Straatgras
54
Tussen de grootpoothoenders van Haruku
door Kees Moeliker
Van juni 1994 tlrnjuni 1995 verbleef dr. C.J. Heij (Kees voor een groot
scheepje in een voor m'n nieren hinderlijke
aantal Straatgraslezers) op de Molukken in Indonesid. Hii maakte daar studie van het Moluks grootpoot'
een belangrijke aan'ulling
hoen E ulipoa wall^arei [zie Straatgras 5 (2)z 671. Op het eilandje flaruku ten
zie ik als een hel verlichte witte streep het
oosten van Ambon bij het dorpje Kailolo heeft deze geheirnzinnige vogelsoort een van zijn laatste grote
met Ren6 Dekker
gerneenschappelijke legplaatsen. De hoenders komen er's nachts in zelf gegraven gaten hun eieren leggen,
holte. Licht zeeziek dommel ik weg in de bran-
waarna ze zfchweer terugtrekken in bergbossen van omringende eilanden. Op de legplaatsen broedt de bodemwarmte de eieren uit. Maar de meeste
uit Bogor die ons vergezelt, is zvui)gza-arr' Ze
eieren worden door de locale bevolking opgegraven en verwerkt tot
bevolking van Kailolo. Ik oefen in gedachte een
smakelijke omeletten. Kees Moeliker zochttijdens
maken:'bismillahirrahmanirrahim'.
cadans over het water. Onze doos supermie op ons menu - dreigt
overboord te slaan. Grauwe franjepoten fladderen weg van de boeggolf. Vanuit m'n ooghoek
eilandje Pombo. In 1991 vonden we er s:unen een Eulipoa die vermoedelijk
door een verr,r.ilderde kat werd gegrepen: opengereten en met het kolossale ei nog in de buik-
dende zon. K. telt alvast wat kleingeld uit om de overtocht mee te betalen. Christny, een biologe
heeft bij het aan boord stappen een nat kruis opgelopen en ze maakt zich als gelovig christen zorger. om de ontmoeting met de islamitische
koranspreuk om straks een goede indruk te
zijn
vakantie in het naiaar van 1994 Kees Heij (K.) op en bracht (onder andere) een nacht tussen de grootpoothoenders van Haruku ziin verhaal.
door. Hieronder
18oktober1994- [10.00uur] In hethaventje van Tulehu op Arnbon schrijven we onder lichte dwang onze namen in een smoezelig schrift en betalen we een'verzekeringspremie', verdwijnen
De rupiahs
in de zak van een dikke politieagent
die bijna ut zijn getailleerde uniform barst. Mocht ons bootje vergaan dan is de identiteit van de drenkelingen in ieder geval bekend. 'de Ik maal< de overtocht naar Haruku als Burgemeester van Rotterdam', want dat is de enige leesbare naam in mijn nog met de hand inger,'ulde paspoort. K. vaart onder de naam 'Koeman', dat levert, een paar maanden na de
van de legvelden, is hartelijk. Pia, zijnvrouw,
wereldkampioenschappen
heeft de middagmaaltijd
voetbal, drie dubbel-
[15.00 uur] De ontvangst bij Pede, de pachter
al klaar.'We eten
'TanjungMaleo' (het bos en de legplaatsen) en het dorpje Kailolo
tjes korting op. De roerganger van de speedboot
gebaktr<envis met rijst en supermie. De rugge-
kent maar twee snelheden volgas of geengas.
graten van de vissen vertonen wonderlijke
Door de erote snelheid stuitert het trrrakende
vormingen. Pede ziet dat ik het bestudeer en
mis-
(foto:
Keee Heij)
35
Straatgras
lromt met een verklaring:
'bom'.
Volgens K. zrjn
er de laatste tijd inderdaad bomvissers actief. Na de maaltijd die we met warm water wegspoelen, installeer ik me in de kamer van K. Het vertrek is spartaans maar afdoende ingericht voor een onderzoeker in de tropen. Op een gammele houten kast staan glazen potten met vogels op sap, op een laag tafeltje liggen electronische thermo'\llhite &
meters, schuifmaat en lineaal, een Bruce', eenl*itz
10x40 en een fles muggenolie.
Aan de muur een grafiek: het dagelijkse verloop van het aantal eieren vanaf juni. Het ledikant dat we moeten delen is van het formaat 'twijfelaar', de klamboe lichtblauw.
