TOOLBOX
KENNISLAB VOOR URBANISME
COLOFON
TOOLBOX
Naam Adres
: Kennislab voor Urbanisme : Paulus Borstraat 41 3812 TA Amersfoort +31 (0)33 870 01 00
E-mail
:
[email protected]
Lab-periode
: 1 februari 2012 - 1 juli 2012
auteurs
Celebi, Ismail Ebben, Paul Gringhuis, Jesper Groenhof, Hank Koning, Sven de Schuurman, Stefan P. Stapel, Michiel
in opdracht van
D it
project wordt mede
mogelijk gemaakt door
E uropees F onds R egionale O ntwikkeling het
vormgeving
Celebi, Ismail, Kennislab voor Urbanisme, Amersfoort
TOOLBOX
|3
Inleiding “Aangezien steden in de toekomst levenslustig willen blijven, zullen ze zich op andere aspecten moeten richten dan de fysieke groei. In het Kennislab voor Urbanisme zullen antwoorden gezocht worden op het gezond en vitaal houden van de steden. Het Kennislab voor Urbanisme gaat de vragen van morgen vertalen in toepasbare kennis van vandaag.” Deze tekst op de website van het Kennislab legt in grote lijnen uit wat er in het Kennislab voor Urbanisme wordt gedaan. De wens van de partners van het Kennislab is om de toepasbare kennis in de vorm van tools te ontwikkelen. Na vijf maanden van onderzoek is het resultaat Peter Verbeter, een commerciële wijkmanager, welke in de legacy van het Kennislab is beschreven. Voor Peter Verbeter zijn verder nog een aantal tools ontwikkeld, waarmee de vitaliteit van wijken kan uitbreiden. Deze bevinden zich in deze toolbox. De tools zijn in deze toolbox kort en bondig beschreven, om een inzicht te geven welke oplossingen Peter Verbeter kan gebruiken om de vitaliteit van een wijk te verbeteren. De tools zijn echter ook onafhankelijk van Peter Verbeter toepasbaar.
KENNISLAB VOOR URBANISME
Inhoudsopgave
TOOLBOX
Inleiding
4
TOOLS
7
Stresstest Effectenarena Maatschappelijke Kosten-Batenanalyse Burenovereenkomst Wijkvaluta Ontwerpwedstrijd Wijkcoöperatie Collectieve Inkoop ESCo Commercieel Wijkcentrum Crowdfunding Landtransfer
TOOLBOX
8 10 12 14 16 18 20 24 26 28 32 36
|5
TOOLS
TOOLBOX
|7
Stresstest wat is de stresstest?
Een test die snel laat zien wat de kansen en bedreigingen zijn van een wijk. De stresstest is een model om aan externe actoren (zoals de gemeente of een zorgverzekeraar) te laten zien dat er grote veranderingen aan komen in een wijk, zodat daarop geanticipeerd kan worden. probleem
Er is in Nederland nog geen instrument om via parameters aan te kunnen geven of de vitaliteit van een wijk in de toekomst vermindert. doel
Het tijdig aangeven van teruglopende vitaliteit aan externe actoren via een eenvoudig instrument. verdienmodel
De stresstest kan door een gemeente gekocht worden, zodat zij deze kunnen gebruiken in wijken waarvan zij vermoeden dat de vitaliteit achteruit gaat.
SWOT sterkte
zwakte
Uniek in Nederland
Afhankelijk van externe gegevens
kansen
bedreigingen
Het vooraf kunnen aangeven van te- Geen geïnteresseerden ruglopende vitaliteit
stappenplan
1. Benaderen gemeente De gemeente is in dit model een belangrijke partij, omdat zij belang heeft bij het tijdig aangeven van teruglopende vitaliteit. Nog belangrijker is het feit dat de gemeente de benodigde gegevens voor de stresstest heeft. 2. In kaart brengen aantal 70+’ers De gemeente maakt een kaart van de wijk met daarop rode stippen waar huishoudens zijn met bewoners boven de 70 jaar. Er is voor deze leeftijd gekozen omdat de meeste bewoners boven die leeftijd binnen tien jaar verhuizen of overlijden. 3. In kaart brengen 55-70-jarigen Er wordt wederom een kaart gemaakt, maar nu van de 55-70-jarigen in de wijk. Dit geeft een beeld van de vergrijzing in de wijk en dus een te verwachten zorgbehoefte voor de komende jaren. Daarnaast is dit een groep die langzamerhand meer tijd heeft omdat ze aan het eind van hun carrière zitten en geen kinderen meer hoeven op te voeden. Deze groep is daardoor beschikbaar om zich in te zetten voor de wijk. 4. In kaart brengen nieuwkomers De derde groep die wordt geïnventariseerd, zijn de nieuwkomers van de afgelopen twee jaar. Wederom heeft dit twee doelen. Allereerst moet er worden gekeken hoe deze groep zich sociaaleconomisch verhoudt tot de huidige bewoners, om zo te zien wat voor publiek de wijk trekt. Hier spelen opleidingsniveau en inkomen een rol, waarbij bij inkomen rekening gehouden moet worden dat starters veelal een lager inkomen hebben dan mensen die al langer aan het werk zijn. De tweede reden om deze groep te inventariseren is omdat deze groep over het algemeen gemakkelijker te activeren is om zich in te zetten voor de wijk, omdat deze mensen vaak nog invloed uit willen oefenen op hun nieuwe omgeving waar ze nog jaren willen verblijven. 5. Conclusies uit bovenstaande Op basis van de verzamelde gegevens kan worden bepaald of een wijk leeg zal lopen en of de nieuwe bewoners van een lagere, hogere of zelfde sociale klasse zijn. Deze kaart met de onderliggende gegevens blijkt een uiterst duidelijk communicatiemiddel.
