TRADERSCLUB. Het grote Trading Event Interview COLUMN DAVID FULLER: TECHNICAL TOOLS: UIT DE MARKT: LEZERSVRAGEN:

TRADERSCLUB +""3("/(t/07&.#&3

Technische analyse

g n i d a r T e t o Het gr w e i v r e t n I t n Eve

Kwantitatieve analyse

4 Strategische analyse Beleggingssoftware

COLUMN DAVID FULLER: China als beleggingsthema leeft nog steeds

TECHNICAL TOOLS:

Eenvoudig timingsysteem van Dick Stoken onder de loep

UIT DE MARKT: Inefficiënte grondstofmarkten

LEZERSVRAGEN:

Invloed Presidentsverkiezingen

Websites & Apps

Beleggingsboeken Aandelen

Opties & futures Fondsanalyse

Achtergronden

Advertorial

SUPERRENDEMENTEN MET BEPERKT RISICO EN NORMALE HANDELSFREQUENTIE:

EREM+NIKKEN Erem+Nikken? Gökhan Erem en Geert-Jan Nikken vormen sinds medio jaren negentig het toonaangevende duo op Technische Analyse vlak in de Benelux. Zij voorzien professionele en particuliere beleggers dagelijks van haarscherpe en accurate Technische Analyse. Nadat zij dit tot 2008 namens grote financiële instellingen hebben gedaan, waaronder ABN AMRO, voorzien zij nu in deze behoefte aan de hand van LeoMont BV waar Erem+Nikken onderdeel van is. Bezoek www.eremplusnikken.nl voor meer informatie. Waar wordt in belegd en hoe? Erem+Nikken beheren twee Portefeuilles. De E+N MicroPortefeuille belegt met een micro focus en benadert de markt vanuit een Bottom-Up visie. Deze portefeuille belegt middels

2

TRADERSCLUB MAGAZINE O november 2012

ABNAMRO Turbo’s in Nederlandse en Buitenlandse aandelen. Deze portefeuille wordt belegd aan de hand van maximaal 20 individuele posities. De tweede portefeuille, de E+N MacroPortefeuille benadert de markt vanuit een Top-Down optiek en kent daardoor een macrofocus. De onderliggende waarden zijn in dit geval Aandelenindices, Valutaparen, Grondstoffen en EURof USD Obligaties. Ook deze Portefeuille wordt belegd door gebruikmaking van ABN AMRO Turbo’s, maar kent maximaal 10 individuele posities bij volledige belegging. Beide Portefeuilles kennen een gemiddelde holding period van 4 weken. Hierdoor is voor beide portefeuilles een middellange termijn beleggingshorizon van toepassing. Voor meer details en prestatie gerelateerde gegevens verwijzen wij u graag

naar Erem+Nikken, www.eremplusnikken.nl Wat zijn de prestaties? De E+N Portefeuilles hebben tot doel 20% netto rendement te genereren op jaar basis. In de afgelopen 18 maanden is bij de E+N MicroPortefeuille +75% rendement gerealiseerd. De E+N MacroPortefeuille, die op 1 augustus 2012 is geïntroduceerd heeft een positief rendement van +25% behaald. De exacte details van de mutaties in de E+N Portefeuilles zijn ter inzage beschikbaar op www. eremplusnikken.nl Wat is het minimale deelnamebedrag? Lynx biedt de E+N Portefeuilles in combinatie aan waardoor een minimale, initiële investering van EUR 20.000,- benodigd is voor deelname. De E+N Portefeuilles zijn ook individueel te volgen

middels een abonnement bij Erem+Nikken. U ontvangt daarbij tijdig sms en e-mail berichten van de voorgenomen transacties van de Portefeuilles van uw keuze. Kijk daartoe op www.eremplusnikken.nl Wat kost het? Abonnementkosten voor de E+N Portefeuilles bedragen €150,per drie maanden per portefeuille. Een combinatieabonnement om beide portefeuilles te kunnen volgen kost €225,- voor de duur van drie maanden. U kunt ook uw portefeuille automatisch met de signalen van de E+N Portefeuilles laten mee handelen. Neem daartoe contact op met Erem+Nikken www. eremplusnikken.nl Q

Inhoud

5

EDITORIAL:

6

UIT DE MARKT:

9

10

Harry Geels verdiept zich in trading; wat dit inhoudt, welke definities er zijn en bespreekt kort een aantal studies omtrent de resultaten behaald door particulieren met traden.

Wetenswaardigheden uit de financiële markten en de wereld van beleggingssoftware.

12

TECHNICAL TOOLS:

14

ADVERTORIAL

BOEKEN:

Recensies van ‘Come Into My Trading Room: A Complete Guide To Trading’ van Alexander Elder, ‘Succesvol traden in opties, futures en turbo’s’ van Michael Ahrens, Harry Geels en Rombout Kerstens en ‘How to Trade in Stocks, The Classic Formula for Understanding Timing, Money Management, and Emotional Control’ van Jesse Livermore en Richard Smitten.

WAT ZIJN TURBO’S EN WAT KUNNEN WE ER MEE: Een uiteenzetting van wat de ABN Amro u op dit gebied kan leveren.

COLUMN DAVID FULLER: China is door de zijwaartse tot licht dalende koersbewegingen van de laatste jaren ondergewaardeerd geraakt. China is daarom nog steeds een interessant beleggingsthema. Verder aandacht voor de Renmimbi die een steeds belangrijkere rol gaat spelen als sleutelvaluta voor de landen die veel met China handelen.

Jeroen Bijleveld neemt een timingtechniek onder de loep zoals beschreven in het boek ‘Survival of the Fittest for Investors’ van Dick Stoken. De timingtechniek is onderdeel van een methode om met trackers een portefeuille te voeren. Tevens test hij de techniek met behulp van de aandelen in de AEX-index.

16

INTERVIEW:

20

LEZERSVRAGEN:

Een gesprek van Mischa Peters met de heer Nabarro, de heer Ledeboer, de heer Schotema en de heer Dooper. Samen met de heer Erem en Nikken zullen zij deelnemen aan het Trading Event welke plaats zal vinden op 19 november 2012.

Trader Chris Boon beantwoordt deze keer vragen omtrent trading (traders zijn een belangrijke doelgroep van TradersClub Magazine). De redactie reageert op vragen van meer algemene aard.

november 2012 O TRADERSCLUB MAGAZINE

3

Servicepagina

TRADERSCLUB TradersClub Magazine verschijnt vier maal per jaar met artikelen over o.a. technische analyse, handelssystemen, derivaten, kwantitatieve en strategische analyse. TradersClub Magazine geeft praktische informatie, maar schuwt de theoretische diepgang en een kritische blik niet als dat nodig is. Het doel is u een voorsprong te geven op de rest van het beleggerspeloton.

T

radersClub magazine krijgt u vier maal per jaar toegestuurd als u een z.g.n. Premium Member Lidmaatschap afsluit op www.tradersclub.nl. U heeft dan ook volledige toegang tot de TradersClub website met alle voordelen zoals: de juridische en computertechnische ledenservice, charts, nieuwsbrief en veel extra informatie. U kunt bovendien met korting naar de TradersClub workshops.

Word Premium Member op www.tradersclub.nl en ontvang ieder kwartaal TradersClub Magazine

Agenda Workshops & Seminars dinsdagavond

☛ Workshop Zelf doen of kant-en-klaar product? Door Jim Tehupuring, Beleggingscoach Tijd: 19:30 tot 22:00 Hotel Maarsbergen, Maarsbergen

le e u t c a e d r voo rs a n i m e s & Workshops kijk op :

donderdagavond ☛ Commodity workshop met Erem + Nikken Door Gökhan Erem en Geert-Jan Nikken Tijd: 19:30 tot 22:00 Hotel Maarsbergen, Maarsbergen Vrijdagmiddag

l n . b u l C s r Trade

☛ Live Trading Event Live Trading Forum met bekende traders en échte trades Uniek nieuw evenement voor Nederland! Met o.a.: Michael Ahrens, Aloys Mattijssen, Geert-Jan NIkken, Gokhan Erem Locatie: Centraal in nederland Meer informatie: TradersClub.nl

4

TRADERSCLUB MAGAZINE ● november 2012

Van de redactie

Trading D

it nummer van TradersClub Magazine heeft als thema ‘trading’. Een definitie van trading is niet zo gemakkelijk te geven. De meeste definities komen erop neer dat trading de business van kopen en verkopen betreft. Voor ons is dat te ruim. Onder trading verstaan wij het kopen en verkopen van effecten zonder lange horizon. Met trading willen we bij wijze van spreken iedere dag geld verdienen en daarmee plaatsen we trading tegenover beleggen, dat een langere horizon heeft. Een trader zal om snellere winsten te kunnen pakken eerder gebruikmaken van derivaten dan een belegger. Trading is dynamischer en spannender dan beleggen. Traders hebben waarschijnlijk weinig op met de twee belangrijkste principes van beleggen, namelijk spreiding en op gezette tijden herbalanceren. Er zijn talloze boeken over trading geschreven, en we bespreken ook een klassieker van Dr. Alexander Elder in de rubriek Boekrecensies, te weten ‘Come into my Trading Room’. De meeste boeken geven de ‘tips en tricks’ van trading. Niet zelden wordt de suggestie gewekt dat het gemakkelijk zou zijn geld te verdienen. Dat is echter niet het geval. Bekend is wellicht de studie die professor Pennings van de Universiteit van Maastricht onder de cliënten van Alex uitvoerde. Hieruit kwam naar voren dat 90% van de cliënten geld verloor. En dan hebben we het niet over ‘underperformance’ ten opzichte van de markt, maar over echt geld verliezen! Een interessante subconclusie was dat hoe actiever de cliënt van Alex was, des te slechter de resultaten waren. Er zijn meer van dit soort studies gedaan. In een studie getiteld ‘Just How Much Do Individual Investors Lose By Trading’ rekenden Barber e.a. uit dat particuliere beleggers in Taiwan 3,8 procentpunten verloren door foutieve beleggingsbeslissingen in de periode 1995-1999. Dat verlies was gelijk aan 2,2% van het bbp van Taiwan per jaar! Ongelofelijk? Nou, wellicht toch minder dan u nu denkt. Er zijn talloze emotionele ‘biases’ (geaardheden/neigingen) beschreven die traders parten spelen. Een goed boek hierover is ‘Mean Markets and Lizard Brains’. De basisstelling van dit boek is dat het menselijke brein nog basisstructuren bevat uit de oertijd. En dat die structuren ons in de weg staan om in de financiële markten geld te kunnen verdienen. Een van de allergrootste problemen waar mensen mee kampen is het ‘automatische vluchtgedrag bij onraad’. Dat is in veel gevallen een goed automatisme (bij brand bijvoorbeeld), maar bij financiële markten kan het in sommige gevallen juist de moeite lonen in te stappen als iedereen wegvlucht. U kunt dan goedkoop instappen. Een van de emoties die in de studie onder Taiwanese beleggers als probleem naar voren kwam was overmoed. Overmoed (of denken dat je beter bent dan gemiddeld) leidt vaak tot te risicovolle beslissingen, of tot te vaak handelen, waardoor transactiekosten het rendement om zeep helpen. Uit een studie onder de cliënten van Alex bleek dat vrouwen beter (of liever minder slechte) beleggers zijn, omdat ze minder last hadden van overmoed en minder transacties uitvoerden. Voorzichtigheid en lagere transactiekosten betaalden zich uiteindelijk uit. Tegenwoordig wordt er soms gedacht dat het heden ten dage gemakkelijker is geld te verdienen, omdat er via internet steeds meer ‘tools’ ter beschikking komen. De veel geprezen ‘empowerment of the people’ dat internet brengt. BinckBank biedt hun cliënten bijvoorbeeld ‘rendementsboosters’. Uit een wetenschappelijke studie uitgevoerd door Barber en Odean genaamd ‘Online Investors: Do the Slow Die First?’ bleek echter dat beleggers die online gingen handelen, gemiddeld genomen beduidend slechter gingen presteren. Een conclusie uit de studie luidde: ‘Zij die switchten naar een online platform, en die het voorheen gemiddeld 2% beter deden dan de markt, gingen het daarna online 3% slechter doen, door meer, speculatiever en minder winstgevend te handelen.’ De redenen hiervoor hadden Barber en Odean al eerder beschreven in een andere studie onder de veelzeggende titel: ‘Trading is Hazardous to Your Wealth’, namelijk ‘overtrading’ en overmoedigheid, die hun oorsprong vinden in de hiervoor genoemde ‘behavioural biases’, meer specifiek de ‘self-attribution’, ‘illusion of knowledge’ en de ‘illusion of control’ biases. De laatste twee biases ontstaan vooral doordat mensen steeds meer informatie en tools ter beschikking krijgen, waardoor ze denken dat ze meer weten en dat ze betere controle krijgen over hun prestaties. Harry Geels

Colofon Hoofdredactie Harry Geels [email protected] Eindredactie Heidi Roos

Productie Leontine Koot, PreView Design, Buitenkaag Uitgever Rombout Kerstens Marketing Jolanda Hoebée

Bureauredactie (niet voor abonnementen en bezorgingen) [email protected] Telefoon: 015-2600487 Postbus 677, 2600 AR Delft

Abonnementen Nederland Jaarabonnement: € 79,Abonnementsprijzen buiten Nederland worden verhoogd met verzendkosten.

