TUSSEN VECHT EN EEM. Centrale Organisatie van Vrienden van de Historie van het Gooi en Omstreken

I, /

TUSSEN VECHT EN EEM Centrale Organisatie van Vrienden van de Historie van het Gooi en Omstreken

TUSSEN

VECHT

EN EEEM - jaarg.5, af1.3 -^aug.1975

"A m s t e r d a m

- n u m m e r "

Bij gelegenheid ven het 700-jarig bestaan van de stad Amsterdam heeft de redactie gemeend een TVEnummer te moeten uitbrengen waarin de relatie Am­ sterdam - Het Gooi op een of andere manier belicht moest worden. In deze aflevering vindt U een tweetal artikelen, waarin dit op een zeer verschillende wijze gebeurt. Hopelijk zult U beide artikelen met veel genoegen lezen. J.O. Enkele aantekeningen betreffende vroege Amsterdammers in het Gooi. Als zaterdagochtend-hobby, gedurende de jaren 1970' -1971, mij interesserend voor de geschiedenis van het Gooi, viel mij weldra op de relatie tussen het Amsterdamse regentengeslacht Benninck en de erf­ grondheerlijkheid "de Graft". Deze erf grondheerlijkheid lag aan de gooiersgraft, in de Bouwvanen, wel­ ke tegenwoordig tot Blaricum behoren. Onder een grondheerlijkheid kan men verstaan: een heerlijkheid waarvan de heer niet alleen de rechtspraak heeft, maar ook in het bezit is van alle grond. Het geslacht Benning (Bannick enz.) had trouwens meer belangstelling voor het Gooi, getuige o.a.het feit dat op 1*+ november l k k 2 hertog Philips de Goe­ de wegens het geschil tussen de heer Lodewijk van Montfoort en Splinter van Nijenrode voorlopig Gerrit Bennincks tot schout van Naarden aanstelt. (Enklaar.) De 17de eeuwse vernoeming van het slot Ruysdael is te danken aan de Amsterdamse burgemeester (anno l^Oj) Dirck Heymansz Ruysch. Zijn dochter Katrijn trouwde in 1^-91 (Elias) met Gerrit Benningh, o.a. in 1^98 raad van xlmsterdam. Dirck Ruysch schijnt in 1^66 trouwens ook een huis getimmerd te hebben, Ruyschensteyn genaamd.

TVE 5-63

Hij was een belangrijk man, zo bijvoorbeeld leende hij met nog twee poorters op 22 januari 1488 (A.R.A. Graaflijkheidsrekenkamer nr.4, G.fol.77“78 5n r .100) aan Maximiliaan van Oostenrijk 1554 pond, die in cs lands belang besteed zullen worden. Hierdoor krijgt hij in pand uit de domeinen: de hele ontvangst van thynsen en renten in de steden Weesp, ^eesperkarspel, Muiden en Naarden, benevens in heel Gooiland 5 de heerlijkheden Laren en Soest 5 tien morgens lands bij Naarden genaamd het Kijfland. tenslotte J>6 mudden graans (tweederde deel rogge, eenderde deel gerst), die Maximiliaan ais heer van Gooiland jaarlijks uit de tienden var. Gooiland geniet. Het is duidelijk dat "onse welgeminde Dirck Ruysch Heymansz" als geldschieter bij Maximiliaan in blaken­ de gunst stond, en dat zijn ambities op het Gooi wa­ ren gericht. Het Stachouwerhuis. Een nakomeling van deze Dirck Ruysch en van Gerrit Benningh was de in Blaricum onder een nog bestaande grafsteen begraven (anno 1655) Johan Stachouder, heer van Schiermonnikoog, van Rijsbergen, St.Anne, en Iselietten. Hij bezat op 13 juni 1626 (Rekenkamer der Domeinen n r .167 fol.62,63) "Zekere huizinge, landen, en boomgaard omtrent het dorp Blaricum", deel geerfd van zijn vader, deels gekocht. Hij wil zijn bezit met nieuw getimmerte en nieuwe aanplant verbeteren. Met deze huzinge zal het in het Blaricumse deel van de bouwvenen gelegen Stachoudershuis bedoeld zijn. Hij bezat goederen afkomstig van Dirck öeymansz Ruysch (Gem.Arch.,Weeskamer Amsterdam L.415, dd.2 november 1647). Er staat "dat de voorsz Johan Stachouwer bij behoorlijke procuratie aan de voorsz.sijne drye kinderen ter weescamer der stede Amsterdam sal bewijsen, soo hij mits desen aennaamt eerstdaecks te sullen doen over haer moeders erff te saemen, een hofstede gelegen op rijckeroort, groot omtrent der­ tien morgen, met het huys ende boomgaert, mitsgaeders grachten ende alle ’t verdere daer toe behorenTVE 5-66

de: item een hofstede in Goyland tot Blaricom groot omtrent tien eijnlandtsche morgen met de huijsingen en de schuyren, timmeragie boomgaert ende plantagie daartoe behorende. Noch drye quartier morgen landts gelegen als voren aen de blaricommer ende laeren eng. Mitsgaeders noch alsukke omtrent twee en een halve morgen landts als aen de voorsz laetste hof­ stede sijn annex, ende aen ham Johan Stachouwer in­ den jaere 16 2 ^ of 1625 by octroye van de graeffelijckheyt sijn verleent, ende dit alles met soodaenick recht ende gerechticheyt van rijsbergen ende wolfsberge als voordesen in den jaere 1^88 bij den keyser Maximiliaan aen Dirck Ruysch Heymansz ende sijn nacomelingen sijn vergunt ende gegeven .... " De kaart van Gooiland van Nicolaas Bónifacius (Hingman 2588, Alg. Rijksar chief) geeft de plaats aan waar een Wolfscamer en Rijsbergen ligt: nl. tussen Huizen en Ruysdael. Verder staat er uGelijck mede bedongen en geaccordeert is dat de voorsz. Johan Stachouwer daer tegen aen hem selven sal behouden de heerlijckheut van Schiermonckooge ende de hofstede gelegen omtrent Weesp aen de Vecht met alle de landeryen daer toe behorende. Mits gaeders oock alle de los ende lijffrente brieven, als oock mede alle de verdere soo roerende als onroerende goederen dewelck soo hier te lande als buyten in Brasiol ende elders tot sijnen boedel behorende syn." Het Stachouwershuis (R.A.Haarlem, Blaricum 32^9 dd 23 November 1682), beter gezegd een stuk land groot omtrent vijf morgen, zijnde weleer geweest de hof­ stede of woninge van Jan Stachouwer, of daarvoor deze het huis van Jan Stachouwer op gestaan heeft, wordt door zijn dochter Catharina Stachouwer aan Gerrit Duerkant en Lambert Elbertsz verkocht. Een 'droevig einde dus. De Graft. Een ander, een belangrijker huis in de Bouwvenen ge­ legen is reeds op de ronde kaart van Gooiland van 1521 te zien. Dit is "de huysinge toebehorende Jonge Jan Banninck" van 15^3- Het blijkt het enige TVE 5-67

