TRENDS IN HET VLAAMS TOPSPORTKLIMAAT EVALUATIE VOLGENS TOPSPORTERS, TRAINERS EN TOPSPORTCOÖRDINATOREN: 2-METING ( )

TRENDS IN HET VLAAMS TOPSPORTKLIMAAT EVALUATIE VOLGENS TOPSPORTERS, TRAINERS EN TOPSPORTCOÖRDINATOREN: 2-METING (2003-2007-2011) Veerle De Bosscher en Stephanie De Croock

Colofon

Trends in het Vlaams topsportklimaat Evaluatie volgens topsporters, trainers en topsportcoördinatoren: 2-meting (2003-2007-2011) Prof. Dr. Veerle De Bosscher & Drs. Stephanie De Croock

“Topsport draait rond de atleten. Zij dienen, samen met hun coaches en de federaties betrokken te worden bij de evaluatie van topsportbeleid“ De Vrije Universiteit Brussel dankt iedereen die heeft bijgedragen tot dit onderzoek: in de eerste plaats de topsporters, de toptrainers en de topsportcoördinatoren voor hun tijdsinvestering om deze uitgebreide vragenlijsten in te vullen! Ook dank aan het Bloso en de Nationale Loterij voor hun welwillende medewerking bij de dataverzameling. Tot slot, dank aan de minister van sport, dhr. Philippe Muyters en het departement cultuur, jeugd, sport en media voor de financiële steun en het geloof in de noodzaak van een continue evaluatie van het topsportklimaat.

Copyright © 2012 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteurs.

2

Ter geleide

Bedankt!

Goed, beter, best! … Is het motto dat schuilt achter de tweemeting van het Vlaams topsportklimaat. Na vier jaar in de voorbereiding voor Londen 2012, wordt in deze bijdrage het topsportbeleid geëvalueerd door topsporters, trainers en topsportcoördinatoren. Dit onderzoek beoogt kenbaar te maken wat er leeft bij de belangrijkste betrokkenen. We zijn ervan overtuigd dat hiermee de basis gelegd wordt voor een vernieuwd en Bedankt topsporters, beter topsportklimaat. Hun bijdrage is van primordiaal belang om de omstandighetoptrainers en federaties! den waarin topsport in Vlaanderen wordt beoefend, te kunnen verbeteren. Dank aan allen, die ondanks de drukke agenda’s, gemiddeld 40 minuten de tijd hebben genomen om de lange vragenlijsten in te vullen! We hopen, samen met jullie, dat deze inspanning mag bijdragen tot een sterker beleid, betere ondersteuning en vooral –want daar draait het om- tot betere prestaties!

2-meting van het topsportklimaat

Deze weergave is een “twee-meting van het topsportklimaat”. Na de nulmeting in 2003 en de één-meting in 2007, laat deze studie toe de evoluties waar te nemen en te evalueren. Deze evaluatie zal elke vier jaar Topsportsucces wordt vooral bepaald worden herhaald. Want stilstaan is achteruitgaan in topsport. Dat komt doordat de door wat andere landen doen, en niet internationale concurrentie is toegenomen. Wereldwijd hebben landen steeds meer door een evaluatie van het beleid ten middelen geïnvesteerd in een strategie om topsportsucces te kunnen beïnvloeden. opzichte van het verleden Desondanks blijft het succes in veel landen dalen. Ook België ging er niet op vooruit, ondanks toegenomen investeringen zowel in Vlaanderen als Wallonië. Topsport is een markt die geregeerd wordt volgens de economische principes van vraag en aanbod: de prijs van het succes stijgt omdat de vraag groter is dan het aanbod. Topsportsucces hangt meer dan ooit, niet alleen af van wat we zelf beter doen ten opzichte van het verleden, maar nog meer, van wat andere landen doen. Dat maakt de rivaliteit nog groter!

SPLISS: Vlaams topsportklimaat internationaal vergeleken in 15 laanden

Tegelijk hebben vergelijkbare landen als Nieuw-Zeeland en Denemarken –allen met een populatie kleiner dan België- zich weten handhaven in de top 30 van deze mondiale medaillewedloop. Zoals het in de economie frequent gebeurt, zullen ook Vlaanderen en Wallonië hier meedraaien in een benchmarkstudie van het topsportbeleid: beter worden door te leren van de concurrentie. Vlaanderen neemt, met de Vrije Universiteit Brussel aan het roer, de leiding in de coördinatie van wat de grootste internationale vergelijking in topsport ooit mag genoemd worden: Een benchmark van Vlaanderen ten SPLISS-II. “Sports Policy factors Leading to International Sporting Success”(SPLISS) opzichte van 15 andere landen: SPLISS is de titel van een internationale onderzoeksgroep topsport. 15 landen hebben mee(2012-2013) gewerkt aan dit zelfde onderzoek naar het topsportklimaat. Daarnaast werden met gerichte vragen 126 kritieke succesfactoren geëvalueerd. De resultaten hiervan zullen begin 2013 beschikbaar zijn.

Dankjewel partners!

Dit onderzoek is mogelijk gemaakt dankzij de ondersteuning van het departement cultuur, jeugd, sport en media. Een bijzondere dank geven we graag aan de Vlaamse Minister van Sport, Philippe Muyters, die het mogelijk maakt om dankzij de toezegging van de middelen, gehoor te geven aan de mening van de belangrijkste stakeholders in topsport: topsporters, toptrainers en federaties, jullie hebben het voor het zeggen! Ook dank aan het Bloso en de Nationale Loterij, die op elk moment klaar stonden om de uitgebreide en noodzakelijke informatie aan te leveren. Dank voor het geloof in de noodzaak van een continue evaluatie van het topsportklimaat.

Dankjewel

3

Inhoud Ter geleide . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1.

Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

2.

Theoretisch kader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

3.

Methodologie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

3.1.

Respons . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

3.2.

Profiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

3.2.1. Topsporters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 3.2.2. Toptrainers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 3.2.3. Topsportcoördinatoren (federaties) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 4.

Een vergelijking met 2003 en 2007: Is het topsportklimaat verbeterd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

5.

Evaluatie van de negen pijlers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

5.1.

Objectieve evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

5.2.

Subjectieve evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

6.

Prioriteiten in het beleid: belangrijkste succesfactoren en maatregelen ter verbetering in het beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

6.1.

Belangrijkste succesbepalende factoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

6.2.

Belangrijkste factoren ter verbetering in Vlaanderen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

7.

Prestaties (outputs) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

8.

De prijs van succes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

9.

Financiële ondersteuning van topsport (pijler 1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

9.1.

Topsportinvesteringen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

9.2.

Verdeling van de middelen per categorie van de topsporttakkenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

10.

Bestuur, organisatie en structuur van het topsportbeleid (pijler 2). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

10.1.

Informatieverstrekking en communicatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

10.2.

Inspraak in het beleid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

10.3.

De federaties en hun raad van bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

10.3.1. Prioriteit in het topsportbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 10.3.2. Raad van bestuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 11.

Sportparticipatie (pijler 3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

11.1.

Leeftijd van initiatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

11.2.

Duur van de topsportcarrière. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

12.

Talentidentificatie en –ontwikkeling (Pijler 4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

12.1.

Talentidentificatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

12.2.

De talentontwikkeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

12.2.1. Ondersteuning en begeleiding als aankomend talent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 12.2.2. Topsport en studie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 13.

De topsportcarrière en na-carrière . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

13.1.

Trainingsuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

13.2.

Trainingsondersteuning. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

13.3.

Individuele leefsituatie van de topsporter. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

4

13.3.1. Inkomsten uit topsport. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 13.3.2. Topsportuitgaven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 13.4.

Na de sportloopbaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

14.

Trainingsfaciliteiten en infrastructuur (Pijler 6). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

15.

Opleidingen en voorzieningen voor toptrainers (Pijler 7) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

15.1.

Opleiding van trainers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

15.2.

De trainersopleiding en bijscholingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

15.3.

Deskundigheid van de trainer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

15.4.

Individuele leefsituatie van een trainer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

15.5.

Trainingsuren van trainers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

16.

Nationale en internationale competitie (Pijler 8) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

16.1.

Nationale competities. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

16.2.

Deelname aan internationale wedstrijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

16.3.

De organisatie van internationale evenementen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

17.

Wetenschappelijk onderzoek (Pijler 9) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

17.1.

Onderzoek en verspreiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

18.

Media-aandacht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

19.

Topsporter als rolmodel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

20.

Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Bijlage: Kritieke succesfactoren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

De uitgebreide versie van deze studie is beschikbaar op www.vub.ac.be/SBMA

5

1. Samenvatting Succes: Output 1. De internationale concurrentie neemt toe, in die mate dat topsportsucces afhangt van wat andere landen doen, meer nog dan van wat we zelf beter doen ten opzichte van het verleden 2. Topsport is een markt die geregeerd wordt volgens de economische principes van vraag en aanbod: de prijs van het succes stijgt omdat de vraag groter is dan het aanbod.

Topsportklimaat 3. 209 topsporters, 144 trainers en 24 topsportcoördinatoren va federaties hebben meegewerkt aan een onderzoek naar het topsportklimaat; dit onderzoek is de twee-meting dat de trends meet ten opzichte van 2007 (1-meting) en 2003 (0-meting) 4. De pijlers die volgens de respondenten grootste invloed hebben op topsportsucces ook de pijlers zijn die in Vlaanderen het meest voor verbetering in aanmerking komen: de financiële steun, trainersvoorzieningen en -ontwikkelingen en de trainingsfaciliteiten 5. Het topsportklimaat in Vlaanderen is in 2001 verbeterd ten opzichte van 2007 en 2003; dat bevestigt 32% van de trainers en 71% van de topsportcoördinatoren (TSC) in de federaties; echter, 50% van de topsporters, 56% van de trainers en 38% van de TSC in de federaties vindt dit nog onvoldoende om te presteren op het hoogste internationale niveau

Middelen: Inputs 6. PIJLER 1: FINANCIËLE ONDERSTEUNING VOOR TOPSPORT - ondanks de toegenomen investeringen blijven de middelen relatief laag in vergelijking met andere landen - de stijging is enkel afkomstig van de overheid - gerichte investeringen in een nationale topsportstrategie, vanuit private middelen, alsook vanuit de nationale loterij zijn minimaal in Vlaanderen

Processen: throughputs 7. PIJLER 2: BESTUUR, ORGANISATIE EN STRUCTUUR VAN HET TOPSPORTBELEID - Communicatie: de federaties (op twee na), vinden dat zowel de informatie als de ondersteunende diensten vanuit het Bloso goed tot uitstekend verlopen; Topsporters en trainers zijn algemeen tevreden over de communicatie vanuit de club en federatie alsook vanuit het BOIC - Inspraak: meer dan 50% van de Topsporters en trainers vinden dat ze te weinig inspraak hebben in het beleid - De Raad van Bestuur: vormt voor veel topsportfederaties een probleem: • Slechts 23,5% van de federaties geeft aan dat hun bestuur is samengesteld uit experten met een goede kennis inzake topsportbeleid en ontwikkeling • 59% is het oneens dat in de raad van bestuur professionals zetelen met stemrecht; • 52% is van mening dat de topsportwerking binnen hun federatie wel professioneel werkt maar de raad van bestuur niet 8. PIJLER 3: BREEDTESPORT - Een knelpunt: 65% van de topsportcoördinatoren is van mening dat de omvang van sportdeelname in hun sport een belangrijk knelpunt is; 9. PIJLER 4: TALENTIDENTIFICATIE EN –ONTWIKKELING: TALENT CENTRAAL - Een topsportcarrière duurt steeds langer: de gemiddelde aanvangsleeftijd van topsporters is gedaald van 10,7 jaar in 2003 tot 9,0 jaar in 2011 - De rol van sportclubs: 40% van de topsporters kreeg pas op/na de leeftijd van 16 jaar als aankomend talent voor het eerst extra aandacht vanuit de federatie; dat betekent dat voordien de sportclubs een belangrijke rol spelen voor talentontwikkeling

6

7

- Voor 23% van de trainers en 30% van de topsporters kwam de federatie-ondersteuning als aankomend talent te laat - Diverse vormen van ondersteuning als talent worden goed beoordeeld (68% van de topsporters); begeleiding kan beter op vlak van loopbaanadvies en –planning en carrièrebegeleiding - 83% van de topsporters uit de topsportschool oordeelt dat de ondersteuning voor topsport en studie goed is; bij topsporters die niet naar deze gespecialiseerde scholen gingen, vond slechts 47% dit voldoende - Knelpunten in talentontwikkeling: drie vierde is van oordeel dat er te weinig gespecialiseerde talentcoaches zijn aangesteld; en 57% (n= 13) vindt dat de doorstroom van talent naar topsporter beter moet verlopen. 10. PIJLER 5: DE CARRIERE EN NA-CARRIERE - Trainingsuren: de topsporter traint gemiddeld 20 uur/week; dit ligt hoger in Olympische disciplines, bij voltijdse topsporters en individuele-/duosporten, topsporters met een hoger niveau, top 8 EK/top 16 WK - De topsporters en trainers zijn globaal gezien tevreden over de ondersteunende diensten die ze genieten, op uitzondering van juridisch/financieel advies en mediatraining - 68% van de topsporters vindt het maandloon voldoende om op voltijdse basis te kunnen trainen - Na de loopbaan: 55% geeft aan niet goed geïnformeerd te zijn over ondersteuning na de sportloopbaan 11. PIJLER 6: TRAININGS- EN WEDSTRIJDFACILITEITEN - De evaluatie van kwaliteit en beschikbaarheid van trainingsfaciliteiten is zwak en kent een negatieve evolutie ten opzichte van 2003 en 2007. - 55% (n=105) van de topsporters heeft voltijds toegang tot een topsporttrainingscentrum. Bij topsporters met een (arbeids)contract en individuele topsporters ligt dit significant hoger (69%). - Slechts 43% van de topsportcoördinatoren geeft aan dat er voor zijn/haar sporttak een hoogwaardig topsporttrainingscentrum in Vlaanderen aanwezig is 12. PIJLER 7: NOOD AAN OPLEIDINGEN EN BIJSCHOLINGEN VOOR TOPTRAINERS - Volgens de helft van de trainers (50%) is zijn er onvoldoende opleidingsmogelijkheden voor toptrainers in Vlaanderen (op internationaal niveau) - 32% is van mening dat er te weinig mogelijkheden zijn om zich te ontwikkelen tot trainersexpert op het hoogste internationaal niveau • Eén derde van de trainers geeft aan het afgelopen jaar geen bijscholing te hebben gevolgd • Vijf topsportfederaties hebben de afgelopen 12 maand geen bijscholingen georganiseerd • Slechts zeven federaties geven aan een systeem te hebben om kennis onder trainers door te geven - 55,9% van de trainers en 73,3% van de TSC vindt de job als toptrainer in Vlaanderen nog onvoldoende erkend 13. PIJLER 8: NATIONALE EN INTERNATIONALE COMPETITIE - Het niveau van nationale wedstrijden is te laag; de frequentie wordt goed bevonden. - 70% van de topsporters en 59% van de trainers vindt dat topsporters voldoende aan internationale competities kunnen deelnemen - drie vierden van de topsporters en trainers van mening dat er in België onvoldoende internationale evenementen worden georganiseerd 14. PIJLER 9: WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK - 56% van de trainers (n=54) doet regelmatig, minstens één keer per maand, beroep op wetenschappelijke kennis met betrekking tot zijn of haar trainingsactiviteiten - 12% van het Vlaams topsportbudget gaat naar wetenschappelijke ondersteuning - Minder dan één derde van de trainers (32%, n=29) is van mening dat er in België voldoende wetenschappelijk wordt gevoerd met betrekking tot hun sporttak.

8

9

2. Theoretisch kader Topsport wordt gekenmerkt door een intrinsiek streven naar steeds betere prestaties in vergelijking met vroegere en huidige concurrenten. Die ontwikkeling heeft de intrinsieke trend naar ‘citius, altius, fortius’ krachtig versterkt (van Bottenburg, 2009). Ook wetenschappers dragen hiertoe bij, door te achterhalen wat de succesbepalende factoren in topsport zijn en hoe die beleidsmatig te beïnvloeden zijn. Dat gebeurt door theorieën vanuit de economische competitiviteit, performance management, benchmarking en beleidsconcurrentie toe te passen op de topsport. In dit onderzoek wordt gebruik gemaakt van diverse theoretische perspectieven uit deze domeinen. In deze optiek werd Het SPLISS model (Sports Policy factors Leading to International Sporting Success) als vertrekbasis genomen voor de 2-meting van het topsportklimaat in Vlaanderen. In grote lijnen gaat dit model ervan uit dat het succes van een land in een sport wordt bepaald door een complex geheel van factoren op macro, meso- en microniveau. Daar kan het beleid tevens toe bijdragen. In het SPLISS model worden alle prestatiebepalende factoren uit het topsportbeleid gegroepeerd tot negen (later tien) prestatiebepalende dimensies, pijlers genoemd (De Bosscher et al., 2006). Figuur 1 toont een grafische weergave.

