tested AYRE MX-R, KX-R & AX-7E
‘Total Control’ 79
Ayre behoort bij de referentiecomponenten die met enige regelmaat worden ingezet tijdens reviews hier in de luisterruimte. Belangrijke features van deze versterkers zijn de spectaculaire controle over het laag en de enorme brede en diepe stage die gepresenteerd kan worden. Deze test belicht in het bijzonder de MX-R, KX-R en AX-7e. NEXT
tested 80
Het voorjaar vormt altijd een inspirerende tijd om hernieuwde aandacht te besteden aan audio. Die wordt natuurlijk aangewakkerd door de vele shows in binnen- en buitenland, maar het is ook een bijzonder genoegen om na het heetst van de dag te vertoeven in de luisterruimte. Terwijl de zinderende hitte zich terugtrekt, valt het rode avondlicht over de audioracks en de tafels met opgestapelde compact discs en langspeelplaten. Het is de oogst van een voortdurende jacht naar software. Die levert in deze tijd van het jaar veel op, want het seizoensritme doet consumenten hun domicilie uitruimen en tijdens een vlaag van nestdrang is er niet langer ruimte voor die oude platen. Ook de cd’s moeten verdwijnen, want aan de horizon gloort de belofte van audiobestanden met een oneindige resolutie en kwaliteit. De ‘perfect sound forever’ ontstijgt daarmee de fysieke dimensie. Een virtuele muziekverzameling, bestaande uit magnetische patronen op een harde schijf of een array van halfgeleiderstatussen in een memorychip. Hoe grijpbaar doet je bezit zich nog voor? Over tien jaar is er een nieuwe generatie spijtoptanten. Heftig verlangend naar zo’n rijtje plastic doosjes, met een inlay die je kunt lezen, die je af kunt stoffen, opnieuw kunt rangschikken als het regent en waar bezoekers op af komen en hun gespreksonderwerp aan ontlenen. Maar voorlopig verdwijnt alles achter beeldschermen. De wereld wordt virtueel. Over enkele jaren hebben we een
MX-R
scherm met daarop plaatjes van audioapparatuur. Dan koop je een klassieke Levinson-set of de beroemde Rogers Master Amplifier als app, met bijbehorende vintage geluidsemulatie. Maar, de hier aanwezige verzameling van Ayre apparaten is en voelt allesbehalve virtueel, zeker na de fysieke inspanning van transport, plaatsing en aansluiten. Tijdloze klasse
De luisterruimte is tijdens het prille voorjaar dus even de speeltuin van Charles Hansen, die na een loopbaan in de luidsprekerbouw in 1993 met Ayre Acoustics startte. Kenmerkend voor deze Amerikaanse producten is de opbouw uit aluminium. Dat heeft meteen een professionele- en kwaliteitsuitstraling. De hier aanwezige producten uit de Referenceserie zijn gemaakt van massief aluminium. Met een cnc-machine wordt de gewenste vorm gemaakt uit een massief blok van dit materiaal. Vanuit het oogpunt van industrial design is de MX-R eindversterker erg onderscheidend. Er zijn niet veel audioproducten met een verrassende vormgeving, die het niveau van een visueel statement bereiken en een plaatsje in het MOMA (Museum of Modern Art) verdienen. Highlights zijn ongetwijfeld de Quad 405, de Michell Transcription draaitafel, de Avantgarde Trio, de Stellavox recorder en de JBL Everest. De MX-R heeft een vergelijkbare tijdloze klasse en is eigenlijk een toekomstig collectors-item. Maar voor dit moment is de
geluidsmatige prestatie van belang en die komt voort uit de ontwerpprincipes die zo’n fabrikant kiest als basis voor de te ontwikkelen producten. De principes die voor alle Ayre-componenten gelden zijn de symmetrische opbouw, de zero global feedback architectuur en de zorg voor de voeding. Symmetrische schakelingen zijn oorspronkelijk afkomstig uit de telecom en professionele audio, waar door de toepassing van twee signaalleiders het audiosignaal vrij blijft van storingen. Iedere signaalleider draagt hetzelfde audiosignaal, maar wel met 180 graden faseverschil. Een onderweg opgepikt stoorsignaal is in beide geleiders in fase en wordt door de verschilversterker