TTIP: de snelweg naar slechtere arbeidsomstandigheden in Europa?

TTIP: de snelweg naar slechtere  arbeidsomstandigheden in Europa?      De Trans‐Atlantische handel Investment Partnership (Transatlantic  Trade Investment Partnership,  ofwel TTIP) kan een negatieve invloed hebben op Europese regelgeving en zal het niveau van  bescherming van werknemers, geborgd in Europese principes en verdragen, aantasten . Deze notitie  richt zich op hoe gezondheid en veiligheid op het werk in Europa kan worden beïnvloed door de TTIP;  het vestigt de aandacht op de verbindingen tussen de TTIP en het REFIT programma van de Europese  Commissie en dringt aan op de noodzaak om consequent kiezen voor  betere arbeidsomstandigheden  in plaats van het verlagen van de beschermingsnormen.     De Lidstaten moeten hun vermogen om hun regels te maken en te handhaven blijven behouden  om  zo, als dat nodig is  verrder te kunnen gaan dan het stellen van minimumnormen. De FNV   concludeert dat een belangrijk doel van het REFIT‐programma van de Europese Commissie bestaat  uit het vergemakkelijken van het aannemen van het TTIP, ten koste van de hele EU‐acquis. Dit dient  te worden voorkomen.   Het eerste deel van deze notitie  laat zien hoe de TTIP wordt behandeld als een topprioriteit door de  Europese Commissie en laat zien dat er een  aansluiting wordt gemaakt op de 'agenda voor betere  regelgeving' (REFIT).   Het tweede deel bekijkt hoe andere overeenkomsten, zoals NAFTA, een negatieve beïnvloed hebben  op veiligheids‐ en gezondheidregulering  op het werk  in regio’s , met name via het zogenaamde  ‘Investor Staat geschillenbeslechting’  (ISDS) mechanisme. Enkele voorbeelden worden gegeven van  gevallen waarin dit type investerings verdragen de rechten van werknemers hebben aangetast.   We laten zien dat de verschillende regelgevende benaderingen onderling onverenigbaar zijn:  overheden willen in bepaalde gevallen werknemers beter beschermen dan dit type verdragen.    Het derde deel beschrijft hoe Arbo‐beleid wordt beïnvloed door REFIT dat in deze notitie wordt  gepresenteerd als een initiatief om 'ruimte te maken' waarin de TTIP kan worden gemonteerd;   betoogd wordt dat TTIP en REFIT een gemeenschappelijk doel delen, namelijk om deregulering hoog  op de agenda te zetten.   Zoeken naar eenheid   Vanaf 2000 hebben de Verenigde Staten en de Europese Unie de volle aandacht voor de  samenwerking op het gebied van regelgeving. Voor het opbouwen van een sterke trans‐Atlantische  relatie is min of meer uitwisselbare regelgeving van groot belang. De noodzaak tot het bevorderen  van een beter op elkaar afgestemde regelgeving, de verschillen in regelgeving zoveel mogelijk te  beperken en  het vergemakkelijken trans‐Atlantische handel groeide vanaf de periode 2000. Deze  principes worden nu werkelijkheid door de TTIP, maar ook door president van de Europese  1   

