Transparantie zorgt voor transpiratie

DOSSIER Provisieverbod beleggen 22-27

Transparantie zorgt voor transpiratie Vanaf 1 januari geldt een provisieverbod voor beleggen. Beleggers worstelen met de nieuwe tarieven die ze straks aan hun bank moeten betalen. Tekst Puck Scheres

D

e meeste banken hebben hun beleggende klanten inmiddels geïnformeerd over de gevolgen van het provisieverbod met ingang van 2014. De informatie is niet bepaald helder. Beleggers moeten hun fondsen omzetten of krijgen dure voorstellen voor advies en vermogensbeheer. ABN Amro moest de informatiebrief naar 10.000 beleggers twee keer versturen, omdat de eerste keer de bijlage niet klopte.

Vanaf 1 januari gaan consumenten hun bank of vermogensbeheerder rechtstreeks betalen voor diensten als vermogensbeheer, beleggingsadvies en het verrichten van transacties. Een gesprek met een beleggingsadviseur lijkt nu nog gratis, maar dat is het eigenlijk nooit geweest. Tot nu toe ontving hij allerlei provisies waar de klant geen weet van had. Zo geven fondshuizen banken provisies om hun fondsen in het schap te zetten en strijkt de bank een deel

HOEVEEL BETAALT EEN BELEGGER MET EEN BELEGD VERMOGEN VAN EEN TON? €2500 €2000 €1500 €1000 €500 €0

TER

2012 2014 ABN Amro

2012

Distributievergoeding

• De portefeuille bestaat voor 50% uit aandelen en 50% uit obligaties.

22 Geldgids december 2013

2014

2012 2014 Rabobank

ING Transactiekosten

• De Total Expense Ratio (TER) geeft inzicht in de voornaamste kosten. Omdat de TER per fonds kan verschillen, zijn wij

Advieskosten

bij alle banken uitgegaan van een TER van 1,5% (inclusief 0,5% distributievergoeding).

van de transactiekosten op; zie het kader op pagina 23. Al deze kosten worden vanuit het fondsvermogen betaald en drukken op het rendement. De Total Expense Ratio (TER) geeft inzicht in de voornaamste kosten, maar fondsen publiceren die pas achteraf. Dankzij het provisieverbod worden straks alle kosten vooraf zichtbaar. Provisies rekenen mag dan niet meer. Hierdoor dalen de fondskosten aanzienlijk. In veel gevallen halveren deze kosten, waardoor het nettorendement voor de consument omhoog gaat.

FORS BETALEN VOOR ADVIES Door het verdwijnen van de provisies verliezen fi nancieel dienstverleners naar schatting zo’n 60 tot 70% van hun inkomsten. Om dit te compenseren voeren zij nu tarieven in voor allerlei diensten. Die komen echter bij sommige beleggers hard aan.

WELKE PROVISIES VERDWIJNEN DOOR HET PROVISIEVERBOD? • Distributievergoeding. Een fondshuis betaalt de bank voor het opnemen van het beleggingsfonds in het assortiment. Uit onderzoek van Vermogensbeheer.nl blijkt dat 19% van de zelfstandige vermogensbeheerders de distributievergoeding nu in eigen zak stopt. Vanaf 2014 is dit verboden en moet de provisie verplicht terug naar de klant. Vanaf 2015 mag een distributievergoeding rekenen helemaal niet meer. • Retourprovisie. De bank of broker die de orders uitvoert, geeft een deel van de transactiekosten die de klant betaalt, terug aan de dienstverlener (bank, of vermogensbeheerder). • De bank of vermogensbeheerder geeft een dienstverlener een aanbrengprovisie voor het werven van een nieuwe klant.

Mart Witjes* kreeg van ABN Amro het advies om voortaan te gaan beleggen via Fondsadvies Plus. ‘Ik betaal nu voor het beheer van mijn beleggingsportefeuille van €120.000 ongeveer €140 per jaar. In de nieuwe situatie betaal ik 0,85% over mijn belegde vermogen. Dit komt neer op €1020 per jaar, exclusief 0,2% transactiekosten. Ik vind dit erg veel geld. Hoe ga ik dit verschil van €870 goedmaken?’, luidt zijn cynische reactie. Witjes kwam er zelf via de website van de bank achter dat hij ook kan kiezen voor het goedkopere ‘Zelf Beleggen’. Deze informatie vinden was echter lastig. ‘Je zoekt je het leplazarus op die site’, zegt Witjes. ABN Amro erkent dat als de klant geen advies wil het tarief hiervan (0,18% over het belegde vermogen) veel gunstiger is. Witjes betaalt dan geen €1020, maar €217 per jaar. Ook voor Ina Berghuis* gaan de tarieven