bij de ingang opgeheven. Het 180 graden in fase verschillende audiosignaal wordt gewoon doorgegeven. Technisch gezien reageert de verschilversterker dus alleen op het verschil tussen de beide signaalvoerende draden en niet op het voltage van de opgepakte storing. Door de symmetrische techniek kunnen microfoons via honderd meter lange kabels met een mengtafel worden verbonden zonder storingen op te pakken. Het voordeel van echt symmetrisch opgebouwde hifi-apparatuur is volgens Ayre vooral dat de storingen van de voeding nog beter worden onderdrukt. Veel consumenten-apparatuur met XLR-aansluitingen is niet symmetrisch opgebouwd. Daarom bieden de RCA-aansluitingen doorgaans een beter geluidsmatig resultaat dan die semi-symmetrische verbin-
tested ding. Voor die laatste zijn extra actieve stages aan boord, voor de omzetting van symmetrisch naar asymmetrisch en vice versa. Elke extra actieve stage degradeert het signaal. Soms is dat ook niet zo, maar vraag niet waarom. In ieder geval functioneren de Ayre-componenten het beste als er symmetrische verbindingen worden gebruikt. Een ander designprincipe is het niet toepassen van global feedback. Door terugkoppeling verminderen vervorming en fouten en neemt de bandbreedte toe. Feitelijk worden het ingangssignaal en het uitgangssignaal met elkaar vergeleken. Het uitgangssignaal wordt dan gecorrigeerd. Het probleem is alleen dat er iets wordt gecorrigeerd dat al voorbij is. Ayre ontwikkelt schakelingen die zelf al minder vervorming hebben en niet om correctie door tegenkoppeling vragen. In de visie van Ayre is een versterker een apparaat dat op basis van het ingangssignaal een gemoduleerde voedingsspanning aan de uitgang beschikbaar stelt. De voeding moet dus ruisarm zijn, vrij van hoogfrequente sto-
ring en de uitgangsspanning van de versterker dient altijd gelijk te zijn. Dat laatste is nodig om controle te kunnen blijven houden over de luidspreker. De voeding heeft een grote stroomreserve. Die is nodig omdat de hoeveelheid stroom naar de luidspreker frequentieafhankelijk is. De opbouw van de voeding is zodanig dat deze stroom zeer snel gemobiliseerd kan worden. Ook de keuze voor E-I kerntransformatoren in plaats van ringkerntypen zorgt in de MX-R voor een snelle mobilisatie van stroom en voor minder instraling van netvervuiling. E-I kerntransformatoren hebben een smallere bandbreedte en vormen zo een effectiever filter tegen vervuiling. Elke storing boven de bandbreedtegrens komt namelijk niet in de versterker terecht. Bovenstaande ontwerpprincipes zijn terug te vinden in alle Ayre-apparaten, maar voor de Reference-series zijn daar nog features aan toegevoegd. De belangrijkste zijn dat de massieve, in compartimenten ingedeelde, behuizing een elektromagnetische scheiding tussen
interne delen en de buitenwereld vormt. De andere functies zijn resonantiecontrole en koeling. De versterker kent een single-board opbouw. Er zijn dus geen connectoren tussen schakelingen op verschillende boards met bijbehorende signaalverliezen. Het inputcircuit werkt met een JFET. Dat maakt de aanwezigheid van de gebruikelijke koppelcondensatoren overbodig, want dc wordt op een andere manier weggewerkt. Condensatoren in de signaalweg zijn uiteraard ‘killing’ voor de neutraliteit en de laagweergave. Het liefst doe je daar dus afstand van. Het hele circuit tussen de voorversterker en de eindversterker is bij Ayre dan ook veel minder belangrijk als geluidsbepalende factor. De kabel en het ingangscircuit van de eindversterker vormen namelijk de belasting voor de voorversterker. Omdat de MX-R een hoge ingangsimpedantie heeft (vanwege die JFET), loopt er vrijwel geen stroom tussen de bron en de eindversterker, maar je krijgt wel alle spanning van de bron naar de target (uiteraard
81
NEXT
tested KX-R
bij een lage uitgangsimpedantie van de bron). Daarmee is deze verbinding minder gevoelig voor bepaalde kabeleigenschappen en hun invloed op de klank. Slimme features