Medewerkers Richard Abma, Michael Ahrens, Nico Bakker, Chris Boon, Jeroen Bijleveld, Rob Brand, Peter Brands, Hendrik Jan Davids, Rick Duijvestein, David Fuller, Juus de Kempenaer, Rombout Kerstens, Edward Loef, Aloys Mattijssen, Ad Nooten, Michel van Oostvoorn, Mischa Peters, Cees Quirijns, Frans Schreiber, Cees Smit, Ivan Snurer, Jim Tehupuring, Dirk Vandycke, Rick Versteeg, Louis Witte.

Abonnementen België Jaarabonnement: € 79,(+ verzendtoeslag)

Vormgeving PreView Design, Buitenkaag (www.previewdesign.nl)

Abonnementen, bezorging en klantenservice Telefoon: 0343-430454 (tussen 9:00 en 17.00 uur) Fax: 015-2600489 Maarsbergseweg 59, 3956 KV Leersum [email protected] www.tradersclub.nl Rabobank: 3500.83.83.5

Abonnementen Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Opgave via website of bij Klantenservice. Abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de vervaldatum telefonische bij klantenservice wordt opgezegd of anders is overeengekomen. Ook voor informatie over uw lopende abonnement kunt u contact opnemen met klantenservice. Adreswijziging Adreswijziging s.v.p. drie weken van tevoren schriftelijk doorgeven, of wijzigen op de website www.tradersclub.nl Nabestellingen en lezersservice Oude nummers zijn uitsluitend door leden via de website te bestellen: www.tradersclub.nl Advertentie-exploitatie Keyword BV Telefoon: 015-2600487 Fax: 015-2600489 [email protected]

© Keyword Info Systems BV

Niets uit deze uitgave mag worden geproduceerd door middel van boekdruk, foto-offset, fotokopie, microfilm of welke andere methode dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van Keyword BV zijn van toepassing de voorwaarden welke zijn gedeponeerd bij de kamer van koophandel te Delft. TradersClub Magazine bevat informatie en wenken, die met de meeste zorgvuldigheid zijn samengesteld. Keyword BV en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van de in deze uitgave opgenomen informatie. De gegevens zoals wij die van u hebben ontvangen, kunnen worden gebruikt voor het toezenden van informatie en/of aanbiedingen door Keyword BV en speciaal geselecteerde bedrijven. Indien u hiertegen bezwaar heeft, dan kunt u een briefje sturen naar Keyword BV, t.a.v. Adresregistratie, Postbus 677, 2600 AR Delft.


5

Uit de markt

Nog een lange weg te gaan Na een periode van veel door schuld gefinan- cierde groei, zouden we in een periode van schuldafbouw (deleveraging) zitten. De deleveraging zou verklaren waarom we momenteel in een periode van lage groei zitten, en voorlopig ook waarschijnlijk zullen blijven. Per saldo is er echter nog steeds geen sprake van schuldafbouw.

D

De groei van de jaren ‘80 en ’90, en wellicht ook die van de periode 2004 tot en met 2007, is volgens de meeste economen mede tot stand gekomen door het overvloedig beschikbaar zijn van goedkoop geld. Bedrijven en consumenten konden gemakkelijk en goedkoop geld lenen om overnames en bestedingen mee te doen. Velen gingen ook beleggen met geleend geld omdat beleggingsrendementen hoger waren dan de rentekosten van de leningen. Zie hier een recept voor een zeepbel. Het goedkope geld heeft achtereenvolgens een zeepbel gecreëerd in technologieaandelen, vastgoed, hedgefondsen en bankaandelen. Hoewel al deze zeepbellen weer zijn leeggelopen, is er nog altijd veel goedkoop geld en zien we weer nieuwe zeepbellen ontstaan, bijvoorbeeld die in staatsleningen van veilige landen, bedrijfsleningen en leningen uit de opkomende markten. De volgende ongelukken staan al weer te gebeuren. De echte vraag is of de door veel economen aangehaalde deleveraging nu echt plaatsvindt omdat geld nog altijd zo goedkoop is. De hier afgebeelde figuur spreekt boekdelen. Aan de rode lijn is te zien dat het Amerikaanse private geleende geld (bedrijven en consumenten) op het hoogtepunt bijna 300% van het Amerikaanse bbp bedroeg. Het is de laatste jaren gelukkig wel aan

het teruglopen. Tegelijkertijd neemt de schuldquote van de Amerikaanse overheid echter toe. Per saldo heeft er dus nog helemaal geen schuldafbouw plaatsgevonden in de VS (het plaatje voor Europa is niet heel anders). Als de geschiedenis (lees de jaren ‘20 en ‘30 van de vorige eeuw) een voorbode is van de toekomst, dan hebben consumenten nog een lange weg van schuldafbouw voor de boeg. Op een gegeven moment zullen ook de overheden moeten bezuinigen. Deleveraging wordt overigens vooral afgedwongen door hogere rentes. Dat maakt lenen immers duur. Zolang de centrale banken echter kunstmatig de rente laag houden, is het de vraag of deleveraging echt op gang komt. Komt de echte deleveraging er niet, dan blijven we in een omgeving waarin telkens weer zeepbellen worden gecreëerd en vervolgens weer doorgeprikt. Voor de meeste beleggers is dat een gevaarlijke omgeving. AMERIKAANSE SCHULDRATIO’S (ALS % VAN HET BBP)

Bron: www.debtdeflation.com/blogs

Wat nou Griekenland? In Europa hebben we de mond vol van Grie- kenland. Het land waar de beschaving begon staat zelfs in het middelpunt van de crisis. Maar eigenlijk stelt het land economisch heel weinig voor. De financiële markten moeten minder bijziend zijn.

GRIEKENLAND ALS STAAT VAN DE VS

J

im O’Neil, de strateeg van Goldman Sachs Asset Management, heeft het al meermalen gezegd: ‘Stop met die preoccupatie met Griekenland.’ Dat land stelt wat betreft de grootte van de economie heel weinig voor in de wereld. China produceert ieder kwartaal een economie zo groot als Griekenland. Zijn boodschap: de wereldeconomie groeit nog steeds. Los het probleem van de euro op en beleggers durven weer te beleggen. Wie minimaal tien jaar verder durft te kijken, zal zien dat Griekenland een rimpeltje in de vijver was. We kunnen het belang van Griekenland ook in een ander perspectief plaatsen, namelijk die als staat van de VS. Griekenland zou dan wat betreft grootte van

6

TRADERSCLUB MAGAZINE Onovember 2012

Bron: Soberlook

Uit de markt

de economie pas de vijftiende staat van de VS zijn. Californië en Texas zijn veruit de grootste economieën binnen de VS. Deze staten zouden zelfs op wereldniveau mee kunnen doen. Californië is namelijk niet veel kleiner dan de Franse economie en Texas is wat betreft economie vergelijkbaar met Canada. In 2050 zal China volgens Goldman Sachs wat betreft economie een derde groter zijn dan die van de VS. De Indiase economie zal dan die van de

gehele eurozone voorbij zijn gestreefd. Brazilië en Rusland zullen Japan ingehaald hebben. En Mexico en Indonesië zullen de drie grote Europese economieën (VK, Frankrijk en Duitsland) voorbij zijn gegaan. Een belegger die bang is voor gebrek aan economische groei in de wereld heeft geen goede bril op, of staart zich blind op het eigen land en de eigen regio.

(reacties: [email protected])

Inefficiënte grondstofmarkten De markten voor grondstoffen worden veron- dersteld inefficiënt te zijn. Dat komt door de grote hoeveelheid geld in passieve indexpro- ducten als ETF’s. De grote vraag is of beleggers slim gebruik kunnen maken van die effi- ciënties.

naar de future van de nieuwe periode. Dit doorrollen gebeurt meerdere malen per jaar op vaste tijdstippen zoals vermeld in het prospectus van de ETF’s. Ten tweede worden de indices ieder jaar geherbalanceerd. De indices (en dus ook de ETF’s die ze volgen) hebben een bepaalde verdeling, meestal op basis van de economische waarde (totale handelswaarde) en vaak e grondstoffenmarkten zouden minder efficiënt met bepaalde maximale gewichten. In de loop van functioneren. Dat komt ten eerste omdat deze het jaar gaan de grondstoffenkoersen echter bewegen. markten lastiger te voorspellen zijn. De waarde Dit zorgt er voor dat de gewichten van de verschilvan een aandeel of obligatie uitrekenen kan nog lende grondstoffen gaan afwijken van de strategische volgens bepaalde waarderingsmodellen. Hoe hoog verdeling. Grondstoffen die stijgen krijgen zo een olie of goud precies zou moeten staan is veel lastiger. groter gewicht en grondstoffen die dalen een kleiner Doorgaans geldt dat hoe moeilijker de informatie te gewicht. In januari van het jaar daarop wordt dat weer interpreteren is, hoe minder goed prijsvorming plaats- gelijkgetrokken naar de strategische verdeling van de vindt. Daarbij komt ook nog dat er in de grondstofindex. Dit betekent dat de ETF’s die deze indices volfenmarkten eveneens steeds meer passieve beleggers gen zorgen voor in- en uitstroom van grondstoffen. actief zijn die beleggen in bijvoorbeeld ETF’s. In de figuur wordt afgebeeld waar de in- en uitstroom ETF’s hebben twee manco’s. Ten eerste hebben ze uit hoofde van de twee grootste ETF’s , die op de vaste doorrolmomenten. De grondstoffenfuture - het S&P GSCI en de Dow Jones UBS Commodity Index, geëigende instrument om in grondstoffen te belegnaar verwachting zal plaatsvinden in januari 2013. De gen - van de maand die afloopt, wordt doorgerold grootste uitstroom wordt uit WTI- en de grootste instroom in Brent-olie verwacht. Slimme handelaren VERWACHTE IN- EN UITSTROOM UIT VERSCHILLENDE kunnen hierop inspelen GRONDSTOFFEN DOOR HERBALANCERING BINNEN DE S&P GSCI EN DOW JONES UBS COMMODITY INDEX door aan het zogeheten ‘frontrunning’ te doen. Legale frontrunning wel te verstaan, omdat dit publiekelijk bekende informatie is. De vaste doorrol- en herbalanceermomenten zijn overigens al lang bekend. Dit jaar hebben veel grondstoffenhandelaren die op deze twee inefficiënties inspelen het overigens moeilijk en lukt het frontrunning minder goed in de praktijk dan de theorie doet vermoeden. Als belangrijke oorzaak wordt het politieke ingrijpen in het systeem genoemd. Hierdoor zouden markten, en niet alleen die van de grondstoffenmarkten, onvoorspelbaar Bron: Credit Suisse zijn geworden.