K. spuit een bus
insecticiden leeg over het bed: je weet nooit wie er de afgelopen nachten in het bed geslapen heb-
[16.50 uur] De zon prikt al wat minder als we
ben, vanwege de romantische klamboe voltreL-
naar de legvelden lopen. Ze liggen op een kleine 'Tanjung beboste kaap Maleo', net ten zuiden
ken zich hier zelfs huwelijksnachten'.
Ik open
het raam, maar zie dat er toch geen ruiten in zit-
van het dorp. Het is een wandeling van tien
ten. Christny wordt bij de oudste dochter inge-
minuten. Eerst over de hoofdstraat, een keurig
kwartierd. Haar matras is gelukkig droog over-
aangeharkt schelpenpad tussen uit koraalkalk
gekomen. K. krijgt van Pede de formulieren van
opgebouwde lage huizen. Rond de telefoondra-
de afgelopen dagen met daarop keurig per dag
den fladderen een paar tuinwaaierstaarten
inger..uld de aantallen per legveld gevonden
Rhipidura leucophrys,ze zijn luidruchtig
eieren en uitgevlogen kuikens en de resultaten
als zanglijsters. K., die hier al ingeburgerd is,
van de op vaste tijden en diepten gemeten
wordt uitbundig begroet door tanige oude man-
bodemtemperaturen
in proefulakken.
Pede heeft
en zingen
netjes en siri-pruimende vrouwen. De schare
redelijk goed geboerd, de afgelopen zeven dagen
kinderen die ons joelend begeleidt, groeit bij het
zijn 554 eieren geoogst. Er is zelfs naar Ambon
passeren van elke zrjstraat. Zehaken af op het
gedxporteerd. Hij vangt 500 rupiah, een kwart-
moment dat we de begraafplaats betreden.
je, per ei. De aantallen uitgevlogen Luikens vallen tegen, er zijn sporen van 51 exemplaren
Vanuit een grote Ficuskltnkt een hoog gefluit. Pede determineert de soort als 'de vogel van half
gevonden. Een doodgevonden kuiken is door
vijf'maar
die staat helaas niet in White & Bruce.
Pede's gravers op sap gezet. Onder grote
Ik krijg - zonder resultaat - een stijve nek van
belangstelling rol ik m'n snijsetje uit, ontdoe het
het turen in de boomkruin. Veld I is de grootste
vogeltje van zijn ingewanden, stel z'n geslacht
(ca. 3000 -2) -'".r de vier legvelden. Het ligt aan
vast en kijk of er onderhuids vet aanwezig is.
de rand van het dorp en was eerder in gebruik
Voor il< er erg in heb, grist een kip het darmen-
als het plaatselijke voetbalveld. Een deel van het
kwakje onder m'n pincet vandaan. De hele
zandige terrein dringt zelfs het dorp binnen.
hoenderpopulatie van het erf eet mee. Omdat
Veld 2 grenst aan 1 maar ligt helemaal beschut
we de komende nacht waarnemingen in het
tussen vochtig kustbos dat rijk is aan ondergroei
veld zullen doen, gaan we een uurtje plat.
en epifJ,ten; talloze mij bekend voorkomende
Voorzichtig, om vooral geen muggen binnen te
kamerplanten bereiken er gigantische afmetin-
laten, kruipen we de klamboe binnen. We
gen. Houtkap is er volgens de strenge regels van
nemen allebei, naar oud koloniaal gebruik, een 'dutch wife'tussen de benen. Dit lange cilinder-
de adatverboden. Aan de westzijde van het veld heeft K. een observatiehut laten maken. Midden
vormige kussen voorkomt dat je benen ten
op het veld liggen vijfingegraven
houten bak-
gevolge van overmatig transpireren met elkaar
ken met een dak van gaas waarin K. experimen-
verkleven. Andere toepassingen zijn denkbaar.
ten met eieren uitvoert: ze ziln op verschillende
Veld 2 is omringd door vochtig kustbos (foto:
Kees Moeliker)
Straatgras
36 diepten begraven en voorzien van sondes die de bodemtemperatuur
doorgeven. Hij sluit routi-
Boano. Veld 4 wordt slechts door een smalle strook bos van het strand gescheiden. Het is
neus de gele draden aan op een electronische
Iangwerpig van vorm en meet ongeveer 900 m2,
thermometer en noteert de temperaturen die het
langs de rand is ook een hut gebouwd. Er vlie-
apparaat tot op een tiende graad nauwkeurig
gen witbuikdwergzwaluwen
afleest. F{et is warm in het zand, zo rond de 50 -
vanuit de bomen klinkt het eeuwige gekrijs van
55 graden celcius. Veld 5 ligt aan de rand van
violette purperspreeuwen
het kerkhof en vergt nogal wat onderhoud om
wijst erop dat Molukse grootpoothoenders
het geschikt te houden als legveld voor de groot-
de afgelopen nacht (en ontelbare nachten ervoor)
poothoenders. Twee mannen, leden van Pede's 'maleo-team', zrjn bezig pollen oprukkend alang-
gaten groeven en eieren legden. Het maleo-team
alang gras te verwijderen.