Commissie Juncker die deze principes als een van de tien belangrijkste prioriteiten van de Commissie  beschouwd (Juncker 2014).  Het gaat echter niet alleen om het op elkaar afstemmen van wetten en regels. De belangrijkste  doelstelling van het TTIP is de liberalisering van handel en investeringen, en zowel de Europese  Commissie als de Verenigde Staten hebben besloten dat wat zij als onnodige regelgeving  beschouwen, moet worden geëlimineerd, verminderd of voorkomen. De Europese Commissie zegt  het in mooie woorden, "het doel is een  geïntegreerde trans‐Atlantische markt waarin het recht van  beide partijen wordt gerespecteerd  om op een passend niveau de bescherming van de gezondheid  en de veiligheid van werknemers vast te stellen op een niveau dat wordt nodig acht. (...) De  belangrijkste hindernissen liggen  'achter de grens' in regelgeving, niet‐tarifaire barrières en  bureaucratie “(2013a Europese Commissie).    De aanpak is dus gericht op het elimineren van 'onnodige' regulering , waarbij belangrijke  beschermende maatregelen, vooral worden  beschouwd als 'hindernissen', die moeten worden  'geëlimineerd'.   Toch is het ‘gevaar TTIP’ op arbobeleid en regelgeving, tot nu toe vrij onopgemerkt en in de schaduw  gebleven.  Dat kwam vooral omdat de TTIP onderhandelingen achter gesloten deuren plaatsvonden  en niemand eigenlijk wist hoe men TTIP in elkaar wilde zetten. Op 3 juli 2014 oordeelde het Hof van  Justitie dat gemakkelijker toegang tot TTIP‐gerelateerde documenten moet worden verkregen als  daarom wordt gevraagd. (Arrest van het Gerecht van de Europese Unie in In't Veld tegen Raad, T  529/09, EU: T: 2012: 215).    Investeerder‐staatarbitrage (ISDS): de NAFTA‐ervaring  De ISDS is een internationaal instrument of vehikel dat bedrijven de mogelijkheid geeft om de  Europese Unie of de Lidstaten aan te klagen wanneer zij geloven dat een verordening of wet niet in  lijn is met de investeringsovereenkomst  en dat zo’n verordening of wet de winst van een bedrijf zal  verminderen. De claim kan leiden op schadevergoeding, en rechtszaken vinden plaats buiten de  wettelijke juridische systemen. Ze worden afgewikkeld  in  bijzondere  internationale arbitrage‐ instanties. Handelsbelangen en handelsregels gaan op deze manier het uitgangpunt vormen voor het  maken en inzetten van beleidsmaatregelen, en dat is gevaarlijk; beleggers en bedrijven  kunnen ISDS  gebruiken om regels aan te vechten die door overheden waren vastgesteld om de gezondheid en  veiligheid van werknemers te beschermen. Dit ISDS mechanisme is nu nog onderdeel van TTIP.  Om beter te begrijpen hoe ISDS  de gezondheid en de veiligheid in de EU kan beïnvloeden, is het de  moeite waard eerst eens te kijken naar wat de impact is geweest van de Noord‐Amerikaanse  Vrijhandelsovereenkomst (NAFTA). De Noord‐Amerikaanse Vrijhandelsovereenkomst, afgekort  NAFTA (van de Engelse naam North American Free Trade Agreement), is een vrijhandelszone die  Canada de VS en Mexico omvat. NAFTA lijkt dus in veel opzichten op TTIP en gaf voor het eerst  bedrijven het recht om overheden aan te klagen  in internationale gerechtshoven.  

