematisch niet ondertiteld wordt, is wanneer de presentator rechtstreeks in de camera spreekt (“Presentator ” in de transcripties). Ook dit komt overeen met de richtlijnen

1

Het gaat hierbij over fragmenten die integraal niet ondertiteld zijn. Wanneer binnen een ondertiteld fragment een woord of zinnetje niet ondertiteld wordt, beschouwen we dit als weglating (zie 5.2.2).

5 Data en analyse

54


van VTM. Voor het programma Komen Eten van VIER kreeg Ost de instructie om alles te ondertitelen behalve de voice-overs, dus zou de presentator hier in principe wel ondertiteld worden als hij tegen de camera spreekt (K. Ost, persoonlijke communicatie, 5 augustus 2013). Die situatie komt echter niet voor, omdat presentator Iwein Segers enkel via de voice-over te horen is, en nooit in beeld komt. In alle vier de programma’s wordt de presentator wel consequent ondertiteld wanneer zij in gesprek is met deelnemers of andere personen (“Presentator ” in de transcripties). Ook dit is in overeenkomst met de richtlijnen van VTM en VIER. Het niet ondertitelen van de presentator (zowel in de voice-over als wanneer zij tegen de camera spreekt) is volgens de richtlijnen van VTM niet nodig, wellicht omdat de presentator in die situaties standaardtaal hoort te spreken en dus voldoende verstaanbaar én begrijpelijk is. Onze data bevestigen dit; de geluidskwaliteit van deze fragmenten is goed verzorgd, en de enige substandaardtalige elementen die we in deze situaties opmerken, zijn enkele gevallen van h-deletie. Een derde situatie die niet ondertiteld werd, komt in onze data slechts één keer voor en heeft met andere factoren te maken. In Boer zkt Vrouw komt een fragment voor (15:24 tot 15:33, pp. 38-39 in de transcriptie) dat het beste omschreven kan worden als een “sfeerbeeld”. De deelnemers ontmoeten elkaar, schudden elkaar de hand en stellen zichzelf voor. Tijdens dit fragment horen we muziek die ongeveer even luid klinkt als de sprekende deelnemers, wat het voor de kijker duidelijk maakt dat het niet belangrijk is wat de deelnemers op dit moment zeggen. Wellicht is dit ook de reden waarom het fragment niet ondertiteld is. Wat betreft de ondertitelingsfrequentie zijn er in onze data dus geen verschillen met het ondertitelingsbeleid. Of dit ook het geval is voor de ondertitelingswijze, komt aan bod in wat volgt.


55

5 Data en analyse

5.2 Aangetroffen ingrepen 5.2.1 Invoeging In de ondertiteling wordt soms informatie toegevoegd die niet aanwezig is in de brontekst. Het gaat hierbij vaak om woorden die nodig zijn om de zin grammaticaal te maken, zoals het toevoegen van een onderwerp (voorbeeld 59) of een andere verbetering (voorbeeld 60). Een enkele keer wordt er zelfs een tussenwerpsel ingevoegd (voorbeeld 61). (59) als ge ’s avonds in [h]uis komt ... en kunt

Als je ’s avonds in huis komt en je kan

een beetje Vlaams klappen, zijt da[t] Vlaams gewend. wat Vlaams klappen. Dat ben je gewend. (60) van jongs af aan euh, droomde ik al van om boer te worden, en ...

Van jongs af aan droomde ik er al van boer te worden.

(61) dus da’s efkes van, oei ...

dus dat is zo even van: Oei...

5.2.2 Weglating In de transcripties worden een aantal woorden of woordgroepen weggelaten, om verschillende redenen. Een taalexterne reden is bijvoorbeeld dat de uiting onverstaanbaar is. Ook als een spreker tegelijk met een andere spreker aan het woord is, wordt vaak gekozen om de meest duidelijke uiting te ondertitelen en de andere uiting achterwege te laten. Een aantal spreektalige elementen die weggelaten kunnen worden, zijn bijvoorbeeld de tussenwerpsels euh en eum (cfr. infra), valse starts (zinnen die niet afgemaakt worden), herhalingen (ter benadrukking, of na een valse start), en aansprekingen (zoals jongen, maar ook de voornaam). Een heel aantal partikels, stopwoorden en tussenwerpsels worden soms weggelaten, zowel op zinsdeelniveau, op zinsniveau als op tekstniveau (bijvoorbeeld toch, wel, dus, maar, dan, ook, eens, gewoon, zeker, nu, natuurlijk, ja, hè, allez, zo, ze, ...). Ook bijwoordelijke bepalingen (zoals een beetje, wat, heel, meer, echt, ...) worden soms weggelaten, zeker bij opeenstapeling. Opvallend is dat vaak de woorden ja en nee niet ondertiteld worden, of ze nu gebruikt worden als tussenwerpsel, als teken dat een spreker aan het luisteren is, of om een bevestiging/instemming of weigering te signaleren.

5.2.3 Vervanging Een groot aantal ingrepen bestaat uit vervangingen, waarbij één woord of woordgroep vervangen wordt door een ander(e). Zo kunnen volle voor doffe vormen gewisseld worden en omgekeerd (cfr.

5 Data en analyse

56


infra), of wordt bijvoorbeeld de woordvolgorde of zinsstructuur aangepast. Enkele stopwoorden en tussenwerpsels zoals ze en efkes worden vaak vervangen door respectievelijk hoor en even(tjes).

5.2.4 Behouden Soms worden elementen ook gewoon behouden in de ondertiteling, ook als het om niet-standaardtalige elementen gaat; dit komt echter minder vaak voor dan vervanging of weglating. In de bespreking van spreektalige en tussentalige elementen zal blijken welke soort elementen het vaakste behouden wordt. 5.2.4.1 Cursivering Wanneer bepaalde (voornamelijk lexicale) elementen behouden worden in de ondertiteling, worden ze vaak gecursiveerd; ook in andere situaties wordt echter gebruik gemaakt van cursivering. Ondertitelaar Katrien Ost somt vier redenen op voor het cursiveren van ondertitels, en verduidelijkt die met enkele voorbeelden (K. Ost, persoonlijke communicatie, 5 augustus 2013). Ten eerste worden woorden die in een verkeerde context gebruikt worden gecursiveerd, zelfs als ze niet verkeerd gespeld zijn (voorbeeld 62). Ten tweede worden verkeerd uitgesproken woorden gecursiveerd, wanneer die genoeg opvallen of wanneer mensen erop terugkomen (voorbeeld 63). Ten derde worden dialectische en gewestelijke woorden en uitdrukkingen gecursiveerd (voorbeeld 64), en ten vierde worden korte anderstalige uitdrukkingen die (om welke reden dan ook) behouden worden, ook gecursiveerd (voorbeeld 65). (62) Ik heb een gasfornuis. Zo’n moderne introductieplaat, dat moet ik niet hebben. (63) Dat is de schuld van mijn libidos. Met die balsamicumazijn was dat mooi afgewerkt. (64) Versche geirnoals. (65) Ça va. That’s it.

Deze vier gebruikswijzes van cursivering vinden we inderdaad terug in onze data. Daarnaast treffen we echter nog meer functies aan die cursivering kan dienen. In Boer zkt Vrouw wordt een fragment gecursiveerd ondertiteld om aan te geven dat de tekst gezongen wordt (voorbeeld 66). In Let’s Get Fit zien we enkele flashbacks, maar ook filmpjes die van op het internet afgespeeld worden; de ondertitels van deze fragmenten worden volledig gecursiveerd. Daarnaast wordt ook een uitroep gecursiveerd, mogelijk om aan te tonen dat dit geen bestaand woord is in de standaardtaal (voorbeeld 67). Ten slotte worden ook namen van tv-programma’s (zoals Let’s Get Fit) en winkels (zoals GB) gecursiveerd. (66) (zingt) zonder jou.

Zonder jou.

(zingt) mij binden bij mijn vrienden.

Niets kan mij binden bij mijn vrienden.

(67) en gaat uwe suikerspiegel, wam,

en gaat je suikerspiegel, wam,

naar beneden, krijgt ge groten [h]onger


naar beneden en krijg je grote honger.

57

5 Data en analyse

5.3 Spreektalige elementen Een aantal van de voorbeelden die bij bepaalde ingrepen werden gegeven, zijn niet specifiek tussentalig, maar wel spreektalig van aard. We lijsten een aantal van deze spreektalige elementen hier op om een vollediger beeld van de ondertitelingspraktijk te bieden. De tussentalige elementen, die de kern van het onderzoek vormen, komen in het volgende onderdeel aan bod.

5.3.1 Euh en eum De tussenwerpsels euh (of ook uh, eh) en eum (of ook ehm, uhm) worden nergens in de ondertitels behouden. Het zijn dan ook tussenwerpsels die geen semantische betekenis hebben, maar enkel een aarzeling signaleren. We noemen dit soort semantisch lege tussenwerpsels dan ook liever “stopwoorden”. Kloots hanteert de volgende definitie van een stopwoord: “na weglating van [het stopwoord] (G.D.) loopt de zin gewoon door. Er wordt geen nieuwe (zins)constructie begonnen, er worden hoogstens een paar woorden letterlijk herhaald” (Kloots, 2007, p. 4). Tussenwerpsels met een meer opvallende semantische betekenis, zoals bijvoorbeeld amai en voilà, zullen wel af en toe voorkomen in de ondertitels; die tussenwerpsels komen in de bespreking van tussentalige elementen aan bod.

5.3.2 Volle en doffe vormen Ockers (2010) noemt het vervangen van volle door doffe vormen (‘t, ‘r, ‘s, ‘n, m’n, z’n, d’r, ...) als een strategie om ondertitels in te korten. De logische verwachting is dus dat we deze vervanging waarschijnlijk vaak zullen aantreffen, en dat vormen die dof gerealiseerd worden niet vaak veranderd worden in volle vormen. Een snelle zoekopdracht naar enkele volle en doffe vormen in de transcripties leer ons echter dat dit niet altijd het geval is. Eens - ‘s De volle vorm eens komt vijf keer voor en wordt altijd behouden in de ondertiteling. De doffe vorm ’s wordt één keer behouden en zeven keer veranderd naar eens. Wanneer een keer (of ne keer) vervangen wordt, gebeurt dit dertien keer door eens en slechts twee keer door ‘s. Bij dit vormenpaar wordt dus het vaakst voor de volle vorm gekozen. Dat is - da’s De volle vorm dat is wordt in alle dertien gevallen behouden. De doffe vorm da’s wordt in vijftig gevallen vervangen door dat is, maar ook in vijftien gevallen behouden. Ook hier wordt dus het vaakst voor de volle vorm gekozen, zij het in minder uitgesproken mate dan bij eens en ‘s.

5 Data en analyse

58


Mijn - m’n De volle vorm mijn wordt in alle 83 gevallen behouden. De doffe vorm m’n wordt in slechts één geval behouden, en in de overige zestien gevallen vervangen door mijn. Bij het vormenpaar mijn - m’n wordt dus bijna uitsluitend voor de volle vorm gekozen. Wij - we De situatie is anders voor het vormenpaar wij - we. Alle 47 doffe vormen worden behouden; van de zestien volle vormen worden er dertien behouden, en drie vervangen door de doffe vorm. Het vormenpaar wij - we bevestigt dus nog het meest het vermoeden dat doffe vormen vaker voorkomen in ondertitels. Bij de andere besproken vormenparen is dit echter omgekeerd. Bij alle vier de vernoemde vormenparen worden zowel doffe als volle vormen behouden. Op het eerste gezicht lijkt hier dus geen regelmaat in te zitten, maar dit behoeft verder onderzoek.

5.3.3 Vloekwoorden Vertalers en ondertitelaars bij de VRT worden niet onderworpen aan censuur (Ockers, 2010); het lijkt waarschijnlijk dat dit ook bij VTM en VIER niet het geval is. Vloekwoorden mogen dus, maar het is wel een feit dat vloekwoorden in geschreven vorm meteen veel sterker overkomen dan in gesproken vorm (Tonino, 2012a). Daarom worden vloekwoorden vaak afgezwakt. Daarvan vinden we in de transcripties inderdaad een voorbeeld terug (zie voorbeeld 68). De overige vloekwoorden worden allemaal behouden. Van een aantal vrij “zwakke” vloekwoorden is dat niet verrassend: weinigen zullen vallen over woorden als foert en lomperik. Een aantal vloekwoorden maken geen deel uit van een langere zin, maar vormen op zichzelf een volledige taaluiting. Bij deze vloekwoorden zou het de kijker dus sneller kunnen opvallen als er iets veranderd wordt, wat een mogelijke reden kan zijn dat de vloekwoorden behouden werden (voorbeeld 69 tot en met 73). Enkel de uitroep What the fuck wordt daarbij gecursiveerd, waarschijnlijk omdat het een anderstalige uitspraak is (cfr. supra). Ten slotte wordt ook in voorbeeld 74 het vloekwoord shit behouden en gecursiveerd, opnieuw waarschijnlijk omdat het een Engels woord is. Al bij al zijn de ondertitelaars dus behoorlijk dicht bij de brontekst gebleven wat vloekwoorden betreft. (68) ze verstaat er geen kloten van hè. hè.

Ze verstaat er niks van.

(69) ja, godverdikke.

Ja, godverdekke.

(70) godverdikke zeg.

Potverdikke, zeg.

(71) miljaar.

Miljaar.

(72) santé m’n kloten, zeg.

Santé, mijn kloten, zeg.

(73) what the fuck.

What the fuck.

(74) maar dees is voor mij echt wel shit hè.

maar dit is voor mij echt wel shit.


59

5 Data en analyse

5.3.4 Valse start In de transcripties vinden we vaak voorbeelden van een valse start, waarbij de spreker zichzelf na enkele woorden onderbreekt, om na een pauze ofwel zijn zin te herhalen en opnieuw te beginnen, ofwel voor een andere formulering te kiezen. “Heel moeilijk is dat Vlamingen hun zinnen nooit echt afronden,” zegt Erik De Snerck, coördinator Programmabewerking, Vertaling en Ondertiteling bij de VRT (Deweer, 2014). Een volledige inventarisering van alle valse starts in de transcriptie zou ons te ver van het eigenlijke doel van dit onderzoek leiden, maar een blik op de transcripties leert ons dat er verschillende manieren zijn waarop valse starts ondertiteld worden. Soms wordt de valse start behouden in de ondertiteling, zoals in voorbeeld 75, waarbij de zin niet afgemaakt wordt. In hetzelfde voorbeeld zien we dat een valse start waarna de spreker zich onmiddellijk herneemt, kan weggelaten worden in de ondertiteling; de valse start lijkt goed op wat erna komt, dus valt dit niet op. Als de spreker iets langer wacht om zich te hernemen, valt de valse start weer meer op, en wordt ze soms toch weer behouden, zoals in voorbeeld 76. Hoe een valse start ondertiteld wordt, hangt dus af van zowel intra- als extralinguïstische factoren. (75) ik vind da[t] ...

Ik vind dat...

ja, ‘k mag er eig- ‘k ben er eigenlijk wel fier op ja. (76) ‘k [h]eb nu al ...

Ik ben er eigenlijk wel fier op, ja. Ik heb nu al...

‘k [h]eb [h]et al heel benauwd.

Ik heb het al heel benauwd.

5.3.5 Bijwoordelijke bepalingen, hedges, stopwoorden en partikels Behalve stopwoorden die weinig semantische betekenis hebben, zoals euh en eum (cfr. supra) maar ook bijvoorbeeld en al, dus ja en en euh, worden ook vaak een aantal bijwoordelijke bepalingen, modificeerders en hedges weggelaten, zoals (een) beetje, wat, heel, meer, echt, wel, gewoon, ... (zie voorbeeld 77 tot en met 79). De reden waarom dit gebeurt is waarschijnlijk vooral van praktische aard. Zoals onder meer ondertitelaar Tonino (2012b) aangeeft moet bij het ondertitelen de tekst heel vaak gecomprimeerd en ingekort worden, om de karakterlimiet niet te overschrijden. Korte functiewoorden die relatief weinig semantische betekenis hebben, zijn makkelijk weg te laten zonder dat dit de kijker al te veel opvalt. (77) da’s echt da’s verschrikkelijk.

Dat is verschrikkelijk.

(78) ik zoek nu nie[t] echt een boerin ook hè. ik zoek ne

Ik zoek niet echt een boerin. Ik zoek een

partner hè voor- voor ‘t leven van te- beetje van ‘t leven

partner om van het leven te profiteren.

profiteren. (79) plus eau de cologne is ook niet echt euh

Plus eau de cologne is niet

iets wat dat ge gewoon dagelijks draagt vind ik

5 Data en analyse

60

iets wat je dagelijks draagt, vind ik.


5.4 Tussentalige elementen Grammaticale fouten worden normaal gezien verbeterd, en veel van de hier opgesomde (vooral morfosyntactische) tussentaalkenmerken worden door ondertitelaars als “fout” gezien (zoals blijkt uit het interview met K. Ost, persoonlijke communicatie, 5 augustus 2013). Onder andere Hendrickx (2003b) benadrukt dat ondertitelen in principe in standaardtaal gebeurt. In dat opzicht verwachten we dus dat een groot deel van de tussentalige elementen vervangen zal worden door een standaardtalige tegenhanger.

5.4.1 Fonologisch: t-deletie T-deletie is in onze data één van de vaakst voorkomende tussentaalkenmerken (579 keer), maar ze wordt nooit behouden in de ondertiteling. Om t-deletie te kunnen weergeven in geschreven taal, zouden woorden als da[t] en me[t] getranscribeerd moeten worden als da en me, wat opvallend afwijkt van de standaardtalige spelling. In chat- en sms-taal vinden we dit soort schrijfwijzen wel terug (Vandekerckhove, 2009), maar uit ondertiteling wordt t-deletie volledig geweerd.

5.4.2 Fonologisch: h-deletie Net als t-deletie komt h-deletie zeer vaak voor in de data (412 keer), en wordt ze nooit behouden in de ondertiteling. Vooral h-deletie komt voor in veel verschillende gesproken variëteiten van het Nederlands; in de transcripties treffen we zelfs een aantal h-deleties aan in voice-overs van presentatoren, die in principe in het Standaardnederlands gesproken zouden moeten zijn.

5.4.3 Morfo-syntactisch: het gij-systeem Als we er de frequentietabel voor dit tusentaalkenmerk op naslaan, merken we dat er van de 166 tussentalige vormen (gij, ge, uw en u) slechts één behouden werd. Het gaat echter mogelijk om een fout; in de zin [h]oe is ‘t met u? (p. 38 in de transcriptie) werd de objectsvorm u door de ondertitelaar wellicht als beleefdheidsvorm geïnterpreteerd. Uit de rest van het gesprek wordt echter duidelijk dat de spreker verder de tussentalige vorm ge gebruikt in plaats van het standaardtalige je of jij. Ook in de rest van de aflevering gebruikt de spreker regelmatig vormen uit het gij-systeem, ondanks zijn duidelijk merkbare West-Vlaamse afkomst; wanneer hij tegen zijn moeder spreekt, horen we wel opvallend meer je-vormen. Het is dus aannemelijk dat de spreker gij-vormen gebruikt uit hypercorrectie, wat een factor kan geweest zijn die de ondertitelaar op het verkeerde spoor zette.


61

5 Data en analyse

Verder in de transcripties wordt de beleefdheidsvorm u ook zo ondertiteld; uit de context wordt namelijk duidelijk dat het in die gevallen om het standaardtalig gebruik van u gaat, aangezien dan ook voor de subjectsvormen u gebruikt wordt, zoals in gesprekken in Uit de Kast (bijvoorbeeld p. 86 in de transcriptie). Op die ene uitzondering na wordt geen enkele vorm uit het gij-systeem behouden in de ondertiteling. Het overgrote deel van de vormen (158 van de 166) wordt vervangen door de tussentalige tegenhanger (zie voorbeeld 80). De overige vormen worden weggelaten. Soms maakt de gij-vorm deel uit van een woordgroep of zin die weggelaten wordt om een andere reden, bijvoorbeeld een valse start (zie voorbeeld 81). Soms wordt de zin geherformuleerd omdat de oorspronkelijke zin niet grammaticaal is, waarbij soms voor een andere zinsconstructie gekozen wordt (zie voorbeeld 82). (80) één, ge moet [h]et verwerken,

Eén, je moet het verwerken,

van [h]et verlies van uw vader,

het verlies van je vader,

(81) ge kunt ... ge kunt mekaar [h]elpen, ge kunt in een, how, en ... Je kan mekaar helpen. ge [h]ebt daar veel meer aan.

Je hebt daar veel meer aan.

(82) maar wel geschrokken da[t] ge da[t]

maar wel geschrokken dat het

efkes euh in ’t openbaar moet gemaakt [h]ebben

nu openbaar wordt gemaakt,

5.4.4 Morfo-syntactisch: clitische vormen van persoonlijke voornaamwoorden Geen enkele van de 47 clitische vormen van persoonlijke voornaamwoorden (-de, -te en ook enkele keren -me) worden behouden in de ondertiteling. Het overgrote deel van de clitische vormen wordt vervangen door de standaardtalige tegenhanger (zie voorbeeld 83). Twee keer wordt een clitische vorm weggelaten; één keer is dat omdat het begin van een zin weggelaten is, wellicht deels wegens plaatsgebrek en deels wegens slechte verstaanbaarheid (voorbeeld 84). In het andere geval werd de zin geherformuleerd om redenen die niet meteen duidelijk zijn (voorbeeld 85). (83) oftewel pakte [h]em zo

Ofwel pak je hem zo,

oftewel ... negeerde [h]em,

(84)

ofwel negeer je hem,

daarachter komt er weer- moeme nie[t] wachten totda[t] me tachtig zijn, We moeten niet wachten tot we 80 zijn. xxx worden me tachtig, hè, bij manier van spreken,

(85) ‘k [h]eb da[t] meegekregen van ons mama thuis dus kunde u voorstellen.

5 Data en analyse

80, bij manier van spreken... Ik heb dat meegekregen van ons mama, stel je voor.

62


5.4.5 Morfo-syntactisch: pronominale subjectver(drie)dubbeling Aangezien een aantal van de subjectverdubbelingen bijvoorbeeld een combinatie van een clitische vorm en een gij-vorm zijn, verwachten we voor deze categorie een gelijkaardige behandeling als voor de twee voorgaande categorieën. Ook bij de subjectverdubbelingen wordt inderdaad geen enkele tussentalige vorm behouden in de ondertiteling. Het overgrote deel (47 van de 49) wordt opnieuw vervangen door een standaardtalige vorm (zie voorbeeld 86 en 87). In Let’s Get Fit worden verder twee subjectsverdubbelingen in de eerste persoon enkelvoud weggelaten, telkens omdat een lange zin vereenvoudigd wordt om plaats te besparen (voorbeeld 88 en 89). (86) ja, godverdikke.

(87)

(88)

Ja, godverdekke.

da[t] kunde gij nie[t] hè.

- Dat kan jij niet.

omda[t] ‘k ik euh ... probeer niet te vet te worden

Omdat ik probeer niet te vet te worden,

omda[t] ‘k ik euh ... moet leven van mijne fysiek.

omdat ik moet leven van mijn fysiek.

of da[t] ‘k die vijf kilometer haal maar ik- zo haal ‘k ik die nie[t]. of ik die 5 kilometer haal. Maar zo niet. ‘k [h]eb genen adem, ‘k zit vol me[t] snot ...

Ik heb geen adem. Ik zit vol met snot.

(89) nee. Elientje, ’t is niet de bedoeling

Nee. Elientje, het is niet de bedoeling

da[t] ‘k ik nu ga stoppen met da[t] programma en da[t] ‘k ik [h]ier ... dat ik stop met dat programma en hier...

5.4.6 Morfo-syntactisch: diminuering op -ke Bij de vormen op -ke valt al iets meer variatie waar te nemen dan bij de voorgaande categorieën. Een groot deel van de tussentalige vormen (28 van de 39) wordt ook hier weer vervangen door een standaardtalige vorm (zoals -je, -tje en -etje, zie voorbeeld 90). De meeste andere vormen worden weggelaten. In het merendeel van de weggelaten vormen gaat het ook enkel om het weglaten van de diminutiefuitgang (zie voorbeeld 91). Dat gebeurt niet altijd consequent; zo wordt glaske ondertiteld als glas, maar nauwelijks vijftien seconden later wordt glazeke ondertiteld als glaasje (p. 40 in de transcriptie). In enkele gevallen verdwijnt de diminutiefomgang omdat het volledige woord weggelaten wordt (zoals in de aanspreking in voorbeeld 92), of omdat het woord licht gewijzigd wordt (voorbeeld 93). (90) da’s elke morgen mijn literke melk.

Da’s elke ochtend mijn litertje melk.

(91) een goei doucheke gepakt en eum, ik ga

Een goeie douche gepakt en ik ga

mij heel rustig [h]ouden tot aan de run.

me heel rustig houden tot aan de run.

(92) ik [h]ad [h]et al in mij Jenske.

Ik had het al in mij.

(93) ja, ’t begint zo stillekes toch.

Ja, ze beginnen stilaan toch.

De diminutiefuitgang -ke wordt echter ook twee keer behouden in de ondertiteling: één keer in Let’s Get Fit (p. 69 in de transcriptie), en één keer in Uit de Kast (p. 91). In beide gevallen gaat het om de aanspreking of uitroep manneke, die in zijn geheel overgenomen wordt in de ondertiteling.


63

5 Data en analyse

5.4.7 Morfo-syntactisch: redundant dat De expletieve complementeerder dat komt in alle vier de afleveringen voor (in totaal 30 keer) en wordt in de ondertiteling altijd weggelaten. In het overgrote deel van de gevallen wordt eenvoudigweg het woord dat weggelaten en blijft het voegwoord verder staan (zie voorbeeld 94); in een tweetal gevallen wordt het voegwoord, dat niet tot de standaardtaal behoort, ook aangepast (zie voorbeeld 95). (94) toen da[t] ‘k euh, semi ben gaan samenwonen me[t] mijn ex-vriend ondertussen.

toen ik semi ging samenwonen met mijn ex-vriend ondertussen.

(95) kunt er ook zoveel in doen of da[t] ge wilt,

Je kunt er zoveel in doen als je wilt,

5.4.8 Morfo-syntactisch: adnominale flexie Tussentalige verbuigingsuitgangen komen in totaal 112 keer voor in de transcripties, en worden nooit behouden in de ondertiteling. De meeste woorden met een tussentalige uitgang worden vervangen door de standaardtalige vorm (zie voorbeeld 96). Een aantal keren wordt ne keer of een keer vervangen door eens of ‘s (zie voorbeeld 97). In een klein aantal gevallen wordt een deel van de zin weggelaten waardoor ook de vorm met tussentalige uitgang verdwijnt (zie voorbeeld 98). (96) langs den anderen kant, ‘k zijn

langs de andere kant, ik ben

ook jong geweest, ‘k bedoel ...

ook jong geweest, ik bedoel...

(97) zo ne keer op ‘t gemak gaan wandelen

Zo ’s op het gemak gaan wandelen

met de hond,

met de hond,

(98) nu, ‘k ga meer en meer ne keer weer beginnen afkomen weer naar België.

Ik ga meer en meer beginnen af te komen naar België.

5.4.9 Morfo-syntactisch: voor te of van te in plaats van om te In de data wordt dertien keer voor te gebruikt in plaats van om te om een beknopte bijzin in te leiden, en twee keer van te. Die twee laatste gevallen worden allebei vervangen door om te; van de dertien keer voor te worden er twaalf eenvoudigweg aangepast naar om te (zie voorbeeld 99). In één geval wordt de zin geherstructureerd, en opgesplitst in twee zinnen (zie voorbeeld 100). Op die manier kan het woord voor wel behouden worden zonder dat de ondertiteling ongrammaticaal is; daarmee bereikt de ondertitelaar een omtaling die standaardtalig is en bovendien dicht bij de brontekst blijft. (99) ’t is nooit de moment voor ziek te worden

Het is nooit het moment om ziek te worden,

(100) als ik nie[t] kan lopen wil ik er toch zijn

Als ik niet kan lopen, wil ik er zijn

voor de mensen die wel komen lopen

voor de mensen die wel komen lopen.

toch een hart onder de riem te steken hè

Om ze een hart onder de riem te steken,

5 Data en analyse

64


5.4.10 Morfo-syntactisch: dubbele negatie In de transcripties komen zes dubbele negaties voor. Deze constructies worden zonder uitzondering vervangen door het standaardtalige equivalent. Dat gebeurt meestal door het tweede lid van de negatie weg te laten (zie voorbeeld 101), of het overbodige niet weg te laten (zie voorbeeld 102). In één geval ontstaat daardoor een zin waarvan het niet duidelijk is of die wel grammaticaal is (zie voorbeeld 103); logischer zou misschien geweest zijn om het eerste negatiewoord te schrappen, en Je bent niets zeker in het leven over te houden. Bij de intonatie wordt echter een lichte nadruk op het woord nooit gelegd (Let’s Get Fit, 15:23 - 15:26), waardoor het wellicht te veel zou opvallen om dit woord weg te laten. (101) ik lust eigenlijk heel weinig omda[t] ‘k vroeger nooit nie[t] heb moeten proeven van ons mama. (102) ja in feite wel.

Ik lust heel weinig omdat ik vroeger nooit heb moeten proeven van ons mama. Ja, in feite wel.

want ik zien [h]em nie[t] zoveel nie[t] meer, (103) je zijt nooit niets zeker in ’t leven.

Want ik zie hem niet zoveel meer, Je bent nooit zeker in het leven.

5.4.11 Morfo-syntactisch: overbodige of verkeerde lidwoorden Wat overbodige en verkeerde lidwoorden betreft, is de ondertiteling uniform: de twee overbodige lidwoorden (toevallig in beide gevallen ’t school, maar wel in twee verschillende programma’s) worden weggelaten (zie voorbeeld 104), en de twee verkeerde lidwoorden worden vervangen door het juiste lidwoord (zie voorbeeld 105). Verder wordt ook twee keer een lidwoord voor een voornaam geplaatst; één daarvan wordt weggelaten, het andere behouden (zie voorbeeld 106). Interessant is dat deze twee gevallen vlak na elkaar komen. In het eerste geval maakt de Willy geen deel uit van een zin, maar staat het op zich; bovendien legt de spreker de nadruk op de uiting, door ze te herhalen. Daardoor valt het lidwoord bij de voornaam op. Dat kan een mogelijke reden zijn voor het behouden van het lidwoord, maar ook het behouden van het tussentalige of dialectische karakter van de uiting kan een motivatie zijn. In het tweede geval maakt de naam deel uit van een langere zin, waardoor het weglaten van het lidwoord minder opvalt. (104) euh ik [h]eb één keer iets gehad

Ik heb één keer iets gehad

me[t] ne jongen, da[t] was van ’t school,

met een jongen van school.

(105) er mag wat ambiance zijn hè, euh zeker weten, maar tijdens de diner liever nie[t].

Er mag wat ambiance zijn, zeker weten, maar tijdens het diner liever niet.

(106) wie is [h]ier euh ... de luidruchtigste?

Wie is hier de luidruchtigste ?

ja die van West-Vlaanderen.

Die van West-Vlaanderen.

de Willy. de Willy.

- De Willy.

xxx. de Willy staat nog ‘t verst, maar ja ...


Willy staat nog het verst, maar...

65

5 Data en analyse

5.4.12 Morfo-syntactisch: partitieve genitief zonder buigings-s De partitieve genitief (een adjectief na een woord van hoeveelheid zoals iets/wat/niets/veel/...) zonder buigings-s komt in de data drie keer voor. Twee keer wordt in de ondertiteling eenvoudigweg de buigings-s toegevoegd (zie voorbeeld 107); één keer wordt ook het adjectief zelf vervangen, omdat het een dialectisch woord is (zie voorbeeld 108). (107) ja, als dat dan allemaal samen op de mond en op de maag komt, da’s iets uniek ja.

Als dat dan allemaal samen in de mond en de maag komt, dat is iets unieks.

(108) ziet er mij maar iets aardig uit ze.

Dat ziet er mij maar iets raars uit.

5.4.13 Morfo-syntactisch: reflexivumconstructie met eigen In de transcripties komen zes reflexivumconstructies met eigen voor, die alle zes worden vervangen door een standaardtalige variant. Twee keer gaat het om een voornaamwoord dat deel uitmaakt van een reflexief werkwoord; in die twee gevallen worden m’n eigen en mijn eigen vervangen door het wederkerend voornaamwoord me (zie voorbeeld 109). In drie andere gevallen wordt het reflexief voornaamwoord gebruikt los van een werkwoord, en worden m’n eigen en mijn eigen vervangen door het persoonlijk voornaamwoord mezelf (zie voorbeeld 110). In één geval ten slotte maakt de constructie deel uit van een uitdrukking, die vervangen wordt door het aanwijzend voornaamwoord zelf (zie voorbeeld 111). (109) ‘k [h]eb geen koorts nie[t] meer, maar als ik

Ik heb geen koorts meer, maar als ik

m’n eigen inspan, begin ik direct te zweten.

me inspan, begin ik direct te zweten.

(110) en- maar da[t] was maar een week, maar ... ja da[t] was zo, Dat was maar een week, dat was om toch zeker te zijn van mijn eigen, en ja. (111) maar ik ben zot van mijn eigen dus als ik daar ook nog eens zat bij ben, wa[t] brengt dat?

5 Data en analyse

66

om toch zeker te zijn van mezelf. Maar ik ben zelf al zot, dus als ik daar nog eens zat bij ben, wat brengt dat ?


5.4.14 Morfo-syntactisch: afwijkende werkwoordsvormen Van de 62 afwijkend werkwoordsvormen in de transcripties, worden er 60 vervangen door de standaardtalige vorm (zie voorbeeld 112). In twee gevallen valt de werkwoordsvorm weg; één keer wanneer een deel van de zin wordt weggelaten door slechte verstaanbaarheid (voorbeeld 113) en één keer omdat een herhaalde werkwoordsvorm slechts één keer overgenomen wordt in de ondertiteling (voorbeeld 114). In de ondertiteling blijft dus geen enkele afwijkende werkwoordsvorm over. (112) ‘k ware [h]em [h]aast kwijt,

Ik was hem bijna kwijt.

[h]edde da[t] gezien.

Heb je dat gezien ?

(113) goeiemiddag.

Goeiemiddag. Waar kan ik je mee helpen ?

Danny.

- Mijn redder.

xxx. gij zij[t] mijne redder. (114) ik zeg altijd aan de mensen:

Ik zeg altijd aan de mensen:

leert de wijn niet drinken, leert de druif drinken.

Leer de wijn niet drinken, maar de druif.

5.4.15 Morfo-syntactisch: gaan in plaats van zullen De ondertitelingswijze van het hulpwerkwoord gaan is heel wat minder uniform dan de voorgaande categorieën. Van de 37 gevallen worden er 11 weggelaten, 10 vervangen, en 16 behouden in de ondertiteling. Deze spreiding geldt ongeveer in gelijke mate voor de vier verschillende tvprogramma’s. Bij de combinatie gaan + gaan wordt het hulpwerkwoord drie keer weggelaten, en één keer vervangen door zullen, maar het blijft ook één keer staan (zie voorbeeld 115). Verderop in dezelfde transcriptie staat opnieuw een combinatie van gaan + gaan, waarbij deze keer dus wel het hulpwerkwoord wordt weggelaten. Deze ondertiteling is dus niet consistent. (115) we gaan euh, paar toeren gaan lopen, ja?

We gaan een paar toeren gaan lopen ?

Ook bij de combinaties gaan + hebben en gaan + zijn bestaat variatie; het ene geval van de combinatie gaan + hebben wordt behouden, en bij de combinatie gaan + zijn wordt het hulpwerkwoord gaan vier keer behouden, vier keer vervangen door zullen, en één keer weggelaten (waardoor de werkwoordstijd verandert naar het presens). Zoals eerder werd aangegeven zijn de geraadpleegde bronnen het niet eens over de status van deze combinaties (zie 4.2.2.2), wat een mogelijke verklaring kan zijn voor de variatie aan ingrepen. Dit verklaart echter niet waarom er ook binnen hetzelfde programma verschillende ingrepen toegepast worden op hetzelfde verschijnsel.


67

5 Data en analyse

Ook bij de combinatie gaan + een modaal hulpwerkwoord (zoals kunnen of moeten) bestaat variatie. Deze combinatie komt in de transcripties drie keer voor, en daarbij wordt het hulpwerkwoord gaan één keer weggelaten, één keer behouden, en één keer vervangen door zullen. Ook van deze combinaties is de status onduidelijk, wat opnieuw de variatie deels kan verklaren. Ten slotte wordt gaan als hulpwerkwoord met puur futurale betekenis zes keer weggelaten en vier keer vervangen door zullen, maar ook negen keer behouden (zie voorbeeld 116 en 117). De status van dit fenomeen is wel ondubbelzinnig; alle geraadpleegde naslagwerken zijn het erover eens dat dit gebruik niet tot de standaardtaal behoort (zie 4.2.2.1). Binnen twee van de vier programma’s merken we bovendien opnieuw een inconsistente ondertiteling op, waarbij het hulpwerkwoord zowel behouden als weggelaten of vervangen wordt. Voor deze inconsistentie bestaat op het eerste gezicht geen sluitende verklaring. (116) oei, da’s ne serieuze mens.

Oei, dat is een serieuze mens.

‘k dacht echt van, oh ow. ‘k zeg, gaat da[t] goed komen? (117) subiet een goeie douche pakken

Ik dacht echt: Gaat dat goed komen ? Subiet een goede douche pakken

en dan gaa[t] alles loskomen. hop. ja.

en dan gaat alles loskomen. Hop, ja.

5.4.16 Lexicaal: tussenwerpsels In de regel proberen ondertitelaars bij bijvoorbeeld BTI Studios tussenwerpsels als goh, zie en hè te vermijden; hola, amai en voilà moeten alleen weggelaten worden wanneer de leesbaarheid in het gedrang komt (K. Ost, persoonlijke communicatie, 5 augustus 2013). Tussenwerpsels in de laatstgenoemde categorie vallen meer op en zijn meer betekenisdragend dan de korte interjecties in de eerstgenoemde categorie, dus is het niet verwonderlijk dat hier een onderscheid in wordt gemaakt. De tussenwerpsels die in dit onderzoek geselecteerd werden, maken eerder deel uit van de laatste categorie. Deze tussenwerpsels zijn namelijk gemakkelijker te beoordelen als typisch voor tussentaal, terwijl het soort algemene interjecties in de eerste categorie ook voorkomt in andere informele spreektaal. Van de 72 tussenwerpsels werden er 32 behouden en 39 weggelaten; dit is dus ongeveer een gelijke verdeling. Eén tussenwerpsel wordt vervangen door een ander tussenwerpsel (zie voorbeeld 118), mogelijk omdat de ondertitelaar het fragment niet duidelijk begrepen had, of om een andere reden. (118) allez ik excuseer mij. sorry ze.

Oei, ik excuseer mij. Sorry.

Niet alle tussenwerpsels worden even vaak behouden of weggelaten. Zo wordt ça va alle vijf keren behouden, omdat het telkens een betekenisdragend onderdeel van de zin vormt, en omdat er meestal ook geen plaatsgebrek is waardoor het tussenwerpsel weggelaten zou moeten worden. Het

5 Data en analyse

68


tussenwerpsel awel wordt dan weer alle zes keren weggelaten, mogelijk omdat dit duidelijk geen standaardtalig woord is en er ook niet echt een standaardtalig alternatief voor bestaat. Het tussenwerpsel allez, één van de meest besproken tussentalige tussenwerpsels, 12 keer behouden maar ook 26 keer weggelaten, en dat is niet altijd wegens tijds- of plaatsgebrek (zie voorbeeld 119). (119) want [h]ij vraagt altijd allez wanneer komde me[t] uw vriendinneke naar [h]uis, enen ...

Want hij vraagt altijd: Wanneer kom je met je vriendinnetje naar huis ?

