Training MBSR en MBCT Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) en Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT)
Introductie De 8-weekse MBSR-training werd ruim 30 jaar geleden ontwikkeld in de algemene gezondheidszorg door Jon Kabat-Zinn. MBSR is een effectieve methode gebleken om op een gezondere wijze met stress om te gaan en het lijden onder diverse lichamelijke en psychische klachten te verlichten. Patiënten met chronische en stressgerelateerde aandoeningen, pijn en vermoeidheid, die onvolledig door reguliere methoden behandeld kunnen worden, blijken er veel baat bij te hebben. Maar ook bij niet-klinische populaties (waaronder hulpverleners) is een toename in gezondheid en stressbestendigheid aangetoond. Niet symptoombestrijding is het doel maar het aandachtig onderzoeken van de wijze waarop men zich tot klachten en stressverschijnselen verhoudt. Het krampachtig nastreven van prettige ervaringen en vermijden van onprettige ervaringen, maakt plaats voor erkenning en aanvaarding van het huidige moment zoals het is, inclusief de eigen kwetsbaarheid, vanuit een milde, niet-oordelende houding. Naarmate automatische ongezonde reacties op stress worden opgemerkt, blijkt meer ruimte voor bewuste en gezondere responsmogelijkheden te ontstaan. MBCT is grotendeels op MBSR gebaseerd met toevoegingen uit de cognitieve gedragstherapie. MBCT werd door Segal, Williams & Teasdale geïntroduceerd in de GGZ als een evidence-based methode om terugkeer van depressie te voorkomen. Men leert gedachtepatronen niet-oordelend te observeren waardoor het ontstaan van een depressieve terugval in de kiem kan worden gesmoord. Het gaat daarbij niet om het veranderen van de (negatieve) mentale inhoud, maar om het loskomen van de identificatie daarmee en het vermogen deze vanuit de waarnemerpositie te observeren. ’Gecontroleerde onderzoeken toonden aan dat 50 % minder terugval optrad na deelname aan de cursus bij patiënten die 3 of meer depressies hebben doorgemaakt. Aanpassingen van MBCT/MBSR bestaan voor andere psychiatrische stoornissen zoals angststoornissen, eetstoornissen, aandachtstoornissen, autistiforme stoornissen, borderline persoonlijkheidsstoornissen, kwetsbaarheid voor psychosen, onbegrepen lichamelijke klachten en terugvalpreventie van alcoholverslaving. In de zogenaamde derde-generatie cognitieve gedragstherapie, zoals dialectische gedragstherapie en acceptance & commitment therapy, spelen mindfulness-based interventies een belangrijke rol. MBCT en MBSR vertonen meer overeenkomsten dan verschillen en het is zinvol dat GGZprofessionals met de inhoud van zowel de specifiek op depressiepreventie gerichte MBCT-module als de meer algemeen gezondheidsgerichte MBSR-module kennis maken, aangezien vele patiënten zich presenteren met combinaties van psychische en lichamelijke klachten en het de voorkeur kan hebben de methode in gemengde groepen te trainen. De methode is daar bij uitstek voor geschikt omdat zij zich immers niet primair richt op de inhoud van klachten en problemen, maar op de wijze van reageren daarop.
Doelgroep Psychotherapeuten, gz-psychologen, psychiaters, gespecialiseerde psychiatrisch verpleegkundigen, psychomotorisch therapeuten en andere professionals, werkzaam in de (G)GZ. 1
Doelstelling Na afloop hebben de deelnemers uitgebreid ervaring opgedaan met de meest gangbare mindfulnessoefeningen zoals die in de (G)GZ kunnen worden toegepast en de daarbij behorende grondhouding. Zij zijn geïntroduceerd in relevante theoretische achtergronden uit westerse en boeddhistische psychologie voor het werken met mindfulness-based interventies. Deelnemers hebben hun vaardigheid vergroot in het ‘mindful’ omgaan met stress en kunnen hun professionele werk verdiepen met de in de cursus aangereikte aandachtgerichte methodieken. Zij zijn in staat in te schatten voor welke cliënten de training wel of niet geschikt is. Het zelf doorlopen van de training is een eerste noodzakelijke stap op weg naar het MBSR/MBCT trainerschap; bij opleidingen tot trainer MBSR/MBCT wordt het zelf een keer deelgenomen hebben aan de cursus doorgaans als een belangrijk toelatingscriterium genoemd. De mate van eerdere beoefening van meditatie en ervaring in het werken met groepen bepalen wat aan verdere opleiding/training nodig is om zelf mindfulnesstrainer te worden. Van trainers wordt verwacht dat zij de methode authentiek overbrengen vanuit doorgaande mindfulnessbeoefening in het persoonlijk leven.