D


7

Software

Trends uit de software- en datamarkt Transactietaks De transactietaks (FTT) zoals die in het regeerakkoord staat omschreven, zal een aanzienlijke kostenpost gaan vormen voor actieve particuliere beleggers en traders. Er wordt gesproken over een percentage van 0,1%, wat evenveel is als een doorsneeinternetbroker nu rekent als transactiekosten. De kosten voor actieve beleggers dreigen dus te verdubbelen. Ook de Vereniging van Effectenbezitters (VEB) is fel gekant tegen mogelijke invoering. Volgens Jan Maarten Slagter, directeur van de VEB, zou hier sprake zijn van de introductie van een zeer slecht instrument met grote maatschappelijke kosten. In het regeerakkoord staat dat: ‘in Europa een versterkte samenwerking op gang is gekomen met het oog op een mogelijke heffing op de financiële sector. Ons land zal zich

hierbij aansluiten op voorwaarde dat onze pensioenfondsen hiervan gevrijwaard blijven en de inkomsten terugvloeien naar de lidstaten.’ Dat is een heel ander geluid dan het vorige kabinet liet horen, dat ronduit tegen invoering van zo’n bankentaks was. Juist particulieren die actief beleggen voor hun oude dag, krijgen zo volkomen ten onrechte de rekening gepresenteerd van een crisis. Flitshandel aan banden Het Europees Parlement wil de flitshandel aan banden leggen. Het wordt als bedreigend gezien voor de stabiliteit van de financiële markten. Flitshandel komt feitelijk neer op een zeer agressieve en volledig geautomatiseerde vorm van market making. Dit alles gaat binnen duizendsten van een seconde (milliseconden), hetgeen voor een mens niet meer is te volgen. En dit is het punt

Product

Fabrikant

Website- WWW

NL- Technische Portefeuille- Tradingtalig analyse beheer systemen

Beurssoftware Amibroker Elwave

Amibroker Prognosis

Amibroker.com Prognosis.nl

X X

X

X

Fibonacci Trader Forest Trader Hermes

Fibonacci Trader Forest Bergen IIS

Fibonaccitrader.com* forestbergen.com X IIS.NL X

X X X

X X X

Metastock

Equis

Equis.com*

X

X

Omnitrader Tradestation

Nirvana Systems Tradestation

Nirvanasystems.com* Tradestation.com

X X

X X X

Vestics Vestico Vision Expert Pavell Wall Street Professional Keyword

Vestico.nl* Pavell.com Onsitesolutions.nl

X X X

X X X

Stock Vision Transstock

Stock Vision CompuGraphics

Stockvision.nl Transstock.nl

X X

X X

Optiesoftware Optiemaat OptionVue Sinus

Foxware OptionVue Systems Sinus

Foxware.nl OptionVue.com Sinus.nl

X

Datavendors ActiveNet Eris2 Esignal ProRealTime

vwd group vwd group Esignal ProRealtime

Activeplus.nl Eris.nl Esignal.com Prorealtime.com

Brokers softwarepakketten Alex Advanced Plus Alex Vermogensbank Alex.nl Alex Pro Binck ProTrader TradeBox WH Selfinvest

Alex Vermogensbank Binck Effectenbank ABN AMRO WH selfinvest

Alex.nl Binck.nl Abnamro.nl Whselfinvest.com

X

X X

X

8

Optie- Fundamentele Intraday Koop/ analyse Data Charting Huur X X

K K

X X X

K H K

X

K

X

X X

K H

X

X

X

X

X

H K K

X

X

X

X

X X X

X

X X

X

X

X X X

X X X X

X X

X X X

Opmerkingen

Specifieke software voor Elliott Wave Analyse Portefeuillebeheer via module Demeter Importeur in Nederland: Forest Bergen Alleen beschikbaar inclusief Brokerservice Opie-analyse via optiemodule Option Street

K K

X

X


(reacties: [email protected]).

X

X X X

* Wordt in Nederland aangeboden door de firma Forestbergen, Forestbergen.com

Koersinfo

waar het Europees Parlement wil ingrijpen door een minimale tijd van 500 milliseconden (ms) in te voeren die een order minimaal ingelegd moet blijven. Dit zou dus een zeer serieuze vertraging zijn van deze supersnelle beurshandel. Uiteraard zijn flitshandelaren zeer gekant tegen deze voorstellen. Daarbovenop komt ook nog eens het nieuws over de invoering van de financiële transactietaks (FTT) door het kabinet Rutte II, wat ook als zeer bedreigend wordt gezien voor flitshandelaren. In Nederland zijn met name IMC en Optiver erg succesvol in de flitshandel. Deze bedrijven liggen hierdoor overigens al een tijdje onder vuur van de AFM. De toezichthouder verdenkt deze bedrijven van marktmisbruik.

X X X X

K K K

X

X

X

X

X X X X

X X

X X

X X X X

H H H H H

X X X

Vooral gericht op optiestrategieën en portefeuillebeheer

Uitgebreide TA via Alex Pro of TA-module

H H H H Bron: TradersClub (2011)

Column David Fuller

China nog veelbelovend Tekst: David Fuller, Vertaling en bewerking: Jeroen Bijleveld

China is door de zijwaartse tot licht dalende koersbewegingen van de laatste jaren ondergewaardeerd geraakt en is daarom nog steeds een interessant beleggingsthema. Verder aandacht voor de Renmimbi die een steeds belangrijkere rol gaat spelen als sleutelvaluta voor de landen die veel met China handelen.

D

waarderingen op de Shanghai Composite-index zijn gedaald naar 9,8 keer de verwachte winst vergeleken met een gemiddelde verhouding van 17,8 vanaf het moment dat Bloomberg begon met het wekelijks bijhouden van de data in 2006. De MSCI China Index bestaat voor het grootste deel uit aandelen verhandeld in Hong Kong die zijn gewaardeerd tegen een koers-winstverhouding van 10,2 na de stijging van 14% in 2012. De gemiddelde waarderingen van Chinese bedrijven zijn nog steeds aantrekkelijk. Black Rock, de grootste vermogensbeheerder ter wereld, adviseert daarom Chinese aandelen te kopen voor de lange termijn. De beleggingskansen die mogelijk volgen op huidige structurele hervormingen zijn enorm, volgens Jing Ning, portfoliomanager aldaar. Jim O’Neill, de bekende strateeg van Goldman Sachs, is ook nog steeds positief op China. Hij adviseert echter om te beleggen in de actieve fondsen, omdat er een aantal eigenaardigheden is op de Chinese aandelenmarkt waaraan beleggers in ETF’s zich een buil kunnen vallen. Ik ben het hier helemaal mee eens. Een groot aantal actieve beleggers heeft het veel beter gedaan dan de indices. Inderdaad wacht de Chinese markt op een aanleiding om vraag vanuit beleggers op te wekken voor de aandelen die terug zijn op historisch interessante waarderingen. De tienjaarlijkse machtsoverdracht binnen de Communistische Partij is net van start gegaan en de nieuwe samenstelling van het Politburo zal binnenkort bekend gemaakt worden. De volledige overdracht zal in de komende zes maanden worden afgerond. Dit zou op zichzelf mogelijk nog niet genoeg zijn om de interesse van beleggers aan te wakkeren. Wat de nieuwe regering zal doen

om de economische groei te cultiveren, wellicht door het verlagen van de korte rente, het vergroten van uitgaven, het verlagen van belastingen en/of andere maatregelen, zal waarschijnlijk meer van invloed zijn. De evolutie van een levendige middenklasse blijft het centrale politieke doel van de Chinese regering. Momenteel is China een middeninkomenland op basis van koopkrachtpariteit. Indien het zijn ambities wil waarmaken, zal het een extra aspect aan de groeistrategie dienen toe te voegen. Lange tijd is het de uitdaging geweest om consumenten aan te zetten hun enorme hoeveelheid spaargeld te besteden. Steun voor sociale zekerheid, medische verzorging, minimumlonen, werknemersrechten en het milieu zijn allemaal hierop gericht. Fundamenteel gezien is het nog steeds een goed verhaal. Technisch gezien kunnen we (nog) niet enthousiast worden. De Hang Seng Index ondervond begin november weerstand rond 22000, volgend op een gestage stijging van zes weken. Eindelijk is er nu sprake van een pauze en een consolidatie lijkt onderweg. Alleen een beweging die doorzet onder 21400 zou het vooruitzicht op een verdere stijging of zijwaartse beweging in twijfel trekken. Renminbi Voor beleggers is de renminbi (RMB) een belangrijke factor om rekening mee te houden. De groei van een land naar economische dominantie neigt ertoe gepaard te gaan met het tot referentiepunt

David Fuller

worden van de valuta waaraan andere valuta’s expliciet of impliciet gekoppeld worden. In de opkomende markten zien we dat in de laatste twee jaar de RMB in steeds sterkere mate een referentievaluta is geworden (een valuta die in sterke mate een gelijkmatige beweging laat zien met andere valuta’s). In Oost-Azië is er daarom al een RMB-blok. De dollar is hiermee overschaduwd: een historische ontwikkeling. In deze regio bewegen 7 van de 10 valuta’s nauwer samen met de RMB dan met de dollar. De gemiddelde waarde van de gelijkmatige beweging ten opzichte van de RMB is 40% groter dan voor de dollar. We zien dat gelijkmatige bewegingen met een referentievaluta, in het bijzonder de RMB, geassocieerd worden met handelsintegratie. We trekken een paar lessen uit de vooruitzichten voor het RMB-blok om te groeien tot buiten Azië, gebaseerd op een vergelijking van de RMB vandaag en de positie van de Japanse yen in het begin van de jaren ’90. Als handel de enige drijvende kracht zou zijn, zou een globaler RMB-blok kunnen ontstaan in het midden van de jaren 2030, maar bijkomende hervormingen in de financiële en externe sector zouden het proces aanzienlijk kunnen versnellen. We verwachten dat de RMB in de komende jaren verder aan kracht zal winnen, wat China potentieel een nog betere belegging maakt.

DAVID FULLER is strateeg bij Stockcube Research Ltd.;; hij geeft dagelijks zijn commentaar op de website www.fullermoney.com, waarvan een gedeelte vrij toegankelijk is. JEROEN BIJLEVELD is Adjunct-hoofd vermogensbeheer bij Inmaxxa B.V.