De oudste, gehuld in
vodden, gaat onverstoorbaar door, de jongste
Collocaliaesculentaen
Aplonis metallica.Niets hier
heeft de hele zandvlakte weer netjes gedgaliseerd; klaar voor een nieuwe nacht en een nieuwe oogst.
strompelt op me af en schudt m'n hand. Uit zijr' woorden en gebaren maak ik op dat hij Udin
[19.50 uur] In het donker zi)nwe op het strand
heet, op zoek is naar een vrouw om mee te trou-
even ten noorden van Kailolo om de aankomst
wen en trek heeft in een sigaret. Z'n rechterbeen
van de grootpoothoenders
is misvormd: het hielgewricht
is vergroeid waar-
door z'n wreef in een rechte lijn staat met z'n
mee te maken.
De meeste moeten van Seram komen. K. vertelt dat de Heinrich-expeditie
er een op Bacan
scheenbeen. De muis varr z't:voet is 66n grote
(Halmaheira)
eeltbal. Hij draagt aangepast schoeisel: z'n slip-
hoogte met een legrijp ei in de buik:
per is met een stuk fietsband verstevigd. Om bij
dus op dat ze pas op het allerlaatste moment hun
veld 4 te komen, Iopen we een paar minuten
Ieefgebied verlaten om het ei te leggen. De
door een stuk bos met hier en daar wat familie-
vogels die ongeveer een pond wegen, torsen dan
graven. Het opvallendste graf is beplakt met
een ei van een ons mee; dat is 20o/ovan hun
glimmend witte badkamertegels. Udin, die mee-
lichaamsgewicht'.
gelopen is, wijst me een heuvel van aarde, tak-
paar honderd meter naar het noorden. Ik kies
ken en bladeien die tegen een graftombe aanligt. 'Hitam' zegt re,'Jorstenii'mompelt K. die met
een aangespoelde boomstam als uitzichtpunt
Pede het programma voor de komende nacht
schoot in bergbos op 1500 m 'Het lijkt er
K. Ioopt met Christny een
en
v'raag me af hoe en waarom de broedstrategie 'Waarom blijven van Eulipoa zo ge6volueerd is.
aan het bespreken is. Hij begint te vertellen: 'Het gaat hier dus om ebn door MegapodiusJorste-
ze niet in het bos en broeden ze netjes zelfhun ei
nii opgeworpen bladerhoop. Deze geheel don-
dat gegraaf en het ontbreken van broedzorg?
kergekleurde grootpoothoen, vandaar de locale
Genoeg vra€en om een boek over vol te theore-
naam'hitam'
(zwart), begraaft z'n eieren in de
uit zoals alle andere vogels? Welk voordeel heeft
tiseren. Langs de vloedlijn lopen een paar
heuvel, de warmte die de rottende bladeren pro-
Aziatische goudplevieren Pluuialisfulua, verder is
duceren, zorgt ervoor dat de eieren uitkomen'. 'forstenii leeft altijd in de omgeK. doceert verder:
er nog niets te beleven. Ik oefen een beetje met
ving van de bladerhoop die ze ook onderhouden;
sterkt het aanwezige maanlicht. Gezien door het
in de loop van jaren kunnen ze uitgroeien tot
oculair is het strand in een mysterieus groen
de nachtzichtkijker
van K. Het apparaat ver-
manshoge heuvels. Eulipoa wallaceigraaft een
schijnsel gehuld. Een amorfe donkere schim
soort konijnehol in het zand en vliegt terug naar
blijkt een man die op het strand zit te kakken.
bergboSsen zo gauw ze hun ei kwijt zijn'.