e c h t g r o t e h u i s van B la r ic u m t e zijn want h e t komt a l l e e n op de 10d e P e n n i n g k o h i e r van B la r ic u m van 16 a u g u s t u s 15^3 vo or ( A . R . A . S t a t e n van H o l l a n d voor 1 5 7 2 , nr 1 ? 2 ) Op 27 j a n u a r i 157 0 ( 1 0 0 s t e p e n n i n g n r . 1 5 ^ 2 , B l a r i c . ) wordt dan de weduwe van zijn zoon genoemd: " J a n n i t gen G e r r i t b e n i c k s z . weduwe h a e r h u ys ende h o f f " met e v e n e e n s een g r o o t b e d r a g aan b e l a s t i n g . In l 600 ( k o p t i e n d e n a r c h i e f f o . ^ 7 ) v i n d e n we o . a . : " G e r r i t b e n n i n c k a l s g r o n t h e e r van den G r a f f t daer D i r c k h e n r i c x s z op woont .................... 6 spynt a f f g e s e t op Wil lem S ta ch ou wer . . . . k s p y n t 3 cop ". Dus W il lem S t a c h o u w e r va d er van Jan i s nu e i g e n a a r J In 16 30 ( n o t . v . S y p , L e i d e n dd 26 maart I 63 O) k o o p t Johan S ta ch o u w er ook R u y s d a e l van J r . A dr iaa n T a e t s van Amerongen v o o r 8000 g u l d e n , een b e h o o r li j k b e d r a g . O v e r i g e n s J r . A d r ia a n was een man d i e , b li j k e n s de v e l e l e n i n g e n d i e hij d e e d , v e e l g e l d n o d i g h a d . Op 3 a u g u s t u s 1636 l e e n d e hij zo bijv. 7000 g u l d e n van de be k en d e U t r e c h t s e s c h i l d e r Gerard van H o n t h o r s t . J r . A d r i a a n s vrouw z a l w e l n i e t met zijn doen en l a ­ t e n g e h e e l t e v r e d e n g e w e e s t zijn. Bij d e z e ve rk o o p van R u y s d a e l wordt a p a r t be dongen d a t " t o t een v e r e e r i n g e van d e s v e r c o o p e r s huysvrouw ende k i n d e r e n noch een somme van t w ee duysend g u l d e n s " bestemd moet w ord en. Trouwens J r . A d r i a a n s z i e t men n e r g e n s z o a l s zijn v o o r - en n a g e s l a c h t i n de s t e d e l i j k e r e g e ­ ringen fungeren. R u y s d a e l wordt na 1 63 1 o v e r g e d r a g e n aan Mr. Gerard S to rm , a d v o c a a t - f i s c a a l van de a d m i r a l i t e i t t e Am­ sterdam. Zijn n a g e s l a c h t v e r k o o p t ' t i n 16 95 ( R . A . H aarlem , R e.chtelijk a r c h i e f N aarden dd 7 j u n i 16951 n e t Lau­ r e n s P a l b i a n ) met 20 morgen la n d vo o r 1900 g u ld e n aan A r ie n Thymensz Blom, wonende t o t Eemnes. Op 6 a p r i l 1 7 2 2 v i n d t dan weer h e t t r a n s p o r t p l a a t s aan Gerard P l o o s van A m ste l ( R . A . U t r e c h t 1 7 8 6 - 2 n o t . V erw ey, b em nes) van de h o f f s t e d e en van la n d e r ije n op Goyland om t w a a l f f honderd en van de la n d e r ije n on d er Eemnes g e l e g e n om tw ee duyzend g u l d e n , dus zamen de v o o r z ƒ 3 2 0 0 . - A ls K e t e l a a r op zijn k a a r t TVE 5 - 6 8

van 1?69 vermeldt het "voormalige slot Ruysendaal" betekent dit weer een droef einde. Het huys de Graft, ook in de bouwvenen gelegen, is mogelijk identiek met de Capitshofstede. Op 8 dec. 1653 (R.A.Blaricum) nl. maken "Gerard Capit en Geertruyt van Dansick, eychteluyden, residerende opt huys, genoempt doe Graft" een mutueel testament. Wat naam betreft weer een bekende klank. De moeder van de echtgenote van Johan Stachouwer heette Trijtgen Coppit, wier vader o.a. schepen van 1591 tot 1629 van Amsterdam, rijk houtkoper enz. Jacob Pietersz Coppit werd "Monsieur Capit" genoemd. Ook de zuster van Johan Stachouwer, Margriete Stachou­ wer trouwde met Jan Gerritsz Capit. Op 13 april 1650 was een Anthonis Jansz Coppit schepen van Blaricum. Niet moeilijk zal het zijn om na te gaan of hij een zoon was van Jan Gerritsz Ca­ pit . Trouwens op 29 april 1627 (R.A.Naarden) wordt uit naam van Johan Capit land gelegen in de hofstede van de overleden Willem Stachouwer getaxeerd. En verder wordt op 28 april 172^ (R.A.Blaricum) een gedeelte van het Capittenveld verkocht door de erf­ genamen van Heer Dirk Capit. Gedeelten van de bouwvenen, waar Ruysdael, st Stachouwershuis en de Capithofstede gelegen zijn, schij­ nen onder de Naarder, Huizer en Blaricummer Ban ge­ legen te zijn, iets wat ook bij de aan de Zuiderzee gelegen maatlanden voorkwam. Gooise families. De studie was verder van belang voor de kennis van het voorgeslacht van de bekende schilders (van) Ruysdael. Aangetoond kon worden dat dit geslacht voor l600 van den Graft heette. Tevens kan men een indicatie vinden waarom een telg van dit geslacht Jacob Jansz van den Graft, in Naarden de Goyer ge­ noemd, naar Naarden verhuisde. Immers de onveiligheid van het platteland speelde in die tijd van oorlog een rol. De tijdgenoot, de in Utrecht geboortige geschiedschrijver en notaris TVE 5-69

Pieter Christiaensz Bor (1559-1635) bericht hier­ over (De Nederlandsche Oorloghen,boek 20) dat in 158 5 : de "Lxeutenant van Verdugo" als bevelhebber van de soaanse stadhouder van Gelderland, Gronin­ gen en Friesland "genaamd Jan Baptista Taxis met 200 voetknechten en zes cornetten paerden den tien­ den aprillis naer noen omtrent twee uren is geko­ men in hy dorp Emmenes" "den selven avond is hij omtrent elf uren met sekere ruyteren, so Spangiaerden, Italianen, Walen als Duytse gevallen i n 11 dorp van Huyssen in Goylant een half mijle van Naarden en hebben aldaer etlijke huysluyden doodgeslagen vele mans vrouwen en kinderen gevangen genomen, jonge maechden en dochteren geschent en verkracht en grote schrikkelijke wreetheyd en tyrannye be­ dreven, somma so gehandelt dat het niet wel behoor­ lijk is te beschrijven om der kuyschen ooren wille, zijn van daer voorts gerukt in de dorpen van Laren en Blarikum, Ankeveen en andere dorpen en hebbende alle deselve geplondert en seer onmenschelijk met de arme luyden geleeft; hebben wel mede genomen over de ^>00 paerden; noch vele beesten van koeyen, schapen en over de 300 gevangenen, de welke sy al­ so getormenteert en gepjjnicht hebber , dat vele meer tot rantsoen beloofden te geven, als alle haer goe­ deren waerdich waren, so dat sy eenen seer groten schat van goeden, paerden en geld gerooft hadden (behalven hetrantsoen dat de gevangenen belooft had­ den, •t welk men verstont meer als hondert duysent guldens te bedragen, behalve !t gene sy van de dor­ pen van Verding hadden gekregen en noch degelijk verkrijgen souden) zijn dicht voor bij Naarden en Amersfoort getogen en men vreesde dat sy eenen Capiteyn Alexander van Grootveld van Amersfoort bij hen hadden, doch daer werden binnen Amersfoort twee hondert paerden met der haest gesonden, daermede het voornemen der geenre die mogelijk wat souden hebben willen attenderen, belet is geworden, sy zijn den veertienden wederom naar Zutphen getogen met alle den roof en gevangenen: want hij was veradver­ teert dat de Staten in alder haeste uyt Braband

TVE 5-70

600 p a e r d e n en 1 0 0 0 v o e t k n e c h t e n o n t b o d e n h a d d e n g e l i j k s y ook om e e n i g v o l k a e n G r a v e W i l l e m Lodewijk v an N a s s a u g e s o n d e n h a d d e n . " D a t d e z e b e k e n d e " y v e r i g e v y a n d " , z o a l s de l 8 de e eu w s e s c h r i j v e r v a n h e t V a d e r l a n d s c h e W oo rd enb oe k J . K o k hem n o em d e, om v a n Femnes n a a r H u ys e n t e k o ­ men, w a a r s c h i j n l i j k " d e G r a f t " a a n g e d a a n h e e f t , z a l v o o r de b e w o n e r s v an de G r a f t c . q . de b e v o l k i n g een a a n s p o r i n g g e w e e s t k u n n e n zijn om n a a r h e t b e t r e k k e ­ lijk v e i l i g e N aarden t e v e r h u i z e n . O v e r i g e n s i s h e t p l a u s i b e l waarom J a c o b J a n s z va n d e G r a f t , u i t B l a r i c u m , i n h e t G o oi d u s , n u i n N a a r ­ d e n , e v e n e e n s i n h e t G oo i wonend z i c h de G oy er n o e m t . De G r a f t was im m er s ee n v a n de b e l a n g r i j k s t e b e z i t t i n g e n i n h e t Gooi. Voor e n k e l e , mog elijk v i j f , e r f g o o i e r s f a m i l i e s i s h e t v an b e l a n g t e w e t e n , d a t hu n v o o r v a d e r e e n b r c e r v an d e z e J a c o b J a n s z v a n den G r a f t - a n d e r s g e z e g d de G o ye r g e w e e s t z a l zijn. O v e r i g e n s d r i e v an zijn z o o n s h e e t t e n ( v a n ) R u y s d a e l (Mr. H . F . Wijnmans, Oud H o l l a n d 1 9 3 2 , b l z . ^ 9 - 5 3 , 1 7 3 , l 8l . 2 5 8 ) . U i t h e t k o p t i e n d e n a r c h i e f ( o . a . an n o 1 5 8 9 , 1 5 9 0 ) b l i j k t n l . d a t F o l c k e n , Crijn, Harme n, C l a e s en J a n J a n s z o n e n l a n d e r i j e n o v e r g e n o m e n h e b b e n v an " J a c o b J a n s z van den G r a f t , i n d i e p l a a t s van J a n Coppensz van d e n Gr a f t . " Deze o v e r d r a c h t k a n g e s c h i e d zijn door koop of door een e r f e n i s . Mogelijk ee n e r f e n i s omdat men d e z e J a n C o p p e n s z ( = J a c o b s z ) v a n d e n G r a f t h e t l a a t s t z i e t o p t r e d e n i n 1 5 8 2 . De f a m i l i e r e l a t i e i s b e h a l v e door h e t p a tro n im ic u m v e r d e r aannemelijk omdat zij a l l e n e v e n oud zijn (zij w o r d e n a l l e n n i e u w v e r m e l d i n h e t k o p t i e n d e n b o e k i n de t i j d s p a n n e van 1 5 8 2 - 1 5 9 0 ) én omdat zij a l l e n d e z e l f d e s o c i a l e s t a ­ tu s hebben. De t w e e z o o n s van Crijn J a n s z , w a a r u i t h e t g e s l a c h t K r ij n e n , zijn r e s p . S c h e p e n , en b u u r m e e s t e r , p a c h t e r v a n d e i m p o r t op b i e r e n , f r a n s e wijnen, a z i j n e n , b r a n ­ dewijnen en g e d i s t e l l e e r d . Mees J a n s z was i n 1 5 9 2 b u r g e m e e s t e r ( b u u r m e e s t e r ) . J a n J a n s z was s c h o u t v a n a f 1 5 8 5 t o t 1 6 ^ 5 , a l t h a n s wij v i n d e n hem a l s z o d a n i g v e r m e l d . TVE 5 - 7 1