Figuur 1: SPLISS-model: de prestatiebepalende pijlers van het topsportbeleid (aangepast uit De Bosscher, et al., 2006)

Pijler 10: Omgeving van topsport: media & sponsoring

Pijler 5: perfectie

Na-carrière

Nationale sportfederaties

beter topsportklimaat Pijler 9: sportwetenschappelijke

Atletische carrière

ondersteuning en innovatie Pijler 8 : (Inter)nationale

competitie

Pijler 7: voorzieningen en opleiding van coaches Pijler 6: trainings-

faciliteiten

Pijler 4: prestatie

Talentontwikkeling Talent identificatie systeem

Georganiseerde sport (clubs) Niet georganiseerde sportbeoefening en lichamelijke opvoeding op school

Pijler 3: initiatie

Participatie

INPUT

Het SPLISS model biedt een kader om de effectiviteit van topsport te evalueren, op drie niveaus: inputs, throughputs en outputs (Chelladurai, 2001). A. De outputs zijn de prestaties en doelen: werden de beoogde doelstellingen bereikt? In topsport gaat het om de actuele prestaties, uitgedrukt in bijvoorbeeld medailles, top acht plaatsen of andere prestaties tijdens internationale evenementen; B. De inputs zijn de middelen: welke middelen werden geïnvesteerd? (weergegeven in pijler 1) C. De throughputs zijn de processen: op welke wijze werden de middelen geïnvesteerd? (pijlers 2-10)

10

Door al deze niveaus te evalueren, krijgen we een multidimensionele benadering van de effectiviteit van topsport. De kracht van dit model is dat het klimaat wordt geëvalueerd door de belangrijkste stakeholders: de 10 pijlers en 126 kritieke succesfactoren topsporters, toptrainers en de federaties. Dit is het doel van deze bijdrage. Om, met om de effectiviteit van topsport te andere woorden, na te gaan of het Vlaams topsportbeleid van de voorbije jaren volevalueren doende effectief was, zullen we een kritische blik werpen op de inputs (middelen), de processen (throughputs) en de prestaties (outputs) en bekijken we hoe de voornaamste stakeholders in topsport, in het bijzonder topsporters en trainers, dit beleid beoordelen voor elk van de negen prestatiebepalende pijlers.

Figuur 2: de effectiviteit van topsportbeleid: volgens een multidimensionele benadering

Pijller 1: financiële middelen voor topsport

THROUGHPUT (processen)

Verbeterd topsportklimaat

Pijlers 2 - 10

Feedback van stakeholders: onderzoek naar het topsportklimaat

OUTPUT (doelen) Prestaties - absoluut - relatief

effecten (outcomes) Nationale trots; internationaal prestige; goed gevoel; publieke interesse in sport; populariteit van de sporttak,…

INPUT (middelen)

Voor elke pijler zijn kritieke succesfactoren ontwikkeld: factoren die “kritiek” zijn in de evaluatie van het topsportbeleid. Deze 126 gemeten kritieke succesfactoren bevinden zich in de bijlage. In 2011 hebben, naast Vlaanderen en Wallonië, 14 andere landen eveneens dezelfde informatie verzameld. Dit is de grootste internationale vergelijking in topsport ooit. Eind 2013 worden de resultaten verwacht. Tot slot geeft dit model ook aan dat het niet eindigt bij resultaten maar dat topsportbeleid moet bekeken worden vanuit de effecten die een topsportklimaat en resultaten op lange termijn teweegbrengen. Dit Er zijn geen wetenschappelijke studies zijn de outcomes. Hieraan werd in de literatuur nog maar weinig aandacht gegeven. over de vraag: waarom is topsport Is het belangrijk dat Vlaamse topsporters goed presteren? In een Nederlands bevolbelangrijk? Waarom investeren kingsonderzoek bleek dat meer dan 80% van de Nederlanders trots is op hun land overheden in topsport? vanwege de sportprestaties (Van Bottenburg, 2008). Dit is hoger dan andere redenen van nationale trots. Topsport trekt media aan, brengt hierdoor een sporttak onder de aandacht van de bevolking en van sponsors, leidt mogelijk tot een hogere vereenzelviging van de jeugd met topsport; dit komt onrechtstreeks de breedtesport ten goede. Echter, de vraag tot welke effecten topsportprestaties leiden – misschien wel de meest essentiële vraag-, is vanuit wetenschappelijk onderzoek op dit moment nog niet te beantwoorden. Klaarblijkelijk wordt topsport gezien als “intrinsiek belangrijk”, waardoor het belang niet eens in vraag wordt gesteld (Coalter, 2007). Dit belang wordt door overheden wereldwijd geclaimd als een rechtvaardiging voor de veelal hoge investeringen… zonder een antwoord te kunnen vormen op de vraag: (waarom) is topsport belangrijk?

11

3. Methodologie

Topsportklimaat “Een evaluatie van de sportorganisatorische omgeving en de omstandigheden waarin coaches en atleten kunnen ontwikkelen en prestaties kunnen leveren (Maarten van Bottenburg, 2000)”.

In dit onderzoek werden topsporters, trainers en topsportcoördinatoren/ sporttechnische coördinatoren van de erkende topsportfederaties aangeschreven overeenkomstig het decreet op de sportfederaties van 13 juli 2001 (met uitzondering van gehandicaptensport). Dit gaat om 26 sporttakken.

A. Topsporter De topsporters werden geselecteerd aan de hand van volgende criteria: - Alle topsporters die in de laatste twee jaar top 8 op Europees niveau of top 16 op wereldniveau hebben gepresteerd in een seniorcompetitie en in een sporttak uit de Vlaamse topsporttakkenlijst 2011 (categorieën I,II,III,IV); - Topsporters in een sporttak uit de Vlaamse topsporttakkenlijst 2011 (categorieën I,II,III,IV) die via een arbeidscontract ondersteund worden door het Vlaamse beleid, Bloso en Defensie Topsport en die uitkomen in seniorcompetities; Aanvullende criteria in opdracht van het Vlaamse beleid, die eveneens werden opgenomen: - Elitesporters in een sporttak uit de Vlaamse topsporttakkenlijst 2011 (cat. I,II,III,IV) die door Bloso erkend worden; - Voor teamsporten, topsporters van de nationale ploegen met Vlaamse nationaliteit en dit uit sporttakken uit de Vlaamse topsporttakkenlijst 2011 (cat. I,II,III,IV).Deze topsporters dienen bovendien in Vlaanderen te trainen, om een oordeel over het Vlaams klimaat te kunnen geven. Overeenkomstig deze criteria werden de vragenlijsten verspreid onder 397 topsporters. Hiervan komen er 296 uit Olympische disciplines en 101 uit niet-Olympische disciplines. Deze laatste worden niet in de internationale vergelijking (SPLISS-II) opgenomen. 102 topsporters komen uit ploegsporten.

B. Trainer/coach Onder trainers wordt in dit onderzoek verstaan: de persoonlijke trainer/coach van de topsporters die voldoen aan bovenvermelde criteria. Deze trainer/coach moet wel werkzaam zijn in Vlaanderen of bekend zijn met het Vlaamse topsportbeleid. Verder werden ook de trainers uit de Pool van Toptrainers als de trainers werkzaam in een topsportschool opgenomen. 171 trainers kregen de vragenlijst toegestuurd.

C. Topsportcoördinator of sporttechnisch coördinator van de federatie De topsportcoördinator of sporttechnisch coördinator is de persoon binnen de federatie die verantwoordelijk is voor topsport. Voor elke sporttak werd één vragenlijst verspreid, die mogelijks door meerdere personen wordt ingevuld. 24 federaties (van de 26) stuurden de vragenlijst terug.

12

Respons: 209 topsporters, 144 toptrainers, en 24 topsportcoördinatoren

3.1. Respons In totaal werden 594 vragenlijsten verstuurd en 353 ontvangen. Daarvan zijn 209 van topsporters (52%), 144 van trainers (84%) en 24 (92%) van topsportcoördinatoren. Bij de trainers zijn deze uit de topsportscholen, in het kader van talentontwikkeling, mee opgenomen. De responsgroep vormt in diverse opzichten (geslacht, Olympische, niet-Olympische, individuele- en ploegsporten, sporttakken) een goede afspiegeling van de totale groep. Wanneer we deze cijfers met de responsgraad van 2003 en 2007 vergelijken zien we dat de respons van 2011 beduidend hoger ligt dan deze van de enquête in 2003 en 2007 (zie onderstaande tabel). Dat heeft enerzijds te maken met een verhoogd bewustzijn in Vlaanderen van het belang van deze evaluatie en anderzijds met de veelvuldige telefonische contacten.

Tabel 1: vergelijking responsgraad 2003-2007-2011 2003

2007

2011

Verstuurd

Ontvangen

Verstuurd

Ontvangen

Verstuurd

Ontvangen

Totaal trainers

n=235

n=119 (51%)

n=212

n=78 (37%)

n=171

n=144 (84%)

Totaal topsporters

n=325

n=140 (43%)

n=423

n=167 (39%)

n=397

n=209 (52%)

totaal topsportcoördinatoren

n=26

n=26 (100%)

n=26

n=24 (92%)

Niet bevraagd

13

3.2. Profiel 3.2.1. Topsporters De populatie topsporters bestaat voor 56% uit mannen. 46% is tussen de 21 en 25 jaar oud. 33% is ouder. Tevens komt iets meer dan een derde uit ploegsporten en is 25% van de bevraagde topsporters niet Olympisch. 32% van de topsporters geeft aan voltijds topsporter te zijn terwijl 41% dit combi32% is voltijds topsporter; 62% heeft neert met studie en 20% met werk. In vergelijking met 2003 en 2007 is het aantal een arbeidscontract; 61% combineert voltijdse topsporters gedaald terwijl het aantal studenten is gestegen. Binnen de potopsport met studie of werk pulatie wordt in dit onderzoek een onderscheid gemaakt tussen topsporters die al dan niet via een (arbeids)contract door een programma ondersteund worden. Het gaat om topsporters met een tewerkstellingscontract via Bloso, Topsport Vlaanderen of Topsport Defensie alsook topsporters met een Topsportstudentencontract bij Bloso. In de populatie onderscheiden we 62 topsporters (30%) met een dergelijk (arbeids)contract. Wat het niveau betreft, geeft 42% (n=68) uit een Olympische discipline aan als senior topsporter ooit tot de top 8 van Europa behoord te hebben of top 16 van de wereld. 40% (n=65) behaalde geen internationaal topniveau (genoteerd als ‘nationaal’). Bij de niet Olympische disciplines ligt het niveau hoger waarbij 75% (n=36) ooit als senior tot de top 8 van Europa behoorde (zie figuur 3). 60,0%

Figuur 3: hoogste niveau dat een de topsporter ooit heeft behaald als senior atleet (n=162 OS/n=48 niet OS)

52,1% 50,0%

40,1%

40,0%

30,0%

20,0%

17,9%

16,7%

17,9%

11,1% 10,0%

10,4%

7,4%

5,6%

6,3%

top  3  in  de  wereld

top  8  in  de  wereld

top  16  in  de  wereld

Hoogste  niveau  ooit  behaald    OS  disciplines  (%)

14

1,5%

0,0%

0,0%

top  8  in  Europa

nationaal  niveau

geen  van  beiden

Hoogste  niveau  ooit  behaald    Niet  OS  disciplines  (%)

3.2.2. Toptrainers Bij de trainers valt vooral op dat deze populatie uit slechts 10% vrouwen bestaat. Van Slechts 10% van de toptrainers is de totale populatie is meer dan 80% ouder dan 30 jaar. Ook hier kan geconcludeerd vrouwelijk; 51% is voltijds toptrainer worden dat de responsgroep op vlak van geslacht, Olympische- en niet Olympische sporten, een goede afspiegeling is van de totale groep toptrainers in Vlaanderen. 51% (n=73) van de trainers is voltijds met topsport bezig. Dit is 20% meer dan in 2003 en 10% meer dan in 2007. De door het Bloso opgerichte Pool van Toptrainers sinds 2005 is hier deels een verklaring voor. Wat het niveau betreft, geeft net iets minder dan de helft (46%) van de trainers aan ooit training gegeven te hebben aan topsporters die behoren tot de top 8 van Europa. 35% behoort tot het ‘nationaal’ niveau, waarmee bedoeld wordt, topsporters die meestal wel hebben deelgenomen aan internationale competities, maar die noch de top acht van Europa, noch de top 16 in de wereld hebben behaald. Figuur 4: hoogste niveau van de topsporters die de trainers begeleid hebben (N=143) 40,0% 35,4% 35,0%

30,0%

25,0%

20,0%

18,8% 16,0%

15,0% 11,1% 10,0%

9,7%

9,0%

5,0%

0,0% top  3  in  de  wereld

top  8  in  de  wereld

top  16  in  de  wereld

top  8  in  Europa

nationaal  niveau

geen  van  beiden

3.2.3. Topsportcoördinatoren (federaties) Op de topsportcoördinatoren van de Vlaamse Handbalvereniging en de Vlaamse Yachting Federatie na, vulden alle andere topsportcoördinatoren/technisch directeur van de topsporttakkenlijst (cat. I,II,III,IV) 2009-2012 de vragenlijst in. Ook werd een vragenlijst ingevuld vanuit de Vlaamse golffederatie en dit met het oogpunt dat golf Olympisch is geworden en reeds een topsportschool heeft.

15

4. Een vergelijking met 2003 en 2007: Is het topsportklimaat verbeterd? De laatste jaren zijn er heel wat initiatieven genomen om het topsportbeleid in Vlaanderen meer aandacht te geven. Naast een forse stijging van het topsportbudget, zijn er verschillende projecten gelanceerd of bijgestuurd zodoende de concurrentiepositie van Vlaanderen te versterken. Dit is ook nodig daar de internationale concurrentie is toegenomen. Wereldwijd hebben landen steeds meer middelen geïnvesteerd in een strategie om topsportsucces te kunnen beïnvloeden. Topsportsucces hangt meer dan ooit, niet alleen af van wat we zelf beter doen ten opzichte van het verleden, maar nog meer, van wat andere landen doen. Dat maakt de rivaliteit nog groter! De mening of de huidige toestand van het topsportklimaat voldoende is om te presteren op het hoogste internationale niveau is onder de topsportcoördinatoren verdeeld. 24% acht dit wel het geval terwijl dit voor 33% als onvoldoende wordt beschouwd. De topsporters en trainers zijn kritischer waarbij respectievelijk slechts 15% en 8% aangeeft dit voldoende tot goed te vinden. 60,0%

33% van de topsportcoördinatoren vindt het klimaat nog onvoldoende om internationaal te presteren

56,2%

50,2%

50,0%

40,0% 36,0%

38,1%

Figuur 5: Beoordeling betreffende de huidige toestand van het topsportklimaat in Vlaanderen om te presteren op het hoogste internationale niveau

38,1%

33,0% 30,0% 23,8% 20,0%

15,1%

10,0%

7,8% 1,7%

0,0%

voldoende-­‐goed

Redelijk topsporters

(sterk)  onvoldoende trainers

geen  idee

coördinatoren

Toch is er voor een groot deel van de topsportactoren een vooruitgang merkbaar. De meerderheid van de topsportcoördinatoren (71%) geeft aan dat het topsportklimaat is verbeterd ten opzichte van 2007. Voor 33% van de trainers is het verbeterd terwijl 43% oordeelt dat het gelijk is gebleven. Aan topsporters werd deze vraag niet gesteld. Voorts vindt slechts 33% van de topsportcoördinatoren dat de huidige internationale concurrentiepositie van Vlaanderen is verbeterd. 60,0%

56,2%

50,2%

50,0%

Figuur 6: Evolutie van het Vlaamse topsportklimaat t.o.v. 2007

40,0% 36,0%

38,1%

38,1%

33,0% 30,0% 23,8% 20,0%

15,1%

10,0%

7,8% 1,7%

0,0%

voldoende-­‐goed

Redelijk topsporters

16

Er is een vooruitgang merkbaar: voor 71% van de TSC en 33% van de trainers is het klimaat verbeterd tov 2007

(sterk)  onvoldoende trainers

coördinatoren

geen  idee

17

5. Evaluatie van de negen pijlers Bij wijze van overzicht werden alle objectieve en subjectieve antwoorden uit de klimaatenquêtes gescoord per pijler en vergeleken ten opzichte van 2003 en 2007. Daarbij wordt een overzicht gemaakt tussen objectieve en subjectieve gegevens. Het eerste betreft de activiteiten of services die een topsporter/trainer effectief kreeg. Het tweede betreft de subjectieve evaluatie van deze activiteiten en services. Onderstaande radargrafieken geven hiervan een overzicht.

