TOPSPORT OF TOBSPORT Docentenhandleiding

TOPSPORT OF TOBSPORT Docentenhandleiding

TYPERING MODULE Ontwikkeld voor Vwo 4 (eind van het jaar), vwo 5 of vwo 6 Leerstofgebied humane fysiologie, beweging, stofwisseling Omvang 15 à 20 lessen van 50 minuten plus een toets Didactische typering Leerlingen verdiepen zich op diverse manieren en op verschillende organisatieniveaus in de fysiologische aspecten van sport. Zij leren om lastige vakinhoud toe te passen in de context van de sport die zij zelf beoefenen. In de lessenserie opgenomen werkvormen zijn: onderwijsleergesprek, groepswerk, zelfstudie, practicum, het maken van filmpjes en/of een powerpoint-presentatie, het construeren van een conceptmap, het schrijven van een lesverslag. Het jojo-en tussen verschillende organisatieniveaus is een belangrijk aspect van deze module.

Docentenhandleiding TOPSPORT of TOBSPORT

1

© 2011 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Dit lesmateriaal is ontwikkeld door docenten van CSG Dingstede te Meppel. Auteur: Henk van Netten Disclaimer In het kader van de vernieuwing van het vak Biologie zijn door docenten van de volgende scholen met behulp van subsidie van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en in samenwerking met de Commissie Vernieuwing Biologie Onderwijs (CVBO), modules ontwikkeld. Candea college CSG Dingstede Schoter Scholengemeenschap Havo Notre dame des Anges Cartesius Lyceum Jac. P. Thijsse College Segbroek College Het auteursrecht op de modules berust bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. OCW is derhalve de rechthebbende zoals bedoeld in de hieronder vermelde creative commons licentie. SLO (nationaal expertise centrum leerplanontwikkeling) heeft toestemming verkregen van OCW om de modules onder de hierna vermelde creative commons licentie te publiceren. SLO is niet verantwoordelijk voor de totstandkoming, inhoud en didactiek van de modules en om die reden aanvaardt SLO geen enkele aansprakelijkheid voor onjuistheden en/of onvolledigheden in de modules en/of enige schade, voortkomend uit (het gebruik van) deze modules. Bij de ontwikkeling van de modules is wellicht gebruik gemaakt van materiaal van derden. SLO aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele inbreuk die op rechten van derden is gemaakt. Mochten er personen of instanties zijn die rechten menen te kunnen doen gelden op tekstgedeeltes, illustraties, enz. van een module, dan worden zij verzocht zich in verbinding te stellen met OCW. Voor deze module geldt de Creative Commons Licentie: Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken 3.0 Nederland (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/nl/). Deze licentie houdt in dat een gebruiker het werk mag kopiëren, verspreiden en doorgeven mits de gebruiker de naam van de rechthebbende vermeldt, de gebruiker het werk niet voor commerciële doeleinden gebruikt en de gebruiker het werk niet bewerkt. Een gebruiker die het werk wil bewerken en/of verspreiden in bewerkte vorm al dan niet voor commerciële doeleinden dient zich in verbinding te stellen met OCW.


2


INHOUD 1. Korte omschrijving van de lessenserie en de gebruikte contexten 2. Plaats in examenprogramma 3. Eindtermen 4. Benodigde voorkennis en –vaardigheden 5. Overzicht leerlingmateriaal 6. Lesoverzicht 7. Rol van het boek 8. Bronnen van materiaal 9. Uitgebreide omschrijving van de lessen met didactische aanwijzingen 10. Toetsing

Pagina 3 4 5 5 6 6 8 8 8 19

1. Korte omschrijving van de lessenserie en de gebruikte context Gebruikmakend van de bij de leerlingen aanwezige kennis over sport (uit eigen ervaringen en uit de actualiteit van het moment) start de module met het gegeven dat sport per definitie “oneerlijk” is door de verschillen tussen de sporters. Vervolgens worden de aspecten beweging en energievoorziening er uit gelicht en jojo-end tussen de organisatieniveaus uitgediept. Hierbij zorgt de docent voor illustraties en voorbeelden uit verschillende sporten, het accent ligt daarbij op de professionele sportbeoefening. De leerlingen passen de verkregen informatie toe op een zelf gekozen sport, meestal de sport die zij zelf beoefenen: een context uit de leefwereld. Het wisselend perspectief “eigen sport <> topsport” wordt één keer onderbroken door een bewegingswetenschapper aan het woord te laten: een andere manier om naar sport te kijken. De lessenserie wordt afgerond door nader in te gaan op doping: gebruik en regelgeving. Dit biedt de gelegenheid om diverse biologische aspecten van sport weer even de revue te laten passeren. De leerlingen maken een aantal verwerkingsopdrachten waarin zij laten zien dat zij de verkregen kennis op de eigen sport kunnen toepassen. Een belangrijk onderdeel hiervan is een begrippenkaart. Ook in de afsluitende toets passen de leerlingen de verkregen kennis toe binnen de context sport. De module moet gezien worden als een `raammodule`: er kan van alles in of uit, afhankelijk van de plaats in het curriculum en het aantal beschikbare lessen. Zo is er de mogelijkheid aan te sluiten bij het vak natuurkunde door gebruik te maken van videometingen (m.b.v. Coach-6) die bij natuurkunde zijn gemaakt. De hier gepresenteerde versie is ontwikkeld voor VWO4. De docentenhandleiding bevat suggesties voor variatie en uitbreiding.


3


2. Plaats in examenprogramma De belangrijkste concepten zijn GEEL gearceerd, de concepten die er ook bij betrokken worden zijn GRIJS gearceerd. De concepten die alleen voor vwo gelden zijn van een (v) voorzien. *: de module leent zich voor uitbreiding met dit concept SYSTEEMEIGENSCHAP Biologische eenheid Molecuul

DNA

Eiwitsynthese*

Cel

Homeostase Transport Assimilatie Dissimilatie

Orgaan (-systeem)

Orgaan

Ademhaling Vertering* Uitscheiding Transport

Organisme

Homeostase Fotosynthese Ademhaling Vertering* Uitscheiding Prokaryoot Transport Eukaryoot Afweer Virus Beweging Hormonale regulatie Neurale regulatie Waarneming

Cel

ORGANISATIENIVEAU

Zelfregulatie

Zelforganisatie

Genexpressie*

Celdifferentiatie

Interactie Genregulatie Interactie met (a-)biotische factoren Celcommunicatie (v) Interactie met (a-)biotische factoren (v)

Gedrag Interactie met (a-)biotische factoren

Levenscyclus

Gedrag Interactie met (a-)biotische factoren

Populatie

Populatie

Ecosystee m

Ecosystee m

Energiestroom Kringloop Dynamiek Evenwicht

Dynamiek Evenwicht

System Aarde

Systeem Aarde

Energiestroom (v) Kringloop Dynamiek (v) Evenwicht (v)

Dynamiek (v) Evenwicht (v)


Reproductie

DNA-replicatie

Celcyclus

Evolutie Mutatie Recombinatie Variatie

Ontstaan van het leven (v)

Voortplanting Erfelijke eigenschap

Variatie Selectie Soortvorming

Voedselrelatie Interactie met (a-)biotische factoren

Biodiversiteit Ontstaan van het leven (v)

4


3. Eindtermen Vaardigheden A1.1 Informatievaardigheden

Doelgericht informatie zoeken, Conceptmaps maken

A1.2 Communiceren

Schriftelijk verslag leggen

A1.3 Reflecteren op leren

Toepassen van wetenschappelijke kennis op de eigen sport

A1.4 Studie en beroep

Bewegingswetenschappen, het beroep topsporter

A2.1 Onderzoeken

Analyse van gefilmde bewegingen

A2.4 Natuurwetenschappelijk

ICT-gebruik bij het verwerken van gemaakte/gevonden filmpjes, gebruik ELO

instrumentarium A2.5 Waarderen en oordelen

Toelaatbaarheid van doping, hulpmiddelen en trainingsmethoden

A3.1 Beleven

Formuleren van gevoelens bij snijpracticum

A3.5 Systeemdenken

Frequent en bewust switchen tussen organisatieniveaus

Vakinhoudelijke eindtermen B.2 Stofwisseling van de cel

met behulp van de concepten homeostase, transport, assimilatie en dissimilatie in contexten op het gebied van energie, gezondheid, duurzaamheid en voeding verklaren op welke wijze de stofwisseling van cellen van prokaryoten en eukaryoten verloopt

B.3 Stofwisseling van het organisme

met behulp van de concepten orgaan, fotosynthese, ademhaling, vertering, uitscheiding en transport in contexten op het gebied van energie, gezondheid, voeding en voedselproductie verklaren op welke wijze de stofwisseling van organismen verloopt en beargumenteren op welke wijze stoornissen daarin kunnen ontstaan en op welke wijze deze kunnen worden aangepakt

B.4 Zelfregulatie van het organisme

met behulp van de concepten homeostase, hormonale regulatie en neurale regulatie in contexten op het gebied van gezondheid, sport en voeding verklaren op welke wijze zelfregulatie bij eukaryoten verloopt en beargumenteren op welke wijze daarin stoornissen kunnen ontstaan en op welke wijze deze kunnen worden aangepakt

B.6 Beweging van het organisme

met behulp van de concepten beweging, neurale regulatie en waarneming in contexten op het gebied van gezondheid en sport verklaren op welke wijze mens en dier bewegen en op welke wijze dit kan worden geoptimaliseerd.

B.7 Waarneming door het organisme

met behulp van de concepten orgaan, waarneming en neurale regulatie in contexten op het gebied van gezondheid en sport verklaren op welke wijze organismen waarnemen

D.3 Gedrag en interactie

met behulp van de concepten gedrag en interactie met (a-) biotische factoren in contexten op het gebied van communicatie, duurzaamheid, gezondheid en veiligheid verklaren op welke wijze gedrag van organismen en populaties ontstaat, benoemen wat de functie van het gedrag is en benoemen op welke wijze het zich ontwikkelt

4. Benodigde voorkennis en –vaardigheden Verondersteld als voorkennis:  Uit voorafgaande modules: organellen, cellen, diverse organen en orgaansystemen, zenuwstelsel inclusief hersenen, hormoonhuishouding. Vaardigheden verondersteld te beheersen:  Lezen, schrijven, luisteren, vragen stellen, waarnemen, aantekeningen maken, begrippenkaart opbouwen, basisvaardigheden computer (Word, PowerPoint, Internet, ELO).


5


5. Overzicht leerlingmateriaal Er is een leerlingenhandleiding, deze kan ook in delen aan de leerlingen verstrekt worden, eventueel alleen digitaal door het op een ELO (in de ontwikkelschool wordt ItsLearning gebruikt) te plaatsen. Het materiaal is opgebouwd uit de volgende onderdelen: Leerlingenhandleiding Anatomie van spieren I bij les 4/5 Anatomie van spieren II bij les 6 Beoordelingsrubric eindopdracht bij les 9 (of later) Voorbeeldopgaven ‘Zuurstof voor de spieren’ bij les 14,15 Dopinglijst WADA bij les 16 Voorbeeldopdracht Doping Toets oefenvraag bij les 17 Leerlingen stellen het zeer op prijs als getoonde PowerPoint-presentaties en links naar vertoonde films na afloop van een les op de ELO worden geplaatst. Tijdelijke plaatsing stimuleert enerzijds een efficiënt leerproces (bekijken op het moment dat het past in de begripsontwikkeling) en anderzijds het zinloos downloaden. De leerlingenhandleiding begint op bladzijde 2 met enkele algemene organisatorische mededelingen. Deze kunt u aan uw eigen situatie aanpassen. Les 8 is opengelaten voor het bezoek van een gastspreker. Pas hiervoor de betreffende bladzij in de leerlingenhandleiding (blz. 10) aan.

6. Lesoverzicht Voor les 8 is een gastspreker over bewegingswetenschappen nodig. Regel deze ruim van te voren. Oud-leerlingen zijn hiervoor zeer geschikt!

Les 1

2

3

Verwerking thuis en/of voorbereiding volgende les

Materialen (links: zie didac. Aanwijz.)

Context/doel

Activiteiten in de les

C:

Profsport Onderdompeling: Veel aspecten van sport boven tafel krijgen C: Profsport Sportaspecten relateren aan boekhoofdstukken

Onderwijsleergesprek Startend met doping en uitmondend in de stelling dat sport nooit eerlijk is en ook niet moet zijn. Onderwijsleergesprek Inleiding weer oppakken en samenvatten. Groepswerk Inventarisatie van de hoofdstukken.

Nadenken over de stelling

Inventarisatie afronden Beginnen met een simpel begrippenkaart.

Krantenpagina’s van zeer recente datum met sportnieuws; Filmpje “Alles voor goud” Leerlingen moeten hun theorieboek(en) bij zich hebben

Gevonden informatie verwerken tot eerste versie van een begrippenkaart

Klassikale brainstorm Beginnen met een begrippenkaart op het bord. Leerlingen geven voorbeelden uit een door henzelf beoefende sport (of een andere sport naar keuze: bespreken wat de consequenties van deze keuze zijn). Groepswerk: begrippenkaart aanvullen

Begrippenkaart aanvullen. Beginnen met aanpassing begrippenkaart naar eigen sport

Actueel (kranten)bericht


6

Zoeken van sportgerelateerde biologie in het biologieboek

Geactualiseerde presentatie Oneerlijke sport (met bijbehorende toelichting) Computer/beamer/scherm


4

Spieren in het echt Zicht op eigen spieren: ligging en functies Organismeniveau

5

Spieren in het echt Spieren in het echt zien: orgaanniveau Spieren in het Individueel / groepswerk echt Kleurend zoomen de De moleculaire leerlingen in op celniveau basis van bewegen

§§ over spieren bestuderen Zie voorbereiding Kleurplaten inkleuren

Begrippenkaart bijwerken gelet op de drie organisatieniveaus. §§ over spieren bestuderen

Per leerling een exemplaar van Anatomie van spieren II Eventueel het materiaal van de vorige les; Torso en andere geschikte modellen

Pas op de plaats Onderwijsleergesprek overzicht tot nu toe Terugblik op practicum en kleurplaten Overzicht van concepten tot nu toe

Begrippenkaart bijwerken gelet op de drie organisatieniveaus. §§ over spieren bestuderen

Per leerling een exemplaar van Anatomie van spieren II Kleurplaten in PP-dia’s Practicummateriaal van les 5; Torso en andere geschikte modellen

C:

Verwerken en begrippenkaart uitbreiden met deze kennis §§

Presentatie van gast (voorbeeld) Computer/beamer/scherm

6

7

Demonstratie Aan het lichaam van een vrijwilliger tonen hoe bepaalde bewegingen gemaakt worden. Groepswerk: verder met spieren van hand en arm. Practicum Vleeswaren bekijken: kotelet, kippenpoot, kip.

§§ over spieren bestuderen. Spieren opzoeken op internetsite Welke spieren zijn van belang bij de eigen sport? Begrippenkaart uitbreiden

Gastcollege bewegingswetenschappen met demonstratie en uitleg over de studie, onderzoek en werkveld Schakelles Onderwijsleergesprek 9 overzicht, focus, Overzicht creëren, losse vervolg eindjes vastknopen. Eerdere thema’s benoemen. Contexten en organisatieniveaus benoemen. Instructie eindopdracht C: Sport ‘X’ Individuele activiteiten 10,11 Filmen, analyseren, Verzamelen, uitwerken, verwerken, bespreken, vergelijken. vormgeven Groepswerk na instructie 12 Inzoomen tot celniveau Korte uitleg dissimilatie Inzicht in ATP a.d.h.v. PP: productie reactieschema’s en deelprocessen. In tweetallen/groepjes schema invullen dat dissimilatie koppelt aan contractie C: Profsport Instructie en verwerking 13 algemeen Uitleg over rode en witte Toepassing in de vezels. Korte test: vergelijken (top)sport rode/witte vezels. Gesprek over de verschillen tussen diverse sporten in dit verband, inclusief training 8

Bewegingswetenschap Inzicht in studie en werkveld


7

Grote handdoek, Hoofdkussentje; Per groepje een exemplaar van Anatomie van spieren I

Werken aan de onderdelen Rubric Eindopdracht van de eindopdracht

Werken aan de onderdelen Film: Holland Sport van de eindopdracht hoogtepunten

§§ over dissimilatie bestuderen Schema verder invullen Begrippenkaart uitbreiden

PowerPoint-presentatie van een aantal heldere afbeeldingen betreffende de deelprocessen van de dissimilatie (voorbeeld); De ingevulde en uitgeklede plaat “contractiemechanismen”; BioData (2.9) of BINAS (68)

Op zoek naar specifieke trainingsmethoden binnen de eigen sport

Stapeltje BioData (of kopieën van §18.3, §18.4, §19.1, §19.2)


14

Zuurstof naar de spieren Inzicht in zuurstofopname en transport op orgaanniveau

15

Zuurstof naar de spieren Inzicht in zuurstofopname en transport op celniveau

16

17+ 18

Demonstratiepracticum Zo mogelijk met varkensklok en torso met uitleg over ligging, bouw en werking van longen en hart

Groepsopdracht Zuurstoftransport: van diffusie in de longblaasjes tot aflevering aan mitochondriën in spiervezels. Expliciet jojo-end C: Profsport Opdracht in tweetallen Kritisch kijken naar doping, middelen en doping methoden Afronding met onderwijsleergesprek over zin, onzin, realiteit en hysterie (met voorbeelden uit de actualiteit) Groepswerk Afronden Toetsvoorbereiding Vragen maken als toetsvoorbereiding: zelfgemaakte vragen, boekopdrachten, examenbundels

§§ over ademhaling en transport op orgaanniveau bestuderen Verder zoeken naar specifieke trainingsmethoden Begrippenkaart uitbreiden

Stapeltje BioData; Varkensklok (inhoud borstholte met keel en tong); Torso

§§ over ademhaling en transport op celniveau bestuderen Begrippenkaart uitbreiden Toetsvragen bedenken

Stapeltje BioData; Plaat “contractiemechanismen” om te projecteren

Doping in de eigen sport Begrippenkaart uitbreiden

Actuele krantenberichten over doping (voorbeelden); Dopinglijst WADA; Opdracht doping

Eindopdracht inleveren Totale stof doornemen

7. Rol van het boek Voor deze module dient het biologieboek primair als naslagwerk. Gebruik is gemaakt van www.10voorBiologie.nl, hoofdstuk 2, 12, 14, 15 en 18 (hiervoor is een wachtwoord nodig) of de overeenkomstige hoofdstukken uit Synaps theorieboek 1 en 2. Als u een andere methode gebruikt, kunt u de overeenkomstige hoofdstukken gebruiken.

8. Bronnen van materiaal    

W. Kapit & L.M. Elson, 1987, The Physiology Coloring Book, HarperCollins, New York. nd W. Kapit & L.M. Elson, 1993, The Anatomy Coloring Book, 2 Edition, HarperCollins, New York. B. van Cranenburgh, 1987, Schema’s Fysiologie, De Tijdstroom, Lochem/Gent. Midas Dekkers, 2006, Lichamelijke oefening, Contact, Amsterdam Niet gebruikt als bron voor deze module, maar zeker aan te raden aan een ieder die op zoek is naar een verfrissende ‘biologische’ kijk op sport. Te lezen in de vakantie voorafgaande aan deze module. Met een schep zout.

9. Uitgebreide omschrijving van de lessen met didactische aanwijzingen De contexten Voor leerlingen is de door hen beoefende sport een belangrijke leefwereldcontext. Ook via de media maakt deze “belangrijkste bijzaak van het leven” (uitspraak van o.a. Bob Spaak) deel uit van hun leefwereld. Tegelijkertijd geeft die sport-via-de-media een beeld van het beroep topsporter met trainingen, wedstrijden, blessures, voeding, doping en nodigt uit in die beroepscontext te duiken. Als onderzoek op sportgebied de leefwereld van de leerling binnenkomt, zal het vaak te maken hebben met de topsport, maar je kunt het ook bekijken vanuit de onderzoeker. Doel Sport is biologie. Van spieren tot voeding, van doping tot psychologie, van supportersgedrag tot waarnemen. Om de module niet te omvangrijk te maken is deze beperkt tot de fysiologische aspecten: bewegen en het verkrijgen van de energie die daarvoor nodig is. De voor de voor de hand liggende


8


uitbreiding naar voeding is niet gekozen. In de gastles van een bewegingswetenschapper speelt “waarnemen” een belangrijke rol, waarna er gemakkelijk had kunnen worden uitgebreid naar zintuigen. In de module wordt echter alleen even teruggeblikt naar het zenuwstelsel, dat in een eerdere module aan bod kwam. Ook blessures worden buiten de module gelaten. Aan het eind van de lessenserie hebben de leerlingen meer inzicht in enkele belangrijke biologische aspecten van hun sport en kunnen ze deze op diverse organisatieniveaus verklaren. De lessenserie is nadrukkelijk bedoeld als een ‘raammodule’ of ‘flexmodule’. Afhankelijk van de plek in het curriculum kan er worden toegevoegd en/of uitgehaald. Verbreding (voeding, zintuigen, hormonen), verdieping (blessures), meer practicum (snijpracticum varkenshart, conditietest, bepaling diverse longwaarden). Of juist minimaliseren door de bewegingswetenschapper er uit te halen, doping te beperken, geen bewegingsanalyse, minder diep op spiercontractie of dissimilatie). Kortom: pas de module aan de eigen situatie aan. Vergeet vervolgens niet de toets aan te passen! Lesrecensies Door de omvang en diversiteit van deze module (en de versnippering als je hem aan het eind van V4 plaatst) kunnen leerlingen het spoor bijster raken. Dat vang je grotendeels op door per les een lesrecensie te laten schrijven door twee leerlingen (zie leerlingenhandleiding, bladzij 2). Laat leerlingen intekenen. Als de lesrecensie geautoriseerd/becommentarieerd op de ELO komt te staan vormt dat een naslagwerkje voor leerlingen die iets denken te missen. Zie voorbeeld. Nadeel: sommige leerlingen maken zelf geen aantekeningen meer. Lesrecensies kunnen worden beoordeeld en meetellen als onderdeel van de eindtoets. Af en toe even iets van een lesrecensie bespreken houdt de leerlingen scherp. In de bijlagen is een voorbeeld van een lesrecensie (niet goed, niet slecht) opgenomen zoals deze op de ELO is neergezet, dus inclusief het commentaar van de docent. Les 1 Voorbereiding  Een groot aantal krantenpagina’s van zeer recente datum met sportnieuws (twee verschillende maandagkranten levert al genoeg op). o aan een waslijn te hangen of met reageerbuisknijpers aan het bord  PowerPoint met wat recente sportsituaties o Zie PP Oneerlijke sport als voorbeeld anno 2010, maar er moet actualiteit in zitten. o Zie document Presentatie oneerlijke sport toelichting . Onderwijsleergesprek geleid door de docent  Wijzen op het belang van sport (zie kranten): “de belangrijkste bijzaak van het leven”  Waar gaat het om? Prestaties, winnen  Hoe bereik je dat? Trainen, ……..  Waarom wordt er doping gebruikt? Prestaties verhogen, meer kans om te winnen  Waarom mag je géén doping gebruiken? Oneerlijk, schadelijk Waarna de cruciale vraag gesteld kan worden: hoe eerlijk is sport eigenlijk? Aan de hand van enkele plaatjes (zie voorbeeldpresentatie) en met aanvullingen van leerlingen kan de docent met gemak een tiental aspecten van sport noemen (en met voorbeelden illustreren) waaruit blijkt hoe oneerlijk sport eigenlijk is. En dat dat natuurlijk ook de bedoeling is. Zorg voor actuele en herkenbare voorbeelden/anekdotes. Zie ook bijlage “Presentatie oneerlijke sport: toelichting”. Gebruik eventueel de column van Bert Wagendorp uit de Volkskrant (bijlage of: www.volkskrant.nl/archief_gratis/article596044.ece/Biologisch_paspoort) Opmerking  Door de inleiding over twee lessen te verdelen (zie lesoverzicht) is er ruimte voor leerlingen om er over na te denken, zich verder te oriënteren en in de volgende les met vragen/aanvullingen te komen. Hierop beknibbelen zou jammer zijn.  U kunt ervoor kiezen de leerlingenhandleiding pas aan het eind van deze les of in de volgende les uit te delen of op de ELO te zetten.  De kern van de inleiding (Sport is oneerlijk) geeft ook de mogelijkheid aan te sluiten op eerdere lessen over genetica. Bij gendoping kunt u dar dan weer op terugkomen.


9


Les 2 Voorbereiding  Zie les 1  Eventuele lesrecensie van commentaar voorzien (eventueel uitprinten en kopiëren)  Leerlingen moeten hun theorieboek(en) bij zich hebben Onderwijsleergesprek geleid door de docent  Vragen naar reacties en aanvullingen op de eerste les; eventueel naar aanleiding van de uitgedeelde lesrecensie.  Ter afronding van de inleiding het Teleacfilmpje laten zien over de voorbereiding van enkele atleten op Peking 2008: http://www.innosport.nl/nl/media/archief/Alles_voor_goud#Aflevering%202 Verwerking in groepjes  Laat de leerlingen de tot nu toe genoemde aspecten van sport opnoemen (9 à 10)  Vervolgens noteren de leerlingen in groepjes de bijpassende §§ uit het theorieboek bij elk aspect  Intussen begeleidt de docent de groepjes: o Stel vragen als “waarom kies je voor deze § ?” “waar heeft dat mee te maken?” “wat bedoel je daarmee?” o Let op dat de genoemde §§ niet te algemeen zijn (bijvoorbeeld het hele hoofdstuk Genetica).  Uitdelen werkwijzer/lesoverzicht  Huiswerk toelichten o Inventarisatie afronden en een eerste poging doen om tot een begrippenkaart te komen o Keuze van een (eigen) sport waar de komende periode steeds naar teruggekoppeld kan worden. Als er tegelijkertijd bij Natuurkunde iets gedaan wordt met bewegingsanalyse m.b.v. Coach-6 moet daar natuurlijk dezelfde sport worden gekozen! Les 3 Voorbereiding  Zoek een actueel (kranten)berichtje om de les mee te openen  SPORT als centrale woord van een te construeren begrippenkaart op het bord OF geprojecteerd op het digibord vanuit een elektronische conceptmap (zoals Cayra, Cmap of Inspiration) o Maak gebruik van de in andere vakken (of eerdere modules) opgedane ervaring van leerlingen (of stel deze bij). o Stimuleer het zelf zoeken van leerlingen naar digitale mogelijkheden. o Bij bespreking in de les (verderop in de module) is een print van de conceptmap wel nodig. o Enkele voorbeelden van eindproducten zijn bijgevoegd. Brainstorm geleid door de docent  Leerlingen vragen woorden te noemen, verbindingslijnen aan te geven en te benoemen: o de al genoemde negen à tien aspecten moeten sowieso terugkomen o § nummers plaatsen kan verhelderend werken.  Uitvoeren en verduidelijking vragen  Vragen om zo veel mogelijk toepassingen/voorbeelden uit de sport die ze zelf beoefenen Groepswerk (of in tweetallen)  begrippenkaart overnemen en uitbreiden  Intussen begeleidt de docent door per groepje/tweetal vragen te stellen

Les 4 Voorbereiding  Zelf oefenen in het herkennen van spieren in bovenlichaam, arm en been (bij eigen partner of TOA, doe dit niet met een leerling )  Eventueel vooraf een leerling als vrijwilliger vragen (zodat die er met kleding rekening mee kan houden). In meerdere opzichten kun je bij een jongen meer laten zien dan bij een meisje.  Per groepje een set anatomische platen van bovenlichaam, arm en hand (Anatomie van spieren I)  Grote handdoek, hoofdkussentje  Lokaal inrichten als “anatomisch theater”: centraal een massagebank/snijtafel (of vijf tafeltjes aan elkaar), plek voor de docent, ruimte voor de kijkende leerlingen


10


Demonstratie  Improviserend en reagerend zoveel mogelijk spieren en spiergroepen laten zien  Diverse voorbeelden van antagonisme: nek, arm, been o als je zelf zorgt voor tegenkracht zijn spiercontracties veel duidelijker (ook die van de docent)  Let op spieren, pezen, gewrichten o laat zien wat je er mee kunt  Koppel zoveel mogelijk aan normale bewegingen, zoals herkenbare buikspieroefeningen  Verwijs naar sportbewegingen: “als jij een speer werpt ….”  Hou het veilig (een beetje lacherig is geen probleem)  Eindig met enkele vingerbewegingen die ook in anatomische plaat nr. 51 staan beschreven. Groepswerk (of in tweetallen)  Per groep de rest van het uur bezig met bewegingen van hand en arm, waarbij de spieren herkend moeten kunnen worden. o Tip: begin met plaat 51. Afronding  Wijs op het huiswerk: o uitzoeken welke spieren belangrijk zijn bij welke beweging in de eigen sport (met een aantal links) o tip: herkenning tijdens eigen training

Les 5 Voorbereiding  Zorg (evt. via TOA) voor de benodigde vleeswaren. Uitgaande van tweetallen en een circuitpracticum heb je slechts één exemplaar per zes leerlingen nodig van: o A: lamskotelet (let op herkenbaar ruggenmerg) o B: vleugel én poot van een kip. Vóóraf het vel verwijderen o C: klein stukje gekookte kip + kant- en klaarpreparaat dwarsgestreept spierweefsel (kan eventueel ook geprojecteerd worden) met binoculair en microscoop.  Tekenpapier, eventueel handschoenen.  Circuit-opstelling (ABCAB enz.)  Torso en/of andere passende modellen klaarzetten (een “torso in plakjes” is hier ideaal)  Tijdig bedenken of je de te maken tekeningen wilt innemen, becommentariëren, beoordelen  Anatomie van spieren I (vorige les per groepje uitgedeeld, eventueel nu per leerling). Practicum  Uitvoeren volgens instructie (in leerlingenhandleiding)  Docent begeleidt actief met vragen als “hoe heet dat onderdeel?”, “wat zit daaronder?”, “waarom noem je dat zo?”, “hoe zit dat bij jou?”, “vergelijk dit eens met ….”. Maar ook: “eet je dit wel eens?” en ”hoe smaakt dat?”, “hoe is de structuur?”  Let op tijdig doorschuiven (12 minuten is nogal krap, maar geeft bij een 50 minuten les nog enige flexibiliteit) Afronding  Tijdig opruimen  Wijzen op passende §§ in het eigen boek

Les 6 Voorbereiding  Voor iedere leerling een set kleurplaten ‘Anatomie van de spieren II’ kopiëren, eventueel op A3.  Zorg voor voldoende dozen met kleurpotloden  Zelf de kleurplaten een keer kleuren: niet als voorbeeld (al mag dat wel), wel om te ervaren waar leerlingen tegenaan lopen Groepswerk met actieve begeleiding  Geef een korte instructie (wijs op de Color Notes!) Docentenhandleiding TOPSPORT of TOBSPORT

11


  

o Gebruik eventueel een dia uit de PowerPoint (zie bijlage) waar een klein stukje is gekleurd Laat de leerlingen de hele les kleuren Geef actieve begeleiding: stel vragen, laat de leerlingen elkaar uitleggen, verwijs naar boek en practicum van de vorige les. Eventueel kan de bespreking al aan het eind van de les.

Afronding  Tijdig opruimen  Thuis nog eens laten doornemen  Wijzen op passende §§ in het eigen boek Opmerking  Zie opmerking na les 7  Het kan zinvol zijn twee setjes van het practicum van les 5  Het is mogelijk een les te winnen door de leerlingen de platen te laten kleuren in een tussenuur of thuis. Wat je aan tijd wint, verlies je aan inzicht. Les 7 Voorbereiding  PowerPoint met de kleurplaten (en links): zie bijlage  Practicummateriaal van les 5 aanwezig voor demonstratie (of dia’s daarvan)  Torso en andere passende modellen (plakjestorso?)  Eventueel: tekeningen becommentarieerd en/of beoordeeld en/of becijferd Onderwijsleergesprek geleid door de docent  Terugblik op het orgaanniveau m.b.v. webcam en/of Bioplek (www.bioplek.org/animaties/spieren_botten/spierfilm.html) o kotelet, plakjestorso: korte toelichting o kippenpoot, kniemodel, Bioplek: korte uitleg. Let op bundels, pezen, gewricht o overeenkomsten arm en been o is de sportmassage-link (huiswerk na les 4, www.swsportmassage.nl/Anatomie/alf_index.htm) gebruikt? o Is er gebruik gemaakt van de serie “muscles used in …” Bijv: http://www.youtube.com/watch?v=6zMTypF9jVo&feature=related o kon je spieren herkennen in je eigen sport? o preparaat dwarsgestreept spierweefsel: Bioplek + animatie o nog meer van de Bioplek links (zie leerlingenhandleiding) laten zien 

Kleurplaten bespreken m.b.v. de PowerPoint-dia’s o filamenten o actine, myosine, cross bridges o ATP o detail van de binding o neuron, transmitter (acetylcholine), actiepotentiaal, motorisch eindplaatje ++ o rol van Ca



Concepten om begrippenkaart aan te vullen: o pees, bundel, antagonisme, reflex (hoe te gebruiken in sport?) o myofibril, filament, actine, myosine o crossbridge o ATP o motorisch eindplaatje o acetylcholine o calcium

Opmerking Dit stukje gedetailleerde spierfysiologie valt buiten de leerstofbeschrijving in de syllabus, maar is een mooi voorbeeld van verdieping van het examenprogramma waar leerlingen gemakkelijk in meegaan. Leerlingen die later geneeskunde o.i.d. gaan studeren herinneren zich dit onderdeel, als iets dat zij wel en anderen niet gehad hebben.


12


Les 8 Voorbereiding  Zoek ruim op tijd contact met een van de studierichtingen Bewegingswetenschappen en vraag om een gastles van een ervaren student. Maak bij voorkeur gebruik van oud-leerlingen. Met een grove versimpeling ligt het accent bij BW Maastricht meer op gezondheid, BW VU meer op de techniek en BW RUG meer op bewegen in de omgeving. Als bijlage een voorbeeld van zo’n gastcollege (Sander vd Belt, 2008). Deze is uiteraard niet te gebruiken zonder de gastspreker.  Het lukt niet altijd een gastles te krijgen op de plaats die je er voor hebt geselecteerd (in dit geval les 8). Schuiven binnen het programma kan best.  Overleg met de gastspreker over de inhoud door duidelijk te maken wat de leerlingen al gehad hebben en wat ze daarna nog krijgen (studiewijzer toesturen helpt al veel). Vraag in elk geval om in te gaan op het onderzoek, zodat het nieuwe perspectief en de andere context helder wordt.  Vraag een hand-out of vraag of je de presentatie op de ELO mag zetten.  Zet de benodigde informatie voor de leerlingen in de leerlingenhandleiding (blz. 10).  Zorg voor de juiste apparatuur.  Zorg voor opvang bij aankomst (TOA!) en een bedankje/cadeautje bij vertrek. In de les  Stimuleer de leerlingen om vragen te stellen.  Als lesrecensies geen onderdeel uitmaken van de lessenserie is het aan te raden dat elke leerling een verslag van deze gastles schrijft (beoordelen).  Denk om het laten verwerken van deze nieuwe informatie in de begrippenkaarten. Opmerking De gastles is van belang voor een blik op een interessante studierichting, zeker voor leerlingen die alleen maar geneeskunde als toekomst zien. Daarnast is de gastles van belang voor het onderzoeksdeel (bewegingen) van de eindopdracht, soms geeft dat zelfs inspiratie voor een later profielwerkstuk. Maar het belangrijkste is toch de perspectiefwisseling! Les 9 Voorbereiding  Bedenken of je alle onderdelen van de eindopdracht individueel wil laten maken of bepaalde onderdelen (filmpje?) als tweetal. Onderwijsleergesprek geleid door de docent (30 minuten)  Met veel vragen en ruim bord/schermgebruik creëer je met de klas een overzicht over de afgelopen zeven lessen. o Wat hebben we gedaan in de les? Buiten de les? o Wat heb je geleerd? o Wat voegde de gastles toe? o Wat is nog onduidelijk? o Wat is moeilijk? Waarom vind je dat moeilijk? o Hoe heb je het boek gebruikt? o Wat heb je aan het contact met de topsporter? Soms blijkt nu dat er nog geen contact is. Aktie! o Hoe ziet je begrippenkaart er uit? Wat voor woorden staan er bij de verbindingslijnen? o Hoe gebruik je de lesrecensies? Altijd leuk om vooraf op de ELO te kijken wie ze bekeken heeft  Let op dat losse eindjes worden vastgeknoopt en vragen beantwoord (bij voorkeur door leerlingen)  Let op dat concepten/begrippen concreet worden benoemd  Zorg voor verwijzingen naar eerdere thema’s/modules  Laat organisatieniveaus benoemen Instructie eindopdracht (15 minuten)  Wijzen op instructie eindopdracht (leerlingenhandleiding, blz.14) o Let op dat deze opdracht ontwikkeld is voor VWO4. Aanpassen aan eigen situatie.  Bespreken wat daar op staat. o Let op het doel: overzicht van de biologische kennis die nodig is om een topper te worden in sport X o Benadruk het belang van contact /interview met iemand die nu al “top” is  Beoordelingsrubric (bijlage) uitdelen kan nu, maar het is wellicht beter die later op de ELO te plaatsen.


13


Afronding  Laat de leerlingen (met elkaar) plannen maken voor de komende werklessen Opmerking  Bij voldoende tijd is het goed om hier twee lessen voor te nemen o Besteed extra tijd aan de terugblik op de gastles  Let op dat leerlingen zien dat dit een andere context is  Laat leerlingen nadenken over mogelijk onderzoek (denk aan PWS) o Gebruik lestijd (met actieve begeleiding) voor het bijwerken van de begrippenkaarten (in dat geval de leerlingen een print laten meenemen) o Gebruik meer lestijd (met actieve begeleiding) voor het maken van plannen voor de komende lessen Les 10 en 11  De invulling van deze lessen hangt af van wat er op school is aan materiaal en technische ondersteuning, wat je mag en wat de leerlingen willen.  Het genoemde filmpje over het kijkgedrag van Gerald Sibon is bijgeleverd of te vinden op www.youtube.com/watch?v=3JhlIQrazGc; Hele mooie beelden zitten in http://player.omroep.nl/?aflid=9615964 Een heel ander, maar interessant voorbeeld is: http://tour2008.nos.nl/video/bekijken/ID/tcm:5492536/de-polsblessure-van-joost-luiten Dit laatste filmpje biedt natuurlijk mogelijkheden tot uitbreiding richting blessures.  Dit gedeelte van de opdracht kan uitstekend thuis (misschien zelfs beter), maar daar krijg je niet altijd toestemming voor. Ook op school (in een leerlingenlab, gymzaal) kunnen ze filmen en uitwerken. Op de school waar deze module ontwikkeld is worden deze lessen zo gepland, dat ze in de veldwerkweek vallen (waarin de docent grotendeels afwezig is). Daar is de directie blij mee.  Meestal is er weinig hulp en ondersteuning nodig.  Als er wordt samengewerkt met natuurkunde (zie eerder) kunnen de natuurkundefilmpjes nu gebruikt worden, of eventueel nu pas gemaakt.  Een voorbeeld van door een leerling ingeleverd filmmateriaal staat in de bijlagen. Les 12 Voorbereiding  Zet een aantal heldere afbeeldingen betreffende de deelprocessen van de dissimilatie op een transparant of in een PowerPoint-presentatie (voorbeeld in bijlage): o afbeeldingen uit de op de eigen school gebruikte methode (“gewoon uit het boek”) o BioData (2.9) of BiNaS (68) o Internet of anders.  Bekijk de passende animaties van Bioplek: o http://www.bioplek.org/animaties/celademhaling/celademhaling.html o http://www.bioplek.org/animaties/celademhaling/citroenzuurcyclus.html o http://www.bioplek.org/animaties/celademhaling/eindoxidatie.html o http://www.bioplek.org/animaties/celademhaling/eindoxidatiemodel.html  Maak afwegingen wat wel en niet moet/kan worden besproken: o gelet op wat de leerlingen al gehad hebben o gelet op wat de leerlingen nog krijgen. Instructie door de docent  Maak duidelijk dat we inzoomen tot celniveau en kleiner.  Toon vervolgens de ingevulde plaat “Contractiemechanismen” uit Schema’s Fysiologie (bijlage): o “wat herken je?” “Wat is nieuw?” o let op de rol van het mitochondrium!  Schets de grote lijn met de deelprocessen glycolyse, Krebscyclus, oxidatieve fosforylering, o gebruik ook alternatieve namen (daar moeten ze toch aan wennen).  Bespreek de details van de deelprocessen: o maak gebruik van de animaties van Bioplek o let op de rol van het mitochondrium o let op de rol van zuurstof.


14


Verwerking in groepen  In de leerlingenhandleiding staat de uitgeklede plaat “Contractiemechanismen”.  Laat de leerlingen namen zetten bij de nummers o Vertel erbij dat ze dat waarschijnlijk niet volledig kunnen: “kijken hoe ver je komt”. In de praktijk is dat namelijk vrij ver. o Er zijn diverse manieren van aanpak van deze “puzzel”: laat leerlingen elkaar uitleggen hoe ze te werk gaan. o Antwoorden (het document “Contractiemechanismen”) kunt u eventueel op de ELO zetten. Afronding  Wijs op het huiswerk: o schema individueel afmaken o begrippenkaart bijwerken o dissimilatie bestuderen (eigen boek en Bioplek) Les 13 Voorbereiding  “Contractiemechanismen” als transparant of via beamer beschikbaar. Bijvoorkeur vanaf de ELO.  Invulschemaatje om rode en witte vezels te vergelijken (zie hieronder, staat oningevuld ook in leerlingenhandleiding)  Stapeltje BioData (of kopieën van §18.3, §18.4, §19.1, §19.2) eigenschap myoglobinegehalte voorraad vetzuren voorraad ATP en CP glycolyse-enzymen melkzuurvormende enzymen enzymen citroenzuurcyclus & oxidatieve fosforylering aantal myofibrillen diameter van de motorneuronen 2+ Ca -capaciteit hoeveelheid capillairen aantal mitochondriën kleur

Snelle spiervezels hoog groot groot veel veel weinig groot groot groot groot groot rood

Langzame spiervezels laag klein klein weinig weinig veel klein klein klein klein klein wit

Kort inleidend onderwijsleergesprek geleid door de docent  Projectie van “contractiemechanismen” (naar keuze met nummers of met tekst)  Informeren bij de leerlingen naar wat moeilijk was  Kort opfrissen van kennis betreffende spiercontractie o aanleiding: reflexen, willekeurige beweging, hersenschors, motorneuronen, actiepotentialen, motorisch eindplaatje, acetylcholine o wijze waarop: motorisch eindplaatje, acetylcholine, actiepotentiaal, T-tubuli, sarcoplasmatisch ++ reticulum, Ca , actine/myosine, ATP o energie: ATP (sprintstart: ATP verbruik  300x!!) uit glycolyse en uit aerobe dissimilatie  Onderscheid snelle en langzame vezels kort aanduiden o “Waar heeft een sprinter meer aan?”  Invulschemaatjes laten invullen (zo min mogelijk uitleg, zoveel mogelijk onderling overleg) o Eventueel eerst individueel laten invullen en daarna vergelijken/overleggen  BioData uitdelen als de leerlingen bijna klaar zijn o Bijvoorkeur niet meteen vertellen dat de antwoorden in §18.4 staan Uitleg door de docent, leerlingen activerend tot meedenken, reageren, vragen stellen  Energie: ADP beschikbaar? opladen m.b.v. ATPase (voor Na/K-pomp, Ca-pomp)  Bronnen (BioData §18.3 erbij houden!) o fosfaataccu:  ATP die klaar ligt


15






CP-voorraad  creatine, creatinefosfokinase  trainbaar  creatine als voedingssuppletie: is dat doping? o anaerobe dissimilatie = lactaatsysteem (“waarom heet dat zo?”)  alleen glycolyse  veel glucose voor weinig ATP +  lactaatvorming (H aan pyodruivenzuur)  pH omlaag o aerobe dissimilatie = aeroob systeem  in de mitochondriën: citroenzuurcyclus en oxidatieve fosforylering  veel ATP  ook vetzuur te gebruiken  O2 nodig  opslag in myoglobine beperkt  aanvoer nodig: via bloed o erytrocyten met hemoglobine o opgelost in plasma o doorbloeding van de spier o capaciteit van het bloed (hematocriet) o hart-minuut-volume o adem-minuut-volume o maar zuurstofaanvoer komt altijd traag op gang! Laat leerlingen sporten “plaatsen” (en laat na afloop controleren in BioData §19.2 )

fosfaat-accu gewichtheffen 100m hardlopen hoogspringen verspringen

anaërobe dissimilatie basketball boksen 200m hardlopen 400m hardlopen 800m hardlopen 1500m hardlopen honkbal: homerun 1500m schaatsen tennis voetbal wielrennen 1km tijdrit 50m zwemmen 200m zwemmen

aërobe dissimilatie hardlopen: marathon joggen 10km schaatsen 5km wandelen wielrennen 15 km tijdrit

Les 14 en 15 lenen zich uitstekend voor een “behandeling uit het boek” en/of uitbreiding  De beschreven lessen hieronder zijn bedoeld om BioData een duidelijke plaats te geven  Door de eigen methode te gebruiken geef je de leerlingen eventueel wat extra houvast en is het gemakkelijker om elders in het curriculum dit gedeelte over te slaan of naar deze module te verwijzen.  Bij meer lestijd is dit onderdeel uit te breiden met diverse practica: eigen ventilatie, eigen hartslag, bloeddrukmeting, snijpracticum varkenshart, enzovoort. Bijvoorbeeld in samenwerking met het vak LO. Les 14 Voorbereiding  Zorg (of: de TOA zorgt) voor een varkens”klok” (inhoud borstholte met keel en tong) o spectaculair, maar niet eenvoudig aan te komen o alternatieven: schaap, muskusrat, internet, filmbeelden, torso  Stapeltje BioData  Bekijk of de opdrachten uit het reguliere biologieboek voldoen, gebruik eventueel de voorbeelden van 10voorbiologie. Demonstratiepracticum (toelichting met grote inbreng van leerlingen)  organisme  orgaan : ademhalen o luchtpijp, longen, longweefsel en longblaasjes


16

BioData §10


o o o 

ademhalen = ventileren in en uit: bewegingen adem-minuut-volume

organisme  orgaan : bloed rondpompen o hart en slagaders o kransslagaders o kamers, boezems, kleppen o hartslagfrequentie o hart-minuut-volume, sporthart o haarvaten, aders

BioData §9

Verwerking, uitloop en huiswerk: o schema in leerlingenhandleiding gebruiken (zie volgende bladzij) o begrippenkaart bijwerken o hoe train je dit soort dingen bij sport X? Vraag je sporter/trainer!!


17


Les 15 Voorbereiding  Stapeltje BioData  Plaat “contractiemechanismen” beschikbaar om te projecteren Korte uitleg door de docent:  Korte terugblik op vorige les  Eventueel: vragen naar voorbeelden van trainingen  Biodata uitdelen Verwerking in groepjes (met actieve begeleiding)  Schema invullen. Laat elke groepslid één vakje in vullen en dan samenvoegen.  Vragen maken uit het boek.  Thuis: Toetsvragen bedenken om in te leveren. Zie bijlage voor enkele V4-voorbeelden.

ORGANISME:

       

luchtpijp, longen, longweefsel en longblaasjes ademhalen = ventileren in en uit: bewegingen adem-minuut-volume longblaasjes haarvaten/capillairen diffusie naar bloedplasma erytrocyten (=rode) BioData §10 hart (orgaan: bloed rondpompen)

     

hart en slagaders kransslagaders kamers, boezems, kleppen hartslagfrequentie hart-minuut-volume, sporthart haarvaten, aders BioData:§9 bloed, rode bloedcellen (orgaan/cel: zuurstof vervoeren)

       

erytrocyten hematocrietwaarde binden aan Hb loslaten van Hb CO2 weer terug (Hb en plasma) koolzuuranhydrase spiervezels mitochondriën BioData: §8.7, §8.8 spier (orgaan/cel: zuurstof gebruiken)

  

zuurstof van de longen via het hart en de bloedvaten naar de spieren

koolstofdioxide van de spieren longen via de bloedvaten en het hart naar de longen

longen (orgaan: ademhalen)

productie van ATP: dissimilatie ademhalingsketen mitochondrium schema spierstofwisseling


18


Les 16 Voorbereiding  Zorg voor een actueel bericht (dat is er altijd!) o Voorbeeld: www.gelderlander.nl/sport/schaatsen/4644104/KNSB-schorst-15jarig-Arnhemsschaatstalent.ece  Lees wat kritische artikelen o Zie de reeds bij les 1 genoemde column van Bert Wagendorp uit de Volkskrant (bijlage of: www.volkskrant.nl/archief_gratis/article596044.ece/Biologisch_paspoort) o artikelen uit Trouw mei-juli 2009 (bijlage)  Kopieën van de WADA-dopinglijst. In deze (vertaalde) vorm is bladzij 1 voldoende om uit de delen. De complete lijst kan op de ELO. Let op dat de lijst ieder jaar wordt aangepast, dat zal de docent dus ook moeten doen.  Kopieën van opdracht uit 10voorbiologie (bewerking van opdracht 15 uit het thema “Doping”). Zie bijlage. Introductie  Doping actualiteit en verwijzen naar introductie les. Hoe zo, oneerlijk?  Eerste bladzij van de WADA dopinglijst kort doornemen/toelichten o Accenten naar keuze: afhankelijk van actualiteit, gekozen sporten, eigen voorkeur Verwerking in duo’s of groepjes  10voorbio-opdracht (of soortgelijke uit reguliere biologieboek) in tweetallen (of groepjes) uitvoeren. o Let op dat er ook andere mogelijkheden zijn om doping in categorieën in te delen.  Actieve begeleiding met veel vragen aan de leerlingen o laat gegeven antwoorden uitleggen o vraag naar voorbeelden uit de eigen sport o verbanden laten leggen met eerdere kennis uit deze en andere modules Onderwijsleergesprek geleid door de docent  Enkele vragen van de opdracht bespreken  Naar aanleiding van de vragen, de eigen sport en de actualiteit een gesprek over zin en onzin, realiteit en hysterie van dopinggebruik en dopingbestrijding

Les 17 en 18 Voorbereiding Het is verstandig om deze laatste twee lessen pas tegen het eind van de module te “vullen”. Er is veel informatie verwerkt, de eindopdracht moet ingeleverd worden, de afsluitende toets nadert. Mogelijkheden:  Uitloop: doping biedt vele aanknopingspunten om terug te komen op zenuwstelsel, hormoonstelsel, luchtwegen, zuurstoftransport, spierwerking.  Aanvullende uitleg, bijvoorbeeld over (overige) effecten van training.  Afronding, zie ook les 9 (wat is blijven liggen?)  Werkles: het is zeer goed mogelijk dat de leerlingen de laatste informatie nog moeten verwerken in hun eindopdracht en/of hun begrippenkaart. Contact daarover met hun “eigen” topsporter verloopt niet altijd “à la minute”. Geef dus wat extra (ver)werk(ings)tijd.  Oefen toetsopdracht, zie bijlage.  Toetsvragen bespreken: vragen die de leerlingen hebben ingeleverd, examenvragen

10. Toetsing De beoordeling van hoeveel de leerlingen van deze module geleerd hebben, vindt plaats op basis van drie ‘toetsmomenten’: - een lesrecensie, deze wordt beoordeeld met 0, ½ of 1 punt en dat punt telt mee in het cijfer van de toets - een praktische opdracht over sport ‘X’, met behulp van een beoordelingsrubric


19


-

een toets (80 minuten) over sport met correctiemodel; de maximale score is 56 punten, het cijfer kan worden bepaald met de formule: c = (score/7)+R+1, waarbij R de beoordeling van de recensie is. De toets is gebaseerd op de gegeven module. Elke aanpassing van de module qua inhoud en niveau zal consequenties moeten hebben voor de inhoud van de toets.


20


TOPSPORT OF TOBSPORT Docentenhandleiding

Recommend Documents