82
De KX-R voorversterker kent ook de opbouw binnen een gefreest aluminium chassis. De KX-R heeft een variabele gain stage. Dat betekent in dit geval dat de signaal-ruisverhouding bij elk volumeniveau gelijk (en hoog) is. Bij lagere volumes verdwijnen zachtere signalen dus niet in de ruis. Een ander voordeel is dat de ingangsimpedantie hoog blijft. Dat voorkomt dat de stand van de volumeregelaar invloed heeft op de frequentiecurve. Het mooiste stukje mechanische techniek betreft de volumeregelaar. Deze bestaat uit vier weerstandsbanken die zestig stapjes (van 1dB) kennen en door een motor worden aangedreven. Er zijn vier secties nodig, omdat in een symmetrische schakeling zowel de positieve als de negatieve helft geregeld moeten worden. Overigens heeft de KX-R nog meer slimme features, zoals het kunnen geven van namen aan de inputs en de mogelijkheid om via de AyreLink contact te maken met andere apparaten. Display-informatie wordt dan uitgewisseld en de ingang wordt automatisch geselecteerd bij het activeren van een bron. Er zijn vier balanced ingangen en vier single-ended ingangen. De KX-R heeft alleen balanced uitgan-
gen en de MX-R alleen balanced ingangen. Ayre levert converters om de MXR ook asymmetrisch aan te sturen en/of de KX-R te voorzien van een asymmetrische uitgang. Om de auditieve genoegens die de Ayre-apparatuur kan schenken ook beschikbaar te stellen aan degenen die toch die nieuwe auto verkiezen boven de KX-R/MX-R set, maar wel de leren bekleding willen inwisselen voor fatsoenlijk thuisgeluid, staat hier de AX7e geïntegreerde stereoversterker. Al die componenten worden onder andere vergeleken met de rest van de hier aanwezige Ayre-verzameling. Ook de AX-7e kent het gebalanceerde circuit, heeft de fraaie 1dB-steps volumeregelaar gebaseerd op precisieweerstanden en kan in theatermode ook als eindversterker functioneren. De 60 Watt in 8 ohm en 120 Watt in 4 ohm zijn toereikend voor de meeste thuissituaties, maar worden overclassed door de MX-R met respectievelijk 300 Watt en 600 Watt per monoblok. Voor alle andere features van deze apparatuur wordt verwezen naar de verschillende user manuals en white papers die allemaal duidelijk en erg verzorgd zijn. Een aparte vermelding verdient de ook uit aluminium opgebouwde afstandsbediening. Hiermee kan de KXR bediend worden, de AX-7e, maar ook alle Ayre cd-spelers die zich hier bevinden. Wellicht is het ding ook nog compatible met andere Ayre-apparaten.
Natuurlijke verschillen
De techtalk uit de white papers en folders is altijd imponerend en bericht over de toepassing van bijzondere onderdelen in bijzondere schakelingen. Maar uiteindelijk gaat het om de vertaling naar geluidsmatige resultaten. Elk hifi-component op elk prijsniveau wekt verwachtingen, maar die zijn met betrekking tot de Reference-set hooggespannen. Hier is ook weinig ruimte voor compromissen. Bij een versterker van 599 euro kun je in alle redelijkheid dingen door de vingers zien en verbloemen achter de mogelijk gunstige prijs/kwaliteitsverhouding, maar dat ligt iets anders in de hogere prijsklassen. Aan de andere kant is er die wetmatigheid dat geen enkel hifi-systeem of component alles doet dat gewenst is uit het oogpunt van realistische weergave. Kleine buizenversterkers aangesloten op mini’s laten eigenschappen horen die minder realiseerbaar zijn met grote solid state aangedreven systemen en omgekeerd. Toch bieden beide systemen stukjes van de waarheid. De betere buizenversterkers bieden een manier van subtiel en microdynamisch manoeuvreren en een vorm van aanraakbare echtheid, waar de meeste solid state versterkers wat meer moeite mee hebben. Solid state heeft daarentegen zo’n enorme stabiele, gewogen en gedefinieerde power in de lagere registers. Beiden zijn eigenschappen en onderdeel van realistische weergave, maar