5.1. Objectieve evaluatie Op basis van de objectieve data kan worden vastgesteld dat de pijlers in de 2-meting (2011) relatief goed scoren met talentidentificatie en -ontwikkeling (pijler 4) als laagste score (59%). Enkel op vlak van trainingsfaciliteiten/accommodatie zien we een, opmerkelijke achteruitgang.

In 2003 behaalde Vlaanderen nog 4 onvoldoende scores op pijlers, in 2011 geen enkele

Figuur 7: overzicht van de objectieve scores per pijler 2.  beleid 100,0% 80,0% 9.  wetenschap

4.  talent

60,0% 40,0% 20,0% 0,0%

8.  competitie

5.  atleten

7.  coaches FLA  2003

6.  faciliteiten FLA  2007

FLA  2011

In onderstaande tabel worden de objectieve data per pijler weergegeven aan de hand van traffic lights. Groen staat voor een goede evaluatie, rood voor een pijler die slecht ontwikkeld is. Op deze wijze wordt een duidelijk beeld geschetst over de huidige toestand (2011) vergeleken met 2003 en 2007. Wat vooral opvalt, is de opmerkelijke vooruitgang ten opzichte van 2003, waar Vlaanderen nog vier onvoldoendes haalde, tegenover geen enkele in 2011. Pijlers die nog het meest voor verbetering vatbaar zijn (met gemiddelde) zijn vier (talent), vijf (topsporter) en zeven (trainer). Tabel 2: overzicht van de traffic lights per pijler voor de objectieve data Pijler

2003

Bestuur, organisatie en structuur (P2) Talentidentificatie en –ontwikkeling (P4) Atletische carrière (P5) Trainingsfaciliteiten en infrastructuur (P6) Opleiding en voorzieningen voor trainers (P7) Nationale en internationale competitie (P8) Wetenschappelijk onderzoek (P9) Legenda 18

--

-

+/-

+

++

2007

2011

5.2. Subjectieve evaluatie In de klimaatenquêtes werd ook gepolst naar de subjectieve mening van de topsportactoren. Bijvoorbeeld, eerder dan te vragen welke vormen van informatie de respondenten hebben gekregen in het laatste jaar, wordt ook gepolst of ze deze informatie en communicatie ook voldoende vinden. De subjectieve antwoorden werden gescoord op basis van de nettoscores. Dat betekent dat alle negatieve antwoorden (- en --) worden afgetrokken van alle positieve antwoorden (+ en ++). De score ligt dan maximaal tussen -10 (iedereen antwoordt negatief) en + 10 (iedereen antwoord posities). Hier zijn de laagste scores terug te vinden voor wetenschappelijk onderzoek (40%) en trainingsfaciliteiten (42%). In tegenstelling tot de objectieve data zijn er voor vier pijlers, namelijk beleid, atletische carrière, trainersopleiding en –ontwikkeling en trainingsfaciliteiten een achteruitgang merkbaar ten opzichte van 2003 en/of 2007. Dit valt ondanks de toegenomen beleidsinvesteringen, vermoedelijk te verklaren door de concurrentie die ook niet blijft stilstaan. Figuur 8: overzicht van de objectieve scores per pijler 2.  beleid 100,0% 80,0%

9.  wetenschap

4.  talent

60,0% 40,0% 20,0% 8.  (b)  competitie

5.  atleten

0,0%

8.  (a)  organisatie   evenementen

6.  faciliteiten

7.  coaches

FLA  2003

FLA  2007

FLA  2011

Onderstaande tabel geeft de subjectieve data weer per pijlers aan de hand van traffic lights. In vier pijlers behaalt Vlaanderen een onvoldoende: 2 (beleid), 6 (infrastructuur), 8 (evenementen) en 9 (onderzoek). Tabel 3: overzicht van de traffic lights per pijler voor de subjectieve data Pijler

2003

2007

2011

Bestuur, organisatie en structuur (P2) Talentidentificatie en –ontwikkeling (P4) Atletische carrière (P5) Trainingsfaciliteiten en infrastructuur (P6) Opleiding en voorzieningen voor trainers (P7) Organisatie van evenementen (P8) nationale en internationale competitie (P8) Wetenschappelijk onderzoek (P9) Legenda

--

-

+/-

+

++

19

6. Prioriteiten in het beleid: belangrijkste succesfactoren en maatregelen ter verbetering in het beleid 6.1. Belangrijkste succesbepalende factoren Om een beeld te vormen van de belangrijkste succesbeïnvloedende factoren werd aan de topsportactoren de vraag gesteld om de negen prestatiebepalende beleidspijlers aangevuld met topsportcultuur te ordenen naargelang de grootste invloed op het internationaal topsportsucces in Vlaanderen/België. Dat de gemiddelde percentages van de verschillende pijlers dicht bij elkaar liggen, wijst op het belang van elke pijler. Het beleid dient er dan ook over te waken dat elke pijler de nodige aandacht krijgt. Toch zijn volgens de topsportactoren de financiële middelen (pijler 1), gevolgd door trainingsfaciliteiten (pijler 6) en voorzieningen en opleidingen voor trainers (pijler 7) de pijlers met de grootste invloed op internationaal topsportsucces.

Pijler  9:  wetenschappelijke   onderzoek  en  innovatie;   7,0% Pijler  5:  atletische  carrière   en  post-­‐carrière;  7,0%

Pijler  1:  financiële  steun   voor  sport  en  topsport;   13,6%

Topsportcultuur;  8,0%

Pijler  6:  trainingsfaciliteiten;   11,8% Pijler  8:  (inter)nationale   competitie;  9,4%

Pijler  7:  voorzieningen  en   opleidingen  van  trainers;   11,8% Pijler  2:   structuur,   organisatie  en   besturen  van   sportbeleid;   10,9%

20

Pijler  4:   opsporing  en   ontwikkeling   van  talent;   10,4%

Pijler  3:   sportparticipatie;   10,1%

Elke pijler is belangrijk. Financiële middelen, trainingsfaciliteiten en voorzieningen en opleidingen voor trainers worden aanzien als de pijlers met de grootste invloed op internationaal succes

Figuur 9: De factoren met de belangrijkste invloed op internationaal topsportsucces (gemiddelde van de topsporters, trainers en topsportcoördinatoren)

Interessant om weten is ook of de verschillende stakeholders (topsporters, trainers, topsportcoördinatoren) dezelfde kijk hebben op de factoren die volgens hen de meeste invloed hebben op internationaal succes. Ondanks dat de financiële pijler door de drie groepen als de belangrijkste pijler wordt aanzien, wordt deze belangrijker geacht door de topsportcoördinatoren. Voor trainers en topsporters zijn het dan weer de trainingsfaciliteiten en trainersvoorzieningen die, naast de financiële steun, het meest invloed hebben, terwijl de topsportcoördinatoren dan weer meer invloed toewijzen aan de structuur en organisatie van het beleid en de opsporing en ontwikkeling van talent. Opvallend is tevens dat twee pijlers het minst als belangrijk worden gezien: de ondersteuning van de topsportcarrière en het wetenschappelijk onderzoek. Daar in 2007 enkel werd gevraagd om de drie belangrijkste pijlers weer te geven, kijken we ook in deze 2-meting naar de pijlers die het meest in de top drie werden geplaatst om een vergelijking mogelijk te maken. Hieruit kunnen we stellen dat algemeen gezien de topsporters en trainers zowel in de 1- als in de 2-meting ongeveer dezelfde factoren als succesbepalend beschouwen. Een belangrijk verschil is op te merken bij de trainers waar in de 2-meting de trainingsfaciliteiten veel hoger worden ingeschat dan bij de 1-meting. De grootste verschillen tussen de 1- en 2-meting zijn gearceerd in onderstaande tabel. Tabel 4: vergelijking van de belangrijkste succesbepalende factor van een land volgens topsporters en trainers Topsporters

Trainers

2011

2007

2011

2007

Pijler 1: financiële steun voor sport en topsport

1

1

1

1

Pijler 7: trainersvoorzieningen- en ontwikkelingen

3

2

3

2

Pijler 6: trainingsfaciliteiten

2

3

2

6

Pijler 3: Sportbeoefening

7

8

6

8

Pijler 8: nationale en internationale competitie

6

7

8

7

Pijler 4: Opsporing en ontwikkeling in talent

4

4

7

3

Pijler 2: Structuur en organisatie van sportbeleid

4

5

5

4

Pijler 5: Steun tijdens en na de loopbaan

7

10

10

10

Topsportcultuur

9

6

4

5

Pijler 9: Wetenschappelijke ondersteuning voor topsport

10

9

9

9

Deze percepties hangen deels samen met de situatie van het topsportbeleid.

6.2. Belangrijkste factoren ter verbetering in Vlaanderen Daar de financiële middelen voor topsport in Vlaanderen beperkt zijn, dient de overheid in haar beleid de nodige prioriteiten te stellen. Hierbij zullen de beleidsmakers dienen rekening te houden met de factoren die het meeste invloed hebben op internationaal succes maar tegelijk ook met de factoren die in Vlaanderen het meest voor verbetering vatbaar zijn. Met deze stelling in het achterhoofd werd via de enquêtes de vraag gesteld de negen prestatiebepalende factoren aangevuld met topsportcultuur te ordenen naargelang de nood aan verbetering in Vlaanderen. Onderstaande taartgrafiek geeft een overzicht van het gemiddelde van topsporters, trainers en topsportcoördinatoren.

21

Pijler  5:  Steun  tijdens  en  na   de  loopbaan;  6,8% Pijler  9:  Wetenschappelijke   ondersteuning  voor   topsport;  7,4%

Pijler  1:  financiële  steun   voor  sport  en  topsport;   13,8%

Pijler  7:   trainersvoorzieningen-­‐ en   ontwikkelingen;  12,3%

Figuur 10: De factoren die volgens de topsporters, trainers en topsportcoördinatoren het meest voor verbetering in aanmerking komen

Pijler  8:  nationale  en   internationale  competitie;   7,7% Pijler  4:  Opsporing  en   ontwikkeling  in  talent;  9,1%

Pijler  6:  trainingsfaciliteiten;   11,9% Pijler  3:   Sportbeoefening;   10,2% Pijler  2:  Structuur   en  organisatie   van  sportbeleid;   10,4%

Topsportcultuur;   10,4%

Een interessante vaststelling is dat net deze pijlers die volgens de respondenten grootste invloed hebben op topsportsucces ook de pijlers zijn die in Vlaanderen het meest voor verbetering in aanmerking komen: de financiële steun, trainersvoorzieningen en -ontwikkelingen en de trainingsfaciliteiten. Wil Vlaanderen internationaal blijven mee spelen, dan zal het beleid hierin moeten investeren. De mening van de topsporters, trainers en topsportcoördinatoren is gelijkaardig voor de pijlers die het meest nood hebben aan verbetering. Het grootste verschil is terug te vinden op vlak van steun tijdens en na de topsportcarrière, (inter)nationale competitie die positiever worden ingeschat door de topsportcoördinatoren.

22

7. Prestaties (outputs)pijlers Een doelstelling van het Vlaams topsportbeleid is om tijdens (komende) Olympische Spelen meer medailles te behalen. In termen van efficiëntie is het dan ook interessant om te peilen in hoeverre deze investeringen de beoogde return opleveren voor de Vlaamse beleidsmakers. Eén van de manieren om de “return on investment” te meten is het aantal medailles tijdens Olympische Spelen. Dit geeft echter een beperkt beeld van het succes van landen of voor het meten van beleidsinspanningen. In dit onderzoek werd de prestatiemeting uitgebreid naar de eerst acht plaatsen van meerdere evenementen. Hiervoor werd gebruik gemaakt van de Belgische topsportindex ( De Knop et al., 2007). De BTI brengt de resultaten in kaart die de Belgische topsporters sinds 1992 tijdens de Olympische Spelen, wereldkampioenschappen en Europese kampioenschappen behaalden, waarbij punten worden toegekend aan de eerste acht plaatsen van Olympische sporttakken en Olympische disciplines die door Bloso en Adeps als topsporttak erkend worden. Per sporttak worden punten berekend, gewogen naargelang de behaalde prestatie (voor de eerste acht plaatsen, respectievelijk 10-8-6-5-4-3-2-1 punten) en naargelang het evenement (6 punten voor Olympische Spelen, 4 punten voor wereldkampioenschappen en 2 punten voor een Europees kampioenschap). Vervolgens worden de behaalde punten in de verschillende sporttakken gewogen en bij elkaar opgeteld, waarbij de gebruikte wegingsfactor afhankelijk is van de grootte van de sport. Zo is men in staat per sporttak een totale indexwaarde te berekenen. Sinds 2005 is het ook mogelijk om in de Belgische topsportindex een onderscheid te maken tussen Vlaamse en Waalse indexpunten. Figuur 11 geeft de totale score (som van alle sporttakken) van de Belgische en Vlaamse Topsportindex weer in vergelijking met het voortschrijdend gemiddelde (van de BTI ) van vier jaar1. Enkel de Olympische zomersporten op de topsporttakkenlijst (2009-2012), met uitzondering van de gehandicaptensport, zijn opgenomen in onderstaande grafiek. Deze werd geüpdatet tot 2010.

Figuur 11: De totale score op de Belgische topsportindex (BTI) en Vlaamse topsportindex (VTI) voor alle sporttakken voor 1996-2010 (De Bosscher, Truyens, 2010) 600

500

485

487

487 463

449

400

512

485

501

427 363

314 300

239

292

272 304

297

200

211

340 262

237

100

0 1999

2000

2001

2002

2003

2004 BTI  

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

VTI  

23

De hoogste indexwaarde die België ooit behaalde, was in 1997. De meerderheid van de punten (267) ging toen naar judo. Sindsdien daalde de marktwaarde van de Belgische Topsportindex gestaag met een dieptepunt in het Olympische jaar 2004. Dit ondermeer door de mindere prestaties in judo. In 2006 komt de BTI op 512 punten. Een absoluut dieptepunt werd opnieuw behaald in het Olympisch jaar 2008 (239). Gedurende de laatste zes jaar is gemiddeld 73% van de Belgische indexpunten afkomstig van Vlaamse topsporters waarbij er de laatste drie jaren een positieve evolutie merkbaar is (zie VTI2). De onderstaande figuren geven een overzicht van het aandeel van de sporttakken in de BTI en VTI per Olympiade (2005-2008) waarbij rekening houden wordt met de grootte van de sporttak (weging van de sporttak). De verhoudingen tussen een gewogen en een niet gewogen BTI/VTI blijken grotendeels overeen te stemmen. In de BTI wegen tennis, paardensport, judo en atletiek het meest door. In de VTI valt tennis terug en is het voornamelijk paardensport, judo, atletiek en wielrennen die de meeste indexpunten verzamelen. Opmerkelijk is dat een ploegsport nauwelijks een score behaalde in de BTI/VTI. 1

Het voortschrijdend gemiddelde is een gemiddelde van een bepaald aantal opeenvolgende getallen in een tijdsreeks.

2

Vlaamse Topsportindex

Zeilen Triatlon 3,3% 4,3% Roeien 4,4%

Tennis   3,7%

boogschieten 3,3%

Gymnastiek Andere 1,4% 1,6%

boogschieten 2,6% Kajak 3,8%

Tennis   23,8%

Taekwondo 7,3%

Zeilen   4,1%

Paarden sport 26,2%

Roeien 5,8%

Wielrennen 7,5%

Triatlon 6,1% Paardensport 19,7%

Atletiek   12,5%

Wielrennen 9,6%

Judo 18,3%

Judo   13,9%

Atletiek 16,8%

Figuur 12: Welke sporttakken scoren het best op de BTI (België) voor de Olympiade (2005-2008)?

Figuur 13: Welke sporttakken scoren het best op de VTI (Vlaanderen) voor de Olympiade (2005-2008)?

(enkel Olympische disciplines)

(enkel Olympische disciplines)

24

8. De prijs van succes Aan het behalen van topprestaties hangt een prijskaartje. Wanneer zoals in Vlaanderen de middelen beperkt zijn, is het des te belangrijker deze op efficiënte wijze te investeren. In onderstaande grafiek wordt een analyse toegepast waarbij de behaalde punten in de Belgische/Vlaamse Topsportindex (BTI/VTI) wordt vergeleken met de totale Vlaamse topsportuitgaven. Hoewel deze analyse rudimentair is, geeft het een idee van de financiële efficiëntie van het overheidsbeleid. Uit internationaal onderzoek in het verleden bleek dat veel landen hun investeringen in topsport hebben opgeschroefd, echter, met een dalend rendement in prestaties. Nederland en Australië zijn hier voorbeelden van (Van Bottenburg, 2009). Ondanks de stijgende uitgaven aan topsport is er een beperkte return in het aantal punten behaald op de BTI en VTI.