Zij waren des alleszins in die zin aequivalen met de in 1589-1591 naar Naarden verhuizende Jacob Jansz van den Graft - de Gooyer - die zelf kiesgerechtigd burger van Naarden was en wiens zoon Jacob Jacobsz Ruysdael schepen was van Naarden in 1620, 23, 25, 26 , 31, ^6. De familierelatie wordt uiteraard nog aanvaardbaar­ der als men bedenkt, dat er maar een beperkt aantal families, huizen in Blaricum waren. In 1787 waren er zo bijvoorbeeld maar 108 huizen, een aantal dat beduidend meer is dan in 1^9^ en in 151^- (nl. AO) en zelfs in 1^77In de "Informacie upt stuck der verpondinghe" van 1^9^ lezen wij voor Blaricum: "Als nu hebben die van Blarichem ^5 haartsteden ende bij tijden van Hertoge Karei" (overl.1^77) "hadden ... die van Blarichem 65 haartsteden". En "Seggen voort, dat zij tot deze armoede gecomen zijn mits dat zij leggen upten frontieren van den lande, dickwil ende menickwerven heb­ ben moeten verdynghen ende brandschattinghe geven nyettegenstaende alle geloften dat zij vrij zitten zouden up heur verding" ... "ende mitsdatter 3 off k van den alderrycxten buyten heuren dorpe gevaren zyn metter woone in andere steden en plecken". Dus een situatie analoog aan 1585 toen Jacob Jansz van der Graft, de Gooyer, Ruysdael besloten zal hebben naar Naarden te vertrekken. Men hoort wel eens de opmerking dat het Gooi weinig "geschiedenis" heeft. Het voorengaande bewees dat dit allerminst het geval is. Wanneer men het kohier van de 100ste penning van Blaricum dd 29 januari 1570 (Staten van Holland voor 1572 , nr. 15^3 ) opslaat, ervaart men wel iets over de aard van de huizen. Er staat: "Die huyzen zijn zeer oncostele en cleyne ryethuusen die all by de propryetarissen bewoont worden, ende te huyr luttel off nyet en gelden". Als huizenvermelding vinden we: nr.21 "Hermen Coppen een half huys, de huur 16 sch. de honderste penning 1 sch, TVE 5-72

noch 5 scepelen boulant, de huur 9 sch 3 pen, de honderste pe l-£ sch, zes pe" nr 30 "Jan Coppe Hermansz zijn huys 32 sch de huer, de cnderdste pen 2 sch" Dit betreft de vader van Jacob Jansz van der Graft, nr ^8 "Jacob Coppe Hermansz zijn huys" nr 72 "Jannitgen Gerrit beniks weduwe haer huys en de hoff 16 gl, facit de honderdste pe een gl." Dit zal dus "de Graft" zijn. Het bedrag voor de hon­ derdste penning is dan ook navenant hoog. Bij de kohieren van de 10de penning van Blaricum dd 29 juli 1562 worden landerijen genoemd van Gerrit benninck. Ook bezitten"Eeffgen en Maritgen benicksdichters te Amsterdam" grasland, welkde door ver­ schillende personen gebruikt worden. De schout Jan Jacobsz wordt vrijgesteld van de be­ taling, er staat: "Jam Jacobsz onssen schout, heeft van schoutambacht in pacht voor 17 gulden, vrijge­ steld, dus niet getaxeerd". Men kan zich afvragen waarom hij vrijgesteld was. Voorlopig is het nog een vraag. Ongetwijfeld zal in de toekomst nog veel in de ar­ chieven gevonden worden. Dit onderzoek verschafte inzicht in toch niet zo af en toe "vreemde zeden en gebruiken", waarbij de archeologie, genealogie, economie, sociologie en zelfs de geneeskunde doorlopend een rol speelden. Boeiend werk. Ir. P.M.Vrijlandt - Hilversum

TVE 5-73

BIJLAGE A Omschrijving van Ruysdael 26/3 1630 (Not.v.Syp,Leiden) verkoop door Jr. Taets van Amerongen van "Thuys te Ruisdael met zijnen er­ ven graften, chingels, landen boomgaerden thuynen poolings ende plantage daeraan behoorende mits gaeders het bouhuys met zijnen tcebehoren ende boulanden daer aen mede behoorende, noch een campgen veenlants alles gelegen in de Naerder ende Huyser Ban, vorder een partye veenlants streckende van de voorz huysinge van Ruysdael tot Emenes toe, alle vvelcke goederen Jegenwoordig in huyre gebruyct werden bij Johannes Clocq en Pieter Willemsz munnick . . . . voor een somme van ses duysent guldens te XL groote en bovendien tot een vereeringe voor des vercoopers huysvrouw ende kinderen noch een somme van tweeduysent gelijcke guldens .... " Idem. 3/6 1631 (Leenregister St.Paulusabdij nr 5059 fo 180 ) "Den Weledelen Adriaen Taets van Amerongen, ende verclaerende dat hij aan Johan Stachouwer vercoft hadde het huis te Ruysdael met zijne erven, graf ten, cingelen, landen, boomgaerden, Juinen, bepotingen ende plantagie daaraan behorende mitsgaders het bouwhuis met zijn toebehoren ende boulanden daaraan mede behorende met nog een kamp weilands alles ge­ legen is in de Naarder em Huizer ban, mitsgaders een partije veenlants strekkende van het vorsz huis van Ruysdael tot Eemenes toe .... " 7/6 1695 (Rechtelijk Archief Naarden R.A.Haarlem) De erfgenamen van Mr. Gerard Storm aan "Ariaen Tymensz Blom wonende tot Emenes seeckere huys erve en boerewoning genaemt Ruysendael staende en gelegen opt scheyt van de drie dorpen, als Emenes, Huysen en Blaricum naest de gemeente van Goylandt ten noortwesten, ende landen vant Stigt en Utreght".... "Cooppeninge ter somme van negenthien hondert gl" Idem erfgenamen Storm aan A.T.Blom (notarieel 6/6 1695 Gem.Arch.Gouda) "te compareren voor de respeeTVE 5-7^

tieve gerechten van Naerden Huyssen ende Blaricum, gelegen onder de provincie van Hollant ende noch voor den gerechte van Emenes, gelegen in de pro­ vincie van Utrecht ende aldaer aen ende ten trans­ port ende opdracht van soodanigen portie als haer competerende is in het huys ofte slot genaemd Ruysdael met sijn onderhorige landen, groot omtrent twetig mergen soo wey, hoy, als bouwlant .... " "ende behoorlijcke qeytinge daervan te doen, het vsz. huys, slot onderhorige landen ende timmeragien daaraen behorende" BIJLAGE B Geslacht Benning (wapen blauw kruis op goud) I