9

Boekrecensies 10

Come Into My Trading room A Complete Guide To Trading

Tekst: Christian Clairbois

Auteur: Alexander Elder Uitgever: John Wiley & Sons Pagina’s: 320 Prijs: €51,60

M

et deze update van zijn bestseller ‘Trading for a Living’ (1993) zette de Russisch-Amerikaanse schrijver Alexander Elder in 2002 weer een grote stap voorwaarts. Het boek opent met een beknopte handleiding voor beginners die hij met de nodige humor ‘Financial Trading for Babes in the Woods’ doopt. Ook de meer gevorderde belegger kan hier nog wat van opsteken, onder andere van het gedeelte over de externe barrières naar succes. Hoe beperken we commissielonen, slippage en andere noodzakelijke uitgaven? In het tweede deel komen we tot de kern van de Elder-methode, de ‘Three M’s of Succesful Trading’, te weten: ‘mind’ (psychologie), ‘method’ (technische analyse) en ‘moneymanagement’ (risicobeheersing). Winnen op de beurs begint met discipline. Elder leert de belegger (hij is immers ook psychiater) dat deze zelf verantwoordelijk is voor elke transactie. De problemen die traders hebben zijn dezelfde als die van alcoholisten. Vervang het woord ‘alcohol’ door ‘verlies’ en je ziet de overeenkomsten. Vervolgens zetten we de stap naar de technische analyse.Elder beperkt zich voor zijn analysen tot vijf indicatoren en noemt ze zijn ‘five bullets to a clip’, verwijzend naar de clips van oudere legerge-


weren die vijf patronen bevatten. Als je in de strijd maar vijf patronen in je geweer hebt, dan kun je het beste eerst goed mikken en niet zomaar in het wilde weg schieten. Volgens de auteur is dit ook de juiste instelling om de markten te betreden. De vierde en vijfde ‘bullets’ zijn eigen indicatoren: de Force Index en de Elder Ray. In ‘Come Into My Trading Room’ vinden we de nieuwere versie van het bekende Triple Screensysteem uit ‘Trading for a Living’. Dit systeem biedt de oplossing voor de contradicties tussen de respectievelijke indicatoren en tijdskaders. Andere nieuwigheden zijn het ‘Impulse System’, de ‘Market Thermometer’, de ‘SafeZone Stop’ en de ‘Chandelier Exit’. Het Impulse System is een methode die het moment identificeert waarop de massa emotioneel begint te reageren (het entrysignaal), en het moment waarop dit patroon verdwijnt (het exitsignaal). De SafeZone Stop is een verbetering van de Parabolic SAR, meet de ‘ruis’ in de markt en plaatst de stops krap genoeg om het beleggingskapitaal te beschermen en ruim genoeg om de belegger in de markt te houden wanneer de koersen op en neer gaan in de ruiszone. De auteur eindigt dit deel met de verschillende formules voor moneymanagement. In het derde en laatste gedeelte vertelt de schrijver hoe we het handelsgebeuren in goede banen kunnen leiden. In ‘The Organized Trader’ geeft hij nuttige instructies

over het opstellen van een ‘trader’s spreadsheet’ met al de karakteristieken van de transacties, het opstellen van een equitycurve, het bijhouden van een tradingdagboek met alle gegevens rond de transacties en het opmaken van een actieplan over wat en hoe men gaat traden. In het hoofdstuk ‘Trading for a Living’ deelt de auteur zijn jarenlange ervaringen en inzichten met de lezer en geeft hij in ‘The Decision-making Tree’ advies over verschilldende tradingplannen. Ten slotte neemt Elder ons in het laatste hoofdstuk mee voor een aantal trades in zijn eigen tradingroom. Om piloot of chirurg te worden moet met een lange en moeilijke opleiding volgen. Traden gaat qua moeilijkheidsgraad wel die kant uit, maar men heeft er geen diploma voor nodig en moet het allemaal zelf in de praktijk leren. Niemand staat over je schouder mee te kijken om ongelukken te voorkomen. Dit pareltje van dr. Alexander Elder kan de belegger op het goede pad helpen, leest zo vlot als een roman en is zijn prijs dubbel en dwars waard. Het is een boek om te lezen en te herlezen totdat alles bezonken is. Volledigheidshalve: bij dit boek hoort ook een studiegids, ‘Study Guide for Come Into My Trading Room: A Complete Guide to Trading’, een (strik?)vragenboek waarmee men kan controleren of het allemaal wel goed begrepen en geassimileerd is. Deze bijbehorende studiegids van 208 pagina’s kost €32,99.

Succesvol traden in opties, futures en turbo’s Tekst: Jeroen Bijleveld

Auteur: Michael Ahrens, Harry Geels en Rombout Kerstens Uitgever: Keyword Pagina’s: 160 Prijs: €39,95 ISBN: 978-90-77553-06-0

B

Boekrecensies

eleggen in derivaten zoals opties, futures en turbo’s, spreekt velen tot de verbeelding. Door de hefboomwerking van derivaten kunnen winsten immers snel oplopen. Helaas levert de handel in derivaten geregeld tegenvallers op, niet zelden omdat kennis ontbreekt van de soms tamelijk ingewikkelde prijsvorming. In dit boek hebben de auteurs een zo goed en compleet mogelijk beeld gegeven van de werking van opties, futures en turbo’s ( en speeders, een variant van turbo’s). Hierbij is de theoretische diepgang niet

geschuwd, maar wel met een scherp oog voor de praktijk. Vanuit deze invalshoek worden onder andere de succesvolste en meest toegepaste optiestrategieën besproken. In heldere bewoordingen zijn bijvoorbeeld butterflies, condors en synthetische shortposities beschreven. Voor opties is volatiliteit erg belangrijk bij de prijsvorming en ook hier wordt veel aandacht aan besteed, net als aan de analyse van de koerstrends door bijvoorbeeld cyclusanalyse en de toepassing van diverse tradingtechnieken. Voorts is een

hoofdstuk gewijd aan de psychologische aspecten van trading en moneymanagement. Kortom, dit boek is niet zomaar een boek over derivaten. Het is een combinatie van producten marktkennis, waarbij de marktkennis voor een belangrijk deel ook pure praktijkkennis is. Die praktijkkennis blijkt uit alle onderdelen van het boek. Het is niet zomaar een droge opsomming geworden van alle mogelijke optiestrategieën die er zijn. De meeste optiestrategieën worden aan de hand van praktijkcases – bijvoorbeeld met technische grafieken – uitgelegd. Vooral ook de uitleg over hoe je zelf (reverse) convertibles, shortposities en dergelijke kunt maken, is een echte toevoeging op de bestaande boeken op dit gebied. Het boek is te bestellen via de webshop www. keyword.nl

How to Trade in Stocks The Classic Formula for Understanding Timing, Money Management, and Emotional Control Tekst: Jeroen Bijleveld

Auteur: Jesse Livermore, bewerkt door Richard Smitten Uitgever: Traders Press Pagina’s: 133 pagina’s Prijs: $11,05, gebonden uitgave €114,95

I

n ‘How to Trade in Stocks’ beschrijft Livermore zijn methode om in aandelen te handelen. Een belangrijk deel hiervan betreft het opbouwen van een positie. Dit deed Livermore altijd in vijf delen, ook wel de methode van proefballonnen genoemd. Als hij 500 aandelen van een fonds wilde hebben, begon hij met een koop van 100 om te kijken hoe de markt deze order oppakte. Na aankoop

mocht de koers iets terugvallen, maar niet te veel. Hij hanteerde hiervoor een niveau gebaseerd op een zogenaamd pivotpoint. Zolang de koers boven dit niveau bleef, hield hij de positie aan. Steeg de koers verder tot boven het eerste aankoopniveau en een volgend pivotpoint, dan kocht hij de volgende 100 aandelen. Wanneer het aandeel nog verder steeg de volgende 100 en zo verder. In het boek wordt de

methode volledig beschreven. Het boek is tegenwoordig te koop als bewerkte versie door Richard Smitten. Het originele boek kunt u vinden op de wikipedia-pagina van Jesse Livermore. Hoewel Livermore in een andere tijd als ons leefde, blijven veel van zijn regels en principes nog even actueel als toen. Zoals Livermore zei: ‘Wall Street never changes. The pockets change, the suckers change, the stocks change, but Wall Street never changes because human nature never changes.’


11

Technical Tools 12

Eenvoudig timingsysteem Tekst:Jeroen Bijleveld

In het boek ‘Survival of the Fittest for Inves- tors’, waarvan een boekrecensie volgt in een van de volgende nummers, beschrijft Dick Stoken een methode om met trackers een portefeuille te voeren. Onderdeel hiervan is een eenvoudige manier om de markt te timen. Deze timingtechniek gaan we in dit artikel onder de loep nemen en loslaten op de aandelen in de AEX-index.

E

r bestaan veel verschillende methoden om de markt te timen. Het gebruik van Voortschrijdend Gemiddelden is hier een bekende van. Al eerder is in deze rubriek geschreven over het gebruik van top- en bodemniveaus als methode om in of juist uit te stappen. De methode die deze keer besproken wordt is eveneens gebaseerd op toppen en bodems. Het systeem is een zogenaamd ‘long-only’-systeem. We kopen aandelen en verkopen ze als we denken dat de markt gaat dalen. Tot die tijd zetten we het geld op een rekening.

Entrysignaal Als entrysignaal voor aandelen houdt Stoken een doorbraak op slotbasis boven de hoogste koers van het afgelopen half jaar aan. Dit komt neer op het maximum van de afgelopen 125 handelsdagen. Een voorbeeld hiervan zien we in figuur 1 waarin het koersverloop van Unilever is weergegeven. De lijn geeft het verloop van de hoogste koers van de voorgaande 125 handelsdagen weer. Zodra de koers boven dit niveau komt, wordt een positie ingenomen. In de grafiek is een dergelijk uitbraakmoment aangegeven met een opwaartse pijl.

ste koersniveau van de voorgaande 125 dagen weergeeft en onderin de lijn die de laagste koers van de voorgaande 250 dagen weergeeft. In juli doorbreekt de koers dit niveau en sluiten we de openstaande positie om het geld op rekening te zetten. Dit punt is in de grafiek met een neerwaartse pijl weergegeven. Backtest handelssysteem Laten we eens kijken welk effect dit systeem in de afgelopen jaren zou hebben gehad op de gemiddelde vermogensontwikkeling op de aandelen in de AEX-index (zie figuur 3). De backtest loopt vanaf 1993, maar niet alle aandelen in de index hebben een koershistorie die zover teruggaat. In het begin is het gemiddelde dan ook gebaseerd op minder aandelen dan aan het einde van de backtest. Figuur 3 dient uitsluitend om een idee te krijgen van de performance. Het rendement over de geteste periode komt uit op 9,5%, waar de AEX-index over dezelfde periode een rendement had van 2,8%. De maximale drawdown van de portefeuille was 34,2%, daar waar de AEX een drawdown liet zien van 71,6%. Laten we gaan kijken hoe robuust dit systeem is.

Robuustheidstest De vraag is in hoeverre de gebruikte instellingen om het entry- en exitniveau te bepalen van invloed zijn op het resultaat. Markten veranderen en we willen voorkomen dat we een systeem handelen dat heel gevoelig is voor (kleine) veranderingen in de markt. Het liefst handelen we een systeem dat met meerdere markten kan omgaan. In deze rubriek testen we indicatoren daarom altijd op verschillende instellingen, om vervolgens iets over de bruikbaarheid te concluderen. Zoals gezegd wordt bij dit handelssysteem het hoogExitsignaal ste koersniveau van het afgelopen jaar als entryniAls exitsignaal wordt voor aandelen een slotkoers veau aangehouden, oftewel de high van de afgelopen beneden de laagste koers van het voorgaande jaar 125 handelsdagen. Om te kijken wat de invloed is aangehouden, wat neerkomt op 250 handelsdagen. van een wijziging in deze terugkijkperiode gaan we In figuur 2, waarin het koersverloop van Philips is deze laten variëren van 75 tot en met 175 handelsweergegeven, zien we bovenin de lijn die het hoogdagen met tussenstapjes van 5. Dus we testen een entryniveau gebaseerd op het hoogste DAGGRAFIEK UNILEVER koersniveau van de afgelopen 75 handelsdagen, 80 handelsdagen, 85 handelsdagen et cetera tot en met 175 handelsdagen. Het exitniveau is gebaseerd op de laagste koers van de afgelopen 250 handelsdagen. We gaan deze terugkijkperiode laten variëren van 200 tot en met 300 handelsdagen, ook weer met tussenstapjes van 5. We testen het systeem dus met een exitniveau gebaseerd op het minimum van de afgelopen 200 handelsdagen, 205 handelsdagen, 210 handelsdagen et cetera Figuur 1: De lijn geeft het hoogste koersniveau van de afgelopen 125 handelsdagen tot en met 300 handelsdagen. weer. De opwaartse pijl geeft een koopmoment weer. We testen in totaal dus 21 (75 tot en


DAGGRAFIEK PHILIPS

BACKTEST

Figuur 2: De onderste lijn geeft het laagste koersniveau van de afgelopen 250 handelsdagen weer. De neerwaartse pijl geeft een exitsignaal weer.