5.4.17 Lexicaal: tussentalige woord(groep)en en uitdrukkingen Als leidraad voor het al dan niet aanpassen van een woord(groep) of uitdrukking volgen veel ondertitelaars het Van Dale woordenboek. “Algemeen Nederlands” en “Belgisch-Nederlands” zijn aanvaardbaar, “gewestelijke” woorden of woorden die niet opgenomen zijn in Van Dale zijn meestal niet aanvaardbaar (K. Ost, persoonlijke communicatie, 5 augustus 2013). Toch worden soms enkele dialectwoorden behouden, om de zogenaamde couleur locale weer te geven (Deweer, 2014). In de frequentietabel zien we dat maar liefst 50 van de 99 lexicale elementen behouden werden, terwijl er 45 vervangen werden en 4 weggelaten. Meestal is de behandeling van een lexicaal element vrij consistent; slechts bij weinig elementen is er een opvallende verdeling binnen de ondertitelingswijze van één lexicaal element. Zo wordt bijvoorbeeld terug in de betekenis van opnieuw, dat tot de Belgische spreektaal behoort, vier keer vervangen (in Let’s Get Fit) maar ook vijf keer behouden (in Boer zkt Vrouw en Uit de Kast). De ondertiteling gebeurt wel consistent binnen hetzelfde programma, dus wijst dit misschien op een meningsverschil bij de verschillende ondertitelaars. De drie genoemde programma’s worden alle drie uitgezonden op VTM, dus volgen ze in principe grotendeels dezelfde richtlijnen. Wat ook opvalt, is dat er een verschil bestaat tussen het soort lexicale elementen dat meestal vervangen wordt, en het soort lexicale elementen dat meestal behouden wordt. De eerste soort bestaat voornamelijk uit functiewoorden, uitdrukkingen of een aantal inhoudswoorden waarvan de meeste mensen beseffen dat ze “fout” zijn in de standaardtaal, zoals bijvoorbeeld efkes, gelijk (“zoals”, “alsof”), en bang hebben (van). Het soort lexicale elementen dat vaker behouden wordt, bestaat vooral uit inhoudswoorden die opvallen, of waar geen onopvallend standaardtalig alternatief voor bestaat, zoals agréable, content, geestig en klappen. Sommige van deze woorden worden gecursiveerd.


69

5 Data en analyse

5.4.18 Overzicht Zoals we vermoedden werd geen enkel van de fonologische elementen behouden in de ondertiteling. Ook van de morfo-syntactische elementen blijft weinig over; in onze data werden enkel twee diminutiefvormen op -ke behouden in het woord manneke, het lidwoord voor een voornaam werd één keer overgenomen (de Willy), en verder treffen we enkele gevallen van het hulpwerkwoord gaan in een niet-standaardtalig gebruik aan. Van lexicale elementen blijft nog het meeste over; zowel van de tussenwerpsels als de andere tussentalige woord(groep)en en uitdrukkingen wordt ongeveer de helft behouden.

5.5 Overige interessante elementen Behalve duidelijk spreektalige of (waarschijnlijk) tussentalige elementen, vonden we ook een aantal standaardtalige elementen, die ondanks hun standaardtaligheid soms toch vervangen werden in de ondertiteling. Zo wordt bijvoorbeeld een enkele maal de uitdrukking schrik hebben van, die wel degelijk tot de Belgische standaardtaal behoort, veranderd in schrik hebben voor. Dat gebeurde mogelijk door interferentie van de algemeen standaardtalige uitdrukking bang zijn voor, en kan dus een vorm van hypercorrectie zijn. Ook het woord morgen wordt eenmalig vervangen door ochtend, hoewel volgens de Dikke Van Dale Online (2013) en het Prisma Handwoordenboek Nederlands (2014) beide woorden tot de standaardtaal behoren en ongeveer als synoniemen van elkaar beschouwd kunnen worden. Een aantal diminutieven, zoals gerechtje en ietsjes, worden vervangen door respectievelijk gerecht en iets. Op zich is er niets dat deze vormen substandaardtalig zou maken, dus gaat het hier wellicht om plaatsbesparing. Zoals in het voorgaande onderdeel besproken werd, wordt het hulpwerkwoord gaan soms vervangen door zullen om niet-standaardtalig taalgebruik te vermijden. Dat gebeurt echter niet consistent, en opvallend is daarnaast dat het hulpwerkwoord gaan soms ook vervangen wordt door zullen wanneer dat niet nodig is. In Let’s Get Fit wordt het hulpwerkwoord bij het voltooid deelwoord verloren aangepast van ben naar heb. Toch zijn volgens Taaladvies.net beide hulpwerkwoorden correct (Taaladvies.net, ‘Verloren (ik ben / heb het -)’) en is deze aanpassing dus niet noodzakelijk om een standaardtalige zin te krijgen.

5 Data en analyse

70


Het werkwoord pakken wordt enkele keren vervangen door nemen, hoewel beide woorden tot de standaardtaal behoren. Het werkwoord overpakken wordt ook vervangen door overnemen, omdat overpakken inderdaad niet tot de standaardtaal behoort. De vervangingen van pakken door nemen zouden hierdoor deels beïnvloed kunnen zijn. Ten slotte wordt vaak de woordvolgorde aangepast om plaats te besparen of ongrammaticale zinsstructuren te vermijden. Eén keer is het resultaat daarvan een zin die niet grammaticaal is, omdat bij het werkwoord zowel een wederkerig als een wederkerend voornaamwoord gebruikt worden (zie voorbeeld 120). (120) da[t] die uitspattingen

Dat die uitspattingen zich

nu weer eum nie[t] elkaar opvolgen, dat is ... niet weer elkaar opvolgen.

Bij de ingrepen op tussentalige kenmerken worden vaak niet-standaardtalige vormen vervangen door standaardtalige, maar wordt dat niet altijd even consistent gedaan. Naast deze inconsistentie werden hier ook enkele voorbeelden opgesomd van ingrepen op standaardtalige vormen, waarbij soms zelfs niet-standaardtalige vormen worden bekomen.


71

5 Data en analyse

6 Discussie: mogelijke redenen voor ingrepen In de hierboven opgesomde ingrepen vallen een aantal tendensen op te merken, die we kunnen groeperen in een vijftal clusters. Wat deze mogelijke redenen voor ingrepen allemaal gemeenschappelijk hebben, is dat ze onopvallendheid beogen; goede ondertitels zijn onopvallende ondertitels (Kooijman, 2006). Aan de ene kant onderscheiden we pragmatische redenen voor ingrepen, zoals comprimeren en de leestijd beperken; aan de andere kant zijn er ook inhoudelijke redenen voor ingrepen, zoals fouten verbeteren of verstandaardtaligen maar ook de couleur locale weergeven. Ten slotte zijn er ook een aantal ingrepen waarvan de redenen niet helemaal duidelijk zijn.

6.1 Comprimeren Omdat ondertitelaars zich aan een aantal vormelijke beperkingen moeten houden die eigen zijn aan het medium ondertiteling, moeten taaluitingen vaak gecomprimeerd worden. De ondertitelaar beschikt namelijk slechts over een bepaald aantal karakters, afhankelijk van het aantal beschikbare seconden. Ingrepen die te maken hebben met comprimeren zijn bijvoorbeeld vervangingen door beknoptere woorden of woordgroepen. Heel wat semantisch inhoudsloze of inhoudsarme woorden, zoals tussenwerpsels, bijwoordelijke bepalingen en hedges, worden vaak weggelaten. De zinsstructuur kan ook worden gewijzigd om een zin in te korten. Onverstaanbare taaluitingen, die ofwel te stil zijn ofwel tegelijk met een andere taaluiting gebeuren, worden meestal niet ondertiteld. Ten slotte is het gebruikelijk om korte uitingen zoals ja, nee en ok weg te laten. Volgens Tonino (2012c) verstaat de kijker die immers wel, en willen ondertitelaars “betutteling” vermijden. Onder deze term van Dorian van der Brempt wordt “overbodige ondertiteling die betuttelend overkomt” begrepen (Radio1, 2008).

6.2 Leestijd beperken Comprimeren gebeurt voornamelijk vanwege beperkingen in ruimte en tijd, en die beperkingen zijn er gekomen om de leestijd van ondertitels terug te dringen. Maar om die leestijd te beperken worden ook andere strategieën toegepast. Tussentaal en dialecten hebben vooralsnog geen geschreven standaard; deze variëteiten worden bijvoorbeeld in chat- en sms-taal (Vandekerckhove, 2009) of door Vlaamse taalgebruikers in het Vlaams woordenboek (http://vlaamswoordenboek.be) op vrij uiteenlopende manieren geschreven. Het ontcijferen van die verschillende vormen zou meer tijd in beslag nemen dan het lezen van ondertitels

6 Discussie: mogelijke redenen voor ingrepen

72


die volgens reeds bekende conventies geschreven zijn. Dit is een belangrijk argument om in ondertitels voor standaardtalige spelling, zinsconstructies en woordgebruik te kiezen. Ondertitels mogen nooit afleiden, dus wordt er in de regel ook zo weinig mogelijk ondertiteld (Deweer, 2014). Wanneer iets dan wel ondertiteld wordt, is het dus logisch dat de ondertitels zo kort mogelijk gehouden worden, om de leestijd te beperken. Sommige tussentalige, dialectische of andere niet-standaardtalige elementen worden soms net wel behouden, om precies dezelfde reden; als het niet-standaardtalige element vervangen zou worden door een standaardtalige tegenhanger die er te ver van afwijkt, zou het verschil tussen de gesproken brontekst en de ondertiteling te groot zijn, wat opnieuw een langere leestijd kan veroorzaken. In dat het geval is het dus raadzaam om toch voor het niet-standaardtalige element te kiezen, om wille van deze praktische overweging. Sommige niet-standaardtalige (lexicale, maar ook morfo-syntactische) elementen worden soms behouden omdat ze opvallen, bijvoorbeeld omdat ze herhaald worden of omdat ernaar terug verwezen wordt. Het vervangen van deze opvallende niet-standaardtalige elementen in de ondertiteling zou opnieuw een tragere leessnelheid veroorzaken, dus wordt ook in deze gevallen gekozen om de nietstandaardtalige vorm te behouden, al dan niet in gecursiveerde vorm.

6.3 Fouten verbeteren of verstandaardtaligen De gesproken brontekst die ondertitelaars te verwerken krijgen kan allerlei fouten en substandaardtalige elementen bevatten, “maar als ondertitelaar moet je er wel correct Nederlands van maken, zonder de waarheid geweld aan te doen” (Deweer, 2014). Een aantal vaak genoemde fouten die stelselmatig verbeterd zouden worden zijn bijvoorbeeld tussenwerpsels als efkes, afwijkende werkwoordsvormen, de partitieve genitief zonder buigings-s en de dubbele negatie. Onze data bevestigen dat deze elementen inderdaad in veel gevallen vervangen worden door standaardtalige varianten. Hierbij kunnen we de bedenking maken dat sommige van deze “fouten” tegen de standaardtaal wel “juist” zijn in tussentaal, of toch alleszins vaak voorkomen in tussentaal. Vanuit dat opzicht zou je de “verbeteringen” eerder een omtaling of hertaling van één variëteit naar een andere variëteit kunnen noemen. Het feit dat in de onderzochte literatuur alle beleidsmensen en ondertitelaars de visie delen dat het hier om “fouten” gaat die “verbeterd” moeten worden, duidt op het denken vanuit de standaardtaal als norm.


73


6.4 Couleur locale Om de leestijd te beperken, worden sommige niet-standaardtalige elementen behouden; ze vervangen door standaardtalige tegenhangers die er te ver van afwijken zou de leessnelheid vertragen, door het grotere verschil tussen gesproken brontekst en geschreven ondertiteling. Naast deze pragmatische reden bestaat er echter ook een andere reden om niet-standaardtalige elementen over te nemen in de ondertiteling. Deweer formuleert het als volgt: [...] Je hebt ook figuren als Paul Herygers of José De Cauwer die nogal specifiek spreken, in een eigen tussentaal en met de nodige grammaticale fouten. Dan maken wij er correct Nederlands van. Al moet een beetje couleur locale er wel steeds in blijven. Als Frank Bomans in Thuis zegt dat hij ‘goesting heeft in een tas koffie’, dan laten wij dat zo staan. Je zou kunnen schrijven ‘ik heb trek in een kop koffie’, maar zo praat die man niet. (Deweer, 2014, eigen cursivering) Een aantal (voornamelijk lexicale) elementen uit de brontekst wordt behouden om de stijl en het karakter van de taal adequaat weer te geven. Soms wordt daarbij gebruik gemaakt van cursivering, om toch ook te signaleren dat een overgenomen woord niet standaardtalig is.

6.5 Onduidelijke reden Zoals blijkt uit onze data, worden er ook enkele ingrepen toegepast om redenen die niet meteen duidelijk zijn. Zo is de ondertitelingswijze van sommige elementen (zoals gaan als hulpwerkwoord, of de uitwisseling van volle en doffe vormen) lang niet altijd consistent of logisch, en worden daarnaast ook een aantal standaardtalige elementen vervangen door andere standaardtalige of zelfs nietstandaardtalige elementen, zonder dat we daar een sluitende verklaring voor vinden. Ondertiteling blijft een proces dat door mensen uitgevoerd wordt, en dat dus onderhevig is aan verschillende factoren, waaronder soms zelfs het toeval. Ook menselijke fouten zijn in ondertitels mogelijk, zeker als die door tijdsgebrek niet aan een grondige eindredactie onderworpen kunnen worden (zie 3.2).


74


7 Conclusie Ondertitelaars worden met heel wat uiteenlopende richtlijnen geconfronteerd, afhankelijk van de zender, programmamakers, het genre, en andere factoren. Toch hebben deze richtlijnen in principe allemaal hetzelfde doel voor ogen: de ondertitels zo onopvallend mogelijk houden. Het kijken luistercomfort van de kijker wordt vooropgesteld. Ondertitels worden onopvallend mogelijk gehouden door een aantal verschillende strategieën, zoals het comprimeren van de ondertitels, het beperken van de leestijd, het verstandaardtaligen of verbeteren van niet-standaardtalige elementen en het behouden van wat couleur locale. Daarbij wordt ernaar gestreefd om de ondertitels zou dicht mogelijk de gesproken brontekst te laten volgen, zodat de kijker niet met twee al te uiteenlopende boodschappen geconfronteerd wordt. Het stilistisch markeren van ondertitels gebeurt volgens Hendrickx (2013b) bijna uitsluitend op lexicaal vlak, iets wat door onze data bevestigd wordt. Van fonologische tussentaalkenmerken blijft niets meer over in ondertitels; morfo-syntactische tussentaalkenmerken komen slechts bij uitzondering voor (en in onze data ging het dan nog één keer om een vermoedelijke fout, en twee keer om het behouden van een morfo-syntactisch kenmerk als deel van een lexicaal geheel). Van lexicale elementen daarentegen wordt ongeveer de helft behouden in de ondertitels. Naast deze gelijkenissen en verschillen tussen het ondertitelingsbeleid en de ondertitelingspraktijk, werden ook enkele inconsistente en onlogische ingrepen aangetroffen. Onder andere de ondertiteling van gaan als hulpwerkwoord en de uitwisseling van volle en doffe vormen lijken eerder willekeurig dan systematisch te gebeuren. Daarbij mogen we niet vergeten dat ondertitelen nog altijd geen absolute wetenschap maar een menselijke activiteit is, waarbij fouten en onoplettendheden mogelijk zijn. Uit zowel het ondertitelingsbeleid als de hier onderzochte ondertitelingspraktijk komt de standaardtaal als norm sterk naar voren. Daar wordt slechts in beperkte mate van afgeweken, en dat wordt vaak gemarkeerd met cursivering. Die praktijk wijst op een houding die nog steeds de standaardtaal boven andere variëteiten verheft, en onder andere tussentaal als minderwaardige en soms zelfs hinderlijke variëteit beschouwt. Toch moeten we ook in overweging nemen dat het ondertitelingsbeleid voor een groot deel gebaseerd is op onderzoek naar de wensen van de kijker. Zoals in de discussie werd aangehaald, is de keuze voor standaardtaal op pragmatisch vlak een logische keuze, die vaak het kijken luistercomfort van de kijker verhoogt. We mogen de keuze voor de standaardtaal dus niet zonder meer afdoen als enkel en alleen de uiting van een negatieve houding van tussentaal en andere substandaardtalige variëteiten. We


75

7 Conclusie

vinden in interviews en taalbeleidsteksten weliswaar een aantal ideologische motiveringen terug, maar de keuze voor standaardtaal wordt net zo goed bepaald door neutrale, pragmatische factoren. In de inleiding verwezen we naar de drie componenten van een taalsituatie. (Geeraerts, 2001) In dit onderzoek werden duidelijk vooral de componenten taalbeleid en taalattitude onderzocht; de component taalgedrag was hier dus van minder belang. Toch werd hier ook op indirecte wijze heel wat data over verzameld, waaruit het nut van realityseries als materiaal voor taalkundig onderzoek kan blijken. Zo werd als nevenproduct van dit onderzoek heel wat interessante data verzameld over het gebruik van tussentaal in verschillende situaties. Het geselecteerde materiaal bevat gesprekken tussen bekenden en onbekenden, tussen sprekers van (verschillende) substandaardtalige variëteiten onderling, en tussen sprekers van substandaardtalige variëteiten enerzijds en sprekers van standaardtaal anderzijds. Deze data lenen zich bijvoorbeeld tot onderzoek naar taalaccommodatie. Ook verschillende spreeksituaties worden in beeld gebracht, met een stijgende graad van bewustzijn van het eigen taalgebruik, van spontane gesprekken onder vrienden tot praten tegen een camera. Bovendien hebben we voor de belangrijkste sprekers van elk fragment data in nagenoeg elke genoemde categorie, waardoor we deze taaluitingen optimaal met elkaar zouden kunnen vergelijken. Met deze gegevens kunnen we dus ook onderzoek doen naar het functionele aspect van tussentaal. Een minpunt van data verzameld in realityseries, zoals bij alle audiovisuele media, is dat erin geknipt en geplakt wordt, en dat we dus niet altijd over de volledige taaluitingen of de talige context ervan beschikken. Tot slot is uit deze masterproef duidelijk geworden dat de ondertitelingswijze van tussentaal, maar ook die van andere variëteiten van het Nederlands, nog een schat aan informatie van intra- en extralinguale aard bevat, die door meer onderzoek verder in kaart gebracht kan worden.

7 Conclusie

76


Bibliografie Geschreven bronnen Auer, P. (2005). Europe's sociolinguistic unity, or: A typology of European dialect/standard constellations. In N. Delbecque, J. Van der Auwera, & D. Geeraerts (Red.), Perspectives on variation: sociolinguistic, historical, comparative (Vol. 163, pp. 7-42). Berlijn/New York: De Gruyter. Beheydt, L. (1990). Taal en media. Ons Erfdeel, 33, 345-354. Buyck, L. (2010). Intralinguale ondertiteling. Talige ingrepen bij de ondertiteling van standaardtaal, dialect, tussentaal en Noord-Nederlands. Onuitgegeven masterscriptie. Universiteit Gent: Vakgroep Nederlandse Taalkunde. Cajot, J. (2000). De omgangstaal van Vlaanderen. Over taal, 39(1), 3-6. De Caluwe, J. (2002). Tien stellingen over functie en status van tussentaal in Vlaanderen. In J. De Caluwe, D. Geeraerts, V. Mamadouh, R. Soetaert, S. Kroon, L. Top, & T. Vallen (Red.), Taalvariatie en taalbeleid. Bijdragen aan het taalbeleid in Nederland en Vlaanderen (pp. 5767). Antwerpen, Apeldoorn: Garant. De Caluwe, J. (2009). Tussentaal wordt omgangstaal in Vlaanderen. Nederlandse Taalkunde, 14(1), 8-25. De Caluwe, J., & Van Renterghem, E. (2011). Regiolectisering en de opkomst van tussentaal in Vlaanderen. Taal en Tongval, 63(1), 61-77. De Caluwe, J., Delarue, S., Ghyselen, A.-S., & Lybaert, C. (2013). Inleiding. In J. De Caluwe, S. Delarue, A.-S. Ghyselen, & C. Lybaert (Red.), Tussentaal. Over de talige ruimte tussen dialect en standaardtaal in Vlaanderen (pp. 3-12). Gent: Academia Press. De Ridder, F. (2007). Vlaamse tussentaal op televisie: een analyse van het fictieve reportageprogramma 'In de Gloria'. Onuitgegeven masterscriptie. Universiteit Gent: Vakgroep Nederlandse Taalkunde.


77

Bibliografie

De Schutter, G. (1998). Talen, taalgemeenschappen en taalnormen in Vlaams-België. Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 108(2-3), 227-251. Geraadpleegd op juni 26, 2014, van http://www.dbnl.org/tekst/_ver016199801_01/_ver016199801_01_0015.php Delarue, S. (2012). Met open vizier. Meer aandacht voor taalvariatie in media en onderwijs in Vlaanderen. Over Taal, 51(1), 20-22. Devos, F. (2013). Labels in het Prisma Handwoordenboek Nederlands: een casestudy. Over Taal, 52(1), 20-22. Deweer, L. (2014, 7 februari). 'Corrigeren, maar couleur locale respecteren'. Op bezoek bij de ondertitelaars in de onderbuik van de openbare omroep. De Morgen, p. 3. Dewulf, B., & Saerens, G. (2009). Stijlboek T888. VRT. Díaz Cintas, J., & Remael, A. (2007). Audiovisual translation: Subtitling. Manchester: St. Jerome Pub. Dries, J. (1995). Dubbing and subtitling. Guidelines for production and distribution. Düsseldorf: European institute for the media. Gabel, H. (2010). Taalaccommodatie in Vlaanderen. Een onderzoek naar het taalgebruik van jongeren binnen de peer group en in contact met niet-streekgenoten. Taal en Tongval, 62(2), 163-203. Geeraerts, D. (2001). Een zondagspak? Het Nederlands in Vlaanderen: gedrag, beleid, attitudes. Ons Erfdeel, 44(3), 337-343. Ghyselen, A.-S. (2011). Structuur en dynamiek van diaglossische taalrepertoria: een pleidooi voor meer empirisch onderzoek. Studies van de BKL, 6, 1-18. Goossens, J. (2000). De toekomst van het Nederlands in Vlaanderen. Ons Erfdeel, 43(1), 3-13. Geraadpleegd op 26 juni 26 2014, via http://www.dbnl.org/tekst/_ons003200001_01/_ons003200001_01_0001.php Hendrickx, R. (2003a). Stijlboek VRT. Utrecht: Van Dale Lexicografie. Janssens, G., & Marynissen, A. (2005). Het Nederlands vroeger en nu. Leuven: Acco. Jaspers, J. (2001). Het Vlaamse stigma. Over tussentaal en normativiteit. Taal en Tongval, 53(2), 129-153.

Bibliografie

78


Kloots, H. (2007). Allee, wat was het weer? Het tussenwerpsel allee in spontaan gesproken Standaardnederlands. Over Taal, 46(1), 17-19. Kooijman, B. (2006, 15 december). Slavenwerk. Voor onderbetaalde ondertitelaars, de dwangarbeiders van de televisie, begint de lol er vanaf te gaan. NRC Handelsblad, p. 20. Koolstra, C., Peeters, A., & Spinhof, H. (2001). Argumenten voor en tegen ondertitelen en nasynchroniseren van televisieprogramma's. Tijdschrift voor Taalbeheersing, 23(2), 83-105. Lybaert, C. (2011). Hoe percipieert een taalkundige leek het Vlaamse taallandschap? Handelingen: Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis, 65, 123-146. Matamala, A., & Orero, P. (Red.). (2010). Listening to subtitles. Bern: Peter Lang. Plevoets, K. (2008). Tussen spreek- en standaardtaal. Een corpusgebaseerd onderzoek naar de situationele, regionale en sociale verspreiding van enkele morfo-syntactische verschijnselen uit het gesproken Belgisch-Nederlands. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven. Plevoets, K. (2009). Verkavelingsvlaams als voertaal van de verburgerlijking in Vlaanderen. Studies van de BKL, 4, 1-29. Plevoets, K. (2011). Tussentaal uit taalonzekerheid: de misvatting van de Belgische socioneerlandistiek. Taaldag BKL: Abstracts. Plevoets, K. (2012a). Tussentaal en de vrije markt. Over Taal, 51(3), 62-64. Plevoets, K. (2012b). Van hetzelfde laken een pak. Verkavelingsvlaams als uiting van status in het nieuwe rijke Vlaanderen. In K. Absillis, J. Jaspers, & S. Van Hoof (Red.), De manke usurpator. Over Verkavelingsvlaams (pp. 189-223). Gent: Academia Press. Plevoets, K. (2013). De status van de Vlaamse tussentaal. Een analyse van enkele socio-economische determinanten. Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 129(3), 191-233. Prieels, L. (2013). Tussentaal in tv-programma's. In J. De Caluwe, S. Delarue, A.-S. Ghyselen, & C. Lybaert (Red.), Tussentaal: over de talige ruimte tussen dialect en standaardtaal in Vlaanderen (pp. 35-49). Gent: Academia Press. Remael, A. (2004). Vertaling in beeld: audiovisuele vertaling en ondertitels. Antwerpen: Artesis Hogeschool. Geraadpleegd op 3 juli 2013, via Artesis Hogeschool: http://www.artesis.be/vertalertolk/upload/docs/vakgroepen/engels/IntroOTTekst-Remael.doc


79

Bibliografie

Remael, A. (2007). Sampling subtitling for the deaf and the hard-of-hearing in Europe. In J. Díaz Cintas, P. Orero, & A. Remael (Red.), Media for all. Subtitling for the deaf, audio description, and sign langue (pp. 23-53). Amsterdam: Rodopi. Remael, A., De Houwer, A., & Vandekerckhove, R. (2008). Intralingual open subtitling in Flanders: audiovisual translation, linguistic variation and audience needs. Journal of Specialized Translation, 10, 76-105. Schoenaerts, P. (1996). De Bossen van Vlaanderen ondertiteld in Nederland. Nederlands van Nu, 44(2), 32-34. Taeldeman, J. (1992). Welk Nederlands voor Vlamingen? Nederlands van Nu, 40(2), 33-52. Taeldeman, J. (2008). Zich stabiliserende grammaticale kenmerken in Vlaamse tussentaal. Taal en Tongval, 60(1), 26-50. Van Beversluys, S. (2004). Het taalbeleid van de Vlaamse televisieomroepen. Onuitgegeven masterscriptie. Universiteit Gent: Vakgroep Communicatiewetenschappen. Van Eynde, F. (2003). Protocol voor Orthografische Transcriptie. Geraadpleegd op 14 september 2013, via Het project Corpus Gesproken Nederlands: http://lands.let.ru.nl/cgn/doc_Dutch/topics/version_1.0/annot/pos_tagging/tg_prot.pdf Van Hoof, S., & Vandekerckhove, B. (2013). Feiten en fictie. Taalvariatie in Vlaamse televisiereeksen vroeger en nu. Nederlandse Taalkunde, 18(1), 35-64. Van Istendael, G. (1989). Het Belgisch labyrint. Wakker worden in een ander land. Amsterdam: Arbeiderspers. Vandekerckhove, R. (2009). Wb! Cva? Wist mjon? De chattaal van Vlaamse tieners tussen 'lokaal' en 'mondiaal'. In V. De Tier, J. Swanenberg, & T. van de Wijngaard (Red.), Moi, adieë en salut. Groeten in Nederland en Vlaanderen (pp. 33-44). Groesbeek: Stichting Nederlandse Dialecten. Vandekerckhove, R., De Houwer, A., & Remael, A. (2007). Intralinguale ondertiteling op de Vlaamse televisie: een spiegel voor de taalverhoudingen in Vlaanderen? In D. Sandra, R. Rymenans, P. Cuvelier, & P. Van Petegem (Red.), Tussen taal, spelling en onderwijs. Essays bij het emeritaat van Frans Daems (pp. 71-83). Gent: Academia Press.

Bibliografie

80


Vandekerckhove, R., De Houwer, A., Remael, A., & Van der Niepen, I. (2006). Intralinguale ondertiteling van Nederlandstalige televisieprogramma's in Vlaanderen: linguïstische en extralinguïstische determinanten. In Artikelen van de Vijfde Sociolinguïstische Conferentie (pp. 503-513). Utrecht: Eburon. Vermeulen, A. (2013). Taalvariatie in ondertiteling? Neerlandia, 117(2), 40-41. Zenner, E., Geeraerts, D., & Speelman, D. (2009). Expeditie Tusentaal: Leeftijd, identiteit en context in "Expeditie Robinson". Nederlandse Taalkunde, 14(1), 26-44.

Elektronische bronnen De Caluwe, J. (2003). Conflicting language conceptions within the Dutch speaking part of Belgium. TRANS. Internet-Zeitschrift für Kulturwissenschaften(15). Geraadpleegd via http://www.inst.at/trans/15Nr/06_1/caluwe15.htm De invulling van de openbare opdracht. (2012, 19 september). Geraadpleegd op 27 juni 2014, via VRT: http://www.vrt.be/opdracht/de-invulling-van-de-openbare-opdracht De VRT maakt van toegankelijkheid een prioriteit. (2013, 11 september). Geraadpleegd op 26 juni 2014, via VRT: http://www.vrt.be/nieuws/2013/09/de-vrt-maakt-van-toegankelijkheid-eenprioriteit Debacker, K. (2012, 31 juli). VTM en VT4 hebben geen probleem met verplichte ondertitels. Geraadpleegd op 12 september 2013, via De Standaard: http://www.standaard.be/cnt/dmf20120731_204 Debackere, D. (2009, 1 december). Gelijke behandeling Belgisch-Nederlands en NederlandsNederlands in nieuwe Prisma. Geraadpleegd op 28 juni 2014, via The Language Industry: http://thelanguageindustry.eu/nl/lexicografisch/1968-gelijke-behandeling-belgisch-nederlandsen-nederlands-nederlands-in-nieuwe-prisma Debackere, D. (2010, 31 augustus). VRT ruilt open ondertiteling voor 888. Geraadpleegd op 28 juni 2014, via The Langue Industry: http://www.thelanguageindustry.eu/nl/audiovisueel/2161-vrtruilt-open-ondertiteling-voor-888


81

Bibliografie

Decreet betreffende radio-omroep en televisie van 27 maart 2009 (Mediadecreet), art. 151 § 3, Belgisch staatsblad, 30 april 2009. (z.d.). Opgehaald van http://www.cjsm.vlaanderen.be/media/regelgeving/mediadecreet/deelIII/titelIV/ Decreet betreffende radio-omroep en televisie van 27 maart 2009 (Mediadecreet), art. 6 § 2, Belgisch staatsblad, 30 april 2009. (z.d.). Opgehaald van http://www.cjsm.vlaanderen.be/media/regelgeving/mediadecreet/deelII/titelII/ Dikke Van Dale - artikelvenster. (2014). Geraadpleegd op 28 juni 2014, via Van Dale: https://www.vandale.nl/hulp/pro/index.html#Dikke_Van_Dale_-_artikelvenster.htm Eelen, J. (Regisseur). (2004). In de gloria [dvd]. Zaventem: Woestijnvis. Hendrickx, R. (1998, 17 juli). Taalcharter. Geraadpleegd op 16 september 2013, via VRT-Taalnet: http://www.vrt.be/taal/taalcharter Hendrickx, R. (2000, 1 maart). VRT en het Nederlands in België. Geraadpleegd op 27 juni 2014, via VRT-Taalnet: http://www.vrt.be/taal/vrt-en-het-nederlands-in-belgië Hendrickx, R. (2003b, 1 oktober). Wat zegt ie? Geraadpleegd op 27 juni 2014, via VRT-Taalnet: http://www.vrt.be/taal/wat-zegt-ie Hendrickx, R. (2007, 2 februari). Charter Taal bij de VRT. Geraadpleegd op 16 september 2013, via VRT-Taalnet: http://www.vrt.be/taal/taalcharter-2007 Hendrickx, R. (2008, 15 juni). Nederlandstalige tv-programma's ondertitelen? Soms kan je niet anders! Geraadpleegd op 28 juni 2014, via Taalschrift: http://taalschrift.org/discussie/001830.html Hendrickx, R. (2010, 26 oktober). Taalbeleid in de Media. Geraadpleegd op 16 september 2013, via VRT-Taalnet: http://www.vrt.be/taal/taalbeleid-in-de-media Hendrickx, R. (2011a, 21 februari). Nederlands in het Nederlands ondertitelen. Geraadpleegd op 15 september 2013, via VRT-Taalnet: http://www.vrt.be/taal/nederlands-in-het-nederlandsondertitelen Hendrickx, R. (2011b, 25 oktober). Toespraak VRT-Taaldag 2011. Geraadpleegd op 16 september 2013, via http://www.taalmail.net/teksten/toespraak_taaldag2011.pdf Hendrickx, R. (2012, 11 september). Taalcharter 2012. Geraadpleegd op 16 september 2013, via VRT-Taalnet: http://www.vrt.be/taal/taalcharter-2012

Bibliografie

82


Komen Eten. (z.d.). Geraadpleegd op 19 juni 2013, via VIER: http://www.vier.be/komeneten Nederlands - artikelvenster. (2014). Geraadpleegd op 28 juni 2014, via Van Dale: https://www.vandale.nl/hulp/pro/index.html#Nederlands_-_artikelvenster.htm Ockers, L. (2010, 20 januari). Televisieondertiteling in Vlaanderen. Tweestrijd tussen vertaler en computer? Geraadpleegd op 28 juni 2014, via http://www.ockers.be/ondertiteling.html Ondertiteling: open en T888. (2011, 26 maart). Geraadpleegd op 26 juni 2014, via VRT: http://www.vrt.be/t888 Ontspanning. (2012, 11 september). Geraadpleegd op 27 juni 2014, via VRT: http://www.vrt.be/ontspanning Over Boer zkt Vrouw. (z.d.). Geraadpleegd op 19 juni 2013, via VTM: http://vtm.be/boer-zktvrouw/info Over Let's Get Fit. (z.d.). Geraadpleegd op 19 juni 2013, via VTM: http://vtm.be/lets-get-fit/info Over Uit de Kast. (z.d.). Geraadpleegd op 19 juni 2013, via VTM: http://vtm.be/uit-de-kast/info Permentier, L. (2003, 12 december). Televisienederlands en Schoon Vlaams. Geraadpleegd op 27 juni 2014, via Taalschrift: http://taalschrift.org/reportage/000458.html Programma-overzicht. (z.d.). Geraadpleegd op 27 juni 2014, via Canvas: http://www.canvas.be/programma_overzicht Programma's. (z.d.). Geraadpleegd op 27 juni 2014, via Eén: http://www.een.be/programmas Roosens, E. (2011, 8 januari). Ruud Hendrickx ziet toe op taal bij VRT. Geraadpleegd op 14 september 2013, via Nieuwsblad: http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=8234OGSC Terugblik. Een historische schets van Teletekst Ondertiteling. (2014). Geraadpleegd op 27 juni 2014, via VRT: http://www.vrt.be/sites/default/files/2011/888_terugblik2014_voorjaar.pdf Testimonials. (2014, 9 juli). Geraadpleegd op 14 juli 2014, via BTI Studios: http://www.btistudios.com/testimonials.html Tonino, D. (2012a, 20 februari). Duizend bommen en granatan. Geraadpleegd op 29 juni 29 2014, via Ondertiteling: http://ondertiteling.tumblr.com/post/17939123773/duizend-bommen-engranatan


83

Bibliografie

Tonino, D. (2012b, 29 januari). Simpel. Geraadpleegd op 29 juni 2014, via Ondertiteling: http://ondertiteling.tumblr.com/post/16690809639/simpel Tonino, D. (2012c, 20 augustus). Skills. Geraadpleegd op 29 juni 2014, via Ondertiteling: http://ondertiteling.tumblr.com/post/29817713238/skills VRT wil mee de taalnorm in Vlaanderen bepalen. (2011, 1 december). Geraadpleegd op 26 juni 2014, via VRT-Taalnet: http://www.vrt.be/taal/vrt-wil-mee-de-taalnorm-in-vlaanderenbepalen VRT-normen open - gesloten ondertiteling. (2010, 25 oktober). Geraadpleegd op 26 juni 2014, via VRT: http://www.vrt.be/wat-doen-we/toegankelijkheid/normen-openclosed Werkwijze. Hoe werkt de redactie van Teletekst Ondertiteling? (2011). Geraadpleegd op 27 juni 2014, via VRT: http://www.vrt.be/sites/default/files/attachments/Werking_teletekstondertiteling_1.pdf Woord van de dag: ondertutteling. (2008, 14 juli). Geraadpleegd op 29 juni 2014, via Midi Libre: http://www.radio1.be/programmas/wvdd/1059297 Wordt er letterlijk ondertiteld? (z.d.). Geraadpleegd op 26 juni 2014, via VRT: http://www.vrt.be/faq/wordt-er-letterlijk-ondertiteld

Naslagwerken Dikke Van Dale Online = den Boon, T., & Geeraerts, D. (Red.). (2013). Dikke Van Dale Online. Utrecht: Van Dale Uitgevers. Geraadpleegd in juni en juli 2014, via http://vowb.vandale.be/zoeken/zoeken.do Onze Taal Taaladvies = Genootschap Onze Taal. (z.d.). Taaladviesdienst. Geraadpleegd in juni en juli 2014, via https://onzetaal.nl/taaladvies Prisma Handwoordenboek Nederlands = Hofman, M. (Red.). (2014). Prisma Handwoordenboek Nederlands. Met onderscheid tussen Belgisch-Nederlands en Nederlands-Nederlands. Antwerpen: Uitgeverij Uniboek Het Spectrum bv. Taaladvies.net = Nederlandse Taalunie. (z.d.). Taaladvies.net. Geraadpleegd in juni en juli 2014, via http://taaladvies.net

Bibliografie

84


Taaltelefoon = Vlaamse overheid. (z.d.). Taaltelefoon.be. Geraadpleegd in juni en juli 2014, via http://taaltelefoon.vlaanderen.be Van Dale Online hedendaags Nederlands. (2013). Utrecht: Van Dale Uitgevers. Geraadpleegd in juni en juli 2014, via http://vowb.vandale.be/zoeken/zoeken.do Vlaams woordenboek = Liekens, A. (Red.). (z.d.). Vlaams woordenboek. Geraadpleegd in juni en juli 2014, via http://vlaamswoordenboek.be VRT-Taalnet = VRT. (z.d.). VRT-Taalnet. Geraadpleegd in juni en juli 2014, via http://vrttaal.net


85

Bibliografie

Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Vakgroep Taalkunde, afdeling Nederlands Academiejaar 2013-2014

Intralinguale ondertiteling van tussentaal Een analyse van de ondertitelingswijze van tussentaal in Vlaamse realityseries - Bijlagen -

Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad van Master in de taal- en letterkunde — afstudeerrichting Nederlands - Engels

Greet Derudder

Promotor: prof. dr. Johan De Caluwe

Inhoudsopgave Bijlage 1: Interview met een ondertitelaar .......................................................................................... 3 Bijlage 2: Sprekersprofielen ................................................................................................................. 9 Bijlage 3: Transcripties ....................................................................................................................... 23 Transcriptie Boer zkt Vrouw .................................................................................................................. 25 Transcriptie Komen Eten ....................................................................................................................... 44 Transcriptie Let’s Get Fit ...................................................................................................................... 60 Transcriptie Uit de Kast ........................................................................................................................ 79 Bijlage 4: Lexicale kenmerken ........................................................................................................... 95 Tussenwerpsels...................................................................................................................................... 95 Tussentalige woord(groep)en en uitdrukkingen .................................................................................... 96 Bijlage 5: Frequentietabellen............................................................................................................ 103 Fonologisch ......................................................................................................................................... 103 Morfo-syntactisch................................................................................................................................ 104 Lexicaal ............................................................................................................................................... 110 Bijlage 6: Cd-rom met afleveringen................................................................................................. 113

Masterproef Greet Derudder - Bijlagen

1

Inhoudsopgave

Bijlage 1: Interview met een ondertitelaar

Katrien Ost is ondertitelaar bij BTI Studios (vroeger Broadcast Text International). Ze is client manager voor VIER en VIJF, en werkt onder andere aan het programma Komen Eten. Het interview werd schriftelijk afgenomen via e-mail, op 5 augustus 2013.

Deze vragen gaan over open ondertiteling, met het programma Komen Eten in het achterhoofd.

1. Kunt u eerst eens uitleggen hoe u de taalsituatie in Vlaanderen ziet? 

Bv welke variëteiten van het Nederlands bestaan er volgens u?



Wat verstaat u onder Standaardnederlands, en andere variëteiten?

In de samenleving van vandaag passen mensen hun taalgebruik aan de situatie aan. Soms spreken ze dialect, soms tussentaal/Verkavelingsvlaams, een gekuiste taal die het midden houdt tussen dialect en standaardtaal en soms AN/standaardtaal.

Binnen de variëteit standaardtaal kan er onderscheid gemaakt worden tussen de Noord-Nederlandse variant, zoals gebruikelijk in Nederland, en algemeen Belgisch Nederlands. De strikt NoordNederlandse norm verliest volgens mij de laatste decennia terrein in België.

2. Zijn er ondertitelaars die zich specialiseren in intralinguale ondertiteling? 

En wat zijn de verschillen met interlinguale ondertiteling (van vreemde talen), volgens u?