2   

Een voorbeeld. Ethyl Corp. versus  de regering van Canada is misschien wel het bekendste  voorbeeld. Het Canadese Parlement verbood, op grond van gezondheidsbescherming , de import en  interprovinciale handel van MMT, een benzine‐additief geproduceerd door het Amerikaanse bedrijf  Ethyl Corporation. Canadese wetgevers waren bezorgd dat MMT uitstoot  een belangrijk  volksgezondheidsprobleem zou opleveren; zij gingen ervan uit dat er 'overtuigend bewijs is van  neurotoxiciteit geassocieerd met lage, beroepsmatige blootstelling en ontwierpen daarom wetgeving  om die blootstelling te beperken.  Toen de wet in 1997 in werking trad, klaagde Ethyl de Canadese  regering aan, en vroeg voor de teruggave van $ 251.000.000 om toekomstige verliezen en schade als  gevolg van de wetgeving tegen het gebruik  MMT.  De Canadese overheid  ontbond het  MMT  verbod, betaalde Ethyl $ 19.000.000, en kwam met een verklaring dat MMT was noch een milieu,  noch een risico voor de gezondheid van werknemers vormde.  In 2008 heeft Dow AgroSciences LLC Quebec  aangeklaagd voor $ 2 miljoen, vanwege verliezen  veroorzaakt door de regering van Quebec  die kwam met een verbod op de verkoop en het gebruik  van herbiciden met 2,4‐D (2,4‐dichloorfenoxyazijnzuur), een hormoonontregelende stof met  overtuigend bewijs van carcinogeen potentieel. Quebec en andere provincies, hadden het  voorzorgsbeginsel willen toepassen, een wetenschappelijke gerechtvaardigd principe, en verboden  het ingrediënt. Dow, een Amerikaanse multinational, beweerde dat het verbod in strijd was met  Canada's verplichtingen binnen NAFTA.  Dow voerde ook aan dat uit voorzorg genomen beslissingen  niet wetenschappelijk gebaseerd zijn en  dus geen geldige basis vormen voor een verbod. Uiteindelijk, na uitgebreide tests, werd geen bewijs  gevonden dat 2,4‐D een gezondheids‐ en veiligheidsrisico's voor de mens teweeg brengt, mits je het  gebruikt  volgens de op het etiket vermelde informatie. Onder een schikking overeengekomen in  2011, heeft Quebec het verbod op het 2,4‐D opgeheven . Dow AgroSciences LLC ontving geen  vergoeding.  Maar in ruil, heeft de regering van Quebec erkend dat "die 2,4‐D vormen geen  onaanvaardbaar risico voor de volksgezondheid of het milieu, op voorwaarde dat de instructies op  het etiket worden gevolgd '  De in deze gevallen wordt duidelijk dat een kosten‐batenanalyse wordt toegepast op wetten.  Als de  winst dreigt te worden aangetast door regels en wetten, zorg je ervoor dat die wetten en regels  worden ingetrokken of aangepast. Machtige bedrijven, die zich hoge juridische kosten kunnen  veroorloven, hebben dus de mogelijkheid  om wetgeving te beïnvloeden. Private  arbiters/beoordelaars ( advocaten en juristen)  beoordelen het overheidshandelen, sturen   rechterlijke beslissingen en wet‐ en regelgeving door de parlementen goedgekeurd bij, terwijl een  mogelijkheid van beroep ontbreekt.  Het gevaar van ISDS op beschermende regelgeving is duidelijk. De genoemde gevallen maken  duidelijk hoe voorschriften die zijn ontworpen om de gezondheid op de werkplek te bevorderen  kunnen worden aangevallen door het bedrijfsleven, wanneer beoogde winsten lijken te worden  belemmerd door die wetten en regels.  Met name ISDS is een onacceptabel instrument dat democratisch tot stand gebrachte wetgeving kan  ontwrichten. Publiek belang dient voorrang te hebben op bedrijfswinsten en belangen.    REACH en TSCA: onverenigbare benaderingen  3   