omhoog. Half oktober vertelt een adviseur van de Rabobank haar dat zij in 2014 jaarlijks 0,68% over het belegde vermogen gaat betalen. Daar komt elk kwartaal nog eens €250 bij. Hiervoor krijgt ze twee keer per jaar een adviesgesprek. Haar portefeuille wordt dan doorgelicht en zo nodig aangepast. Op dit moment betaalt ze alleen bewaarloon en voor transacties. Ook deze adviseur rept met geen woord over een veel goedkoper alternatief: beleggen zónder advies. Uit onderzoek van de Consumentenbond onder 18 beleggingsbedrijven blijkt dat vooral de banken hun tarieven wijzigen per 1 januari. Zij verhogen de beheerkosten en voeren tarieven in voor advies; zie de tabel op pagina 24. Bij internetbrokers als Alex, Binck, DeGiro, For Tomorrow, Lynx, Ophen en Traders Only verandert er niets. Klanten betalen hier voornamelijk transactiekosten en die veranderen in principe niet.

ABN Amro, Rabobank en ING daarentegen hanteren straks voor klanten met een portefeuille van rond de €100.000 een all-intarief waarin de kosten van vermogensbeheer, advies en transacties zijn opgenomen. De klant betaalt een vast percentage over zijn belegde vermogen. Hoe hoog dat is, hangt af van zijn risicoprofiel. Beleggers die het beheer níet uit handen willen geven, maar wel advies wensen, betalen voor transacties en advies. Het laatste is duur. Een uurtje advies is bij geen enkele bank mogelijk. De infographic op pagina 22 laat zien dat ABN Amro- en ING-klanten met een portefeuille van een ton in 2014 ruim drie keer meer voor advies betalen dan in 2012. Wat deze klanten níet zien, is dat zij bij ABN Amro en ING €450 aan distributievergoeding betalen. Deze kosten verdwijnen in 2014. Bij de Rabobank betalen de klanten straks ruim €100 minder voor advies.

WARRIGE COMMUNICATIE ABN Amro informeert zijn 300.000 beleggende klanten al maanden over het provisieverbod. De bank stuurt brieven en heeft de 25.000

Geldgids december 2013 23

privatebankingklanten uitgenodigd voor een gesprek. ING blijkt echter pas half november te zijn begonnen met het informeren van klanten. ABN Amro traint zijn medewerkers al jaren op het schrijven van ‘duidelijke taal’. Maar bij het informeren over het provisieverbod is dit nog niet echt gelukt. Mart Witjes kreeg van ABN Amro een brief ‘dat zijn fondsen in week 48 gratis worden omgezet naar fondsen zonder distributievergoeding’. Witjes: ‘Ik word in de brief zes keer verwezen naar de website voor meer informatie. Deze transparantie van tarieven levert veel transpiratie op’, zucht Witjes. ABN Amro licht toe: ‘We zetten de beleggingen binnen één dag om in beleggingen van een vergelijkbaar fonds. Het enige verschil is dat de kosten lager zijn. Er is dus geen koers-

verlies of -winst.’ Pas na vragen van de Consumentenbond laat de bank zien wat de omzetting precies betekent. De fondskosten halveren, en dat levert een hoger nettorendement op. De omzetting heeft dus eigenlijk alleen maar positieve gevolgen. Ook Hans Peters* wordt wanhopig van de onleesbare brief van ABN Amro. De bank geeft aan dat als hij de omzetting niet wil, hij zijn oude fonds kan houden. Alleen is dat geen aanrader, omdat de kosten hoger zijn. Bovendien kan hij dan niet meer bijkopen.

HOGER NETTORENDEMENT Alle banken moeten als gevolg van het provisieverbod hun fondsen omzetten, omdat ze de provisies eruit moeten fi lteren. Dit is gunstig

voor de klant, want het nettorendement gaat hierdoor omhoog. Dit betekent dat er ook een groep is die dankzij het provisieverbod er duidelijk op vooruit gaat en dat zijn de mensen die zelf beleggen. Zij houden nu meer over aan hun beleggingen en betalen niet de nieuwe adviestarieven. Klanten die advies willen, moeten nu echter diep in de buidel tasten. Wie dat niet wil, kan zelf gaan beleggen zonder advies bij een bank of zijn portefeuille overhevelen naar een internetbroker. Dit laatste is het allergoedkoopst, omdat zij geen geld vragen voor hun diensten. De klant heeft daar voornamelijk transactiekosten.