Nee, we hebben geen ondertitelaars die zich specialiseren in intralinguale ondertiteling. Onze vertalers ondertitelen zowel Engelstalige als Nederlandstalige programma’s. Bij ondertitels vertaald uit het Engels schrijf je eigenlijk spreektaal, zonder daarin te overdrijven. Door de reading speed kan een kijker niet teruggaan naar het begin van de zin wanneer een constructie te complex of dubbelzinnig is, daarom houden we het als ondertitelaar dus simpel en duidelijk. Het is aan de vertaler om genoeg af te stappen van Engelse constructies, maar toch steeds correct Nederlands te gebruiken. Woorden en uitdrukkingen die in het woordenboek staan aangeduid als ‘gewestelijk’ en ‘Belgisch Nederlands, niet algemeen’ zijn hierbij geen correct Nederlands en worden dan ook niet gebruikt.


3


Ondertitels bij Nederlandstalige realityprogramma’s dienen eerder als ondersteuning dan als vertaling. De reading speed speelt hier een minder grote rol en het belangrijkste is dat de ondertitelaar zo dicht mogelijk blijft bij wat er gezegd wordt. Hierbij draaien we bijvoorbeeld geen zinsconstructies om omdat het beter klinkt. Gewestelijke woorden of woorden die niet algemeen zijn, zetten we hier cursief.

3. Hoe ziet het ondertitelingsproces eruit? 

Bv hoeveel tijd is er om een aflevering te ondertitelen,



met hoeveel personen wordt er aan een aflevering gewerkt,

Bovenstaande twee punten hangen af van het soort programma, de deadline van de klant en het tijdstip waarop het materiaal beschikbaar is. Gemiddeld doet een vertaler 8 à max 10 uur over een programma als Komen Eten (38’, NL-NL). Titeldichte quizprogramma’s als Rasters en De Slimste Mens ter Wereld nemen meer tijd dan gemiddeld in beslag omdat hier meer termen/schrijfwijzen opgezocht moeten worden en het tempo waarop gesproken wordt heel hoog ligt.

Sinds september vorig jaar moeten we ook rekening houden met de voice-over die voor Teletekst ondertiteld moet worden. Deze moet volgens aparte richtlijnen (minder karakters per regel, geen cursieven, geen blackboxen) ondertiteld worden, wat opnieuw meer tijd in beslag neemt.

In de meeste gevallen werkt er één ondertitelaar aan een programma. Wanneer we de clip pas de dag van uitzending ontvangen, dan verdeelt de client manager het programma op. Zo krijgen we vaak De Slimste Mens de avond voor uitzending en dan werken hier tot drie vertalers aan.



wat zijn de stappen die gevolgd worden,



welke software wordt er gebruikt, ...

1. De client manager krijgt de clip en leverbon met deadline voor de opdracht van de klant 2. De client manager deelt deze clip uit aan de ondertitelaar en geeft de deadline en specifieke richtlijnen mee 3. De vertalers in ons bedrijf ondertitelen ofwel in Spot ofwel in Swift. Wanneer ze klaar zijn, doen ze een spell- en grammarcheck in Word, een technische check in Spot en een extra controle op namen en cijfers. Wanneer ze hun programma leveren, vermelden ze het aantal ondertitels en het aantal minuten van het programma, hoelang ze erover gedaan hebben en


4


eventuele opmerkingen, dialect of woorden die ze niet verstaan hebben, onduidelijkheden, namen die ze niet teruggevonden hebben… 4. Hierna gebeurt er eindredactie op de ondertitels. 5. De client manager levert de ondertitels aan de klant.

4. Zijn er guidelines over wanneer er ondertiteld moet worden? 

Zo ja, zijn deze guidelines van het bedrijf waar u werkt afkomstig, van de omroep waarop het programma uitgezonden wordt, van de makers van het programma, of nog van elders?

We krijgen richtlijnen en settings mee van de klant/zender. Elke zender (Acht, Telenet, VIER/VIJF, VTM…) heeft zijn eigen settings en bepalingen over cursieven, beletseltekens, spaties na repliekstreepje of voor vraagteken… Richtlijnen over wanneer en hoe er ondertiteld moet worden, kunnen ook verschillen van programma tot programma. Soms moeten kandidaten in een programma niet ondertiteld worden wanneer ze direct in de camera spreken omdat dit duidelijk genoeg is voor de kijker. Dit wordt dan (sinds september) voor Teletekst (gesloten OT) ondertiteld. In Komen Eten moet alles, behalve de voice-over van Iwein Segers, voor open OT ondertiteld worden, dus ook de interviews met de kandidaten apart.



Is consistentie (bv alle deelnemers ondertitelen) belangrijker dan het vermijden van “overbodige” ondertiteling (wanneer bv één deelnemer quasi Standaardnederlands praat)?



Als er twijfel is over het wel of niet ondertitelen, wordt er dan sneller voor geen of juist sneller voor wél ondertiteling gekozen?

De twee bovenstaande vragen hangen opnieuw af van de wensen van de klant. Wanneer de ondertitelaar vindt dat een bepaalde quote heel slecht verstaanbaar of dialect is en het normaal gezien niet in open OT ondertiteld hoeft te worden, kunnen we dit melden aan de klant en dan hebben zij de eindbeslissing of dit alsnog ondertiteld moet worden. Meestal wordt er dan beslist om de slecht verstaanbare deelnemer toch te ondertitelen. Vaak krijgen we deze richtlijn op voorhand al mee van de klant/zender, die deze richtlijn op zijn beurt krijgt van de programmamakers.


5


5. Zijn er guidelines over hoe er ondertiteld moet worden? 

Zo ja, bestaat daar ook een document van?

Inderdaad, we hebben een document over de settings (aantal karakters per regel, leessnelheid, aantal frames per interval, lettertype, welk type blackboxen*, nultitel**…) en een document over de richtlijnen.



Zo ja, zijn deze guidelines van het bedrijf waar u werkt afkomstig, van de omroep waarop het programma uitgezonden wordt, van de makers van het programma, of nog van elders?

Van de zender in samenspraak met de programmamakers.



Bestaan er guidelines met betrekking tot welke opmaak (bv schuin) en wanneer?



Wat met dialectwoorden of verzonnen woorden/uitdrukkingen?

Wat zetten we cursief? -

Woorden die door mensen in een verkeerde context gebruikt worden (Ze zijn daarom nog niet fout volgens de Van Dale.) vb. Ik heb een gasfornuis. Zo’n moderne introductieplaat, dat moet ik niet hebben.

-

Woorden die verkeerd uitgesproken worden door de mensen. We schrijven dan ook de uitspraak van de mensen op. Hier moet je als ondertitelaar een beetje aanvoelen wanneer je dit wel en niet kunt doen. Als het woord echt grappig wordt en/of verschillende keren zo gezegd wordt, is dit een goede optie. Ook als mensen er daarna op terugkomen en ermee spotten. Vb. Met die balsamicumazijn was dat mooi afgewerkt. Of: Dat is de schuld van mijn libidos.

-

Dialect/gewestelijk: Versche geirnoals.


6




Wat met tussenwerpsels (“allee”, “hé”, “amai”, etc.), ... ?

Onderstaande tussenwerpsels en woorden proberen we te vermijden: -

Goh

-

Zie (op het einde van zin, zoals in “kijk, zie”.)

-

Gelijk (in de betekenis van “zoals”)

-

Bijkans (“bijna”)

-

Het gebruik van hè op het einde van de zin proberen we te beperken.

-

“Hola, amai, voilà” hoeven we alleen weg te laten wanneer de leesbaarheid in het gedrang komt.



Wat met anderstalige fragmenten? Bv als een spreker voor één zinnetje switcht naar het Engels of Frans (dingen als “You win some, you lose some”, maar ook “ça va” of zelfs “merci”), wordt dit dan normaal gezien vertaald of letterlijk ondertiteld?

Anderstalige uitdrukkingen die wij hier ook wel gebruiken, zoals ça va, ondertitelen we cursief. En kleine Engelstalige zinnetjes laten we ook in de oorspronkelijke taal staan. Ook hierbij hangt het weer af van de richtlijnen die we meekrijgen van de klant, want in Astrid In Wonderland kregen we de opdracht het gebruik van het Engels te beperken, moeilijkere woorden en volledige zinnen altijd te vertalen en slechts hier en daar een Engels woord (darling, bitty, amazing) te laten staan.



Wat met tussentalige woorden/uitdrukkingen? In de aflevering van Komen Eten die ik bekeek, werden bijvoorbeeld woorden/uitdrukkingen zoals “een toffe madam”, “mijn gedacht”, “ons mama”, “content” en “op regime” behouden in de ondertiteling terwijl woorden/uitdrukkingen zoals “aardig” (raar), “efkes”, “van mijn eigen” (zelf) en “scheleken” (deksel) vervangen werden door een standaardtalige variant. Waar wordt de grens getrokken, bestaan daar specifieke instructies voor of is dit vaak op intuïtie?

-

Madam: Belgisch-Nederlands spreektaal (vrij algemeen)

-

Content en regime: staan in Van Dale als algemeen Nederlands1

-

Aardig: in de betekenis van ‘raar’, kan verwarrend zijn

1

Eén van de betekenissen van regime in de Dikke Van Dale Online (2013) is inderdaad “geheel van leefregels mbt. een levenswijze of dieet”, maar in Van Dale Online hedendaags Nederlands (2013) of het Prisma Handwoordenboek Nederlands (2014) is het woord niet terug te vinden met de betekenis van “dieet”.


7


-

Efkes: staat niet in Van Dale2

-

Scheel/scheleken: gewestelijk

-

Van mijn eigen: Eenvoudige grammaticale fouten passen we automatisch aan. Zie hieronder.



Wat met woordvolgorde, wanneer wordt de woordvolgorde aangepast naar een grammaticaal correcte woordvolgorde en wanneer wordt ze behouden (ook al is ze ongrammaticaal)?

De woordvolgorde wordt zo veel mogelijk aangehouden omdat het anders te moeilijk wordt voor de kijker om te volgen. Ze zien de ondertitels als een leidraad. We zorgen er wel voor dat we grammaticaal juiste zinnen hebben en dat kunnen we vaak bereiken door kleine aanpassingen: → * iets dat

wordt

iets wat

→ * dat ze uit zijn gegaan

wordt

dat ze zijn uitgegaan

→ * zich interesseren aan

wordt

zich interesseren voor

→ * een hele mooie kamer

wordt

een heel mooie kamer

De grammaticale fouten verbeteren we meestal gewoon. Effe of efkes wordt even, van zodra wordt zodra, moest (voorwaardelijk) wordt mocht…

6. Als een ondertitelaar ergens niet zeker van is, wordt er dan soms overlegd met andere ondertitelaars, of is daar geen tijd voor? 

Wordt het werk door meerdere ondertitelaars bekeken?

Het werk van de ondertitelaar wordt steeds gecontroleerd door de eindredacteur. Wanneer de ondertitelaar iets niet verstaat, kan hij overleggen met andere ondertitelaars en zo toch nog tot een oplossing komen. Wanneer zowel de ondertitelaar als de eindredacteur een woord of zin niet verstaan, dan geven we dit extra mee aan de klant.

2

Ondertussen is efkes toegevoegd in de Dikke Van Dale Online (2013) en Van Dale Online hedendaags Nederlands (2013), sinds 2009, maar wel met respectievelijk het label “spreektaal” en “België”. In het Prisma Handwoordenboek Nederlands (2014) is het tussenwerpsel niet opgenomen.


8


Bijlage 2: Sprekersprofielen Deelnemers Boer zkt Vrouw VTM (Medialaan), seizoen 9, aflevering 1, 5 mei 2013 Presentator: Dina Tersago

Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Andy Van Rossem

M

28

Daknam (Oost-Vlaanderen)

Melkveeboer & zorgboer

Andy is een gedreven, ambitieuze boer die trots is op zijn modern, computergestuurd melkveebedrijf en naar eigen zeggen oprecht van zijn koeien houdt. Van kindsbeen af droomde hij er al van om later een boerderij te runnen. Andy heeft het hart op de juiste plaats en werd vier jaar geleden zorgboer. Sindsdien begeleidt hij mensen met een beperking op zijn boerderij en laat hij hen meehelpen bij de dagelijkse verzorging van de dieren. Ook sociaal contact is een absolute must in het leven van Andy. Hij heeft veel vrienden en is graag gezien in het verenigingsleven van Lokeren. Hoewel hij al enkele relaties achter de rug heeft, is Andy de ware liefde nog niet tegengekomen. Wel is hij absoluut klaar om zich te settelen en droomt hij luidop van een eigen gezin. Andy is op zoek naar een lieve partner met wie hij op stap kan gaan, plezier maken en reizen. Kortom: iemand om zijn leven mee te delen. Zijn toekomstige partner hoeft niet zelf aan de slag te gaan op de boerderij, maar begrip voor de tijd en energie die hij in zijn beroep en passie stopt, is een must. VTM. (z.d.). Andy Van Rossem. VTM. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://vtm.be/boer-zkt-vrouw/andyvan-rossem

Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Willy Vernaeve

M

63

Ivoy-Le-Pré (Frankrijk)

Landbouwer

Assenede (Oost-Vlaanderen) Willy is met zijn 63 jaar de senior van de negende Boer zkt Vrouw-reeks. Hij is een open, goedlachse landbouwer, die zestien jaar geleden het Vlaamse Assenede inruilde voor een hoeve in het pittoreske Ivoy-lePré, op zo’n 500 km van Brussel. Willy maakte in la douce France al zijn landbouwambities waar en bouwde een gezond bedrijf uit van maar liefst 400 hectare. Op liefdesvlak ging het Willy iets minder voor de wind. Zijn huwelijk liep op de klippen en sindsdien kon geen enkele vrouw zijn hart nog écht veroveren. Willy heeft drie kinderen: twee dochters en een zoon die klaar is om in de voetsporen van zijn vader te treden. De zestiger wil dus volop van het leven genieten en droomt ervan om samen met zijn toekomstige partner mooie reizen te maken.


9

Bijlage 2: Sprekersprofielen

Ondanks zijn nieuwe leven op Frans grondgebied, gaat Willy’s hart nog steeds uit naar Vlaamse vrouwen. Hij hoopt tijdens zijn Boer zkt Vrouw-avontuur dan ook een leuke Vlaamse vrouw te ontmoeten, die van zijn huis eindelijk weer een thuis maakt en die samen met hem wil leven zoals God in Frankrijk. VTM. (z.d.). Willy Vernaeve. VTM. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://vtm.be/boer-zkt-vrouw/willyvernaeve

Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Jurgen Van Hooste

M

37

Stekene (Oost-Vlaanderen)

Witloofboer

Rauw, gebakken of in de oven: zijn vers geteeld witloof wordt Jurgen nooit beu. Deze witloofboer is bijzonder trots op zijn product. Perfectie is wat hij elke dag nastreeft. Verder is Jurgen een open en vlotte man die in de liefde nog niet veel geluk heeft gekend. Daar wil hij via Boer zkt Vrouw graag verandering in brengen. Jurgen is erg sportief aangelegd en doet in zijn vrije tijd o.m. aan mountainbiken. Daarnaast investeert hij ook graag tijd in zijn uitgebreide vriendenkring en is hij erg sociaal aangelegd. Jurgen neemt bijvoorbeeld actief deel aan buurtinitiatieven en heeft een eigen clubhuis waarin elke week aan de volkssport krulbollen wordt gedaan. Jurgen is op zoek naar een lieve, eerlijke en oprechte vrouw met wie hij zijn toekomst kan uitbouwen. Ook een luisterend oor is voor hem van groot belang. Na een lange werkdag gezellig bijpraten is het ideale plaatje dat hij voor ogen heeft. VTM. (z.d.). Jurgen Van Hooste. VTM. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://vtm.be/boer-zktvrouw/jurgen-van-hooste

Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Howard Vanrooy

M

47

Merksplas (Antwerpen)

Hoefsmid

Als kleine jongen droomde Howard er al van om later paarden te beslaan. Nu maakt hij die droom elke dag waar en verovert hij als hoefsmid niet alleen België, maar ook Japan of Qatar. In 1999 kocht Howard een boerderij met het idee er paarden te stallen, te verzorgen en te laten revalideren. Of zoals hij het zelf zegt: een bed & breakfast voor paarden. Hoewel hij enkele jaren geleden scheidde van zijn vrouw, heeft Howard het geloof in de liefde nooit verloren. Hij houdt enorm van gezelligheid, verse bloemen in huis en romantisch kaarslicht. Ook voor een lekker etentje en een goed gesprek maakt Howard graag tijd. Hij schuwt geen emoties en praat graag openlijk over de liefde en het leven. Howard hoopt via Boer zkt Vrouw een partner met diepgang, vrouwelijkheid en warmte te ontmoeten. Een vrouw met wie hij zijn leven en zijn thuis kan delen, en die openstaat voor een goed gesprek. VTM. (z.d.). Howard Vanrooy. VTM. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://vtm.be/boer-zktvrouw/howard-vanrooy


10


Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Jan Vanroose

M

22

Koekelare (West-Vlaanderen)

Varkensboer

De benjamin in deze negende Boer zkt Vrouw-reeks is de 22-jarige Jan uit Koekelare. Hij is een boer in hart en nieren, maar komt evenzeer graag goed gekleed en verzorgd voor de dag. Jan is een harde werker en een handige Harry die kan klussen als de beste. Samen met zijn familie steekt hij de handen uit de mouwen in hun varkenskwekerij en op de aardbeienplantage. Deze vrolijke jongeman heeft bovendien een groot verantwoordelijkheidsgevoel en een erg goede band met zijn ouders. Zij zijn immers zijn grote voorbeeld op relationeel gebied. Een leuke meid met wie hij, net zoals hen, een mooie relatie kan uitbouwen is zijn grote droom. Die droom hoopt hij tegen zijn vijfentwintigste te verwezenlijken. Jan weet wat hij wil in het leven en zoekt een toffe, ambitieuze partner die hem daarbij wil steunen. Zijn ideale vrouw is naturel, dynamisch en weet van aanpakken. Kortom: een jongedame met pit die vooruitkijkt in het leven. VTM. (z.d.). Jan Vanroose. VTM. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://vtm.be/boer-zkt-vrouw/janvanroose


11


Deelnemers Komen Eten VIER (SBS Belgium), seizoen 9, aflevering 25, 11 maart 2013 Presentator: Iwein Segers (voice-over)

Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Gina

V

42

Lokeren (Oost-Vlaanderen)

Winkelbediende

De 42-jarige Gina werkt als winkelbediende bij een supermarkt die bekend staat om zijn rode prijzen. Drie keer raden waar ze de ingrediënten voor haar Komen Etentje koopt! Voor Gina is een gezellig ingericht huis van primordiaal belang. In het behangen en verven van haar woning steekt ze daarom niet alleen haar hart en ziel, maar ook veel moeite. Gina is getrouwd met een Angolees, en die bracht de wereldkeuken bij haar binnen. In Komen Eten serveert ze bijvoorbeeld kip met een saus van pindanoten, spinazie, rijst en frisse groenten, de Afrikaanse keuken gemengd met eigen inbreng zoals ze het zelf noemt. Gina wordt op de allereerste avond van deze Komen Eten-week geconfronteerd met een gast die bijna niets lust... VIER. (z.d.). Gina uit Lokeren. VIER. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://www.vier.be/komeneten/deelnemers/gina-uit-lokeren

Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Bernard

M

21

Zottegem (Oost-Vlaanderen)

Ambtenaar

Bernard (21) is hij ambtenaar bij de FOD Justitie, maar zijn vrije tijd vult hij voor driekwart met shoppen. Bernard een ijdeltuit noemen gaat misschien wat ver, maar hij houdt wel heel veel van merkkledij. Om dat in de verf te zetten, presenteert Bernard zijn Komen Eten-menu op een mannenmodemagazine. Een broertje dood heeft hij aan stinkende handen, daarom snijdt hij ajuin met handschoenen aan, en laat hij garnalen pellen door zijn vader. Bernard kan nog maar zeven maanden kookervaring in de strijd werpen, maar dat doet hij dan ook met veel overtuiging. Komen Eten-gast Erika heeft vanavond minder geluk: er staat de hele avond vis op het menu... VIER. (z.d.). Bernard uit Zottegem. VIER. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://www.vier.be/komeneten/deelnemers/bernard-uit-zottegem


12


Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Bart

M

47

Assebroek (West-Vlaanderen)

Vertegenwoordiger in wijn

Bart is 47 en vertegenwoordiger in wijn. Ook buiten het werk is hij liefhebber van het druivendistillaat. Wijn heeft nu eenmaal veel klasse, volgens de Komen Eten-gastheer van vanavond. In een vorig beroepsleven was Bart zeventien jaar maître d’hotêl in een tweesterrenrestaurant, een pak ervaring die hij natuurlijk ook in Komen Eten goed kan gebruiken. Hij is niet alleen heel kritisch voor zijn medekandidaten, maar ook en vooral voor zichzelf. Bart maakt vanavond voornamelijk gebruik van dure ingrediënten, en vergeet niet om dat af en toe te vermelden. Onder het motto 'het oog wil ook wat' zorgt Bart voor een verschillend bord voor elke Komen Eten-gast, en dat bij elk gerecht. De lange wachttijden tussen de verschillende gangen zijn helaas inherent aan het sterrenniveau dat Bart vanavond nastreeft... VIER. (z.d.). Bart uit Assebroek (Brugge). VIER. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://www.vier.be/komeneten/deelnemers/bart-uit-brugge

Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Erika

V

34

Genk (Limburg)

Bediende

De 34-jarige Erika is bediende bij een bedrijf dat in sanitair en verwarming doet. Koken is een noodzakelijk kwaad voor deze Genkse, die naar eigen zeggen enkel eten klaarmaakt om in leven te blijven. Ze heeft nog nooit in haar leven een druppel alcohol aangeraakt, laat staan gedronken. Verder houdt deze sportieve jongedame niet van groenten of rare gerechten op haar bord. Toch verlegt Erika in Komen Eten haar grenzen, maar zelf trekt ze in haar keuken de kaart van de culinaire eenvoud. Hopelijk staan haar kritische gasten open voor Erika’s pure smaken. VIER. (z.d.). Erika uit Genk. VIER. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://www.vier.be/komeneten/deelnemers/erika-uit-genk


13


Deelnemers Let’s Get Fit VTM (Medialaan), seizoen 1, aflevering 8, 13 mei 2013 Presentator: Dina Tersago

Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Kevin Vandewalle

M

29

Koekelare (West-Vlaanderen)

Zelfstandige pleisterwerken

Kevin Vandewalle uit Koekelare werkt samen met zijn vader als zelfstandig stukadoor. Zijn fysiek zware job wordt door zijn overgewicht steeds lastiger en zijn vader geeft al een hele tijd aan dat Kevin iets moet veranderen aan zijn manier van leven. Kevin is een echte sportfreak die door een blessure nu al drie jaar op non-actief staat. Vroeger voetbalde de jongeman bijna elke dag. Hij speelde zaalvoetbal in 2e nationale en was doelman in 2e provinciale. Hij heeft altijd al graag en veel gegeten, en is blijven eten als de sportman die hij was. Zijn druk trainingsschema verving hij door gezellige tv-avondjes thuis en pintjes drinken met zijn maten. Resultaat: Kevin is vandaag 30 kilo zwaarder dan toen hij stopte met sporten. Vorig jaar trouwde Kevin met de liefde van zijn leven. Hij had zich voorgenomen om scherp te staan tegen hun huwelijksdag, maar liet zijn goede voornemens in rook opgaan. De foto’s van hun mooiste moment bekijkt hij dan ook liever niet. Zijn omgeving zag Kevin veranderen van een sportman in iemand met ernstig overgewicht. Niet alleen zijn vader vindt dat het hoog tijd is voor actie. Ook zijn vrouw Elien, die als verpleegster dagelijks geconfronteerd wordt met de gevolgen van overgewicht, en zijn voetbalvrienden wijzen Kevin regelmatig op de harde feiten. Hij hoorde de commentaar van zijn omgeving wel, maar vond de moed niet om in te grijpen. Tot nu. Als koploper Kevin wil een voorbeeld zijn voor iedereen die zichzelf te jong vindt om op non-actief te staan. Met de steun van de experts en iedereen die hem volgen wil, is Let’s Get Fit dé kans om zijn levensstijl opnieuw in handen te nemen. VTM. (z.d.). Kevin. VTM. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://vtm.be/lets-get-fit/kevin


14


Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Machteld Francken

V

48

Ekeren (Antwerpen)

Zaakvoerder advocatenkantoor/advocate

De ambitieuze Machteld uit Ekeren heeft zowat alles bereikt wat op haar verlanglijstje stond. Ze stampte haar eigen advocatenkantoor uit de grond en combineerde dit moeiteloos met haar sociaal leven en haar passie voor sport. Vijf jaar geleden werd haar tweeling Alexander en Carolijn geboren en dat maakte Machteld haar geluk compleet. Haar drukke leventje werd danig overhoop gegooid door de komst van haar tweeling. De alleenstaande mama ruilde haar avonden fitness, squash of tennis in voor avondjes thuis met de kinderen. Machteld verdeelt haar tijd als een meester-jongleur tussen de kindjes en haar kantoor. Een derde belangrijk aspect wordt echter compleet over het hoofd gezien: zichzelf. Daar waar ze vroeger op haar vrije avonden ging sporten, ploft ze nu in de zetel met een zak snoep. Ze weet wat gezond eten is en overdag lukt het haar best, maar ’s avonds bezwijkt Machteld voor al wat zoet is. In de vijf jaar dat ze mama is, zag ze zichzelf 15 kilo aankomen. Let’s Get Fit is voor haar de kans om haar stijgend gewicht halt toe te roepen en weer in vorm te geraken. Machteld heeft op zich weinig overgewicht, maar is allesbehalve fit en heeft het moeilijk met haar gewichtstoename van de laatste jaren. “Vandaag de dag zijn vrouwen van mijn leeftijd dynamische vrouwen die met opgeheven hoofd door het leven willen gaan. Ik ben mijn fierheid de laatste jaren kwijtgeraakt en die wil ik kost wat kost terug.” Als koploper ziet ze haar taak tweeledig: Enerzijds wil ze voor alle mama’s met een carriere op zoek gaan naar een manier om sport, gezonde voeding, werk én kinderen te combineren en anderzijds wil ze haar leeftijdsgenoten inspireren om het beste in zichzelf naar boven te blijven halen. VTM. (z.d.). Machteld. VTM. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://vtm.be/lets-get-fit/machteld


15


Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Jo De Muynck

M

40

Nevele (Oost-Vlaanderen)

Productieleider voedingsbedrijf

Jo De Muynck uit Nevele heeft een hectische job die veel van zijn tijd en energie opslorpt. Hij heeft een leidinggevende functie in een voedingsbedrijf en gezien hij zeer perfectionistisch is, komt daar heel wat stress bij kijken. Stress die hij weg eet na de werkuren. Op het werk proeft hij regelmatig van de nieuwe hapjes die er getest worden. Als hij thuiskomt, duikt hij meteen de koelkast in en na het avondeten valt hij als een blok in slaap in de zetel. Vroeger was Jo een echte sportman. Hij was een actieve voetballer en loper, maar dat is allemaal veranderd. Van sporten komt er nog weinig in huis en dat vindt hij een ramp. Hij is zijn sporterslichaam kwijt, maar ook zijn trots en goed humeur. Hij is nu de enige thuis die niet sportief is. Zijn vrouw Cindy gaat tot vier keer per week lopen en neemt deel aan loopwedstrijden. Jo staat te supporteren aan de zijlijn, terwijl hij vroeger de sportieve helft van het koppel was. Die zijlijn wordt stilaan zijn vertrouwde plek: zijn twee zonen van 8 en 11 spelen voetbal en zelf geeft Jo voetbaltraining bij de jeugd van FC Poesele. Hij zet jongeren dus aan tot sporten, maar van de eens zo actieve trainer kan eigenlijk niet goed meer mee. Jo is allesbehalve fier op zijn lichaam. Op vakantie houdt hij zijn t-shirt zo lang mogelijk aan omdat hij zich schaamt voor zijn figuur en speurt het strand af op zoek naar mannen die dikker zijn dan hij. De kilo’s slopen er één voor één aan, maar nu de kaap van 100 kg in zicht is, trekt Jo aan de alarmbel. Net als de 4 andere koplopers zet Jo binnenkort zijn eerste stappen naar een gezonder en fitter te leven. Hij is vast van plan om zoals de rest van het gezin opnieuw te gaan sporten. Met Let’s Get Fit wil Jo vooral zijn energieke zelf terugvinden en een goed voorbeeld zijn voor zijn jeugdige spelertjes. VTM. (z.d.). Jo. VTM. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://vtm.be/lets-get-fit/jo


16


Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Sabine Goossens

V

44

Hoeselt (Limburg)

Zaakvoerder huishoudbedrijf/poetsvrouw

Sabine Goossens uit het Limburgse Hoeselt heeft samen met haar man een klein poetsbedrijf. Tussendoor runt ze ook nog een gezin met een dertienjarige zoon en een tienjarige dochter. Als zelfstandige gaat het werk voor op alles. Ook op een gezond eetpatroon. ’s Morgens wordt er niet ontbeten en haast iedereen zich om te vertrekken. Overdag snoept Sabine in de wagen als ze van klant naar klant rijdt om de honger tegen te gaan. Meestal is er voor haar en het gezin pas ’s avonds tijd om voor het eerst deftig te eten. Ze beseft dat dat geen goede gewoonte is en vreest dat ze haar kinderen het foute voorbeeld geeft. Sabine kampt pas sinds kort met overgewicht. Een drietal jaar geleden was ze nog een slanke, vitale vrouw. Tot haar schildklier moest worden verwijderd. Sindsdien gaat het bergaf met haar. Ze wijt haar overgewicht dan ook voornamelijk aan die ontbrekende schildklier, maar volgens voedsingcoach Tanja mag dat geen excuus zijn. Die grote fysieke verandering had ook emotionele gevolgen. “Ik heb het gevoel dat ik gevangen zit in een lichaam dat niet van mij is. Dit ben ik niet als ik in de spiegel kijk. Hier word ik echt ongelukkig van”, klinkt het. Als onderneemster heeft ze een sterk karakter en een ijzeren wil, maar ze slaagt er maar niet in om zichzelf te managen zoals ze met het gezin of haar bedrijf doet. Daar wil ze komaf mee maken. Sabine rekent daarvoor op de steun van de coaches. “Ik heb iemand nodig die mij vertelt wat ik exact moet doen. Ik wil duidelijke begeleiding en dan ga ik recht op mijn doel af.” In haar strijd tegen de kilo’s en voor een gezonder leven kan ze rekenen op de onvoorwaardelijke steun van haar gezin. Ze hoopt ook dat een betere gezondheid en conditie ook haar gezin ten goede kan komen. “Nu hangen we ’s avonds voor de tv, maar dan zou er weer zin en energie zijn om samen te gaan wandelen, sporten of uitstapjes te doen.” VTM. (z.d.). Sabine. VTM. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://vtm.be/lets-get-fit/sabine


17


Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Vivian Van den Eynde

V

38

Herentals (Antwerpen)

Werkzoekende

Voor de Kempense Vivian Van den Eynde is Let’s Get Fit de laatste strohalm. Ze weet dat ze een probleem met eten heeft, maar weet niet wat ze eraan kan doen. Vivian hoopt daar met Let’s Get Fit een einde aan te maken. Vivians leven draait rond eten, maar toch weet ze helemaal niet hoe ze moet koken. In de keuken weet ze enkel de frietketel staan. Haar favoriete kost is dan ook friet met -heel erg veel- mayonaise. Eten is voor Vivian telkens het hoogtepunt van de dag. Ze beseft wel dat ze fout bezig is, maar soms weet ze zelf niet meer wat goed en wat slecht is. “Ik weet niet wat ik allemaal eet. Ik eet soms acht keer op een dag. Soms kleine dingen zoals pudding of chocomousse. En kort daarna vergeet ik alweer dat ik dat gegeten heb.” Vivian heeft al een aantal dieetpogingen achter de rug. Dan moet ze echt afkicken van de vetten en suikers. “Ik voel me dan grieperig. Ik ben zelfs al een paar keer naar huis moeten komen van mijn werk.” Ondanks de vele dieetpogingen blijven de kilo’s erbij komen en die tasten ook nog eens haar zelfbeeld aan. “Ik kom steeds minder buiten met mijn vriend. Ik wil gewoon niet een hele avond op een barkruk zitten waar iedereen mijn zwembandjes kan zien. Dan blijf ik liever gezellig thuis.” Vivians vriend is haar tegenpool: een fervent sporter die dagelijks gaat fitnessen en vooral kip met rijst eet. Hij staat honderd procent achter zijn vriendin en zal haar steunen waar nodig. Vivian hoopt vandaag een nieuwe start te kunnen nemen in haar leven. Ze verwacht dat de gevolgen van Let’s Get Fit enorm zullen zijn. Niet alleen hoopt ze er binnenkort fysiek een pak beter voor te staan, maar ook mentaal wil ze bewijzen dat ze kan doorzetten en volhouden. “Ik wil er vooral terug staan als vrouw. Ik weet dat ik dat kan. Ik heb alleen duwtje in de rug nodig.” VTM. (z.d.). Vivian. VTM. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://vtm.be/lets-get-fit/vivian Coenen, L. (2013, 1 mei). Een dagje in het leven van Vivian Van den Eynde uit Let's Get Fit (2). Nnieuws.be. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://nnieuws.be/artikel/een-dagje-het-leven-van-vivian-van-deneynde-uit-lets-get-fit-2


18


Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Mulamba Van den Hende

M

28

Onbekend

Personal trainer

‘No sweat, no glory’ is het motto van personal trainer Mulamba Van den Hende. Onze coach is ervan overtuigd dat hij echt iedereen in beweging kan krijgen. Als topatleet weet Mulamba hoe het voelt om gecoacht te worden. De ervaring leerde hem dat bewegen vooral leuk moet zijn, wat niet wil zeggen dat hij zijn klanten niet tot het uiterste durft drijven. Mulamba leeft voor sport. Onze coach begon zijn carrière als voetballer en schakelde later over naar sprint op topniveau. Wanneer hij zelf niet aan het trainen is, is hij als personal trainer aan de slag. Mulamba is senior trainer in zijn eigen bedrijf dat intussen al drie vestigingen heeft om en rond Gent. Hij volgde een Bachelor-opleiding lichamelijke opvoeding en schoolde zich daarna steeds bij. Hij is intussen ook een internationaal erkend personal trainer en lifestyle coach. In eigen land geeft Mulamba workshops en lezingen voor personal trainers, aan verschillende hogescholen. Mulamba is een voorstander van Functional Training of training op maat. Hij gelooft sterk in een persoonlijke aanpak waarbij fitnessabonnementen en dure toestellen geen must zijn. Bewegen kan je overal. Voeding is de brandstof van je lichaam en een evenwichtig menu is cruciaal voor wie wil gaan bewegen. Samen met voedingsconsulente Tanja smijt Mulamba alles in de strijd om Vlaanderen op weg te helpen naar een gezonder leven vol energie. VTM. (z.d.). Mulamba Van den Hende. VTM. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://vtm.be/lets-getfit/coaches/mulamba-van-den-hende FrontView Magazine (2013, 27 februari). Let’s Get Fit! FrontView Magazine. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://www.frontview-magazine.be/nl/nieuws/lets-get-fit#.U9E7cfmSx8E


19


Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Tanja Callewaert

V

39

Duffel (Antwerpen)

Voedingsdeskundige

Voedingsdeskundige Tanja Callewaert is een autoriteit op het vlak van gezonde voeding in ons land. Als woordvoerster voor de beroepsvereniging van diëtisten, is ze constant bezig met het volgen van algemene tendensen en kwalitatieve opleidingen op vlak van voedings- en dieetleer. Als zelfstandige diëtiste met een eigen praktijk verdiept ze zich dagelijks in de persoonlijke begeleiding van haar klanten. Deze combinatie maakt van Tanja de geknipte voedingsexperte voor Let’s Get Fit! Naast de klassieke dieetleer volgde Tanja een hele resem opleidingen.Ze verdiepte zich in de biomedische wetenschappen,

mental

coaching

van

patiënten,

sportvoeding,

motivatietechnieken,

diabetes

en

voedselintolerantie en overgewicht. Tanja wil iedereen duidelijk maken dat gezond leven niet zo moeilijk is als we misschien denken. Ze gelooft niet in extreme diëten en werkt niet met vaste regels of plannetjes. Tanja biedt iedereen een begeleiding op maat. Naast lekkere recepten en correcte informatie zijn goede gesprekken en wederzijds vertrouwen essentieel voor een geslaagd dieet. Tanja is enorm gepassioneerd door haar vak. Haar droom is overgewicht uit de wereld helpen, ook al zou ze dan een andere job moeten zoeken. VTM. (z.d.). Tanja Callewaert. VTM. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://vtm.be/lets-getfit/coaches/tanja-callewaert FrontView Magazine. (2013, 27 februari). Let’s Get Fit! FrontView Magazine. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://www.frontview-magazine.be/nl/nieuws/lets-get-fit#.U9E7cfmSx8E


20


Deelnemer Uit de Kast VTM (Medialaan), seizoen 1, aflevering 8, 2 mei 2013 Presentator: Roos Van Acker

Naam

Gender

Leeftijd

Woonplaats

Beroep

Jens

M

18

Tielrode (Oost-Vlaanderen)

Student

Jens heeft altijd al geweten dat hij op jongens valt, maar toch zit hij op zijn achttiende nog steeds in de kast. Toen zijn vrienden interesse begonnen te tonen voor het andere geslacht, besefte Jens al snel dat hij ‘anders’ is. Hij heeft zijn gevoelens voor jongens lange tijd proberen te ontkennen en hoopte zelfs dat het een fase was waar hij door moest. Maar niets was minder waar, want Jens valt nog steeds op jongens en heeft voor zichzelf besloten om niet langer tegen die gevoelens te vechten. Hij wil geen dubbelleven meer leiden, maar is bang voor de reactie van zijn ouders. Tijdens de week woont Jens bij zijn moeder in Tielrode. Zijn sociale leven speelt zich echter voornamelijk af op zijn kamer, achter zijn computer. Online kan Jens zijn wie hij echt is, zonder dat zijn moeder er weet van heeft. Hij heeft nooit eerder de moed gehad om haar over zijn geaardheid te vertellen. Ook nu zou hij de stap niet durven zetten zonder de steun van Roos. Wanneer de moeder van Jens thuis komt van het werk, zitten Jens en Roos haar op te wachten voor een goed gesprek. Het meest van al vreest Jens de reactie van zijn vader, een stoere havenarbeider die regelmatig vraagt wanneer Jens met een vriendinnetje naar huis komt. Jens is bang dat hij zijn vader zal teleurstellen in het toekomstbeeld dat hij voor zijn zoon in gedachten heeft. Toch besluit hij om open kaart te spelen tijdens een namiddagje vissen... VTM. (z.d.). Uit de Kast. VTM. Geraadpleegd op 19 juni 2013 via http://vtm.be/uit-de-kast


21


Bijlage 3: Transcripties Transcriptie Boer zkt Vrouw .................................................................................................................. 25 Transcriptie Komen Eten ....................................................................................................................... 44 Transcriptie Let’s Get Fit ...................................................................................................................... 60 Transcriptie Uit de Kast ........................................................................................................................ 79


23

Bijlage 3: Transcripties

Transcriptie Boer zkt Vrouw Kenmerken tussentaal Fonologische kenmerken Morfosyntactische kenmerken

Lexicale kenmerken


Codering spreeksituatie



Sprekers Presentator (Dina Tersago) Andy (Daknam, 28) Willy (Assenede, 63) Jurgen (Stekene, 37) Howard (Merksplas, 47) Jan (Koekelare, 22) Jurgens moeder Jans moeder Marc Bakker, Barvrouw, Caféganger (spreken Frans)


25

Transcriptie Boer zkt Vrouw

Transcriptie Spreker <spreeksituatie> Presentator

Presentator

Presentator

Jurgen

Presentator

Jurgen

Transcriptie

Ondertiteling

bestaat er iets mooiers dan de liefde? ze werd al ontelbare keren bezongen en beschreven en ook in dit programma draait alles rond haar. ik mag al voor de negende keer boeren helpen in hun zoektocht naar de ware, en misschien ben jij wel die ideale partner. vandaag stel ik dan ook met heel veel plezier de vijf boeren voor van dit nieuwe seizoen. welkom bij Boer zkt Vrouw. vandaag kunnen jullie uitgebreid kennis maken met vijf toffe boeren die alles hebben in het leven behalve een leuke partner. ik heb ze uitgenodigd voor een gezellig etentje, en de eerste die ik verwacht is Jurgen uit Stekene. in het Oost-Vlaamse Stekene staat de boerderij van de zevenendertigjarige Jurgen. al vijftien jaar lang is hij gespecialiseerd in het telen van lekker witloof. ik hou [h]eel [h]ard van ‘t leven ik geniet [h]eel [h]ard van ‘t leven, en ik [h]eb [h]et grote grote geluk te mogen doen wa[t] ‘k echt [h]eel graag doe. ik [h]eb [h]et bedrijf van mijn vader euh overgenomen, en, ja ‘k ben eigenlijk [h]eel trots op euh da[t] witloof. moet rekenen da’s toch een beetje euh, een levenswerk, euh, waar da[t] ge toch een stukje voor voor opstaat waar da[t] ge toch een stukje ... euh, voor gaa[t] slapen. ik vind da[t] ... ja, ‘k mag er eig- ‘k ben er eigenlijk wel fier op ja. het witloof van Jurgen wordt op water gekweekt. de wortels worden eerst geoogst op z’n veld en daarna komt het witloof tot volle bloei in de donkere kweekcellen. elke avond ga ‘k ik euh, in mijn kweekcellen naar ‘t witloof gaan kijken, en da’s eigenlijk wel een moment da[t] ‘k echt tot rust kan komen. die reuk die ge dan hebt, [h]et stromen van [h]et water,


26

Ik hou heel hard van het leven. Ik geniet heel hard van het leven. En ik heb het grote geluk te mogen doen wat ik heel graag doe. Ik heb het bedrijf van mijn vader overgenomen, en ik ben heel trots op dat witloof. Je moet rekenen, dat is toch een beetje een levenswerk waar je toch een stukje voor opstaat, toch een stukje voor gaat slapen. Ik vind dat... Ik ben er eigenlijk wel fier op, ja.