Figuur 3: De zwarte lijn geeft het gemiddelde vermogensverloop van het geteste handelssysteem over de geteste aandelen weer, de grijze lijn de AEX-index.

Technical Tools

met 175 in stapjes van 5) x 21 (200 tot en met 300 met tussenstapjes van 5) = 441 combinaties op de aandelen van de AEX-index. Bij het testen is gerekend met 1% voor kosten en slippage. Er is niet gerekend met eventuele rente die over liquiditeiten ontvangen zou worden. Beoordelingscriteria Voor elk van de bovengenoemde 441 instellingen gaan we per aandeel kijken wat het jaarrendement over de geteste periode is. Omdat het jaarrendement op zich nog niet zoveel over de toegevoegde waarde van het systeem zegt, zetten we dit af tegen het jaarrendement van buy-en-hold voor het betreffende aandeel over de geteste periode. We kijken dus wat het jaarrendement geweest zou zijn als we het aandeel aan het begin van de testperiode hadden gekocht en dit tot aan het einde van de testperiode zouden hebben aangehouden. Dit jaarrendement gebruiken we als maatstaf voor het rendement van het handelssysteem met de verschillende instellingen. Behalve naar het rendement kijken we ook naar het risico. Het risico meten we aan de hand van de maximale drawdown. Dit houdt in: het grootst mogelijke verlies dat in de geteste periode is voorgekomen. We kijken per aandeel wat de maximale drawdown geweest is voor elk van de 441 systeeminstellingen. Deze maximale drawdown zetten we ook weer af tegen de maximale drawdown bij buy-en-hold, het grootste verlies dat zou zijn opgetreden als we het betreffende aandeel van het begin tot het einde van de testperiode zouden hebben aangehouden. Rendement Als we kijken naar de rendementen valt op dat in de tests het handelssysteem op alle 441 instellingen qua rendement beter scoort dan buy-en-hold. Het buyen-hold-rendement lag over de geteste perioden voor alle aandelen gemiddeld op 5,6%. Het gemiddelde rendement van alle geteste 441 instellingen over de AEX-aandelen lag op 7,9%. Dat is 2,3%-punt oftewel een factor 1,4 hoger. Het is belangrijk te vermelden dat bij enkele aandelen een bijzonder hoge score van meer dan driemaal het buy-en-hold-rendement gehaald werd. Dit vertekent het beeld enigszins.

Wanneer we per aandeel kijken, blijkt dat bij 56% van de geteste aandelen het gemiddelde rendement van alle instellingen hoger lag dan buy-en-hold. In 44% van de gevallen lag het rendement van het handelssysteem echter onder dat van buy-en-hold. Maximale drawdown In de geteste perioden lag de maximale drawdown bij buy-en-hold voor alle geteste aandelen op gemiddeld -77,8%. Voor alle geteste instellingen over dezelfde aandelen ligt de drawdown over dezelfde perioden op gemiddeld -62,8%. Dit is een verschil van (77,8 -/- 62,8%)= 15%. Wanneer we naar de aandelen afzonderlijk kijken, dan zien we dat bij 91% van de geteste aandelen de maximale drawdown van het systeem kleiner was, en dus beter, dan bij buy-en-hold. Conclusie Het timingsysteem lijkt behoorlijk robuust te zijn. Zelfs als we de instellingen laten variëren blijft het rendement over alle geteste aandelen gemiddeld genomen aardig op peil. Het gemiddelde jaarrendement van alle 441 geteste instellingen ligt voor alle aandelen gemiddeld significant hoger dan het buy-en-hold-jaarrendement over de geteste perioden. Een belangrijk aandachtspunt is wel dat dit handelssysteem bij iets meer dan de helft van de aandelen (heel) goed werkt, maar bij iets minder dan de helft van de geteste aandelen een rendement onder dat van buy-en-hold haalt. Waar het systeem constant presteert, is in het terugdringen van het risico. Het risico van de 441 geteste instellingen, gemeten aan de hand van de maximale drawdown, lag beduidend lager dan bij buy-en-hold over de geteste perioden. Bij 91% van de geteste aandelen werd de maximale drawdown kleiner.

In de rubriek Technical Tools worden alle ins en outs van een specifieke (technische-analyse-)techniek of -indicator op een rijtje gezet. JEROEN BIJLEVELD is Adjunct-hoofd vermogensbeheer bij Inmaxxa B.V.


13

Advertorial

TURBO’S NADER BEKEKEN De turbo is inmiddels een bekend begrip in de financiële wereld en nog altijd is zijn populariteit groeiende. Turbo’s bieden beleggers de mogelijkheid om versneld in te spelen op een koersstijging of -daling van verschillende onderliggende waarden. Door het grote assortiment kunt u met turbo’s te allen tijde inspelen op wereldwijde marktontwikkelingen. Zo kunt u naast de koersontwikkeling van individuele aandelen tevens inspelen op de koersontwikkeling van verschillende indices, grondstoffen, valuta’s of obligaties. De kenmerken Een ABN Amro Turbo is een beleggingsproduct waarmee u, door versneld in te spelen op een verwachte koersbeweging van een onderliggende waarde, extra rendement kunt behalen ten opzichte van een directe belegging in de onderliggende waarde. Deze versnelling komt door de zogenaamde hefboomwerking. De hefboom ontstaat doordat u slechts een gedeelte van de onderliggende waarde hoeft te voldoen. Het andere gedeelte komt voor rekening van ABN Amro. In tegenstelling

14


tot andere afgeleide beleggingsproducten, zoals opties, hebben turbo’s geen vervaldatum. De turbo kan echter enkel beëindigd worden wanneer de koers van de onderliggende waarde het stoplossniveau aanraakt. Dankzij dit ‘beschermingsmechanisme’ worden eventuele verliezen beperkt tot maximaal uw inleg. Het winstpotentieel is daarentegen ongelimiteerd. In twee richtingen Met turbo’s kunt u inspelen op zowel stijgende als dalende koersbewegingen. Als

u een koersstijging verwacht, dan kunt u hierop inspelen met een Turbo Long. Een Turbo Long zal namelijk in waarde stijgen wanneer de koers van de onderliggende waarde stijgt. Verwacht u daarentegen een koersdaling van een onderliggende waarde, dan kunt u kiezen voor een Turbo Short. Deze zal namelijk in waarde toenemen wanneer de koers van de onderliggende waarde daalt. Daarnaast zijn Turbo’s Short ook te gebruiken om een eventueel koersrisico in een bestaande portefeuille af te dekken. Gebruiksvriendelijk ABN Amro Turbo’s kenmerken zich door de aantrekkelijke combinatie van een hoog winstpotentieel, een transparante prijsvorming en een goede liquiditeit op een ruim assortiment van onderliggende waarden. Handel in deze beleggingsproducten kan eenvou-

dig via uw eigen bank of broker op Euronext Amsterdam. Bovendien kunt u eender welk bedrag, klein of groot, in turbo’s beleggen. Risicoperceptie Ondanks het grote winstpotentieel, de transparante prijsvorming en de goede liquiditeit, zijn turbo’s risicovolle beleggingsproducten en daardoor alleen geschikt voor ervaren en actieve beleggers met een hoog niveau van risicoacceptatie. Door de ingebouwde hefboom kunnen turbo’s procentueel gezien namelijk sterk in waarde dalen. Alvorens in turbo’s te beleggen is het daarom van belang dat u de kenmerken en de risico’s van dit product volledig begrijpt. Lees voor een uitgebreide beschrijving van de kenmerken en risico’s van turbo’s de algemene brochure, het basisprospectus, eventuele bijbehorende supple-

menten en de definitieve voorwaarden.

alleen geschikt voor ervaren

vuldig af te wegen of turbo’s

en actieve beleggers met een

voor u geschikt zijn. Lees

hoog niveau van risicoaccep-

voor aankoop de algemene

tatie. Door de ingebouwde

brochure, het basisprospec-

hefboom kunnen turbo’s

tus, eventuele bijbehorende

procentueel gezien sterk in

supplementen en de defi-

waarde dalen. Het stoplossni-

nitieve voorwaarden. Deze

veau zorgt er echter voor dat

documenten en de meest

u nooit meer dan uw inleg

actuele informatie vindt u

kunt verliezen.

op www.abnamromarkets. nl/turbo.

Alvorens in turbo’s te beleggen is het van belang dat u de

* De naam TURBO® wordt

kenmerken en risico’s van dit

gebruikt in licentie van de

product volledig begrijpt. Op

rechthebbende van de gere-

Turbo’s zijn risicovolle beleg-

basis van uw kennis, ervaring

gistreerde handelsnaam. Q

gingsproducten en daardoor

en risicoprofiel dient u zorg-

Advertorial

Afsluiting Bent u klaar voor extra rendement in het woelige beursklimaat? Is het tijd om diversificatie aan te brengen in uw portefeuille, of wenst u gemakkelijk te handelen in turbo’s op aandelen (zoals ING, Shell of Apple), indices (AEX, BEL20, CAC40…), grondstoffen (goud, zilver of olie…), valuta’s

of staatspapieren? Informeer u over de mogelijkheden voor u op www.abnamromarkets.nl. Voor vragen over dit artikel of andere Turbogerelateerde vragen, kunt u telefonisch contact opnemen met ABN Amro Markets op 0900 226 1234 of per e-mail naar markets@ nl.abnamro.com.

nevember 2012 O TRADERSCLUB MAGAZINE

15

Interview

Het Trading Event-interview tekst: Mischa Peters

In de loop der jaren is het onomstotelijke bewijs geleverd dat succesvol traden een kwestie is van vaardigheid en discipline. In dit vakgebied is het echter veel eenvoudiger om te leren wat je moet doen dan om het daadwerkelijk te doen. Wil je tot de winnaars behoren, dan moet je handelen zoals de succesvolle minderheid dat doet. TradersClub Magazine sprak begin november met de traders die tijdens het Trading Event van ABN Amro (19 november 2012) achter de han- delsschermen zullen plaatsnemen.