*Echte namen bij redactie bekend

HOEVEEL REKENEN DE GROTE BANKEN VANAF 1 JANUARI 2014? Soort advies

Di e (% nstv b e erl le e n g d in ve g Va rm st e og ko en st ) e Pe n ro (% rd or er E x der b t te r a b e dr l e ij ag fo ) n O n is c lin h e Pe rs oo nl ijk Ja ar lij ks e ch Te ec le k fo ni sc h M in im um in le g

Al

l -i

nt

ar

ie

f

Transactiekosten

BELEGGEN MET ADVIES ABN AMRO

Profielfondsen Fondsadvies Fondsadvies Plus Fondsadvies Online Fondsadvies Plus Online Beleggingsadvies Actief

0,36% 0,85% 0,85% 0,61% 0,61% 0,85%

0,20% 0,20% 0,20% 0,20% 0,20% 0,20%

€6 €6 €6 €6 €6 €6

€16

€0

€10

€1.000

€250

€0

€10

€80.000

1 x 2jr

12 x

€50 €25.000 €100.000 €25.000 €100.000 €100.000

ING

Advies en Beheer

0,82%-1,13%

RABOBANK

Advies Beleggen fondsen

0,68%

VAN LANSCHOT BANKIERS

Evi Advies

0,67%

0,45%

€25.000

VERMOGENSBEHEER

ABN Amro Vermogensbeheer Rabobank Beheerd Beleggen Evi vermogensbeheer

1,33%-2% 0,68% 0,67%-1,39%

€250

€0 €0 €0

De tarieven gelden voor een belegd vermogen tot €100.000. We hebben alleen de banken opgenomen die beleggingsadvies geven. ING geeft straks alleen nog maar digitaal beleggingsadvies. Van Lanschot richt zich met het goedkope zusje Evi ook alleen op online-advies. ABN Amro geeft 0,2% korting op zijn tarieven als beleggers alles online afhandelen. Alle tarieven van de banken en bekendste internetbrokers zijn te vinden op www.consumentenbond.nl/ provisieverbod-beleggen.


€100.000 €80.000 €10.000

• De kosten zijn per jaar en inclusief btw. Bij beleggen met advies neem je zelf de beslissingen. Bij vermogensbeheer doet de bank dat. • ABN Amro raadt beleggen met advies pas aan vanaf €5000 vanwege de kosten.

DOSSIER Provisieverbod beleggen 22-27

Grotere portie voor belegger Dankzij het provisieverbod komt er een einde aan de hebzucht van sommige vermogensbeheerders. Zelf beleggen wordt een stuk Tekst Puck Scheres goedkoper.

H

oe funest de huidige provisies bij beleggen uitpakken, weet Anton de Vries*. Sinds 2008 wordt zijn beleggingsportefeuille met een waarde van €360.000 beheerd door een vermogensbeheerder. Niet de klant, maar de inkomsten van de beheerder blijken centraal te staan. De Vries betaalt jaarlijks een beheervergoeding van 0,9% over zijn belegde vermogen. Dit is exclusief btw. Daarnaast betaalt hij 0,5% over iedere transactie. Dit lijkt niet veel, maar de portefeuille wordt jaarlijks vijf tot acht keer compleet vernieuwd. Dit levert de vermogensbeheerder iedere keer een aardig bedrag op. In viereneenhalf jaar tijd heeft het bedrijf aan hem bijna €95.000 verdiend. Een kleine €20.000 dankzij het beheer en bijna €75.000 dankzij pro-

visies en vergoedingen voor transacties. Door het grote aantal transacties – gemiddeld zo’n 100 per jaar – komen de totale kosten neer op ruim 5%. Dit levert De Vries echter niets op; zijn vermogen is al die jaren niet gegroeid. Het vermogen van de beheerder wel.