Elke avond ga ik in mijn kweekcellen naar het witloof kijken. Dat is het moment dat ik tot rust kan komen. Die reuk die je dan hebt, het stromen van het water,


Spreker <spreeksituatie>

Presentator Jurgen

Jurgen Jurgens moeder Jurgen Jurgens moeder Jurgen Jurgen

Presentator Jurgen

Transcriptie

Ondertiteling

en ge ziet da[t] ge een vers mooi product, euh ... aan [h]et kweken bent. dan dan dan geniet ik daar echt wel [h]eel, [h]eel nijg van, [h]eel hard van. als [h]et witloof volgroeid is, wordt [h]et gesorteerd voor de verkoop. dat doet Jurgen vaak samen met z’n moeder. ‘t oogsten van [h]et witloof, wij [h]ebben da[t] eigenlijk altijd samen gedaan, euh ... met mijn vader, met mijn moeder. mijn vader is plots overleden eum ... twee jaar geleden. weette nog ma vroeger, dat ons pa [h]ier stond en da[t] gij ... vanachter stond ... ah ja. voor euh ... witloof op te leggen. ja en uw pa da[t] was ne securen hè. ja hè. en die deed da[t] geiren ook hè. sinds de dood van mijn vader [h]eb ik natuurlijk een enorm moeilijke periode achter de rug gehad. één, ge moet [h]et verwerken, van [h]et verlies van uw vader, maar ook uw werkmakker, uwen beste vriend, eum ... ‘k [h]eb een [h]ele moeilijke [h]ele zware periode doorgemaakt, maar euh, ‘k [h]eb nu die stap gezet en ‘k voel da[t] ‘k er volledig klaar voor ben om terug euh ... ja, andere mensen gelukkig te maken. de moeder van Jurgen woont naast zijn boerderij. hij gaat vaak langs om samen te genieten van een heerlijke maaltijd. als ge uw eigen witloof uit den oven zie[t] komen, zijde toch eigenlijk wel altijd een stukje fier, ja. ik eet [h]eel veel witloof, veel te veel denk ik. veel te veel maar ... restaurant mama is eigenlijk altijd ‘t beste restaurant denk ik. ja. ja, ze kan [h]eel goe[d] koken ja.

en je ziet dat je een mooi, vers product aan het kweken bent. Dan geniet ik daar echt wel heel nijg van, heel hard van.


27

Het oogsten van het witloof, wij hebben dat altijd samen gedaan met mijn vader, met mijn moeder. Mijn vader is plots overleden, twee jaar geleden. Weet je nog, ma, vroeger, dat ons pa hier stond en jij vanachter ? Om witloof op te leggen. - En je pa was een secure, hè ? En die deed dat graag ook. Sinds de dood van mijn vader heb ik een enorm moeilijke periode achter de rug. Eén, je moet het verwerken, het verlies van je vader, maar ook je werkmakker, je beste vriend. Ik heb een heel moeilijke, heel zware periode doorgemaakt, maar ik heb nu die stap gezet. Ik voel dat ik er volledig klaar voor ben om terug andere mensen gelukkig te maken.

Als je je eigen witloof uit de oven ziet komen, ben je toch altijd wel fier. Ik eet heel veel witloof. Veel te veel, denk ik. Veel te veel, maar... Restaurant mama is het beste restaurant, denk ik. Ja, ze kan heel goed koken. Transcriptie Boer zkt Vrouw


Jurgen Jurgens moeder Presentator Jurgen Presentator Jurgen Presentator Jurgen Presentator Jurgen Presentator Jurgen

Presentator

Jurgen Presentator Jurgen

Presentator Jurgen Presentator Jurgen

Transcriptie

Ondertiteling

‘k [h]eb echt wel [h]eel veel geluk dat da[t] nie[t] verdikt gelijk chocolade. oh da[t] smaakt toch terug, ze. ja hè. da[t] wordtte eigenlijk nooit beu hè, witloof? dag Jurgen. [h]allo. Dina. [h]allo. hallo. [h]ebde ‘t goe[d] gevonden? gemakkelijk gevonden. aangenaam. dank u. je bent een groenteboer hè Jurgen. ja. da[t] klopt, ik ben euh, witloofteler van euh hoofdberoep. klein beetje akkerbouw daarbij. euh ... maar hoofdzakelijk euh voor negentig procent witloofboer, ja. oké. maar we zijn [h]ier natuurlijk om een vrouw te zoeken hè Jurgen. ja. is da[t] nodig? ja, eigenlijk wel. ja da’s toch ietske da[t] ge ... naar uitkijkt, ietske da[t] ge, euh ... naar- naar verlangt toch eigenlijk wel. ‘k [h]eb [h]et euh, geluk van een [h]ele goeie, [h]ele warme familie te hebben, [h]ele dichte maar ook [h]ele goeie vrienden te hebben, en, ja, die vrouw die mis ik toch soms wel ja. dan gaan we daar werk van maken hè. [h]eel goed. je mag naar binnen gaan. dank je wel.

Ik heb echt wel heel veel geluk dat dat niet verdikt zoals chocolade. Dat smaakt toch terug, hoor. - Ja, hè ? Dat word je nooit beu, hè, witloof ? Dag, Jurgen. Hallo. - Hallo, Dina. Hallo.


28

Heb je het goed gevonden ? - Gemakkelijk. Aangenaam. - Dank u. Je bent een groenteboer. - Ja, dat klopt. Ik ben witloofteler van hoofdberoep. Een klein beetje akkerbouw daarbij. Maar hoofdzakelijk, voor 90% witloofboer. - Oké. We zijn hier natuurlijk om een vrouw te zoeken. Is dat nodig ?

Ja, eigenlijk wel. Ja, dat is toch iets waar je naar uitkijkt, iets waar je naar verlangt toch eigenlijk wel. Ik heb het geluk van een heel goeie, heel warme familie te hebben, heel dichte, maar ook heel goeie vrienden te hebben. En... Ja, die vrouw mis ik toch soms wel. Dan gaan we daar werk van maken. - Heel goed. Je mag naar binnen gaan. - Dank je wel. Transcriptie Boer zkt Vrouw

Spreker <spreeksituatie> Presentator

Willy

Presentator Willy Willy

Transcriptie

Ondertiteling

in Frankrijk, tweehonderd kilometer ten zuiden van Parijs, ligt het mooie pittoreske dorpje Ivoy-Le-Pré. zestien jaar geleden kwam de drieënzestigjarige Willy hier wonen. ‘k woon [h]ier in Midden-Frankrijk. Frankrijk is een zeer- een zeer schoon land. [h]ier kunde nog van de rust genieten. we genieten enorm enorm van ‘t landschap. surtout euh de de zon- euh on- de zonsondergang ’s avonds, da’s vree vree agréable om zien. ‘k leef [h]ier als God in Frankrijk maar werken moe[t] de overal maar xxx een groot verschil. [h]ier- de mensen zijn [h]ier veel veel minder gejaagd of in België. als Willy op z’n land werkt, dan doet hij dat graag in stijl. (zingt) zonder jou. (zingt) mij binden bij mijn vrienden. van met da[t] ‘k in mijn tractor zit, zet ik cassetje op van euh, Will Tura en ik zijn vertrokken, en ‘k voel ik mij de gelukkigste mens, euh ... op aarde. als ik die liedjes [h]ore, ik zinge ‘k ik tons mee. als ik meezinge, da’s teken da[t] ‘k da[t] ‘k mij gelukkig voele. en wie zou er nu nie[t] gelukkig zijn als ge in euh, in Frankrijk [h]ier op zulke velden zit in uw tractor. kunt toch nie[t] schoonder [h]ebben hè. ‘k [h]eb heel mijn leven geleefd om te werken, maar nu begin ik [h]et een beetje anders te bekijken. nu ben ik er klaar voor ben ik er gereed voor voor zo ne keer wa[t] meer van ‘t leven te genieten, want als we ‘t nu nie[t] doen, daarachter komt er weer- moeme nie[t] wachten totda[t] me tachtig zijn, xxx worden me tachtig, hè, bij manier van spreken,


29

Ik woon hier in Midden-Frankrijk. Frankrijk is een zeer schoon land. Hier kan je nog van de rust genieten. We genieten enorm van het landschap. Surtout de zonsondergang ’s avonds, da’s wreed agréable om zien. Ik leef als God in Frankrijk. Werken moet je overal, maar het is een groot verschil. De mensen zijn hier veel minder gejaagd dan in België. Zonder jou. Niets kan mij binden bij mijn vrienden. Zodra ik in mijn tractor zit, zet ik een cassette op van Will Tura en ik ben vertrokken. En ik voel mij de gelukkigste mens op aarde. Als ik die liedjes hoor, ik zing die mee. Als ik meezing, da’s teken dat ik mij gelukkig voel. Wie zou er niet gelukkig zijn als je in Frankrijk hier op zulke velden zit in je tractor ? Je kan toch niet schoner hebben ? Ik heb heel mijn leven geleefd om te werken, maar nu begin ik het een beetje anders te bekijken. Nu ben ik er klaar voor om zo ‘s wat meer van het leven te genieten, want als we het nu niet doen... We moeten niet wachten tot we 80 zijn. 80, bij manier van spreken... Transcriptie Boer zkt Vrouw

Spreker <spreeksituatie> Willy Presentator Willy Presentator Willy Presentator Willy Presentator Willy Presentator Willy Presentator Willy Presentator Willy Presentator Willy Presentator Willy Presentator Willy Presentator Willy Presentator Willy

Transcriptie

Ondertiteling

en euh, ‘t is nu da[t] ‘t moe[t] gebeuren. ha ha, Dina. bonjour. bonjours. comment ça va? ça va, ça va. oui? ça va. ah. enchantée. enchanté oui, oui. vous êtes encore plus belle comme en télé. ah merci, merci beaucoup. [h]oe lang woon jij nu in Frankrijk? zestien jaar. zestien jaar. zestien jaar, ja. ja. en al wat ingeburgerd? ah ja da’s zeker, van den eersten dag. ja. ‘k zijn ‘k al nen [h]alven Fransman hè. ah ja. (spreekt Frans) allez. c’est vrai. zeg Willy, jij zoekt een Vlaamse vrouw. ja. waarom? waarom? ‘k gaan een keer wa[t] zeggen, Dina. als ge ’s avonds in [h]uis komt ... en kunt een beetje Vlaams klappen, zijt da[t] Vlaams gewend. dat is toch heel, heel anders hè, en ... ik le- ik zijn- ik zijn ‘k ik nen [h]alven Fransman maar ‘k ken ‘k ik nu ook mijn Frans nog nie[t] [h]onderd procent, ik klap ‘k ik Frans me[t] [h]aar op.

Nu moet het gebeuren. Ha, Dina. Bonjour. - Bonjour. Hoe gaat het ? - Ça va, ça va. Ja ? - Ça va.


30

Aangenaam. - Aangenaam, ja. Je bent nog mooier dan op tv. - Dank je wel. Hoe lang woon jij nu in Frankrijk ? - 16 jaar. 16 jaar. - 16 jaar, ja. En al wat ingeburgerd ? - Da’s zeker. Van de eerste dag ben ik al een halve Fransman. Ik voelde me er meteen thuis. Echt.

Willy, jij zoekt een Vlaamse vrouw. Waarom ? Waarom ? Ik ga eens wat zeggen, Dina. Als je ’s avonds in huis komt en je kan wat Vlaams klappen. Dat ben je gewend. Dat is toch heel anders, hè ? Ik ben een halve Fransman, maar ik ken ook mijn Frans nog niet 100%. Ik klap Frans met haar op. Transcriptie Boer zkt Vrouw

Spreker <spreeksituatie> Presentator Willy

Presentator Willy Presentator Willy Presentator Willy Presentator Willy Presentator Willy Presentator

Andy

Presentator Andy

Presentator Andy

Transcriptie

Ondertiteling

ja? ‘k zijn ‘k ik nog altijd ‘t gemakkelijkste als ‘k een beetje Vlaams kanne klappen, ze. ik zoek nu nie[t] echt een boerin ook hè. ik zoek ne partner hè voor- voor ‘t leven van te- beetje van ‘t leven profiteren. dan gaan wij daar ons best voor doen hè. dan game dat doen hè. voilà. gij zijt tenslotte, [h]oe zeggen ze da[t], de reddenden engel van de eenzame boeren hè. ik ga mijn best doen hè. ‘k kan niks beloven. kunt nie[t] meer doen hè. kunt nie[t] meer doen hè. voilà. goed? Willy, tot straks. allez, salut hè, ja. in Daknam, een deelgemeente van Lokeren, woont onze volgende boer, Andy. deze achtentwintigjarige jongeman is samen met z’n ouders al tien jaar met veel passie aan [h]et boeren. ‘t boerenleven is mijn hobby. van jongs af aan euh, droomde ik al van om boer te worden, en ... ik [h]eb ook de mogelijkheid gekregen van mijn ouders om [h]ier in ‘t bedrijf in te stappen, en [h]et verder uit te bouwen naar een modern gemoderniseerd bedrijf. Andy is niet alleen melkveehouder, hij ontfermt zich ook over mensen met een beperking. ik euh ben ook zorgboer. de mensen worden [h]ier ook door mij begeleid. da[t] begeleiden da[t] ligt mij wel. ik [h]eb vroeger ook altijd euh, sociaal een beetje euh ja, KLJ gezeten, hoofdleider geweest, leider geweest, dus ... ‘t is een beetje ‘t vervolg daarop voor mij vind ik, da[t] ‘k daar toch een beetje ... kan voortzetten. de koeien in deze stal kunnen zich geen betere boer wensen. in zekere zin hou ‘k wel van mijn koeien.


31

Ik zeg het nog altijd het gemakkelijkst als ik wat Vlaams kan klappen. Ik zoek niet echt een boerin. Ik zoek een partner om van het leven te profiteren. Dan gaan we daar ons best voor doen. - Dan gaan we dat doen. Jij bent tenslotte, hoe zeggen ze dat, de reddende engel van de eenzame boeren. Ik ga mijn best doen. Ik kan niks beloven. - Je kan niet meer doen. Goed ?

Willy, tot straks. - Saluut.

Het boerenleven is mijn hobby. Van jongs af aan droomde ik er al van boer te worden. Ik kreeg ook de mogelijkheid van mijn ouders om in het bedrijf te stappen en het verder uit te bouwen naar een modern, gemoderniseerd bedrijf.

Ik ben ook zorgboer. De mensen worden hier door mij begeleid. Dat begeleiden ligt me wel. Ik heb vroeger ook altijd in de KLJ gezeten, hoofdleider, leider geweest. Het is wat het vervolg daarop, dat ik dat toch een beetje kan voortzetten. In zekere zin hou ik wel van mijn koeien. Transcriptie Boer zkt Vrouw


Presentator Andy

Presentator Andy

Presentator Andy Presentator

Transcriptie

Ondertiteling

dus zeker als er een koe ziek is zij je daar een beetje mee begaan mee, je geeft die wa[t] extra aandacht en zo en ... ‘t is altijd moeilijk als er een koe moet vertrekken van [h]et erf. Andy zorgt er ook voor dat z’n koeien in optimale omstandigheden melk produceren. mijn bedrijf is euh, gemoderniseerd en ook sterk gemechaniseerd, dus alle koeien worden op de computer bijgehouden. mijn euh computersysteem is mijn tweede hersenpan een beetje voor mij, m’n tweede ik. ‘t is [h]eel gemakkelijker om- om mee te boeren, en ... ‘k denk da[t] ‘t in deze tijd ... [h]et moeilijk is om zonder een computersysteem te boeren. en als alle koeien in de computer zijn opgeslagen, geniet Andy graag van een wandeling langs z’n velden, samen met z’n trouwe viervoeter. ik [h]eb ook een euh een hond eigenlijk, Chanel. da’s misschien wel een hele rare naam voor een hond. maar is eigenlijk een hond die [h]eb ik euh, geadopteerd van een euh, meneer die ziek was- die ernstig ziek was. en zo [h]ad [h]ij eigenlijk al zijn naam dus ik [h]eb die naam moeten overnemen, samen met de hond. zo ne keer op ‘t gemak gaan wandelen met de hond, dan bekijkt ge alles ne keer op een andere manier eigenlijk hè, da’s eigenlijk ontspanning. maar ‘t zou in de toekomst leuk zijn moesten we me[t] ons driekes eens nen uitstapje kunnen gaan doen met de hond en ... ja. da’s nog leuker dan eigenlijk hè. dag Andy. hallo Dina. hallo. hey.

Zeker als een koe ziek is, ben je er wat mee begaan, geef je die extra aandacht. Het is altijd moeilijk als er een koe moet vertrekken van het erf.


32

Mijn bedrijf is gemoderniseerd en ook sterk gemechaniseerd. Alle koeien worden op de computer bijgehouden. Mijn computersysteem is mijn tweede hersenpan, mijn tweede ik. Het is veel gemakkelijker om mee te boeren. Ik denk dat het in deze tijd moeilijk is om zonder een computersysteem te boeren.

Ik heb ook een hond, Chanel. Da’s misschien ’n heel rare naam voor een hond. Dat is een hond die ik heb geadopteerd van een meneer die ernstig ziek was. En zo had hij al zijn naam. Ik heb die moeten overnemen, samen met de hond. Zo ’s op het gemak gaan wandelen met de hond, dan bekijk je alles eens op een andere manier. Da’s ontspanning. Maar het zou leuk zijn moesten we met ons drietjes een uitstap doen met de hond. Da’s nog leuker dan. Dag, Andy. Hallo. - Hallo, Dina.


Spreker <spreeksituatie> Andy Presentator Andy

Presentator Andy Presentator Andy Presentator Andy

Presentator Andy Presentator Andy

Presentator Andy Presentator Andy Presentator Andy Presentator Andy

Presentator

Transcriptie

Ondertiteling

goeiemiddag. goeiemiddag. en Andy, leg eens uit wa[t] jij juist doet? ik [h]eb euh, thuis een melkveebedrijf, en op mijn melkveebedrijf [h]eb ‘k ook een zorgboerderij. dus ik ontvang ook euh mensen me[t] een beperking eigenlijk. amai. ja. heel nobel. ja. ja. [h]ebde daar zelf voldoening van? ja, ja. ‘t is een leuke bende en ‘t is echt ne keer leutig om met die mannen samen te werken dus euh. ja. zeg gij [h]ebt melkkoeien? ja. is dat een passie, die melkkoeien? ja, da’s van jongs af aan er euh ... een beetje in gelopen en ja da[t] blijft een passie en een koe is een mooi beest, en ... ja kunt er veel van terugkrijgen ook hè, allez ja. ja. melk onder andere. ja. drinkte zelf veel melk? ja. ik drink elken dag een liter melk. zo? puur? nee, chocomelk. mmm. ‘s van jongs af aan da[t] ‘k da[t] zo geleerd [h]eb en ja. da’s elke morgen mijn literke melk. en [h]oe komt dat Andy, da[t] jij nog geen vrouw gevonden [h]ebt? zo ne vlotte kerel?

Goeiemiddag. - Goeiemiddag. Andy, leg eens uit wat jij juist doet. - Ik heb thuis een melkveebedrijf, en daar heb ik ook een zorgboerderij. Ik ontvang ook mensen met een beperking. - Heel nobel.


33

Heb je daar zelf voldoening van ? - Ja. Het is een leuke bende en het is echt eens leutig om met die mannen samen te werken. Je hebt melkkoeien. Is dat een passie, die melkkoeien ? Dat is van jongs af aan er een beetje in gelopen en dat blijft een passie. Een koe is een mooi beest, en je kan er veel van terugkrijgen ook. Melk onder andere. Drink je zelf veel melk ? - Ja. Ik drink elke dag een liter melk. Zo ? Puur ? - Nee, chocomelk. Da’s van jongs af aan dat ik dat zo geleerd heb. Da’s elke ochtend mijn litertje melk. Hoe komt het dat je nog geen vrouw gevonden hebt, zo’n vlotte kerel ? Transcriptie Boer zkt Vrouw

Spreker <spreeksituatie> Andy Presentator Andy Presentator

Andy Presentator Presentator Howard

Presentator Howard

Howard Presentator Howard

Transcriptie

Ondertiteling

ja, de juiste nog nie[t] tegengekomen zeker, ja. en ge hoopt dan nu dat da[t] natuurlijk- dat daar nu verandering in gaa[t] komen. ik hoop da[t] ja, ja. ja. Andy, jij mag naar binnen gaan en dan zie ik jou straks terug. ok. tot straks. dag. daag. in de Noorderkempen van Antwerpen ligt Merksplas. al vele jaren werkt en leeft de zevenenveertigjarige Howard tussen z’n paarden. achter de boerderij [h]eb ik [h]ier euh mijne pension staan. mensen uit de omgeving bied ik euh de gelegenheid om [h]un paard hier te stallen. Howard is dag in dag uit in de weer met z’n paarden. in de stal worden de paarden dagelijks verzorgd, die worden ... uitgemest ... en die worden binnen en buiten gezet. ‘t verzorgen van de paarden, dat is allemaal leuk enen aardig maar [h]et is nie[t] alleen romantiek [h]et is ook alle dagen stront scheppen, bij manier van spreken. en elke dag opnieuw moette gij er zijn hè. oh oh. de paarden hier krijgen de beste zorgen, want Howard is ook een ervaren hoefsmid. ‘k ben dus eigenlijk euh, ne paardenpedicure. kunt da[t] zo ‘t beste vergelijken. ik verzorg de voeten van de paarden. de paarden die ... vinden da[t] nie[t] leuk maar ... als ze daar ene keer mee vertrouwd zijn vinden ze ‘t ook nie[t] erg.

De juiste nog niet tegengekomen, zeker ? En je hoopt dan nu dat daar verandering in gaat komen. Ik hoop dat, ja.


34

Andy, jij mag naar binnen gaan en dan zie ik jou straks terug. Tot straks. Dag. - Daag.

Achter de boerderij heb ik hier mijn pension staan. Mensen uit de omgeving bied ik de gelegenheid om hun paard hier te stallen. In de stal worden de paarden dagelijks verzorgd. Die worden uitgemest en worden binnen en buiten gezet. Het verzorgen van de paarden, dat is allemaal leuk en aardig, maar het is niet alleen romantiek. Het is ook alle dagen stront scheppen, bij manier van spreken. En elke dag opnieuw moet je er zijn.

Ik ben een paardenpedicure. Je kan dat zo het beste vergelijken. Ik verzorg de voeten van de paarden. De paarden vinden dat niet leuk, maar als ze daar eens mee vertrouwd zijn, vinden ze het ook niet erg.



Howard Howard

Presentator Howard

Howard Howard Presentator Howard Presentator Howard Presentator Howard Presentator Howard

Transcriptie

Ondertiteling

‘k probeer ook altijd zacht euh, om te gaan me[t]- met de paarden. goed zo. braaf. ‘k ben wel trots op mijn werk. als ik dan euh ... een paard [h]eb beslagen en da[t] ziet er goed uit ... dan ben ik daar heel fier op. om tot rust te komen trekt Howard graag de natuur in met z’n eigen paard. ‘k rij heel graag paard. naast m’n deur is ... een heel groot bos, dus ik stap buiten en me[t] mijn paard en ik zit in ‘t bos. da[t] is voor mij genieten, maar eum ... soms gebeurt [h]et dat ik ... alleen ben ... en dan ... of dan lig ik alleen in m’n bed en dan denk ik is dit het nu? hier altijd alleen zitten. misschien is ‘t toch wel echt tijd nu, na die zeven jaar alleen wonen om euh ... m’n leven ‘s terug te delen me[t] ... de juiste persoon. goeie jongen. goeie jongen. oh. goeiemiddag. da- dag Howard. goeiemiddag, hallo. welkom. ge [h]ebt precies gene kou. euh nee ... allez euh nie[t] zo nie[t] zo snel, nee. ge staa[t] veel buiten, waarschijnlijk. altijd buiten ja. ‘k zijn euh van ’s morgens tot ’s avonds euh me[t] paarden bezig. ja. en wat doede dan precies? ik [h]eb euh ... op mijn boerderij eigenlijk euh ...

Ik probeer ook altijd zacht om te gaan met de paarden. Goed zo. Braaf. Ik ben wel trots op mijn werk. Als ik een paard heb beslagen en dat ziet er goed uit, dan ben ik daar heel fier op.


35

Ik rij heel graag paard. Naast mijn deur is een heel groot bos. Ik stap buiten met mijn paard en ik zit in het bos. Dat is voor mij genieten. Maar soms gebeurt het dat ik alleen ben en dan... Of dan lig ik alleen in mijn bed en denk ik: is dit het nu ? Hier altijd alleen zitten ? Misschien is het wel tijd nu, na die zeven jaar alleen wonen, om mijn leven eens terug te delen met de juiste persoon. Goeie jongen, goeie jongen. Goeiemiddag. - Dag, Howard. Welkom.

Je hebt precies geen kou. - Nee. Niet zo snel, nee. - Je staat veel buiten. Altijd buiten. Ik ben van ’s morgens tot ’s avonds met paarden bezig. En wat doe je dan precies ? - Ik heb op mijn boerderij



Presentator Howard Presentator Howard Presentator Howard Presentator Howard

Presentator Presentator

Jan

Presentator Jan

Presentator

Transcriptie

Ondertiteling

nen bed and breakfast voor paarden, allez ... vol- volpension dan, en eum ... voor de rest ben ik euh van beroep hoefsmid. goh da’s al een oud beroep hè [h]eb ik den indruk. ja ‘t tweede oudste zeker. ja. dat is van ... voor Christus, ja. ge vindt dat een mooi beroep. ja ik doe da[t] nog altijd zeer graag. ja. als ik euh mijn leven opnieuw zou beginnen, dan zou ik euh precies [h]etzelfde doen. ‘k [h]eb eigenlijk van m’n hobby m’n beroep gemaakt. ja. in de polders, diep in de Westhoek, niet zo ver van de kust, ligt het landelijke Koekelare. hier heeft de tweeëntwintigjarige Jan samen met z’n ouders een varkensbedrijf, en in de zomer telen en verkopen ze ook verse aardbeien. boer zijn, da[t] vind ‘k ik heel geestig. ik ben heel trots ... euh op [h]et bedrijf. en euh ... de boerderij is [h]ier m’n toekomst om [h]ier verder te doen, om [h]ier euh ... iets moois uit te bouwen. Jan is op z’n varkensboerderij hoofd van de kraamafdeling. ik verzorg die biggekes heel graag. ik vind dat heel koddig en leuk. ge ziet dat ook wel echt opgroeien, van kleins af, dus euh ... dat vind ik wel belangrijk, ja, da[t] ge daar euh ... da[t] ge daar wel een beetje nen band, ja een echten band [h]ebt ge daar nie[t] mee maar da[t] ge ermee bezig zijt, en ja, da[t] ge daar resultaat van [h]ebt hè. dat is wel belangrijk. in de zomermaanden, tijdens het aardbeienseizoen, werkt Jan vaak samen met z’n moeder.

een bed and breakfast voor paarden. Volpension dan. Voor de rest ben ik van beroep hoefsmid. - Da’s een oud beroep, heb ik de indruk. Het tweede oudste, zeker ? Dat is van voor Christus.


36

Je vindt dat een mooi beroep. - Ik doe dat nog altijd zeer graag. Als ik mijn leven opnieuw zou beginnen, dan zou ik precies hetzelfde doen. Ik heb van mijn hobby mijn beroep gemaakt.

Boer zijn vind ik heel geestig. Ik ben heel trots op het bedrijf. En de boerderij is mijn toekomst, om hier verder te doen, om hier iets moois uit te bouwen. Ik verzorg die biggetjes heel graag. Ik vind dat heel koddig en leuk. Je ziet dat ook wel echt opgroeien, van kleins af. Dat vind ik wel belangrijk, dat je daar wel een beetje een band... Een echte band heb je daar niet mee, maar dat je ermee bezig bent en dat je daar resultaat van hebt. Dat is wel belangrijk.


Spreker <spreeksituatie> Jan

Jan

Jans moeder Jan Jans moeder Jan Jans moeder Jan Jans moeder Jan Jans moeder Jan Jans moeder Jan

Jan Presentator

Transcriptie

Ondertiteling

onze aardbeien verkopen wij hier in ons winkelke. ‘t sociaal contact da[t] ge da- dat ge daarmee [h]ebt vind ‘k ik heel belangrijk. ‘k vind dat echt geestig da[t] ge een keer de mensen ziet. ge babbelt een keer over ‘t een en ‘t ander. en, ja ... dat v- da[t] vind ik wel geestig eraan. ge ziet da[t] nu aan da[t] plantje, kijk je ziet azo die bloemkes die daar gaan aankomen dus binnen een maand euh binnen een week of vier gaan we hele schone aardbeien gaan [h]ebben. ah ja en dus euh .... als er veel euh als er veel aardbeien is ... dus ja. gaat er veel werk zijn hè. ja hè. dus als er drie meiskes gaan komen, ‘k ga ze al euh ... ja da[t] gaat, da[t] gaat euh ... ‘k ga ze al kunnen in ‘t werk steken hè. da[t] gaa[t] super zijn hè. we gaan er iets geestigs van maken hè. ah ja hè. dus ja. da’s goed. ik word dit jaar drieëntwintig en ik zou graag aan m’n vijfentwintigste een vaste relatie [h]ebben met een meiske waar da[t] ‘t goed mee zit, want een vaste relatie, ge [h]ebt daar veel meer aan. ge kunt ... ge kunt mekaar [h]elpen, ge kunt in een, how, en ... ge [h]ebt daar veel meer aan. als ge dan een relatie [h]ebt die maar een paar maanden duurt, how duurt, ‘t einde van de rit [h]ebt ge daar eigenlijk nie[t] veel aan gehad. dag Dina. hey.

Onze aardbeien verkopen wij hier in ons winkeltje. Het sociaal contact dat je daarmee hebt, vind ik heel belangrijk. Ik vind dat echt geestig, dat je eens de mensen ziet. Je babbelt eens over het één en het ander. Dat vind ik wel geestig eraan. Je ziet dat nu aan dat plantje. Je ziet de bloemetjes die gaan aankomen. Binnen een week of vier gaan we heel schone aardbeien hebben. Als er veel aardbeien zijn, gaat er veel werk zijn.


37

Als er drie meisjes komen... Ik ga ze al kunnen aan het werk steken.

We gaan er iets geestigs van maken. - Ja, da’s goed.

Ik word dit jaar 23 en ik zou graag op mijn 25ste een vaste relatie hebben met een meisje waar het goed mee zit, want een vaste relatie, je hebt daar veel meer aan. Je kan mekaar helpen. Je hebt daar veel meer aan. Als je een relatie hebt die maar een paar maanden duurt, het einde van de rit heb je daar niet veel aan gehad. Dag, Dina. - Hey. Transcriptie Boer zkt Vrouw

Spreker <spreeksituatie> Jan Presentator Jan Presentator Jan Presentator Jan Presentator Jan Presentator Jan Presentator Jan Presentator Jan Presentator Jan Presentator Jan Presentator Jan Presentator Jan Presentator Jurgen Jan Andy Jan Andy

Transcriptie

Ondertiteling

[h]oe is ‘t met u? goed. hallo. ja. hey. aangenaam. ja. goeiemorgen. ça va? [h]oe is ‘t? ja, goed, goed. goeiemorgen. beetje zenuwachtig? nee ‘t valt nog mee, ze. ja? je ziet er netjes uit. ah ja. ‘k vind wel da[t] ge beetje moet euh, er goed uitzien hè als ge, how, xxx ergens gaat, dus. Jan jij bent de jongsten hè van de vijf. ja, ‘k weet [h]et. de jeugd. ja. hoe lang boer jij al? euh, drie jaar. ah ja. sinds xxx ik eigenlijk van ‘t school ben is da[t] nu ja ongeveer drie jaar azo da[t] ‘k bezig ben. spannend hè, vandaag? euh ... ja, ‘k ben eigenlijk benieuwd voor de vier andere boeren te zien, dus ja. ‘k zie er wel naar uit. awel. ja. ga maar al ’s kijken hè. ja. allez. salut. tot straks. hallo. Jurgen. [h]oe is ‘t me[t] u? en [h]oe is uw naam? Jan. Jan. ah ja.

Hoe is het met u ? - Goed. Hallo. Hai.


Aangenaam. - Goeiemorgen. Ça va ? Hoe is ‘t ? - Goed. Een beetje zenuwachtig ? - Het valt nog mee. Je ziet er netjes uit. - Ik vind wel: je moet er goed uitzien als je ergens gaat. Jan, jij bent de jongste van de vijf. - Ik weet het. De jeugd. Hoe lang boer jij al ? - Drie jaar. Sinds ik van school ben, is dat nu ongeveer drie jaar dat ik bezig ben. Spannend, hè, vandaag ? Ik ben benieuwd om de vier andere boeren te zien. Ik zie er wel naar uit.

Ga maar al ’s kijken. Tot straks.

38


Spreker <spreeksituatie> Howard Jan Howard Jan Presentator

Presentator Jan Jurgen Andy Marc Andy Howard

Presentator

Jan Presentator Andy Presentator Willy Presentator Willy Presentator Willy Jan Presentator Andy

Transcriptie

Ondertiteling

Howard. Howard. ja. Jan. geloof jij in liefde op [h]et eerste gezicht en heb je al een boer gezien die je graag wat beter wil leren kennen, aarzel dan niet en schrijf een originele verrassende brief, steek er een leuke foto bij en stuur alles op naar Boer zkt Vrouw, Postbus 100 in 1800 Vilvoorde. mailen kan ook naar [email protected]. maar blijf zeker kijken want zo meteen leren we ze nog veel beter kennen. zo dadelijk komen de boeren verrassend uit de hoek. soms ben ik keer helemaal in vet en al. ‘k vind da[t] gelijk een keer geestig zo. als ik euh twaalf jaar oud was, toen dacht ik altijd da[t] ‘k euh ne Sven Nijs ging worden. ja, godverdikke. da[t] kunde gij nie[t] hè. zij[t] ook ne sterspeler gij Marc. brood smaakt beter als je ‘t kan delen, en je geluk wordt groter als je ‘t ook kan delen. welkom terug bij Boer zkt Vrouw. ik heb vandaag onze vijf boeren uitgenodigd voor een gezellig samenzijn. het is de eerste keer dat ze mekaar ontmoeten. dag Dina. en? goeiemiddag. [h]ebben jullie mekaar al een beetje leren kennen ondertussen? da[t] begint hè. ja? me zijn me [h]ier nog maar juist. wie is [h]ier euh ... de luidruchtigste? ja die van West-Vlaanderen. de Willy. de Willy. xxx. de Willy staat nog ‘t verst, maar ja ...


39

Soms ben ik helemaal in het vet. Ik vind dat eens geestig. Toen ik twaalf jaar oud was, dacht ik altijd dat ik een Sven Nijs ging worden. Ja, godverdekke. - Dat kan jij niet. Jij bent ook een sterspeler. Brood smaakt beter als je het kan delen en je geluk wordt groter als je het ook kan delen.

En? - Goeiemiddag. Hebben jullie mekaar al een beetje leren kennen ondertussen ? Dat begint. - Ja ? We zijn hier nog maar juist. Wie is hier de luidruchtigste ? Die van West-Vlaanderen. - De Willy. Willy staat nog het verst, maar... Transcriptie Boer zkt Vrouw


Jan Presentator ? Presentator Jan Presentator Howard Presentator Jan Presentator Howard Presentator Howard Willy Howard Presentator Howard Willy Howard Presentator Andy Presentator ?

Transcriptie

Ondertiteling

ik ben blij da[t] jullie [h]ier allemaal zijn vandaag. we gaan straks samen gezellig eten, tafelen en mekaar een beetje beter leren kennen. maar ik stel voor da[t] we eerst beginnen met een lekker aperitiefje hè. champagne. champagne? lust iedereen dat? ja hè. prima. ja? wie gaat er [h]em opendoen? Dina, da’s voor u hè. nee, ja, ik stel voor ... of Howard? da[t] zal wel lukken denk ik. ja? voilà se. ik zie da[t] je da[t] nog gedaan [h]ebt. je ziet dat hè. ja hè? drinkte gij regelmatig zo een glaske champagne? ik probeer euh weinig te drinken. ja? en waarom? voilà. merci. omda[t] ‘k ik euh ... probeer niet te vet te worden omda[t] ‘k ik euh ... moet leven van mijne fysiek. dus ge let op uw lijn eigenlijk. ja eigenlijk ja een beetje ja. van zo een glazeke daar wordde toch nie[t] vet van hè. hè? gezondheid. op Boer zkt Vrouw. ja op een goeie afloop. tchin. ja.

Ik ben blij dat jullie hier allemaal zijn vandaag. We gaan straks samen gezellig eten, tafelen en mekaar beter leren kennen. Maar ik stel voor dat we eerst beginnen met een lekker aperitiefje. Champagne. - Champagne ? Lust iedereen dat ? Ja. - Prima.


Wie gaat hem opendoen ? - Dina, dat is voor jou. Nee. Ik stel voor... Of Howard ? - Dat zal wel lukken, denk ik. Voilà, zie. - Ik zie dat je dat nog gedaan hebt. Je ziet dat. - Ja, hè ? Drink jij regelmatig een glas champagne ? - Ik probeer weinig te drinken. Ja ? En waarom ? - Voilà. Omdat ik probeer niet te vet te worden, omdat ik moet leven van mijn fysiek. Dus je let op je lijn eigenlijk ? - Ja, een beetje. Van zo’n glaasje word je toch niet vet, hè ? Op Boer zkt Vrouw. Tchin. - Ja.

40


Spreker <spreeksituatie> Andy Willy Presentator ? ? Willy Andy ? Howard Andy Howard Andy Willy Andy Willy Andy Willy Howard Willy Howard Willy

Presentator Andy Jurgen Presentator Willy

Transcriptie

Ondertiteling

allez. tchin. op een mooie relatie hè. ja. laten we [h]open. ‘t is te [h]open dat er wat uit voortkomt hè Dina. jullie zijn alle twee getrouwd geweest ja? ah ja. ik ben achttien jaar getrouwd geweest ja. ah ja. ik [h]eb twee zonen. ah ja. [h]ebde gij zonen euh? een zoon van tweeëntwintig jaar xxx en twee dochters. ene van drieëntwintig ene van vijfentwintig. welke streek van Frankrijk zitte gij ergens juist? Bourges. juist in ‘t midden. ah ja. dertig kilometer van Bourges. dus tus- tussen Parijs en Lyon? hè? tussen Parijs en Lyon? Lille ligt [h]ier. Parijs ligt daar. Lyon ligt ginder en wulder zitten me daar, rechtdoor. voilà. we zijn mee. ‘k zou er zo naartoe rijden. ge wilt echt wel een Vlaamse hè Willy, waar da[t] ge Vlaams kunt mee praten. ja, ja, weet wa[t] da[t] is, euh ... nu, ‘k ga meer en meer ne keer weer beginnen afkomen weer naar België. ik [h]eb nu meer tijd. en als ge dan me[t] een Française komt en ge- ge klapt tegen vrienden of kennissen of de familie,


Tchin. Op een mooie relatie. Ja, laten we hopen. - Hopelijk komt er wat uit voort. Jullie zijn alle twee getrouwd geweest ? - Ik ben 18 jaar getrouwd geweest.