Gerrit Benningh, geb.+ 1^+60 (znvan Jan, schepen van Amsterdam in 1^73 en N.Jacobsdr), raad van Amsterdam, overl.l50* i2 f, tr .(huw. voorw. ) 26 3 juli 1^91 Katrijn Ruysch, dr.van Dirck Heymansz Ruysch (1^83 burgem.v.Amsterdam, timmerde Ruyschensteyn in 1^66 in Amsterdam,overl.1509) en van Trijn Hendrick Auwelen (dr.v .d .burgem. ) Volgens de vroeg l8de eeuwse genealogie (C 26, gem.arch.Amsterdam) zou de genealogie van Dirck Heymansz Ruysch in mansstam op te voeren zijn tot Dirck Francken, in 1333 schepen van Am.dam. Hieruit: 1. Cornelis Benning, schepen 1518, burgem.153^ van A-dam tr Aefge franckendr de Wael. Uit dit huwelijk Christina Benning tr. Jan van der Burcht. 2. Jacob Benning, raad 1511 en schepen 1526 van A*dam, tr Maria Jacobsdr Verheyen uit !s Gravenhage -van Amersfoort, overl.A dam 1573* Uit dit huwelijk Gerrit Benning tr Lysbeth fransdr van Amersfoort. 3. Jan Benningh, volgt II

II Jan Benningh, ridder van Jerusalem (uitgeschil­ derd op een schilderij in het aartsbisschoppelijk museum te Utrecht, inv.nr 10*f, voorstellende o. . de krypte van Bethlehem) schepen van A ‘dam 15313^ >

TVE 5-75

vermeld te Blaricum als eigenaar van het enige gro­ te huis op 16 aug.15^3, overl.1557, tr Griet Stansdr, overl.voor aug.1579, dr van Stans Claesz Storm en Katrijn of truy Gerritsdr van Alkmaar. Hieruit: 1. Gerrit Benning, raad van Utrecht 1562, 1563-67 i erfgrondheer van den Graft, overl.oud jaar. In Buchell-Booth (Inv.nr 378 GemArch.Utrecht) wordt hij ook in 1562 Gerrit Goyertsz genoemd, nl.in functie van Raad. Van Buchell kon dit niet ver­ klaren. Hij tr 153^ Jannétje Lam Jacobsdr, ver­ meld in 1570 in Blaricum "met huys ende hoff (100ste penning, inv nr 15^3? als Jannetje Ger­ rit Benning weduwe). Zij hertr 1578 Gerrit Fran­ sen Bogaart. zij overl I 60A. Uit dit huwelijk 7 kinderen o.a. a Jan Benningh, tr Heyltje van Rheenen. Uit dit huwelijk Geertruyd Benning tr Jacob Storm, van Brouwershaven. b Gerrit Benning, "ob Celebes" £ Emmigjen d_ Sophie Benning, tr Claes Ment. Uit dit huwelijk Eva Ment tr Amsterdam 1625 Jan Pietersz Coen, gouverneur-generaal van N.O.I. £ Margriet Benning geb.1565, tweemaal uitgeschil­ derd (o.a.l6l2) fotos in het Iconografisch Bu­ reau in den Haag, overl.16^+1, tr 19 april 1589 Pieter Dircksz Hasselaar o,a. schepen van Am­ sterdam. 2. Claes Benning te Amsterdam, tr Annetie Willemsdr. Delft. 3. Stans Benning, "in*t jaar 1566 bekend voor yverige gereformeerde. Hij wordt ook beticht aan het Beelstormen deel gehad te hebben." tr Lysbeth Gerrisdr Stachouwer uit Deventer. Hun kleinzoon was Stans Benningh Texel, baljuw van Loosdrecht. Lysbet Benning, tr Wigbout de Waal 5 . Bregge Benning, tr Pieter Rodingh, 1578 theaurier van Amsterdam. 6. Maria Benning, vermeld te Blaricum 1561,1557 (10de penning). TVE 5-76

7- G r i e t j e B e n n i n g , t r J a c o b S t a c h o u w e r W i l l e m s z , g e b . D e v e n t e r , z e e p z i e d e r t e A m s te rd a m , zn va n Willem E l b e r t s z S ta c h o u w e r. De b o v e n g e n o e m d e f i l i a t i e i s a a n de ha n d v a n v e r ­ s c h i l l e n d e g e n e a l o g i e o n , o a E l i a s o p g e m a a k t . Zij i s op v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n , i n d i e n d i t n o d i g b l e e k , k r i t i s c h b e k e k e n . Zij d i e n t a l l e e n a i s r i c h t l i j n , w i l g e e n v o l l e d i g h e i d p r e t e n d e r e n , en z a l d u s v o o r v e r b e t e r i n g e n v a t b a a r zijn. BIJLAGE C G e s l a c h t v a n d en G r a f t - de G oy er - R u y s d a e l ( v a n ) I Coppe H e r m e n s z , v e r m e l d 1 5 2 2 - 1 5 8 2 H i e r u i t ( k o p t i e n d e n a r c h i e f 1553» f o 35- " J a n Copp e n v an de G r a f t o v e r g e n o m e n bij Coppen H er m en s z zijn v a d e r " 5 1 0 0 s t e p e n n i n g , 29 j a n u a r i 1 5 7 0 , n r 15^3, " J a n Coppen H er m en s z zijn h u y s 32 s c h de h u e r -----" ): I I J a n Coppen v an d en G r a f t , m o ge lij k i d e n t i e k met J a n J a c o b s z s c h o u t va n B l a r i c u m ( t e k e n t 29 j u l i 156 2 1 0 d e p e n n i n g n r 1 2 3 0 : " J a n J a c o b s z s c h o u t " ) H ieru it: 1 . J a c o b J a n s z v a n de n G r a f t , v o l g t I I I en w a a r s c h i j n l i j k ( 2 - 6 ): 2. F o lcken J a n s z . vermeld (k o p tie n d e n a r c h i e f ) I5 8 5 -I6 A 9 . 3- Crijn J a n s z , s t a m v a d e r va n h e t e r f g o o i e r s g e s l a c h t K ri jn e n , v e r m e l d I 5 8 9 - I 6 A5 Zijn z o o n s w a r e n : a J a n C r ij n en , s c h e p e n v an E l a r i c u m 1 6 5 1 , 5 3 . 6 0 v e r m e l d I 62 A - I 65 O b A n t h o n i u s Crijnen ( Q u i r i j n e n ) b u u r m e e s t e r van B l a r i c u m 1 6 5 ^ , 6 1 , 6 2 , p a c h t e r v an dc i m p o s t va n b i e r e n , f r a n s e wijnen, a z i j n e n , b r a n d e ­ wijnen en g e d i s t e l l e e r d o v e r L a r e n en B l a r i ­ cum t o t 9 a u g u s t u s 16 5 ^ , v e r m e l d I 6 26 - I 6 6 5 . A. Harmen J a n s z , v e r m e l d I 5 8 9 - I 606 5 . Mees J a n s z , 15 92 b u r g e m e e s t e r v an B l a r i c u m , v e r m e l d I 58 I - I 6 AO. 6 . J a n J a n s z , s c h o u t van B l a r i c u m 1 5 8 5 - 16^5 TVE 5 ^ 7 7

J a c o b , F o l c k e n , C r i j n , B ar m en , M ee s , J a n zijn a l l e n o n g ev ee r even oud, b e h o re n t o t d e z e l f d e g e n e r a t i e d u s . Zij komen r e s p e c t i e v e l i j k a c h t e r ­ e e n v o lg e n s nieuw i n h e t k o p tie n d e n b o e k 1582,

1585, 1589, 1589, 1589, 1585 III

J a c o b J a n s z v an d en G r a f t , a n d e r s g e z e g d de G o y e r , v e r m e l d t e B l a r i c u m v a n a f 1 5 8 2 . I n 15 89 ( k o p t . a r c h , f o 5 5 ) komt de v e r m e l d i n g v o o r J a c o b J a n s z v a n G r a f t i n de p l a e t s va n J a n Copp e n s v an G r a f t 7 s p t 8 cop noch overgenomen van P e t e r C la e s z 3 cop v an P e t e r C l a e s z 1 cop f a c i t 9 s p t 3 co p " en me t a n d e r e i n k t " a f f g e s e t op F o l k e n J a n s z 9 cop op Crijn J a n s z l spt op Harmen J a n s z 8 cop op Mees J a n s z 2 spt op J a n J a n s z , s c h o u t 6 cop op M i c h e l G h y s b e r t s z 8 cop facit 2 s p t 5 cop" Deze v e r m e l d i n g ko mt oo k i n 1 5 9 0 v o o r De n o t i t i e , d a t Crijn J a n s z o v e r g e n o m e n h e e f t , kom t n o g l a n g d a a r n a r e g e l m a t i g v o o r , oo k n a h e t o v e r l i j d e n van J a c o b J a n s z van d e n G r a f t , z le fs to t 1640. J a c o b J a n s z ( v a n d en G r a f t ) de G o y e r , o n d e r t e k e n d me t J a c o b d e G oy er op 3 m a a r t 1 5 9 1 ( R e c h t . A r c h i e f N a a r d e n 3 0 6 3 f o 8 4 ) . I n de a k t i e h e e t hij J a c o b J a n s z de G o y e r . Hij k o c h t op 3 m a a r t 1 5 9 1 ee n h u i s t e N a a r d e n ( R e c h t . A r c h . N a a r d e n 306 3 f o 8 4 ) . Hij w o r d t a l d a a r v e r m e l d a l s J a c o b J a n J a c o b s z én a l s J a c o b J a n s z v an B l a r i c u m ( R e c h t . A r c h . N a a r d e n 3 0 6 4 f o 6 9 , dd 5 f e b r u a r i 1595). Op 1 6 m a a r t 158 6 ( R e c h t . A r c h . N a a r d e n 3 0 6 3 f o 2 9 ) w o r d t hij bij de k o o p v a n e e n kamp l a n d s v e r m e l d a l s Jacob J a n s z . Het " Ja c o b " i s ongeveer gelijk g e s c h r e ­ ve n a l s h e t " J a c o b " v a n J a c o b de G o y e r . Hij was k i e s g e r e c h t i g d e v an N a a r d e n , o v e r l l 6 l 6 H ieru it: TVE 5 - 7 8