KAALGEPLUKT

iBeleggen en schrijver van het boek Ontmaskerd – hoe de financiële wereld echt werkt, zijn alle kosten boven 1,5% tot 2% excessief. ‘Deze vermogensbeheerder is niet bezig in het belang van de klant; hij is alleen aan het muteren om zijn eigen portemonnee te spekken.’ Volgens Van der Slikke ligt het rendement van De Vries’ portefeuille zeer fors onder die van de markt. ‘Het jaar 2012 was een zeer goed beursjaar. Deze beheerder realiseerde een negatief rendement van bijna 2%. Ongelooflijk.’ De Vries is boos: ‘Ik voel mij een dombo. Een kwart van mijn vermogen is opgegaan aan kosten. Je geeft je geld in goed vertrouwen uit handen, omdat zij er verstand van hebben. Omdat alle kosten automatisch worden ingehouden op het belegde vermogen, ben je je niet bewust van de kosten.’ Anton de Vries wil overigens zijn eigen naam en die van de vermogensbeheerder niet publiceren, omdat hij een klachtenprocedure bij het Kifid niet wil frustreren.

De manier van werken van deze vermogensbeheerder heet in de beleggerswereld churning, platvertaald kaalplukken. Volgens vermogensbeheerder Peter van der Slikke van


ADVIES NIET RENDABEL

VOOR- EN NADELEN Dankzij het provisieverbod dat op 1 januari

naar Alex. Hij betaalde bij MeesPierson jaarlijks zo’n €2500 voor zijn obligatieportefeuille

2014 ingaat, zullen kleine en dure vermogensbeheerders als die van De Vries verdwijnen. Zij kunnen hun tarieven niet nóg meer verhogen om het verlies aan provisie te compenseren. Ook zal door de ineens zichtbare kosten het goedkopere indexbeleggen populairder worden. Het aanbod van indexfondsen zal daardoor stijgen. Het verbod heeft dus zeker voordelen. Het provisieverbod kan echter ook leiden tot een verschraling van het totale aanbod van beleggingsfondsen. Het is voor banken straks fi nancieel veel minder interessant om producten van andere fondshuizen aan te bieden. Ze krijgen dan geen ‘aanbrengprovisie’ meer voor het aanbrengen van nieuwe klanten. Ook een nadeel is dat beleggingsadvies straks direct moet worden afgerekend en dat tikt aan. Het is dan veel goedkoper om zelf te gaan beleggen. Samuel Sanders* belegde via ABN Amro MeesPierson, maar is recentelijk overgestapt

van €2,5 miljoen. Dit najaar kreeg hij van de bank een aanbod voor Comfort Beleggingsadvies. Na het provisieverbod zou hij 0,92% over de gemiddelde waarde van zijn belegde vermogen moeten gaan betalen, in zijn geval €23.000 per jaar. Sanders: ‘Belachelijk! Jaarlijks verricht de bank maar twee keer transacties en heb ik één adviesgesprek. Verder wens ik geen beleggingssuggesties van de bank. De kosten zijn niet in verhouding. ABN Amro MeesPierson hanteert straks een minimumtarief van €2168 inclusief btw. Waarom bestaat er geen maximumtarief?’ ABN Amro reageert als volgt: ‘We kunnen ons voorstellen dat de nieuwe tarieven even wennen zijn. Klanten die veel handelen of veel vermogen hebben, krijgen wel korting. Bij een belegd vermogen van €2,5 miljoen of meer geven wij 20% korting.’

Burink is echter ook bang dat beleggers met weinig kennis grote fouten zullen maken, waardoor ze een aanzienlijk deel van hun inleg kwijtraken. ‘Maak daarom één keer een verstandige keus – desnoods met hulp van een deskundige – en probeer zo weinig mogelijk te switchen, want dat kost geld.’ Patrick Beijersbergen van de Vereniging van Effectenbezitters (VEB) is minder somber en vindt dat beleggers zichzelf prima kunnen redden. ‘Er is veel informatie voorhanden. Lees een goed boek of tijdschrift over beleggen en bekijk allerlei websites. Je moet je bij beleggen niet laten leiden door angst of hebzucht. Op vergelijkssites als Beleggingsmatch.nl, Vermogensbeheer.nl en Beleggingsassistent.nl kun je de kosten en rendementen van fondsbeheerders vinden. Deze informatie bekijken is niet moeilijker dan het uitzoeken van een nieuwe wasmachine.’

NETTORENDEMENT GAAT STIJGEN

PRAKTISCH Beleggers kunnen hun beleggingsrendement en de meeste kosten terugvinden op het kwartaaloverzicht dat de vermogensbeheerder verstrekt. Het is verstandig om dit elk kwartaal te printen. De transactiekosten worden helaas vaak niet gespecificeerd. Vraag daar dus zelf om. Op Consumentenbond.nl staan tips van Engelien van den Brink van Vermogensbeheer.nl hoe u vermogensbeheerders en hun rendementen het best kunt vergelijken.