Ik heb twee zonen. - Heb jij zonen ? Een zoon van 22 jaar en twee dochters. Eén van 23 en één van 25. In welke streek van Frankrijk zit je ? - Bourges, juist in ’t midden. Op 30 km van Bourges. - Tussen Parijs en Lyon ? Tussen Parijs en Lyon. Lille ligt hier. Parijs ligt daar en Lyon ligt ginder. Dan zitten we daar, rechtdoor. Voilà. We zijn mee. - Ik zou er zo naartoe rijden. Je wil echt een Vlaamse, hè, Willy, waar je Vlaams kunt mee praten ? Ik ga meer en meer beginnen af te komen naar België. Ik heb nu meer tijd. Als je dan met een Française komt en je klapt tegen vrienden of familie, 41



Presentator Willy Howard

Willy Presentator

Willy

Bakker Willy Bakker Willy Bakker Willy Bakker Willy Bakker Willy Bakker Willy

Transcriptie

Ondertiteling

ja ze zit er dan bij voor spek en eiers hè, ze verstaat er geen kloten van hè. hè. en dan- en dan moette vertalen hè ja. en en ja dan moe[t] je beginnen vertalen en dan dan dan dan dan dan dan zeg. Willy. maar, dan moede toch- dan moede toch een Vlaamse zoeken die uit uw streek komt want anders gade ‘t ook moeten vertalen. ja maar ja maar zeg. da[t] zal ze zij wel gewoon worden ze. zestien jaar geleden verhuisde Willy naar Frankrijk met z’n vrouw en drie kinderen. maar vier jaar geleden is hij gescheiden. Willy bleef in Frankrijk wonen, want hij voelt zich daar in z’n nopjes. als ik zevenenveertig jaar ware, dan zijn ‘k naar Frankrijk gekomen. voor- ook voor mijn toekomst en de toekomst van mijne zoon, en euh, [h]ier is ‘t- [h]ier is ‘t tenminste nog ruimte. en euh we [h]ebben [h]ier ook euh, een schoon dorpke. euh, niet te veel inwoners ook niet te weinig. [h]ier [h]ier kunde nog van de rust genieten als ge op straat komt. ‘t kan nie[t] beter zijn. (spreekt Frans) (spreekt Frans) (spreekt Frans) (spreekt Frans) (spreekt Frans) (spreekt Frans) (spreekt Frans) (spreekt Frans) (spreekt Frans) (spreekt Frans) (spreekt Frans) (spreekt Frans) (spreekt Frans) (spreekt Frans)

ze zit er dan bij voor spek en eieren. Ze verstaat er niks van. Dan moet je vertalen. - Dan moet ik beginnen te vertalen. Dan moet je toch een Vlaamse zoeken die uit je streek komt, want anders moet je het ook vertalen. - Ja, maar zeg... Dat zal ze wel gewoon worden.


42

Toen ik 47 jaar was, ben ik naar Frankrijk gekomen voor mijn toekomst en de toekomst van mijn zoon. Hier is ten minste nog ruimte. We hebben hier ook een schoon dorpje. Niet te veel inwoners, ook niet te weinig. Hier kun je nog van de rust genieten als je op straat komt. Het kan niet beter zijn. Dag. - Dag, mevrouw. Dag, Willy. - Alles goed ? Ja, en met jou ? - Zoals het weer. Ja. Je ziet er goed uit. Wat wil je ? - Eén brood, een stokbrood. Een stokbrood? - Ja. Waren mijn aardappelen lekker ? - Ja, heel goed. We hebben er frieten van gemaakt. - Het waren Belgische. Transcriptie Boer zkt Vrouw

Spreker <spreeksituatie> Bakker Willy Willy

Presentator Willy Barvrouw Willy Caféganger

Willy Willy

Transcriptie

Ondertiteling

(spreekt Frans) (spreekt Frans) ik ben [h]ier vree goe[d] aanvaard door de Fransen ook. al van den eersten dag da[t] ‘k [h]ier benne, voel ik mij [h]ier thuis. van den eersten dag was ik [h]ier al gelijk da[t] ‘k [h]ier al gans mijn leven zat- woonde. ‘k voele mij [h]ier xxx gelukkig. Willy geniet volop van la douce France. (spreekt Frans) (spreekt Frans) (spreekt Frans) (spreekt Frans)

Heel lekker. De frieten waren lekker. - Hoeveel is het ? Ik ben hier heel goed aanvaard door de Fransen ook. Al van de eerste dag dat ik hier ben, voel ik mij hier thuis. Van de eerste dag was het alsof ik hier al heel mijn leven woonde. Ik voel me hier gelukkig.

(spreekt Frans) (spreekt Frans) ik geniete geiren van ‘t leven. maar, nu begin ik toch een vrouw te missen.

En met jou ? - Zoals het weer. Ik geniet graag van het leven, maar nu begin ik een vrouw te missen.


Goeiendag. - Goeiendag. Alles goed, vriend ? - Heel goed.

43


Transcriptie Komen Eten Kenmerken tussentaal Fonologische kenmerken Morfosyntactische kenmerken

Lexicale kenmerken





Sprekers Presentator (Iwein Segers) Gina (Lokeren, 42) Bernard (Zottegem, 21) Bart (Assebroek, 47) Erika (Genk, 34) Colruytmedewerker 1 Colruytmedewerker 2 Colruytmedewerker 3 Colruytmedewerker 4 Colruytmedewerker 5 Danny (Colruytmedewerker) Restaurantmedewerker Masterproef Greet Derudder - Bijlagen

44

Transcriptie Komen Eten

Transcriptie Spreker <spreeksituatie> Presentator Erika Bart Presentator Gina Bart Erika Presentator Bart Erika Bernard Presentator Erika Presentator Bernard Presentator Erika Presentator

Gina

Presentator Gina

Transcriptie

Ondertiteling

men neme vier enthousiaste Vlamingen ... een vrolijk dansje mag er wel bij. er mag wat ambiance zijn hè. laat ze voor elkaar een driegangendiner maken ... dank je wel. is dat sterrenniveau? meer dan een beetje hè. ‘k wil da[t] nie[t] eten. ieder geeft zijn punten op [h]et eten. da[t] was misschien nog een geluk da[t] ‘k [h]onger [h]ad. op da[t] gebied ben ik dus echt wel door een hel gegaan. straks ligt [h]et er allemaal uit. en natuurlijk ook de sfeer. what the fuck. op het eind van de week is de winnaar bekend. de eerste plaats dat is voor ... dat is het recept van Komen Eten. da’s gewoon een complete flop voor mij. we starten deze nieuwe culinaire week in Lokeren, genoegzaam bekend om zijn gecontesteerde paardenworst. maar we vinden er ook mensen die graag werken, en [h]et is tevens de thuishaven van onze eerste gastvrouw, Gina, die ons met plezier ontvangt. da’s dus mijne living. euh, hier gaan wij eten vanavond. heel gezellig. de zetel ook ... dus euh, allemaal dicht bij elkaar, gezellig, een dekentje erbij en ... fantastisch is da[t] hè, genieten hè. het thema is duidelijk gezelligheid. daar krijg je later punten voor. ja mijn interieur, dus behangen en zo dat doe ‘k ik allemaal zelf. als ik [h]et in mijnen teut krijg, dan behang ik of dan verf ik. dus da[t] mag van mij vandaag zijn da[t] ‘k da[t] ‘k ... zin krijg om mijn huis te behangen in een ander kleur


45

Een vrolijk dansje mag erbij. Er mag wat ambiance zijn. Dank je wel. Is dat sterrenniveau? Meer dan een beetje. Ik wil dat niet eten. Het was misschien nog een geluk dat ik honger had. Op dat gebied ben ik door een hel gegaan. Straks ligt het er allemaal uit. What the fuck. De eerste plaats is voor... Dat is gewoon een complete flop voor mij.

Dit is mijn living. Hier gaan we eten vanavond. Heel gezellig. De zetel ook. Allemaal dicht bij elkaar. Gezellig, een dekentje erbij... Fantastisch is dat. Genieten. Mijn interieur... Behangen doe ik zelf. Als ik het in mijn teut krijg, Dan behang ik of verf ik. Dat mag vandaag zijn dat ik zin krijg om mijn huis te behangen in een andere kleur, Transcriptie Komen Eten


Presentator Gina

Presentator Gina Erika

Bart

Transcriptie

Ondertiteling

dan doe ‘k ik da[t] ook. dan zoek ‘k ik ander kuskens een ander dekentje. en ‘k vind da[t] al- toch altijd plezant, ah ja uw ziel in uw huis te leggen. als ik [h]et in mijnen teut krijg dan ben ik weg. je teut staat op dit moment niet echt stil. da[t] zijn enkele fotokes van mijn gezinneke eigenlijk. mijn dochter. ‘k kan eigenlijk wel zeggen, een toffe madam. zij wordt zeventien, en zij [h]elpt mij [h]eel veel. da’s ne werker. zij doet [h]eel veel, zij neemt [h]eel veel uit mijn [h]anden. en dan euh ... da’s mijne zoon. bij wijze van spreken een beetje mijne soulmate. ‘t is ne grote jongen maar ‘t is voor mij nog altijd mijn kleintje. da’s mijne man. da’s euh ... ‘k [h]eb mijne man leren kennen in ‘t uitgaansleven en dan was hij maar een jaar of zeventien als [h]ij naar [h]ier gekomen is naar België. in ‘t begin [h]ad ik da[t] nie[t] gedacht want ja ... ‘t is ook een ander type, een ander origine en da’s nie[t] altijd gemakkelijk in de familie ook nie[t], da[t] was altijd een beetje een twistpunt in ‘t begin ... maar ja kijk ge zie[t] wel hè, de wonderen zijn de wereld nog nie[t] uit. we zijn tenslotte bijna twintig jaar getrouwd dus euh, da’s fantastisch hè. wordt het ook zo fantastisch in de keuken? door mijne man zijn origine dan, ja, breng ik een beetje de wereldkeuken eigenlijk, een beetje bij mij thuis. ik kook eigenlijk omdat ik dus in leven zou moeten blijven. eum, ik [h]eb [h]et is gewoon een noodzaak. da[t] zullen de gasten wel zien als ik ne goeie kok ben of nie[t] euh ... euh ... euh ikik weet wat ik doe.

dan doe ik dat ook. Dan zoek ik andere kussentjes en dekentjes. Ik vind het altijd plezant om je ziel in je huis te leggen. Als ik het in mijn teut krijg, ben ik weg.


46

Dat zijn enkele foto’s van mijn gezinnetje. Mijn dochter. Ik kan zeggen: Een toffe madam. Zij wordt zeventien en zij helpt mij heel veel. Dat is een werker. Zij neemt veel uit mijn handen. Dat is mijn zoon. Bij wijze van spreken, een beetje mijn soulmate. Hij is een grote jongen, maar voor mij nog altijd mijn kleintje. Dat is mijn man. Ik heb mijn man leren kennen in het uitgaansleven. Hij was maar een jaar of zeventien, toen hij naar België gekomen is. In het begin had je dat niet gedacht, want ja... Hij is van een andere origine en dat is niet altijd gemakkelijk in de familie. Dat was altijd een twistpunt in het begin, maar kijk, je ziet wel, de wonderen zijn de wereld nog niet uit. We zijn tenslotte bijna twintig jaar getrouwd. Dat is fantastisch. Door mijn man zijn origine breng ik een beetje de wereldkeuken bij mij thuis. Ik kook eigenlijk omdat ik in leven zou moeten blijven. Ik vind het gewoon een noodzaak. Dat zullen de gasten wel zien, of ik een goede kok ben of niet. Ik weet wat ik doe. Transcriptie Komen Eten

Spreker <spreeksituatie> Bernard

Presentator Gina

Presentator Bart Bernard Erika Bart Erika Bernard Erika

Bernard

Erika Presentator Gina Colruytmedewerker 1

Transcriptie

Ondertiteling

de nood aan koken, ‘k ga ‘t zo verwoorden, is gekomen een zes- of zevental maanden geleden, toen da[t] ‘k euh, semi ben gaan samenwonen me[t] mijn ex-vriend ondertussen. wat ga je ons voorschotelen, Gina? dus dat is mijn menukaartje voor vanavond. euh, da’s een beetje ... ouder gemaakt omdat da[t] bij een euh ... een oud jeneverke [h]oorde van Lokeren. benieuwd wat de gasten van de menukaart vinden. it’s just plastic en it’s juist een glaasje en een flesje. that’s it. oude Lokerse graanjenever. da’s dus iets wat da[t] ‘k jammer genoeg nie[t] binnenkrijg. jenever. mhm. da’s gewoon parfum. da’s geen, oh da’s, da’s parfum. ‘t is al drank, da[t]- da’s al ne goeie start. ‘k [h]eb al parfum op vandaag dus vandaag ga ik er niks meer bijdoen. plus eau de cologne is ook niet echt euh iets wat dat ge gewoon dagelijks draagt vind ik, voor mij mag de parfum een beetje zoeter zijn. da’s echt eau de cologne. als ik gedronken heb durf ik mijn gedacht wel zeggen ja, veel meer soms dan nodig. en iemand die daarin trapt gaat daar dus van drinken. voor we lekker geurend dronken worden, gaan we eerst shoppen in de supermarkt waar Gina zelf werkt. [h]allo. Ginatje.

De nood aan koken, ik ga het zo verwoorden, is gekomen een zes- of zevental maanden geleden, toen ik semi ging samenwonen met mijn ex-vriend ondertussen.


47

Dit is mijn menukaartje voor vanavond. Dat is een beetje ouder gemaakt omdat dat bij een oud jenevertje van Lokeren hoort. It’s just plastic en het is maar een glaasje en een flesje. That’s it. Oude Lokerse graanjenever. Dat is iets wat ik jammer genoeg niet binnenkrijg. Jenever. Dat is gewoon parfum. Dat is geen... Dat is parfum. Het is drank. Dat is al een goeie start. Ik heb vandaag al parfum op, dus ik ga er niets meer bijdoen. Plus eau de cologne is niet iets wat je dagelijks draagt, vind ik. Voor mij mag parfum een beetje zoeter zijn. Dat is echt eau de cologne. Als ik gedronken heb, durf ik mijn gedacht te zeggen. Veel meer soms dan nodig. Iemand die daarin trapt, gaat daar dus van drinken.

Hallo. - Gina.


Spreker <spreeksituatie> Gina Colruytmedewerker 1 Gina

Colruytmedewerker 2 Presentator Gina Colruytmedewerker 3 Gina

Colruytmedewerker 4 Gina Colruytmedewerker 4 Gina Colruytmedewerker 4 Gina Presentator Gina Presentator Bernard Erika Bart Erika

Transcriptie

Ondertiteling

ça va? ja ze.

Ça va ? - Ja, hoor.

dag Dirk. dag Ellen. dag Evi, dag Caroline. hallo. daag.

Dag, Dirk. Dag, Ellen. Dag, Evi en Caroline. Hallo. - Dag.

hier werken duidelijk toffe collega’s. ‘k [h]eb mijn collega’s graag en zij mij ook graag, ik weet da[t]. hè? xxx zeker.

Ik heb mijn collega’s graag, en zij mij ook. Ik weet dat.

hè ge zie[t] mij nie[t] altijd maar ge [h]oort mij wel altijd hè. dag Ivo. en, ça va? goeiemorgen. xxx.

Je ziet mij niet altijd, maar je hoort mij wel altijd. Dag, Ivo. En ça va ? - Goeiemorgen.

vandaag is ‘t euh, mijnen dag hè. doet uw best.

Vandaag is het mijn dag. - Doe je best.

hè? ah doet uw best. ja. de collega’s staan al achter jou, maar vind je wel alles wat je nodig hebt? amai, juist de laatste. fantastisch. die fantastische zalm hebben we nodig in het voorgerecht, want dat is een ... verrassingsmandje van zalm. ‘k [h]eb nog nooit zalm gegeten. verrassingsmandje. ja. euh, misschien kan ik [h]et meenemen naar [h]uis, ‘t is een mandje. ‘k vind da[t] eigenlijk een griezelachtige vis. ‘k hoop absoluut nie[t] dat da[t] voor mij gaa[t] staan.


48

Amai, net de laatste. Fantastisch.

Verrassingsmandje van zalm. Ik heb nog nooit zalm gegeten. Een verrassingsmandje. Misschien kan ik het meenemen naar huis ? Het is een mandje. Ik vind dat een griezelachtige vis. Ik hoop dat die niet voor mij zal staan.


Spreker <spreeksituatie> Bernard Presentator Bernard

Presentator Bernard

Presentator Colruytmedewerker 5 Gina Danny Gina Danny Gina

Danny Gina Danny Gina Danny

Gina Danny

Transcriptie

Ondertiteling

‘k vind da[t] geestig als ik nie[t] weet euh, wa[t] dat er op mijn bord gaa[t] komen. want deze jongen houdt van verrassingen. zo ook tijdens het shoppen, want dat is het liefste wat Bernard doet. shoppen is een euh bezigheid die driekwart van mijn vrije tijd in beslag neemt. euh ... dus ja. ‘t is een leuke bezigheid, maar een zeer dure. vroeger konden er toch volledige maandweddes naartoe gaan, maar ‘k woon wel nog thuis. dus dat is dan ... is da[t] misschien wel nog verantwoord. shoppen is best een dure hobby. blijft er nog geld over om te eten? ‘k geef liever geld uit aan mijn kleren dan aan mijn eten. laat ons zeggen da[t] shoppen op nummer één komt en daarna koken op nummer twee. ondertussen shopt ook Gina lustig verder, op zoek naar een flesje wijn. de verantwoordelijke wordt gevraagd aan de wijngang. aah. goeiemiddag. Danny. xxx. gij zij[t] mijne redder. ja, awel, ik [h]eb ne wijn nodig voor bij de vis, voor bij zalm. bij zalm? bij gerookte zalm. gerookte zalm? xxx ja. xxx efkes meekomen anders. xxx die prijsklasse of [h]edde liever iets goedkopers? nee, da’s goe[d], als ‘t maar een lekkeren is hè als euh ... goeie prijs kwaliteit

Ik vind het geestig als ik niet weet wat er op mijn bord komt.


49

Shoppen is een bezigheid die driekwart van mijn vrije tijd in beslag neemt. Het is een leuke bezigheid, maar een zeer dure. Vroeger konden er volledige maandweddes naartoe gaan. Ik woon wel nog thuis, dus dan is dat misschien wel verantwoord. Ik geef liever geld uit aan kleren dan eten. Laten we zeggen dat shoppen op nummer één komt en daarna koken, op nummer twee. De verantwoordelijke wordt gevraagd aan de wijngang. Goeiemiddag. Waar kan ik je mee helpen ? - Mijn redder.

Ik heb een wijn nodig voor bij de vis, voor bij gerookte zalm.

Je mag anders even meekomen. Mag deze prijsklasse of heb je liever iets goedkopers? Nee, dat is goed, als het maar een lekkere is.


Spreker <spreeksituatie> Gina Erika

Bernard

Bart Erika Bart

Presentator Bart

Bart Restaurantmedewerker Bart Restaurantmedewerker Bart

Restaurantmedewerker

Transcriptie

Ondertiteling

ik ken daar nie[t] veel van dus ik zijn blij dadde gij mij kunt [h]elpen. ik euh, heb van mijn hele leven nog geen druppel alcohol gedronken, geen bier, geen wijn, geen champagne, geen sterke drank, euh ... nee. dus daar kunt ge mij ook niet mee plezieren. een goeie wijn bij uw gerecht ... die zuren en dan uw gerecht dat is ... ja, als dat dan allemaal samen op de mond en op de maag komt, da’s iets uniek ja. ik zeg altijd aan de mensen: leert de wijn niet drinken, leert de druif drinken. maar als ‘k ‘t gewoon nie[t] binnenkrijg ... een keer da[t] je de druif leert drinken weet je wa[t] da[t] je graag drinkt, en zodoende koop je die wijn. ja hoor, we hebben hier te maken met een wijnkenner. of moet ik zeggen: druivenkenner? want dat is Bart wel. ‘k zit een vijf zes jaar ... zit ik in- in- in- in de wijnbranche. ik vind, wijn [h]eeft nog altijd zijn bepaalde klasse. als het werkelijk feestelijk moet, vind ik wijn en bubbels, ‘k vind da[t] nog altijd, allez ja ... it’s no bullshit. je [h]ebt onlangs veranderd van die rosé hè. ja.

Ik ken er niet veel van en ben blij dat jij me kunt helpen. Ik heb van mijn hele leven nog geen druppel alcohol gedronken, geen bier, geen wijn, geen champagne, geen sterke drank. Daar kun je mij ook niet mee plezieren. Een goede wijn bij je gerecht... Die zuren en dan je gerecht... Als dat dan allemaal samen in de mond en de maag komt, dat is iets unieks. Ik zeg altijd aan de mensen: Leer de wijn niet drinken, maar de druif. Maar als ik het gewoon niet binnenkrijg... Eens je de druif leert drinken, weet je wat je graag drinkt. Zodoende koop je die wijn.

Ik zit een vijf, zes jaar in de wijnbranche. Ik vind: Wijn heeft nog altijd zijn bepaalde klasse. Als het werkelijk feestelijk moet, dan vind ik wijn en bubbels nog altijd... It’s no bullshit. Je bent onlangs veranderd van rosé. En was hij beter?

en? was [h]ij beter? ja, ‘s beter, beter. is een beetje neutraler, beetje minder zoet, dan die Italiaander, maar qua aroma qua neus zit je wel heel mooi. santé. santé.


Hij is een beetje neutraler en minder zoet dan de Italiaanse, maar qua aroma en neus zit hij heel mooi. - Santé.

50


Spreker <spreeksituatie> Presentator Bart

Presentator Gina Presentator Bernard

Bart

Presentator Gina

Presentator Gina

Presentator Gina

Presentator Gina

Transcriptie

Ondertiteling

aroma? neus? Bart lijkt wel te weten waarover hij praat. zeventien jaar [h]eb ik dus euh, in een- in een- in een tweesterrenrestaurant gewerkt. dat is een ervaring, velen zeggen ja, wa[t] ligt er euh ... ikik vind persoonlijk, je leert bij als je naar zo’n niveau keer gaa[t] gaan eten. misschien kan Gina wel tippen aan dit niveau. ze begint met haar dessert. dus wa[t] moet ik [h]ebben. melk, mascarpone en suiker. aha, dat lijken mij de ingrediënten voor tiramisu. en dat is [h]et ook. het nagerecht: espuma van tiramisu. da[t] zullen misschien drie schuimkes zijn euh, met tiramisusmaak euh ... uit een bus klaar gekocht. een tiramisu, ja. een espuma, ja. espuma van tiramisu? allez ja, ‘t is ‘t een of ‘t ander hè. nee hoor, het is allebei tegelijk. da’s een oud spel maar da[t] werkt fantastisch. ‘k [h]eb da[t] meegekregen van ons mama thuis dus kunde u voorstellen. en da[t] gaa[t] nie[t] weg hè want da[t] werkt fantastisch. hoe werkt dat oud spel dan? ‘k ging mijne melk ... mijne melk wegen. xxx. hallo jongens. tweehonderd gram bloemsuiker. en daar mag driehonderdvijftig milliliter melk bij. nu moet ik ... ‘k ware [h]em [h]aast kwijt, [h]edde da[t] gezien. en driehonderd gram mascarpone. alles goed roeren ... en ook nog honderd milliliter amaretto. da’s [h]et lekkerste hè da’s den amaretto.


51

Zeventien jaar heb ik in een tweesterrenrestaurant gewerkt. Dat is een ervaring. Velen zeggen: Wat ligt er... Ik vind persoonlijk: Je leert bij als je op zo’n niveau gaat eten. Wat moet ik hebben ? Melk, mascarpone en suiker.

Dat zullen misschien drie schuimpjes zijn met tiramisusmaak, uit een bus, klaar gekocht. Een tiramisu ? Ja. Een espuma ? Ja. Een espuma van tiramisu ? Allee ja, het is het een of het ander. Dat is een oud spel, maar dat werkt fantastisch. Ik heb dat meegekregen van ons mama, stel je voor. En dat gaat niet weg. Dat werkt fantastisch. Ik ging mijn melk wegen. Wat doe ik nu ? Hallo, jongens. 200 gram bloemsuiker. Nu moet ik... Ik was hem bijna kwijt. Heb je dat gezien ?

Dat is het lekkerste, de amaretto.


Spreker <spreeksituatie> Erika

Presentator Erika

Presentator Erika

Presentator Erika Presentator Erika Presentator Erika

Presentator

Gina Presentator Gina Presentator Gina

Transcriptie

Ondertiteling

nee, da’s niks voor mij, nee. geen alcohol voor mij. ik ben altijd bobette. dus nooit een glaasje te veel op? nog nooit zat geweest. maar ik ben zot van mijn eigen dus als ik daar ook nog eens zat bij ben, wa[t] brengt dat? zotte Erika vinden we dan ook terug in [h]et bos. ik hou er toch van om goed voor de dag te komen en daarom ga ik dus ook effectief wel af en toe een keer lopen, om ... ja toch nie[t] euh, als een tientonner eruit te komen. heb je daar een probleem mee of zo? ‘k zou beetje magerder willen zijn aan de billen. willen we dat niet allemaal? kan altijd beter zeg ik hè. ok. verstand op nul en lopen maar. tijdens het lopen denk ik ook wel heel vaak aan de dingen die ... ja die gaan gebeuren, die wat gebeurd zijn, en ja deze week eigenlijk zal het vooral zijn, wat gaan we te eten krijgen, hoe gaan de mensen zijn, gaat het leuk zijn ... ik ben sowieso al nieuwsgierig van aard dus euh ... ik hoop dat [h]et rap zo ver is. loop dan maar richting Lokeren, want Gina verwacht je. en zij kan allesbehalve gaan lopen. ze is ondertussen bezig met het tiramisuschuim. voor dit precisiewerk haalt ze haar gespecialiseerde machinerie boven. en nu wordt daar een bommetje opgestoken. hola, een bom. da’s een euh een ko- ja een kogelke eigenlijk. wordt er straks geschoten? en dan wordt da[t] geschud. goe[d] schudden. ‘s juist nog vanavond dan in een glaasje spuiten, een beetje afwerken, euh

Nee, dat is niks voor mij. Geen alcohol voor mij. Ik ben altijd bobette.


52

Nog nooit zat geweest. Maar ik ben zelf al zot, dus als ik daar nog eens zat bij ben, wat brengt dat ? Ik hou ervan om goed voor de dag te komen en daarom ga ik ook effectief af en toe een keer lopen om toch niet als een tientonner eruit te komen. Ik zou magerder willen zijn aan de billen. Het kan altijd beter, zeg ik. Tijdens het lopen denk ik vaak aan de dingen die gaan gebeuren en gebeurd zijn. Deze week zal het vooral zijn: Wat gaan we te eten krijgen ? Hoe gaan de mensen zijn ? Gaat het leuk zijn ? Ik ben sowieso al nieuwsgierig van aard, dus ik hoop dat het rap zo ver is.

Nu wordt daar een bommetje opgestoken. Dat is een kogeltje, eigenlijk. En dan wordt dat geschud. Goed schudden. Dat is juist vanavond nog in een glaasje spuiten, een beetje afwerken Transcriptie Komen Eten


Presentator Presentator Gina

Presentator Bart Erika

Bernard Bart

Gina Gina

Presentator Gina

Bart

Transcriptie

Ondertiteling

me[t] een beetje euh, cacaopoeder. en da’s eigenlijk zo goed als klaar, ja. ok. dat gaat vlotjes. in Lokeren wordt het grof geschut bovengehaald. zo dat is euh ... mijne kookpot als ik mijne kip maak hè. ‘k maak altijd [h]eel veel. ‘k maak nooit weinig als ik da[t] maak. da’s gezellig hè zo ne kookpot. da’s eigenlijk nog die oude van, ook nog ene van ons mama. het hoofdgerecht. kip met een sausje van pindakaas, spinazie, rijst, en frisse groentjes. kip ... ja ... ok ... maar ja ... ik eet iedere zondag kip. kip eet ik graag, eum, gewoon omdat da[t] een heel normaal beest is, euh, da’s voor mij geen raar vlees. kip is een goed ingrediënt, ja. dan nog- nog liever een parelhoen. ‘t kost maar een klein beetje meer ... maar dan kan je toch zetten parelhoen. da’s eigenlijk een beetje mijn eigen inbreng in een ander gerechtje van de Afrikaanse keuken. mijne man is van Angolese origine en zij maken dan gerechten euh zoals moambe en allemaal die toestanden. nog vele gerechten die ‘k ken en ik trek daar dan mijn eigen ... euh, gerecht een beetje uit. dus wordt het Vlaamse kip met Nederlandse pindakaas en een blik Italiaanse tomaten, allemaal samen in mama’s gezellige pot. dan ga ik nu euh, de pindakaas euh, erin doen. kunt er ook zoveel in doen of da[t] ge wilt, maar normaal gezien moette er genoeg in doen want anders krijgde die smaak daar nie[t] echt door. ik ben nogal ... ‘k ga nie[t] zeggen voor of tegen pindakaas, eum ... maar ‘k vind dat een nogal een- een- een euh gevaarlijk product om in een- in een gerecht te verwerken.

met een beetje cacaopoeder en dat is zo goed als klaar.


53

Dat is mijn kookpot voor als ik kip maak. Ik maak altijd heel veel. Ik maak nooit te weinig als ik dat maak. Dat is gezellig, zo’n kookpot. Dat is een oude, ook nog eentje van ons mama.

Kip ? Ja, oké, maar ik eet iedere zondag kip. Kip eet ik graag, gewoon omdat dat een heel normaal beest is. Dat is voor mij geen raar vlees. Kip is een goed ingrediënt. Dan nog liever een parelhoen. Het kost maar een klein beetje meer, maar dan kun je toch zetten: parelhoen. Dat is een beetje mijn eigen inbreng in een ander gerecht uit de Afrikaanse keuken. Mijn man is van Angolese origine en zij maken gerechten zoals moambe en al die toestanden. Nog veel gerechten die ik ken en ik trek daar dan mijn eigen gerecht uit.

Dan ga ik nu de pindakaas erin doen. Je kunt er zoveel in doen als je wilt, maar je moet er genoeg in doen, anders krijg je die smaak er niet door. Ik ben nogal... ik ga niet zeggen voor of tegen pindakaas, maar ik vind dat nogal een gevaarlijk product om in een gerecht te verwerken. Transcriptie Komen Eten

Spreker <spreeksituatie> Gina Erika Presentator Gina

Presentator Gina Presentator Bernard Erika Presentator Gina

Presentator Gina Presentator Gina

Erika Presentator Erika Bart

Transcriptie

Ondertiteling

‘t is raar maar ‘t is lekker. mmm. ik kijk ernaar uit. ok Erika. eerst nog wat fond bij het geheel doen. da[t] ruikt lekker. ‘k krijg er al honger in, ‘k krijg er al zin in, ja. ‘t scheleke erop en daar moet ‘k ik nie[t] meer naar kijken voor efkes. op naar het volgende. dus euh, nu ga ‘k beginnen aan euh, mijn voorgerechtje hè mijn verrassingsmandje. verras ons. ofwel gaat er daar ... gaat er daar een cadeauke bij liggen of een beetje snoep als verra- als verrassing. ik hou wel erg van verrassingen. Gina knutselt uit het niets twee filodeegvellen rond een serveerring. dan bindde da[t] gewoon vast. normaal moe[t] da[t] instrijken me[t] boter maar ik vind dat da[t] nie[t] nodig is. dus en nu ga ‘k die in den oven leggen. dat klinkt ingewikkeld, maar gelukkig vind je de recepten terug op de website van VIER. nu moeten die er euh, zeven minuutjes in. tijd zat dus, om de vulling van het mandje te maken. wat dacht je van een avocadomousse? ‘k [h]eb [h]et zelf nog nie[t] ... nog nie[t] gegeten. ‘k ga ‘t wel proeven vandaag hè. ‘k probeer da[t] wel, da[t] kan nie[t] slecht zijn. avocado, da’s dan ook voor mij weer zo’n rare groente. nooit geproefd. het is eerder een vrucht Erika. daarom misschien. als iets raar klinkt, als iets raar ruikt, dan- dan heb ik meer de neiging om te zeggen ik lust [h]et niet. ‘k zou ‘t spijtig vinden moest er iemand tussen zitten van de gasten die- die- die- die vele dingen nie[t] lust. zou ik wel heel spijtig vinden.

Het is raar, maar lekker. Ik kijk ernaar uit.


54

Dat ruikt lekker. Ik krijg al honger, ik krijg er al zin in. Het deksel erop en daar moet ik even niet meer naar kijken. Nu ga ik beginnen aan mijn voorgerechtje: mijn verrassingsmandje. Ofwel ga je er een cadeautje bij leggen of een beetje snoep als verrassing. Ik hou wel erg van verrassingen. Dan bind je dat gewoon vast. Normaal moet je dat instrijken met boter, maar ik vind dat niet nodig. Nu ga ik die in de oven leggen.

Nu moeten die er zeven minuutjes in.

Ik heb het zelf nog niet... gegeten. Ik zal het wel proeven vandaag. Dat kan niet slecht zijn. Avocado is voor mij weer zo’n rare groente. Nooit geproefd. Als iets raar klinkt of ruikt, heb ik de neiging om te zeggen: Ik lust het niet. Ik zou het spijtig vinden, mocht er iemand tussen de gasten zitten die veel dingen niet lust. Dat zou ik heel spijtig vinden. Transcriptie Komen Eten

Spreker <spreeksituatie> Erika Bernard Presentator Bernard Presentator Gina Presentator Gina

Presentator Bart Erika Bart

Presentator Gina

Bart

Gina Bart

Transcriptie

Ondertiteling

ik lust eigenlijk heel weinig omda[t] ‘k vroeger nooit nie[t] heb moeten proeven van ons mama. als ge nie[t] graag eet of nie[t] graag kookt moette nie[t] meedoen aan Komen Eten of aan een kookprogramma hè. zo streng Bernard. kunde beter naar een frituur gaan. Gina mengt nog snel zestig gram yoghurt en pijnboompitten onder de avocado. ziet er mij maar iets aardig uit ze. deze mousse verdwijnt dan in de zalmplakjes. en da[t] zou normaal gezien in da[t] mandje moeten. dus da[t] mag al euh, in de koeling. perfect. persoonlijk had ik wel ietsjes meer verwacht in die zin van de samenstelling, globaliteit. ik vind simpel helemaal nie[t] slecht. je wil jezelf toch ook een beetje verkopen. dus ... zorg je da[t] je wa[t]- da[t] je wa[t] mooie producten [h]ebt om- om allez, om alles weer, ja, zowel de gasten als ik, content te stellen hè. Gina probeert dat met een zo correct mogelijk gedekte tafel. nu ga ik euh ... mijn tafel dekken hè. dus euh ... niet te veel, vrij eenvoudig. en ik ga ook geen euh ... geen linnen tafellaken leggen. er komt toch ne loper op in ‘t midden dus ge ziet dat eigenlijk nie[t]. ‘k ben zeer pietje pietje pietje precies. allez ja, eum ... als je mensen laat komen eten, euh, dan moet [h]et nie[t] alleen je eten, maar moet- moet ‘t allemaal in orde zijn hè zowel de zaal als de keuken. wacht, ge ziet daar strepen op hè, ja, foert. ja ... sorry maar daar ga ‘k dan ook euh, kritisch op zijn.

Ik lust heel weinig omdat ik vroeger nooit heb moeten proeven van ons mama. Als je niet graag eet of kookt, moet je niet meedoen aan een kookprogramma.


55

Dan kun je beter naar een frituur gaan.

Dat ziet er mij maar iets raars uit. Dat zou normaal gezien in dat mandje moeten. Dat mag al in de koeling. Persoonlijk had ik wel iets meer verwacht van de samenstelling, de globaliteit. Ik vind simpel helemaal niet slecht. Je wilt jezelf toch een beetje verkopen, dus zorg je dat je mooie producten hebt om alles weer... zowel de gasten als ik content te stellen. Nu ga ik mijn tafel dekken. Niet te veel, vrij eenvoudig. Ik ga ook geen linnen tafellaken leggen. Er komt toch een loper op in het midden, dus je ziet dat niet. Ik ben zeer pietje-precies. Allee, als je mensen laat komen eten, dan moet niet alleen je eten, maar moet het allemaal in orde zijn. Zowel de zaal als de keuken. Je ziet daar strepen op, maar foert. Sorry, maar daar ga ik dan ook kritisch op zijn.


Spreker <spreeksituatie> Gina Erika

Bernard

Gina Presentator Erika

Bart Gina Presentator Gina Presentator Gina

Bernard

Presentator

Transcriptie

Ondertiteling

als mijn eten maar goe[d] is en alles proper is da[t] voor mij al veel. ik hou ervan dat uw tafel mooi gedekt is maar om te zeggen dat de tafel moet gedekt worden met ... weet ik veel wa[t] koninklijke sferen, dingen, nee. ‘k wil nu nie[t] als ik naar West-Vlaanderen ga dat er daar plots euh, zand op de tafel gaa[t] liggen en schelpen euh, voor de maritieme sfeer te creëren. en nu gade ne keer een kluns zien ze, proberen om eens iets te rollen. een mooie tafel moet gerold worden. ik zou eigenlijk heel graag mensen aan mijn tafel hebben die nie[t] zo serieus zijn of euh, eum ... ja zo, een beetje zo ne gekke doos gelijk als ik. er mag wat ambiance zijn hè, euh zeker weten, maar tijdens de diner liever nie[t]. ‘k weet nie[t] [h]oe da[t] ‘t [h]ier in mekaar zit. weette wa[t] ‘k ik ga doen, ne keer spieën. wat zei je? aah. laat maar. heeft onze gastvrouw liever mannelijk of vrouwelijk gezelschap? wat ik nie[t] graag aan tafel heb ... is eigenlijk iemand die nie[t] goed verzorgd is, die een beetje ... allez ja, geuren afgeeft bij wijze van spreken. ‘t liefst van al zou ‘k in feite hebben dat er zo ... een goeie moederkloek bij zit. dat euh, beetje de kudde begeleidt. goed- een goeie gezette bourgondiër, ‘t mag ne man ook zijn hè. ‘t liefst zo’n goeie ... een goeie gezette vrouw. ja. ‘k vind da[t] geestig een rubensvrouw. dus Gina had best een maatje meer mogen hebben. heeft Bart het ook graag rubensiaans?

Als mijn eten goed is en alles proper is, is dat voor mij al veel. Ik hou ervan dat de tafel mooi gedekt is, maar om te zeggen dat de tafel gedekt moet worden met weet-ik-veel koninklijke sferen, nee. Ik wil nu niet, als ik naar West-Vlaanderen ga, dat er plots zand en schelpen liggen om de maritieme sfeer te creëren. Nu ga je eens een kluns zien. Proberen om iets te rollen...


56

Ik zou graag mensen aan mijn tafel hebben die niet zo serieus zijn of een beetje een gekke doos zoals ik. Er mag wat ambiance zijn, zeker weten, maar tijdens het diner liever niet. Ik weet niet hoe het in mekaar zit. Weet je wat ik ga doen ? Eens spieken.

Wat ik niet graag aan tafel heb, is iemand die niet goed verzorgd is, die een beetje geuren afgeeft, bij wijze van spreken. Het liefst van al zou ik hebben dat er een goeie moederkloek bij zit die een beetje de kudde begeleidt. Een goed gezette bourgondiër. Het mag een man ook zijn, maar het liefst een goed gezette vrouw. Ik vind dat geestig, een rubensvrouw.


Spreker <spreeksituatie> Bart Presentator Bart Gina Presentator Gina Presentator Gina

Presentator Bernard Gina Bernard Gina Bernard Gina Bernard Bernard

Presentator Gina Bernard Gina Bernard

Transcriptie

Ondertiteling

wel euh, ‘k ga ‘t zo zeggen. ‘t is nie[t] omda[t] ‘k op ger- regime sta, da[t] ‘k nie[t] naar de menukaart mag kijken. we proberen het te begrijpen. dus ... voilà. lepel vanboven, vork naar daar. laat het maar rollen Gina. [h]oe laat is ‘t [h]oeveel tijd [h]eb ‘k nog? een flinke tien minuten. [h]eb ‘k ik nog minder als tien minuten om mij iets anders aan te doen? ... jonge jonge jonge jonge jonge. kijkt ze. straks word ‘k ik [h]ier gelijk euh, een zot xxx. maar nee da[t] komt goed. stof op die kast. sorry ze maar ik ga rap efkes wrijven. ne minuut ... is ne minuut hè. neh. voilà. de jongste deelnemer van deze week, Bernard, is de eerste gast van vanavond. hallo.

Wel, het is niet omdat ik op regime sta, dat ik niet naar de menukaart mag kijken.

hallokes. goeienavond. goeienavond. Bernard. ça va? ja ze. kom erin. ja. ‘k vond ‘t een zeer warme ontvangst. een spontane, kleinere, gezetiets gezettere blonde vr- blonde vrouw, excuseer. dat is niet gezet Bernard, dat zijn vrouwelijke vormen. [h]ier zet u alstublieft. is ‘t om ‘t even waar? ja ze. ‘k ga mij [h]ier zetten.