Wat het internationale handelsbeleid betreft, de EU en de VS zijn beiden op zoek zijn naar op elkaar  passende regelgeving op tal van gebieden (medische hulpmiddelen, cosmetica, geneesmiddelen,  chemicaliën, pesticiden, informatie‐ en communicatietechnologie, en auto's).  Da’s overigens niet  makkelijk…  Wachtend op wat de toekomst zal brengen, is een interessante sector om naar te kijken de  chemische sector. De Commissie heeft onlangs besloten binnen de EU niks aan wetgeving op het  terrein van chemische stoffen te doen, maar in plaats daarvan te kiezen voor onderlinge  samenwerking op internationaal niveau. Een dergelijke samenwerking zal echter bijna onmogelijk zijn  omdat er  twee zeer verschillende sets van wetten (REACH in de EU en de Toxic Substance Control  Act, TSCA, in de VS) in omloop zijn.    Voorbeelden van verschillen in de regelgeving Registratie / Pre‐Productie Notice   REACH vereist de registratie van alle chemische stoffen die op de markt komen. Het biedt  verschillende registratie deadlines voor bestaande chemicaliën ‐ die op de markt waren vóór 2007 –  en die welke recentelijk zijn ontwikkeld, de zogenoemde 'Nieuwe stoffen'.  TSCA voorziet enkel in een procedure van  kennisgeving voor de productie alleen voor chemische  stoffen die gebruikt of geproduceerd en op de markt zijn gebracht, na 1976.  Technische informatie  REACH is gebaseerd op het principe 'geen gegevens, geen markt' . Dit vereist  van registranten (  producenten) om uitgebreide gegevens te verstrekken over elke stof die geproduceerd of  geïmporteerd wordt  in hoeveelheden van meer dan één ton per jaar, en te bewijzen dat de stof  veilig is voor gebruik.  TSCA verreist het beschikken en overdragen van reeds bestaande gegevens die gaan over de kwaliteit  van de stof; er is geen verplichting om te bewijzen dat de stof veilig is.    Risico analyse  REACH kent de verplichting van de risico‐evaluatie, als een stof op de markt wordt gebracht in  hoeveelheden van meer dan tien ton per jaar. Indien de stof gevaarlijk is, is een beoordeling van de  blootstelling en een risico profiel in de vorm van een document  eveneens verplicht.  In TSCA is de fabrikant niet verplicht tot het doen van een risico beoordeling , noch voor bestaande  als voor nieuwe stoffen.  Vergunningen en beperkingen  REACH vereist van registranten ( producenten) om te garanderen dat de stof veilig is voor gebruik, en  een speciale vergunning is vereist voor zeer gevaarlijke stoffen. Er zijn verbodsbepalingen of  beperkingen voor het gebruik van stoffen die onaanvaardbare risico’s opleveren. Alleen met een  specifieke vrijstelling kan met deze groep stoffen worden gewerkt.   TSCA vereist dat de Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) aantonen dat stoffen met  onverantwoord grote risico’s alleen in zeer beperkte produktie volumes kunnen worden ingezet. 

4   

Er zijn, met betrekking tot het produceren en op de markt brengen van gevaarlijke stoffen veel  verschillen in wet‐ en regelgeving tussen de VS en Europa. Om via ‘vrije’ handel van chemicaliën over  en weer mogelijk te maken, zal ofwel de VS dan wel Europa zijn wetgeving moeten aanpassen. Als we  de doelstelling van REFIT erbij pakken, lijkt het erop dat Europa vooral zijn beschermende wetgeving  zal moeten opgeven, met als gevolg dat werknemers slechter af zijn en meer worden blootgesteld  aan  gevaarlijke stoffen.  Het dossier kwartstof (silica)  De regulering van kwartstof dient eveneens ter illustratie van de uiteenlopende regelgeving  processen die van kracht zijn in Washington en Brussel. Beroepsmatige blootstelling aan kwartstof  (kristallijn silica) komt vaak voor op de bouw en maritieme locaties tijdens het snijden, zagen, slijpen,  boor activiteiten. Werknemers kunnen longziekten ontwikkelen en gevallen van silicose zijn  uiteindelijk fataal.  In de VS, zijn de geldende normen voor het gebruik van silica veertig jaar oud. Gebaseerd op  informatie uit 1968, worden hoge niveaus van blootstelling toegestaan en ontbreken  voorzieningen  voor training van werknemers en controle op blootstellingsniveaus. In 2013 stelde de Occupational  Safety & Health Administration Labor Department  voor om de  blootstellingslimiet ( grenswaarde)   met 50% te verlagen. Tot op heden is geen echte actie ondernomen en in 2014 is de overheid nog  steeds bezig met het uitvoeren van openbare hoorzittingen waarbij verschillende  belanghebbenden de zaak weten uit te stellen. Het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek  (IARC) heeft kristallijn silica als een kankerverwekkende stof geclassificeerd.   Verschillende EU‐lidstaten hebben maatregelen genomen om de blootstelling aan kristallijn silica te  verminderen door het opstellen van grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling (OEL).  Bovendien, artikel 139 van het EG‐Verdrag geeft de sociale partners het recht om te onderhandelen  op dit gebied, en daardoor is er in 2006 is een overeenkomst door 16 Europese  werkgeversorganisaties en twee Europese vakbondsfederaties ondertekend( de  brancheorganisaties  voor de chemische en metaalindustrie), waardoor een snelle uitvoering van concrete maatregelen  ter vermindering blootstelling van werknemers aan kristallijn silica stof mogelijk werd.  De Europese overeenkomst is verre van perfect . Maar het bevorderen van veiliger alternatieven en  deze te promoten wordt toch gezien als een positieve uitkomst van de sociale dialoog; in Europa zijn  werknemers over het algemeen dus beter af en worden er minder werknemers blootgesteld aan  kwartstof.  Zoals uit dit voorbeeld van kristallijn silica blijkt, sluiten beide regulerende benaderingen  van de VS en Europa niet op elkaar aan. Economische aspecten zijn hier concurrerend met de  veiligheid van werknemers als ondergeschikte factor. Samenwerking  tot goede regulering zal geen  pure  technische exercitie zijn. Wat hier moet worden bevorderd is een benadering die gericht is op  het verhogen Amerikaanse normen ( in dit geval het verlagen van de grenswaarde) teneinde een  hoog niveau van bescherming te waarborgen.  Onderzoeken van de mogelijkheden van samenwerking binnen TTIP  Gezien de grote bestaande verschillen tussen de EU‐ en de Amerikaanse wetgeving, waarbij duidelijk  is dat EU wetgeving wat betreft het niveau van bescherming ten aanzien van chemische stoffen  aanzienlijk hoger ligt, lijkt het vanuit gezondheidskundig perspectief logisch dat  EU wetgeving moet  5   