TOOLBOX
|9
Effectenarena wat is een effectenarena?
De effectenarena is een instrument dat helpt om de relatie tussen investeringen, maatregelen en effecten in beeld te krijgen. De effectenarena helpt u daarbij. Een simpel en goedkoop instrument om samen met anderen te ontdekken welke effecten u kunt verwachten. Uit de effectenarena kan ook opgemaakt worden wie allemaal profiteert van de investering, zodoende kan de niet-investerende incasseerder duidelijk gemaakt worden dat het een gezamenlijk belang is en kan deze overgehaald worden om te investeren. probleem
De ideeën om een wijk te verbeteren zijn vaak wel beschikbaar,
maar zijn dat goede ideeën? En vooral: passen ze in de aanpak die we voor ogen hebben? Uw project, uw investering maakt verschil. Maar kunt u dat helder benoemen? Kunt u uitleggen hoe de maatschappij beter wordt van uw activiteiten? doel
Het doel is het in beeld krijgen van de relatie tussen investeringen, maatregelen en effecten.
SWOT sterkte
zwakte
• Het is duidelijk welke partijen • Een ingevulde effectenarena is niet investeren en welke partijen incaszonder meer geschikt om te comseren. municeren. • Sterke inhoudelijke kapstok voor •Voor beleids- en wijkprogramma’s is gesprekken het instrument niet geschikt. • Het krijgen van een beeld over de verwachting van de interventie en hoe deze precies werkt voor de maatschappij, de wijk en de bewoners. • Een basis om gericht te monitoren. kansen
bedreigingen
Snel kunnen in zien van effecten.
Niet investeren door incasserende
stappenplan
1. Interventie en resultaat De eerste stap is het beschrijven van de activiteiten die tot de interventie behoren. Wat wordt gedaan? Aan elke activiteit zijn ook een of meerdere tastbare resultaten te koppelen. Wat levert deze activiteit op? 2. Investeerder Welke partijen leveren een bijdrage om de activiteiten van de interventie mogelijk te maken? 3. Maatschappelijke effecten Als de activiteiten worden uitgevoerd en de resultaten worden geproduceerd, wat gebeurt er dan in de maatschappij? De effectenarena onderscheidt twee soorten effecten: • Effecten op wijkniveau: wat is het verschil voor de wijk? • Effecten op individueel niveau: wat is het verschil voor de bewoner? 4. Incasseerder Om de effecten tastbaarder te maken en ze zakelijker te bekijken, is in de effectenarena nog een laatste stap toegevoegd: de incasseerder. Als de wijk of de bewoners een verschil merken van een interventie, dan zijn er meestal ook partijen die daarvan beter worden. De incasseringen laten zich dus het best beschouwen als een concretisering van de effecten voor die betrokken partijen.
TOOLBOX
|11
Maatschappelijke Kosten-batenanalyse wat is een maatschappelijke kosten
- baten analyse?
Een Maatschappelijke Kosten-batenanalyse (MKBA) geeft het rendement van een investering voor de gehele maatschappij weer. De kracht van de MKBA is het inzichtelijk maken van alle maatschappelijke en financiële voor- en nadelen van een investering. probleem
Bij sommige projecten is het lastig om de rendement van een project te onderbouwen ten behoeve van externe partijen. doel
Het inzichtelijk maken van het rendement van een investering voor de gehele maatschappij. concurrentie
Concurrentie is niet van toepassing op de MKBA, omdat dit als versterking dient voor de overige tools, door de maatschappelijke waarde ervan te bewijzen. verdienmodel
De MKBA is een opdracht. De partij die iemand de opdracht geeft om een MKBA te maken betaalt hier een bedrag voor.
SWOT sterkte
zwakte
De tool maakt kosten en baten inzich- De “zachte’’ kosten en baten zijn telijk die in een normale begroting moeilijk vast te stellen of te begrijpen. niet te zien zijn. kansen
bedreigingen
Als de analyse is gemaakt, kunnen ge- Partijen kennen het gebruik van de bruikers die voor hebben bij het pro- MKBA onvoldoende. ject worden aangesproken om mee te betalen.
stappenplan
1. Waarden vaststellen De MKBA is altijd afhankelijk van een ander project. Als dit project is uitgewerkt komen de kosten om de hoek kijken. Deze kosten zijn direct en makkelijk vast te stellen. De MKBA wordt nu ingezet om de zachtere kant van de kosten en baten te bepalen. In de eerste stap wordt vastgesteld welke componenten dit zijn. 2. Berekenen van de kosten en baten Wanneer de componenten zijn vastgesteld, kunnen ze worden gekoppeld aan het project en kan er worden berekend wat de maatschappelijke kosten en baten zijn. Dit kan op verschillende manieren. 3. Analyseren en concluderen Als de berekeningen gemaakt zijn, kan dit worden gekoppeld aan de kosten van het project. Door dit bij elkaar te brengen, komt er een duidelijk beeld van de totale kosten en baten. Dit te samen kan instanties een betere afweging laten maken om een project wel of niet uit te voeren.