Dus voilà. Lepel vanboven, vork naar daar. Hoeveel tijd heb ik nog ? Heb ik nog minder dan tien minuten om iets anders aan te doen ? Jonge... Kijk, straks word ik zot. Maar nee, dat komt goed. Stof op die kast. Sorry, maar ik ga rap even wrijven. Een minuut... Voilà.

Hallo. - Goeienavond.

Bernard. Ça va ? - Ja, hoor. Kom binnen. Ik vond het een zeer warme ontvangst. Een spontane, kleinere, gezet... iets gezettere blonde vrouw. Excuseer.

Is het om het even waar ? - Ja, hoor.

57


Spreker <spreeksituatie> Gina Bernard Gina Bernard Presentator Erika Gina Erika Gina Erika Erika Bernard Erika Bernard Erika Bernard Erika Bernard Erika Bernard Erika Erika

Presentator Bernard Erika Bernard Erika Presentator Bart Gina Bart Gina Bart

Transcriptie

Ondertiteling

juist nie[t] op daar mijn dekentje. ah ja wel daar ga ‘k ni aan- xxx. ik [h]ou daar plaats voor. daar ga ‘k nie[t] aankomen, ‘t is goed. nog meer vrouwelijk gezelschap. en Erika heeft ook heuveltjes. hallo. hallokes. kom erin. hallo. ik ben Erika. je bent de tweeden. dag Erika. dag. hallo. hallo. goeienavond. goeienavond. Bernard. ik ben Erika. alles goed? ja. ja. voilà zie. wa[t] was uw naam? Bernard. Bernard. ‘t gaf wel een beetje een raar gevoel, zo van ... ja voor iemand staan die ge eigenlijk nog nooit gezien [h]ebt en da[t] zij u dan ontvangt in haar huis. ja. dat is het concept van het programma. ge moogt naast mij zitten. ja? allez da’s goe[d] ze. ja. wel uw handen thuishouden hè. geen probleem. ten slotte is daar de notoire druivenkenner met hoed, Bart, uit Brugge. goeienavond. goeienavond. mevrouw. Bart is de naam. dag Bart. kom binnen. xxx.

Juist niet op mijn dekentje. - Daar ga ik niet aankomen. Het is goed.


58

Hallo. Kom erin. - Hallo. Ik ben Erika. Je bent de tweede. Dag, Erika. - Dag. Hallo. - Goeienavond. Bernard. - Ik ben Erika. Alles goed ? - Ja. Wat was je naam ? - Bernard. Het gaf wel een raar gevoel, voor iemand staan die je nog nooit gezien hebt en dat zij je dan ontvangt in haar huis. Je mag naast mij zitten. - Dat is goed. Wel je handen thuishouden. - Geen probleem. Goeienavond. - Goeienavond. Mevrouw. Bart is de naam. - Dag, Bart. Kom binnen.


Spreker <spreeksituatie> Bart

Bernard Bart Bernard Bart Bernard Bart Erika Bart

Erika Gina Erika

Transcriptie

Ondertiteling

nobody’s perfect, maar eum, als ‘k ik mijn naam geef is ‘t de bedoeling dat den andere persoon zijn naam weergeeft. da[t] was nie[t] gebeurd. hallo. Bernard. Bart is de naam. Bernard. xxx hoe da[t]? Bart. Bart. xxx goeienavond. Erika. hallo. aangenaam. dag Erika. goeienavond. hallo. xxx zoentjes gehad en van u niet. beetje doorschuiven is misschien makkelijk. allez ik excuseer mij. sorry ze. oei, da’s ne serieuze mens. ‘k dacht echt van, oh ow. ‘k zeg, gaat da[t] goed komen?

Nobody is perfect, maar als ik mijn naam geef, is het de bedoeling dat de andere persoon ook zijn naam geeft. Dat was niet gebeurd. Bernard. - Bart is de naam. Hoe ? - Bart.


Goeienavond. - Erika. Hallo. Aangenaam. Van haar heb ik zoentjes gehad en van jou niet. Oei, ik excuseer mij. Sorry. Oei, dat is een serieuze mens. Ik dacht echt: Gaat dat goed komen ?

59


Transcriptie Let’s Get Fit Kenmerken tussentaal Fonologische kenmerken Morfosyntactische kenmerken

Lexicale kenmerken





Sprekers Presentator (Dina Tersago) Vivian (Herentals, 38) Kevin (Koekelare, 29) Sabine (Hoeselt, 44) Machteld (Ekeren, 48) Jo (Nevele, 40) Mulamba Tanja Kevins vrouw Kevins supporter Sabines man Masterproef Greet Derudder - Bijlagen

Sabines zoon Sabines dochter Vivians volger 1 Vivians volger 2 (Guido) Vivians volger 3 Jo’s vrouw Jo’s oudste zoon Jo’s jongste zoon Machtelds zoon Machtelds dochter Hilde Crevits 60

Transcriptie Let’s Get Fit

Transcriptie Spreker <spreeksituatie> Presentator

Vivian

Flashback/op tv: presentator Flashback/op tv: presentator Flashback/op tv: Kevins vrouw Flashback/op tv: Kevins supporter Kevin

Presentator Flashback/op tv: Sabine Flashback/op tv: Sabines man Flashback/op tv: Sabines man Sabines man

Transcriptie

Ondertiteling

in Herentals maakt Vivian zich klaar om naar Let’s Get Fit te kijken. ze is niet in haar normale doen. ze voelt zich ziek. en bovendien zal ze alleen moeten kijken, want ook Stefan ligt ziek in bed. ‘k gaan toch m’n kaarsjes aansteken want ’t is toch ons programma. mogen we toch wel fier op zijn. ’t is één van de laatste keren. ‘k zijn ook ziek ‘k zou ook liever in m’n bed kruipen maar zo marcheert da[t] nu eenmaal nie[t]. ja ge zijt een beetje ja ... een idool voor veel mensen en idolen die ... ‘k [h]eb nu juist gehoord da[t] Pink in de week ook keiziek [h]eeft opgetreden, hè dus euh, ‘k zal da[t] ook maar doen dan. welkom bij Let’s Get Fit.

Ik ga toch mijn kaarsjes aansteken, want het is toch ons programma. Daar mogen we toch wel fier op zijn. Het is één van de laatste keren. Ik ben ook ziek, ik zou ook liever in mijn bed kruipen, maar zo gaat dat niet. Je bent een beetje... een idool voor veel mensen. En idolen... Ik heb net gehoord dat Pink deze week ook keiziek heeft opgetreden. Dus ik zal dat ook maar doen dan. Welkom bij Let’s Get Fit.

komaan Kevin.

Komaan, Kevin. - Allee, jong, erin.

allez jong erin. ‘k ben echt content van [h]em zo te zien xxx.

Ik ben echt content om hem zo te zien.

nu met da[t] ‘k fitter kom zou ‘k echt weer willen- willen voetballen want dat is een heel stuk in m’n leven die- die verdwenen is en da[t] ‘k nu weer mis met da[t] ‘k fit zijn. Sabine werd vorige week verrast door haar gezin. wa[t] ‘s da[t] jong?

Nu ik fitter word, zou ik echt weer willen voetballen. Dat is een heel stuk in mijn leven dat verdwenen is en dat ik nu weer mis omdat ik fit ben.

wij komen u motiveren.

Wij komen je motiveren.

voor iedere honderd likes …

Voor iedere honderd likes...

oh nee.

O, nee.


Wat is dat, jong ?

61


Spreker <spreeksituatie> Flashback/op tv: Sabines man Sabines zoon Sabines dochter Sabine Sabines zoon Sabines man Sabine Flashback/op tv: Tanja Flashback/op tv: Mulamba Flashback/op tv: Jo Flashback/op tv: Mulamba Flashback/op tv: Jo Flashback/op tv: Tanja Flashback/op tv: Jo Jo Flashback/op tv: Tanja Flashback/op tv: Mulamba Vivian Flashback/op tv: Tanja Flashback/op tv: Vivian

Transcriptie

Ondertiteling

van dit filmpje neem ik in Vilvoorde nog ene extra liter water mee. hoeveel zitten we? negenhonderd. negenhonderd. da[t] wist ge toch hè Dirk. oei. duizend zeshonderdnegentig. meent ge da[t]? en gisteren stond dat nog op negenhonderd jong. schatteke. maar in ieder geval ben je er sowieso gezonder op geworden.

...van dit filmpje neem ik in Vilvoorde één extra liter water mee. Aan hoeveel zitten we ? - Negenhonderd... Dat wist je toch, Dirk ? Oei. 1.690. Meen je dat ? En gisteren stond dat nog op 900. Schatje. Je bent er sowieso gezonder op geworden. - En nu moet je volhouden, hè, man.

en nu moe[t] je vol[h]ouden hè man. ja want, ‘k moe[t] da[t] ook leren voor na [h]et programma ja.

Ja, want ik moet dat ook leren voor na het programma. Om dan... allee ja...

van euh dan, allez ja, da[t] die uitspattingen nu weer eum nie[t] elkaar opvolgen, dat is ... ja. ja.

Dat die uitspattingen zich niet weer elkaar opvolgen.

maar ja al wa[t] da[t] ‘k nu opgebouwd [h]eb, da[t] laat ik nie[t] meer los xxx. nu begint eigenlijk voor mij ‘t moeilijkste. nu begint ’t moeilijkste voor mij. maar om uw doel te halen, zou jij nu nog één komma drie kilo moeten afvallen. dat is haalbaar. ja.

Al wat ik nu opgebouwd heb, laat ik niet meer los. Nu begint eigenlijk voor mij het moeilijkste. Nu begint het moeilijkste. Om je doel te halen, zou jij nu nog 1,3 kilo moeten afvallen. Dat is haalbaar. - Ja.

da[t] gaa[t] lukken hè. go for it.

Dat zal lukken. Go for it. - Ja.

ja.


62


Spreker <spreeksituatie> Vivian Presentator

Presentator Vivian

Vivians volger 1 Vivian

Vivians volger 2 Vivian

Vivian

Transcriptie

Ondertiteling

als ik mij morgen goe[d] voel dan gaan ik toch nog lopen ... ’s avonds. nog slechts één week hebben onze vijf koplopers de tijd om hun doelen van Let’s Get Fit te behalen. en dan zullen Vivian, Machteld, Sabine, Jo en Kevin moeten bewijzen dat ze fit genoeg zijn om vijf kilometer te lopen en dat ze tien procent van hun gewicht verloren zijn. met volle moed en tonnen energie gaan ze er deze week opnieuw tegenaan. welkom bij Let’s Get Fit. in Herentals heeft Vivian de moed bij elkaar geraapt. ze is op weg naar de looptraining. ‘k zijn serieus ziek. maar eum ... ik kom zeker, of da[t] ‘k nu mee ga lopen da[t] weet ikik [h]eb heel veel zin voor te lopen maar ‘k weet nie[t] of da[t] ‘k daar eigenlijk goe[d] aan gaan doen. als ik nie[t] kan lopen wil ik er toch zijn voor de mensen die wel komen lopen toch een hart onder de riem te steken hè want euh tenslotte komen die toch maar voor mij. en al wa[t] beter? nee nie[t] echt. ‘k weet eigenlijk nie[t] of da[t] ‘k mee gaan lopen, Guido, zou da[t] goe[d] zijn? liever misschien nie[t] hè, moet zorgen da[t] ge zaterdag zeker mee kunt hè, Vivian. ja. ikik voel mij wel keiziek. me[t] hier gewoon recht te staan [h]eb ik [h]et al euh redelijk lastig. ik ga nie[t] lopen, ze. da’s echt- ik [h]ad kei, keigeiren meegelopen want ik wil zelf ook weten of da[t] ‘k die vijf kilometer haal maar ik- zo haal ‘k ik die nie[t]. ‘k [h]eb genen adem, ‘k zit vol me[t] snot ... ’t is nooit de moment voor ziek te worden maar dees is voor mij echt wel shit hè. nu voel ik mijn eigen nie[t] goe[d] en ik voel ook da[t] ‘k da[t] nie[t] uitstraal van euh

Als ik me morgen goed voel, dan ga ik toch nog lopen ’s avonds.


63

Ik ben serieus ziek. Maar ik kom zeker. Of ik nu mee ga lopen, dat weet ik niet. Ik heb heel veel zin om te lopen, maar ik weet niet of ik daar goed aan doe. Als ik niet kan lopen, wil ik er zijn voor de mensen die wel komen lopen. Om ze een hart onder de riem te steken, want die komen toch maar voor mij. En al wat beter ? - Nee, niet echt. Ik weet niet of ik mee ga lopen. Guido, zou dat goed zijn ? Liever misschien niet. Je moet zorgen dat je zaterdag zeker mee kunt. Ik voel me wel keiziek. Met hier gewoon recht te staan heb ik het al redelijk lastig. Ik ga niet lopen, hoor. Ik had echt keigraag meegelopen, want ik wil zelf ook weten of ik die 5 kilometer haal. Maar zo niet. Ik heb geen adem. Ik zit vol met snot. Het is nooit het moment om ziek te worden, maar dit is voor mij echt wel shit. Nu voel ik me niet goed en ik straal dat ook niet uit. Transcriptie Let’s Get Fit


Vivian

Vivians volger 3 Vivian Vivian Vivian Presentator Jo’s vrouw Jo

Jo’s vrouw Jo Jo’s jongste zoon Jo’s vrouw Jo’s jongste zoon

Jo’s vrouw Jo’s jongste zoon Jo’s vrouw Jo

Transcriptie

Ondertiteling

da[t] ‘k nie[t] da[t] ... da[t] karakter [h]eb gelijk als anders maar da’s gewoon omda[t] ‘k ziek zijn. ‘k vrees dus een beetje voor, voor de vijf kilometer zaterdag daar- daar zijn da[t] gaan ik sowieso doen hè, maar voor effectief die vijfvoor effectief die vijf kilometer te kunnen uitlopen, eum ... daar [h]eb ik bang van. daar zijn al mijn actieve volgers waar da[t] ‘k zo fier op zijn. komaan mannen da’s ullen eersten toer, goe[d] bezig. goe[d]. komaan. da[t] komt allemaal in orde Vivian. goe[d], merci oh. goh ik hoop echt dat da[t] rap beter is want ... ‘k [h]eb er wa[t] schrik van. goe[d] bezig. ook Jo kan nog steeds niet lopen door z’n dijbeenblessure. fietsen kan wel, en vandaag trekt hij er samen met z’n gezin op uit. [h]ier hè zoetekes. Maxime. picknick hè. da[t] zal plezant zijn hè. tafelkleedje erop zie. ‘k hoop dat er bestek in zit. ja nie[t] goe[d] bezig dan. ja ja ’t ligt erin ’t ligt erin. ja? ow. ow. mama, lomperik. da’s voor papa. da’s voor papa. da’s voor mama ’t bestek. een beetje vinaigrette. xxx beetje vlees in ook?

Ik heb niet dat karakter zoals anders, maar dat is gewoon omdat ik ziek ben. Ik vrees een beetje voor de 5 kilometer zaterdag. Er zijn ga ik sowieso doen. Maar om effectief die 5... Om effectief die 5 kilometer te kunnen uitlopen, daar ben ik bang voor. Daar zijn al mijn actieve volgers waar ik zo fier op ben. Komaan, mannen, dat is jullie eerste toer. Goed bezig.


64

Dat komt allemaal in orde, Vivian. - Goed, merci. Ik hoop echt dat dat rap beter is, want ik heb er wat schrik voor. Goed bezig.

Hier, zoetjes. - Maxime. Picknick. Dat zal plezant zijn. Tafelkleedje erop. - Ik hoop dat er bestek in zit. Niet goed bezig dan. - Ja, ja het ligt erin.

Mama, lomperik. - Dat is voor papa. Dat is voor papa. - Dat is voor mama, bestek. Een beetje vinaigrette. - Zit er een beetje vlees in ook ? Transcriptie Let’s Get Fit

Spreker <spreeksituatie> Jo’s vrouw Jo’s oudste zoon Jo Jo

Jo’s vrouw Jo Jo’s vrouw Jo Jo’s vrouw Jo Jo’s oudste zoon Jo’s vrouw Jo’s oudste zoon Jo Jo’s jongste zoon Jo Jo’s jongste zoon Jo’s vrouw Jo’s jongste zoon Jo Jo’s jongste zoon Jo’s oudste zoon Jo’s vrouw Jo’s oudste zoon Presentator Machteld Machtelds zoon Machteld

Transcriptie

Ondertiteling

nee. ge [h]ebt nen boter[h]am me[t] vlees hè Jo. ik zit [h]ier xxx ah ja zo. Let’s Get Fit [h]eeft eigenlijk toch ’t een en ’t ander teweeggebracht hè. gezonder gaan eten, zoveel gewicht kwijt, fitter gaan voelen ... da[t] smaakt nu toch da[t] slaatje? da’s machtig goe[d] hè. ja ja [h]ij ziet er vree scherp uit en nu me[t] zijn [h]aar af is ’t nu ook nie[t] goed? ’t is- ’t is gelijk een spitsmuisje. ja ’t is nu weer ook nie[t] goed. ja [h]ij moest vermageren wi zeg. xxx. van liggende zee[h]ond ... naar fitte spitsmuis. van wat- van wat naar? van liggende zeehond naar fitte spitsmuis. ja. je zij[t] bedankt. gaat nog een beetje xxx uitlachen erbij. mama, jongen. zijt zelf bijgekomen. da’s nie[t] waar. jawel, een [h]alve kilo. een [h]alve kilo bijgekomen? ja. ja. van gisteren, pizza en nootjes hè. kijk, liggende zeehond. ook Machteld plukt de vruchten van [h]et harde werk. zowel mentaal als fysiek voelt ze zich week na week sterker. en [h]ier zijn wij afgesprongen se. da’s cool hè broer? amai van zo- zo hoog. oh zie ze gaan. da’s [h]eel gevaarlijk ze.

Nee. Je hebt een boterham met vlees. - Ah ja, zo.


65

Let’s Get Fit heeft toch heel wat teweeggebracht. Gezonder eten, zoveel gewicht kwijt, fitter voelen. Dat slaatje smaakt nu toch ? - Dat is machtig goed. Hij ziet er heel scherp uit. En nu met zijn haar af. Het is net een spitsmuis. - Het is nu weer niet goed. Ja, maar hij moest vermageren. Van liggende zeehond naar fitte spitsmuis. Van wat ? Van liggende zeehond naar fitte spitsmuis. Je bent bedankt. Me nog een beetje uitlachen erbij. Mama, jongen. Je bent zelf bijgekomen. - Dat is niet waar. Jawel, een halve kilo. Ben je een halve kilo bijgekomen ? - Van gisteren, pizza en nootjes.

Kijk, liggende zeehond.

En hier zijn wij afgesprongen. Dat is cool, hè, broer ? - Amai, van zo hoog. Zie haar gaan. Dat is heel gevaarlijk, hoor. Transcriptie Let’s Get Fit

Spreker <spreeksituatie> Flashback/op tv: Machteld Machtelds dochter Machteld

Presentator

Machteld

Machtelds dochter Machteld Machteld

Machtelds dochter Machteld Machteld

Transcriptie

Ondertiteling

ik wil nog ‘s.

Ik wil nog eens.

durf jij da[t]?

Durf jij dat ? - Mama is cool, hè ?

hè mama is cool hè. mama [h]eeft da[t] gedurfd hè. ik ga ons valies inladen en dan zijn we weg hè. Machteld gaat deze week naar zee met de kinderen. even weg van [h]et werk en de drukte, zodat ze zich in alle rust kan voorbereiden op de vijf kilometerrun. mijne fameuzen tankini. maar nen bikini met euh ... met stof aan hè. en ik hoop dat ’t deze zomer terug zo zal worden hè. en een maatje kleiner. dus ik moet dringend euh ... nieuwe bikini’s gaan kopen hè. da’s mijn eigen doel. naast [h]et doel van Tanja. we [h]ebben een echte goeie stap in de goeie richting gedaan ... maar we gaan nog voortdoen. om terug die bikinifiguur te krijgen hè. hoi hoi. m’n bagagespullen. ik denk da[t] we bijna klaar zijn. wa[t] gaan we shoppen aan de zee schat? mooie T-shirtjes voor mama? ik ben toch nie[t] meer zo dik? kijk. kijk eens naar uw poep. mijn poep? maar daar ga ik nog aan werken hè schat. zo één en twee en drie. ‘k voel me gewoon jonger terug. en da’s de bedoeling hè, ‘k [h]eb nog jonge kinderen dus ik wil mij nog euh ... nog tien, vijftien jaar euh ... een spring-in-‘t-veld voelen hè.


Mama heeft dat gedurfd. Ik ga onze valies inladen en dan zijn we weg.

Mijn fameuze tankini. Een bikini met stof aan. En ik hoop dat het deze zomer weer zo zal worden. En een maatje kleiner. Dus ik moet dringend nieuwe bikini’s gaan kopen. Dat is mijn eigen doel. Naast het doel van Tanja. We hebben een echte, goeie stap in de goeie richting gedaan. Maar we gaan nog voortdoen. Om die bikinifiguur terug te krijgen. Mijn bagagespullen. We zijn bijna klaar. Wat gaan we shoppen aan de zee ? Mooie T-shirtjes voor mama ? Ik ben toch niet meer zo dik ? Kijk. - Kijk eens naar je poep. Daar ga ik nog aan werken, schat. Zo: één en twee en drie. Ik voel me gewoon weer jonger. Dat is de bedoeling. Ik heb nog jonge kinderen, dus ik wil me nog tien, vijftien jaar een spring-in-‘t-veld voelen.

66


Spreker <spreeksituatie> Machteld

Machteld Jo Jo’s vrouw Jo Jo’s vrouw

Jo

Jo

Presentator Sabine Sabines dochter Sabine Sabines dochter Sabine Sabines dochter Sabine Sabines dochter Sabine

Transcriptie

Ondertiteling

en dat is wel op dit moment. nu ben ik echt klaar hè. ik wil zelf voor mezelf nog ne kilo deze week eraf hè. dus da[t] wordt weer tanden bijten hè. in ieder geval, ne mens moet afzien om schoon te zijn, dat [h]eb ‘k ik al door. inpakken en wegwezen. wij gaan naar zee. we gaan een keer de speeltuin. ja ze zijn content. ja, ze zijn wel content. ja ja. maar wij ... wij deden da[t] veel minder ook hè ja, dus ... ‘k was altijd totaal futloos hè ja. in feite moeten we nu ne grote blonde Leffe drinken op ’t terras. dat doen we normaal gezien. xxx verslikken. ja maatje. ze is weer nie[t] goe[d] bezig ze. da’s eigenlijk euh, de levensvreugde weervinden, die totaal weg was. ‘k ga ’t zo zeggen. grotendeels te maken me[t] Let’s Get Fit, zeker en vast. Sabine heeft de laatste weken al vaak haar grenzen verlegd, en vóór [h]et einde van Let’s Get Fit wil ze nog komaf maken met één van haar angsten. Dina? ja? ‘k [h]eb een verrassing. wat? wij gaan ... zwemmen. ja. is ’t goed? ja. ik [h]eb door Let’s Get Fit heel veel euh dingen overwonnen eigenlijk, hè,

En dat is wel zo op dit moment. Nu ben ik echt klaar. Ik wil voor mezelf deze week nog een kilo eraf. Dat wordt weer op de tanden bijten. In ieder geval, een mens moet afzien om mooi te zijn. Dat heb ik al door. Inpakken en wegwezen. Wij gaan naar zee. We gaan eens naar de speeltuin. Ja, ze zijn content.


67

Maar wij deden dat veel minder ook. Ik was altijd totaal futloos. In feite moeten we nu een grote blonde Leffe drinken op het terras. Dat doen we normaal gezien. - Je doet me bijna verslikken. Ja, maatje. Ze is weer niet goed bezig, hoor. Dat is eigenlijk de levensvreugde terugvinden die totaal weg was. Ik zal het zo zeggen. Het heeft grotendeels te maken met Let’s Get Fit.

Dina ? - Ja ? Ik heb een verrassing. - Wat ? Wij gaan zwemmen. Is het goed ? - Ja. Ik heb door Let’s Get Fit heel veel dingen overwonnen. Transcriptie Let’s Get Fit


Sabines man Sabines dochter Sabines man Sabine Sabines man

Sabine Sabines man

Sabines dochter Sabine Sabines dochter Sabines man Sabines dochter Sabines man Sabines dochter

Sabines man Sabines dochter

Sabine Sabines dochter Sabine

Transcriptie

Ondertiteling

in ’t bootje gestapt terwijl ik schrik [h]eb van water, dus en nu zou ‘k- ga ‘k zwemmen en nu zou ‘k willen met m’n hoofd onder water gaan da[t] ‘k da[t] ook onder controle krijg, da[t] ‘k da[t] ook zou kunnen overwinnen. ‘k [h]eb nu al ... ‘k [h]eb [h]et al heel benauwd. da’s echt da’s verschrikkelijk. kom, ’t is koud water, lekker. ’t is goed. kom. xxx ik verkramp helemaal in ’t water. moet ge zo’n dingske pakken. vertrouw mij maar. allez, kom. pas op, da[t] wordt dieper da[t] wordt dieper. da[t] wordt dieper, da[t] wordt dieper, da[t] wordt dieper. ge ziet in [h]aar ogen dat ze heel veel schrik [h]eeft. maar da[t] gaat ze dadelijk overwinnen. dus we gaan tot één meter tachtig en terug. da[t] gaat al. pas op hè nu zijn we aan één meter tachtig. ge zit al ver. wa[t] is de volgende stap? mama gaat ge mee me[t] mij kopke onder? ja? ge hoeft geen bang te [h]ebben, ik blijf achter u, Jordi blijft naast u en papa blijften kijk eens hoe Dina dat doet. zo. drie, twee, één. gaat [h]et? ja. was [h]et nu eng of nie[t]? ja ’t was eng.

In het bootje gestapt, terwijl ik schrik heb van water. Nu ga ik zwemmen en ik wil met m’n hoofd onder water gaan, zodat ik dat ook onder controle krijg en dat ook kan overwinnen. Ik heb nu al... Ik heb het al heel benauwd. Dat is verschrikkelijk. Kom, het is koud water. Lekker. - Het is goed. Kom... Ik verkramp helemaal in het water. Dan moet je zo’n dingetje nemen. Vertrouw me maar. Allee, kom. - Pas op. Dat wordt dieper. Dat wordt dieper, dat wordt dieper. Je ziet in haar ogen dat ze heel veel schrik heeft. Dat zal ze dadelijk overwinnen. We gaan tot 1,80 meter en terug. Dat gaat al. - Pas op, nu zijn we aan 1,80 meter. Je zit al ver. Wat is de volgende stap ? - Mama, ga je mee met mij kopje-onder? Ja ? - Je hoeft niet bang te zijn. Ik blijf achter je, Jordi blijft naast je en papa blijft ook naast je. En kijk eens hoe Dina dat doet. Zo. Drie, twee, één. Gaat het ? - Ja. Was het nu eng of niet ? - Ja, het was eng.


68


Spreker <spreeksituatie> Sabines dochter Presentator Sabine Sabines dochter

Sabines man Sabine Sabines man Sabine Sabines man Presentator Kevins vrouw Kevin Kevins vrouw Kevin Kevins vrouw Kevin Kevins vrouw Kevin Kevins vrouw Kevin Kevins vrouw Kevin Kevins vrouw Kevin

Kevins vrouw Presentator

Transcriptie

Ondertiteling

’t was heel eng. ‘k zie niks nie[t] meer. en nu zwemmen. een echte watterrat zal Sabine niet meteen worden, maar dit sterkt wel haar zelfvertrouwen voor de laatste dagen van Let’s Get Fit. kunt nie[t] weg hè. ‘k ben eigenlijk trots da[t] zij toch ook kopke onder is gegaan want da[t] doet ze normaal nooit, dus ... ’t was een hele fijne dag vandaag. ge [h]ebt da[t] goed gedaan. xxx fier op mij hè. ge zijt mijne koploper. zijt ge fier op mij hè? ja, da[t] weet ge, van ’t begin al. ook Kevin voelt zich super, en is niet meer te houden op sportief vlak. hij maakt z’n looptraining van vanavond een pak zwaarder. wat ga je doen tè? voor vanavond hè. voor vanavond? wat ga je daarmee lopen? ja ja. [h]oeveel ga je daarin doen dan? awel, twaalf komma zeven. je gewicht da[t] je al kwijt zijt misschien? ja. ja santé. en moe[t] je da[t] heel de tijd aan[h]ebben? ‘k ga da[t] keer aandoen hè. godverdikke zeg. gaat da[t] zo algelijk ook nie[t] lukken. ‘k kan ik da[t] wel geloven da[t] ‘k ik iedere keer moe waren hè hele dagen. ja manneke. xxx verschil bekijkt, bij da[t] ‘k nu zijn, en m’n oud gewicht. maar ’t is weg. ja. en dat overgewicht zou ook na Let’s Get Fit weg moeten blijven.

Het was heel eng. Ik zie niks meer. En nu zwemmen.


69

Nu kun je niet weg, hè. Ik ben trots dat zij toch ook kopje-onder is gegaan, want dat doet ze normaal nooit. Het was een heel fijne dag vandaag. Je hebt dat goed gedaan. - Je bent fier op mij, hè ? Jij bent mijn koploper. - Ben je fier op mij ? Dat weet je. Van het begin al.

Wat ga je doen ? - Voor vanavond. Voor vanavond ? Ga je daarmee lopen ? - Ja, ja. Hoeveel ga je daarin doen ? - 12,7. Je gewicht dat je al kwijt bent ? - Ja. Ja, santé. Moet je dat heel de tijd aanhebben ? Ik ga het eens aandoen. Potverdikke, zeg. - Dat gaat zo ook niet lukken ? Ik kan dat wel geloven dat ik hele dagen moe was. Ja, manneke. Als je dat verschil bekijk. Wie ik nu ben. En mijn oude gewicht. Maar het is weg.


Spreker <spreeksituatie> Jo Tanja Presentator

Tanja Jo Tanja

Jo Tanja

Jo Tanja

Jo Tanja Jo Tanja

Transcriptie

Ondertiteling

hallo. dag Jo. Tanja wil de koplopers behoeden om in oude gewoontes te hervallen. een goeie organisatie van [h]et gezinsmenu is de basis om op [h]et juiste spoor te blijven. goe[d]. xxx grote middelen mee? grote middelen mee. we gaan er samen eum ... een werk van maken se. dat wordt eigenlijk uw eetbord, zal ik maar zeggen. alles wat over [h]et eten gaa[t], en organisatie rond [h]et eten komt op da[t] bord. ah. maar wa[t] we nu nog gaan doen, dat is hier een weekschema van maken, zodanig da[t] je da[t] elke week opnieuw kan aanpassen. ah ja. en dat wordt dan voor jou een echte houvast, van, oké die dag eten we da[t], die dag eten we da[t]. nu, we gaan me[t] alles rekening [h]ouden hè. kinderen moeten afgehaald worden, kinderen moeten gebracht worden, dan eten we iets makkelijk, dan gaan we ’s op restaurant, eum ... en de kindjes, die mogen zelf ook enen dag altijd kiezen. xxx me beetje denken aan- aan oude mensen, die kunnen dat ook zo schikken hè. maar, Jo, ge moet u nie[t] vergelijken me nen oude mens. ja. ge moet u ... ge moet [h]et u gemakkelijk maken. als ge nu nie[t] meer moet denken aan wat da[t] ge gaat eten.

Hallo. - Dag, Jo.


70

Goed. - De grote middelen mee ? We gaan er samen een werk van maken. Dat wordt eigenlijk je eetbord. Alles wat over het eten gaat en organisatie rond het eten komt op dat bord. Maar wat we nu nog gaan doen, dat is hier een weekschema van maken, zodanig dat je dat elke week opnieuw kunt aanpassen. En dat wordt dan voor jou een echte houvast van:

Die dag eten we dat, die dag eten we dat. We houden met alles rekening. Kinderen moeten afgehaald worden, gebracht worden. Dan eten we iets makkelijks. Dan gaan we eens op restaurant. En de kindjes mogen zelf ook één dag altijd kiezen. Dat doet me een beetje denken aan oude mensen. Die kunnen dat ook zo schikken. Maar, Jo, je moet je niet vergelijken met een oude mens. Je moet het je gemakkelijk maken. Als je nu niet meer moet denken aan wat je gaat eten. Transcriptie Let’s Get Fit

Spreker <spreeksituatie> Jo Tanja

Jo Tanja

Jo Tanja

Jo’s vrouw Tanja

Jo

Jo’s jongste zoon Jo Jo’s jongste zoon Jo Presentator

Transcriptie

Ondertiteling

ja. ‘k bedoel, weette gij [h]oeveel vrouwen en mannen dat er om zes uur van [h]un werk naar [h]uis rijden en denken, wa[t] ga ik eten vanavond? ja wel da[t] zijn er veel. is er nog ne GB open? is er nog ne winkel open? wa[t] gaan ik nog- die ... groten [h]onger, ge koopt veel te veel, en dan moette nog beginnen koken, tegen da[t] ge vers eten [h]ebt is ‘t acht uur, zo zijn er heel veel mensen. xxx dat is echt, echt waar een stuk stress minder, als ge georganiseerd zij[t] qua eten. enen, Cindy, nu kunde gij zeggen van, voilà, wat [h]eb ik daarvoor nodig, ah, dan moet ik ... ja. of dat da[t] nu [h]ier staa[t] of op een papiertje da[t] maakt nie[t] uit. en als euh- als ge aan iets denkt of de kinderen denken aan iets, ge schrijft dat daarop, dan is ’t gepland, [h]ebde een pak stress minder. xxx [h]oort [h]et hè gastjes, gaa[t] me een beetje moeten [h]elpen, dus alle weken dus familieraad hè. wa[t] houdt dat in, familieraad? zeg [h]et maar, wa[t] houdt dat in, familieraad? da[t] we samen moeten eten. ja nee, samen kiezen, da[t] we gaan beslissen wat da[t] we de week daarna gaan eten. frietjes me[t] frikandel. xxx. op de training van Kevin vanavond is veel volk komen opdagen. hij krijgt zelfs de steun van z’n streekgenoot minister van mobiliteit Hilde Crevits.


71

Weet jij hoeveel vrouwen en mannen er om zes uur van hun werk naar huis rijden en denken: Wat ga ik eten vanavond ? Is er nog een GB open ? Is er nog een winkel open ? Wat ga ik nog... Grote honger, je koopt veel te veel. En dan moet je nog koken. Tegen dat je vers eten hebt, is het acht uur. Zo zijn er veel mensen. Dat is, echt waar, een stuk stress minder als je georganiseerd bent qua eten. En, Cindy, nu kun jij zeggen van: Voilà, wat heb ik daarvoor nodig ? Of dat nu hier staat of op een papiertje, dat maakt niet uit. Als je aan iets denkt of de kinderen denken aan iets, schrijf je dat daarop. Dan is het gepland en heb je een pak stress minder. Jullie zullen me een beetje moeten helpen. Dus elke week familieraad. Wat houdt dat in, familieraad ? Zeg het maar. Wat houdt dat in ? Dat we samen moeten eten. Nee, nee, samen kiezen. Dat we gaan beslissen wat we de week daarna eten. Frietjes met frikandel.


Spreker <spreeksituatie> Hilde Crevits Kevin Hilde Crevits Kevin Hilde Crevits Kevin Hilde Crevits Kevin Hilde Crevits Kevin Hilde Crevits Kevin Hilde Crevits Kevin Hilde Crevits Kevin Hilde Crevits Kevin Hilde Crevits Kevin

Hilde Crevits Kevin Hilde Crevits Kevin Hilde Crevits Kevin Hilde Crevits Kevin Hilde Crevits Kevin

Transcriptie

Ondertiteling

hallo. hallo. Hilde. dag Kevin. welkom. [h]oe is ‘t? goed. met u? je ziet er euh slank uit. ja ’t begint hè, ’t begint hè. we gaan euh, paar toeren gaan lopen, ja? ja, ja inderdaad. en gij loopt me[t] gewicht op une rug of wa[t]? ja euh da’s m’n gewicht da[t] ‘k euh tot nu toe al verloren ben hè. miljaar. je [h]ebt gij verzeker ook nog zulke boekentassen gehad. hè? nee. nee? ja. ’t is ... lastig. ja hè. en voelde je da[t] vroeger ook zo, nee waarschijnlijk. nee, maar ja, nu voel ik [h]et wel. ‘k [h]eb ’t nog maar ja, vijf minuutjes aan. maar vent toch mijn knieën doen al zeer. gaat [h]et? zwaar wi zeg. ‘k ga jene rugzak nie[t] meer overpakken. ja ja, ‘k kan ’t wel geloven. ‘k gaan ook blij zijn als ‘k ervan af zijn. ’t zijn jouw kilo- kilo’s, niet de mijne. ‘k ga ook blij zijn als hij af is. ‘k ga [h]em afsmijten wi. maar zeg. goh, da’s- da’s beter. [h]eb je dat ook nie[t], als je sport gedaan [h]ebt, da[t] je ... content zijt? ja ja.

Hallo. Dag, Kevin. Hoe is het ? - Hilde, welkom.


72

Goed. - Je ziet er slank uit. Ja, het begint. - We gaan een paar toeren gaan lopen ? Ja, inderdaad. - En jij loopt met gewicht op je rug ? Ja, dat is mijn gewicht dat ik tot nu toe al verloren heb. Miljaar. - Je had vast ook zulke boekentassen vroeger.

Ja, het is lastig. - Ja, hè ? Voelde je dat vroeger ook zo ? Wellicht niet. Nee, maar nu wel. Ik heb het nog maar vijf minuutjes aan. Maar vent toch, mijn knieën doen al zeer. Gaat het ? - Zwaar, hoor, zeg. Ik ga je rugzak niet meer overnemen. - Ik kan het wel geloven. Ik zal ook blij zijn als ik ervan af ben. - Het zijn jouw kilo’s, niet de mijne. Ik zal blij zijn als hij af is. Ik ga hem afsmijten. Maar zeg. Dat is beter. Heb je dat ook niet, als je sport gedaan hebt, dat je content bent ? Transcriptie Let’s Get Fit

Spreker <spreeksituatie> Hilde Crevits Kevin

Hilde Crevits Kevin Presentator Vivian Kevin Presentator

Kevin

Kevins vrouw Kevin Kevins vrouw Kevin

Kevins vrouw Kevin Kevins vrouw Kevin Kevins vrouw Kevin Kevins vrouw Kevin Kevins vrouw

Transcriptie

Ondertiteling

en da[t] je zo de problemen- allez ik [h]eb dat enorm hè de problemen relativeert daarachter. ah, awel ik [h]eb veel azo, als ‘k gesport [h]eb azo da[t] ‘k in de zetel zit zo, en da[t] ‘k azo een zalig gevoel [h]eb. gelukkig. azo die tintelingen azo van, ‘k [h]eb iets gedaan. zo meteen in Let’s Get Fit. oh mag ‘k ik nu een stuk chocola tussen mijnen boter[h]am chou? ’t feest kan beginnen hè. de eindmeet van Let’s Get Fit komt nu wel heel dichtbij. Kevin haalde vorige week al z’n doel op de weegschaal, maar zoals altijd legt hij graag de lat nog wat hoger. twee maanden is meer of genoeg, maar ja ge zie[t] wel in twee maanden kun je veel bereiken ook hè, maar ... ‘k wil aan die [h]onderd geraken hè. als je wilt, kun je dat. maar ja, ge [h]ebt gieder al gemakkelijk praten ah drie kilo een [h]alf in een week. moh wat is dat. Kevin valt drie kilo een [h]alf af. wat is dat, een keer twee kilo? santé m’n kloten, zeg. ’t zou moeten al zo gemakkelijk zijn hè, awel ’t is geeneen die dik- die dik staat. ah ja maar ’k weet [h]et. ah ja. je kunt toch proberen? maar ja, maar ‘k weet da[t] wel, maar ... als je ’t doet voor jezelf ... ik ga er alles voor doen, doe ’t voor mij hè? ‘k peizen da[t] ’t gaa[t] gaan, maar zeker? je zijt nooit niets zeker in ’t leven. maar ja ‘k weet ik dat ook wel.

En dat je zo je problemen relativeert daarna. Ik heb dat vaak, als ik gesport heb, dat ik in de zetel zit en dat ik zo’n zalig gevoel heb. - Gelukkig. Zo die tintelingen van: Ik heb iets gedaan.


73

Mag ik nu een stuk chocolade tussen mijn boterham, chou ? Het feest kan beginnen, hè.

Twee maanden is meer dan genoeg, maar in twee maanden kun je veel bereiken, ook. Ik wil aan die 100 geraken, hè. - Als je wilt, kun je dat. Jullie hebben makkelijk praten. - Ah, 3,5 kilo per week. O, wat is dat ? Kevin valt 3,5 kilo af. Wat is dat, twee kilo ? Santé, mijn kloten, zeg. Als het allemaal zo gemakkelijk was, was er niemand dik. Ja, maar ik weet het. Je kunt toch proberen ? Ja. Maar ik weet dat wel. Ik ga er alles voor doen. Ik denk dat het zal gaan, maar zeker ?