1 . J a c o b J a c o b s z R u y s d a e l , s c h e p e n v an N a a r d e n , 1 6 2 0 , 2 3 , 2 5 , 2 6 , 3 1 , ^ + 6 t r ( h u w . v o o r w . 2 0 m a a r t 1626 N aarden, r e c h t .A rch.N aarden 3660) A gnies J a n s d r d r van J a n J o c h e m s z . 2 . P i e t e r de G o y e r , v e r h u i s d e n a a r A l k m a a r . 3 . I s a c k R u y s d a e l , ebb e n h o u t e r . l j j s t e n m a k e r , k u n s t ­ k o p e r , woonde t e H a a r l e m , g eb 1 5 9 9 N a a r d e n , o v e r l H aarlem 1677 H ieru it: Dr. Jacob I s a a c s z (van) R u y s d a e l, v o o rnaam ste N e d e r l a n d s c h e l a n d s c h a p s c h i l d e r u i t de 1 7 d e eeuw, was i n K l e e f en i n B e n t h e i m , g e b . H a a r l e m 1 6 2 8 / 2 9 , o v e r l a l d a a r ±682 A. Sal o m o n ( v a n ) R u y s d a e l , g e b . N a a r d e n k o r t n a l 6 0 0 , s c h i l d e r , o v e r l H a a r l e m I 6 7O . De v a d e r van I Coppe H er m en s z k a n g e w e e s t zijn Herme J a c o b s z , v e r m e l d t e B l a r i c u m 1 5 0 2 -1 5 3 8 i n h e t k o p t i e n d e n a r c h i e f . Deze was anno 1 5 1 ^+ 33 j a a r oud ( v o l g e n s de " i n f o r m a c i e u p t s t u c k d e r v e r p o n d i n g h e " ) en b u r g e m e e s t e r v an B l a r i c u m . V o o r a l s n o g z a l h e t t e v e r v o e r e n hem t e i d e n t i f i c e r e n me t H ey man J a c o b s , op 6 m a a r t 1510 b a l j u w v an G o o i l a n d ( e n h e t M u i d e r s l o t ) . Deze Heyman J a c o b s z k a n dan w e e r i d e n t i e k zijn m e t H . J . v a n O u d e r a m s t e l , i n 1 5 1 7 s c h e p e n , 1 5 2 5 r a a d , 1 5 2 8 b u r g e m e e s t e r van A m s t e r ­ dam w e l k e me t E n g e l t j e Oord en t r o u w d e . BIJLAGE D G e s l a c h t Stachouw er I W i ll e m E l b e r s z S t a c h o u w e r H ieru it: I I J a c o b W i l l e m s z S t a c h o u w e r , geb D e v e n t e r , z e e p ­ z i e d e r t e A m s te r d a m , o v e r l 1 5 8 6 / 8 7 , t r G r i e t j e B e n n i n g h J a n d r , d r van J a n B e n n i n g h , r i d d e r va n J e r u z a l e m e n z , en G r i e t S t e a n s d r . H ieru it: I I I W i l l e m S t a c h o u w e r , geb 1 5 6 8 , v e r m e l d t e B l a r i cum l 6 0 0 , z e e p z i e d e r t e A m s te r d a m , b e g r a v e n 3 j u l i I 6 l 2 , t r T r u y t j e v an E i s e n ( d e J o n g e ) H ieru it: 1 . J o h a n S t a c h o u w e r , v o l g t IV TVE 5 - 7 9

2. Margriete Stachouwer, tr Jan Gerritsz Capit. Hieruit o.a. Mr.Gerard Capit. IV Johan Stachouwer, wonende te Amsterdam, koopman, heemraad van Amstelveen, opperste participant van de W.I.Compagnie, heer van Rosbergen, St . Anne, Iselietten (tegenwoordig Staat van Fries­ land, deel anno 1787), sinds 1638 heer van Schiermonnikoog, wordt in 1630, op 3 juni I 63I bezitter van het slot Ruysdael. Hij bezit op 13 juni 1620 (A.R.A..Rekenkamer der Domeinen nr 167 fo 62,63) zekere huysinge, landen en boom­ gaard omtrent het dorp Blaricum, deel geerfd van zijn vader, deels gekocht. Hij wil zijm bezit ver­ beteren. Hij pacht een "party onland, heyde ende sants (3 morgen, 530 roeden)". Hij en zijn opvol­ gers moeten een weg hierdoor, breef vijf roeden, onderhouden. Hij tr 1. Sybrechie (Wybrech) Appel­ man (Weeskamer A'dam, L *+15, dd 2 november l6*+7) dr van Dr.Sybrand en (tr 1 October 1595) Trijntgen Coppit (Trijntgen Coppit is een dochter van Jacob Pietersz Coppit (monsieur Capit), raad van Amsterdam 1591-1629, schepen 1591, kerk­ meester, korenkeper). Hij tr 2 mei l6*+6 Catharina van Hoorn, geb Maas­ tricht l6l9* Uit het eerste huwelijk: 1. Catharina Stachouwer, geb.1631 2. Geertruyt Stachouwer, geb 163*+ 3 . Sybranda Stachouwer, geb 1638 Deze drie dochters zullen oa. erven (weeskamer anno l6*+7) een hofstede in Blaricum, 10 rijnlandse morgen, morgen land aan deze hofstede an­ nex, bij oxtrooien in l62*+/25 van de graaflijkheid verleend "met soodanich recht en gerechtichheyt van rijsberge ende wolfsberge als voordesen inde jaere l*+88 bij den keyser Maximiliaan aen Dirck Ruysch Heymansz ende sijn nacomelingen sijn ver­ gunt ende gegeven". Op 23 november 1682 worden de 5 morgen land waar weleer de hofstede van Jan Stachouwer op gestaan heeft (Recht.Arch.Blaricum 32*+ fo 73) door de TVE 5-80

ad administrateur van Catharina Stachouwer aan Gerrit Duurkant en Lambert Elbertsz verkocht (zie ook Weeskamer A ;dam 28 October 1682). BIJLAGE E Geslacht Taets van Amerongen VI (adelboek 1952) Jacob Taets van Amerongen, schepen var. Utrecht, hoogheemraad Lekdijk Bovendam 1587-88 , overl Blaricum, h.Ruysdael 30 aoril 1619, tr 2de voor I 58A Christina Bloys van Treslong overl Utrecht 21 november 1620, bezat de helft van de tienden op Eemnesbuitendijks, dr van Adriaen en Eva van der Beets. VII Adriaan Taets van Amerongen, geb 158^, woont Blaricum l6lA, overl Rijnsburg 7 maart 1639» tr Leiden 16 september l6lA Margaretha van Oy (en), dr van Reynout en Anna Bloys van Tres long. Hij verkoopt Ruysdael 1630-31, voor 3 juni 1631 (Leenregister St.Paulus abdij te Utrecht nr 505-9 fo 3 80 aan Johan Stachouwer. Hij is vele malen geld schuldig en wel oa. aan Damaan Jacobsz, buurmeester tot Eemnes, 2160 gulden (St Paulus abdij nr 505-10 fo ^0 dd 8 aug.1635)5 de in Utrecht wonende schilder Gerard van Hont horst 7000 gulden (St.Paulus abdij 505-10 fo *+9v dd 2 aug.1636)5 Damaan Jacobsz, idem, 700 gulden op 19 febr. 1633 (St.Paulusabdij 505-10 fo 13). Ook op febr 1637 leent hij 2500 gulden (st Paulus 505»10 fo 55» verder ziet men hem ook lenen op de folio's 71v , 75 , 78v. Het lenen geschiedde met als onderpand de tienden van Eemnes buitendijks. Uit zijn hewelijk. VIII Jacob Taets van Amerongen, geb.1620, raad van Utrecht 1672, schepen 1675-8A, overl Utrecht 12 juni 1686 tr 2de 1661 Lucia Ruysch geb. Utrecht k aug.1627» dr van Frederick, heer van den Eng, en Maria van der Muelen. TVE 5-81