Als hij er een sigaret bij op steekt, lijkt het alsof
Christny schrijft het allemaal op in een dik schrift, haar handschrift is voorbeeldig. Udin
er een \,'uurpijl ontbrandt. Handig apparaat. 'strangers De tekst van in the night'maalt nog
sluipt, ondanks zijn handicap, behendig door de
steeds door m'n hoofd. De afgelopen nacht zong
struiken en wenkt me: fwee vogelschimmen
ik het uit volle borst in een vage karaoke-bar in
Veld 1 ligt aan
maken zich rennend uit de voeten, ze doen me
Ambon-stad. Manado meisjes met brede, platte
de rand van het dorp
aar' zwarte kippen denken. Ik ken ze nog van
hoofden gooiden doorlopend blokken ijs in m'n
(fotor Kees Heil)
Straatgras
37 bier en namen de liedjes-bestellingen op uit
maar een beetje ingestort. Pede inspecteert de
dikke kunstlederen mappen. Iedereen zong er
gaten en plaatst er in vier van de ,es een bebla-
de sterren van de hemel, Hier zou ik er de
derde tak. Dat vergemakkelijkt
serene rust niet mee durven verstoren. Een vlie-
het opgraven van de eieren. Pede's gravers we-
gende hond zeilt, gedragen door een trage vleu-
ten dan dat er maar 66n ei in het gat gelegd is.
gelslag, het strand op en neer. Steeds denk ik
De tak weerhoudt andere Eulipoa's van het op-
dat het een grootpoothoen
is. Uiteindelijk
horen
morgenochtend
nieuw gebruiken van de tunnel, een verschijnsel Ze kruipen dan
en zien we tussen halfelf en elf uur v:'er Eulipoa's
dat volgens K. soms voorkomt.
vanuit zee binnen komen. Steeds een enkel ex-
in de bestaande tunnel en graven in ziiwaartse
emplaar. Ze fLadderden, duidelijk hoorbaar, op
richting verder. Hoe Pede ziet dat er rnaar in
hoogte van de boomkruinen
richting legvelden.
Een schamel resultaat van een paar uur turen in
vier van de zes gaten eieren gelegd zijn, is mij 'Ik ben wel een raadsel. Ook K. weet het niet aan het graven geweest om het
het donker. Volgens K. komen ze ook oostelijk
eens een halfuur
van Haruku binnen, waarbij ze zich soms dood-
tegendeel aan te tonen, maar zonder resultaat'.
vliegen tegen de telefoondraden.
Om de boskippen op veld 4 niette verstoren, moeten we het via het strand benaderen. Pede haakt af, hij gaat naar de moskee. K. bestelt op de valreep nog een Eulipoa, die hij morgenochtend wil onderzoeken en merken met kleurringen. Pede zal het regelen. Mak voordat we het bos insluipen, duikt er een Eulipoa fladderend en met een hoop kabaal een boom in. Zonder onrust onder de vogels te veroorzaken, kruipen we de observatiehut in. Ik volg K.'s voorbeeld en doe m'n schoenen uit en plaats ze 'buiten'. Alsof we een moskee betreden. netjes De hut heeft een dak van palmbladeren
dat zo-
danig schuin geplaatst is, dat er een smalle strook overblijft waardoor we liggend op de buik over het legveld kunnen kijken. Vanuit de zijkanten kunnen we zittend obserweren. Het zand op de bodem van de hut is hagelwit zonder ook maar het lijkt wel gewassen.
[25.15 uur] Op veld l, dat we tussen de huizen
de geringste ven'uiling,
door besluipen, tel ik met de nachtzichtkijker
Logisch dat men hier geen schoenen draagt.
negentien grootpoothoe nders. Ze bevinden zich
Links van de hut zijn zeven grootpoothoenders
aan de rand bij het kerkhof en zijn gesplitst in
aan het graven; ze zt)n allemaal nog boven-
twee groepen. Ze rennen nerveus heen en weer,
gronds en beginnen steeds op een andere plek te
maken graaf-bewegingen met hun poten en kra-
graven. Hun onderlinge afstand bedraagt meest'kekkeren'voortal niet meer dan een meter. Ze
men doorlopend'kek-kek-kek'
achtige geluiden 'acht-
uit. K. dicteert in zijn cassette-recordertje: tien oktober, driedntwintigvijftien, feer bij kerkhoi
veld I peri-
negentien stuks in twee groepen,
nerveus rondlopend, voorzichtig gravend, hon-
durend. Na een klein half uur is de groep uitgegroeid tot dertien vogels. Ongeveer de helft heeft al diepe gaten gegraven. Ik zie alleen zand met kracht uit hun gaten vliegen.