Je bent nooit zeker in het leven. - Dat weet ik ook. Transcriptie Let’s Get Fit

Spreker <spreeksituatie> Kevin

Presentator Mulamba Vivian Mulamba Vivian Mulamba Vivian Mulamba Vivian Mulamba

Vivian Mulamba Vivian Mulamba Vivian Mulamba Vivian Mulamba Vivian

Mulamba Vivian

Transcriptie

Ondertiteling

de enigste zekerheid da je [h]ebt hè, is ... da[t] je me[t] je [h]aar gaat. da[t] zij[t] je zeker. doodgaan. maar de rest? in Herentals komt Mulamba poolshoogte nemen bij de zieke Vivian, want ze heeft schrik dat haar vijf kilometer in [h]et gedrang komt. hey, [h]oe is ‘t? heel ziek geweest eigenlijk, ja, ja. ‘k [h]eb geen koorts nie[t] meer, maar ja. als ik m’n eigen inspan, begin ik direct te zweten. ja. oké maar, allez, van ’t moment da[t] je koorts [h]ebt, is ’t eigenlijk nie[t] aangeraden om te sporten hè. ja. omda[t] als ge koorts maakt, is eigenlijk uw lichaam een klein beetje aan ’t vechten om nie[t] ziek te worden. ja ja. dus als ge op da[t] moment dan gaat sporten, gade uw lichaam extra belasten, waardoor da[t] je zwakker wordt hè. ja, ja. ’t is wel goed da[t] je dan niets gedaan [h]ebt eigenlijk. nee, ik kon nie[t]. ik voel mij eigenlijk al wel een stuk beter, ze. ja. [h]et hoesten is er nog wel ja. enen mijne kop zit nog wel wa[t] vast, maar ... ja. ‘k [h]eb er wel zin in, dus ik weet nie[t], [h]oe moet ik starten? terug erin vliegen of ... nee nee nee. ’t is eigenlijk beter da[t] je een- een klein stapje terug neemt ... ja.

De enige zekerheid die je hebt, is dat je met je haar gaat. Daar ben je zeker van. Doodgaan. Maar van de rest ?


74

Hè, hoe is het ? - Heel ziek geweest, eigenlijk. Ja, ja. Ik heb geen koorts meer, maar als ik me inspan, begin ik direct te zweten. Ja. Oké, maar van het moment dat je koorts hebt, is ’t niet aangeraden om te sporten. Want als je koorts maakt, is je lichaam aan het vechten om niet ziek te worden. Dus als je op dat moment gaat sporten, ga je je lichaam extra belasten, waardoor je zwakker wordt. Het is wel goed dat je dan niks gedaan hebt. Ik voel me eigenlijk al wel een stuk beter. Het hoesten is er nog wel en mijn kop zit nog wel vast, maar ik heb er wel zin in.

Dus ik weet niet: Hoe moet ik starten ? Terug erin vliegen of... Nee, nee. Het is beter dat je een klein stapje terug neemt


Spreker <spreeksituatie> Mulamba

Vivian Mulamba Vivian Mulamba Vivian Mulamba

Vivian Mulamba Flashback/op tv: Vivian

Presentator Tanja Kevins vrouw Tanja Presentator Kevins vrouw Kevin Tanja Kevin

Transcriptie

Ondertiteling

om dan weer een grote stap vooruit te maken. wij gaan een kleine work-out doen, nie[t] lopen, en dan moe[t] jij maar zeggen van oké, voor mij is dit oké. ja, ja. perfect. goe[d]? goe[d]. xxx beginnen met een lichte opwarming dan hè. ja. en we zijn vertrokken hè. voilà, goeie. subiet een goeie douche pakken en dan gaa[t] alles loskomen. hop. ja. voilà, goeie. ja, ja. doe maar [h]oor. goed. kan je nog ademen? ja. ja? vijftien. oké. en we rusten. ik moet zeggen de oefeningen zijn gedaan, maar euh, ik voel [h]et wel enorm op mijn luchtwegen da[t] ‘k toch euh, mij serieus [h]eb moeten inzetten, ook al was ’t helemaal nie[t] zwaar. ik zweet enorm. dus ik zit al terug in mijn pyjama’ke se, een goei doucheke gepakt en eum, ik ga mij heel rustig [h]ouden tot aan de run. ook na Let’s Get Fit moeten de koplopers hun gezonde levensstijl aanhouden. hey. dag Tanja. hallo. en daarover wil Tanja het nog ’s hebben met Kevin. Tanja is [h]ier wi. ah. hey, dag Kevin. hallo. daag.

om dan weer een grote stap vooruit te maken. We gaan een kleine work-out doen, niet lopen, en dan moet jij maar zeggen: Oké, voor mij is dit oké. - Ja, perfect. Goed ? We gaan beginnen met een lichte opwarming dan.


75

En we zijn vertrokken, hè. Ja, goed. Subiet een goede douche pakken en dan gaat alles loskomen. Hop, ja. Voilà, goed. Ja, ja. Doe maar, hoor. Goed. Kun je nog ademen ? - Ja. Vijftien, oké. En we rusten. Ik moet zeggen: De oefeningen zijn gedaan, maar ik voel op mijn luchtwegen dat ik me toch serieus heb moeten inzetten, ook al was het niet zwaar. Ik zweet enorm. Dus ik zit al weer in mijn pyjamaatje, zie. Een goeie douche gepakt en ik ga me heel rustig houden tot aan de run.

Dag, Tanja. - Hey, hallo.

Tanja is hier, hè. - Ah. Hey. Dag, Kevin. - Hallo. Hela. Transcriptie Let’s Get Fit

Spreker <spreeksituatie> Tanja Kevin Tanja Kevin Tanja Kevin Tanja Kevin Tanja Kevin Tanja

Kevin Tanja

Transcriptie

Ondertiteling

ça va? ja hè. alles goe[d]? ça va. ja ja. ah. komt door. ik kom eens [h]oren [h]oe da[t] ’t zo wa[t] ... is die laatste dagen hè van Let’s Get Fit. ja. ’t is een beetje moeilijk hè ah. hè. ja. ’t is feest hè, zaterdag. kijk, Kevin, als ge natuurlijk lang geen alcohol gedronken [h]ebt, dan is uw lichaam daar nie[t] meer aan gewoon. alcohol is en blijft een toxische stof in uw lichaam en uw lichaam gaat daarop reageren hè, uwe lever moet dat afbreken. maar calorieën zijn [h]et toch [h]oor. de calorieën uit bier kan uw lichaam nie[t] direct omzetten in energie. da[t] gaat nie[t]. hè. da[t]- da[t] gaat eigenlijk, afgebroken worden door uwe lever, en ’t probleem is terwijl dat uwe lever uw alcohol aan ’t afbreken is, [h]eeft [h]et geen tijd om uwe suikerspiegel gelijk te houden en gaat uwe suikerspiegel, wam, naar beneden, krijgt ge groten [h]onger dus ja de klassieke, nachtelijke pita’s en frieten enen pizza’s, ja. of- of ja ... ja dan komt ge weer terug bij hè Kevin.

Ça va ? - Ja, hè. Alles goed ? - Ça va. Ja, ja. Kom door.


Ik kom eens horen hoe het zo is, die laatste dagen van Let’s Get Fit. Het is een beetje moeilijk... - Ah. Ja, het is feest zaterdag. Kijk, Kevin. Als je natuurlijk lang geen alcohol gedronken hebt, is je lichaam daar niet meer aan gewoon. Alcohol is en blijft een toxische stof in je lichaam, en je lichaam gaat daarop reageren. Je lever moet die afbreken. Maar calorieën zijn het toch, hoor. De calorieën uit bier kan je lichaam niet direct omzetten in energie. Dat gaat niet, hè. Die gaat afgebroken worden door je lever. En het probleem is: Terwijl je lever je alcohol aan het afbreken is, heeft die geen tijd om je suikerspiegel gelijk te houden en gaat je suikerspiegel, wam, naar beneden en krijg je grote honger. Dus, ja. De klassieke nachtelijke pita’s, frieten en pizza’s, of ja...

Ja, dan kom je weer bij, hè Kevin. 76


Spreker <spreeksituatie> Kevin Tanja

Kevin Tanja

Kevin Tanja Kevin

Tanja Kevin Kevins vrouw Kevin

Kevins vrouw Tanja Kevin Kevins vrouw Kevin Tanja Kevins vrouw Kevin

Transcriptie

Ondertiteling

ja. ik denk da[t] ’t bij u echt de uitdaging zal zijn Kevin om een beetje uw euh ... ja, uw leven aan te passen, ja. maar toch nog te kunnen blijven genieten. drink een pintje, en dan altijd een fleske water. zodanig dat uw lichaam meer tijd [h]eeft om dat te verwerken. nu als gij gaa[t] beginnen elken dag, euh, nen bak bier drinken, dan gaat da[t] nie[t] lang duren hè. nee nee nee nee. maar da’s ook- da’s ook de bedoeling nie[t] meer. nee? ‘k deed da[t] vroeger ook nie[t], alle dagen een bak bier, maar, how, drink toch wel achter ’t werk als ‘k keer ging ja, gemakkelijk acht tien pintjes hè. acht à tien of achttien? ja. acht à tien pintjes. dus ... kunt daar toch nie[t] van genieten? dat is toch zuipen voor te zuipen? nee. Elientje, ’t is niet de bedoeling da[t] ‘k ik nu ga stoppen met da[t] programma en da[t] ‘k ik [h]ier ... how. dat is niet de bedoeling. ‘k hoop [h]et. ja. maar, zaterdag ga- ga ‘k een pintje drinken, enen één en, twee en, ja how, en drie. je weet wel, maar dan gecontroleerd weer, want ... gecontroleerd wil dus zeggen een pintje, een waterke, een pintje, ... in de week nie[t] meer Kevin. ja ja xxx. ja.


77

Ik denk dat het bij jou echt de uitdaging zal zijn om een beetje, ja, je leven aan te passen, maar toch nog te kunnen blijven genieten. Drink een pintje en dan altijd een flesje water, zodat je lichaam meer tijd heeft om dat te verwerken. Nu, als je begint elke dag een bak bier te drinken, gaat dat niet lang duren. Dat is ook de bedoeling niet meer. - Nee ? Ik deed dat vroeger ook niet, elke dag een bak bier. Je drinkt dan wel na het werk als ik eens ging gemakkelijk 8, 10 pintjes, hè. 8 à 10 of 18 ? - 8 à 10 pintjes, dus... Daar kun je toch niet van genieten ? Dat is toch zuipen om te zuipen ? Nee. Elientje, het is niet de bedoeling dat ik stop met dat programma en hier... Dat is niet de bedoeling. - Ik hoop het. Maar zaterdag ga ik een pintje drinken. En één, en twee, en je weet het wel.

Maar dan gecontroleerd weer. Gecontroleerd wil zeggen: Een pintje, een watertje, een pintje.


Spreker <spreeksituatie> Kevins vrouw Kevin Tanja Kevin Tanja Kevins vrouw Kevin Tanja

Kevin Tanja Kevin Tanja Kevin Tanja Kevin Tanja Kevin Tanja Kevin Kevin Presentator

Sabines man

Sabine

Transcriptie

Ondertiteling

in de week nie[t] meer. nie[t] meer. geen pinten meer. nee, in de week, ‘k [h]eb da[t] xxx [h]oorde ‘t? [h]oorde- in de week geen pinten meer. ja. nee. recht na ’t werk naar [h]uis, naar Elien. xxx. xxx. probeer [h]et een beetje binnen de perken te houden, en da[t] ge kunt genieten, maar me[t] mate. ’t zal moeten, ’t zal moeten. Kevin, ik zie u zaterdag. ja. ik loop mee hè. ah? ja. ‘k ga je zeker aan de finish zien hè? of ... ‘k weet nie[t]. ‘k denk da[t] ‘k ik dan al lang ben aangekomen. of ga je- of ga je rapper zijn? oooh. dag Kevin. ja, daag. een beetje verschoten. Dirk zette een Facebookactie op touw om z’n vrouw Sabine te steunen. per honderd likes zou hij één liter water meedragen tijdens de run. maar hij heeft de impact een beetje onderschat. da’s ongeveer tien liter hè. ‘k ga ’t rustig aan beginnen, want ik zit nu aan ... drieëntwintig liter wat ik normaal moet meepakken maar da[t] gaat toch nooit lukken, maar, ‘k ben gene zwakke legume. grapje. drie, twee, één, allez.

In de week niet meer, niet meer. Geen pinten meer.


78

Hoor je het ? In de week geen pinten meer. Recht na het werk naar huis, naar Elien.

Probeer het een beetje binnen de perken te houden, zodat je kunt genieten, maar met mate. - Het zal moeten. Het zal moeten. Kevin, ik zie je zaterdag. Ik loop mee, hè. Ah. - Ja. Ik zal je zien aan de finish, zeker ? Ik weet het niet. Ik denk dat ik dan al lang ben aangekomen.

Dag, Kevin. - Ja, dag. Een beetje verschoten.

Da’s ongeveer tien liter, hè. Ik ga rustig aan beginnen, want ik zit nu aan 23 liter die ik moet meepakken. Dat gaat toch nooit lukken, maar ik ben geen zwakke legume. Grapje. - Drie, twee, een. Allee.


Transcriptie Uit de Kast Kenmerken tussentaal Fonologische kenmerken Morfosyntactische kenmerken

Lexicale kenmerken





Sprekers Presentator (Roos van Acker) Jens (Tielrode, 18) Jens’ moeder Jens’ vader


79

Transcriptie Uit de Kast

Transcriptie Spreker <spreeksituatie> Jens

Presentator Jens Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader Presentator

Jens

Presentator

Presentator Jens Presentator Jens Presentator

Jens

Transcriptie

Ondertiteling

ja als ge zo op ’t nieuws [h]oorde van, daar is nen [h]omo ingeklopt, daar [h]ad ik schrik voor. als wij [h]ier nu niet zouden zijn, wanneer zou je ’t dan zeggen? dan [h]ad ik [h]et op mijn dertig nog nie[t] gezegd denk ik. papa, ja. wacht ’s efkes me[t] in te gooien. xxx? ‘k moet iets zeggen. xxx? Jens heeft altijd al geweten dat hij op mannen valt, en toch zit hij op z’n achttiende nog steeds in de kast. maar niet voor lang meer, [h]et moet eruit. hij wil het graag vertellen aan z’n vader en z’n moeder. ’t is nu nog ongeveer euh, een zeven dagen denk ik, euh voor euh ... da[t] ik euh ... uit de kast ga komen bij mijn ma. ‘k [h]eb echt zenuwen. ik heb met Jens afgesproken aan de school waar hij deeltijds onderwijs volgt in de verkoop. twee dagen per week zit hij er op de schoolbanken. ook hier weet bijna niemand dat Jens homo is. maar dat wil hij veranderen. hey. dag Jens, alles goed? hallo. ja. ja? ‘k [h]eb stress. heb jij nu problemen met [h]et woord homo, als ik zeg: ben jij homo, Jens? in ’t openbaar waar da[t] mijn vrienden bij zijn die da[t] ’t nie[t] weten, en daar wordt da[t] woord uitgesproken dan ... trek ‘k mij wel terug.

Ja, als je zo op het nieuws hoorde van: Daar is een homo ineengeklopt, daar had ik schrik voor. Als wij hier nu niet zouden zijn, wanneer zou je het dan zeggen ? Dan had ik het op mijn dertigste nog niet gezegd, denk ik. Papa, wacht eens even met ingooien, ik moet iets zeggen.


80

Wat ?

Het is nu nog ongeveer zeven dagen, denk ik, voor ik uit de kast ga komen bij mijn ma. Ik heb echt zenuwen.

Hè, dag, Jens, alles goed ? - Ja, ik heb stress.

Heb jij problemen met het woord ‘homo’, als ik zeg: Ben jij homo, Jens ? In het openbaar, waar mijn vrienden bij zijn die het niet weten, en daar wordt dat woord uitgesproken, dan trek ik mij terug. Transcriptie Uit de Kast

Spreker <spreeksituatie> Presentator Jens Presentator Jens Presentator

Jens

Presentator Jens

Presentator Jens

Presentator Jens Presentator

Transcriptie

Ondertiteling

maar zoals nu, nie[t] echt. da[t] mag. ja. we gaan naar een rustigere plaats, kom. ja, allez. aangezien ook op school niet iedereen weet dat Jens homo is, lijkt [h]et ons beter om elders verder te praten. voorzichtig zijn is voor Jens een tweede natuur geworden. ‘k wou eigenlijk da[t] ’t nu al verteld was, enen ... da[t] ’t nu al voorbij was, da[t] ‘k gewoon kon mijn ... allez, nieuw leven beginnen zogezegd. ‘k zal echt blij zijn da[t] ’t eruit is. sinds wanneer weet je dat je homo bent? al lang. ik ben [h]et beginnen beseffen op mijn ... tien jaar of zo. da’s snel hè. ja ... maar, ja dan, verstopt ge da[t], probeert da[t] te verbergen, allez ja. misschien gaat da[t] nog over, misschien ... word ik terug, allez normaal om ’t zo te zeggen, val ‘k terug op meiskes, maar ja da[t] is dan nie[t] gekomen. en ... nu, euh, sinds een paar maanden [h]eb ‘k da[t] toegegeven aan mijn eigen, en ... ja. daarmee wil ik ’t ook zeggen. maar je zegt dat je ’t eigenlijk al heel lang weet, ja. en nu pas heb je ’t aan jezelf toegegeven.

Maar zoals nu niet echt.


81

We gaan naar een rustigere plaats, kom.

Ik wou dat het nu al verteld was, dat het nu al voorbij was, dat ik gewoon een nieuw leven kon beginnen zogezegd. Ik zal echt blij zijn als het eruit is. Sinds wanneer weet je dat je homo bent? Ik ben het beginnen beseffen op mijn tien jaar of zo. Da’s snel, hè. - Ja, maar dan verstop je dat. Je probeert dat te verbergen. Misschien gaat dat nog over. Misschien word ik terug normaal om het zo te zeggen, val ik terug op meisjes, maar dat is dan niet gekomen. En nu, sinds een paar maanden, heb ik het toegegeven aan mezelf en daarom wil ik het ook zeggen. Maar je zegt dat je het eigenlijk al heel lang weet en nu pas heb je het aan jezelf toegegeven. Transcriptie Uit de Kast

Spreker <spreeksituatie> Jens

Presentator Jens Presentator Jens

Presentator Jens

Jens’ moeder Jens Presentator Jens

Presentator Jens

Presentator

Presentator Jens

Transcriptie

Ondertiteling

ja, omda[t], ik [h]ad schrik voor de reacties en zo. enen- en, ja als ge zo op ’t nieuws [h]oorde van ja, euh daar is nen [h]omo ingeklopt, of allez ... ja. daar [h]ad ik schrik voor. en waarom wil je ’t nu graag vertellen? omda[t] ‘k euh, weg wil van da[t] dubbelleven. ‘k wil da[t] nie[t] meer. moet, allez ... moet constant oppassen wa[t] da[t] ‘k zeg of, wa[t] da[t] ‘k doe. ook thuis weet niemand dat Jens homo is. da[t] is dus euh, mijn mama. da’s Mojito. Mojito. alles goed? nee ik denk da[t] mijnen outfit nie[t] goe[d] is. ’t is wel een beetje geslaagd hè. dag papa. in [h]et weekend woont Jens bij z’n vader. voor zijn reactie heeft Jens [h]et meeste schrik. mijn papa, die werkt in de haven van Antwerpen met allemaal stoere mensen. kwaad gaat [h]ij nie[t] echt zijn maar zo ... teleurgesteld denk ik. zo ... want [h]ij vraagt altijd allez wanneer komde me[t] uw vriendinneke naar [h]uis, enen ... ja. en dan zeg ik ja ‘k [h]eb er nog geen. ‘k peis wel daarom dat [h]ij zo wa[t] teleurgesteld gaa[t] zijn. in Tielrode, waar Jens woont, valt voor een jonge homo weinig te beleven. zeker wanneer hij nog in de kast zit. Jens’ sociale leven speelt zich vooral af achter zijn computer. daar zit je altijd te chatten? ja, toch wel.

Ik had schrik voor de reacties en zo. Ja, als je zo op het nieuws hoorde van: Daar is een homo ineengeklopt,


82

daar had ik schrik voor. En waarom wil je het nu graag vertellen ? Omdat ik weg wil van dat dubbelleven, ik wil dat niet meer. Ik moet constant oppassen wat ik zeg, wat ik doe. Dat is dus mijn mama. Da’s Mojito. Mojito ? Alles goed ? - Nee, ik denk mijn outfit niet. Da’s een beetje geslaagd. Dag, papa.

Mijn papa werkt in de haven van Antwerpen met allemaal stoere mensen. Kwaad zal hij niet echt zijn, maar zo teleurgesteld, denk ik. Want hij vraagt altijd: Wanneer kom je met je vriendinnetje naar huis ? Dan zeg ik: Ik heb er nog geen. Ik denk wel dat hij daarom teleurgesteld zal zijn.

Daar zit je altijd te chatten ? - Ja, toch wel. Transcriptie Uit de Kast


Jens

Presentator Jens Presentator Jens Presentator Jens

Presentator Jens Presentator Jens Presentator Jens Presentator Jens

Transcriptie

Ondertiteling

en als jij hier dan zit te chatten, jouw mama weet van niks die dan in de living zit? nee. allez ja, soms komt ze dan ’s binnen maar ze klopt altijd eerst dus kan ik rap van schermke veranderen. dus ’t is nog nooit gebeurd dat ze jou bezig zag? nee. nee. en is dat met vrienden, of- of zoek, eum ... ga je dan op zoek naar jongens? op zoek nie[t] echt, allez, da’s zo ne ... een site, waar dat andere euh homomensen daar euh- zitten daar te chatten. en ja. daar chat ik dan mee en zo wa[t] contacten leggen. dus zo heb je wel al mensen ontmoet? ja, allez ja, op de computer wel, in ’t echt nog nie[t]. je [h]ebt er nog nooit mee afgesproken? nee. nog nooit. en ben je al ’s verliefd geweest op iemand waar je mee gechat hebt? eum ... één keer is da[t] gebeurd. [h]oe komt [h]et dat je er nie[t] mee afspreekt? schrik. omda[t], allez, als ge daar zo bijvoorbeeld loopt, ge spreekt af bijvoorbeeld om naar de cinema te gaan of zo,

En als jij hier dan zit te chatten; jouw mama weet van niks als die dan in de living zit ? - Nee. Soms komt ze dan eens binnen, maar ze klopt altijd eerst, dus dan kan ik rap van schermpje veranderen. Dus het is nog nooit gebeurd dat ze jou bezig zag ?


En is dat met vrienden of ga je dan op zoek naar jongens ?

Op zoek niet echt, da’s zo’n site waar andere homomensen op zitten te chatten. Daar chat ik dan mee en leg ik contacten. Dus zo heb je wel al mensen ontmoet ? Ja, allee, ja, op de computer wel, in het echt nog niet. Je hebt er nog nooit mee afgesproken ? En ben je al eens verliefd geweest op iemand met wie je gechat hebt ? Eén keer is dat gebeurd. Hoe komt het dat je er niet mee afspreekt ? Schrik. Als je daar zo bijvoorbeeld loopt, je spreekt bijvoorbeeld af om naar de cinema te gaan 83



Presentator

Jens Presentator Jens Presentator

Jens

Presentator Jens Presentator

Jens

Presentator Jens Presentator Jens Presentator Jens Presentator Jens

Transcriptie

Ondertiteling

en er loopt iemand da[t] ge- da[t] u kent of uw- uw ma kent die persoon dat dat dan zo gaa[t] rondbazuinen. dus je laat liever iemand waar je verliefd op bent links liggen en je laat dat een beetje doodbloeden, omdat jouw mama [h]et zeker niet zou weten? ja. ja. da[t] gaat toch ver? uit schrik ja. ‘k [h]eb daar echt schrik voor. ja. wil dat dan zeggen dat je eigenlijk nog nooit ... iets gehad hebt met een man? euh ik [h]eb één keer iets gehad me[t] ne jongen, da[t] was van ’t school, en- maar da[t] was maar een week, maar ... ja da[t] was zo, om toch zeker te zijn van mijn eigen, en ja. maar ... die klik was er zo nie[t] echt. ben je dan met hem naar bed geweest? nee, da[t] nie[t]. maar kun je dan echt wel weten of je homo bent, want dat heb je dan tot nu toe nog niet echt uitgeprobeerd. nee da[t] ni maar, ja. ‘k voel mij nie[t] aangetrokken tot vrouwelijk bloot of zo. dat zegt jou niks. nee. niks. dus als ik hier alles ga uitspelen, nee. dat doet niks, ja. mag ‘k gewoon naar huis. ja. ja.

en er loopt iemand die je kent of je ma kent en die gaat dat dan rondbazuinen. Dus je laat liever iemand op wie je verliefd bent, links liggen en je laat dat doodbloeden, omdat je mama het zeker niet zou weten.


Dat gaat toch ver ? - Ik heb daar echt schrik voor, ja. Wil dat dan zeggen dat je eigenlijk nog nooit iets gehad hebt met een man ? Ik heb één keer iets gehad met een jongen van school. Dat was maar een week, dat was om toch zeker te zijn van mezelf. Maar die klik was er zo niet echt. Ben je met hem naar bed geweest ? - Nee, dat niet. Maar kun je dan echt wel weten of je homo bent ? Dat heb je dan tot nu toe nog niet echt uitgeprobeerd. Nee, dat niet, maar ik voel mij niet aangetrokken tot vrouwelijk bloot of zo. - Dat zegt jou niks ? Dus als ik hier alles ga uitspelen, dat doet niks, mag ik naar huis ?

84


Spreker <spreeksituatie> Jens

Presentator

Presentator Jens Presentator Jens Presentator Jens Presentator Jens Presentator Jens

Presentator Jens Presentator Presentator Presentator Presentator Presentator Jens’ moeder Presentator Jens Presentator

Transcriptie

Ondertiteling

yo. morgen is ’t zover, eindelijk. allez, dan toch bij mijn ma. ‘k [h]eb echt superveel stress. Jens heeft altijd geweten dat hij homo is. alleen heeft hij nooit de moed gehad om dat thuis te vertellen. zo meteen, wanneer z’n moeder thuis komt van haar werk, gaat [h]et eindelijk gebeuren. hoe is ’t met ’t hartje? da[t] gaat. maar toch wel beetje zenuwachtig? ja. heb je ’t al vaker ’s geprobeerd om [h]et te zeggen? ‘k [h]eb [h]et al geprobeerd ja, maar da’s nooit echt gelukt. en als wij [h]ier nu niet zouden zijn, wanneer zou je ’t dan zeggen? dan [h]ad ik [h]et op mijn dertig nog nie[t] gezegd denk ik. nee. dus jij‘k [h]eb daar zo’n schrik voor, allez, ja. da[t] gulder [h]ier nu zijt, dan moet ‘k [h]et wel doen. ja da[t]- da[t] gaa[t] mij wel [h]elpen. nog een klein uur. en dan is ’t zover. ja. [h]ola. goe[d] volk. Jens heeft aan z’n moeder verteld dat hij meedoet aan een televisieprogramma over de leefwereld van jongeren. dag mevrouw. maar da’s gewoon een smoes om mijn aanwezigheid hier te verklaren. ik ben Roos, hallo. ik ken u. aangenaam. mama. we waren al een tijdje op u aan ’t wachten.

Morgen is het zover, eindelijk. Allee, dan toch bij mijn ma. Ik heb echt superveel stress.


85

Hoe is het met het hartje ? - Het gaat. Maar toch wel een beetje zenuwachtig ? Heb je het al vaker geprobeerd ? - Ik heb het al geprobeerd, ja, maar da’s nooit echt gelukt. En als wij hier nu niet zouden zijn, wanneer zou je het dan zeggen ? Dan had ik het op mijn dertigste nog niet gezegd, denk ik. Ik heb daar zo’n schrik voor. Nu jullie hier zijn, moet ik het wel doen. En dat gaat mij wel helpen. Nog een klein uur. - En dan is het zover. Ola, goed volk.

Dag, mevrouw. Ik ben Roos, hallo, aangenaam. - Ik ken je.

We waren al een tijdje op u aan het wachten. Transcriptie Uit de Kast

Spreker <spreeksituatie> Jens’ moeder Presentator Jens’ moeder Presentator Jens’ moeder Presentator Jens’ moeder Presentator Jens’ moeder Jens’ moeder

Presentator Jens’ moeder Jens Jens’ moeder Presentator Jens

Jens’ moeder

Jens’ moeder Presentator Jens’ moeder Jens Jens’ moeder

Transcriptie

Ondertiteling

ja? ja. heeft u een zware dag gehad? ’t viel mee vandaag. ja. ja. bent u trots op Jens? ja [h]ij is nu wel nen braven hè, maar nen stille. nen stille? ja. ’t is een gesloten persoon eigenlijk. als ge [h]em nie[t] uitvraagt zal [h]ij nie[t] veel vertellen. en zou je willen dat [h]ij meer vertelt? ja. eigenlijk wel. ja. da[t] zou ‘k wel willen. ‘k moet eigenlijk iets zeggen. welk? heeft u een vermoeden? nee? awel, eum ... ik val nie[t] op meisjes, maar dus op jongens. ik [h]ad [h]et al gedacht, maar ik was nie[t] zeker. ‘k [h]eb ’t er wel efkes moeilijk mee. ja. daarom was [h]ij zo stil. ja. vindt ge ’t erg? erg? ik [h]ad [h]et liever anders gezien, maar ... ’t is zo xxx. kunt er toch niks aan veranderen.


Heeft u een zware dag gehad ? - Het viel mee vandaag.

Bent u trots op Jens ? - Hij is braaf, maar stil. Stil ? - Ja. Het is een gesloten persoon eigenlijk. Als je hem niet uitvraagt, zal hij niet veel vertellen. En zou je willen dat hij meer vertelt ? Ja, eigenlijk wel, dat zou ik wel willen. Ik moet eigenlijk iets zeggen. Heeft u een vermoeden ? Nee ? Wel... Ik val niet op meisjes, maar dus op jongens. Ik had het al gedacht, maar ik was niet zeker. Ik heb het er wel even moeilijk mee. Daarom was hij zo stil. Ja. Vind je het erg ? - Erg ? Ik had het liever anders gezien, maar het is zo. Je kunt er toch niks aan veranderen. 86



Jens’ moeder

Jens Jens’ moeder Jens’ moeder

Jens

Jens

Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader Presentator

Transcriptie

Ondertiteling

wa[t] vindt u daarvan dat [h]ij da[t] zo lang voor zichzelf [h]eeft gehouden? en daarom ook zo gesloten was? ja. ja voor [h]em moet da[t] wel erg z- erg geweest zijn allez ja want, hij moet er constant aan gedacht [h]ebben hè, van ... [h]oe moet ik [h]et [h]ier gaan zeggen, [h]oe moet ik [h]et ... maar [h]ad [h]et evengoed tegen mij wel kunnen vertellen. en [h]oe lang weet ge da[t] al? al lang. xxx al lang. ja, ‘k zal er mij moeten bij neerleggen. ’t is uw zoon en ’t blijft uw zoon hè, da’s ... oftewel pakte [h]em zo oftewel ... negeerde [h]em, maar da[t] kan ik toch nie[t], ‘k zijn blij dat [h]ij ’t mij gezeg- gezegd [h]eeft eigenlijk. ‘k was superzenuwachtig, maar ... ’t is toch goe[d] uitgedraaid. mijn mama [h]eeft efkes een traantje gelaten, maar ... ze accepteert [h]et wel, dus ... ‘k ben daar superblij om. nu ... ’t volgende is mijn papa. [h]ier zie, onze pa ze. [h]ij is aan ’t inladen want euh, ja, we gaan vissen. papa, ja. wacht ’s efkes me[t] in te gooien. xxx? ‘k moet iets zeggen. xxx? Jens’ vader is blij dat z’n zoon nog ’s voorstelde om mee te gaan hengelen. van [h]et echte doel van dit vader-zoon-uitje heeft hij geen idee.

Wat vindt u daarvan dat hij dat zo lang voor zichzelf heeft gehouden en daarom ook zo gesloten was ? Ja, voor hem moet dat wel erg geweest zijn, hij moet er constant aan gedacht hebben, van: Hoe moet ik het hier gaan zeggen ? Maar hij had het evengoed tegen mij wel kunnen vertellen. En hoe lang weet je dat al ? - Al lang, echt al lang. Ik zal er mij moeten bij neerleggen. Het is je zoon en blijft je zoon. Ofwel pak je hem zo, ofwel negeer je hem, maar dat kan ik toch niet, ik ben blij dat hij het mij gezegd heeft. Ik was superzenuwachtig, maar het is toch goed uitgedraaid. Mijn mama heeft even een traantje gelaten, maar ze accepteert het wel, dus ik ben daar superblij om. Nu de volgende is mijn papa. Hier zie, onze pa. Hij is aan het inladen, want we gaan vissen. Papa, wacht eens even met ingooien, ik moet iets zeggen.


87

Wat ?


Spreker <spreeksituatie> Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader Presentator Presentator Jens’ vader Presentator Jens’ vader Presentator Jens’ vader Presentator Jens’ vader Presentator Jens Jens’ vader

Presentator Jens’ vader

Presentator Jens’ vader

Presentator Jens’ vader Jens

Transcriptie

Ondertiteling

ja. ah. ge [h]ebt ook prijs, eindelijk. uw pc meer aan de kant zetten en meer in euh, den buitenwereld komen. papa, alstublief. da’s goe[d] voor uw gezondheid. aan z’n vader heeft Jens verteld dat hij meedoet aan een televisiereportage over jongeren die vissen. mijn komst is voor hem geen verrassing. de vissers. och, [h]ier zie. goeiemorgen. handje geven, hallo. kunde gij ons efkes alleen laten jongen? aangenaam. dag Roos. we gaan zoenen? ah ja. tuurlijk. drie hè. hallo. zijn ze aan ’t bijten? xxx. ja, ’t begint zo stillekes toch. we [h]ebben al toch euh een viske of vijf zeker hè? ‘k [h]ad [h]et zo nie[t] verwacht maar toch. doe je da[t] vaak, zo vissen? ik wel. ik ben al euh, van m’n- van m’n elf jaar begonnen zoiets. en nie[t] altijd me[t] Jens erbij, nee? jawel, die [h]eb ik er mee in getrokken en euh ... die [h]eeft zelfs een paar kampioenschappen mogen winnen en alles, ah? maar die [h]eeft nooit de kick gekregen. nee.

Ja, je hebt ook prijs, eindelijk.


88

Je moet je pc meer aan de kant zetten en in de buitenwereld komen. Papa, alsjeblieft. - Da’s goed voor je gezondheid.

De vissers. Goedemorgen.

Handje geven, hallo. - Kun je ons even alleen laten ? Aangenaam. We gaan zoenen ? - Ah, ja.

Drie, hè. Hallo. Zijn ze aan het bijten ? - Ja, ze beginnen stilaan toch. We hebben nu toch een vis of vijf. Ik had het zo niet verwacht. Doe je dat vaak, zo vissen ? - Ik wel. Ik ben al van mijn elf jaar begonnen, zoiets. En niet altijd met Jens erbij ? - Jawel, die heb ik meegetrokken. En die heeft zelfs een paar kampioenschappen mogen winnen, maar hij heeft nooit de kick gekregen en dat vind ik wel spijtig.


Spreker <spreeksituatie> Jens’ vader Jens Presentator Jens Presentator Jens Presentator Jens’ vader

Presentator Jens Jens’ vader

Jens Jens’ vader Jens Presentator Jens Jens’ vader

Transcriptie

Ondertiteling

en da[t] vind ‘k wel spijtig. ja. vind jij ’t te rustig, om te vissen? ja. ’t is een beetje saai, als ge [h]ier twee uur zit. ja. ja. dan wordde da[t] een beetje beu hè. kunnen jullie [h]et best samen praten als je samen gaat vissen ook? ja in feite wel. want ik zien [h]em nie[t] zoveel nie[t] meer, vanaf dat [h]em met de carnaval begonnen is hè, zie ‘k [h]em nog weinig ze. xxx. ’t slorpt al zijnen tijd op. ja. ja, ja. da[t] ‘k soms denk nu is [h]em dood. maar ja dat is ... langs den anderen kant, ‘k zijn ook jong geweest, ‘k bedoel ... dat is zo ne leeftijd voor te zeggen, kom, fladderen. ja. die zal da[t] ook wel wat [h]ebben zeker? ah ja. ja fladderen, Jens. ja. [h]ij [h]eeft vriendinnekes. maar ‘k zeg [h]et, daar is [h]em nie[t] mee bezig. zijne carnaval gaa[t] voor hè. verstade? want als ge er dan over begint, ja zeg met die last. ik was vroeger nen anderen natuurlijk, maar ... ‘k zeg [h]et, da[t] kan nog wa[t] later xxx nog wa[t] later uitbreken hè.


Vind jij het te rustig ? - Ja, het is een beetje saai als je hier twee uur zit, dan word je dat een beetje beu. Kunnen jullie het best samen praten als je samen gaat vissen ? Ja, in feite wel. Want ik zie hem niet zoveel meer, sinds hij met carnaval begonnen is. Ik zie hem nog weinig. Het slorpt al zijn tijd op. - Ja. Dat ik soms denk: Nu is hij dood. Maar ja, langs de andere kant, ik ben ook jong geweest, ik bedoel... Dat is zo’n leeftijd om te zeggen: Kom, fladderen. Hij zal dat ook wel hebben, zeker ? - Ja, fladderen, Jens.

Hij heeft vriendinnetjes, maar ik zeg het: Daar is hij niet mee bezig, zijn carnaval gaat voor, versta je dat ? Want als je erover begint, zegt hij: Met die last. Ik was vroeger anders, maar ik zeg het: Dat kan later nog uitbreken. 89


Spreker <spreeksituatie> Presentator Jens Presentator Jens Presentator Jens Presentator Jens Presentator Jens Presentator Presentator Jens’ vader Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader

Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader

Transcriptie

Ondertiteling

’t gaat weer gebeuren Jens. ja, inderdaad. niet te zenuwachtig? toch wel. hoe denk je dat [h]ij gaat reageren als je ’t vertelt? ik hoop ... goe[d], allez dat [h]ij nie[t] kwaad wordt of zo. zou [h]et kunnen dat [h]ij slecht reageert? ik denk [h]et wel. heb je graag dat ik erbij ben, of eventueel blijf ik op de achtergrond, wat jij wil. euh ... in de buurt. en ik wil ’t wel zelf zeggen. goed. Jens is nog altijd bang dat z’n vader slecht zal reageren. ik hoop dat Jens erin slaagt [h]et hem toch zelf te vertellen. ’t is peuteren. en xxx nog iets gevangen? nog een stuk of twee, maar ... oei. alhoewel, pas op, naast mij vangen ze niks. ‘k [h]eb [h]eel mijnen tactiek veranderd. andere lijn gepakt, lichter gaan vissen, lichter op de grond. geniette gij daar nu nie[t] van? nie[t] echt nee. nee? nee. liever voor die pc? ja, nee, maar ... xxx carnaval of zo. geniette gij ervan? hmm?

Het gaat weer gebeuren, Jens. - Ja, inderdaad. Niet te zenuwachtig ? - Toch wel. Hoe denk je dat hij gaat reageren als je het vertelt ? Ik hoop goed, allee, dat hij niet kwaad wordt of zo. Zou het kunnen dat hij slecht reageert ? Ik denk het wel. Heb je graag dat ik erbij ben ? Eventueel blijf ik op de achtergrond. In de buurt, en ik wil het wel zelf zeggen. Goed.


90

Het is peuteren. - En, nog iets gevangen ? Een stuk of twee, maar... Alhoewel, pas op, naast mij vangen ze niets. Ik heb heel mijn tactiek veranderd. Een andere lijn gepakt. Lichter gaan vissen, lichter op de grond. Geniet jij daar nu niet van ? - Niet echt, nee. Nee ? Liever voor die pc ? - Nee. Ja, nee, maar naar carnaval of zo. Geniet jij ervan ?