Kleine beleggers kunnen na 1 januari sowieso beter zelf gaan beleggen – bijvoorbeeld in indexfondsen – of verkassen naar een goedkope onlinebroker. Een jaarlijks adviesgesprek met de bank is niet rendabel voor vermogens onder de €25.000. Secretaris Franke Burink van de Vereniging Echt Onafhankelijke Vermogensadviseurs (VEOV) verwacht dat kleine beleggers en masse kiezen voor execution only (beleggen zonder advies). ‘Nederlanders vinden het lastig om te betalen voor dienstverlening en advies. Stel, je stapt naar een adviseur en die zegt dat je in Koninklijke Olie moet stappen en vervolgens zakken de beurskoersen. Dan ben je boos, want je hebt veel geld betaald voor een waardeloos advies. Maar bij beleggen heb je nu eenmaal geen garanties.’

ZELF BELEGGEN GOEDKOPER Volgens experts wordt zelf beleggen straks goedkoper. Dankzij het wegvallen van de provisies stijgt het rendement van een fonds. Ook zijn dan de kosten en rendementen beter met elkaar te vergelijken en komt er meer concurrentie. Beijersbergen: ‘Beleggers komen er door het provisieverbod achter dat ze bij een dure adviseur zitten. Ze gaan vervolgens zélf beleggen of naar een goedkopere adviseur. De klant staat weer centraal. Dure beleggings-

TEST Beleggingswijzer

• Alleen beursgenoteerde fondsen met meer dan vijf jaar historie en genoteerd in euro’s zijn opgenomen. Resultaten zijn inclusief herbelegd dividend. • De jaarlijkse kosten bestaan uit de beheervergoeding, de operationele kosten en de transactiekosten. Wij hebben het laatstbekende cijfer opgenomen. • Voor ieder fonds en de bijbehorende index hebben wij een Geldgidsscore berekend, waarbij rendement wordt beloond en risico bestraft. Deze wordt vervolgens afgezet tegen die van de bijbehorende index. Het behaalde 5-jaarsrendement corrigeren we voor het gelopen risico. • De MoneyView Index geeft de gemiddelde prestaties weer van een mandje met beleggingsfondsen in een bepaalde categorie, genoteerd aan de eﬀectenbeurs in Amsterdam. Naarmate deze fondsen in het mandje meer uitstaande aandelen bevatten, wegen hun koersen zwaarder mee in de index. De index geven we altijd 50 punten. Bron: MoneyView

ar Ja a ko rlij st ks en e Ge ld gi ds sc or e

ja

ar ja

ar ja

5

• Peildatum: 1 november 2013. Gesorteerd op Geldgidsscore.

AMERIKA 1 Lyxor ETF Leveraged NASDAQ 100 2 Lyxor ETF NASDAQ-100 3 Lyxor ETF FTSE RAFI US 1000 4 EasyETF Russell 1000 5 Optimix America Fund 6 SPDR Dow Jones Industrial Average ETF 7 Fidelity America Fund A MoneyView Index Aandelenfondsen Noord-Amerika 8 db x-trackers MSCI USA TRN Index UCITS ETF 9 SNS Amerika Aandelenfonds 10 ING North America Fund 11 iShares S&P 500 UCITS ETF 12 iShares MSCI North America UCITS ETF 13 JPM America Equity Fund 14 ETFX Russell 2000 US Small Cap Fund 15 iShares MSCI USA Islamic UCITS ETF 16 ING (L) Invest US High Dividend 17 Lyxor ETF MSCI USA 18 Franklin U.S. Equity Fund 19 Petercam Equities North America Dividend 20 Lyxor ETF DJ Industrial Average AZIË 1 DWS Invest Asia Small/Mid LC 2 iShares DJ Asia/Pacific Select Dividend 30 UCITS ETF 3 Threadneedle China Opportunities Fund 4 db x-trackers S&P/ASX 200 UCITS ETF 5 Robeco (CGF) Asia-Pacific Equities 6 Schroder ISF Emerging Asia 7 Fidelity South East Asia Fund 8 Fidelity Asian Aggressive Fund 9 iShares MSCI AC Far East ex-Japan UCITS ETF 10 Robeco (CGF) Chinese Equities 11 Fidelity China Focus Fund 12 Lyxor ETF MSCI AC Asia-Pacific ex Japan 13 Comgest Growth - Greater China 14 db x-trackers MSCI Korea TRN Index UCITS ETF 15 iShares Dow Jones Asia Pac. Select Divid. 30 UCITS ETF EUROPA 1 Invesco Continental European Small Cap Equity Fund 2 Henderson Horizon Pan Europ. Smaller Companies Fund 3 Threadneedle European Smaller Companies Fund 4 Lyxor ETF STOXX Europe 600 Industr. Goods & Services 5 BSF European Opportunities Extension Fund 6 Threadneedle Pan European Smaller Companies Fund 7 Franklin European Growth Fund 8 Franklin European Small-Mid Cap Growth Fund A 9 Parvest Equity Europe Small Cap Classic Cap 10 Lyxor ETF STOXX Eur. 600 Personal & Household Goods 11 db x-trackers STOXX Eur. 600 Industr. Goods UCITS ETF 12 JPM Europe Technology Fund 13 BGF Continental European Flexible Fund 14 JPM Europe Equity Plus Fund 15 JPM Europe Dynamic Small Cap Fund