D

e traders: Michael Nabarro (MN): was Hoofd Technische Analyse en sinds 1 september Investment manager Private Trading ABN Amro MeesPierson. Nabarro heeft 23 jaar beleggingservaring en is presentator van het Trading Event. Viktor Ledeboer (VL): verbonden aan TradeSimple. nl, een collectief van beleggers dat sinds juni 2011 is gestart. Ledeboer heeft zestien jaar beleggingservaring. Hans Schotema (HS): een echte systeembouwer en initiator van TrendAlert dat sinds de start in 2006 geautomatiseerde aan- en verkoopsignalen aan particuliere en professionele beleggers levert. Schotema heeft ruim 25 jaar beleggingservaring Henk Dooper (HD): sinds 2011 eigenaar van Wavetrading, een adviesdienst die op basis van een ‘wiskundig algoritme’ aan- en verkoopsignalen per sms aan abonneehouders verschaft. Dooper heeft vijftien jaar beleggingservaring. Erem en Nikken: Gökhan Erem en Geert-Jan Nikken vormen sinds medio jaren ‘90 een technisch-analyseduo. Thans voorzien zij via Leomont BV professionele en particuliere beleggers dagelijks van technische analyses. Zij hebben gezamenlijk meer dan dertig jaar beleggingservaring. In verband met drukke werkzaamheden konden zij niet deelnemen aan het gesprek. Kunnen jullie vertellen hoe en wanneer jullie met de financiële markten in aanraking zijn gekomen? MN: ‘Na mijn diensttijd in 1989 ben ik als account executive aan de slag gegaan bij een partij die actief was in commodities en valutahandel.’ HS: ‘Mijn eerste grote voorbeeld in de jaren ’70 was mijn opa, een raszuivere belegger met een echte kopenen-hopen-strategie. Hij geloofde vooral in Nederlandse aandelen en het klassieke fysiek kopen van goud en zilver. Zelf heb ik nooit echt kunnen begrijpen waarom hij slecht of geen afscheid van bepaalde stukken kon nemen. Er zat veel emotie bij die stukken, wat de winst niet ten goede kwam. Als student heb ik deelgenomen aan een beleggingsclub met zeven andere studenten. 3HUPDDQGOHJGHQZLMLHGHUÁLQ:LMKHEEHQGDDJV voor de Japanse crash al onze stukken en callopties verkocht. Helaas waren we nog niet gehaaid genoeg direct de positie te draaien.’ VL: ‘Tijdens de hausse van de jaren ‘90 ben ik gaan

16


beleggen en zoals velen met veel succes. De aandelenbeurzen stootten omhoog naar nieuwe alltime highs en een weg terug leek niet te bestaan. Tussen 2001 en 2003 keerde het tij en kwamen de verliezen. Als startende belegger was ik in aanraking gekomen met technische analyse en ik merkte dat mijn kennis ontoereikend was op dat moment. Ik besloot een stevige leerschool in te gaan en de financiële markten te bestuderen. Ik ben erg geïnspireerd geraakt door de cyclusanalyse. Grote beleggers van weleer, zoals Elliott, Gann en van recentere datum Prechter, Ross en DeMark, hebben bij mij de basis gelegd voor een methode waarmee ik inzicht krijg in de beursbewegingen.’ HD: ‘Ik heb altijd al belangstelling gehad in economie en handelskennis. In mijn schooltijd behandelden we al de aan- en verkoop van aandelen. Op latere leeftijd, toen ik dagelijks de Telegraaf ontving, keek ik naar de getallen en cijfers van aandelen en hoe dit dagelijks fluctueerde. Eigenlijk ben ik er spelenderwijs rond mijn 25e levensjaar mee begonnen, maar in eerste instantie meer op mijn gevoel. Mijn eerste ervaringen waren de aan- en verkoop van opties. Dat heeft mooie rendementen opgeleverd, maar ook verliezen. Ook kocht ik wel aandelen, waar ik op schreef. Hierbij komt dan het gevoel en emotie voor de markt om de hoek kijken, en ik weet nu: zonder systeem kun je niet beleggen.’ Kunnen jullie een korte beschrijving geven van wat jullie dienstverlening inhoudt? VL: ‘De menselijke psyche is de grootste valkuil voor goede beleggingsresultaten. Als belegger moet je uitkijken dat je niet te veel gaat speculeren op trends, je moet blijven beargumenteren. Trade Simple blijft uit de emotie en speculeert niet op alle beursbewegingen. Met behulp van een aantal spelregels wordt winstmaximalisatie nagestreefd. Wij hebben geduld en dat wordt uiteindelijk uitbetaald. Per 1 september 2012 hebben wij drie verschillende modelportefeuilles voor drie verschillende type beleggers geïntroduceerd.’ HS: ‘Wij geven geautomatiseerde aan- en verkoopsignalen per sms of direct op de effectenrekening van de abonnee. Dit gebeurt zonder tussenkomst van mensen of het hebben van een mening.’ HD: ‘In 2010 was ik lid van Wavetrading, maar sinds vorig jaar augustus heb ik Wavetrading zelf overgenomen. Sinds kort doe ik ook snelle in- en uitstapmomenten voor een beperkt aantal mensen, en ik zal dit rond de jaarwisseling officieel in de markt brengen.’ Sinds wanneer zijn jullie als turbotrader actief, en wat zijn volgens jullie de grootste voor- en nadelen van turbo’s ten opzichte van andere hefboomproducten? HS: ‘Vanaf eind 2009 geef ik mijn klanten al turbo’s als attractief alternatief mee. Het grootste voordeel is de vooraf vastgestelde stop en aanvangshefboom en de enorme flexibiliteit die het product in portefeuillebeheer geeft. Daarnaast heeft de turbo bij langlopende trades geen last van het verlies van tijdswaarde. Als

Michael Nabarro

Interview

grootste nadeel ervaar ik de ondoorzichtige financieringsstructuur en de exacte kosten daarvan.’ VL: ‘Trade Simple is in juni 2011 gestart en wil op stijgingen en dalingen handelen zonder daardoor te veel risico te lopen in tijdswaarde. Opties lopen in de tijd leeg, dat nadeel hebben turbo’s niet. We voelen ons daarom erg thuis bij dit product, waarbij enerzijds heel goede rendementen te behalen zijn en anderzijds het risico op verlies minder groot is dan bij opties.’ HD: ‘Het grote voordeel van turbo's is dat ze niet tijdsgebonden en geen emotionele waarde hebben ten opzichte van de opties. En ook dat er een restwaarde is, mocht de stoploss aangetikt worden. Wel moet je er rekening mee houden dat de stoploss van een turbo eens per maand, op basis van het actuele financieringsniveau, wordt aangepast. Het grootste voordeel in mijn optiek is dat turbo’s dezelfde karakteristieken hebben als een future, maar dan met een gegarandeerde stop en daarom zeer geschikt zijn voor aandelen. De grootste nadelen zijn de verhandelbare tijden (met name 24-uurmarkten) en het feit dat deze producten niet geschikt zijn voor zijwaartse markten. Is het trackrecord zoals op jullie websites wordt gepubliceerd gerealiseerd, of zijn de rendementen tot stand gekomen door adviesposities? HD: ‘De resultaten zijn werkelijk gerealiseerd.’ MN: ‘Het gerealiseerde trackrecord is bij ons niet van toepassing aangezien wij alleen gebruikmaken van adviesposities.’ VL: ‘Alles wat wij adviseren, doen wij ook zelf.’ HS: ‘Het Trackrecord op de website is gebaseerd op daadwerkelijk uitgevoerde transacties. We hebben een accountantsverklaring voor alle sms-berichten op de AEX dat 94% van de trades daadwerkelijk goed is en dat het gerapporteerde aantal ook daadwerkelijk haalbaar is geweest.’ Wat zijn jullie favoriete markten, eventueel in combinatie met jullie favoriete timeframe? MN: ‘Alle markten zijn favoriet, maar als ik er één mag kiezen, dan zijn het indices. Een combinatie spreekt mij meer aan.’

Viktor Ledeboer

HD: ‘Mijn favoriete markt is de AEX. In andere markten ben ik niet actief. Sinds kort doen wij ook aan daghandel op basis van een 10- ,15- en 30-minutengrafiek. Een favoriet timeframe heb ik echter niet.’ HS: ‘Ik werk met geautomatiseerde systemen. Deze zijn ontwikkeld om een zo stabiel mogelijk rendement te verkrijgen. De meeste trades, zo’n 85%, wordt dezelfde dag geopend en gesloten, maar dat is meer gebaseerd op een optimaal resultaat dan dat er sprake is van een favoriet timeframe. Elke markt heeft verschillende ritmes en wordt dan ook zo benaderd. Het kleinste timeframe dat ik gebruik is 5 minuten en het grootste is 240 minuten voor de S&P. Mijn systemen werken echter allemaal met drie verschillende timeframes binnen één systeem. Alleen al hierdoor kun je niet spreken van een favoriet timeframe. Voor mij maakt het niet uit wat ik handel, als het maar beweegt en als er maar volume in de markt is. Ik heb wel een lichte voorkeur voor indices en grondstoffen.’ VL: ‘TradeSimple houdt het ook echt simpel. We handelen alleen op de AEX, zowel long en short. Daarmee blijven we optimaal gefocust. In onze ‘fast portefeuille’ richten wij ons op korte en snelle trades. Bij onze ‘relax portefeuille’ volgen we de trend en kan het veel langer duren voordat we een rendement bijschrijven, soms wel weken.’ Van welke strategie, methode of werkwijze wordt er gebruikgemaakt? HD: ‘Bij Wavetrading geldt dat het systeem voor 75% leidend is en de rest wordt door mij zelf bepaald. Ik neem altijd één positie in op basis van mijn systeem, dat kan een long- of een shortpositie zijn.’ VL: ‘Wij handelen voornamelijk op trendanalyses. Het is ons kompas waarmee we in- en uitstapmomenten zoeken. Zodra de markt ons overtuigd dat we het bij het juiste eind hebben, stappen we in.’ HS: ‘Ik maak gebruik van trend-, contraire en hybride systemen en een mix van alle mogelijke timeframes, range bars verdeeld over drie timeframes binnen één systeem. Alle systemen die ik gebruik gaan zowel long als short. Tevens hebben deze systemen vooraf bepaalde ‘profit takes’ en stoplossniveaus. Deze instellingen november 2012 O TRADERSCLUB MAGAZINE

17

Hans Schotema

Interview

worden na vrijwel elke trade opnieuw bekeken.’ MN: ‘ABN Amro Markets adviseert zowel longen shortposities in verschillende categorieën zoals grondstoffen, indices en valuta’s. Hierbij maken wij voornamelijk gebruik van klassieke technische analyse aangevuld met een aantal indicatoren die vooral trendvolgend zijn. Voor aandelen passen wij ook een ‘top down’-benadering toe, waarbij er eerst gekeken wordt naar de beste sectoren en vervolgens naar de beste aandelen.’

18

Hoe groot is het statistisch voordeel dat met deze strategie of methode wordt behaald? HS: ‘Het voordeel van TrendAlert is dat alle trades aantoonbaar zijn, en dat dus het percentage goede trades op de AEX 94% is, en 90% op de S&P. Het gaat natuurlijk niet altijd goed, maar ook dat wordt feilloos vastgelegd.’ VL: ‘We hebben het niet altijd bij het rechte eind, en we zien vaak dat de uitslagen niet helemaal overeenkomen met ons verwachtingsmodel, maar altijd bevinden we ons heel dicht bij de werkelijkheid. Onze methode heeft goede winsten opgeleverd.’ HD: ‘Wavetrading heeft al grote rendementen behaald ten opzichte van andere tradingsystemen. Het grote voordeel van een tradingsysteem is dat het gevoel en denkwerk uit handen wordt genomen.’ Kunnen jullie wat statistische gegevens prijsgeven, zoals max drawdown, gemiddeld rendement winnaars ten opzichte van gemiddeld rendement verliezers en het cumulatieve rendement? VL: ‘Wij zijn alleen actief op de AEX. Het gemiddelde rendement van de winnaars en verliezers komt respectievelijk uit op 44,2% en -48,1%. De hitratio is 68,6%. Onze grootste winst tot op heden bedroeg 20 indexpunten en ons grootste verlies 12 punten. HD: ‘Nu we met het nieuwe beleggen voor Wavetrading van start gaan, zullen de verliezen beperkt worden, want ik heb nu een prachtig hulpmiddel middels de nieuwe korte timeframes. Het betekent ook dat we meer dan eenmaal dezelfde positie kunnen innemen voor het reguliere systeem. Kleinere winsten bij elkaar