derd procent aan oppervlakte, standaard geluid'. Op veld 2 zienwe geen vogels, maar vinden we
19 oktober 1994 - I0L.l4 uurl Er zijn nu in
zes vers gegraven gaten. Het zijn net konijne-
totaal2T Eulipoa's op het veld. Het maanlicht
holen, schuin de grond in met het opgeworpen
zorgt voor een optimaal zicht door de nacht-
vochtige en daardoor donkere zand in een halve
kijker. Het legveld is in kwadranten verdeeld.
cirkel rond het gat. Ze zijn niet dichtgegooid,
De grenzen daarvan ziin aangegevenmel witte
Het Moluks grootpoothoen Eulipoa wallaaei, 's nachts gefotografeerd 'Tanjung Maleo' op (foto:
Kees Heij)
Straatgras
58 plastic vlaggetjes die in de omringende vegetatie
gingen harkend door de bladeren bewegen,
hangen. Ik geefde posities van de verschillende
rennen plotseling, net als vechtende meerkoeten,
gravende groepen door aan K. Hij noteert ze op
met opgezette en naar voren gerichte vleugels
een kaart. Er zijn drie groepen, twee links van
op de Eulipoa's af. Die trekken zich op een drafie
de hut met zeven en elfvogels en 66n van negen
terug in het bos. De nacht is kennelijk van
die recht voor de hut bezig is. Bijna ongemerkt komen er steeds enkelingen bij, ze vallen letter-
Eulipoa, de dag van Megapodius.K. vertelt eilhou'De Eulipoa'sdie niet v66r het ochsiast verder:
Iijk via de omringende bomen uit de lucht.
tendgloren de legplaats verlaten hebben, omdat
Christny waarschuwt
ze bijvoorbeeld door verstoringen niet of nog
dat er een vlak voor de
hut is geland. Ik krijg kramp in m'n armen en
maar net aan de ei-leg toegekomen zijn, blijven
K. neemt de kijker over. Hij spreekt z'rlwaarrte'negentien mingen in de tape-recorder: oktober,
de dag in het bos op de Tanjung. In de loop van
eenuurachttien, wolkenloos, maan bijna vol,
hun totale aantal, in meerdere clusters die zich
veld4, drie groepen, negen, elf, dertien en een
als patrijzen, dicht bijelkaar, over de bosbodem
solitaire vogel; alles graaft, Z0 procent onder de
bewegen. Je hoort ze dan de hele dag'kekkeren'.
grond'. Plotseling klinkt een massaal geruis van
Pas bij ernstige verstoring vliegen ze, onbehol-
vleugels en is het veld leeg. K. tuurt door de kij-
pen en met een hoop herrie, de bomen in. Het
ker en ontdekt de oorzaak van de verstoring:
zijn de achterblijvers die direct na zonsonder-
een grote wit- zw art e huiskat. Gedisciplineerd 'eenuurtwintig, spreekt hij het voorval in: alles
gang als eerste op de legwelden verschijnen'.
de ochtend groeperen ze zich, afhankelijk van
opgevlogen, vleugels maken herrie, meest hoog de bomen in, oor"aak kat die in gat sprong maar geen prooi bemachtigde, geen alarmroep'. We maken van de gelegenheid gebruik om het veld te inspecteren. We tellen de gaten en meten de diepten in het licht van mijn maglite. De meeste zljn 60 tot 90 cm diep. Christny noteert. Even denk ik een Eulipoa-kuiken in m'n lichtbundel gevangen te hebben, maar het is een juveniele klapperdief die zich als een heremietkreeft met zijn achterlijfin
een slakkehuis over het zand 'Birgus voortbeweegt . latro' zegt Christny gedeci deerd. Ik stop het dier in mijn rugzak: voor het 'Nooit museum. geweten dat die beesten in hun jonge jaren in slakkehuizen kruipen'mompelt
K.