Inhoud De 8-weekse MBCT-module volgens Segal, Williams & Teasdale wordt grotendeels gevolgd met toevoegingen van oorspronkelijke MBSR-onderdelen, die in de MBCT onderbelicht blijven. Cursisten volgen het programma zoals dat ook van patiënten wordt gevraagd en worden geacht dagelijks een uur te oefenen. In acht dagdelen van 2,5 uur wordt uitgebreid ruimte gegeven aan ervaringsgerichte aandachtsoefeningen zoals de bodyscan, liggende en staande bewegingsoefeningen en zitmeditatie en de voor deze methode kenmerkende nabesprekingen daarvan (‘inquiry’ of ‘mindful dialogue’). Kortere oefeningen vormen de brug naar het dagelijkse leven, aangevuld met psycho-educatieve en cognitief-gedragstherapeutische onderdelen betreffende het omgaan met stressvolle gebeurtenissen en terugvalpreventie. Ook wordt de gelegenheid geboden op metaniveau kennis te nemen van de theoretische achtergrond vanuit de westerse en boeddhistische psychologie. Een stiltesessie met begeleide aandachtsoefeningen hoort bij de training en ter afsluiting zijn 3 studiebijeenkomsten toegevoegd waarop extra onderwijs wordt gegeven over relevante literatuur, de plaats van MBCT en MBSR in de gezondheidszorg, indicaties en contra-indicaties en mogelijkheden voor voortgaande beoefening en training teneinde de methode in het professionele werk te integreren en over te dragen. Van deelnemers wordt verwacht dat zij zelf een korte presentatie voorbereiden over de mogelijkheden van toepassingen van mindfulness in de eigen werksetting op een van de studiebijeenkomsten. Referenties − − − − −
−
Bos, E.H., Merea, R., Van den Brink, E., Sanderman, R., & Bartels-Velthuis, A.A. (2014). Mindfulness Training in a Heterogeneous Psychiatric Sample: Outcome Evaluation and Comparison of Different Diagnostic Groups. Journal of Clinical Psychology, 70 (1), 60-71. Chiesa, A. & Seretti, A. (2011). Mindfulness based cognitive therapy for psychiatric disorders: A systematic review and meta-analysis. Psychiatry Research, 187, 441-453. Didonna, F. (Ed.) (2009a). Clinical Handbook of Mindfulness. New York: Springer. Hofmann, S.G., Sawyer, A.T., Witt, A.A., & Oh, D. (2010). The effect of mindfulness based therapy on anxiety and depression: A meta-analytic review. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 78, 169-183.Ma, S.H., & J.D. Teasdale (2004). Mindfulness-based cognitive therapy for depression: Replication and exploration of differential relapse prevention effects. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 72, 31-40. Piet, J., & Hougaard, E. (2011). The effect of mindfulness-based cognitive therapy for prevention of relapse in recurrent major depressive disorder: A systematic review and meta-analysis. Clinical Psychology Review, 31, 10321040.
2
− − −
Shapiro, S.L., & Carlson, L.E. (2009). The Art and Science of Mindfulness – Integrating Mindfulness into Psychology and the Helping Professions. Washington, D.C.: APA Books. Shapiro, S.L., Astin, J.A., Bishop, S.R., & Cordova, M. (2005). Mindfulness-based stress reduction for health care professionals: Results from a randomized trial. International Journal of Stress Management, 12, 164 176. Teasdale, J.D., Z.V. Segal, J.M.G. Williams, V.A. Ridgeway, J.M. Soulsby & M.A. Lau (2000). Prevention of depressive relapse/recurrence in major depression by mindfulness-based cognitive therapy. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68, 615-623.
Docenten Drs. Erik van den Brink, psychiater/psychotherapeut en mindfulnesstrainer, is werkzaam bij het Centrum Integrale Psychiatrie van Lentis (voormalig GGZ Groningen). Hij ontwikkelde zich tot mindfulnesstrainer op basis van jarenlange meditatie-ervaring en scholing in MBCT bij RINO-NH (Joke Hellemans) en MBSR bij senior docenten van het Center for Mindfulness (Jon Kabat-Zinn, Saki Santorelli, Florence Meleo-Meyer en Melissa Blacker). Voorts volgde hij scholing bij andere vooraanstaande docenten (Mark Williams, Ruth Baer, Steven Hayes, Kelly Wilson, Christopher Germer) en verdiepte zich in psychotherapeutische scholen met mindfulnesstoepassingen. Hij geeft sinds 2006 MBCT/MBSR trainingen voor zowel cliënten als medewerkers in de GGZ. Frits Koster, psychiatrisch verpleegkundige en mindfulnesstrainer, verbleef gedurende 6 jaar als monnik in kloosters in Z.O. Azië waar hij boeddhistische psychologie bestudeerde. Hij schreef diverse boeken over dit onderwerp en heeft jarenlange ervaring als meditatieleraar en begeleider van retraites. Hij voltooide de opleiding bij het Instituut voor Mindfulness (IvM) en is als docent verbonden aan opleidingsinstituten tot mindfulnesstrainer in Nederland en omringende landen. Beide docenten ontwikkelden tevens de cursus Compassietraining of Mindfulness-Based Compassionate Living (MBCL), een verdiepingscursus voor cliënten die de mindfulnesscursus hebben gevolgd.