30

25

600

501

485 449

463

487

485

512

24,4

487 22,0

427

20

400

19,6 363

euro

17,1 15

292

314 14,6

304 300

297

272 239 211

11,1

10 7,8

8,5

9,7

237 200

6,2

5

500

Indexpunten

Miljoenen

Figuur 14: vergelijking tussen de uitgaven aan topsport en de BTI (bronnen: De Bosscher & Truyens, 2010; beleidsbrieven sport, jaarverslagen Bloso, interview Nationale Loterij)

100

0

0

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

TOTAAL Collectieve  funding  (Vlaamse  overheid  +  Nat.  Lotterij  met  kampioenschappen,  incl  BOIC)

2009

BTI  

2010

VTI  

25

26

9. Financiële ondersteuning van topsport (pijler 1) 9.1. Topsportinvesteringen Als gevolg van een toegenomen concurrentiestrijd worden de investeringen in topsport in steeds meer landen opgeschroefd. Aangezien de vraag stijgt en het aanbod gelijk blijft, zal de markt zich aanpassen door middel van een stijgende prijs van succes. Een toenemende financiering van topsport zal nodig zijn om hetzelfde prestatieniveau te behouden. Meer financiële middelen zijn niet langer een garantie om het succesniveau te kunnen behouden. In een ‘global sporting arm race’, een mondiale medaillewedloop, is stilstaan achteruitgaan.

Miljoenen

Net als in andere westerse landen heeft ook Vlaanderen de laatste decennia meer prioriteit gegeven aan topsport. Het in kaart brengen van topsportinvesteringen is geen sinecure, door de diverse overlappingen, en de noodzaak te bepalen welke middelen op een beleidsmatige wijze worden geïnvesteerd. Figuur 15 geeft een overzicht. In de Het topsportbudget in Vlaanderen is werkingsmiddelen vanuit de Vlaamse overheid (inclusief werkingsmiddelen Bloso en het voorbije decennium verdrievoudigd CJSM, driehoekjes in de grafiek) is continu een stijging zichtbaar waarbij de budgetterwijl het succes erop achteruit ten de laatste vijf jaar zelf bijna verdrievoudigd zijn. Naast de Vlaamse overheid krijgt gaat … het gevolg van de mondiale topsport ook middelen vanuit andere bronnen. Zo gaat er vanuit het BOIC jaarlijks medaillewedloop ongeveer 1,9 miljoen euro naar topsport in Vlaanderen (in figuur samen met nationale loterij). Een deel van de topsportmiddelen is afkomstig vanuit de Nationale Loterij, die een onderscheid maakt tussen subsidiëring en sponsoring. Vanuit een beleidsmatig oogpunt, houden we in dit onderzoek enkel rekening met de subsidiemiddelen (o.a. voor jeugdprojecten, trainersopleidingen en organisatie van kampioenschappen), waarvan 1,6 miljoen euro naar topsport ging in 2010. Wanneer we dit geheel aan collectieve middelen optellen (driehoekjes in de grafiek), ging in 2010 24,4 miljoen euro naar topsport, daar waar dit in 2004 nog 9,7 miljoen was; een stijging die voornamelijk te danken aan investeringen vanuit de Vlaamse overheid. Omwille van de overlap, worden in de figuur niet de middelen die het BOIC besteedt aan topsport opgenomen samen met de nationale loterij. Figuur 16: Ontwikkelingen van de kredieten voor topsport in Vlaanderen (bedragen X 1 miljoen euro) 3

25

24,4 22,0

20,9

20

19,6 17,1

15

14,6

11,1

10

9,7

7,8 6,0

5

6,2

5,7

8,5 6,4

4,3

2,2

1,9

16,8

14,0

10,8

7,5 6,1 3,7

2,1

19,0

3,7

3,8

2,1

3,1

2,8

3,0

3,5

0 1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

TOTAAL Collectieve  funding   (Vlaamse   overheid  +  N at.  L otterij  m et  kampioenschappen,   incl   BOIC) Ministerie,  inclusief   Bloso   en  departement Nationale  Loterij  (met  kampioenschappen)+   BOIC

* Topsportmiddelen Nationale Loterij: inclusief subsidie aan de 25 topsportfederaties (exclusief gehandicaptensport) voor de organisatie van evenementen/ kampioenschappen; exclusief sponsoring (vb. wielerploeg) ** Collectief Vlaanderen: topsportuitgaven Vlaamse overheid (inclusief Bloso, CJSM)+ Nationale Loterij en BOIC (benadering)

27

9.2. Verdeling van de middelen per categorie van de topsporttakkenlijst Vlaanderen legt via het decreet aan de hand van een topsporttakkenlijst prioriteiten in de ondersteuning van federaties. Deze worden ingedeeld in vier categorieën. Zo gaat het grootste budget (72%) naar de categorie I sporten van de topsporttakkenlijst. Deze sporttakken sprokkelen tevens 65% van de indexpunten. Ook vanuit de Nationale loterij vloeit het meeste topsportbudget naar deze categorie I sporten waarbij voornamelijk wielrennen het meest ondersteund wordt. Merk op dat het budget aan de wielerploeg vanwege de loterij niet vervat zit in het totaal topsportbudget. In het budget van de Nationale Loterij is geen sponsoring opgenomen (dit zijn enkel uitstralingsevenementen; daarnaast wordt de wielerploeg gesponsord (in 2010 4.235.000 euro). Het vermelde budget bevat enkel ‘beleidsmatige topsportinvesteringen: het budget is inclusief be gold en subsidies voor de federaties van de topsporttakkenlijst (2009-2012) voor subsidie jeugdprojecten/ subsidie trainersopleidingen/ subsidie sportuitrusting. Werden niet opgenomen: subsidies voor de organisatie van evenementen of kampioenschappen/ subsidie Paralympics/ subsidie veldrijden/ subsidie voor clubs of andere organisaties. De nationale loterij geeft 1.9 miljoen euro aan het BOIC, waarvan een deel naar topsport gaat.

3

Tabel 5: Overzicht van de topsportinvesteringen uit collectieve middelen per categorie van de Vlaamse topsporttakkenlijst Overheidsmiddelen + Nationale Loterij* 2010

% tov totaal collectieve middelen VLA

% van de indexpunten op de VTI

Cat I sporten (atletiek, basketbal, gymnastiek, judo, tennis, voetbal, volleybal, wielrennen en zwemmen)

17.266.982€

72,2%

65%

Cat II sporten (Kajak, paardensport, roeien, triatlon, zeilen)

3.563.538€

14,9%

15%

Cat III sporten (badminton, handbal, ski/snowboard, tafeltennis)

1.200.916€

5,0%

3%

Cat IV sporten (schermen, rolschaatsen, handboogschieten, Ju-Jitsu, korfbal, squash, taekwondo)

763.977€

23,2%

17%

Gehandicaptensport

529.297€

2,2%

Nvt

Federaties niet erkend als sporttak TOTAAL

608.467€

2,5%

Nvt

23.064.949

100%

100%

* nationale loterij: omvat enkel het Vlaamse aandeel in subsidies en is zonder sponsoring ** deze cijfers zijn de dichtst mogelijke benadering: mogelijke kleine verschillen in totaalcijfers kunnen optreden omdat het niet mogelijk is om overlap geheel uit te sluiten

28

10. Bestuur, organisatie en structuur van het topsportbeleid (pijler 2) Door te toegenomen investering vanuit collectieve middelen in topsport, gaat de overheid in steeds meer landen een interveniërende rol vervullen in het topsportbeleid. Ze wenst bij te dragen tot het succes door een coördinerende, controlerende en ondersteunende taak te vervullen, en zodoende de topsporter te faciliteren in zijn ontwikkeling. Tegelijk zijn de middelen schaars. Het is daarom des te belangrijk dat beleidsactoren erover waken dat de middelen op de meest efficiënte wijze worden ingezet. Steeds meer landen stimuleren een gecentraliseerde aanpak, waarbij topsport zoveel mogelijk wordt gecoördineerd vanuit slechts één instantie (De Bosscher et al., 2008). Voorbeelden zijn UKSport (Verenigd Koninkrijk) en Olympiatoppen (Noorwegen). Vlaanderen is autonoom bevoegd voor het voeren van een eigen Vlaams (top)sportbeleid. Daar het IOC uitsluitend nationale staten en internationale sportbonden erkent, dient er een goed overlegmodel te zijn tussen de Nederlandstalige, Franstalige, Duitstalige gemeenschap en het BOIC. Dit kwam ook tot uiting in de topsportdiscussie met vertegenwoordigers vanuit de federaties en toptrainers, waar de noodzaak aan een overlegstructuur op federaal niveau werd benadrukt. In Vlaanderen ging in het verleden heel wat energie verloren in het oprichten van structuren om de versnippering van middelen tegen te gaan. Met de oprichting van de één loketfunctie bij Bloso is een aanzet gegeven. Deze pijler geeft aandacht aan voornamelijk drie onderdelen: de communicatie, de inspraak in het beleid en de professionalisering van de federaties.

10.1. Informatieverstrekking en communicatie Hoe complexer een structuur, hoe moeilijker het wordt om een eenduidige communicatie na te streven. In tegenstelling tot veel landen is in Vlaanderen bij het Bloso en de federaties nog geen marketingverantwoordelijke aangesteld. Wanneer bij de topsporters en trainers gepolst wordt over welke informatie zij in de laatste twaalf maanden minstens één keer informatie ontvingen, dan blijkt dit algemeen positief te zijn. Enkel over nieuwe ontwikkelingen in trainingsmethodes, internationale ontwikkelingen en algemene innovatie in topsport ontvingen de toptrainers slechts beperkt informatie. Overigens geeft slechts 44% van de topsporters aan informatie gekregen te hebben over beslissingen en veranderingen in het beleid. Voorts dient aangegeven te worden dat de federaties algemeen, op twee na, vinden dat zowel de informatie als de ondersteunende diensten vanuit het Bloso goed tot uitstekend verlopen. Vervolgens beoordeelden de topsporters en trainers de communicatie vanuit verschillende bevoegde instanties in Vlaanderen. Topsporters en trainers zijn algemeen tevreden over de communicatie vanuit de club en federatie. Belangrijk is ook de positieve beoordeling van de communicatie tussen de federaties en het Bloso. De communicatie vanuit de overheid en het BOIC wordt door trainers en vooral door topsporters door een negatieve nettoscore aangegeven wat betekent dat de meerderheid de informatieverstrekking als zwak tot niet goed beschouwt. Hier dient wel opgemerkt te worden dat het BOIC zelf heeft afgestemd dat alle communicatie via éénloketfunctie van het Bloso gebeurt.

10.2. Inspraak in het beleid Door het creëren van inspraakorganen, kan het beleid rekening houden met de visies Dit onderzoek naar het topsportklimaat van de dichtst betrokkenen bij de topsport, namelijk topsporters, trainers en fedeis een voorbeeld hoe stakeholders hun raties (vertegenwoordigd door de Vlaamse Sportfederatie). Dit onderzoek naar het inbreng kunnen hebben in de evaluatie topsportklimaat is een voorbeeld hoe deze stakeholders hun inbreng kunnen hebben van het beleid in de evaluatie van het beleid. Deze inspraak betreft echter ook betrokkenheid bij de totstandkoming van beslissingen binnen het beleid (Dooms, 2010). De organen waar in het Vlaams topsportbeleid inspraak en betrokkenheid mogelijk is, zijn: - Atleten- en trainerscommissie van de federaties - Atletencommissies van het BOIC - De taskforce topsport, als een overlegplatform tussen het Bloso, het kabinet van Sport, het BOIC, het Departement CJSM en waar ook de VSF vertegenwoordigd is - De stuurgroep topsport, waarin partners van het Vlaamse topsportbeleid en externe experts zetelen

29

Slechts 31% van de bevraagde topsporters en 53% van de bevraagde trainers heeft Topsporters en trainers vinden dat ze te weet van een atleten- of trainerscommissie binnen hun federatie. weinig inspraak hebben in het beleid Daar waar meer dan 80% van de topsportcoördinatoren van oordeel is dat de trainers voldoende betrokken worden zowel bij de totstandkoming (VOOR) als evaluatie (NA) van het beleid, oordelen toptrainers zelf, alsook topsporters hier anders over. Dat blijkt uit de negatieve netto-scores in tabel 4, die over de hele lijn negatief zijn. Tabel 6: overzicht van de nettoscores m.b.t. de betrokkenheid bij de ontwikkeling en evaluatie van het beleid, vooraf (bij de totstandkoming) en nadien (bij de evaluatie)

Topsporters Vóór

Na

Federatie

Nationale organisatie

Federatie

Nationale organisatie

-2,5

-4,2

-3,1

-4,3

Trainers Vóór

Na

Federatie

Nationale organisatie

Federatie

Nationale organisatie

-0,8

-5,3

-1,0

-2,0

10.3. De federaties en hun raad van bestuur Voor het voeren van het topsportbeleid worden de topsportfederaties als “sport-owners” beschouwd. Vierjaarlijks dient er een beleidsplan opgesteld te worden en jaarlijks een actieplan wat snelle bijsturing moIn Vlaanderen zijn geen high gelijk maakt. Een opmerkelijk gegeven is dat tien federaties (48%) aangeven niet te performance directors aangesteld om de beschikken over een geformaliseerd papieren document dat leidt tot de evaluatie federaties te begeleiden van het topsportbeleid binnen hun federatie. Mogelijke voorbeelden om federaties beter te onderleggen kunnen bestaan uit best practice, confrontaties, transities over bepaalde termijnen, aanstellen van een high performance manager of een vertegenwoordiger van Bloso/overheid mee opnemen in de topsportcommissie van de federatie. In tegenstelling tot andere landen, zijn er in Vlaanderen bij het Bloso nog geen high performance directors aangesteld om de federaties bij te sturen in een verbeterde topsportwerking.

10.3.1. Prioriteit in het topsportbeleid 26 topsportfederaties worden in Vlaanderen decretaal, via de topsporttakkenlijst gesubsidieerd. Binnen de federaties is er geen consensus hoe de prioriteit dient gelegd te worden. Aan de topsportcoördinatoren Er is weinig consensus over de werden vier stellingen voorgelegd, over de verdeling van de financiële middelen. Hoeconsequenties van financiële middelen wel de meerderheid (60%) van mening is dat topsportgelden primair moeten verdeeld te binden aan prestaties worden over de federaties op basis van prestaties en dat federaties meer financiering moeten krijgen indien ze het prestatieniveau behalen, is er meer onenigheid bij de stelling dat federaties minder financiering zouden moeten krijgen indien ze het prestatieniveau niet behalen (zie figuur 17).