3

* Echte namen bij redactie bekend

AANDELENFONDSEN

1

producten, waaraan vooral de tussenhandel en vermogensbeheerders verdienen, verdwijnen. Het nettorendement neemt toe.’ Door de komst van internetbrokers zoals Binck en Alex was de beleggingswereld al opgeschud en zijn de transactiekosten fl ink gedaald. Nieuwkomer en prijsvechter DeGiro heeft met nog lagere tarieven opnieuw een steen in de vijver gegooid, waardoor andere aanbieders moeten volgen. Uit onderzoek van de Consumentenbond blijkt dat DeGiro op dit moment de goedkoopste onlinebroker is. DeGiro rekent geen beheer- en advieskosten. De klant betaalt 0,02% per transactie, plus een vast bedrag van €2. Voor een order van €1000 Nederlandse aandelen betaal je dus maar €2,20.

% 52,1 21,0 22,8 22,4 17,4 16,6 24,3 17,9 20,8 18,9 18,6 21,6 20,1 30,9 31,1 19,9 19,8 19,5 16,4 22,1 13,7 % 15,6 6,1 19,7 9,5 15,0 2,7 3,5 5,2 5,2 8,3 10,2 5,6 9,3 5,9 -0,3

% 33,0 17,7 16,0 17,3 16,2 15,7 16,5 14,7 17,0 16,4 14,9 18,1 15,8 15,8 18,3 15,7 12,5 15,7 11,6 15,1 13,4

% 37,2 18,9 17,3 15,4 15,2 14,8 15,1 13,5 13,7 13,6 13,3 13,7 13,3 14,4 15,1 12,4 12,3 12,0 10,5 10,3 9,9

% 0,6 0,3 0,6 0,4 nb 0,2 nb 0,3 0,5 1,3 0,4 0,4 1,9 0,5 0,5 1,8 0,3 1,5 nb 0,5

100 66 62 56 55 54 53 50 48 47 47 47 45 45 44 44 43 41 36 35 33

1,4 13,1 2,2 9,2 9,4 2,1 2,5 4,6 4,5 1,7 -0,7 3,2 -0,1 7,2 6,5

20,7 20,2 17,3 17,0 14,8 15,3 15,6 15,0 15,6 14,6 13,4 13,5 13,0 16,5 12,9

1,5 0,6 1,5 0,5 1,6 2,0 nb nb 0,7 1,6 nb 0,6 nb 0,7 0,3

100 99 83 82 79 78 78 75 71 70 69 67 66 60 60

51,1 38,1 20,8 27,6 37,5 19,1 29,3 40,0 27,5 22,3 27,5 39,3 24,4 32,0 38,4

17,9 13,5 15,7 12,1 17,3 14,5 15,7 14,9 15,7 15,9 12,6 15,3 12,2 17,7 16,7

29,2 26,0 19,8 21,4 20,2 19,6 18,8 19,1 19,4 18,4 19,6 19,6 19,4 18,2 18,5

2,4 1,4 1,5 0,3 1,0 1,5 1,5 1,5 2,2 0,3 0,3 1,9 1,0 1,9 1,9

100 90 83 83 83 82 81 80 79 77 77 77 77 75 74

nb: niet bekend


Transparantie zorgt voor transpiratie

Recommend Documents