Aanvullende informatie Cursusdata: 9 x trainingssessie op dinsdagmiddag: 30 september; 14, 21 en 28 oktober; 4 en 18 november (stiltebijeenkomst); 9 en 16 december en 6 januari 2015. 3 Studiebijeenkomsten: 13, 20 en 27 januari 2015. Tijden van de sessies en de studiebijeenkomsten: 15.30- 18.00 uur De eerste 6 bijeenkomsten zullen door Frits Koster worden begeleid, de overige 6 bijeenkomsten worden door Erik van den Brink begeleid.
Locatie: Mindfulnesszaal, Centrum Integrale Psychiatrie: Hereweg 80, 9725 AG Groningen.
3
Kosten: Medewerkers van Lentis betalen: € 600,Deelnemers van buiten Lentis betalen: € 900.De kosten zijn inclusief audio-CD’s en een cursusmap met handouts en literatuur. Aanbevolen literatuur: − Segal, Z.V., Williams, J.M. en Teasdale, J.D., 2013 (tweede druk), Mindfulness en cognitieve therapie bij depressie. Uitg. Nieuwezijds.
Accreditatie Accreditatie kan op verzoek worden aangevraagd indien de deelnemer zich drie maanden voor aanvang van de workshop heeft aangemeld. Dit dient aangegeven te worden op het aanmeldformulier. De extra kosten voor het aanvragen van accreditatie worden onder de aanvragers van de desbetreffende beroepsvereniging verrekend en in rekening gebracht. Eerdere toekenning accreditatie: NVVP 20, NIP 27,5, VGCT 25, V&V 32, FGZP 10, BAMW 5. De studiebelasting bedraagt 30 lesuren, 48 uren zelfstandige beoefening en ongeveer 500 pagina’s literatuurstudie.
Aanmelding Aanmelding geschiedt op volgorde van binnenkomst. Er zijn 14 plaatsen; vol is vol!
Bij annulering:
− Tot drie maanden voor aanvang van de training kunt u kosteloos annuleren; u betaalt dan alleen administratiekosten à € 35. − Tot twee maanden voor aanvang van de training brengen wij 60% van het cursusgeld in rekening − Tot één maand voor aanvang van de training brengen wij 80% van het cursusgeld in rekening − Daarna bent u het volledige bedrag verschuldigd. − U kunt wel zelf voor een vervanger zorgen; dan brengen wij alleen de administratiekosten in rekening.
Centrum Integrale Psychiatrie (t.a.v. mw. A. La Crois-Blaauw) Postbus 86, 9700 AB Groningen
4
Aanmeldformulier Cursus MBSR/MBCT voor (G)GZ medewerkers voorjaar 2013 Ik ben werkzaam binnen Lentis/ GGz Drenthe: Naam: Functie: (Werk) adres: (Locatie, afdeling, zorggroep) BIG registratienummer: Kosten Lentis- medewerkers/ GGz Drenthe bedragen € 600,De training wordt wel/ niet door Lentis vergoed ( aankruisen wat van toepassing is) -
naam leidinggevende 3e echelon: handtekening leidinggevende voor akkoord:
Indien niet vergoed door Lentis: Factuur adres: Handtekening voor akkoord cursist:
Datum:
Ik ben niet werkzaam binnen Lentis: Naam: Functie: Organisatie: Afdeling: Postadres: E-mail: BIG registratienummer:
Tel:
Factuuradres (indien anders dan postadres): De kosten buiten Lentis bedragen € 900,-
5
Accreditatie O Ik wil geen accreditatie laten aanvragen. O Ik wil graag accreditatie laten aanvragen bij (naam beroepsvereniging): ….. O Registratienummer beroepsvereniging …………………………………… N.B. De extra kosten voor het aanvragen van accreditatie worden verrekend onder de aanvragers van de desbetreffende beroepsvereniging BIG registratienummer:………………………………………………………. Bij annulering:
− Tot drie maanden voor aanvang van de training kunt u kosteloos annuleren; u betaalt dan alleen administratiekosten à € 35. − Tot twee maanden voor aanvang van de training brengen wij 60% van het cursusgeld in rekening − Tot één maand voor aanvang van de training brengen wij 80% van het cursusgeld in rekening − Daarna bent u het volledige bedrag verschuldigd. − U kunt wel zelf voor een vervanger zorgen; dan brengen wij alleen de administratiekosten in rekening.
Handtekening voor akkoord:
Datum:
Dit formulier ingevuld opsturen naar: Centrum Integrale Psychiatrie (t.a.v. mw. A. La Crois-Blaauw) Postbus 86, 9700 AB Groningen
6