Luisteren
De MX-R voelt zich vooral lekker bij een ongestoorde toevoer van voldoende stroom, aangeboden met de juiste fase en een beetje op bedrijfstemperatuur. Ayre-apparaten die blauw licht uitstralen zijn in bedrijf. De stand-by positie laat de LEDs groen kleuren. Dat went dus nooit. Je moet steeds opnieuw nadenken en het is wellicht duidelijker om geel te kiezen voor de stand-by. In stand-by blijft de MX-R lauwwarm en houdt kritische circuits op bedrijfstemperatuur. Het duurt enige tijd om de operationele temperatuur te bereiken, die zich kenmerkt door een flinke handwarme uitstraling. Dat is een beetje het nadeel
van zo’n massief blok aluminium. Pas na een uurtje ontstaat het thermisch equilibrium op basis waarvan deze versterker de beste prestatie neerzet. Een voordeel van zo’n massieve heatsink is natuurlijk de enorme temperatuurstabiliteit. Tijdens de eerste luistersessie staat de combinatie D1x, KX-R en MX-R symmetrisch aangesloten. Wat direct opvalt, is de werkelijk magistrale controle over de luidsprekers. Daar zijn de meeste buizen-eindversterkers niet toe in staat en veel solid state exemplaren komen hier evenmin in de buurt. De set heeft een enorme rust, homogeniteit, natuurlijkheid en kracht. Achter elke stem en instrument is een voelbare drive aanwezig. Een heel opmerkelijke ervaring is dat songteksten beter volgbaar zijn. Iedereen kent de ervaring dat je je soms afvraagt wat iemand op een cd of plaat nou precies zingt. Kennelijk articuleert de Ayre-set beter vanwege de kracht en controle die aanwezig zijn. Voor de rest is de weergave van het middengebied fraai, de stage is zeer breed, diep en er klinkt voldoende detail. Ook de weergave van klank is zeer goed. Net zoals bij de meeste solid state combinaties is er iets minder ‘I’ll be there gevoel’ en wat minder van het ragfijne, microdynamische en subtiele nuanceren waar de
allerbeste buizenversterkers een patent op hebben. Een waarneming die vooralsnog niet te verklaren valt is dat de MX-R, samen met de KX-R enige moeite heeft om een in het midden van het stereobeeld geplaatste stem daar ook te houden, zodra de luisteraar de hotspot verlaat. Maar, het is volledig duidelijk dat de Ayre-set bij de top 5 hoort van de beste solid state elektronica.
tested
vrijwel niet te verenigen in hetzelfde apparaat. Toch komen de eerder besproken Marantz Pearl Lite set en de Norma-versterkers in de buurt. Ze vormen het bewijs dat solid state in de buurt van grijpbare, tastbare en realistische images kan komen, maar hebben weer niet de magistrale homogene power en drive van een MX-R of VR5/6Xe. Vanuit de technische beschrijving van de MX-R ontstaan in ieder geval verwachtingen. Ze worden ook enigszins gevoed door eerdere ervaringen met Ayre-apparatuur in de luisterruimte.
De belangrijkste component
Een befaamde hifi-winkelier heeft ooit eens duidelijk proberen te maken dat de voorversterker een veel belangrijker rol speelt dan een eindversterker. Het is buitengewoon moeilijk om een echt goede voorversterker te ontwerpen. Veel solid state voorversterkers zijn matig, klinken mechanisch en zetten een allesbehalve betrokken en realistisch geluidsbeeld neer. Buizenvoorversterkers hebben sneller een soort realisme, betrokkenheid en ‘magie’, maar missen meestal voldoende drive en kwaliteit in het laagbereik. Allerlei zogenaamde passieve ontwerpen voldoen ook niet. Weinig dynamisch, geen betrokkenheid en vreemde afwijkingen in de tonale balans en tijdens het veranderen van de volume-instelling. De geschiedenis biedt een redelijke hoeveelheid bewijs voor
83
NEXT
tested AX-7E
84