TOOLBOX
|13
Burenovereenkomst wat is een burenovereenkomst?
In dit concept worden projecten opgeleverd waarin wordt vereist dat minimaal 40% van de bewoners onder de 60 jaar is en naast het huur-/koopcontract ook een ‘‘burenovereenkomst” wordt gesloten. Er wordt hierin vereist dat er burenhulp wordt gegeven, om op die manier de zorg niet alleen bij professionals neer te leggen. Vooral niet als het gaat om eenvoudige zorgtaken. Dit betekent enerzijds dat ouderen minder verzorgers nodig hebben en anderzijds is er een besparing op de kinderopvangkosten omdat ouderen dit kunnen opvangen. Met het oog op de vergrijzing in veel Nederlandse wijken is dit een goede optie om zorg in Nederland betaalbaar te houden. probleem
De zorgvraag zal in de toekomst mede toenemen door de vergrijzing. Hierdoor zal de druk op de gezondheidszorg groter worden dan hij nu al is. Wanneer burgers voor elkaar kleine zorgtaken gaan vervullen, kan deze druk lager worden. doel
Het creëren van cohesie in een wijk door middel van het uitwisselen van zorgdiensten. verdienmodel
Het verdienmodel van een burenovereenkomst is besparen. Doordat er geen geld bij komt kijken maar er sprake is van 1 op 1 uitwisselen van diensten, besparen buurtbewoners geld.
SWOT sterkte
zwakte
De burenovereenkomst is kostenloos. • Laagdrempelige diensten • Alleen bij nieuwbouwprojecten kansen
bedreigingen
Creëren van cohesie in een wijk.
Wantrouwen van bewoners in onbekende bewoners
stappenplan
1. Burenovereenkomst opstellen De eerste stap van een burenovereenkomst is het opstellen van de overeenkomst. Hierin wordt beschreven wat voor zorg er precies verleend kan worden en hoeveel uur in de week dat zal moeten gebeuren. 2. Burenovereenkomst tekenen Bewoners van de nieuwe wijk of buurt zullen naast het huur-/koopcontract de burenovereenkomst tekenen. 3. Uitvoeren burenovereenkomst Wanneer de nieuwbouwwijk gerealiseerd is en alle buurtbewoners de burenovereenkomst hebben getekend, zullen zij deze ook na moeten leven. De ouderen kunnen omdat zij meer vrije tijd hebben kinderopvang verzorgen, maar ook klusjes in de wijk doen. De jongere bewoners kunnen op hun beurt de ouderen helpen met hun zorgbehoefte.
TOOLBOX
|15
Wijkvaluta wat is wijkvaluta?
Wijkvaluta werkt naar voorbeeld van de Brixton Pound. Er komt een valuta die alleen uitgeefbaar is bij lokale winkels die zich aansluiten bij het initiatief. Door mensen voordeel te geven als ze met de wijkvaluta betalen gaan ze meer bij de lokale ondernemers in hun wijk besteden, waardoor er voor de lokale ondernemers voldoende draagvlak blijft om te bestaan. probleem
Lokale ondernemingen hebben steeds meer last van grote winkelketens. Door de schaalvoordelen vinden veel mensen het aantrekkelijk om bij de Albert Heijn hun vlees te halen in plaats van de slager om de hoek. Hierdoor sluiten steeds meer buurtwinkels en ontstaat er leegstand in wijkwinkelcentra. Lokale ondernemers hebben meer binding met de wijk, waardoor ze hier ook in investeren. Winkelketens doen dit niet. Dit heeft als gevolg dat het geld niet in de wijk blijft. doel
Het doel is om de lokale ondernemingen in de wijken te behouden, door het geld wat in de wijk wordt verdiend, ook echt in de wijk zelf wordt besteed. Hierdoor ontstaan lokale geldstromen binnen de wijk, wat de bewoners stimuleert in hun eigen wijk boodschappen te doen. concurrentie
Door een andere valuta te gebruiken voor de lokale ondernemers, waarmee voordeel bereikt kan worden voor klanten, kunnen klanten eerder voor de lokale winkels kiezen. verdienmodel
Als de tool goed verloopt, gaan meer mensen hun boodschappen doen bij de lokale ondernemers. Hierdoor kan hun omzet en ook hun winst stijgen. Tevens kan de sociale cohesie groeien, wanneer er een gemeenschap is met een eigen valuta.