Uit het bos klinkt een onheilspellend gegil: de
105.45 uur] Zanderig en stram kruip ik uit de
roep van Megapodius;t'orstenii.'W all.acedacht dat
hut. Voordat Pede en zijn mannen de eieren
het de roep van Eulipoawas' zegt K. Het gejank
opgraven en de velden weer egaliseren, moeten
duurt vele minuten en gaat door merg en been.
we gaten tellen, diepten meten en zoeken naar
[05.30 uur] Het is bijna licht en koud. De laat-
naar veld 1 en 2, Christny en ik nemen veld 5 en
ste drie Eulipoa's scharrelen rond in de vegetatie
4 voor onze rekening. Het veld is flink omge-
die het legveld begrenst. Ik bekijk ze door m'n
ploegd door de Eulipoa's.We tellen de gaten. Ik
Leica. De natuurfilm
ben geneigd een paar gaten dicht te gooien zodat
sporen van uitgekomen kuikens. K. spoedt zich
is nu in kleur. Christny
heeft zich als een gordeldier in haar batik laken
de gravers ze niet vinden, maar K. heeft me
gerold en slaapt. K. tuurt ook door z'nverrekij'Daar ker. Hij fluistert: zijn de tweeJorstenii's,let
nadrukkelijk
op, nu ga je wat beleven'. Twee donkere groot-
met het maleo-team. Op veld 5 en 4 vinden we
poothoenders die zich met krachtige pootbewe-
elk slechts 66n klein rond kratertie van waaruit
verzocht dat te laten. Ze zienhet
toch, en het verstoort zijn vertrouwensrelatie
Eulipoa-gaten (foto:
in veld 2
Kees Moeliker)
39
Straatgras
een volledig vliegvlug en zelfstandig kuiken de
Udin plaatst de eieren van veld 4 blj de rest van
wereld in gefladderd moet zijn. Udin en een
de oogst in de vorm van een driehoek in het
knaap met een piep-stemmetje komen oogsten
zand. Steeds tien eieren per driehoek, zodat ze
op veld 4.In
makkelijk geteld kunnen worden. K. noteert
een mum van tijd hebben ze de ei-
eren boven de grond. Christny tekent de exacte locaties in op het kaartje waarop wij eerder de
onze aantallen op het dagformulier en telt op: 'Vijfenveertig plus negen is vierenvijftig plus
gaten aangaven. Het klopt aardig: 51 volwaardi
negentien is driednzestig plus die achtentwintig
Een deel van de oogst
ge gaten, 28 eieren. Het aantal eieren komt ook
van jullie is honderdeneen; we weten nu dus
van 19 oktober 1994
aardig overeen met het aantal vogels dat we ge-
eigenlijk alleen maar dat er de afgelopen nacht
durende de nacht op het veld bezig gezien heb-
minimaal 101 wijfies die elk 66n ei gelegd heb-
ben: ma
ben, op de Tanjung geweest zr)n'.Ik vraag me
Udin en ztjnrnaatje per ongeluk hebben gemist.
(fotor
Kees Moeliker)
hardop af of er dan ook mannetjes op de legplaats komen; niets in het nachtelijk gedrag van 'Dekker de vogels heeft mij daarop gewezen. 'maar vermoedt van wel', zegt K., ik weet het noo niet, ik heb nooit baltsen ofcopuleren
gezren,
uitsluitend wat agressieve interacties tussen gravende vogels die kennelijk te dicht bij elkaars kuil komen, ze graven altijd dicht bijelkaar in groepen en in de loop van de nacht zie je alle vogels onder de grond verdwq-nen, en weet je, de hoenders die we tijdens het graven in hun hol gevangen hebben, hadden stuk voor stuk het ei nog in de buik of een uitgelubberde [06.50 uur] Ik raak geboeid door de andere
FIet'maleo-team'
oogst
eieren op veld I (foto:
Kees Moeliker)
cloaca: wijfies dus'.
vogels die nu tot leven komen en vergeet de
1il
boskippen. Het hoge gefluit van gisteren middag
[07.00 uur] Hoe een uitgelubberde cloaca eruit
hoor ik ook weer en als ik de boomkruinen
ziet, wordt me even later door Pede gedemon-
af-
kijk, ontdek ik een prachtige roodbe$ufferduif. 'Ptinilopus uiridk (Linnaeus 1266)' zeg ik tegen 'This Christny. fruitpigeon does not whistle'
doos en haalt er een Eulipoa uit die
merkt ze terecht op. Het gefluit blijkt uit het bos
draait de vogel vervolgens op de rug en drukt
te komen. Op een hoogte van een meter of drie
genadeloos met een vloeiende maar krachtige
zit een prachtig azuurblauwe vogel met verleng-
beweging een ei uit het onderlijf. Het hoen geeft
de witte staartpennen en een oranje snavel. Het
geen kik, maar knippert slechts even met de
is zonder twijfel een vlagstaartijsvogel
ogen en maakt een soort slikbeweging, net zoals
Tansypterd
streerd. Hij steekt z'n hand in een kartonnen 's nachts
gevangen is. Liefdevol fatsoeneert hij de veren,
galedtandis, de eerste waarneming voor het eiland.