deze stelling. Bij een kwaliteitsvergelijking tussen de voorversterkers en eindversterkers van merken zoals McIntosh, Quad, Rogers, Marantz, Leak, Dynaco, Trio, Mullard, Philips en vele andere merken, blijkt de kwaliteit van de eindversterkers heel vaak een fikse voorsprong te hebben op die van de voorversterkers. Daarnaast speelt ook de bron nog steeds een belangrijke rol. Het maakt gewoon een dramatisch verschil of die bron een analoge mastertape is of een daarvan gemaakte cd. Wat gebeurt er dus als de MX-R een keertje aangestuurd wordt buiten de KX-R om? Dan blijkt gewoon hoe goed de MX-R in staat is om het veel hogere aangeboden kwaliteitsniveau te vertalen naar de luidsprekers. Van een betrokkenheid afdwingend systeem verandert de combinatie nu in iets dat nog dynamischer, realistischer en gecontroleerder opereert, maar bovenal een woeste dwingende aantrekkingskracht uitoefent. Het is absoluut fascinerend wat er dan gebeurt en elke cd laat nieuwe dimensies horen. Het leert dat de, overigens buitengewoon goede, Ayre KX-R voorversterker niet alle aanwezige kwaliteiten in de MX-R volledig benut. De AX-7e
Als u niet van plan bent om het grootste deel van uw maandelijkse ‘happy money’ aan de MX-R/KX-R set uit te geven, is het devies: ‘be an eager beaver’ en ga voor de AX-7e. Deze versterker klinkt fraai gedetailleerd, subtiel en zet een immense stage neer. De fenomenale controle die de MX-R of de V-6x uitoefent over het signaal is hier welis-
waar herkenbaar, maar vanzelfsprekend van een iets bescheidener niveau. Die laatstgenoemde eindversterkers kunnen nog sneller een enorme hoeveelheid gecontroleerde power mobiliseren en in de luidsprekers duwen. Op het gebied van klankweergave en dynamiek komt de AX-7e niets tekort. Hier is de familieverwantschap hoorbaar met de rest van de lijn. Conclusie
Eigenlijk speelt de MX-R in een eigen en zeer hoge kwaliteitsklasse. Deze eindversterkers kunnen mee met de allerbeste solid state ontwerpen en het is dan ook denkbaar dat consumenten alleen die MX-R binnen allerlei mogelijke configuraties en systemen in willen zetten. Experimenten met de MX-R in een aantal van die configuraties, leidde tot werkelijk adembenemende resultaten. Dan praat je over een vrijwel directe link tussen een Stellavox of een TD124 naar de MX-R. Echt huiveringwekkend. Maar ook in combinatie met de indrukwekkend gebouwde KX-R voorversterker vallen dynamiek, de fraaie klank, een megastage, de rust en de absolute controle en heerschappij over elke aangesloten luidspreker u ten deel. Een resultante van die inherente kracht en controle is de volgbaarheid van stemmen en instrumenten in hun plaatsing, focussering, definitie en fysieke aanwezigheid. Een leuke bijkomende opvallendheid hiervan is dat songteksten beter volgbaar zijn. Andere secundaire waarden van deze set bestaan uit de gebruiksvriendelijkheid, de vele aansluitmogelijkheden, de uiterst handige Cardas-aanslui-
tingen voor spades, het state-of-the-art constructieniveau en natuurlijk het feit dat deze hele set een absoluut designstatement is. Hifi voor nieuwe generaties zal alleen nog bestaan uit centraal of decentraal weggebouwde klasse-d modulen en transparante audiobestanden, die remote gestuurd worden door spraaktechnologie. Wat is er dan mooier om nog een fysiek systeem te hebben staan? Loop dus nu naar de winkel, want deze set zal niet langdurig in grote aantallen beschikbaar blijven. De AX-7e biedt alle geluidsmatige Ayreeigenschappen binnen een andere budgetklasse. Op het gebied van dynamiek, stage-weergave en klank levert dit apparaat weinig in. De weergave van detail en het vermogen om subtiel te manoeuvreren zijn heel goed. De controle over het signaal en met name het laag is herkenbaar, maar uiteraard van een iets bescheidener niveau in vergelijking met de veel grotere Ayre-versterkers. Wat uiteindelijk overblijft, zijn de basiskenmerken van Ayre, zijnde die uitbundige ruimtelijkheid, de neutraliteit en de controle. Daar wordt geen enkele set slechter van. Ruud Jonker
PRIJZEN AYRE MX-R AYRE KX-R AYRE AX-7E
€ 10.490,- PER STUK € 20.990,€ 3.990,-
AUDIAC TEL: 030-6049000 E-MAIL:
[email protected] WWW.AUDIAC.NL
END