SWOT sterkte
zwakte
Een eigen wijkvaluta kan meer geld Er zijn veel deelnemers nodig om de binnen de wijk houden. tool succesvol te maken. kansen
bedreigingen
De middenstand behouden in de wijk, Te weinig deelname van middenstanwaardoor de wijk haar vitaliteit be- ders of bewoners. houdt. stappenplan
1. Inventariseren van het aantal lokale ondernemers in een wijk Het is belangrijk te weten hoeveel potentiële gebruikers er zijn in een wijk. In deze stap wordt geïnventariseerd hoeveel en wat voor lokale ondernemers er aanwezig zijn in een wijk. 2. Benaderen van ondernemers en peilen of er interesse is Wanneer er in de vorige stap gebleken is dat er genoeg potentiële gebruikers in de middenstand aanwezig zijn, worden de ondernemers benaderd en bekendgemaakt met wijkvaluta. Hier worden de voor- en nadelen voorgelegd en gevraagd of de ondernemers interesse hebben in een eigen wijkvaluta. Wanneer het aantal deelnemers groot genoeg is en er enthousiasme voor het initiatief is, kan er in de volgende stap worden gekeken naar de haalbaarheid van het invoeren van wijkvaluta. 3. Haalbaarheidsonderzoek naar wijkvaluta Een externe partij doet het haalbaarheidsonderzoek naar wijkvaluta. Er wordt hierin onderzocht wat op sociaal en economisch gebied de winst is. Verder wordt er ook bekeken wat het minimale aantal deelnemers moet zijn om wijkvaluta te laten werken en een onderzoek te doen, onder de huidige en eventuele nieuwe klanten naar draagvlak. 4. Invoeren wijkvaluta Wanneer uit het haalbaarheidsonderzoek blijkt dat er genoeg draagvlak is onder de lokale ondernemers en hun klanten, kan de wijkvaluta ingevoerd worden.
TOOLBOX
|17
Ontwerpwedstrijd wat is een ontwerpwedstrijd?
Een procedure waarmee een initiatiefnemer zichzelf één of meerdere ideeën, plannen of ontwerpen verschaft voor een wijk. Bewoners en private partijen kunnen hun oplossing van een probleem aandragen, waarna het beste idee, plan of ontwerp gekozen en uitgevoerd wordt. probleem
Bewoners worden weinig gehoord in ontwerpen voor hun eigen wijk. Door de bewoners, maar ook lokale ondernemers, zelf de kans te geven mee te denken over de nieuwe invulling van hun eigen leefomgeving, voelen ze meer betrokkenheid. doel
Het creëren van meer draagvlak voor ideeën, plannen of ontwerpen van de eigen leefomgeving, door middel van het mee laten denken over deze ideeën, plannen en ontwerpen. concurrentie
Het klassieke aanbestedingsmodel. verdienmodel
De initiator betaalt de winnaar voor de arbeid die hij in het ontwerp heeft gestoken.
SWOT sterkte
zwakte
Veel input voor een oplossing.
Subjectieve keuze.
kansen
bedreigingen
Iedereen kan zelf een ontwerp indie- Geen of weinig inzendingen. nen, ook bewoners.
stappenplan
1. Definiëren opgave Voordat er een opdracht wordt uitgeschreven, wordt er een duidelijk probleem met een opgave gedefinieerd. Dit kan zowel een fysiekruimtelijke, economisch als sociale opgave zijn. 2. Ontwerpwedstrijd uitschrijven Wanneer de opgave is bepaald, is het belangrijk om zo veel mogelijk potentiële deelnemers te bereiken met de opgave. Het is belangrijk om veel inzendingen te krijgen, hierdoor is er meer kans op een goede oplossing, en het betekent dat er veel draagvlak is om het probleem aan te pakken. Dit proces duurt zo lang als er vooraf vastgesteld is, afhankelijk van de gestelde deadline. 3. Keuze maken Na de deadline wordt er een keuze gemaakt voor het beste idee, plan of ontwerp, oftewel oplossing. De keuze wordt gemaakt door de verantwoordelijke partij in samenwerking met een vertegenwoordiging van bewoners, lokale ondernemers en maatschappelijke partijen uit de wijk.
TOOLBOX
|19
Wijkcoöperatie wat is een wijkcoöperatie?
Een wijkcoöperatie is een samenwerkingsvorm opgezet volgens de rechtsvorm coöperatie. De bewoners in een wijk verenigingen zich via een coöperatie om daar voordeel mee te behalen. probleem
Bewoners hebben momenteel weinig zeggenschap over/invloed op hun eigen wijk. Daarnaast kunnen bewoners zich momenteel lastig formeel verenigen (op een democratische manier). doel
De wijkcoöperatie wil het persoonlijke belang dienen d.m.v. het collectieve belang, door: • het samenbrengen van betrokken bewoners; • het behartigen van de belangen van de wijk; • voordeel behalen d.m.v. schaalvoordeel; concurrentie
Momenteel worden er wijkbedrijven opgezet door het Landelijk Samenwerkingsverband Aandachtswijken (LSA). Deze wijkbedrijven zullen ergens in de tweede helft van 2012 operationeel zijn. Belangrijk verschil tussen de ‘wijkcoöperatie’ aanpak en die van LSA, is de rechtsvorm die gebruikt wordt bij het wijkbedrijf. LSA heeft de stichting als rechtsvorm en bij deze tool is gekozen voor de coöperatie. De reden hiervoor is dat je via deze rechtsvorm de democratie kan waarborgen, aangezien burgers daarmee zelf de touwtjes in handen hebben. verdienmodel
• • • • •
Het collectief inkopen van producten/diensten; Financiële bijdrage van partners; Subsidie van overheid t.b.v. startkapitaal; Bijdrage (contributie) van bewoners; Vorm van crowdfunding.
SWOT sterkte
zwakte
• Iedereen zijn stem is evenveel waard. • Gezamenlijk belang. • Betrokkenheid is erg hoog. • Economisch behaald voordeel blijft in de wijk. • Democratische rechtsvorm.
• • • •
kansen
bedreigingen
• Schaalvoordeel • Wijk heeft een sterkere positie naar buiten toe.
• Niet genoeg belangstelling. • Externe partijen ondermijnen coöperatie. • Bijdrage partners te laag. • (Deel)gemeente die te veel macht eist.
Tijdrovend beslissingsproces. Groepsvorming binnen coöperatie. Verschillende belangen. Geen duidelijke leiding en sturing.
TOOLBOX
|21
stappenplan
1. Benaderen belanghebbende bewoners Vanaf het begin is het belangrijk dat het initiatief ondersteund wordt door en het liefst van de bewoners zelf komt. Door verkennende gesprekken te voeren met de bewoners, kan er geconstateerd worden of er genoeg draagvlak is voor een wijkcoöperatie. Belangrijk bij deze stap is de informatievoorziening aan de bewoners en het vinden van informele leiders. Bij een succes van beide factoren neemt het draagvlak substantieel toe. 2. Het opstellen van een ondernemingsplan De bewoners stellen tijdens deze fase een ondernemingsplan op van hun toekomstige wijkcoöperatie. Onderdelen m.b.t. de financiering, statuten, bestuurssamenstelling e.d. worden in dit ondernemingsplan benoemd. De bewoners dienen bij de samenstelling van het ondernemingsplan bijgestaan te worden door specialisten. 3. Realiseren ondernemingsplan Op basis van het ondernemingsplan worden acties uitgevoerd om de wijkcoöperatie te realiseren. Een notaris wordt ingeschakeld voor de statuten, het startkapitaal wordt gezocht bij externe partijen of via subsidies van het ministerie van Binnenlandse Zaken of de Rabobank (Jaar van de coöperatie) en het aankomend bestuur met de rest van de organisatie wordt begeleidt naar hun toekomstige positie. Daarnaast worden de overige bepalingen en tussentijdse veranderingen omtrent het ondernemingsplan doorgevoerd. Als laatste wordt de wijkcoöperatie daadwerkelijk opgericht. 4. Invulling geven aan de wijkcoöperatie Het is nu belangrijk om de activiteiten van de wijkcoöperatie in te vullen (eventueel in samenspraak met externe partijen). Welke diensten/producten en activiteiten binnen de wijkcoöperatie gerealiseerd worden, is afhankelijk van de situatie waarin hij wordt opgericht (plaats, bewoners, belangstelling etc.). Voorbeelden van activiteiten zijn: • collectieve inkoop; • beheren van publieke functies; • beheren van commerciële diensten/producten; • het samenbrengen van bewoners.
5. Continuïteit waarborgen Aangezien het een coöperatie betreft, is er sprake van een democratisch model. Het bestuur wordt gecontroleerd en aangesproken door de leden van de wijkcoöperatie. Daarnaast dient het bestuur regelmatig herkozen te worden, wat geregeld dient te worden in de statuten. Bij een grote wijkcoöperatie kan eventueel nog gekozen worden voor een raad van toezicht (controlerend orgaan). De financiële continuïteit kan gewaarborgd worden door zo veel mogelijk eigen inkomsten te realiseren, zonder te veel afhankelijk te zijn van subsidies. Het aantrekken en behouden van kennis binnen de coöperatie kan gerealiseerd worden door externe partijen en specialisten te betrekken bij de organisatie.
TOOLBOX
|23
Collectieve Inkoop wat is collectieve inkoop?
Het woord collectief inkopen geeft exact aan wat het is, namelijk met een groep mensen of bedrijven voorzieningen zoals energie, internet, telefonie, zonnepanelen of zorg samen inkopen. Het schaalvoordeel dat hiermee wordt gecreëerd leidt tot een kostenbesparing bij de gebruikers en de leveranciers kunnen makkelijker grote groepen klanten binden. probleem
Verschillende soorten vaste lasten, zoals energie en zorg, nemen snel in prijs toe. Hierdoor wordt het voor sommige groepen in Nederland steeds lastiger om aan hun verplichtingen te voldoen. doel
Kosten besparen op de vaste lasten door middel van schaalvoordeel. concurrentie
Van concurrentie is op dit moment nog geen sprake. Dit kan wel ontstaan als er veel bedrijven zijn die hetzelfde product collectief aanbieden, iets wat in dit geval prijsdrukkend werkt en gewenst is. verdienmodel
Het schaalvoordeel levert een kostenbesparing op, dit is het verdienmodel.
SWOT sterkte
zwakte
Het schaalvoordeel dat collectief inko- • Vastzitten aan contract. pen oplevert. • Veel overleg. • Veel bureaucratie. kansen
bedreigingen
Structureel lagere vaste lasten bij le- Te weinig mensen die geïnteresseerd veranciers afdwingen. zijn.
stappenplan
1. Inventariseren van de vraag Wat willen bewoners van een wijk eventueel collectief kopen. Het is van belang om dat te weten voordat de potentiële partijen benaderd kunnen worden. Dit kan worden gedaan door middel van een enquête of een poll op internet. 2. Benaderen belanghebbende partijen Om collectieve inkoop te bereiken zijn er voldoende afnemers van het product nodig. Dit kan het beste worden bereikt bij groepen met een gemeenschappelijk belang, zoals energie voor een woonwijk of een zorgverzekering bij een bedrijf. Het is het makkelijkst om collectief inkopen in bestaande structuren te organiseren. 3. Belanghebbenden verenigen Als er voldoende afnemers zijn kan met die groep worden onderhandeld wat de eisen zijn die ze aan een product stellen. Hiermee kunnen ze dan op zoek naar een producent die met de afnemers in zee wil gaan. 4. Onderhandelen Als er een partij is gevonden, gaan de afnemers hiermee onderhandelen. Ze doen dit net zolang totdat er een voor beide partijen gewenst resultaat is of één van de partijen besluit niet door te willen. Als het gewenste resultaat wordt bereikt, kan het contract worden getekend en het product worden geleverd.
TOOLBOX
|25
ESCo wat is een
ESCo?
Een ESCo is een Energy Service Company. Bedrijven als Siemens proberen geld te verdienen met de energiebesparing van gebouwen. Ze nemen de energierekening van een gebouw over en gaan die verlagen. Op dit moment wordt het vooral toegepast op kantoorgebouwen en overheidsgebouwen. Een ESCo kan ook geschikt zijn voor wijken of appartementencomplexen en flats. Als deze tool door genoeg huishoudens in een wijk tegelijk gebruikt wordt, is het zowel rendabel voor het bedrijf dat het uitvoert, als voor de huishoudens zelf. probleem
Op dit moment gaat er nog veel energie verloren door slechte en verouderde isolatie en slecht gebruik van gebouwen. Bedrijven zien kansen om hier geld aan te verdienen door gebouwen efficiënter te isoleren en duurzamer in te richten. doel
Gebouwen energiezuiniger maken, waarbij de uitvoering economisch rendabel is voor betrokken partijen. concurrentie
Er zijn op dit moment verschillende partijen actief op de markt, waaronder Siemens en Honeywell. Deze partijen richten zich op veel gebouwen behalve de huishoudens. De markt waarin aan de slag gegaan kan worden, beslaat voornamelijk huishoudens, wat nog een nieuwe markt is. verdienmodel
Bedrijven gaan geld verdienen door de besparing op de Energierekening. Eerst investeren ze in een wijk/gebouw, dit kost geld. Na een aantal jaren zal dit de bedrijven geld opleveren door de energiebesparing. Van de besparing wordt een bedrag afgeroomd waar ze van betaald worden. De besparing voor de eigenaar van de gebouwen is een structureel lagere energierekening.
SWOT sterkte
zwakte
Laat eenvoudig zien wat het voordeel Veel woningen nodig om het rendabel voor alle partijen is. te maken. kansen
bedreigingen
• Besparing voor bewoners. Weinig geïnteresseerden. • Winst voor investeerder door besparing stappenplan
1. Benaderen belanghebbende bewoners Vanaf het begin is het belangrijk dat het initiatief ondersteund wordt door en het liefst van de bewoners zelf komt. Door verkennende gesprekken te voeren met de bewoners, wordt er geconstateerd of er genoeg draagvlak is voor een ESCo. Belangrijk bij deze stap is de informatievoorziening aan de bewoners en het vinden van informele leiders. Bij voldoende belangstelling en draagvlak kan de volgende stap beginnen. 2. Benaderen van bedrijven die ESCo’s leveren. Wanneer er voldoende animo is voor het gebruik van ESCo’s, zal er gezocht moeten worden naar bedrijven die ESCo’s realiseren. Hierbij kan gedacht worden aan bedrijven als Siemens. 3. Onderhandelen Wanneer er bedrijf is begonnen, vaardigen de bewoners een aantal buurtbewoners af die met een het bedrijf gaan onderhandelen. 4. ESCo realiseren Als alles bovenstaande stappen zijn afgerond, kan het bedrijf gaan investeren om de woningen energiezuiniger en duurzamer te maken.
TOOLBOX
|27
Commercieel Wijkcentrum wat is een commercieel wijkcentrum?
Dit is een publiek wijkcentrum met private diensten. In een commercieel wijkcentrum worden onder andere ruimtes geëxploiteerd aan ZZP-ers en sociale activiteiten voor wijkbewoners georganiseerd. Daarnaast kunnen voorzieningen binnen de wijk door het wijkcentrum beheerd worden. probleem
Een groot deel van de wijkcentra wordt momenteel in veel gemeenten gesloten, vanwege de aankomende bezuinigingen. Met als gevolg dat wijkbewoners hun centrale ontmoetingsplaats verliezen met bijbehorende activiteiten en diensten. Uiteindelijk kunnen er op sociaal vlak problemen ontstaan, zoals weinig sociale cohesie en een laag veiligheidsniveau. doel
Het behouden van een centrale ontmoetingsplek (met bijbehorende diensten en producten), welke zelfvoorzienend opereert d.m.v. input van de bewoners. concurrentie
De concurrentie op het gebied van wijkcentra en initiatieven is op dit moment niet bijzonder groot, wel is er op dit moment een initiatief van LSA bewoners. Het initiatief dat LSA wil gaan opzetten, wordt echter gedaan met financieringen van overheden. Wel kunnen buurtkroegen, verenigingskantines en andere bestaande faciliteiten in de wijk als concurrent gezien worden. verdienmodel
• • • • • • • • •
Exploiteren van ruimtes (o.a. voor ZZP-ers); Leveren van diensten (cursussen, juridische bijstand, workshops e.d.); Leveren van producten (eten, drinken etc.); Crèche; Bibliotheek; Winkels; Tafeltje-dekje (buurtniveau); Naschoolse opvang; Bijles
SWOT sterkte
• • • •
zwakte
Flexibiliteit Geen representatief bestuur Geen afhankelijkheid van subsidies (diversiteit binnen bestuur komt niet Goedkoper huren overeen met de wijk) Alles onder een dak
kansen
bedreigingen
Wijkcentra blijven geopend
Te weinig belangstelling
TOOLBOX
|29
stappenplan
1. Vinden van geschikte locatie Om een succesvol wijkcentrum te beginnen, is een goede locatie van belang. Om een geschikte locatie te vinden, dient er voorafgaand onderzoek gedaan te worden. Hierbij kan gedacht worden aan vraag en aanbod (animo) van wijkcentra, de financiële waarde van panden en de toekomstige gewenste voorzieningen in de buurt. Sociale cohesie en eigen initiatief van wijkbewoners zijn daarbij erg belangrijk. 2. Ondernemingsplan maken Aangezien het hierbij gaat om een (wijk)bedrijf is het van belang om een ondernemingsplan op te stellen. Onderdelen m.b.t. de financiering, huisvesting, marketing e.d. worden in dit ondernemingsplan benoemd. De samenstelling van het ondernemingsplan kan gedaan worden door de wijkbewoners, externe partijen of een combinatie van deze partijen. 3. Onderhandelen met gemeente Met een ondernemingsplan en een potentiële locatie op het oog, kan er een afspraak gemaakt worden met de gemeente. Wanneer er is onderzocht en vastgesteld in welke wijk het wijkcentrum zich zal gaan vestigen, zal er met de gemeente om de tafel gezeten moeten worden om een overeenkomst te sluiten over een huurcontract. 4. Ondernemingsplan uitvoeren Op basis van het ondernemingsplan worden acties uitgevoerd om het commerciële wijkcentrum te realiseren. Met de eigenaar van het pand wordt onderhandeld over de prijs, het startkapitaal wordt gezocht bij externe partijen en het bedrijf wordt opgericht bij de Kamer van Koophandel. Daarnaast worden de overige bepalingen en tussentijdse veranderingen omtrent het ondernemingsplan doorgevoerd. 5. Starten wijkcentrum Het is nu belangrijk om de activiteiten van het commercieel wijkcentrum in te vullen (eventueel in samenspraak met externe partijen). Welke diensten/producten en activiteiten binnen het wijkcentrum gerealiseerd worden is afhankelijk van de situatie waarin hij wordt opgericht (plaats, bewoners, belangstelling etc.).
TOOLBOX
|31
Crowdfunding wat is crowdfunding?
Crowdfunding is een verdienmodel dat is overgewaaid vanuit de Verenigde Staten. Hiermee dit financiert men een project via de ‘crowd’ (menigte) in plaats van via één enkele investeerder (meestal de bank). Crowdfunding kan het best gezien worden als een aanvullend financieringsmodel, aangezien een geheel project binnen de stedelijke ontwikkeling niet via dit model te financieren is. probleem
Bij projecten is het lastig om aan een startkapitaal te komen via de traditionele kredietverstrekkers. doel
De mogelijkheid om via de menigte aan financiële middelen te komen voor verscheidene projecten. Daarnaast kan crowdfunding gebruikt worden als parameter om draagvlak en participatie van bepaalde projecten te bepalen en een haalbaarheidsonderzoek te financieren. concurrentie
De traditionele kredietverstrekkers zoals banken en investeerders. verdienmodel
Crowdfunding kan via verschillende varianten: • Krediet of lening (p2p-crowdfunding) De kredietverstrekker krijgt na een bepaalde periode (vooraf bepaald) zijn investering plus rente terug. • Schenkingen (sponsor-based crowdfunding) De kredietverstrekker krijgt geen financieel bedrag terug, maar slechts een eventuele materiele bijdrage (merchandise). • Investeringen in eigen vermogen (equity-based crowdfunding) De kredietverstrekker krijgt aandelen volgens zijn ingebrachte vermogen. Deze aandelen geven de kredietverstrekker recht op dividend en de aandelen vertegenwoordigen een waarde.
SWOT sterkte
zwakte
Draagvlak voor project
Te veel verschillende belangen
kansen
bedreigingen
• Als parameter om draagvlak en par- Te weinig belangstelling ticipatie te bepalen Te weinig opbrengst • Financiering van projecten en haalbaarheidsonderzoek
TOOLBOX
|33
stappenplan
1. Het bepalen en onderbouwen van het project Crowdfunding werkt alleen wanneer het project een duidelijk doel heeft, het urgent is en wanneer het de menigte persoonlijk aanspreekt. Het is daarom van belang om het verhaal persoonlijk en marketingtechnisch goed in elkaar te zetten. Het bepalen van een doel, rendement en tijdsduur is daarbij erg belangrijk. 2. Het vinden van een platform/podium Om met een verhaal de doelgroep goed te bereiken, is het belangrijk om per doelgroep het juiste medium te gebruiken. Er kan hierbij gedacht worden aan een online platform, een wijkcentrum en andere ontmoetingsplaatsen. 3. Het bereiken van de menigte Het bereiken van de menigte dient via zo veel mogelijke mediakanalen te gebeuren. Dit kan via promotiefilmpjes en social media, maar ook via de post en wijkbijeenkomsten. Om de menigte effectief te bereiken is het van belang om te weten van de betreffende doelgroep wil en waar het gevoelig voor is. Door in te spelen op deze onderdelen, kan er snel en effectief kapitaal opgehaald worden. 4. Het incasseren van kapitaal Er kan zowel digitaal als analoog kapitaal opgehaald worden. De manier van kapitaal incasseren is afhankelijk van het type platform en de gekozen crowdfundvariant. 5. Community tevreden houden Het is belangrijk om de groep investeerders tevreden te houden d.m.v. financiële en materiele bijdrages (afhankelijk van de variant). Daarnaast is het van belang om de investeerders goed te infomeren en te betrekken bij het project waar dat mogelijk is.
TOOLBOX
|35
Landtransfer wat is landtransfer?
Een landelijke database van gebieden met leegstand of braakliggende grond. Op de site kunnen partijen reageren op een gebouw of gebied als ze een initiatief hebben. Vervolgens koppelt Landtransfer ze aan de eigenaar van het gebied, zodat er onderhandelt kan worden. Om dit goed te laten verlopen biedt Landtransfer procesbegeleiding aan. Landtransfer geeft ook juridische begeleiding, bijvoorbeeld met het aanvragen van vergunningen, bij (tijdelijk) ontwikkelen van grond of pand. probleem
Er is 8 miljoen m² kantoorleegstand in Nederland, terwijl er in 2011 een recordaantal vergunningaanvragen voor de bouw van kantoren is geweest. Hierdoor zijn er ook veel gebouwen gesloopt, maar door die crisis is liggen de gebieden nog steeds braak. Deze twee ontwikkelingen zijn slecht voor de stad, omdat de stad hierdoor steeds meer verpaupert. doel
Leegstand tegengaan, efficiënter omgaan met ongebruikte ruimte door middel van nieuwe invulling van deze ruimten. Hierdoor ontstaat functiemenging en een ander gebruik. concurrentie
Het Kadaster is een concurrent, omdat ze ook gegevens aanbiedt. Landtransfer biedt echter een totaalpakket aan. Hierin blijft het Kadaster nog in gebreke. Gemeenten zijn ook veel met dit onderwerp bezig, maar dit kunnen ook ondersteuners van Landtransfer worden. verdienmodel
Advertenties op de website van Landtransfer, uurtarief voor juridische en procesbegeleiding en een kleine bijdrage voor het opvragen van de contactgegevens.
SWOT sterkte
zwakte
De unieke bundeling van informatie Landtransfer is afhankelijk van exteren het totaalpakket dat wordt aange- ne informatie. boden. kansen
bedreigingen
De concurrentie actief mee laten doen Klanten kunnen de site niet vinden of bij Landtransfer om zo daadkrachtig gaan via een andere manier hetzelfde te kunnen zijn en het startkapitaal te probleem oplossen. versterken. stappenplan
1. Inventariseren van braakliggende terreinen en leegstaande panden Voordat Landtransfer daadwerkelijk kan gaan werken, moet er wel aanbod op de website zijn. Om deze reden wordt er eerst een inventarisatie gedaan van braakliggende terreinen en leegstaande panden. Vervolgens moet aan de eigenaar van deze objecten toestemming worden gevraagd of ze ook op de site geplaatst mogen worden. De gegevens die worden verkregen, komen in een database te staan. 2. Het ontwikkelen van een website De gegevens van de database komen beschikbaar op de website van Landtransfer. Deze site wordt gelanceerd als er voldoende gegevens zijn geïnventariseerd. Vanaf het moment van lanceren moeten er voldoende mensen zijn om de website te beheren. De lancering van de website kan feestelijk worden gevierd. 3. Campagne Om de website bekend te maken bij het grote publiek moet er een reclamecampagne worden gevoerd. De intensiviteit van de campagne hangt af van de hoeveelheid financiële middelen die er beschikbaar zijn. De campagne kan het best via social media worden gevoerd, en is een week voor de opening van de website het meest intensief.
TOOLBOX
|37