Henk Dooper

opgeteld vormen een grote winst en het risico op verlies wordt hiermee beperkt.’ MN: ‘In 2010 zijn we begonnen met onze eerste drie Turbo-tips. Statistisch kun je daar nog weinig conclusies uit trekken. In 2011 gaven we veertien tips, waarvan 79% positief werd afgesloten en in 2012 zitten we nu op hetzelfde aantal en is 64% met een positief rendement afgesloten. De totaalrendementen in 2011 en 2012 zijn respectievelijk 232% en 85,6%.’ HS: ‘Ik ben in tien verschillende markten actief met eenzelfde aantal verschillende systemen. Hierbij is er dus sprake van een groot aantal verschillende statistieken. Er kan hierdoor geen sprake zijn van een gemiddelde. Systemen variëren van 94% winstgevendheid tot 45% winstgevendheid, maar dat wil niet zeggen dat ik met het systeem dat voor 45% winstgevend is minder verdien, of dat de maximale drawdown lager is.’ Hoe belangrijk is het toepassen van moneymanagementtechnieken, kijkend bijvoorbeeld naar het bepalen van de positiegrootte en het gebruik van stoplossniveaus of andere risicobeperkende technieken? HS: ‘Met verkeerd moneymanagement wordt zelfs het best presterende systeem om zeep geholpen. Mensen wachten als ze beginnen vaak eerst vijf trades af, dan draaien ze vijf trades met één lot om vervolgens na vijftien trades tien lots te doen. Deze laatste is dan net verliesgevend waardoor de klant een rendement behaald van -50%, terwijl het handelssysteem na deze verliesgevende trade op +100% staat. Hiermee wil ik aangeven dat moneymanagement even belangrijk, zo niet belangrijker is als een goed systeem.’ VL: ‘Moneymanagement is zeer belangrijk in ons model. We gebruiken een stoploss, bepalen de positiegrootte en maken gebruik van steun- en weerstandslijnen om winstmarges te bepalen.’ HD: ‘Ik zeg onze leden altijd om met duizend turbo's per €3000 de markt in te gaan. Indien ze een wat hoger risico willen is dat duizend turbo's per €2500. Mocht er een klein verlies optreden, dan kun je de volgende keer met dezelfde hoeveelheid turbo’s meedoen.’ MN: ‘Binnen onze werkwijze speelt dit een cruciale rol. De Turbo-adviezen van ABN Amro Markets zijn

Interview

altijd voorzien van een stoploss. Daarnaast werken we met een eerste en tweede koersdoel. Deze winstdoelen staan in een bepaalde verhouding tot het stoplossniveau, zijnde 1:1 voor het eerste koersdoel en het tweede, ‘geïdealiseerde koersdoel’ moet twee- tot driemaal het toegestane verlies vergoeden.’ Zijn jullie het met de uitspraak ‘Trading is veel eenvoudiger om te leren, dan om het daadwerkelijk te doen’ eens of oneens? VL: ‘Beleggen lijkt heel simpel als je regels voor jezelf toepast, maar dan moet je wel in staat zijn om het emotionele aspect uit te sluiten en dan nog kun je steeds in de uitzonderingsregel trappen. Beleggen is inderdaad een complexe aangelegenheid en vraagt soms ijzeren zenuwen. In ben het dus eens met de stelling.’ MN: ‘Ik ben het daar mee eens, de emotie zit veel mensen in de weg.’ HS: ‘Daar kan ik het niet mee eens zijn aangezien je traden moet doen. Het heeft geen zin te weten hoe het moet, om het vervolgens niet te doen. Aarzelen of uitstellen wordt direct afgestraft.’ HD: ‘Eigenlijk moet je deze vraag combineren, want het blijft belangrijk om ook de marktontwikkelingen te volgen. Ik zeg wel eens: het systeem is voor 75% de baas en wat betreft de overige 25% is het mijn beslissing om het te volgen of niet. Wel is het zo dat je moet weten wat er onder de motorkap van het systeem zit en dat is niet voor een ieder te snappen. Klopt het dat de winnende strategieën de neiging hebben om tegen de normale menselijke emoties in te gaan? MN: ‘Het afkappen van verliezen in voor velen lastig, maar het laten doorlopen van winsten is voor velen ook een kunst. Weinigen beheersen dat.’ HS: ‘Bij veel van mijn trades heb ik inderdaad ook het ‘gevoel’ waarom nu, waarom dit niveau? De succesvolste systemen zijn contraire systemen. Dus systemen die tegen de ogenschijnlijke trend, en dus het ‘gevoel’, ingaan. Elke trend of beweging kent zijn eindedraai, om vervolgens weer een nieuw middelpunt op te zoeken.’ HD: ‘Natuurlijk komt het voor dat het systeem tegen de menselijke emotie ingaat. Gelukkig maar, want de markt is altijd de baas. Ga maar eens naar verschillende websites en zie hoe ze elkaar tegenspreken om zich daarna in allerlei bochten te wringen omdat hun visie niet uitkomt. Elke dag, elke minuut is anders, en daar moet je op de juiste manier op inspelen.’ VL: ‘Beleggers die zich met technische analyse bezighouden zijn vaak gefocust op trendomkeringen. Zij leren om in een eerste trendomkering mee te gaan omdat dat meestal de momenten zijn waarop de koers hard omhoog of omlaag gaat. Er is dan vaak veel te verdienen, maar daarmee zijn tegengestelde strategieën nog geen winnende strategieën. Een trend kan zich vaak herhalen en zoals Kees de Korte recent in het FD zei: ‘Als je van bovenaf naar een kudde gnoes kijkt, is het heel moeilijk om te bepalen welke kant zij zullen oprennen.’ Dit leren we ook van Joe Ross; handel in de richting van de trend vanuit de overtuiging dat deze de trend blijft volgen totdat het tegendeel bewezen is.’ Wat zijn volgens jullie de belangrijkste valkuilen

waarom zoveel traders er niet in slagen succesvol te worden? HS: ‘Volgens mij is dat zelfoverschatting, het niet hanteren van een (de juiste) methodiek, het hebben van een veel te korte termijngeheugen en het op basis van buikgevoel acteren. We leren gemiddeld zestien jaar om geld te verdienen en als men geld verdiend heeft, denkt men te kunnen beleggen. Helaas en gelukkig voor ons signaalaanbieders moet je daar ook voor leren en keihard voor blijven werken, want dagen van veertien uur zijn meer regel dan uitzondering om ook geautomatiseerde systemen winstgevend te houden.’ VL: ‘Zolang je als belegger consequent blijft handelen en daarbij de regels van moneymanagement toepast op een succesvolle methode, is het mogelijk om winst te maken op de beurzen. Zodra emoties een rol gaan spelen gebeurt het vaak dat beleggers te lang of juist veel te kort in een positie blijven.’ HD: ‘Wanneer je op menselijke emotie en gevoel gaat handelen loop je binnen de kortste keren tegen een muur. Ik blijf erbij: zonder een goed systeem kun je niet handelen. Het is ook uitermate belangrijk dat als de markt zich tegen je positie inkeert, je deze op tijd moet sluiten.’ MN: ‘Geen discipline hebben en denken dat de beurs logisch is, in combinatie met afwijken van het originele handelsplan.’ Verandering is de enige constante in het leven. Hoe gaan jullie als trader met veranderende marktomstandigheden om? HD: ‘Afgelopen zomer ben ik begonnen om mijn systeem uit te spitten. We hebben dit jaar prachtige rendementen behaald, maar ook te grote verliezen. Ik heb vooral gekeken hoe de verliezen te beperken. Zes weken geleden ontdekte ik een systeem in mijn systeem, wat mij zeer positief verbaasde en ik heb dit verder uitgewerkt. Ook heb ik mijn timeframes aangepast om ook rendementen te behalen in een vlakke markt en ik combineer dit nu ook voor mijn leden. Dit betekent dat de mensen rond de jaarwisseling drie keuzes hebben om te profiteren van Wavetrading.’ VL: ‘Cyclusanalyse gaat juist uit van een constante verandering, maar wel binnen herkenbare patronen. Toch moet je dan nog alert zijn. Beleggen is beslist een complexe aangelegenheid, ook als je inzicht hebt in alle indicatoren. Daarom dien je altijd open te staan voor het idee dat je eigen aannames onjuist zijn. Zoek daar bevestiging voor en dan komt het moeilijkste: handel er ook naar!’ HS: ‘TrendAlert werkt elke dag aan haar systemen en kijkt of zaken verbeterd kunnen worden of dat er nieuwe trends zijn waar rekening mee moet worden gehouden. Hierdoor veranderen wij vaak al zaken voordat de markt ze oppikt.’ MN: ‘Zoals met alles: leren en aanpassen. De markt blijft de eeuwige leraar! In de rubriek Interview een vraaggesprek met een bekende analist of trader. MISCHA PETERS is initiatiefnemer van www.beurstrendsonline.nl en al sinds 1996 werkzaam in de financiële sector.


19

Lezersvragen 20

Tradersvragen Chris Boon beantwoordt ditmaal namens TradersClub Magazine vragen omtrent trading. Boon is vanuit een achtergrond in psychologie vele jaren actief geweest in training, coaching en business-consulting. Daarnaast bestudeerde hij het denken en handelen van toptraders. Boon houdt zich nu dagelijks bezig met het ontwikkelen van trading- en risicomanagementsystemen. Als 'De Ontwaakte Trader' combineert hij zijn 'oude' wereld van opleiding, coaching en consultancy met zijn huidige binnen de financiële wereld. Tevens is hij oprich- ter van de Online Trading Universiteit die binnenkort gelanceerd zal worden. Voor meer informatie kunt u terecht op www.deontwaaktetrader.info. Uw vragen omtrent trading kunt u e-mailen naar [email protected].

Risico CFD en turbo Loop je nu echt meer risico met een hefboomproduct zoals een CFD of turbo? Theoretisch zeer zeker, maar praktisch niet noodzakelijkerwijs, mits je wat verstand hebt van risicomanagement. Er zijn voldoende verhalen over ‘ongelukken’, maar los van systeemrisico’s, faillissementen van partijen et cetera, heeft het meestal te maken met kennis en kunde. Of een eventueel gebrek daaraan beter gezegd. Ik leg altijd veel nadruk op risicomanagement, want van alle factoren die relevant zijn in trading, is deze eigenlijk het eenvoudigst te begrijpen en het snelst toe te passen. Het zal je beschermen in slechte tijden en geeft je een duwtje in de rug in goede tijden. Te weinig aandacht hieraan besteden is zoiets als met je ogen dicht de snelweg oversteken. Je maakt de factor geluk op die manier veel groter dan daadwerkelijk nodig is. De onwil van mensen om een goed stuk opleiding te zoeken voordat ze hun geld in de markt gooien kan heel groot zijn en is vaak gemakkelijk herkenbaar. Zo zie je dat velen zich vooral focussen op het voorspellen van de markt en het zoeken van een zo goed mogelijke entry. Iedere goede trader weet echter dat dit het minst belangrijke onderdeel van een handelssysteem is. Natuurlijk moet je een visie op de markt hebben, maar ook niet meer dan dat. Je weet verder toch niet wat er gaat gebeuren en moet maar afwachten of je volgende trade toevallig een winner of een verliezer wordt. Zoals het


gezegde gaat: ‘Protect the downside and let the markets take care of the upside.’ Je kunt wel stellen dat je zonder een goed zicht op het grote plaatje, oftewel het hebben van een gedegen handelssysteem verwerkt in een goed tradingplan, snel bent overgeleverd aan de grillen van de markt en die van je eigen geest. Als het gaat om hefboom heeft het veel meer zin om naar de hefboom op je account te kijken dan naar die op het product. Die is eigenlijk, in tegenstelling tot wat aanbieders vaak vertellen, niet heel belangrijk voor je risicomanagement. De hefboom op je account bereken je eenvoudig door je marketexposure te delen op je hele account. Dus, als je handelt met €100.000 en je zit met drie AEX CFD’s in de markt, kun je de marketexposure, en daarmee de hefboom, berekenen door het aantal contracten te vermenigvuldigen met de marktprijs en vervolgens te vermenigvuldigen met de contractwaarde. De contractwaarde van een AEX CFD kan verschillen per broker, maar laten we even uitgaan van een contractwaarde van 200. Dat wil zeggen dat iedere punt op de AEX een waarde heeft van €200. De market-exposure is dan bij drie AEX CFD’s en een koers van 330 gelijk aan €198.000. Op een account van €100.000 is daarmee je ‘hefboom’ ongeveer 2. De meeste professionals zorgen er voor dat de hefboom op een gehele account niet groter wordt dan zeg 2 tot 3. En dat is ook meer dan voldoende, wat je zult zien als je er dieper induikt. Verder moet je vooral je praktische risico beperken.