Spreker <spreeksituatie> Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader Jens

Jens’ vader Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader

Jens Jens’ vader

Transcriptie

Ondertiteling

geniet gij ervan? ja, ik wel. amai. ziede ‘t? da’s goe[d] gedaan hè. kleintje hè maar ja. telt xxx hè. nog één. ja. papa, ja? wacht ’s efkes me[t] in te gooien. xxx? ‘k moet iets zeggen. xxx? ‘k kan ’t al denken. wat denkte? gooi [h]et eruit, kom. dus ... ‘k moet eigenlijk zeggen ... da[t] ik ... nie[t] ... op meiskes val, maar op jongens. ik [h]ad [h]et al in mij Jenske. ‘k [h]oop nie[t] da[t] gij da[t] erg vindt of zo want ik blijf dezelfde. ja. dus ja. ah ja maar nee ik euh ... da[t] wou ‘k ik efkes zeggen. ik [h]ad er al euh ... erg in manneke. allez ja, verstade, met de jaren da[t] ge opgroeit, dan begint uwe frank wel te vallen hè. maar ja, ‘k vind ’t wel spijtig da[t] ge da[t] op deze manier moet brengen. allez anders zou ‘k da[t] nie[t] gekund [h]ebben. ‘k weet ’t nie[t], voor wa[t]?

Geniet jij ervan ? - Ja, ik wel. Amai. - Zie je het ? Da’s goed gedaan, hè. - Een kleintje. Het telt, hè. Nog één. Ja, papa, wacht eens even met ingooien.


Ik moet iets zeggen. - Wat ? Ik kan het al denken. Wat denk je ? - Gooi het eruit, kom. Dus ik moet eigenlijk zeggen... ...dat ik niet... ...op meisjes val, maar op jongens. Ik had het al in mij. - Ik hoop niet dat je dat erg vindt, want ik blijf dezelfde. - Ja. Dus ja, dat wou ik even zeggen. - Ik had er al erg in, manneke.

Allee, ja, versta je, met de jaren dat je opgroeit, begint je frank wel te vallen. Maar ik vind het wel spijtig dat je dat op deze manier moet brengen. Anders zou ik dat niet gekund hebben. Ik weet het niet, waarom ? 91



Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader

Jens Jens’ vader Jens Jens’ vader

Jens Presentator Presentator Jens’ vader

Presentator Jens’ vader Jens Jens’ vader

Transcriptie

Ondertiteling

zou ‘k ik daar zo’n drukte over gemaakt [h]ebben denkte? nee maar ja. of zou ‘k ik ’t kot afgebroken [h]ebben, ‘k denk [h]et nie[t] hè. nee. ja jongen ja. er is niks aan te doen hè man. nee. vindt ge da[t] erg? ja maar ja. erg? erg, ‘k bedoel ... ‘k [h]eb [h]et zien aankomen. verstade? ja. dus als ‘k ik dat erg [h]ad gevonden ja dan [h]adte da[t] al ge- [h]adte- dan [h]adte da[t] al gehoord. hè? oké. allez man. goe[d]. gangster. als ’t zo is, kunde ’t nie[t] veranderen hè vriend. nee. het woord is eruit. en al bij al is de reactie van Jens’ vader beter dan verwacht. bent u geschrokken? nie[t] omda[t] ’t vermoeden er wel was, maar wel geschrokken da[t] ge da[t] efkes euh in ’t openbaar moet gemaakt [h]ebben dus da’s efkes van, oei ... ja. ja aan veranderen kunde toch nie[t] ze. dus ... nee. allez makker, ge moet er toch lef voor [h]ebben voor zo, voor op deze manier af te komen. gangster.

Zou ik er zo’n drukte over gemaakt hebben, denk je ?


92

Of zou ik het kot afgebroken hebben ? Ik denk het niet, hè. Ja, jongen, ja. Er is niks aan te doen, hè, man. Vind je dat erg ? - Erg ? Erg, ik bedoel... Ik heb het zien aankomen, versta je ? Dus als ik dat erg had gevonden, dan had je dat al gehoord. Oké. - Allee, man, goed. Gangster. Als het zo is, kun je het niet veranderen, hè, vriend.

Bent u geschrokken ? - Niet omdat het vermoeden er was, maar wel geschrokken dat het nu openbaar wordt gemaakt, dus dat is zo even van: Oei... Veranderen kun je het toch niet, dus... Allee, makker, daar moet je toch lef voor hebben om op deze manier af te komen. Gangster. Transcriptie Uit de Kast

Spreker <spreeksituatie> Presentator Jens Jens’ vader Presentator Jens Presentator Presentator

Jens’ vader

Jens

Transcriptie

Ondertiteling

ben je opgelucht da[t] ’t eruit is? ja. ja. ja. ‘k zeg, ‘k gaan ook ’s wereldberoemd worden en dan op deze manier. goe[d] gedaan. ja. tot de volgende. ik laat vader en zoon achter. want ik vermoed dat ze nog wel [h]et een en ander te bespreken hebben. Jens’ vader aanvaardt [h]et wel, maar dat wil niet zeggen dat hij ook blij is met dit nieuws. ’t is nu nie[t] da[t] ‘k [h]ier staan te springen, ik bedoel ... ge wenst normaal gezien wenste toch dat alles zijnen normale gang gaat, maar als ’t nie[t] is, ja ... ’t is meer teleurstelling. maar nie[t] naar de persoon toe hè, naar m’n eigen toe. van ja, wat is ‘t, [h]edde uw werk nie[t] goe[d] gedaan of ... aan wa[t] ligt da[t]? ik ben superblij, iedereen weet [h]et nu. euh, nu kan eindelijk mijn euh ... echte leven om ’t zo te zeggen beginnen, dus ... super.

Ben je opgelucht dat het eruit is ? - Ja, ja. Ik zeg: Ik ga ook eens wereldberoemd worden en dan op deze manier. Goed gedaan. Tot de volgende.


93

Het is nu niet dat ik hier sta te springen. Normaal gezien wens je toch dat alles zijn normale gang gaat, maar als het niet is, ja... Het is meer teleurstelling, maar niet naar de persoon toe, maar naar mezelf toe. Heb ik mijn werk niet goed gedaan of aan wat ligt dat ? Ik ben superblij, iedereen weet het nu. Nu kan eindelijk mijn echte leven, om het zo te zeggen, beginnen. Dus super.


Bijlage 4: Lexicale kenmerken Tussenwerpsels Lemma

Dikke Van Dale Online

Van Dale Online hedendaags Nederlands

Prisma Handwoordenboek Nederlands

Vlaams woordenboek

allez (allee)

allee (tussenwerpsel)

allee (tussenwerpsel)

allee, allez (tussenwerpsel): BN, spreektaal

allee  allez (tussenwerpsel): Gans Vlaanderen

amai

amai (tussenwerpsel): Belgisch-Nederlands, spreektaal

amai (tussenwerpsel): België, informeel

amai (tussenwerpsel): BN, spreektaal

amai (tussenwerpsel): Gans Vlaanderen

awel (ewel)

awel (tussenwerpsel): awel (tussenwerpsel): Belgisch-Nederlands, België, informeel spreektaal

awel (tussenwerpsel): Gans Vlaanderen

ça va

ca va, ça va (uitdrukking): Gans Vlaanderen Lemmens (2013, pp. 6-7) rekent ça va (op internetfora en dergelijke ook gespeld als çava, cava, cv, CV, sava) tot het (informele) gesproken Belgisch Nederlands. Hij merkt ook op dat het in ondertiteling gewoonlijk overgenomen wordt in gecursiveerde vorm. In zijn verhandeling bespreekt Lemmens de evolutie waarbij ça va niet enkel als tussenwerpsel maar ook steeds vaker als adjectief gebruikt wordt. In onze data komt ça va enkel voor in de betekenis van “Hoe gaat het?” of “Het gaat”, dus werd het tot de tussenwerpsels gerekend.

jong (jonge)

jong (tussenwerpsel) jonge (tussenwerpsel)

jonge (tussenwerpsel)

jonge (tussenwerpsel)

jong (stopwoordje, aanspreekwoordje uit irritatie): Gans Vlaanderen

merci

merci (tussenwerpsel): informeel

merci (tussenwerpsel): informeel

merci (tussenwerpsel)

merci (tussenwerpsel): Gans Vlaanderen (In NL eerder modewoord.)

voilà

voilà (tussenwerpsel)

voilà (tussenwerpsel)

voilà (bijwoord): vooral BN

voila (tussenwerpsel): Gans Vlaanderen

Bronnen Cfr. p. 102.


95

Bijlage 4: Lexicale kenmerken

Tussentalige woord(groep)en en uitdrukkingen Lemma (gebruikte betekenis)


aardig (“raar, vreemd”)

aardig (“eigenaardig, ongewoon, zonderling, vreemd”): BelgischNederlands, niet algemeen


niet in die betekenis



Vlaams woordenboek aardig (“eigenaardig, vreemd, zonderling, raar”): Gans Vlaanderen

Volgens VRT-Taalnet mag aardig niet gebruikt worden in de betekenis van “vreemd, raar, eigenaardig, vreemd, zonderling” (VRT-Taalnet, ‘aardig’). agréable (“aangenaam”) ambiance (“sfeer”)

gallicisme, bastaardwoord uit het Frans ambiance (“sfeervolle, animerende omgeving, sfeer”)

ambiance (“omgeving, sfeer”)

ambiance (“omgeving met betrekking tot de sfeer”)

bang hebben (van) (“bang zijn (voor)”) content (“tevreden”) daarmee (“daarom”)

bang hebben (van, dat, om) (“bang zijn, schrik hebben”): Gans Vlaanderen content (“tevreden, content m.n. met of over een (“tevreden”) prestatie”) niet in die betekenis

content (“tevreden, vergenoegd, in zijn schik”)

content (“tevreden”): Gans Vlaanderen daarmee (“daarom, om die reden, daarover”): Gans Vlaanderen


dat is (“dat is zo, dat is waar”) efkes (“eventjes”)

ambiance (“feestelijke sfeer, uitgelaten sfeer, sfeer, plezante sfeer”): Gans Vlaanderen

dat is (“dat is zo, dat is waar, …”): Regio Antwerpse Kempen efkes (“eventjes”): spreektaal

efkes (“eventjes”): België

efkes (“eventjes”): gans Vlaanderen

De Taaltelefoon rekent efkes tot de tussentaal (Taaltelefoon, ‘Woordgebruik’). enigst(e) (“enig(e)”)


enigst (“enig”): informeel

enigst (“enig”): spreektaal

enigste (“enig, enige”): Gans Vlaanderen

Volgens de Taaltelefoon is enigst(e) niet voor iedereen aanvaardbaar, behalve in de vaste verbinding enigst kind (Taaltelefoon, ‘enigste / enige’). Volgens Taaladvies.net is enigst(e) (met de betekenis “enig(e)”) nooit standaardtaal (Taaladvies.net, ‘Enigste / enige’).


96


Lemma (gebruikte betekenis)




Vlaams woordenboek

gans (“heel”)

gans (bw van graad, “geheel en al, in elk opzicht”): verouderd gans (bw van kwantiteit, “volstrekt, alleszins”): weinig gebruikt

gans (bn, “volledig, geheel”): archaïsch, België

gans (bn, “geheel, heel”): BN, spreektaal (NN verouderd behalve in vaste uitdrukkingen)

gans (bn, “helemaal, volledig, geheel”): Provincie WestVlaanderen (ook in Oost-Vlaanderen, Kempen, Limburg, …) gans (bw, “totaal, helemaal”): Gans Vlaanderen

Taaladvies.net stelt dat gans in de betekenis van “heel, geheel, volledig” geen standaardtaal is, noch als adjectief, noch als bijwoord (Taaladvies.net, ‘Gans / heel’). De Taaltelefoon sluit zich daarbij aan (Taaltelefoon, ‘heel / gans*’) en rekent gans in die betekenis tot de tussentaal (Taaltelefoon, ‘Woordgebruik’). gedacht (“mening”)

gedacht (“mening, gedacht (“gedachte, gedachte”): Belgisch- mening”): België, Nederlands, informeel spreektaal

geestig (“leuk, aangenaam”)

geestig (“smaakvol, sierlijk, bevallig, fraai”): verouderd


gedacht (“gedachte, mening, idee, opvatting; bedoeling; zin”): BN, spreektaal


geire(n) (“graag”) gelijk (tsw, “net”), gelijk (als) (“zoals”), gelijk (dat) (“alsof”)

gedacht (“zoals men denkt dat iets is of moet zijn, mening, opinie; (hoge) dunk”): Gans Vlaanderen geestig (“plezant, aangenaam”): Gans Vlaanderen geire (“graag”): Gans Vlaanderen

gelijk (onderschikkend voegwoord van modaliteit, “zoals”): archaïsch gelijk (onderschikkend voegwoord van vergelijking, “als, evenals, zoals”): archaïsch of Belgisch-Nederlands, spreektaal

gelijk gelijk (voegwoord, (onderschikkend “zoals, evenals”): voegwoord, “zoals”): verouderd archaïsch, in België informeel

gelijk (voegwoord, “zoals, (even)als, alsof”): Gans Vlaanderen gelijk als (voegwoord, “zoals als, precies zoals, op gelijke wijze als”): Gans Vlaanderen gelijk dat (voegwoord, “op dezelfde manier als, zoals dat”): Gans Vlaanderen

Taaladvies.net keurt gelijk als voegwoord van vergelijking of modaliteit af en noemt dit “verouderd en geen standaardtaal” (Taaladvies.net, ‘Gelijk / zoals’).


97






het een en het ander

het een en ander (“verschillende zaken die men niet nader aanduidt”) een en ander (“vroeger genoemde dingen”, “niet nader genoemde dingen”, “al het genoemde of aangeduide”)

een en ander (“het genoemde, verschillende zaken die men niet nader aanduidt”)

het een en ander (“allerhande zaken”) een en ander (“een onderwerp dat al nader genoemd is”)

Vlaams woordenboek

In de woordenboeken is enkel de uitdrukking “het een en ander”, en de verwante uitdrukking “een en ander” terug te vinden. De Taaltelefoon specifieert dat accenten op de e niet nodig zijn in deze vaste combinatie (Taaltelefoon, ‘één en ander / een en ander’). Het lijkt er dus op dat “het een en het ander” geen Standaardnederlands is. In het Vlaams Woordenboek vinden we de uitdrukking niet terug, maar wordt ze wel gebruikt in een voorbeeld bij een ander lemma: “da was teen en tander” (Vlaams Woordenboek, ‘mariop’). kei(“zeer”)

kei- (“ter aanduiding dat de in het tweede lid genoemde hoedanigheid in zeer hoge mate aanwezig is, geldt”): in het bijzonder jongerentaal, als versterkend prefix

kei- (“de in het tweede lid genoemde eigenschap in hoge mate bezittend”): informeel

keigoed (“heel erg goed”): jeugdtaal keinijg (“super, geweldig”): BN, jeugdtaal keitof (“heel erg goed, gaaf”): BN, jeugdtaal

kei (“super, reuze-, dood-, mega-“): Gans Vlaanderen

klappen (“praten”)

klappen (“praten”): gewestelijk

uit de biecht klappen (“geheimen doorvertellen”): België

klappen (“praten, babbelen, keuvelen”): BN, spreektaal

klappen (“praten, spreken”): Gans Vlaanderen

enkel in de betekenis “grappig”

koddig (“leuk, lief, vooral van een diertje”): Gans enkel in de betekenis Vlaanderen “grappig” knoddig (“schattig; lief en grappig”): Regio Antwerpen

koddig (“schattig”) enkel in de betekenis “grappig”

komen (“worden”)

komen (met de functie van koppelwerkwoord, “worden”, bv wakker komen): gewestelijk



legume (“groente”)

leutig (“leuk”)

komen (koppelww, “worden”): Provincie West-Vlaanderen

legummen (“groenten”): Gans Vlaanderen, Provincie OostVlaanderen leutig (“prettig, leutig (“grappig, plezierig”, “grappig”) amusant”)


98

leutig (“jolig”) leut (“pret, vrolijkheid, plezier”)

leutig (“leuk, plezant”): Gans Vlaanderen






Vlaams woordenboek

madam (“vrouw”)

madam (“vrouw”, bv een straffe madam): Belgisch-Nederlands, spreektaal

madam (“getrouwde vrouw”): België, informeel

madam (“mevrouw, echtgenote”): BN, spreektaal, ook schertsend

madam, toffe ~ (“vrij recente uitdrukking (sinds een aantal jaren) die vooral in BV-milieu’s gebezigd wordt. Wordt gebruikt wanneer men een vrouw op ‘sympathieke wijze’ de eigenschappen van klasse en jovialiteit wil toedichten.”): Gans Vlaanderen

Volgens VRT-Taalnet is het gebruik van madam in positieve zin beperkt tot de BelgischNederlandse spreektaal (VRT-Taalnet, ‘madam’). manneke (aanspreking, uitroep)

manneke (“mannetje”)

manneke (“aanspreking (zowel m. als vr.) voor een persoon (meestal informeel, soms pejoratief)”): Gans Vlaanderen

marcheren (“werken, functioneren”)

marcheren (“gaan, marcheren (“lopen, lopen, vorderen”) vooruitkomen, vorderen”): figuurlijk

marcheren (“zijn normale functie verrichten, functioneren; werken, lopen”): BN, spreektaal

met dat, van met dat (“nu dat, omdat, aangezien”) met haar op (“slecht”)

marcheren (“functioneren, werken (van toestellen en apparaten, maar ook van principes, systemen, …)”): Gans Vlaanderen met dat (uitdr., “op het ogenblik dat, nu dat”): Gans Vlaanderen

Frans met haar op (“slecht Frans”): Belgisch-Nederlands, spreektaal

(zij spreekt) Frans / Engels met haar op (“slecht, stuntelig Frans, Engels”): BN, spreektaal

met je haar gaan (“dood gaan”)


Frans met haar op (“slecht (gesproken, geschreven) Frans”): Gans Vlaanderen met haar op (“slecht gesproken en geschreven taal”): Gans Vlaanderen haar, met zijn ~ zijn (uitdrukking, “Hij/zij is dood”): Provincie West-Vlaanderen

99




miljaar

miljaar (“bastaardvloek”): Belgisch-Nederlands, informeel

miljaar (“godverdomme, vloek, uitroep van agressie bij tegenslag”): Gans Vlaanderen

nijg (“erg, hard”)

nijg (“hard, zeer”): gewestelijk

nijg (“hard, zeer”): Gans Vlaanderen nijg (“hard, zeer, erg”): Regio Waasland, ook in de Antwerpse Kempen neig (“heel erg, heel veel”, eigenlijk nijg): Provincie OostVlaanderen, ook in de Kempen

oftewel ... oftewel (“met oftewel andere woorden, (“ofwel ... ofwel”) anders gezegd”): spreektaal


oftewel (“het voorafgaande verklarend of nader toelichtend”): formeel


oftewel (“met andere woorden, alias”)

Vlaams woordenboek

oftewel (“of, ofwel, ofte”, bv Oftewel dit, oftewel dat, wat zal het zijn?): Provincie Antwerpen

De Taaltelefoon en de Taaladviesdienst van Onze Taal geven beide aan dat oftewel standaardtaal is in de betekenis “met andere woorden”, maar niet bij het presenteren van twee alternatieven, waar ofwel gebruikt moet worden (Taaltelefoon, ‘ofwel / oftewel’ en Onze Taal Taaladvies, ‘Ofwel / oftewel’). peizen (“denken”)

peizen (zie peinzen): gewestelijk

plezant (“leuk”)

plezant(“plezierig”, “vrolijk, opgewekt, lustig”): BelgischNederlands, spreektaal

peizen (zie peinzen): Gans Vlaanderen peinzen (“denken, nadenken”, ook peizen): Gans Vlaanderen plezant (“aangenaam, prettig”, “vrolijk, opgewekt, grappig, lollig”): België

plezant (“plezierig, aangenaam”): BN, spreektaal

plezant (“plezierig, leuk, tof”): Gans Vlaanderen

Taaladvies.net en de Taaltelefoon rekenen plezant niet tot de standaardtaal (Taaladvies.net, ‘Plezant / plezierig’ en Taaltelefoon, ‘plezant* / leuk’). precies (“blijkbaar”)

precies (“naar men precies (“blijkbaar, mag of moet kennelijk”): België, aannemen, blijkbaar, niet algemeen kennelijk”): BelgischNederlands, spreektaal

regime (“dieet”)

regime (“geheel van leefregels mbt. een levenswijze of dieet”)



100

precies (“blijkbaar, kennelijk, als ’t ware”): BN, spreektaal


precies (“net alsof, blijkbaar, schijnbaar”, ook percies, persies): Gans Vlaanderen regime (“dieet”): Gans Vlaanderen




scheel (“deksel”)

scheel (“deksel”): gewestelijk

schoon (“mooi”), schoonder (“mooier”)

schoon (“wat door vorm, kleur, verhouding enz. behaaglijk is voor oog of oor, wat ons esthetisch gevoel aangenaam aandoet, fraai, mooi”): archaïsch, BelgischNederlands, spreektaal, verschillende voorbeelden: gewestelijk

schoon (“mooi”): voornamelijk België, in Nederland formeel

schoon (“mooi”): BN, spreektaal




spel (“ding”) subiet (“straks”)



Vlaams woordenboek scheel (“deksel voor pot of pan”): Gans Vlaanderen

subiet (“dadelijk, subiet (“meteen, onmiddellijk, direct”) dadelijk”)

subiet (“plotseling, eensklaps”, “direct, meteen”)

(betekenisnuance) (betekenisnuance)

(betekenisnuance)

schoon (“mooi, fraai (esthetisch)”): Gans Vlaanderen

spel (“ding, toestand”): Gans Vlaanderen subiet (“seffens, straks”): Gans Vlaanderen sebiet (“later, straks, zo dadelijk”): Gans Vlaanderen

surtout (“vooral”)

surtout (“vooral”): gewestelijk

surtout (“zeker, vooral, bovenal”, ook sertoe): Gans Vlaanderen

terug (“weer, opnieuw”)

Volgens Taaladvies.net is het niet helemaal duidelijk of terug in de betekenis van “weer, opnieuw” tot de standaardtaal behoort (Taaladvies.net, ‘Terug / opnieuw, nogmaals, (al)weer’). VRT-Taalnet is duidelijker: terug duidt op een beweging naar de plaats van herkomst, weer en opnieuw geven een herhaling aan (VRT-Taalnet, ‘terug / weer / opnieuw’). Taaladviseur Ruud Hendrickx deed op VRT-Taalnet reeds twee maal zijn beklag over dit taalverschijnsel (1998, 2005).

teut (“hoofd”; “mond”)

teut (zie tuit): gewestelijk tuit (“mond”): gewestelijk


teut (“mond”): Regio Antwerpse Kempen toot (“aangezicht”): Provincie OostVlaanderen tote (“mond, gezicht”): Provincie West-Vlaanderen

tons (“dan”)

tons (“dan”): Regio Gent

verzeker(s) (“waarschijnlijk”)

verzekers (“waarschijnlijk wel, wellicht”): Provincie West-Vlaanderen


101




vree (“heel”)

wreed (“uitermate, zeer”): informeel

weer (“terug”)

niet van toepassing



Vlaams woordenboek vree (“nogal, vrij, heel, erg”): Gans Vlaanderen wreed (“erg, hevig, intens, geweldig”): Gans Vlaanderen

niet van toepassing

niet van toepassing

weer (bw van plaats, “terug”): Gans Vlaanderen

Hier gaat het om het omgekeerde geval van terug (“weer). In een aantal scheidbaar samengestelde werkwoorden met terug wordt in bepaalde Vlaamse dialecten terug vervangen door weer. In onze data gaat het om weervinden (terugvinden) en weergeven (teruggeven).

Bronnen Dikke Van Dale Online = den Boon, T., & Geeraerts, D. (Red.). (2013). Dikke Van Dale Online. Utrecht: Van Dale Uitgevers. Geraadpleegd in juni en juli 2014, via http://vowb.vandale.be/zoeken/zoeken.do. Hendrickx, R. (1998, 18 september). Daar gaan we terug. VRT-Taalnet. Geraadpleegd op 14 juli 2014, via http://www.vrt.be/taal/daar-gaan-we-terug. Hendrickx, R. (2005, 10 maart). Weer terug. VRT-Taalnet. Opgeroepen op 14 juli 2014, via http://www.vrt.be/taal/weer-terug. Lemmens, M. (2013). Van (neutraal) tussenwerpsel naar (positief) evaluatief adjectief: ça va en oké in het Nederlands. Internationale Neerlandistiek, 51(1), 5-28. Onze Taal Taaladvies = Genootschap Onze Taal. (z.d.). Taaladviesdienst. Geraadpleegd in juni en juli 2014, via https://onzetaal.nl/taaladvies. Prisma Handwoordenboek Nederlands = Hofman, M. (Red.). (2014). Prisma Handwoordenboek Nederlands. Met onderscheid tussen Belgisch-Nederlands en Nederlands-Nederlands. Antwerpen: Uitgeverij Uniboek Het Spectrum bv. Taaladvies.net = Nederlandse Taalunie. (z.d.). Taaladvies.net. Geraadpleegd in juni en juli 2014, via http://taaladvies.net. Taaltelefoon = Vlaamse overheid. (z.d.). Taaltelefoon.be. Geraadpleegd in juni en juli 2014, via http://taaltelefoon.vlaanderen.be. Van Dale Online hedendaags Nederlands. (2013). Utrecht: Van Dale Uitgevers. Geraadpleegd in juni en juli 2014, via http://vowb.vandale.be/zoeken/zoeken.do. Vlaams woordenboek = Liekens, A. (Red.). (z.d.). Vlaams woordenboek. Geraadpleegd in juni en juli 2014, via http://vlaamswoordenboek.be. VRT-Taalnet = VRT. (z.d.). VRT-Taalnet. Geraadpleegd in juni en juli 2014, via http://vrttaal.net.


102


Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden

h-deletie Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden

t-deletie

Frequentie

Bijlage 5: Frequentietabellen

Fonologisch

(1) T-deletie Boer zkt Vrouw

Masterproef Greet Derudder - Bijlagen Komen Eten

Boer zkt Vrouw

Let’s Get Fit

Komen Eten

103

Uit de Kast

Let’s Get Fit

Totaal

120 0 120 0 125 0 125 0 206 0 206 0 128 0 128 0 579 0 579 0

(2) H-deletie Uit de Kast Totaal

134 0 134 0 57 0 57 0 112 0 112 0 109 0 109 0 412 0 412 0


Morfo-syntactisch (3) Het gij-systeem

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Totaal

Behouden

3

Uit de Kast

Vervangen

(niet: -de gij)

Let’s Get Fit

Weggelaten

subject: gij subject: ge bezit: uw object: u totaal

Komen Eten

Frequentie

Boer zkt Vrouw

4 39 8 3 54

0 1 0 1 3

4 38 8 1 51

0 0 0 1 1

1 11 8 4 24

1 0 0 1 2

0 11 8 3 22

0 0 0 0 0

2 30 18 8 58

0 0 0 1 1

2 30 18 7 57

0 0 0 0 0

2 17 8 3 30

0 2 0 0 2

2 15 8 3 28

0 0 0 0 0

9 97 42 18 166

1 3 1 3 8

8 94 42 14 158

0 0 0 1 1

(4) Clitische vormen van persoonlijke voornaamwoorden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Totaal

Behouden

Uit de Kast

Vervangen

Let’s Get Fit

Weggelaten

4

-de (niet: -de gij) -te (niet: -te gij) -me (niet: me ... me) totaal

Komen Eten

Frequentie

Boer zkt Vrouw

10 4 4 18

0 0 1 1

10 4 3 17

0 0 0 0

7 3 0 10

1 0 0 1

6 3 0 9

0 0 0 0

3 1 0 4

0 0 0 0

3 1 0 4

0 0 0 0

10 5 0 15

0 0 0 0

10 5 0 15

0 0 0 0

30 13 4 47

1 0 1 2

29 13 3 45

0 0 0 0

3

Geredupliceerde vormen worden niet mee geteld; we tellen hier alleen de enkelvoudige vormen. De geredupliceerde vormen worden geteld onder (5) Pronominale subjectver(drie)dubbeling. 4 Idem. Masterproef Greet Derudder - Bijlagen

104


(5) Pronominale subjectver(drie)dubbeling

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Totaal

Behouden

Uit de Kast

Vervangen

Let’s Get Fit

Weggelaten

e

1 p. enk. x2 (‘k ik, ik ... ik) e 1 p. enk. x3 (ik ... ‘k ik) e 2 p. enk. (-te gij, -de gij, ge ... gij, je ... gij) e 3 p. enk. (ze ... zij) e 1 p. mv. (me ... me, wulder ... me) e 2 p. mv. (ge ... gieder) totaal

Komen Eten

Frequentie

Boer zkt Vrouw

7 5

0 0

7 5

0 0

8 0

0 0

8 0

0 0

9 0

2 0

7 0

0 0

4 0

0 0

4 0

0 0

28 5

2 0

26 5

0 0

5

0

5

0

1

0

1

0

3

0

3

0

3

0

3

0

12

0

12

0

1

0

1

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

0

1

0

2

0

2

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

2

0

2

0

0 20

0 0

0 20

0 0

1 10

0 0

1 10

0 0

0 12

0 2

0 10

0 0

0 7

0 0

0 7

0 0

1 49

0 2

1 47

0 0

(6) Diminuering op -ke

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Totaal

Behouden

Uit de Kast

Vervangen

Let’s Get Fit

Weggelaten

-ke

Komen Eten

Frequentie

Boer zkt Vrouw

12

3

9

0

8

2

6

0

10

1

8

1

9

3

5

1

39

9

28

2


105


(7) Redundant dat

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Totaal

Behouden

Uit de Kast

Vervangen

Let’s Get Fit

Weggelaten

redundant dat

Komen Eten

Frequentie

Boer zkt Vrouw

4

4

0

0

8

8

0

0

12

12

0

0

6

6

0

0

30

30

0

0

(8) Adnominale flexie

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Totaal

Behouden

Uit de Kast

Vervangen

Let’s Get Fit

Weggelaten

lidwoorden (onbepaald & bepaald) adjectieven (attributief & absoluut) voornaamwoorden (aanwijzende, bezittelijke, onbepaalde) en telwoorden totaal

Komen Eten

Frequentie

Boer zkt Vrouw

21

1

20

0

17

1

16

0

3

0

3

0

6

4

2

0

47

6

41

0

6

0

6

0

0

0

0

0

3

0

3

0

3

0

3

0

12

0

12

0

12

0

12

0

16

1

15

0

19

0

19

0

6

0

6

0

53

1

52

0

39

1

38

0

33

2

31

0

25

0

25

0

15

4

11

0

112

7

105

0


106


(9) Voor te of van te in plaats van om te

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Totaal

Behouden

Uit de Kast

Vervangen

Let’s Get Fit

Weggelaten

voor te van te totaal

Komen Eten

Frequentie

Boer zkt Vrouw

4 0 4

0 0 0

4 0 4

0 0 0

1 0 1

0 0 0

1 0 1

0 0 0

6 2 8

0 0 0

6 2 8

0 0 0

2 0 2

0 0 0

2 0 2

0 0 0

13 2 15

0 0 0

13 2 15

0 0 0

(10) Dubbele negatie

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Totaal

Behouden

Uit de Kast

Vervangen

Let’s Get Fit

Weggelaten

dubbele negatie

Komen Eten

Frequentie

Boer zkt Vrouw

0

0

0

0

2

0

2

0

3

0

3

0

1

0

1

0

6

0

6

0

(11) Overbodige of verkeerde lidwoorden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Totaal

Behouden

Uit de Kast

Vervangen

Let’s Get Fit

Weggelaten

overbodige lidwoorden lidwoord bij voornaam verkeerde lidwoorden totaal

Komen Eten

Frequentie

Boer zkt Vrouw

1 2 0 3

1 1 0 2

0 0 0 0

0 1 0 1

0 0 1 1

0 0 0 0

0 0 1 1

0 0 0 0

0 0 1 1

0 0 0 0

0 0 1 1

0 0 0 0

1 0 0 1

1 0 0 1

0 0 0 0

0 0 0 0

2 2 2 6

2 1 0 3

0 0 2 2

0 1 0 1


107


Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden

reflexivumconstructie met eigen Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden Frequentie Weggelaten Vervangen Behouden

partitieve genitief zonder buigings-s

Frequentie

(12) Partitieve genitief zonder buigings-s Boer zkt Vrouw

Masterproef Greet Derudder - Bijlagen Komen Eten

Boer zkt Vrouw

Let’s Get Fit

Komen Eten

108

Uit de Kast

Let’s Get Fit

Totaal

0 0 0 0 2 0 2 0 1 0 1 0 0 0 0 0 3 0 3 0

(13) Reflexivumconstructie met eigen

Uit de Kast Totaal

0 0 0 0 1 0 1 0 2 0 2 0 3 0 3 0 6 0 6 0


(14) Afwijkende werkwoordsvormen

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Totaal

Behouden

Uit de Kast

Vervangen

Let’s Get Fit

Weggelaten

e

1 p. enk. (ik zien, ware, ...) e 2 p. enk./mv. (ge zijt, moogt) imperatief (kijkt) totaal

Komen Eten

Frequentie

Boer zkt Vrouw

16 6 0 22

0 0 0 0

16 6 0 22

0 0 0 0

2 2 4 8

0 1 1 2

2 1 3 6

0 0 0 0

15 10 1 26

0 0 0 0

15 10 1 26

0 0 0 0

5 1 0 6

0 0 0 0

5 1 0 6

0 0 0 0

38 19 5 62

0 1 1 2

38 18 4 60

0 0 0 0

(15) Gaan in plaats van zullen

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Totaal

Behouden

Uit de Kast

Vervangen

Let’s Get Fit

Weggelaten

gaan + gaan gaan + hebben gaan + zijn gaan (puur futuraal) gaan + modaal hulpww (kunnen, moeten) totaal

Komen Eten

Frequentie

Boer zkt Vrouw

2 1 2 1

2 0 1 1

0 0 0 0

0 1 1 0

1 0 3 7

1 0 0 2

0 0 0 2

0 0 3 3

2 0 2 9

0 0 0 3

1 0 2 2

1 0 0 4

0 0 2 2

0 0 0 0

0 0 2 0

0 0 0 2

5 1 9 19

3 0 1 6

1 0 4 4

1 1 4 9

2

1

0

1

0

0

0

0

1

0

1

0

0

0

0

0

3

1

1

1

8

5

0

3

11

3

2

6

14

3

6

5

4

0

2

2

37

11

10

16


109


Lexicaal (16) Tussenwerpsels

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Totaal

Behouden

Uit de Kast

Vervangen

Let’s Get Fit

Weggelaten

allez (allee) amai awel (ewel) ça va jong (jonge) merci voilà totaal

Komen Eten

Frequentie

Boer zkt Vrouw

7 1 1 1 0 1 5 16

7 1 1 0 0 1 2 12

0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 1 0 0 3 4

7 1 1 3 1 0 3 16

4 0 1 0 0 0 1 6

1 0 0 0 0 0 0 1

2 1 0 3 1 0 2 9

6 1 3 2 4 1 3 20

2 0 3 0 1 0 1 7

0 0 0 0 0 0 0 0

4 1 0 2 3 1 2 13

19 1 1 0 0 0 0 21

13 0 1 0 0 0 0 14

0 0 0 0 0 0 0 0

6 1 0 0 0 0 0 7

39 4 6 5 5 2 11 72

26 1 6 0 1 1 4 39

1 0 0 0 0 0 0 1

12 3 0 5 4 1 7 32

(17) Tussentalige woord(groep)en en uitdrukkingen

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Totaal

Behouden

Uit de Kast

Vervangen

Let’s Get Fit

Weggelaten

aardig (“raar, vreemd”) agréable (“aangenaam”) ambiance (“sfeer”) bang hebben (van) (“bang zijn (voor)”) content (“tevreden”) daarmee (“daarom”)

Komen Eten

Frequentie

Boer zkt Vrouw

0 1 0

0 0 0

0 0 0

0 1 0

1 0 1

0 0 0

1 0 0

0 0 1

0 0 0

0 0 0

0 0 0

0 0 0

0 0 0

0 0 0

0 0 0

0 0 0

1 1 1

0 0 0

1 0 0

0 1 1

0

0

0

0

0

0

0

0

2

0

2

0

0

0

0

0

2

0

2

0

0 0

0 0

0 0

0 0

1 0

0 0

0 0

1 0

3 0

0 0

0 0

3 0

0 1

0 0

0 1

0 0

4 1

0 0

0 1

4 0


110


Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Totaal

Behouden

Uit de Kast

Vervangen

Let’s Get Fit

Weggelaten

dat is (“dat is zo, dat is waar”) efkes (“eventjes”) enigst(e) (“enig(e)”) gans (“heel”) gedacht (“mening”) geestig (“leuk, aangenaam”) geire(n) (“graag”) gelijk (tsw, “net”) gelijk (als) (“zoals”) gelijk (dat) (“alsof”) het een en het ander kei- (“zeer”) klappen (“praten”) koddig (“schattig”) komen (“worden”) legume (“groente”) leutig (“leuk”) madam (“vrouw”) manneke (aanspreking, uitroep) marcheren (“functioneren”) met dat, van met dat (“nu dat, omdat, aangezien”) met haar op (“slecht”) met je haar gaan (“dood gaan”) miljaar nijg (“erg, hard”) oftewel (“ofwel”) peizen (“denken”)

Komen Eten

Frequentie

Boer zkt Vrouw

0 0 0 1 0 5 2 1 1 1 1 0 4 1 0 0 1 0

0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 1 0 0 2 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 5 0 0 0 0 1 0 4 1 0 0 1 0

0 3 0 0 1 2 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 1

0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 3 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 1 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1

1 0 1 0 0 0 1 1 1 0 1 3 0 0 1 1 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1 0 1 0 0 0 1 1 1 0 1 3 0 0 1 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0

0 7 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 6 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1 10 1 1 1 7 3 2 4 1 2 3 4 1 1 1 1 1

0 1 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1 9 1 1 0 0 3 1 3 1 1 3 0 0 1 0 0 0

0 0 0 0 1 7 0 0 0 0 1 0 4 1 0 1 1 1

0

0

0

0

0

0

0

0

1

0

0

1

1

0

0

1

2

0

0

2

0

0

0

0

0

0

0

0

1

0

1

0

0

0

0

0

1

0

1

0

1

0

1

0

0

0

0

0

2

1

1

0

0

0

0

0

3

1

2

0

1

0

0

1

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

0

0

1

0

0

0

0

0

0

0

0

1

0

0

1

0

0

0

0

1

0

0

1

0 1 0 0

0 0 0 0

0 0 0 0

0 1 0 0

0 0 0 0

0 0 0 0

0 0 0 0

0 0 0 0

1 0 0 1

0 0 0 0

0 0 0 1

1 0 0 0

0 0 1 1

0 0 0 0

0 0 1 1

0 0 0 0

1 1 1 2

0 0 0 0

0 0 1 2

1 1 0 0


111


Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Frequentie

Weggelaten

Vervangen

Behouden

Totaal

Behouden

Uit de Kast

Vervangen

Let’s Get Fit

Weggelaten

plezant (“leuk”) precies (“blijkbaar”) regime (“dieet”) scheel (“deksel”) schoon (“mooi”) schoonder (“mooier”) spel (“ding”) subiet (“straks”) surtout (“vooral”) terug (“weer, opnieuw”) teut (“hoofd”, “mond”) tons (“dan”) verzeker(s) (“waarschijnlijk”) vree (“heel”) weer (“terug”) totaal

Komen Eten

Frequentie

Boer zkt Vrouw

0 1 0 0

0 0 0 0

0 0 0 0

0 1 0 0

1 0 1 1

0 0 0 0

0 0 0 1

1 0 1 0

1 0 0 0

0 0 0 0

0 0 0 0

1 0 0 0

0 0 0 0

0 0 0 0

0 0 0 0

0 0 0 0

2 1 1 1

0 0 0 0

0 0 0 1

2 1 1 0

4

0

0

4

0

0

0

0

1

0

1

0

0

0

0

0

5

0

1

4

0 0 1 3 0 1 0 2 0 34

0 0 0 0 0 0 0 0 0 1

0 0 0 0 0 0 0 1 0 7

0 0 1 3 0 1 0 1 0 26

1 0 0 0 2 0 0 0 1 19

0 0 0 0 0 0 0 0 0 1

0 0 0 0 0 0 0 0 1 7

1 0 0 0 2 0 0 0 0 11

0 1 0 4 0 0 1 1 1 33

0 0 0 0 0 0 0 0 0 1

0 0 0 4 0 0 0 1 1 22

0 1 0 0 0 0 1 0 0 10

0 0 0 2 0 0 0 0 0 13

0 0 0 0 0 0 0 0 0 1

0 0 0 0 0 0 0 0 0 9

0 0 0 2 0 0 0 0 0 3

1 1 1 9 2 1 1 3 2 99

0 0 0 0 0 0 0 0 0 4

0 0 0 4 0 0 0 2 2 45

1 1 1 5 2 1 1 1 0 50


112


Bijlage 6: Cd-rom met afleveringen


113

Bijlage 6: Cd-rom met afleveringen

Een analyse van de ondertitelingswijze van tussentaal in Vlaamse realityseries

Recommend Documents