een eierleggende kip in de'Donald
Christny noteert de wetenschappelijke
gaans wordt afgebeeld. De bevalling van het ei
naam
Duck'door-
foutloos in haar schrift en maakt er een verbluf-
(met een diameter van 5 cml) laat inderdaad een
fend goede veldschets bij. Ontluikt
zichtbaar uitgelubberde cloaca achter. K. komt
hier op
Haruku een nieuwe Indonesische ornitholooE?
onmiddellijk
in actie en weegt zowel de vogel als
het ei. De gewichtsverhouding
is verbazingwek-
106.45 uur] Het regent zacht. Op veld 2 komen
kend: vogel 455 en ei 105 gram. Deze Eulipoa
we K. en de rest van het maleo-team tegen. Ze
vloog dus met een ei van driedntwintig
zitten in het zand en eten zvui)gzaarn. Het ontbijt
van haar lichaamsgewicht naar Kailolo. Ik pak
procent
bestaat uit rijst, vis, donkergele Eulipoa-omeletten
de vogel van K. over en neem de standaard
en het eeuwige warme water. Pede maakt een
lichaamsmaten met een schuifmaat en een line-
uitnodigend gebaar. Ik beperk me tot een stuk
aal: vleugel 200.7 rnrn, staart75.0 mm, tarsus
omelet. Er is flink sambal doorheen geroerd.
55.0 mm, middenteen met nagel 60.5 mm,
Kees Heij ontbijt
ilfitigt
zijr.
in de zachte regen
(foto:
Kees Moeliker)
Straatgras
40 zonder nagel 41.8 mm, snavel vanaf schedel 25.0 mm, vanaf bevedering 16.0 mm, vanaf neusgat I2.2 rnrn. Vervolgens g:ran we over tot het beschrijven van de naakte delen en het verenkleed. Ik neem Christny, die de afgelopen dagen flink wat literatuur over de morfologie van vogels heeft doorgenomen een tentamen af. Met m'n potlood wijs ik een middelste bovenvleugeldekveer aan, zekijkt even bedenkelijk 'median maar antwoordt vervolgens correct: upperwing-covert:
maroon with greyish base
and tipped blue-grey'. Zowerkenwe
de hele
vogel af. Na een paar keer oefenen krijgt ze het wel onder de knie. Ik maak wat dia's. K. legt een kleurring
om de rechter poot. Hij hoopt deze en
andere gekleurringde
exemplaren terug te zien
(ofte vangen) om er achter te komen hoeveel tijd er verstrijkt
voordat de Eulipoa'sweer een
Ze wegen beide slechts 59 gram en meten 55.0 x42.0 en64.5 x34.0 nrm. Pede's klanten
Kees Moeliker
hebben door wat we doen en vragen naar het
Christny
gewicht van elk ei. Ze kopen alleen de zwaarste.
nieuw ei op de Tanjung komen leggen. Pede
De exportkwaliteit
kust de vogel op het voorhoofd, prevelt wat
lichter ziin.
eieren zullen vandaag wat
beschrijven
en
Rompas een gevangen
Eulipoa
wallacei
(foto: Kees Heii)
Eu[ipoa
wallacei i.t
op de rug en armvleugel prachtig
kastanj e-bruin
gebandeerd (foto:
woorden met de strekking
'moge
Allah je nog
veel eieren laten leggen'en laat de vogel verwolgens wij. De vogel vliegt zvijgzaam een boom in en verplaatst zich even later met ruisende vleugels dieper het bos in.
fO7.3O uur] Voor het meten en wegen van de eieren zitten we op een rij in het laatste hoekje schaduw van veld 2. Piepstem geeft aan, ik meet, K. weegt, Christny schrijft en Pede ver-
[08.00 uur] Udin komt opgetogen aangestrom-
koopt. Er staat al een rijtje dorpelingen te wachten tot we de eieren vrijgeven. Ze hebben trek in
peld en troont ons mee naar de rand van het bos. 'burung'. 'burung' Hij wijst et zegt Pas als een
hun dagelijkse eitj e. Vijfentwintig
Iuid'hiaaauw'laat
willekeurig
horen, ontdekken we zijn
geselecteerde eieren gaan door onze handen.