worden gehandhaafd en een diepgaande structurele hervorming van de Amerikaanse chemische  regelgeving moet plaatsvinden.   Als het gaat om beschermende wetgeving,  moet een race naar de bodem worden vermeden. In  plaats daarvan moet er serieuze samenwerking komen waarbij formele consultatie van sociale  partners plaatsvindt en waarbij de Advisory Committee on Safety and Health at Work de Europese  Commissie kan adviseren.   REFIT en OSH deregulering in de EU:   de weg vrijmaken voor TTIP ?  Gezondheid en veiligheid op het werk wordt geregeld door de Europese Kaderrichtlijn Richtlijn voor  veiligheid en gezondheid op het werk (Richtlijn 89/391 EEG) en de 23  onderliggende Richtlijnen die  van toepassing zijn in alle lidstaten.  In 2006 is de Europese Commissie, met zijn 'betere regelgeving' programma, gestart met een  deregulerings programma waarbij het aanpakken administratieve lasten, vereenvoudiging en  evalueren van de Richtlijnen voorop staat.  Het programma legt de nadruk op het concurrentievermogen en de innovatie. Sociale aspecten  krijgen geen aandacht.  De REFIT Communicatie werd gepubliceerd in 2013. Deze communicatie is gebaseerd op de  raadpleging  van het Midden en Kleinbedrijf ( het bleek dat slechts een handjevol bedrijven was  gehoord). De regelgeving inzake chemische stoffen en de gezondheid en veiligheid op het werk  scoorde binnen het MKB hoog als het gaat om ‘belemmerende wetgeving’.  Vandaar dat de  Commissie de slogan ‘Think Small First’ gebruik als uitgangspunt: kleine bedrijven mogen geen last  hebben van ‘onnodige’ regelgeving. Wat precies wordt bedoeld met ‘onnodig’ blijft onduidelijk.   REFIT geclassificeerd de Kaderrichtlijn 89/391 / EEG van de Raad en de 23 samenhangende richtlijnen  als verouderd , waarbij een evaluatie hard nodig is, om te bekijken of de regelgeving te verlaagt en  vereenvoudigd kan worden. Dit was de eerste keer in de geschiedenis van de EU dat de 24 EU‐ richtlijnen in 27 lidstaten werden geëvalueerd. Het werd duidelijk dat, als gevolg van deze beslissing,  de Commissie de voorgenomen verscherping van regelgeving ten aanzien van chemische stoffen  zou  worden staken.  Op  juni 2014 heeft de Commissie haar strategisch kader uitgegeven over veiligheid en gezondheid  op het werk 2014‐2020, met zeven prioritaire doelstellingen, waaronder 'vereenvoudiging van de  bestaande wetgeving waar geschikt om onnodige administratieve lasten te elimineren, met behoud  van een hoog niveau van bescherming van de gezondheid van werknemers en veiligheid '(2014c  Europese Commissie). Dit viel samen met aankondiging van de gezamenlijke EU‐VS‐doelstelling van  regulerende samenhang en het elimineren, verminderen of voorkomen onnodige regelgeving.  Betere regelgeving, REFIT , Think Small First en het strategisch kader zijn beleidsinstrumenten die  dezelfde doelstelling delen en zijn in lijn met beleidsontwikkelingen in de VS sinds de vroege jaren  1980 (Vogel 2010). De toekomstige TTIP is gestoeld op dezelfde grondgedachten , met deregulering  hoog op de agenda.   Conclusie en beleid: aanbevelingen  

6   

Het TTIP proces zal de EU in hoge versnelling tot deregulering leiden. Gezien de grote bestaande  verschillen tussen de EU en de VS in verschillende wettelijke sectoren, zullen belangrijke vragen  zijn  ‘hoe een gemeenschappelijke basis te creëren’ , waar het niveau van bescherming te positioneren’’ ,  en ‘hoe je nieuwe normen van de regelgevende samenwerking vast kan leggen’.  Uitgaande van hetzelfde niveau is het wenselijk dat beide partijen ILO‐verdragen met betrekking tot  de gezondheid ratificeren en veiligheid ratificeren; waar een ILO‐verdrag al door een van de partijen  is geratificeerd dient de andere partij dat ook te doen alvorens een handelsovereenkomst kan  worden ondertekend. Zo waarborgen de partijen fundamentele rechten van werknemers.   Wettelijke bepalingen ter bescherming van gezondheid op het werk hebben geen zin als bij de  partijen ( VS en EU) de wil  en bevoegdheid ontbreekt om te kunnen handhaven .  Overheden en  Lidstaten moeten hun eigen bevoegdheden onder geen beding opgeven.   Dit is het hardst nodig bij Internationale handelsovereenkomsten waarbij  via een ISDS de  mogelijkheid wordt verleend  om ten dienste van multinationals nationale overheden aan te klagen  wanneer zij van mening zijn dat de beschermende regels of normen een bedreiging vormen voor hun  winst of investeringen. ISDS en alle soortgelijke mechanismen die kunnen worden opgezet onder de  TTIP kan de soevereiniteit van de staten en hun belangrijkste bestuursorganen bedreigen die thans  worden beschermd door het Europees Hof van Justitie en de Verdrag betreffende de werking van de  Europese Unie, dat de basis vormt om op hoog niveau beschermende maatregelen te nemen.   Andere vrijhandelsovereenkomsten zoals NAFTA hebben geen aandacht voor de bescherming van  werknemers . De TTIP moet dan wel doen.   Bepalingen over gezondheid en veiligheid moeten niet worden onderworpen aan systemen zoals  ISDS.  Dit moet door de partijen worden gegarandeerd en in de tekst van de verdragen tot  uitdrukking komen.  Tot slot, grote delen van de EU‐wetgeving inzake gezondheid en veiligheid zijn in gevaar. De weg  effenen voor de TTIP, REFIT en andere evaluatie processen, zal leiden tot een vereenvoudiging of  zelfs regelrechte verwijdering van Arbo‐gerelateerde richtlijnen die deel uitmaken van het EU‐acquis  , zelfs voordat er een akkoord over de TTIP plaatsvindt.  De Europese Commissie moet zorgvuldige beoordelingscriteria gebruiken bij het bepalen van wat  een 'administratieve last' inhoudt, om ervoor te zorgen dat het resultaat van dit cruciale proces ‘naar  boven’ en niet naar beneden is gericht, dat de openbare orde  beschermd, en dat het  huidige  wettelijke Arbo‐kader wordt gewaarborgd onder de TTIP.  Wim van Veelen,  januari‐februari 2015     

7