30

Figuur 17: visie van de topsportcoördinatoren op een aantal stellingen met betrekking tot de prestatie-afhankelijkheid van financiële middelen  

60,0%

60,0%

40,0% 35,0% 25,0%

25,0%

25,0%

15,0%

15,0%

Topsportgelden  moeten  primair   verdeeld  worden  over  de  fed.  op   basis  van  prestaties

Federaties  zouden  minder   financiering  moeten  krijgen   indien  ze  prestatieniveau  niet   behalen

(volledig)akkoord

neutraal

Federaties  zouden  meer   financiering  moeten  krijgen   indien  ze  prestatieniveau   behalen  na  Olympiade

(helemaal)  niet  akkoord

10.3.2. Raad van bestuur Een structureel probleem dat door veel federaties wordt aangegeven kent zijn oorzaak in de raad van bestuur. Dit wordt bevestigd door het oordeel van de topsportDe Raad van Bestuur van de federaties is coördinatoren op volgende vier stellingen (figuur 18). Daar waar de raad van bestuur volgens topsportcoördinatoren te weinig een ‘meerwaarde’ zou moeten betekenen voor het topsportbeleid, wordt deze door professioneel het merendeel van de federaties als een belemmering gezien om topsport in hun sporttak te optimaliseren. Minder dan één vierde van de federaties geeft aan dat hun bestuur is samengesteld uit experten met een goede kennis inzake topsportbeleid en ontwikkeling; evenmin is 59% het oneens dat in de raad van bestuur professionals zetelen met stemrecht. Ongeveer de helft is dan ook van mening dat de topsportwerking binnen hun federatie wel professioneel werkt maar de raad van bestuur niet. Er kan gesteld worden dat de positieve of negatieve rol van de raad van bestuur verschillend is per federatie waarbij een gebrek aan topsportkennis een probleem is. Figuur 18: visie van de topsportcoördinatoren op een aantal stellingen met betrekking tot de rol van de raad van bestuur 58,8%

60,0% 50,0%

52,9%

47,1% 41,2%

40,0% 29,4% 30,0%

23,5%23,5%

23,5%

23,5%

17,7%

20,0%

11,8%

11,8% 10,0% 0,0%

5,9%

5,9%

Besluitvormingsproces   federatie  mbt   topsportbeleid  is   efficiënt

Bestuur  federatie  is   samengesteld  uit   experten  met  goede   kennis  inzake   topsportbeleid  en   ontwikkeling

(volledig)akkoord

neutraal

17,7%

5,8%

In  het  bestuur  federatie   Topsportwerking  binnen   zitten  proffessionals   federatie  werkt   met  stemrecht   professioneel  maar  raad   bestuur  niet

(helemaal)  niet  akkoord

weet  ik  niet

31

11. Sportparticipatie (pijler 3) Vanuit de literatuur bestaat weinig eenduidigheid over de aanvoerfunctie vanuit de breedtesport om de topsport te voeden (Van Bottenburg, 2003). Hoewel een brede basis een begunstigende factor lijkt te zijn voor de rekrutering van jong talent, geven diverse auteurs voorbeelden van landen die presteren in sporttakken zonder een brede basis, zoals bijvoorbeeld duiken in Australië (Elphinston, 2004 of Bobslee in de Verenigde Staten (Green, 2005). Echter, de meeste topsporters vinden hun roots in de georganiseerde breedtesportbeoefening. Talent-transfer, waarbij jongeren presteren in een andere 65% van de topsportcoördinatoren sporttak dan deze waarin ze oorspronkelijk doorgroeiden, is een gekend fenomeen. is van mening dat de omvang van Een grote meerderheid van de topsportcoördinatoren (65%) is van mening dat de sportdeelname in hun sport een omvang van sportdeelname in hun sport een belangrijk knelpunt is. Dit is voornamebelangrijk knelpunt is lijk het geval bij de kleinere federaties. De kwaliteit van de clubwerking is eveneens een cruciale factor in de talentontwikkeling. Uit de studies die de achtergrond van topsporters analyseren, blijkt dat het merendeel van de topsporters al vóór de leeftijd van twaalf jaar met hun favoriete sport zijn gestart (Smit, 2002; Unierzyski, 2002). Zeer veel factoren die bij talentontwikkeling een rol spelen, zoals coördinatie en motorische ontwikkeling, zijn tevens het best te trainen vóór de leeftijd van 12 jaar. Dit was tevens één van de belangrijkste conclusies uit het onderzoek naar de effectiviteit van de topsportscholen: daar topsporters (die naar een topsportschool gingen) gemiddeld slechts 2,8 jaar in een topsportschool hadden gezeten, dienen veel basiseigenschappen op een kwaliteitsvolle manier getraind te worden voordien, in de clubs (De Bosscher & De Croock, 2009). Uit de 2-meting blijkt dat voor 65% (n=13) van de topsportfederaties de omvang Veel basiseigenschappen zijn het best van de sportdeelname in hun sport een van de belangrijkste knelpunten is om interte trainen vóór de leeftijd van 12 jaar. nationaal succes te behalen op topsportniveau. Dit is voornamelijk het geval bij de Bijgevolg vormen de sportclubs de basis kleinere federaties zoals triatlon, golf, boogschieten, ju-jitsu, schermen, snowboard, van de talentontwikkeling squash, korfbal en taekwondo maar ook grotere federaties zoals voetbal (damesvoetbal), zwemmen, volleybal en gymnastiek kaarten dit probleem aan. Naast een brede basis dient de federatie ook te zorgen voor een kwalitatief goede clubwerking. Alle federaties geven aan te werken aan de verbetering van de kwaliteit van hun sportverenigingen. Zoals weergegeven in onderstaande grafiek gebeurt dit voornamelijk aan de hand van verenigingsondersteuning (76,2%), financiële ondersteuning van sportverenigingen (66,7%), verstrekken van kwaliteitslabels (71,4%) en stimulering van de kwaliteit en certificering van trainers (81,0%).

11.1. Leeftijd van initiatie De volgende figuur geeft een overzicht van de leeftijd waarop topsporters met hun sport zijn gestart en zich zijn gaan toeleggen enkel op hun sport. Daar zit gemiddeld zeven jaar tussen. Figuur 19: Sportspecifiek overzicht van de leeftijd van eerste contact en enkel beoefenen van huidige sport 20

20

18 17 16

17

16

16

17

17

16

15

15

15

14

13

13

13

12 10

10

10

9 8

9 8

9 8

8 7

6

6

6

4

2 0

eerste  contact  huidige  sport

32

enkel  beoefenen  huidige  sport

6

11.2. Duur van de topsportcarrière Een interessante vaststelling in dit onderzoek, in vergelijking met 2003 en 2007, is Een topsportcarrière duurt steeds langer: dat topsporters steeds vroeger beginnen met de sporttak waarin ze later presteren: de gemiddelde aanvangsleeftijd van de gemiddelde aanvangsleeftijd van topsporters is gedaald van 10,7 jaar in 2003 tot topsporters is gedaald van 10,7 jaar in 9,0 jaar in 2011. Het besluit om zich volledig te richten op de sport waarin zij zich 2003 tot 9,0 jaar in 2011. nu als topsporter manifesteren, vindt gemiddeld plaats op de leeftijd van 16 jaar terwijl dit in 2007 nog op gemiddeld 14-jarige leeftijd was. Dat heeft voor gevolg dat een topsportcarrière steeds langer duurt. Dit werd eveneens –in nog sterkere mate- in Nederland terug gevonden (van Bottenburg, 2009). Tabel 7: overzicht van de gemiddelde startleeftijd en de leeftijd waarop topsporters zicht toeleggen op de sport waarin ze topsporter zijn Startleeftijd Vlaamse Topsporters Nederland A-status

Leeftijd van toeleggen

2003

2007

2011

10,7

11

9

1998

2002

2008

14,2

12,2

10,7

2003

/

Aantal jaren beoefening

2007

2011

14

16

/

/

/

/

/

1998

2002

2008

12,6

14,6

17,7

Uiteraard zijn er grote sporttakspecifieke verschillen zoals blijkt in onderstaande figuur.

33

12. Talentidentificatie en –ontwikkeling (Pijler 4) Uit het onderzoek van De Bosscher et al. (2008), waarbij een internationale vergelijking van het topsportbeleid en topsportklimaat in zes landen werd gemaakt, bleek dat talentidentificatie en –ontwikkeling in de zes onderzochte landen het meest onderontwikkeld was. Toch investeren vandaag de dag ook deze grotere landen meer en meer in de vroegtijdige identificatie en ontwikkeling van talent. Ook het Vlaams beleid heeft de laatste jaren verschillende initiatieven ondernomen om deze verder te optimaliseren. Deze factor wordt door trainers en topsporters niet aanzien als één van de drie pijlers die het meest nood hebben aan verbetering in Vlaanderen.

12.1. Talentidentificatie Uit de resultaten van de eerste topsportklimaatmeting in 2003 bleek enerzijds dat er slechts weinig sporttakken waren waar de sportfederaties op een gestructureerde wijze aan talentdetectie doen en anderzijds dat de samenwerking met scholen en clubs beperkt was. Dit was dan ook mede een aanzet om te investeren in een aantal projecten voor talentdetectie. Vandaag de dag (2011) start binnen federaties de talentidentificatie op de gemiddelde leeftijd van 10,3 jaar. Toch werken niet alle federaties met specifieke testen om te bepalen hoe talentvol hun sporters zijn. De specifieke testen, waarvan 76% van de federaties gebruik van maken, zijn voornamelijk gebaseerd op fysieke kenmerken, motorische- en technische vaardigheden en lichamelijke en biologische kenmerken. Opmerkelijk is dat één derde van de federaties aangeeft dat deze talentherkenning niet gebaseerd is op wetenschappelijk onderzoek/ kennis. Verder kan worden vastgesteld dat de meeste bestaande systemen zich nog steeds beperken tot identificatie van talenten via de georganiseerde sport of clubsport en nauwelijks via andere kanalen zoals scholen.

12.2. De talentontwikkeling De talentontwikkeling start bij de clubs en de trainer op lokaal niveau. De ontwikkeSportclubs spelen vóór de leeftijd van 14 lingen binnen deze clubs worden vanaf een zekere leeftijd gevolgd door de selecties jaar een cruciale rol in de vorming van en trainingen op federaal niveau. Op vlak van de beginleeftijd waarop topsporters jonge talenten voor het eerst aandacht krijgen vanuit de federatie, is er in vergelijking met 2007 een positieve trend merkbaar. Daar waar in 2007 60,1% ouder was dan 16 jaar, is dit in 2011 gezakt naar 40%. Deze vergelijking is zichtbaar in figuur 19. De meerderheid van de trainers (73%) en topsporters (48%) is van oordeel dat deze ondersteuning op tijd kwam. Voor 23% van de trainers en 30% van de topsporters kwam de ondersteuning te laat. Een vaststelling is wel dat slechts 31,6% van de topsportcoördinatoren aangeeft de De meerderheid van de trainers (73%) en talenten die tussentijds uit het talentontwikkelingssysteem wegvallen nog te ondertopsporters (48%) is van oordeel dat de steunen. Tegelijk betekenen deze gegevens ook dat de clubs nog steeds een cruciale ondersteuning als talent op tijd kwam rol spelen in de vorming van jonge talenten.

60,1%

60,0%

2007

50,0% 44,4%

39,8%

40,0% 36,2%

32,1%

27,1%

30,0%

20,0%

14,8% 10,7%

8,7% 10,0%

2,0% 0,0%

8-­‐10  jaar

11-­‐13  jaar

club  2011

34

14-­‐16  jaar

federatie  2011

>16  jaar

Figuur 20: Overzicht van de leeftijd waarop topsporters aangeven voor het eerst ondersteuning gekregen te hebben vanuit de club en federatie (2011 ten opzichte van 2007)

Daar deze gegevens zeer sportspecifiek zijn, geeft onderstaande tabel hiervan een overzicht. Overeenkomstig vroeg-of laatspecialisatiesporten, blijkt dat topsporters in gymnastiek sneller werden ondersteund vanuit de federatie (14 jaar) dan wielrennen (19 jaar). Tabel 8: sportspecifiek overzicht van de leeftijd waarop topsporters aangeven voor het eerst ondersteuning gekregen te hebben vanuit de club of federatie ATL

BAD

BAS

GYM

HAN

JUD

VOL

WIE

ZWE

Club

15,1

11,8

14,5

9,2

12,3

11,8

15,3

19,3

14,8

Federatie

18,6

13,0

15,9

13,8

15,5

15,2

15,7

19,4

15,3

12.2.1. Ondersteuning en begeleiding als aankomend talent Topsporters konden als aankomend talent gebruik maken van diverse vormen van ondersteuning en begeleiding. Gemiddeld 68% van de topsporters geeft aan vanuit de club, federatie of een andere instelling onderVolgens de helft van de trainers is de steuning te hebben gekregen. Enkel voor deelname aan internationale wedstrijden ondersteuning voor deelname aan (en ook kledij) ligt dit lager dan 50%. Niet voor elk aankomend talent is internatiinternationale wedstrijden onvoldoende onale ervaring op jonge leeftijd van even groot belang. Toch geven de helft van de trainers aan dat dit onvoldoende is. Ook de trainingsfaciliteiten, extra conditie- en krachttraining en de terugbetaling van onkosten zijn voor trainers elementen die meer aandacht moeten krijgen. Opvallend is dat de ondersteuning in ploegsporten hoger ligt dan in individuele sporten. De ondersteuning vanuit de federatie om door te groeien tot het hoogst mogelijke niveau wordt door 47% van de topsporters als voldoende tot goed beoordeeld. Vanuit de club wordt dit iets hoger beoordeeld, namelijk 55%. Op vlak van extra begeleiding voor aankomende talenten oordeelt gemiddeld 52% van de toptrainers dat deze meer moet zijn op zowat alle vlakken. Loopbaanadvies en –planning alsook studiehulp blijft, ondanks begeleiding voor aankomende talenten de carrièrebegeleiding die er bestaat sinds 2005, volgens trainers een heikel punt. moet voor 52% van de toptrainers Merk op dat de 33% van de topsporters afkomstig van een topsportschool beduidend meer zijn hoger scoren op deze factoren. Doorgaans konden topsporters enkel gebruik maken van medische ondersteuning en kinesitherapie, terwijl trainers aangeven dat ook mentale begeleiding, voedingsbegeleiding, en biomechanische ondersteuning noodzakelijk zijn. In vergelijking met 2003 en 2007 is er wel een positieve evolutie merkbaar. Opnieuw konden topsporters met een arbeidscontract meer van begeleiding gebruik maken dan topsporter zonder. Tot slot werden bij de topsportcoördinatoren geïnformeerd naar de belangrijkste mogelijke knelpunten op gebied van talentontwikkeling. Twee elementen springen hier uit het oog: drie vierde is van oordeel dat er te Een betere doorstroming naar de top weinig gespecialiseerde talentcoaches zijn aangesteld; en 57% (n= 13) vindt dat de en meer gespecialiseerde talentcoaches doorstroom van talent naar topsporter beter moet verlopen. zijn noodzakelijk

12.2.2. Topsport en studie Van de bevraagde topsporters ging 33% naar een topsportschool. Deze topsporters kunnen gebruik maken van studiefaciliteiten binnen het reguliere onderwijs, die de combinatie van studie met topsport bevorderen op beide vlakken. Op vlak van topprestaties hebben deze topsportscholen hun rendement nog niet bewezen. De Vlaamse over83% van de topsporters uit de heid investeerde in een studie naar de effectiviteit van de topsportscholen, waarbij topsportschool oordeelt dat de alle topsporters die ooit wel en niet naar een topsportschool gingen werden beondersteuning voor topsport en studie vraagd (meer informatie: www.vub.ac.be/SBMA). Daar werden de topsportscholen goed is; bij topsporters die niet naar deze algemeen positief geëvalueerd door de afgestudeerde topsporters. Uit de studie bleek gespecialiseerde scholen gingen vond dat meer dan 70% van de respondenten tevreden was over de bijzondere studiefaslechts 47% dit voldoende ciliteiten binnen de topsportschool (De Bosscher & De Croock, 2010). Deze cijfers worden bevestigd in deze klimaatmeting. 47% van de respondenten beoordeelt de algemene ondersteuning om topsport en studie te combineren als voldoende tot goed. Dit ligt significant hoger bij topsporters uit een topsportschool, namelijk 83%.Een opmerkelijk gegeven is het feit dat slechts de helft van de federaties aangeeft dat hun beste talenten naar een topsportschool gaan. Een vierde oordeelt dat dit niet het geval is. Dit benadrukt nogmaals de nood aan een goede talentontwikkeling in de clubs. Binnen de populatie volgt (volgde) 74% (n=165) hoger onderwijs of universitaire studies. Hiervan kan (kon) 52% (n=102) gebruik maken van een topsportstatuut om de combinatie tussen topsport en academische studie beter mogelijk te maken. 64% maakte gebruik van flexibele examenregelingen, 56% van verminderde aanwezigheidsplicht; gemiddeld 42% kon zijn studies spreiden en kreeg een flexibel lessenrooster. 29% kreeg ook individuele studiebegeleiding. 35

13. De topsportcarrière en na-carrière Na de talentontwikkelingsfase komt de (top)sporter terecht in de perfectiefase die slechts door enkele topsporters wordt bereikt. Hoewel een topsportcarrière voor de buitenwereld als een droomwereld van roem en glorie lijkt, is de werkelijke situatie van de topsporter vaak alles behalve rozengeur en maneschijn. Een gemiddelde topsporter heeft het vaak moeilijk om maandelijks de eindjes aan elkaar te knopen en op een leefbare manier zijn of haar sport op het hoogste niveau te blijven beoefenen. Daarom zijn diverse ondersteuningsprogramma’s zoals tewerkstellingsprojecten bij Bloso, Topsport Vlaanderen alsook bij Defensie een absolute must om Vlaanderen verder op de wereldkaart van de topsport te zetten. Temeer omdat in het huidige economische klimaat, anno 2011, het vinden van geïnteresseerde sponsors steeds moeilijker wordt. We polsten in dit deel naar de tijdsbesteding voor trainingen, de ondersteuning en de individuele leefsituatie voor topsporters.