BIJLAGE F G e s l a c h t Storm Mr. G e r r i t ( G e r a r d ) S t o r m , g eb 1 5 9 2 / 9 3 , o t r ( v a n ' s G r a v e n h a g e ) A m ste rd am 4 d e c e m b e r 1 6 3 9 , t r O u d e r ­ k e r k 19 d e c e m b e r 1 6 3 9 , a d v o c a a t - f i s c a a l v an de Ad­ m i r a l i t e i t va n A m s te r d a m , A g n i e s ( d e ) H a r d e n , geb l 6 0 7 / 0 8 , va n B e r c h e m . H ieru it: 1 . Mr. H e n d r i k S t o r m , ged Ams ter dam 19 a p r i l 16^+0, s tu d e n t te L eiden 7 septem ber 1 6 5 7 , ad v o caat te G o ud a, 1 6 7 ^ , t r M a r g a r e t a B o n s e r , h a a r oom was J a c o b B o n s e r , b u r g e m e e s t e r v a n Go uda. 2 . G e r r i t S t o r m , ged A ms ter dam 30 j u n i 16A-1, s t u ­ d e n t t e L e i d e n 7 s e p t e m b e r 1 6 5 7 , k a p i t e i n v an een compagnie v o e t k n e c h t e n van de S t a t e n Gene­ r a a l , o v e r l ( l 6 ) n o v em b er 1 6 7 8 , t r 20 s e p t e m b e r 1 6 7 0 C a t h a r i n a v an d e r G r a a f , g eb Gouda 10 j a ­ n u a r i 1 6 ^ 9 , o v e r l ( 2 6 ) f e b r u a r i 1 6 7 6 , d r v an Mr. N i c o l a a s en E m i l i a de L a n g e . H ieru it: E m i l i a S t o r m , g e b . 13 a u g u s t u s 1 6 7 3 , t r 1 s t e Gouda 2 j u n i 1 6 9 3 M r . R e y e r v an d e r B u r c h , v r o e d ­ s c h a p v a n Gouda 1 6 9 1 , 1 6 9 5 , 1 7 0 1 , t r 2 de 22 O c ­ t o b e r 1 70 2 Mr G e r a r d S t o r m , t r 3 de 15 j u l i 1 7 1 ^ Mr G e r a r d v a n Br an d ij k 3 . J o h a n n e s S t o r m , ged A ms ter dam 29 n o v e m b e r 1 6 ^ 3 k. Anna M a r y a , ged A ms ter dam 10 s e p t e m b e r 1 6 ^ 5 , o v e r l v o o r 20 j a n u a r i I 6 7 I 5 . M a r g a r i t a S t o r m , g ed Ams ter dam 28 n o v e m b e r 1 6 ^ 9 6 . J o h a n n a S t o r m , ged Ams terd am 28 n o v e m b e r 1 6 ^ 9 ( t w e e l i n g m e t 5 M a r g a r i t a ) , kwam m e t a t t e s t a t i e u i t A m s te r d a m , t e Gouda a l s l i d m a a t i n g e s c h r e v a n op k O c t o b e r 1 6 7 1 , o v e r l v o o r 7 j u n i 1 6 9 5 , t r Gouda 12 m a a r t 168 2 Mr S a m u e l Everwijn, v r o e d ­ s c h a p va n Gouda 1 6 92 H e t v o o r g e s l a c h t v a n Mr G e r r i t ( G e r a r d ) S t o r m , geb 1 5 9 2 / 9 3 h ad ( n o t . a r c h .G oud a 2^+8, dd 20 j a n . 1 6 7 1 , 6 2 4 v ) b e z i t t i n g e n i n B r a b a n t n l . " B o s c h e n en l a n d e ­ r i j e n s o o t o t B o n h e y d e n a l s S c h r i c k en e l d e r i n b r a b a n t g e l e g e n " . Dus i n de b u u r t v an M e c h e l e n . TVE 5 - 8 2

De vader van Mr Gerrit zal geweest zijn (Mr) Hen­ drik Storm, in 159^ eveneens advocaat-fiscaal bij de Admiraliteit te Amsterdam, tr Johanna Wagewijns gezegd Zegers. Hieruit: 1. Anne, Amsterdam 9 januari 1596 g e d . 2. Hijndrick, Amsterdam 12 november 1610 ged. 3- Margarethe Storm, geb l600, begr Amsterdam 6 februari 1630, tr k januari 1622 Hendrik Oetgens, secretaris van Amsterdam Verder komt in Amsterdam nog voor: Jacob Storm, koopman te Veneti'e, (o)tr Amsterdam 9 juli 1620 Geertruy Benningh. Hieruit: Magdalena Juliana Storm, geb Veneti’ e 1626, tr A m ­ sterdam 10 April Jeronimus de Haze, vermogend koopman op Spanje, bevelhebber der V.O.I.C. enz wedr van Clara van Schoonhoven. De verkeersmoeilijkheden op de Muiderstraatweg en de bestorming van de Muidertol _

_

_______________ ____________________________ ____________ j

Nu de jarenlange werkzaamheden aan de Muiderstr. weg tussen Amsterdam en het Gooi hun bekroning hebben gevonden met de ingebruikneming van de nieuwe brug over het Ams ter dam -Rijnkanaal bij Muiden, is het toch wel eens interessant terug te blikken naar de twintiger jaren, toen er door actiegroepen een harde strijd geleverd moest worden om de auto­ riteiten tot het inzicht te brengen, dat de situ® atie op de smalle Muiderstraatweg onhoudbaar was geworden. Velen zullen zich nog wel de wijd en zijd beruchte Muiderstraatweg van weleer herinneren waar men door Naarden en Muiden hotsend en botsend over de kinderhoofdjes voorthobbelde. De weg werd aan één zijde begrensd door de Muidertrekvaart met in de andere berm de rails van de Gooische Stoomtram. Door de opkomst van de auto in de twintiger jaren en het daarmee samenhangende toenemend autoverkeer, ontstonden er op de straatweg bij de stadjes op stoppingen met kilometers lange files, en ook het

TVE 5-83

aantal ongevallen nam onrustbarend toe. Een aantal forensen uit het Gooi zon op plannen om hierin verandering te brengen. Hiertoe behoorde ook Clinge Doorenbos, de bekende dichter-zanger, die tevens redacteur was by het dagbld De Telegraaf. Deze reed dagelijks met zijn open auto van huize "De Clinge", gelegen aan de Amersfoortsestraatweg ter hoogte van De Gooische Boer naar de redactie van die krant aan de Amsterdamse Nieuwe Zijds Voor­ burgwal. Door deze dagelijkse rit kwam hij vaker in de op­ stoppingen terecht en dit ergerde hem dermate dat er sindsdien veel commentaren in de krant versche­ nen om de autoriteiten op de Muiderstraaweg-ellende te wijzen. Niet minder dan 23 obstakels bevonden zich op de weg naar het Gooi, o.a. in de vorm van 1** beweeg­ bare bruggen die vaak voor het scheepvaartverkeer werden geopend. Verder nog 'n tol, smalle stads­ poorten, een spoorwegovergang en kronkelige straat­ jes in de bebouwde kommen waar het doorgaande ver­ keer zich doorheen moest persen. Vooral te Huiden was de situatie precair: daar moest men over een afstand van slechts 300 meter een drietal bruggen passeren met een dekbreedte van amper 2,5^ Daar moest zich dan ook nog de Gooische Stoomtram doorwringen, die luid bellend en fluitend op drukke dagen met een zeer lange trein van wel negen rij­ tuigen vol met dagjesmensen zich naar Muiderberg spoedde. Overigens bestond er al kritiek op de "Gooische Moordenaar" in het jaar 1882. Het toenmalige Twee­ de Kamerlid Corver Hooft ergerde zich aan de tram­ rails die in en naast de wegen werden gelegd en die een gevaar vormden voor het rijtuigverkeer. Als voorbeeld noemde hij de situatie cp de fóuiderstraatweg tussen Diemerbrug en Naarden* "De rails zijn daar alzoo gelegd, dat ik dien weg zonder nood­ zakelijkheid niet berijd. Ik had dit jaar eens naar Muiderberg willen gaan, maar ik heb het gelaten, omdat ik geen lust had om met paard en rijtuig in de Muidervaart te geraken. Het is en blijft er ge-