locatie. Op een boomstronk zit, beschenen door
De zwaarste wegen 120 gram, de grootste meet
een paar zonnestralen, een roofvogel. We ken-
85.2 x 50.0 mm. Twee eieren ziin zeer afiviikend.
nen de soort niet. In zo'n seval weten we wat
Kees Moeliker)
Straatgras
4l ons te doen staat. Ik houd hem doorlopend in de 'iris kijker en K. noteert mijn beschrijving:
blijkt het om een volwassengrijze havik Accipiter 'Die zal best wel novaehollandiae hiogaster te gaan.
opvallend rood, oogring rood, washuid oranje,
eenseen pas uitgevlogen Eulipoapakken'mom-
snavel grijszwart, donker leikleurige kop, rug en
pelt K. Vandaag valt er weinig te halen: het dag-
vleugels; onderdelen van kin tot buik opvallend
formulier vermeldt slechtsdrie kuikens.
kastanje/kaneelkleurig
bruin, circa 40 cm'.
Ik diep de vogelboeken op uit de rugzak en word door de klapperdief in mijn hand gebeten; de ravage die het ellendige dier heeft aangericht onder mijn schamele beziftingen is groot. Na 'White & Bruce'en'Beehler' enig geblader in
[De eerste resultaten van het onderzoek van Kees Heij zijn gepubliceerd in DEINSEA
2 1995.1
Selectieve gedachten Vaak wordt ons geheugen vergeleken met een
voetbalveld vermoorden, dan golft er een grote
vergiet: lang niet alles wat we ooit waarnemen
verontwaardiging
blijft hangen. Dat is maar goed ook, ik heb er
wordt deze politicus dan ook als oorlogsmisda-
geen enkele behoefte aan om nu nog te weten
diger gezocht. Zonder twijfel wacht hem en zijn
hoeveel ik op 16 april 1985 bij de supermarkt
generaal Mladic een rusteloze oude dag, zo die
spendeerde. Ook de vergelijking
met een zeef
door de wereld en intussen
Colurnn
al komt.
gaat op. Dat blijkt bij de vele gevallen van het 'Wanneer
meten met twee maten.
het Nederlandse leger 451 mannen
van het Javaanse dorpje Rawagedeh doodIk zal er twee voorbeelden van geven.'Wanneer
schiet, dan is dat wel erg natuurlijk,
ik's morgens van huis naar het museum fiets,
premier Drees eren wij nog steeds vanwege de
negeer ik vrijwel alle rode verkeerslichten en
AOW
ben er in minder dan een kwartier. Wanneer ik
majoor heeft er niets meer van gehoord. Een
in gezelschap van mijn dochter fiets, dan heb ik
televisieuitzending
als vader een voorbeeldfunctie.
En stop dus net-
maar
en de dienstdoende en verantwoordelijke
als hinderlijk
over dit onderwerp wordt
eryaren.
jes voor alle rode fietsjes (hetgeen al gauw vijf minuten kost). Hetzelfde fietstochtje, dezelfde
Drie legers, drie nutteloze massamoorden, drie
stoplichten, maar andere beslissingen.
regeringsleiders en drie verantwoordelijke
offi-
cieren, maar andere beoordelingen. Biologisch is Tweede voorbeeld (wat vergaander van aard):
dat te verklaren door die zeef. Ergens tussen het
wanneer het Ameril
moment van waarnemen (zien, horen) en tussen
Vietnamoorlog
het dorpje MyJai
uitroeit,
het moment van beoordeling van de situatie
schreeuwt heel Nederland moord en brand: met
wordt er gewikt en gewogen, afgemeten aan
z'n allen gaan we de straat op en roepen dat pre-
onze belangen en behoefterr, err zo is het moge-
sident Johnson een moordenaar is. In elk geval
lijk dat ogenschijnlijk identieke omstandigheden
heeft Johnson er in de geschiedenisboekjes een
(een rood verkeerslicht danwel een massa-
twijfelachtige reputatie aan overgehouden en de
moord) tot verschi-llende uitkomsten leiden.
verantwoordelijke
officier en zijn gevangen gezet.
Je ziet een rood verkeerslicht en denkt in het ene geval'doorrijden' en een dag later'stoppen'.
Wanneer de troepen van presidentKaradzic
Dat is toch interessant. Zou generaal Mladic
meer dan duizend moslims uit Srebrenica op een
wel eens door een rood licht zijn gefietst?
door Jelle W.E Reumer