13.1. Trainingsuren De topsporter-respondent traint gemiddeld 20 uur/week. De individuele sporters trainen het meest aantal uren (gemiddeld 24 uur/ week). Dit is met inbegrip van veld-/zwemtraining, kracht- en conditietraining en anDe Vlaamse topsporters trainen dere ondersteunende trainingsactiviteiten; rust wordt niet meegerekend. Gymnastiek gemiddeld 20 uur per week (29uur/week), volleybal (22 uur per week), wielrennen (24 uur/ week) en zwemmen (27 uur/week) zijn de meest tijdsintensieve sporten qua trainingsuren. Er zijn tevens significante verschillen naargelang het statuut van de sporter en zijn/haar niveau en het type sport wat zich dan ook weerspiegelt in het aantal trainingsuren. De volgende tabel geeft de details weer. Tabel 9: Trainingsuren per week besteed aan al de trainingsactiviteiten van topsporters <20u

>20u

Voltijds student

36 (80,0%)

9 (20,0%)

Deeltijds student*

13 (39,4%)

20 (60,6%)

Voltijds werknemer*

20 (87,0%)

3 (13,0%)

Deeltijds werknemer*

10 (62,5%)

6 (37,5%)

Voltijds topsporters*

18 (30,0%)

42 (70,0%)

Andere

9 (56,3%)

7 (43,7%)

Niveau

Top 8 EK/top 16 WK*

12 (18,2%)

54 (81,8%)

Sporten

individuele-/duosporten*

29 (25,2%)

86 (74,8%)

ploegsporten*

49 (62,8%)

29 (37,2%)

Olympische disciplines*

44 (29,1%)

107 (70,9%)

niet-Olympische disciplines*

34 (85,0%)

6 (15,0%)

Statuut

* significante verschillen (0.05)

36

13.2. Trainingsondersteuning Afhankelijk van o.a. hun programmastatus, hun individuele professionele behoeften en de beschikbare middelen, kunnen topsporters gebruik maken van verschillende diensten en ondersteuning, zoals wetenschappelijke ondersteuning (biomechanica, prestatieanalyse, voeding, kracht en conditie, fysiologie), sportmedische en paramedische ondersteuning (mentale begeleiding, massage, kinesitherapie, sportdokter) en levensstijl ondersteuning (carrièrebegeleiding, juridisch advies, mediatraining). Voornamelijk van biomechanica, voeding, juridisch advies en De topsporters en trainers zijn globaal mentale training wordt slechts beperkt gebruik gemaakt. Diverse verschillen zijn tegezien tevreden over de ondersteunende vens merkbaar tussen de subgroepen (individueel/ploegsport) waarbij voornamelijk diensten die ze genieten, op uitzondering individuele sporters meer gebruik maken van ondersteunende diensten. Topsporters van juridisch/financieel advies en met een contract maken meer gebruik van voedingsbegeleiding. Er werd bij de topmediatraining sporters en trainers gepolst naar de tevredenheid over deze diensten. Deze wordt in figuur 20 uitgedrukt als nettoscores (een maatstaf voor het aantal tevreden respondenten verminderd met ontevreden respondenten; deze ligt tussen -10 en +10). Globaal genomen zijn zowel topsporters als trainers tevreden over de meeste ondersteunende diensten. Mediatraining, juridisch advies en carrièrebegeleiding worden beoordeeld met een negatieve nettoscore. Wat opvalt is dat carrièrebegeleiding (voor de topsporters die er gebruik van maken) door de trainers negatief wordt beoordeeld, terwijl topsporters dit maximaal positief beoordelen. Figuur 21: overzicht van de nettoscore van topsporter en trainers over de tevredenheid over ondersteunende diensten Biomechanica/   prestatieanalyse 10,0

Mediatraining

6,0 4,0 2,0

Juridisch  advies,   financieel   advies

0,0

-­‐0,9

-­‐0,8

Carrièrebegeleiding   -­‐ advies   loopbaan

Kracht-­‐ en  concitietraining

8,0

7,5

3,9 5,7

3,3

Voeding

-­‐2,0 -­‐4,0

-­‐5,1-­‐6,0 -­‐5,8 -­‐8,0

-­‐0,1

2,6

2,3

-­‐10,0

4,0

5,3

Fysiologie

10,0

4,1

6,2

Advies/  behandeling   8,5 sportdokter Kinesitherapie

4,7 6,8 8,5

Mentale  begeleiding

2,7 7,7

topsporters

Massage trainers

13.3. Individuele leefsituatie van de topsporter 13.3.1. Inkomsten uit topsport Binnen de populatie heeft 20% (n=42) van de topsporters naast zijn topsportcarrière een betaalde job. In vergelijking met 2003 en 2007 is dit cijfer iets gedaald. Ondanks dat de combinatie tussen werken en topsport niet altijd evident is, geeft 70% van de werkende topsporters aan voldoende steun te krijgen van hun werkgever. We polsten in dit onderzoek naar het maandloon van de topsporters. Net iets minder dan de helft (47%) van de ondervraagde topsporters (n=91) ontvangt een maandloon als financiële ondersteuning voor zijn/haar topsportactiviteiten. Van deze topsporters die een maandelijks loon krijgen (91 respondenten), krijgt 44% dit vanuit de club (40 topsporters), terwijl 35% beschikt over een tewerkstellingscontract bij het Bloso (32 topsporters). Daarnaast zorgen het Ministerie (14%), de betrokken federatie (1%) of de sponsor (1%) voor de volledige financiële ondersteuning.

37

Tabel 10 geeft een overzicht van het Bruto jaarinkomen van topsporters uit hun topsportactiviteiten. 39% van de topsporters (n=71) geeft aan dat het Bruto jaarinkomen uit hun topsport lager ligt dan 10.000 euro per jaar, 38% (n= 69) van de respondenten verdient tussen de 10.000 en 35.000 euro. 62 topsporters of 68% van de populatie is van mening dat hun maandloon voldoende is om op voltijdse basis te trainen. Tabel 10: Categorie waar het bruto jaarinkomen van de topsporters in ligt (n=184) Bruto jaarinkomen in Euro

2011

<10.000 euro (netto)

38,6%

10.000-35.000 euro

37,5%

35.001-50.000 euro

7,1%

50.001-70.000 euro

1,6%

>70.000 euro

5,4%

Geen antwoord

9,8%

Onder het bruto jaarinkomen zitten naast het maandloon ook dikwijls vergoedingen, sponsoring en prijzengelden vervat. Het gemiddelde bruto jaarinkomen voor vergoedingen/onkosten ligt op 32.627 euro. Het gemiddelde bruto jaarinkomen vanuit sponsoring op 17.310 terwijl het gemiddelde bruto jaarinkomen aan prijzengeld 11.989 bedraagt.

13.3.2. Topsportuitgaven Om een idee te hebben van wat een topsporter uitgeeft voor het beoefenen van zijn of haar sport, werd hen gevraagd hoeveel ze jaarlijks besteden uit eigen middelen. 45% (n=32) geeft aan dat dit lager ligt dan 1000 euro per jaar. Voor 39% (n=27) daarentegen ligt dit tussen de 1100 en 5000 euro.

45% van de topsporters geeft minder dan 1000 euro per jaar uit voor zijn topsport uit eigen middelen; 39% tussen 1100 en 5000 euro

Een groot deel van de onkosten worden gedekt door extra vergoedingen, bijvoorbeeld via de overheid (Bloso), het BOIC, de federatie of de club. 45% van de topsporters (n=87) krijgt extra vergoedingen. Dit percentage ligt beduidend hoger bij topsporters met een (arbeids)contract. De topsporters met extra vergoedingen ontvangen deze voornamelijk in de vorm van terugbetaling van reiskosten (34%), een onkostenvergoeding voor deelname aan internationale wedstrijden (26%), ter beschikking krijgen van uitrusting en kledij en dekking van de noodzakelijke medische onkosten (26%).

13.4. Na de sportloopbaan Door het grote fysieke, psychologische, emotionele, financiële en sociale engage55% geeft aan niet goed geïnformeerd ment, hebben topsporters weinig tijd om in hun persoonlijke ontwikkeling te investe zijn over ondersteuning na de teren. Daar waar ze tijdens hun carrière duidelijke doelen voor ogen hadden en vaak sportloopbaan in de spotlight stonden, vervalt dit meestal bij het beëindigen van de topsportcarrière. Dit gaat voor sommige topsporters vlot, voor anderen gaat dit gepaard met het zogenoemde ‘zwarte gat’. Hierover is in de literatuur inmiddels veel bekend (Reints, 2011). Redenen van het beëindigen van de carrière kennen meestal van vier oorzaken: een kwetsuur, de leeftijd, niet geselecteerd zijn of een bewuste keuze. We polsten bij de topsporters hoe zij tijdens hun carrière oordelen over de vooruitzichten nadien (tabel 9). Meer dan de helft van de respondenten laat blijken niet goed geïnformeerd te zijn. 34% maakt zich hierover zorgen; een vijfde geeft aan dat dit ook invloed heeft om zich op de topsport te kunnen concentreren. Topsporters kunnen ook beroep doen op bepaalde vormen van ondersteuning. 65% van de topsporters maken gebruik van loopbaanbegeleiding.

38

(helemaal) eens

niet eens/niet oneens

(helemaal)oneens

weet ik niet

Tabel 11: oordeel van topsporters over stellingen met betrekking tot de nà-carrière (n=190)

“Ik ben goed geïnformeerd over de beschikbare vormen van ondersteuning na mijn sportloopbaan en over mijn toekomstige loopbaanvooruitzichten”

16,8%

12,1%

55,3%

15,8%

“Ondersteuning NA de sportloopbaan is goed ontwikkeld in Vlaanderen”

11,1%

9,5%

30,5%

49,0%

“Ik ben bezorgd over wat er met mij zal gebeuren na mijn sportloopbaan”

33,7%

15,8%

44,2%

6,3%

“Bezorgdheid over mijn toekomstige vooruitzichten buiten de sport hebben een negatieve invloed op mijn vermogen om me volledig te concentreren op topsport”

19,5%

15,3%

44,2%

6,3%

“Na mijn sportloopbaan als topsporter verwacht ik snel een job te vinden in overeenstemming met mijn opleiding en interesses”

52,6%

17,4%

10,5%

19,5%

Stelling

39

14. Trainingsfaciliteiten en infrastructuur (Pijler 6) Ondanks de inspanning op vlak van sportinfrastructuur dienen we te stellen dat de Vlaamse overheid geen specifiek beleid voert rond topsportinfrastructuur. Op vlak van topsportinfrastructuur dient er niet alleen geïnvesteerd te worden in het aantal topsportfaciliteiten maar er moet eveneens over gewaakt worden dat deze faciliteiten voldoen aan de eisen van de internationale topsport. Volgens Oakley en Green (2011) behoren ‘hoog 55% (n=105) van de topsporters gespecialiseerde topsportspecifieke faciliteiten met prioritaire toegang voor topsporheeft voltijds toegang tot een ters’ dan ook tot één van de tien karakteristieken van een succesvol topsportsysteem. topsporttrainingscentrum Uit de bevraging blijkt dat 55% (n=105) van de topsporters voltijds toegang heeft tot een topsporttrainingscentrum. Bij topsporters met een (arbeids)contract en individuele topsporters ligt dit significant hoger (69%). In tegenstelling tot veel grootmachten als Australië, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, beschikt Vlaanderen over een beperkte centralisatie van de ondersteunende diensten binnen één trainingsaccommodatie. Enkel een kinesist is bij meer dan de helft van de topsporters aanwezig in het topsportcentrum. 60% (n=7) van de topsportcoördinatoren geeft ook aan dat er een mentale begeleider aanwezig is. De ontwikkeling en uitvoering van een internationaal concurrerend trainings- en wedstrijdprogramma vereist vanzelfsprekend goede, bereikbare en beschikbare trainingsfaciliteiten en wedstrijdaccommodaties. Betere trainingsmogelijkheden is volgens topsporters, trainers en topsportcoördinaEr is in 2011 een negatieve evolutie toren, naast de financiële ondersteuning de factor met de grootste invloed op interten opzichte van 2003 en 2007 in de nationaal topsportsucces en de derde factor die in Vlaanderen het meeste nood heeft evaluatie van trainingsfaciliteiten aan verbetering. De evaluatie van trainingsfaciliteiten kent een negatieve evolutie ten opzichte van 2003 en 2007. Dit uit zich in negatieve nettoscores in 2011 bij zowel de topsporter, trainers als topsportcoördinatoren (tabel 10). De beschikbaarheid vormt het grootste probleem. Slechts 43% van de topsportcoördinatoren geeft dan ook aan dat er voor zijn/haar sporttak een hoogwaardig topsporttrainingscentrum in Vlaanderen aanwezig is.

Tabel 12: overzicht van de nettoscores met betrekking tot de kwaliteit en beschikbaarheid van de trainingsfaciliteiten en wedstrijdaccommodaties Trainings- en wedstrijdaccommodaties

2003

2007

2011

Topsporters

Kwaliteit Beschikbaarheid Totaal

4,0 3,1 3,5

3,4 1,7 2,6

0,2 -0,5 -0,4

Toptrainers

Kwaliteit Beschikbaarheid Totaal

/ / /

3,2 1,3 2,3

-0,2 -0,9 -0,6

Topsportcoördinatoren

kwaliteit Beschikbaarheid Totaal

* Nettoscore: bevindt zich tussen -10 en +10; wordt berekend door de negatieve antwoorden af te trekken van de positieve

40

2,1 -1,4 1,8

Sportspecifiek zijn alle gymnasten en hun trainers tevreden over zowel de kwaliteit als beschikbaarheid van de trainingsaccommodatie. Dit in tegenstelling tot atletiek (n=15), badminton (n=6), korfbal (n=25) en zwemmen (n=12) waarbij beide items door de topsporters als onvoldoende wordt beschouwd. Het zijn de trainers in basketbal (n=9) en voetbal (n=13) die de kwaliteit als ondermaats beschouwen terwijl de beschikbaarheid zeer negatief wordt beoordeeld bij de volleybaltrainers (n=10). Toch kent Vlaanderen door zijn kleinschaligheid ook een positief punt daar gemiddeld slechts 15% van de topsporters en 24% van de trainers meer dan 10 uur per week spenderen aan verplaatsingen van en naar de training. Door topsporters en trainers werden 310 verbeterpunten met betrekking tot de topsportinfrastructuur aangehaald. Deze hebben voornamelijk betrekking op een uitbreiding van de indoorhallen, meer specifieke trainingslocaties, meer en beter materiaal, meer faciliteiten en betere begeleiding voor topsport in de trainingsaccommodaties en een beter onderhoud. Deze lijst is natuurlijk zeer sportspecifiek. Tabel 13: overzicht van de voornaamste verbeterpunten m.b.t. de infrastructuur in Vlaanderen (n=169) Voornaamste verbeterpunten mbt infrastructuur

topsporters

trainers

Meer/betere indoorhallen

21,3% (n=36)

20,6% (n=28)

meer specifieke trainingslocaties

15,4% (n=26)

26,5% (n=36)

betere trainingsbegeleiding in trainingsaccommodaties

11,2% (n=19)

1,5% (n=2)

beter onderhoud van accommodaties

10,7% (n=18)

1,5% (n=2)

meer/betere watersportaccommodaties

9,5% (n=16)

5,2% (n=7)

Betere vloeren

8,3% (n=14)

6,6% (n=9)

meer/beter materiaal

5,9% (n=10)

12,5% (n=17)

meer power/fitness accommodaties

5,3% (n=9)

4,4% (n=6)

meer faciliteiten voor topsport in trainingsaccommodaties

4,1% (n=7)

12,5% (n=17)

beter beleid en communicatie inzake accommodaties

3,0% (n=5)

0,7% (n=1)

meer financiële middelen

3,0% (n=5)

1,5% (n=2)

Centralisatie van trainingslocaties

1,8% (n=3)

2,9% (n=4)

Bereikbaarheid van trainingsaccommodatie

0,6% (n=1)

3,7% (n=5)

100% (n=169)

100% (n=136)

Totaal

41

15. Opleidingen en voorzieningen voor toptrainers (Pijler 7) Ontwikkeling van en voorzieningen voor trainers behoren volgens de respondenten tot de drie factoren die het meest invloed hebben op topsportsucces en die tevens het meest voor verbetering vatbaar zijn in Vlaan56% van de trainers en 73% van de deren. Reeds in 2003 werd vastgesteld dat er in deze pijler ondermaats was, en veel topsportcoördinatoren vindt dat de job minder ontwikkeld dan in andere landen (De Bosscher et al., 2008). Vlaanderen had als toptrainer onvoldoende erkend wordt hier de grootste kloof. Vlaanderen heeft sindsdien met onder andere de Pool voor Jeugdtrainers Topsport en Pool Toptrainers geïnvesteerd in dit topsportklimaat, vooral met een focus op het creëren van betere leefomstandigheden van trainers en voltijdse job van trainers mogelijk maken. Momenteel zijn in Vlaanderen 42,2 voltijdse equivalenten aangesteld via deze beide pools. Deze 2-meting laat zien dat zich veranderingen en verbeteringen hebben voorgedaan in de positie van de trainers, maar dat de situatie nog steeds niet optimaal is. Overigens vindt 56% van de trainers en 73% van de topsportcoördinatoren dat de job als toptrainer in Vlaanderen nog steeds onvoldoende erkend wordt.

15.1. Opleiding van trainers Binnen een trainersopleiding zijn er twee trajecten merkbaar. Enerzijds heb je trainers afkomstig uit het veld en ervaring hebben als topsporter. Anderzijds heb je trainers met een opleiding. Vlaanderen doet het Negen op tien toptrainers is goed in het percentage gediplomeerde trainers (92%). Weinig trainers hebben echter gediplomeerd. zelf ervaring als internationale topsporter (35%). Zonder uitspraken te doen of dit Een derde heeft zelf ervaring als gegeven een indicatie kan zijn over het niveau van toptrainer, kan dit wel aangeven internationale topsporter dat Vlaamse toptrainers langs andere wegen kansen moeten krijgen om ervaring op internationaal niveau op te doen.