TVE 5-8**

vaar lijk rijden ." Dat de vrees van de Heer Corver Hooft niet onge­ grond was, is wel gebleken want menige quipage kwam in de trekvaart terecht. Zo overkwam het ook een begrafenisstoet, die op weg was naar de begraaf­ plaats te Muiderberg. De schichtig geworden vier­ voeters raakten in de stoomwolken die de tramlckomotief uitbraakten, zo zeer de kluts kwijt, dat lijk­ wagen en volgkoets pardoes in het water terecht kwamen. Ternauwernood konden de inzittenden, zij het met een nat pak worden gered. Vooral bij dampig weer was het ook voor automobi­ listen levensgevaarlijk om de in een stoomwolk ge­ hulde tram te passeren. De stoom hing zo laag over de straatweg, dat men onmogelijk tegenliggers kon waarnemen. Wie haast had en er toch doorheen reed, riskeerde zijn leven door frontaal op tegemoetkomend verkeer te botsen, wat helaas mensenlevens heeft gekost. Ook ontspoorde de tram nog al eens, waardoor er grote vertragingen op de weg ontstonden. Zo vloog hij buiten de Naarderbarriêre uit de bocht en kwam de loc. dwars over de weg te staan. In Muiden ram­ de de tram de bus van de Gooi-Express, die daarop in een smederij terecht kwam. In 1919 botsten bij de kruitfabriek twee stoomtrams frontaal op elkaar. Een der machinisten had vergeten bij de Merwedebrug op de tegemoet komende tram te wachten. En dan niet te vergeten de ramp bij Laren op 7 augustus 1927, waarbij twee trams zo frontaal met elkaar in botsing kwamen, dat er een grote ravage ontstond. De brok­ stukken zaten hecht in elkaar. Om de vier om het leven gekomen slachtoffers te bergen moest men één der locomotieven laten kantelen, die met een smak op de Naarderstraat terecht kwam, waardoor het ver­ keer werd gestremd. Dit duurde tot laat in de avond toen de machine met vereende krachten moest worden opgetakeld om in het rechte spoor te worden gezet. Door stenen op de rails te leggen gelukte het kwa­ jongens menigmaal de tram tot ontsporing te bren­ gen en er ging een gejoel op als dit lukte in de smalle Utrechtsepoort, zodat deze nauwe doorgang TVE 5-85

totaal werd geblokkeerd. De verkeersstroom door Muiden werd nogal eens ge stremd als de wielen van vigilantes of koetsen be­ klemd raakten in de spleet van de tramrails. Zo kon het gebeuren dat door wringen het wiel afbrak en dan was de ramp compleet. Gelukkig was daar de sme­ derij van M elis gevestigd die meteen de schade kon repareren. Het meest gehate obstakel was echter de Muidertol. Elke weggebruiker moest aan tolbaas Kauderer de vereiste penningen afdragen. De tol werd geheven op de smalle Vechtbrug, waarop slechts eenrichting verkeer mogelijk was. Daar niet iedereen gepast geld bij zich had en er vaak gewisseld moest worden, gaf dit allemaal veel oponthoud. Vroeger waren er tal­ rijke tollen geweest, doch in de twintiger jaren was er reeds een aantal opgeheven, doch de Muidertol wist zich hardnekkig te handhaven. Dat dit een doorn in het oog van de vele forensen was, laat zich denken, immers dagelijks moesten zij de brug met hun auto passeren, en smorgens en 's avonds moest er tolgeld worden betaald. Er werd flink gemcpperd en velen weigerden te betalen en Clinge Doorenbos, gesteund door talrijke automobilis­ ten beraamden plannen om tot opruiming van de tol te komen. Dit was niet eenvoudig, want de tol was eigendom van het Hoogheemraadschap van den Oostelijken Zeedijk. De opbrengst per jaar werd geschat op ongeveer ƒ 2k.000.~ zodat over een periode van 15 jaren circa ƒ 36O.OOO.- zou zijn ontvangen. In­ komsten waarvan het Hoogheemraadschap nimmer vrij­ willig afstand zou doen. Ondanks de titel "De verkeersmoeilijkheden te Muiden" was er inmiddels een brochure verschenen. Hierin werd een lans gebroken om de verkeerspuzzel op de Muiderstraatweg te verbeteren. Zo moest in Diemerbrug een rij huizen langs de Hartveldseweg worden afgebroken, en een rijwielpad aan­ gelegd langs de Weespertrekvaart, de smalle Vinkenbrug over de Vecht worden vervangen door een brede brug van betob, de spoorwegovergang door een via­ duct ongelijkvloers worden gemaakt. TVE 5-86

De oude draaibrug over het Merwedekanaal werd ver­ vangen door een hoge brug, er kwam een omleidingsweg rond Muiden met een nieuwe Vechtbrug, en vanaf de Hakkelaarsbrug bij Muiderberg een nieuwe weg met rijwielpad ten zuiden van de Naardervaart, via de Galgesteeg aansluitend op de Amersfoortsestraatweg. Uiteindelijk bleken alle protesten en ingezonden stukken in de kranten niet te vergeefs te zijn ge­ weest en werden door Rijkswaterstaat verbeteringen aangebracht. Zo werd te Diemerbrug een rij huizen afgebroken en een rijwielpad aangelegd. Over de Vecht bij Muiden werd een noodbrug geslagen, zodat het verkeer komende van Amsterdam zich nu niet meer door de smalle straten van het stadje behoef­ de te wringen. Wat nog wel het geval was voor het verkeer komende uit het Gooi. Ook de weg met fiets­ pad vanaf de Hakkelaarsbrug richting Galgesteeg kwam tot stand. Maar de actiegroep was nog niet tevreden, men zou niet rusten voordat het gehate obstakel van de Muidertol was verdwenen. Er kwamen steeds meer automobilisten die weigerden te betalen. Een an­ dere methode om stagnatie te veroorzaken was om een bankbiljet van honderd gulden aan te bieden, wat de tolbaas dan niet kon wisselen. Men moest de auto dan op de smalle brug laten staan en proberen die honderd gulden gewisseld te krijgen in de win­ kels langs de Herengracht. Ondertussen bleef de doorgang geblokkeerd en vormde zich in een mum van tijd een eindeloze file. Ook draaide men wel de benzinekraan dicht zodat de motor niet wilde star­ ten, en na veel vijven en zessen uiteindelijk van de brug moest worden geduwd. Het geclaxoneer en getoe­ ter van al die wachtende auto's sneed je door merg en been. Door al deze prikacties slaagde het actie­ comité erin zoveel moeilijkheden op de brug te ver­ oorzaken, dat de regering uiteindelijk genoodzaakt werd om in te grijpen en door afkoop van de tol­ rechten de Muidertol op te heffen. Overigens was het wegverkeer in Muiden nogal inge­ wikkeld. Niet alleen de gemeente en rijkswaterstaat moesten hun steentje bijdragen, maar zo lag de TVE 5-8?

Amsterdamsepoortbrug over de Burg.de Raadtsingel in gronden in beheer b\j de Domeinen, De Vechtbrug over de Grote Zeesluis op terrein in eigendom van het Hoogheemraadschap van den Zeedijk beoosten Hui­ den, terwijl het zuidoostelijk gedeelte van de Naarderstraat was gelegen op gronden van het Departe­ ment van Defensie, nl. de barriere van dc Naarderpoortbrug, de smalste brug met een dekbreedte van 2,5^ m. Toen het steeds roeriger begon te worden en de voorvechter Floris Vos dreigde do tol te zullen rammen met een zware vrachtauto, liet het polder­ bestuur een tweede stevige tolboom plaatsen van ijzer. uok werd de assistentie ingeroepen van de marechaussee. En zo werd het dan de 9e september 1928. In die roerige dagen dichtte Clinge Doorenbos, de vaste troubadour van De Telegraaf: Tollenaar van Huiden 't Muider tollenslot Is naar ik hoor verluiden Hopeloos kapot Steeds meer tollelingen zeggen: Tollevrind Tol kan mij niet dwingen 't Is een onecht kind. Hij is er helemaal niet Dus ik ben het zat Lekker ik betaal niet En - wie doet me wat ? Tollenaar van Huiden 'k Heb het goed gehoord Vrijheidsklokken luiden !t Tolnest is verstoord. Waarde tolophaler Schrijf mij dus ook in Als een wanbetaler Vol van vrijheidszin Snap j :ook deze vraag niet ? Tolrecht is - 't - er niet Heb je *t recht vandaag niet Dan ook gister niet En ook niet eergister TVE 5-88

En verleden jaar Dus nóóit tolrecht is-ter Ooit geweest niet waar ? Op die bewuste zondagmiddag in 1928 was het duide­ lijk dat er wat op til was. De machinist van de Gooische Stoomtram had het al tegen de stoker op de locomotief gezegd, want toen ze langs het huis van Clinge Doorenbos reden aan cfe Amersfoortsestraatweg had zich daar al een colonne auto’s opgesteld. Tegen vier uur zette de stoet zich onder leiding van Floris Vos in beweging in de richting Muiden. Onderweg sloten zich nog honderden automobilisten en wielrijders aan en toen Floris Vos als eerste bij de zware ijzeren tolboom aankwam, reikte de stoet van Muiden tot aan de Hakkelaarsbrug over een leng­ te van k km en telde men 700 auto’s. Heel Muiden was uitgelopen. Er kwam geen beweging meer in,want Vos weigerde tolgeld te betalen en tolbaas Kauderer gesteund door de marechaussee weigerde de tolboom te openen als er niet betaald werd. Inmiddels had burgemeester De Raadt zich naar de bedreigde tol gespoed en probeerde hij als voorzit­ ter van het Hoogheemraadschap met Floris Vos te ond erhand elen. Vos bleef echter als koppige erfgooier weigeren te betalen. De tolboom bleef dicht en Vos kon met zijn auto niet vóór of achteruit, de wagens stonden bum­ per aan bumper. Eet slot van het lied was, dat te­ gen hem proces verbaal werd opgemaakt en dat voor het eerst in de geschiedenis de Muidertolboom om­ hoog ging voor iemand, die zonder betaling passeerde. Een stem uit de menigte hief aan "In naam van de auto doe open de tol ... " maar de wagen van Floris Vos bleef stokstijf staan, ze weigerde te starten. Nog eens met de hand aanslingeren en proberen ... eindelijk onder een onbeschrijfelijk gejoel van de menigte passeerde de auto van de onverzettelijke erfgooier zonder betaling de Muidertol, verbaliseerd en wel. Zo verging het ook de tweede auto bestuurd door de Heer Goedhart. Ook deze weigerde te betalen, waarTVE 5-89

na proces verbaal volgde, doch na de sommatie ver­ toonde de wagen dezelfde kuren, hij vertikte het te starten en moest van de brug worden geduwd. Zo ver­ ging het nog vele automobilisten. Maar de opzet van de protestactie was geslaagd. Door de verschrikke­ lijke chaos, die hierdoor was ontstaan, stonden de kranten er vol van en kon de regering niet langer lijdelijk blijven toezien. Het was een evenement om nooit te vergeten daar bij de tolbrug en op de Herengracht en in de smalle Naarderstraat. Auto's bumper aan bumper met loeien­ de claxons en gierende sirene s, omstuwd door hon­ derden fietsers, die maar aanhoudend stonden te bel­ len, een serie autobussen en niet te vergeten twee stoomtrams, waarvan de machinisten de stoomfluit ijselijk deden snerpen. Maar hiermee was de kous nog lang niet af . Hoewel de discussie over het verdwijnen van de Muidertol eindelijk op gang was gekomen, had Floris Vos het idee om de tol te forceren niet opgegeven. Als het dan niet goedschiks kwam, dan maar kwaadschiks. Vier dagen later kwam hij terug met een zware met hout beladen vrachtauto om de beide tolbomen te rammen. De marechaussee die de brug bewaakte wist echter de eerste aanval af te slaan. Doch Floris Vos liet zich niet uit het veld slaan. Om drie uur stond hij weer voor de barricade en vroeg doorgela­ ten te worden zonder te betalen. Doordat iemand plotseling de slagboom omhoog gooide wist Vos in volle vaart de brug te passeren. Doch klokke vijf kwam de erf gooier Huiden weer binnen rijden. De tol­ baas had nu ook de zware ijzeren tolboom dichtge­ draaid en was op zijn quivive em Vos de pas af te snijden. Daar er echter een auto wilde passeren die wél de tolpenningen betaalde moest men noodgedwon­ gen de versperring opendraaien. Floris Vos bedacht zich geen moment, hij greep zijn kans en reed vlak achter deze wagen aan door de barrière. Aan de an­ dere kant smeet de tolb|asrechter zo schielijk de slagboom dicht, dat d e z e S e auto aan stukken werd gereden, waarbij de wagen zwaar werd beschadigd en de inzittenden letsel opliepen. TVE 5-90

En hoewel tegen Floras Vos proces verbaal werd op­ gemaakt wegens vernieling van de tolboom, het deerde hem niet. Het doel was bereikt} de Muidertol lag aan stukken i Men begrijpt wel dat al deze gebeurtenissen de nodi­ ge stagnaties veroorzaakten in het tramverkeer, de dienstregeling raakte geheel en al in de war. De directie van de Gooische Stoomtram richcte zich dan ook op 13 september 192.8 in een brief tot de burgemeester met het verzoek de tolgaarder te som­ meren om als er belemmeringen van de treinloop voordeden, deze onmiddellijk op te heffen, -^ierbij beriep de directie zich op art.11 van het tramwegreglement. Doordat de burgemeester tevens voorzitter van het Hoogheemraadschap was, kwam deze hiermee in een moeilijk parket. Hij zou als hoofd van de politie de door hemzelf aangestelde tolgaarder, die zijn or­ ders uitvoerde, moeten vermanen. Blijkbaar hadden de protesterende automobilisten zo zeer de smaak te pakken dat men enkele weken later voor de tweede maal met een stoet auto's naar Hui­ den trok, maar het sorteerde deze reis geen affect, daar iemand die blijkbaar zeer op zijn zondagsrust was gesteld de tol voor de hele santekraam betaal­ de en daardoor verschoond bleef van het oorverdo­ vend claxon-concert. Er kwam echter een oplossing. Bij een onderzoek van een advocaat van de KNAC was gebleken, dat het be­ sluit van Konnng Willem I uit 1826, waaraan het Hoogheemraadschap blijkens een bord bij de tol het recht van tolheffing ontleende (en wat uiteindelijk terugvoerde tot een privilege verleend op 1 mei 1^03) niet over tolheffing op de weg, maar over schutgelden handelde van vaartuigen, die door het Vechtwater de brug passeerden. Uiteindelijk leidde een en ander tot het besluit van de regering om de tol af te kopen met ingang van 17 november 1928 en wel voor een bedrag van ca. ƒ 120.000.Na het bekend worden van dit besluit zond Floris Vos aan zijn rivaal, de tolbaas Kauderer een grote

TVE 5-91

rouwkrans met op het lint Q 9 september - 17 november 192Ö en schreef Clinge Doorenbos de volgende dichtregels Op den negentienden September 9 dit zij hier met trots vermeld werd een stukje middeleeuwen prachtig aan de kaak gesteld. Het antieke privilege werd in snippertjes gescheurd Welke ouderwetse dwarsboom komt n u ’t eerste aan de beurt ? Op 5 december tijdens de intocht van St.Nicolaas werd het geschil tussen de rivalen, tolbaas Kauderer en Floris Vos definitief bijgelegd. Namens auto­ rijdend Nederland werd tolbaas Kauderer gehuldigd en sprak Clinge Doorenbos van waarme waardering en werd een miniatuur tolboom ten geschenke gegeven. Ook Floris Vos liet zich niet onbetuigd en staande op een autobus van de Gooi-Express hield hy een toespraak waarmee definitief een punt werd gezet achter een roerige episode uit de twintiger jaren, die na veel strijd uiteindelijk tot ieders tevreden­ heid tot een oplossing was gekomen, W

T _ TT.n

Bronnen: mondelinge mededelingen door Dhr Clinge Doorenbos brochure: De verkeersmoeilijkheden op de Muiderstraatweg, diverse verslagen uit De Telegraaf uit 1928, gemeentearchief Muiden (zie ook: Op de Rails, aug.19^8) -

TVE 5-92

o

-

A "h r*nn H P

--------------------------------- -------Redactie-secr.: J.V.M.Out, Raadhuislaan 87 Eemnes —

~

Redactie: Dr.A.C.J.de Vrankrijker, Drs .B.G.J. Elias , D r . A.J.Kölker, R.W.C.van Boetzelaar, F.Renou, Dr . W.R. Wijbrands Marcussen. Dagelijks bestuur v .d .Stichting "Tussen Vecht en Eem" Voorzitter: O.L.van der Aa, Amsterdam Secretaris: Mr. F.W.R.Nuboer, Van Beeverlaan 11 Laren, tel. 02153-15229 Minimum-bijdrage voor begunstigers ƒ 20.- per jaar (incl.periodiek) op postgiro 32750 van de Amro-bank te Hilversum, onder vermelding van "Bijdrage Stichting Tussen Vecht en Eem".