Chris Boon

Zetten stoploss Heeft het beperken van het potentiële verlies te maken met hoe en waar je de stoploss legt? Er zijn traders die stellen dat stops alleen maar geld kosten. Het punt is dat het ‘gelijk’ van je visie dan wel heel belangrijk wordt. Je kunt wel vijftig winnende trades hebben op rij en toch nog met één verliesgevende flink onderuit gaan op een marginproduct. Spectaculair, dat wel, maar professionele traders hebben vaak een voorkeur voor saai, in tegenstelling tot het beeld dat mensen nogal eens van ze hebben. Toch beperkt de stoploss het verlies niet per definitie. Je kunt in theorie je hele account verliezen tussen je entry en je stop, want het zegt nog niets over hoeveel van je geld je riskeert! Het heeft te maken met een combinatie van drie dingen: 1. Waar zet je de stop? 2. Hoeveel procent van je account riskeer je op een individuele trade? en 3. Ben je dan in staat om een goede positiegrootte uit te rekenen? Wat de stop betreft: er zijn vele manieren om stops te zetten, maar de basisfilosofie is eigenlijk dat je een visie op een trade hebt, een reden waarom je denkt dat een bepaalde beweging zou kunnen gebeuren. Een beginner zou zich kunnen afvragen: wanneer zegt de markt dat ik ongelijk heb en hoe herken ik dat? Dit punt in de grafiek is eigenlijk de meest logische plek voor een stop. Bijvoorbeeld onder de laatste high of low. De kunst is wel om er voor te zorgen dat de stop niet al te ver weg staat, want dan verlies je de ‘risk-reward’-verhouding uit het oog. Dat gaat echter iets te ver

voor nu. Het belangrijkste van het werken met stops is dat je de uitslagen van je trades kunt gaan uitdrukken in risk-reward-ratio’s en dit is waar het echte spel eigenlijk begint. Bedenk verder dat de cruciale berekening van positiegroottes gewoonweg niet mogelijk is zonder een stop. Goede traders zijn over het algemeen wel een beetje tabellenfreaks: als je weet wat je allemaal kunt doen met een reeks uitslagen, dan krijg je steeds meer grip op waar je mee bezig bent en word je, ook emotioneel, steeds minder afhankelijk van de toevallige uitslag van je huidige trade.

Lezersvragen

CFD of turbo? Wat heeft uw persoonlijke voorkeur: CFD of turbo/sprinters? Ieder product heeft voor- en tegenstanders en die vechten elkaar natuurlijk de tent uit, zoals in elk vakgebied, vermoed ik. Het heeft alles te maken met je visie op handelen en hoe je deze visie werkend krijgt en in resultaten omzet. Daar past dan vanzelf een bepaald product beter bij dan andere. Uit de behandeling van de voorgaande vraag blijkt al dat ik het erg belangrijk vind om positiegroottes goed te berekenen. Dat houdt de verliezen stabiel en zorgt voor een uitstekende vertaling van de risk-reward-verhoudingen. Dit verklaart waarom ik een voorkeur heb voor CFD’s: daarmee is ‘scherp snijden’ op het gebied van positiegrootteberekening veel eenvoudiger dan voor turbo’s. Dat is, met alle respect, toch een iets grover instrument. Dat gezegd

hebbende is het grote voordeel van de turbo wel dat het absolute verlies vaststaat. Je loopt dan niet het risico, bij bijvoorbeeld een ‘panic-sell’ of een ‘flash-crash’, dat de markt geen liquiditeit meer biedt en je longs volledig door het putje gaan. Waar je stops plaatst maakt dan niet meer uit, tenzij ze gegarandeerd zijn: er zijn gewoon geen prijzen in de markt op dat moment. Dit is een heel klein

De kunst is dan je te focussen op de goede zaken. Het nadenken is gedaan en nu is het aan de markt. Je visie/set-up is in dat opzicht altijd een experiment met de markt. Je hebt een gedachte en nu zullen we zien wat de werkelijkheid wordt. Waar veel mensen dan energie instoppen is wat de trade ‘doet’, hoe de profit/loss zich ontwikkelt et cetera. Dat doen veel goede traders niet, of

Dus, trade-management is eigenlijk: zelfmanagement!

risico, maar het kan wel degelijk, en is ook al voorgekomen. De nachtmerrie van de margintrader, zullen we maar zeggen. Trade managen Als je de markt in gaat en stops, berekend op allerlei modellen, zet, hoe beheers je de trade dan verder als deze in de markt staat? Wel, in alle eerlijkheid: niet! Strategie en tactiek van traden zouden in je marktplan verwerkt moeten zitten. Als je een set-up herkent en je de handelsregels goed hebt getest en uitgewerkt, ga je gewoon de markt in. Op dat moment weet je ook onder welke omstandigheden je er weer uitgaat: door een stop of een profit-exit. Sterker nog: je zou de markt niet in moeten gaan als je niet van te voren goed hebt vastgelegd onder welke omstandigheden je de exit doet!

in ieder geval veel minder. We zijn maar mensen en velen van ons, ik ook, kunnen redelijk emotioneel worden als je het geld ‘op en neer ziet gaan’ in de markt. Vooral als je een mooie winner lijkt te maken en de markt toch weer terugzakt zie je de euro’s weer wegvloeien en dat kan naar zijn. Emoties leiden dan snel tot ‘ingrijpen’ en dat zou je niet moeten doen als je een systeem hebt waar je op vertrouwt. Je systeem leidt tot rendement, niet één individuele trade. Dus, trademanagement is eigenlijk: zelfmanagement! Dit is een van de vele redenen waarom psychologie zo belangrijk is in trading. In mijn seminars leg ik daar grote nadruk op. Mijn uitgebreide achtergrond in psychologie, training en coaching komt daar nog wel eens bij van pas, eerlijk gezegd vooral als het gaat om het aanreiken van ‘tools’ die echt werken!

Vragen aan de redactie Jeroen Bijleveld behandelt namens de redactie van TradersClub Magazine vragen van lezers. Het betreft de meer algemene vragen over beleggen en onlangs verschenen artikelen. Uw vragen kunt u e-mailen naar redactie@ tradersclub.nl.

Invloed presidentsverkie- singen VS Kort geleden zijn de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten geweest. Nu heb ik begrepen dat die van invloed zijn op de beursontwikkelingen en dat er zelfs sprake is van een cyclus.

Is dit werkelijk zo en kun je die gebruiken om te beleggen? De cyclus waar u op doelt is de zogenaamde 4-jarige Presidential Cycle. Volgens de theorie volgt de aandelenbeurs een voorspelbare cyclus die samenvalt met de

termijn van de presidenten van de Verenigde Staten. Aandelen doen het minder goed in de eerste twee jaar dat een president aan de macht is, maar laten met name in het derde en vierde jaar heel goede rendementen zien. De reden hiervoor zou zijn dat de president bij zijn aantreden maatregelen neemt om de groei te bevorderen, welke een paar jaar nodig hebben om daadwerkelijk effect te hebben. Een meer cyni-


21

Vragen aan de redactie

sche verklaring is dat de president er in de laatste twee jaar alles aan doet om de economie te stimuleren om zo zijn herverkiezing veilig te stellen. Volgens de cijfers van Investopedia lijkt deze cyclus aardig te kloppen. De rendementen in het derde jaar van de presidentiële cyclus zijn meer dan driemaal zo hoog als die in elk van de andere jaren. Verschillende onderzoeken zijn naar deze cyclus gedaan. Mark Hulbert van Market Watch heeft teruggekeken naar data van de Dow Jones vanaf 1896. In zijn

22

in het tweede jaar. 3. Er is geen significante correlatie tussen de waardering van aandelen, uitgedrukt in de koers/winstverhouding, en het rendement in het derde jaar. Gemiddeld genomen maakt het voor het rendement in het derde jaar niet uit of de koerswinstverhoudingen hoog of laag zijn. Charles Sizemore, eveneens van Marketwatch, wijst er terecht op dat er vanaf 1900 slechts 18 presidenten geweest zijn en 27 presidentiële termijnen. Volgens

De presidentiële cyclus is vanwege de resultaten interessant genoeg om rekening mee te houden

onderzoek is elk jaar genomen van eind september tot en met eind september het jaar erop, omdat de verkiezingen altijd begin november plaatsvinden. Hij kwam tot de volgende conclusies: 1. Het derde jaar van een presidentiële cyclus laat een significant beter resultaat zien dan de andere jaren. Het rendement in dit jaar is gemiddeld 15,5%, ten opzichte van 8,8% in het eerste jaar, 0,4% in het tweede jaar en 4,1% in het vierde jaar. 2. Het rendement in het derde jaar van de presidentiële cyclus is niet-statisch gecorreleerd aan het rendement in het jaar ervoor. Met andere woorden: het rendement in het derde jaar is meestal beter dan de andere jaren, ongeacht het rendement


de basisregels van de statistiek zijn minimaal 30 waarnemingen benodigd om zinvolle conclusies te kunnen trekken. Toch is de presidentiële cyclus vanwege de resultaten interessant genoeg om rekening mee te houden, maar alleen in combinatie met andere analysetechnieken. Aanpassing rekenrente pensioenfondsen Laatst las ik dat voor de pensioenfondsen de rekenrente is aangepast, waardoor de dekkingsgraden hoger worden. Hierdoor hoeft er waarschijnlijk bij een aantal fondsen niet te worden gekort. Wie denken ze hier nu eigenlijk mee voor de gek te houden? Is nu ineens alles wel goed? Dat is toch onzin?! Wat is uw mening hierover?

Het ministerie van Sociale Zaken heeft samen met De Nederlandsche Bank een nieuwe rekenmethode gepresenteerd. De langetermijnrente wordt gekoppeld aan de Ultimate Forward Rate. De rekenrente die momenteel rond de 2% ligt, stijgt hierdoor naar maximaal iets boven 4% op het lange eind van de curve. Door de hogere rekenrente stijgt de dekkingsgraad van veel pensioenfondsen en hoeft er naar alle waarschijnlijkheid minder te worden gekort. Maar zelfs met de hogere rekenrente zullen sommige pensioenfondsen nog steeds genoodzaakt zijn om de uitkeringen te korten. Zoals u terecht aangeeft is simpelweg een hogere rekenrente hanteren geen manier om de problemen op te lossen. Een beter alternatief zou zijn om te kijken welk rendement een fonds moet halen om aan haar toekomstige verplichtingen te voldoen. Dit minimaal te behalen rendement kan bijvoorbeeld worden afgezet tegen het rendement dat het fonds in de afgelopen jaren behaald heeft. Zo kan een beter beeld worden gekregen in hoeverre het pensioenfonds in staat zal zijn om aan de toekomstige verplichtingen te voldoen. Daarnaast kan worden gekeken naar de absolute hoogte van het vereiste rendement. Pensioenfondsen die hoge rendementen moeten behalen zullen hoogstwaarschijnlijk in de problemen komen. In ieder geval krijgt men op deze manier een objectievere maatstaf om een pensioenfonds te beoordelen.

www.keyword.nl – software en boeken voor de ambitieuze belegger

Software voor: 2! $)%- $!)'1-! 2*!,-%)"*,(.%! 2*,.!"!/%''!!$!!,

Succesvol traden in opties, futures en turbo’s /.!/,-% $!'$,!)-,,1 !!'-!)*(*/.!,-.!)+#%)-½

Beleggen met technische analyse /.!/,,,1!!'- +#%)-½

Praktijkgids Indicatoren /.!/,*(*/.!,-.!)+#%)-½

Succesvol beleggen is een keuze /.!/,!,.0),&!' +#%)-½

TA-script voor systeembouwers /.!/,,% )-!) +#%)-½

TRADERSCLUB. Het grote Trading Event Interview COLUMN DAVID FULLER: TECHNICAL TOOLS: UIT DE MARKT: LEZERSVRAGEN:

Recommend Documents