15.2. De trainersopleiding en bijscholingen Reeds bij de 0-meting in 2003 werd de nood aan een cursus voor toptrainers door coaches aangegeven. Ook nu geeft de helft van de trainers (n=52) aan dat er onvoldoende erkende trainerscursussen zijn voor toptrainers. 32% is van mening dat de mogelijkheden om zich in Vlaanderen te ontwikkelen als trainersexpert op het hoogste internationale niveau niet goed zijn ontwikkeld.

50% van de trainers vindt dat er onvoldoende opleidingsmogelijkheden zijn voor toptrainers in Vlaanderen.

Zoals weergegeven in onderstaande grafiek is het merendeel van de trainers algemeen wel tevreden over het niveau en de kwaliteit van de trainersopleiding en bijscholingen.

50,0%

Figuur 22: Beoordeling van de trainers over het niveau van de trainersopleidingen en de bijscholingen in Vlaanderen

53,9%

60,0%

43,3%

42,3% 35,6%

40,0%

30,0%

14,4%

20,0%

10,6%

10,0%

0,0%

goed

redelijk Trainersopleiding

42

slecht Bijscholingen

Ondanks dat verschillende instanties instaan voor bijscholingen is het opmerkelijk 33% trainers heeft het afgelopen jaar dat één derde (n=48) van de trainers aangeeft de laatste 12 maanden geen bijschogeen bijscholing gevolgd ling te hebben gevolgd of congressen te hebben bijgewoond. Van de 96 trainers die wel een bijscholing hebben gevolgd, ligt de frequentie voor iets meer dan de helft tussen 2 tot 4 keer per jaar. Het aantal bijscholingen ligt hoger dan in 2007. Opmerkelijk is dat vijf topsportfederaties geen bijscholingen of cursussen heeft georganiseerd de laatste 12 maanden. Ook de mogelijkheid tot hernieuwen van het trainersdiploma is bij de grote meerderheid van de topsportfederaties (76%) niet aanwezig.

15.3. Deskundigheid van de trainer Topsporters zijn over het algemeen tevreden over het deskundigheidsniveau van hun trainer. Zowel de kennis/expertise, de technische als relationele vaardigheden worden zeer positief beoordeeld (tabel 12).

Topsporters zijn tevreden over de deskundigheid van de trainer

Tabel 14: Nettoscore van de deskundigheid van de trainer volgens de topsporters nettoscore Kennis/expertise op het hoogste internationaal niveau

6,1

Technische vaardigheden als trainer

6,4

Relationele vaardigheden

4,5

* Nettoscore: bevindt zich tussen -10 en +10; wordt berekend door de negatieve antwoorden af te trekken van de positieve

15.4. Individuele leefsituatie van een trainer Van alle trainers is 51% (n=73) voltijds bezig met zijn/haar trainingsopdracht, wat 51% is voltijds trainer 10% hoger ligt dan in 2007. Drie vierden (n=78) geeft aan voor hun activiteiten als trainers een schriftelijk tewerkstellingscontract te hebben. Wat hun financiële situatie betreft, geeft 36% aan dat hun jaarlijks bruto inkomen tussen de 10.000 en de 35.000 euro ligt. Het gemiddelde bruto loon uit topsportactiviteiten (inclusief loon en bonussen bedraagt 26.629 euro, variërend van 20.609 euro bij ploegsporten tot 30.609 euro bij individuele sporten. Dat dit bruto inkomen de lading aan onkosten niet dekt blijkt uit het feit dat slechts 11 trainers aangeven geen eigen middelen in hun trainingsactiviteiten te moeten investeren waarbij trainers aangeven gemiddeld 3.500 euro/jaar van eigen middelen wordt gespendeerd. Het is voornamelijk de federatie (62%) die instaat voor het maandelijks loon van de 84 betaalde trainers. Het gemiddelde bruto loon (inclusief Voor ongeveer één derde (n=31) is deze maandelijks financiële steun onvoldoende om loon en bonussen bedraagt 26.629 euro voltijds/halftijds toptrainer te zijn.

43

Figuur 23: Overzicht van het bruto jaarinkomen van trainers (n=99)

60,0%

52,8%

50,0%

36,4%

40,0% 32,3%

29,3% 30,0% 18,2% 20,0% 10,3% 6,9%

10,0%

6,1% 1,1%

0,0%

<10.000   euro

10.000-­‐35.000   euro

35.001-­‐50.000   euro 2007

50.001-­‐70.000   euro

>  70.000   euro

2011

15.5. Trainingsuren van trainers Gemiddeld zijn de trainers 20 uur per week bezig met training geven. Dit was evenveel als het gemiddelde bij topsporters. Aan de activiteiten als trainer (met inbegrip van voorbereiding en opvolging van de trainingsactiviteiten, scouting e.d.), wordt gemiddeld 40 uur/week besteed. Zoals weergegeven in onderstaande tabel is dit zeer verschillend naar gelang de groep trainers.

Trainers zijn gemiddeld 40u per week actief in topsport, variërend van 49u voor voltijdse trainers tot 30u voor niet voltijdse trainers

Tabel 15: overzicht van de trainingsuren/trainingsactiviteiten totaal gemiddelde

44

gemiddelde gemiddelde voltijdse trainer niet voltijds

gemiddelde ind./duo sporten

gemiddelde ploegsporten

training geven

19,6u/week

23,9u/week

15,1u/week

21,7u/week

15,9u/week

activiteiten als trainer (+ voorbereiding /opvolging van trainingsactiviteiten, scouting,…)

39,8u/week

48,6u/week

30,2u/week

40,7u/week

38,2u/week

45

16. Nationale en internationale competitie (Pijler 8) 16.1. Nationale competities Uit de enquêtes blijkt dat er een algemene tevredenheid heerst over de frequentie Het niveau van nationale wedstrijden is aan nationale wedstrijden zowel voor jonge talenten als voor senioren topsporters. te laag; de frequentie is goed Gematigder zijn de respondenten over het niveau van deze nationale wedstrijden. De nettoscore voor het niveau van nationale wedstrijden voor senior topsporters wordt zelfs met een negatieve nettoscore beoordeeld (zie tabel 16). Sportspecifiek geldt dit voornamelijk voor topsporters uit atletiek, gymnastiek en handbal. Dit is mede gebonden aan de kleine populatie in Vlaanderen, die het moeilijk maakt een sterke competitie te ontwikkelen. Tabel 16: overzicht van de nettoscores voor de frequentie en het niveau van nationale wedstrijden Nettoscore Jonge talenten

Frequentie Niveau

Senior topsporter

Frequentie Niveau

Topsporters Trainers/coaches Topsportcoördinatoren Topsporters Trainers/coaches Topsportcoördinatoren

1,9 4,0 2,9 0,6 0,3 -1,0

Topsporters Trainers/coaches Topsportcoördinatoren Topsporters Trainers/coaches Topsportcoördinatoren

1,7 4,1 4,3 -0,4 -0,5 -3,0

16.2. Deelname aan internationale wedstrijden Topsporters (70%) en trainers (59%) zijn algemeen tevreden over de mogelijkheid tot deelname aan internationale wedstrijden. Voornamelijk in ploegsporten is er nood aan meer deelname. Uit onderstaande grafiek blijkt dat de resultaten gelijklopend zijn met deze van 2007 en iets zijn toegenomen in vergelijking met 2003.

70% van de topsporters en 59% van de trainers vindt dat topsporters voldoende aan internationale competities kunnen deelnemen

80,0% 72,2%

69,7%

70,0% 60,0%

59,0% 55,4%

58,6%

53,0%

50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%

2003

2007 topsporters

46

trainers

2011

Figuur 24: Vergelijking tussen 2003-20072011 wat betreft de mening of topsporters voldoende kunnen deelnemen aan internationale wedstrijden

16.3. De organisatie van Internationale evenementen In de literatuur wordt het belang van het organiseren van internationale evenementen aangetoond. Zo is het niet alleen bevorderlijk voor de atletische carrière maar tevens bevorderlijk voor de uitstraling van de sporttak (Clarke 2002; Johnson en Ali 2002; Kuper en Sterkten 2003). Het decreet van 13 oktober 2001 stelt dat Vlaamse (Top)sportfederaties vanuit het Bloso een subsidie kunnen krijgen voor de organisatie van een Wereldkampioenschap, Europees kampioenschap of Wereldbekerwedstrijden in Nederlandstalig taalgebied. In 2010 werd volgens deze verdeelsleutel een totaal van 157.500 euro uitgekeerd aan de betreffende federaties. Ook het departement CJSM subsidieert de organisatie van evenementen. Het betreft voornamelijk een tegemoetkoming in de organisatiekosten van internationale wedstrijden en Europese clubcampagnes. In 2010 was dit goed voor een bedrag van 1.027.700 euro. Sommige landen hechten primordiaal belang aan de internationale home events en ondersteunen federaties en gemeenten via specifieke expertise en personeel met het binnenhalen van bids (De Bosscher et al., 2008). In Vlaanderen blijkt 63% van de federaties niet te beschikken over een langetermijnplanning voor het organiseren van hoogstaande topsportevenementen. Ondanks de subsidies die federaties kunnen ontvangen voor de organisatie van een EK, WK of wereldbeker is ongeveer drie vierden van de topsporters en trainers van mening dat er in België onvoldoende internationale evenementen worden georganiseerd. Ook de helft van de topsportcoördinatoren deelt deze mening.

47

17. Wetenschappelijk onderzoek (Pijler 9) De ontwikkeling van sportwetenschappelijke ondersteuning van topsport is een domein waar landen (en Vlaanderen in het bijzonder) op lange termijn een competitief voordeel kunnen halen (De Bosscher et al., 2008). Denken we maar terug aan de voorbije Spelen in Beijing waarbij Tia Hellebaut tijdens haar aanloop naar de Spelen biomechanische ondersteuning kreeg om haar aanloop en sprong te verfijnen. Na de Spelen bleek dat slechts twee hoogspringsters biomechanische ondersteuning kregen, namelijk Hellebaut (goud ) en Vlasic (zilver). Deze pijler betreft verschillende stadia (figuur 24). Veel landen hebben een onderzoeksafdeling, die onderzoek verzamelt en coördineert. Een aanzet is in Vlaanderen gegeven met een Liaison tussen de Vlaamse trainersschool en de universiteiten. Deze is echter niet specifiek gericht op topsport. Daarnaast moet het onderzoek ook verspreid worden onder trainers en is een vertaalslag noodzakelijk naar het veld. In grote sportlanden, is bij sommige federaties een voltijdse sportwetenschapper aangesteld om de prestaties van topsporters te optimaliseren. Figuur 25: cyclus van wetenschappelijk onderzoek

Onderzoek & coördinatie

vertaling

Verspreiding Trainers/feds.

Uitvoering/begeleiding

Feedback

17.1. Onderzoek en verspreiding In Vlaanderen wordt –ten opzichte van het totale topsportbudget- door Bloso en het 12% van het topsportbudget gaat naar departement CJSM al een redelijk budget (12%) geïnvesteerd in wetenschappelijke wetenschappelijke ondersteuning ondersteuning. Toch dienen we uit dit onderzoek te concluderen dat trainers relatief weinig gebruik maken van wetenschappelijk onderzoek en eveneens meer informatie willen ontvangen. 56% van de trainers (n=54) doet regelmatig, minstens één keer per maand, beroep op wetenschappelijke kennis/ onderzoek/databanken met betrekking tot zijn of haar trainingsactiviteiten en de ontwikkeling van sporters. Minder dan één derde van de trainers (32%, n=29) is van mening dat er in België voldoende wetenschappelijk wordt gevoerd met betrekking tot hun sporttak. Slechts een beperkt percentage van trainers en topsporters is van mening dat ze genoeg kansen krijgen om gebruik te maken van wetenschappelijk onderzoek, nieuwe technologische ontwikkelen en innovatie. Een lichte meerderheid van de coördinatoren is positief over de wetenschappelijke ondersteuning die topsporters en trainers ten dele valt.

48

56% van de trainers (n=54) doet regelmatig, minstens één keer per maand, beroep op wetenschappelijke kennis met betrekking tot zijn of haar trainingsactiviteiten

Figuur 26: overzicht van de beoordeling van trainers en topsporters op de vraag of ze voldoende gebruik kunnen maken van wetenschappelijk onderzoek, nieuwe technologische ontwikkelingen en innovatie 30,0% 27,9%

26,8%

25,0%

20,7% 20,0%

15,0%

10,0%

5,0%

0,0% Toegepast  wetenschappelijk  onderzoek

Nieuwe  technologische  ontwikkelingen

Innovatie

(zeer)  slecht

In Vlaanderen bestaat er vooralsnog geen netwerk om wetenschappelijke informatie Slechts 22% van de trainers vindt dat te communiceren en te verspreiden onder de federaties, clubs, topsporters en traiwetenschappelijke kennis voldoende ners. Bij één derde van de federaties is er een persoon aanwezig die instaat voor de verspreid wordt verzameling van wetenschappelijke informatie. Dit is in landen zoals Nederland en Canada wel het geval. Slechts 22% (n=21) van de trainers oordeelt dat wetenschappelijk onderzoek voldoende verspreid wordt onder de trainers. Dit wijst tevens op een gebrekkige vertaalslag van wetenschappelijk onderzoek naar de praktijk en toepassingsveld.

49

18. Media-aandacht

-­‐2,3

-­‐8

-­‐7

-­‐6

-­‐5

-­‐4

-­‐3

-­‐2

topsporters

-­‐5,1

topsporters

-­‐4,9

kwaliteit

trainers

-­‐6,8

kwantiteit

kwantiteit

trainers

Media-aandacht behoort niet tot de factoren die rechtstreeks door het beleid te beïnvloeden zijn, en was daarom niet in het oorspronkelijke pijler model opgenomen. Desondanks kunnen beleidsmakers van landen wel een specifiek media-beleid ontwikkelen, media-partners hebben en ertoe bijdragen dat de populariteit van een sporttak of topsporter verhoogt. In dit deel werd er wel gepeild naar de media-beoordeling van trainers en topsporters. In Vlaanderen gaat de aandacht van de media primair uit naar voetbal, wielrennen en tennis (De Knop, De Bosscher en Leblicq, 2004). Dit zijn professionele sporten, die worden beoefend door topsporters van wie de bovenlaag veel media-aandacht krijgt en mede daardoor een grotere bekendheid heeft en van een hoog inkomen geniet. De dominantie van deze mediasporten kan een vertekend beeld geven van de topsport in Vlaanderen. De meeste andere topsporters staan maar zelden centraal in de media. In de vorige klimaatmetingen werd geconstateerd dat topsporters, trainers en topsportcoördinatoren de media-aandacht voor hun sporttak algemeen als onvoldoende beschouwden. Ook nu kan deze op veel kritiek rekenen waarbij de grote meerderheid zowel de kwaliteit en kwantiteit van de aandacht die de media aan hun sport geven, als onvoldoende beoordeelt. De nettoscores (positieve – negatieve beoordeling) betreffende media-aandacht zijn zowel in 2003, 2007 en 2011 zeer negatief.

kwaliteit

-­‐1

Figuur 27: Overzicht van de beoordeling van media-aandacht voor hun sporttaktak door topsporters (n=185) en trainers (N=97)

0

2011

Deze kritiek op de media-aandacht is uiteraard luider onder specifieke groepen die minder media-aandacht krijgen, in het bijzonder beoefenaars van niet Olympische sporten. Ook meer dan de helft van de topsporters (54%, n=185) beoordeelt de media-aandacht voor hun eigen prestaties als onvoldoende. 70,0%

Figuur 28: Beoordeling van de mediabelangstelling van hun eigen sportieve prestaties (n=185)

63,0% 60,0%

60,0%

50,4%

50,0%

40,0%

30,5% 30,0%

28,3%

27,8%

29,6%

23,9% 19,6%

20,0%

17,5% 15,0% 11,8%

10,0%

7,5%

5,6% 2,6% 0,0%

0,0% individuele  sporten

ploegsporten goed/voldoende

redelijk

Olympische  sport onvoldoende/slecht

niet-­‐Olympische  sport geen  idee

Tabel 17: nettoscores van de beoordeling van topsporters over de media-aandacht voor hun sport in België

nettoscore

50

ATL

BAS

BAD

GYM

HAN

KOR

VOL

WIE

ZWE

-3,6 (n=14)

-3,3 (n=9)

-10 (n=7)

-4,2 (n=12)

-10 (n=7)

-5,7 (n=26)

-2,2 (n=32)

-0,9 (n=22)

-4,9 (n=12)

19. Topsporter als rolmodel Het multidimensionele pijler-model, uit dit onderzoek, is gebaseerd op het verzamelen van gegevens onder de stakeholders betreffende input, throughput en output. Een analyse van de outcome van het beleid, gericht op het bepalen van de effecten van topsport op bijvoorbeeld sport- en bewegingsgedrag, rolmodel van topsporters en nationale trots, gebeurde in de literatuur nog niet en kwam ook in deze 2-meting niet aan bod. Door de groeiende publieke aandacht van topsport zijn overheden wereldwijd bereid steeds meer in topsport te investeren. Maar welke maatschappelijke betekenis topsport nu precies heeft is niet zo gemakkelijk te definiëren. In het sportbeleid en in de zogenaamde grijze literatuur (vb congrespapers, rapporten) is er veel aandacht voor de grote maatschappelijke betekenis van sporthelden. Vooral jongeren laten zich in hun identiteitsontwikkeling inspireren door idolen. Zo kunnen sporthelden een voorbeeldfunctie vervullen en tot een rolmodel worden uitgeroepen (Lines, 2001; Maguire, 2008; Vande Berg, 1998). Er bestaat echter weinig ‘evidence based’ onderzoek over de wijze waarop een rolmodeleffect plaatsheeft en of dit bijvoorbeeld jongeren inspireert tot sportbeoefening of tot motivatie om harder te trainen. In dit onderzoek wordt evenmin ingegaan op de meerwaarde van topsport. Er werd in dit onderzoek aan de topsporters gevraagd of ze konden terugblikken op de start van hun topsportcarrière. Hieruit blijkt dat slechts 10% van de respondent-topsporters aangeeft geïnspireerd te zijn geweest door topsporters om te starten met hun huidige sporttak. Het zijn voornamelijk de ouders (59%) en vrienden (28%) die aanzetten tot sportbeoefening. Eens ze in hun ontwikkelingsfase zitten, geeft wel de meerderheid van de respondent-topsporters (62%) aan dat andere topsporters voor hen een bron van inspiratie waren. Zoals weergegeven in onderstaande tabel kunnen we stellen dat de respondent-topsporters uit hun “idolen” als rolmodel voornamelijk inspiratie hebben geput om intensiever te gaan trainen en trainen op hoog niveau om zelf topsporter te worden. 71% van de respondent-trainers ziet hun topsporters eveneens als een rolmodel dat jonge lui inspireert. Volgens meer dan drie vierden van deze trainers zijn hun topsporters een inspiratiebron om te starten met training voor deze sport, om te kiezen voor deze sport als topsport, om intensiever te gaan trainen, op een bepaalde manier te gaan leven maar voornamelijk om ook op hoog niveau te gaan trainen om topsporter te worden

Figuur 29: Op welke manier waren/zijn topsporters een inspiratiebron (topsporters n=112, trainers n=89)

77,3%

Inspiratie  om  te  starten  met  training  in  een  sporttak

22,3% 79,8%

Inspiratie  om  te  kiezen  voor  mijn  huidige  topsport

33,0% 78,7%

Inspiratie  om  intensiever  te  gaan  trainen

68,8% 84,3%

Inspiratie  om  op  hoog  niveau  te  trainen  en  topsporter  te  worden

75,9% 43,2%

Inspiratie  om  specifiek  materiaal/uitrusting  te  gebruiken

18,8% 39,8%

Inspiratie  om  kledij  te  kopen

11,6%

75,3%

Inspiratie  om  op  een  bepaalde  manier  te  leven

33,9%

0,0%

trainers

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

90,0%

topsporters

51

52

20. Besluit Topsport wordt gekenmerkt door een sterk toegenomen internationale concurrentie waarbij landen wereldwijd steeds meer investeren in het streven naar topsportsucces. Wil Vlaanderen blijven concurreren, dient het verder te blijven investeren in het topsportklimaat. Over het feit of het topsportklimaat in Vlaanderen voldoende is om te presteren op het hoogste internationaal niveau zijn de meningen verdeeld. Toch is er voor 77% van de topsportcoördinatoren en 33% van de topsporttrainers een vooruitgang merkbaar ten opzichte van 2007. Op basis van de objectieve data uit deze 2-meting (2011) kunnen we vaststellen dat de verschillende pijlers relatief goed scoren. Enkel op het vlak van trainingsfaciliteiten/accommodaties zien we een opmerkelijke achteruitgang ten opzichte van 2007. Rekening houdend met de subjectieve beoordeling van de topsportactoren kent deze 2-meting wel een achteruitgang voor vier pijlers namelijk; het topsportbeleid (pijler 2), de atletische carrière (pijler 5), trainingsfaciliteiten (pijler 6) en traininersopleidingen en –ontwikkeling (pijler 7). Ondanks dat het topsportbudget in Vlaanderen de voorbije decennia verdrievoudigd is, wordt pijler 1 nog aanzien als de pijler die het meest nood heeft aan verbetering. Trainingsfaciliteiten (pijler 6) is volgens de actoren de tweede pijler die in Vlaanderen het meest nood heeft aan verbetering. We dienen dan ook te stellen dat de Vlaamse overheid geen specifiek beleid voert rond topsportinfrastructuur. Er dient niet alleen geïnvesteerd te worden in het aantal topsportfaciliteiten maar er moet eveneens gewaakt worden dat deze faciliteiten voldoen aan de internationale eisen van topsport. De trainersopleidingen en ontwikkeling komen op plaats drie van de pijlers die meest nood hebben aan verbetering. Ondanks de reeds in 2003 vastgestelde problemen en investeringen zoals onder andere de Pool voor Jeugdtrainers Topsport en Pool Toptrainers oordeelt 56% van de trainers en 73% van de topsportcoördinatoren dat de job als toptrainer in Vlaanderen nog steeds onvoldoende wordt erkend.

53

Een aantal andere vaststellingen die naar boven kwamen zijn ondermeer: • Het topsportbudget in Vlaanderen is het voorbije decennium verdrievoudigd terwijl het succes erop achteruit is gegaan. Dit is het gevolg van de mondiale medaillewedloop; • Er heerst algemene tevredenheid over de informatieverstrekking. Dit kan wel beter op vlak van nieuwe ontwikkelingen in trainingsmethoden, internationale ontwikkelingen en algemene innovatie; • Er is te weinig inspraak in het topsportbeleid; • Positieve of negatieve rol van de raad van bestuur is verschillend per federatie waarbij gebrek aan topsportkennis vaak een probleem is; • Op vlak van extra begeleiding van topsporters oordeelt gemiddeld 52% van de trainers dat deze meer moet zijn. Dit heeft voornamelijk betrekking op loopbaanadvies en -planning alsook studiehulp; • Er is nood aan een betere doorstroming naar de top en meer gespecialiseerde talentencoaches; • Op uitzondering van juridisch en financieel advies en mediatraining is er tevredenheid van de ondersteunende diensten aan topsporters; • Er is in 2011 een negatieve evolutie ten opzichte van 2003 en 2007 in de evaluatie van trainingsfaciliteiten waarbij de beschikbaarheid het grootste probleem is. Slechts 43% van de topsportcoördinatoren geeft aan te beschikken over een hoogwaardig trainingscentrum in Vlaanderen; • Negen op de tien trainers is gediplomeerd. Een derde heeft zelf ervaring als internationale topsporter; • 50% van de trainers vindt dat er onvoldoende opleidingsmogelijkheden zijn voor toptrainers in Vlaanderen; • Het niveau van nationale wedstrijden is te laag, de frequentie is goed. Verder worden er onvoldoende internationale wedstrijden georganiseerd in Vlaanderen; • Slechts 22% van de trainers vindt dat wetenschappelijke kennis voldoende verspreid wordt;

54

55

Referenties Anciaux, B. (09.01.2008c). Beleidsbrief sport, beleidsrealisaties 2006, beleidsprioriteiten 2007. [09.01.2008, Departement cultuur, jeugd, sport en media: http://www.cjsm.vlaanderen.be/cultuurbeleid/kader/documenten/index.html#beleidsbrieven_2007]. Bernard, A.B. & M.R. Busse (2004), ‘Who Wins the Olympic Games: Economic Resources and Medal Totals’, in: Review of Economics and Statistics, 86(1), p. 413-417. Bloso (2004-2006), Jaarverslagen, Brussel, op http://www.bloso.be/public/infotheek/jaarverslag.asp. Bloso (09.01.2008). Topsporters. [09.01.2008, Bloso, Vlaamse Gemeenschap: http://www.bloso.be/public/topsport/LijstTopsporters.asp]. Chelladurai, P. (2001). Managing organisations, for sport & physical activity. A system perspective. Scotsdale: Holcomb Hathaway publishers. Clarke, S.R. (2002), ‘Home advantage in the Olympic Games’, University of Technology, op: http://www.swo,/edu.au/sport/olympics/HAOlympicgames. pdf, geraadpleegd op 27 november 2003. De Bosscher, V. (2007). Sports policy factors leading to international sporting success. Brussel: Vrije Universiteit Brussel. De Bosscher, V., Bingham, J., Shibli, S., Van Bottenburg, M., De Knop, P. (2008). The global Sporting Arms Race. An international comparative study on sports policy factors leading to international sporting success. Aachen: Meyer & Meyer. ISBN: 978-1-84126-228-4. (173p) De Bosscher, V. (2008). Vlaanderen sport – ook aan de top. Nieuwegein: Arko Sports Media. De Knop, P., De Bosscher, V., Leblicq, S. (2004). Onderzoek naar het topsportklimaat in Vlaanderen. Brussel: Vrije Universiteit Brussel. De Knop, P., V. De Bosscher, M. van Bottenburg & S. Leblicq (2006), ‘Een vergelijkende studie van het topsportbeleid in Vlaanderen en Nederland’, in: P. De Knop, J. Scheerder & H. Ponnet (red.), Sportbeleid in Vlaanderen.Volume II: Studies Publicatiefonds VTS, Brussel, p. 175-182. Johnson, D.K.N. & A. Ali (2002), ‘A Tale of Two Seasons: Participation and Medal Counts at the Summer and Winter Olympic Games’, Wellesley College, op: http://www.wellesley.edu/economics/wkpapers/wellwp_ 0010.pdf, geraadpleegd op 15 februari 2003. Késenne, S., B. Vanreusel & N. Van Langendonck (2006), Publieke geldstromen voor de sport in Vlaanderen, eindrapport, Steunpunt Sport, Beweging en Gezondheid. Onderzoek in opdracht van het departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media, Brussel Kuper, G.H. & E. Sterken (2003), ‘Olympic Participation and Performance since 1896’, Graduate School/Research Institute Systems, Organisations and Management, Rijksuniversiteit Groningen, rapportnr. 03C19, op: http://som.eldoc.ub.rug.nl/reports/themeC/2003/03C19, geraadpleegd op 3 september 2003. Tcha, M. & V. Perchin (2003), ‘Reconsidering Performance at the Summer Olympics and Revealed Comparative Advantage’, in: Journal of Sports Economics, 4(3), p. 216-239. van Bottenburg, M. (2000). Het topsportklimaat in Nederland. Onderzoek in opdracht van NOC*NSF en het ministerie WVS. ’s Hertogenbosch: Diopter-Janssens en van Bottenburg bv.

56

Bijlage: Kritieke succesfactoren Pijler 1: Financiële ondersteuning voor (top)sport: 17 KSF • • • •

Er is voor sport voldoende financiële ondersteuning op nationaal niveau: 4KSF Er is voor topsport voldoende financiële steun op nationaal niveau: 7KSF Er is voor federaties en/of sportclubs voldoende financiële steun per sporttak: 3 KSF Er is voor federaties en/of sportclubs voldoende financiële ondersteuning dit specifiek voor topsport : 3KSF

Pijler 2: Bestuur, structuur en organisatie van het topsportbeleid: 21 KSF

• Er is een sterke coördinatie tussen alle topsportactoren die betrokken zijn in topsport, met een duidelijke taakbeschrijving: 4 KSF • Er is een lange termijnplanning voor topsport, inclusief toezegging van subsidies voor topsport en een professionele topsportontwikkeling: 8KSF • Prioritisering: middelen worden besteed aan relatief weinig sporten met een reële kans op succes op wereldniveau: 1KSF • Er is een voltijds lid binnen het management van Bloso dat verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van topsport: 1KSF • Er is effectieve communicatie tussen de verschillende niveaus van instanties: 5 KSF • Er is een samenwerkings- en communicatiestrategie met andere landen, commerciële partners of media: 2KSF

Pijler 3: Sportparticipatie: 21 KSF

• Kinderen hebben de kans om deel te nemen aan schoolsport tijdens de lesuren lichamelijke opvoeding of tijdens buitenschoolse activiteiten: 11KSF • Er is een hoge participatiegraad: 4 KSF • Er is een nationaal beleid gericht op de implementatie van kwaliteitsmanagement in sportclubs en dit op het niveau van breedtesport en talentontwikkeling: 6KSF

Pijler 4: Talentidentificatie en -ontwikkeling: 13 KSF

• Er is een effectief systeem voor de identificatie van jonge talenten zodanig dat het maximale aantal potentiële topsporters op de juiste leeftijd wordt bereikt: 9KSF • Er is voor federaties een nationaal gecoördineerde planning voor handen om een effectief systeem voor talentontwikkeling uit te werken in hun sport: 3KSF • Jonge talenten ontvangen multidimensionele ondersteuning op verschillende niveaus, inclusief trainings- en wedstrijdondersteuning, zodat ze zich verder kunnen ontwikkelen tot het hoogste niveau in hun sporttak: 2KSF • Jonge talenten krijgen nationaal gecoördineerde ondersteuning voor de combinatie van hun sportieve ontwikkeling en hun academische carrière tijdens het secundair onderwijs (en indien nodig in het lager onderwijs): 4KSF • Jonge talenten krijgen nationaal gecoördineerde ondersteuning voor de combinatie van hun sportieve ontwikkeling en academische carrière tijdens het hoger onderwijs/ 4KSF

Pijler 5: Topsportcarrière en nacarrière: 9KSF

• Er is een nationale definitie voor “topsporter” en dit voor alle sporten: 1KSF • De individuele leefomstandigheden van topsporters zijn voldoende zodanig dat zij zich voltijds op hun sport kunnen toeleggen: 4KSF • Jonge talenten ontvangen multidimensionele ondersteuning op verschillende niveaus, inclusief trainings- en wedstrijdondersteuning, zodat ze zich verder kunnen ontwikkelen tot het hoogste niveau in hun sporttak: 2KSF • Sporters kunnen na hun sportcarrière ondersteuning krijgen en zo worden voorbereid op een leven na de sport: 2KSF

57

Pijler 6: Trainings- en wedstrijdfaciliteiten: 10 KSF

• Er is een nationaal gecoördineerde planning: (top)sportfaciliteiten verspreid over het land zijn opgelijst en de noden van topsporters en trainers zijn gekend en duidelijk omschreven: 5KSF • Er is een netwerk van kwalitatief hoogstaande nationale en regionale (top)sportcentra aanwezig waar topsporters op elk moment van de dag in geschikte omstandigheden kunnen trainen: 4KSF • Er zijn specifieke subsidies voorzien voor de renovatie of bouwen van (top)sportfaciliteiten: 1KSF

Pijler 7: Trainersvoorzieningen: 18 KSF • • • •

Er zijn voldoende goed opgeleide en ervaren topsporttrainers in het land: 5KSF Trainers krijgen voldoende mogelijkheden om zich te ontwikkelen tot een toptrainer: 5KSF Individuele levensomstandigheden zijn voldoende om te leven als een professioneel toptrainer: 3KSF Het statuut van toptrainer is voldoende erkend: 5 KSF

Pijler 8: Nationale en internationale competities: 8KSF

• Er is een nationaal gecoördineerde planning voor het organiseren van internationale evenementen in Vlaanderen: 4KSF • Topsporters kunnen voldoende deelnemen aan internationale evenementen van hoog niveau: 3KSF • De nationale competitie is van een relatief hoog niveau: 1KSF

Pijler 9: Wetenschappelijk onderzoek: 8KSF

• Wetenschappelijk onderzoek wordt verzameld, gecoördineerd en verspreid onder trainers en federaties: 8KSF • Sportwetenschappelijke ondersteuning is voorzien op elk niveau van de topsportontwikkeling: 2KSF

58

59

Auteurs: Prof. dr. Veerle De Bosscher, Drs. Stephanie De Croock Uitgever: Vrije Universiteit Brussel, Pleinlaan 2, 1050 Brussel 2012 Foto’s: isosport.be Foto’s in opdracht van Cultuur, Jeugd, Sport, Media Vlaanderen uitgevoerd door, in alfabetische volgorde: Stijn Audooren, Jul Clonen, Peter Croes, Karel De Rore, Sigrid Rondelez, Erik Van Breugel Opmaak: Gekko Publiciteit ISBN-nummer: 9789090272788

al 11-2012

Copyright © 2012 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteurs.