Tools voor Frisse Scholen een overzicht
Ir. Bert Meijering 07.11.2012
Tool
Nieuwbouw
Onderhoud & beheer
Handleiding bouwen aan Frisse Scholen
PVE Frisse Scholen
Frisse Scholen Toets
Ervaringen met de Frisse Scholen Toets in de praktijk
Succes en faalfactoren van energiezuinige nieuwbouwscholen
Een nieuwe Frisse School
Tool
Nieuwbouw
Onderhoud & beheer
Energie & Binnenmilieu Advies (EBA )
EBA Stappenplan
Verdienen met duurzaam onderhoud
Pilots verduurzamen van meerjaren onderhoud bij basisscholen
Leidraad verduurzamen van het meerjaren onderhoud bij basisscholen
Slim licht werkt beter in onderwijsgebouwen
Tool
Nieuwbouw
Onderhoud & beheer
Financieringsconstructies Frisse praktijk j Scholen in de p
Naar energieneutrale scholen (NESK)
Subsidiewijzer Frisse Scholen
B Bouwen aan F Frisse i Scholen S h l
Ieder bouwproces van een nieuw school is uniek, maar verloopt meestal langs een aantal vaste stadia of bouwfasen. Iedere fase heeft eigen belangrijke aandachtspunten. Geeft per bouwfase aan: Waar moeten gemeenten en schoolbesturen vooral op letten als ze een Frisse School willen realiseren? Hoe en op welke momenten ze tijdens het ontwerp- en bouwproces invloed kunnen uitoefenen op het resultaat?
PVE F Frisse i S Scholen h l versie i april il 2012
Is een soort algemene “menukaart” op basis waarvan de opdrachtgever zijn (prestatie)eisen m.b.t. energiezuinigheid en binnenmilieu kan kiezen zoals die in het specifieke PVE van de nieuwe school moeten komen
P Programma van Ei Eisen Frisse Fi Scholen S h l Prestatie-eisen per thema Energie Luchtkwaliteit Thermisch comfort Visueel comfort Akoestisch comfort 3 Ambitieniveau’s Klasse A – Zeer goed Klasse B – Goed Klasse C – Acceptabel (voor een deel wettelijk minimum: bouwbesluit, arbo e.d.)
I Invulformulier lf li ambities bi i
PVE versie april 2012 B l Belangrijkste ijk inhoudelijke i h d lijk veranderingen d i
Aanpassing aan eisen in het bouwbesluit 2012 Luchtkwaliteit voor nieuwbouw nu maximaal 950 ppm (voorheen 1200 ppm) daarom niveau B verlaagd van 1000 ppm naar 950 ppm (niveau C van 1200 ppm alleen nog voor bestaande scholen) De indicaties voor de te verversen hoeveelheden nu uitgedrukt in m3/uur per persoon (voorheen in m2 bvo) en een groepsgrootte per ruimte EPC-eisen van niveau C t.a.v. energiezuinigheid zijn in overeenstemming gebracht met de eisen van het bouwbesluit Eisen t.a.v. asbest opgenomen Eisen t.a.v. geluidisolatie zijn uitgebreid ( nu ook eisen t a v de geluidisolatie van binnen- en buitenmuren t.a.v. opgenomen)
S h l b Scholenbouwwaaier i
De scholenbouwwaaier helpt om aandachtspunten ten aanzien van de huisvesting op een eenvoudige manier bespreekbaar te maken. De waaier is opgebouwd pg rond een vijftal j thema’s waarmee gebruikerswensen/aandachtspunten in het Programma van Eisen (PvE) kunnen worden opgenomen. A. Proces B. Beleving C. Gebruik D. Techniek E. Economie
Frisse Scholen Toets
Is een instrument om te toetsen of het ontwerp of het gebouw voldoet aan de gestelde prestatie-eisen vanuit het PVE Frisse Scholen
Het instrumentarium: Informatiebrochure Handleiding (voor de deskundige) Format Toetsingsrapport Excel file scorekaart Voorbeeld toetsingsrapport
H Hoogte
Aanpassingen tijdens het bouwproces
Kosten van aanpassing Eenvoud van aanpassing
Initiatief
Tijd
Oplevering
Toetsmomenten in ontwerp/bouwproces
Aan het eind van elke fase kan getoetst g worden of het tussenresultaat voldoet aan uw eisen, en het een voldoende basis biedt voor het ingaan van de volgende fase.
Toetsingsrapport - resultaat alle fasen 3. Toetsingsresultaat alle fasen SSchool: h l Datum:
H Fi Het Frisse Voorbeeld V b ld
Thema
Ambitie‐niveau
VO
Toetsingsresultaat DO TO/bestek
1e Oplevering
2e Oplevering
Opmerkingen
Energie Energieprestatie (verplicht)
Kl a s s e C
Voldoet
Voldoet
Voldoet
Vol doet
‐
Isolatie van de gebouwschil
Kl a s s e C
Voldoet
Voldoet
Voldoet
Vol doet
‐
Energiezuinige ventilatie
Kl a s s e B
Twijfel
Voldoet niet
Vol doet ni et
Vol doet
‐
Regeling ventilatie
Kl a s s e B
Twijfel
Voldoet niet
Vol doet ni et
Vol doet
‐
Energiezuinige verwarming
Kl a s s e C
Twijfel
Twi jfel
Voldoet
Vol doet
‐
Efficiënte opwekking en distributie van warmte
Kl a s s e C
Twijfel
Twi jfel
Voldoet
Vol doet
‐
Regeling verwarming
Kl a s s e C
Twijfel
Twi jfel
Voldoet
Vol doet
‐
E Energiezuinige koeling i i i k li
Kl a s s e C C
T ijf l Twijfel
T i jf Twi jfell
V ld Vol doet ni t i ett
V ld Vol doett
‐
Energiezuinige verlichting
Kl a s s e B
Voldoet
Voldoet
Voldoet
Vol doet
‐
Luchtkwaliteit Ventilatiecapaciteit (verplicht)
Kl a s s e B
Twijfel
Twi jfel
Vol doet ni et
Voldoet niet
Spuiventilatie
Kl a s s e C
Voldoet
Voldoet
Voldoet
Vol doet
‐
Voldoet niet
Onvol doende hygi ëne va n mecha nis che ventil a ti es ys temen heeft een nega ti eve i nvl oed op de kwa li teit va n de l ucht di e in de ruimten wordt ingebla zen. Dit lei dt met na me tot kla chten over 'droge lucht' (veroorza a kt doorda t verontrei ni gi ngen de s l i jmvl iezen va n o.a . neus , ogen en keel irri teren).
Kwaliteit van de toevoerlucht
Kl a s s e B
Twijfel
Twi jfel
Vol doet ni et
Voldoet
‐
Ervaringen met de Frisse Scholen Toets in de praktijk k ijk
Een korte beschrijving van de Frisse Scholen Toets Praktijkervaringen met de Frisse Scholen Toets van: Een technisch adviseur bij 5 scholen elke in de fasen: voorlopig ontwerk, definitief ontwerp, technisch ontwerp en oplevering Een bouwprojectmanager bij 3 scholen in de fasen: voorlopig ontwerk ontwerk, definitief ontwerp en technisch ontwerp
Succes- en faalfactoren bij de realisatie van Succesenergie energiei - en binnenklimaatambities bi kli bi i bij scholen h l Gemiddeld ligt de EPC-waarde van de bouwaanvragen (in 2010 ) 25% lager dan vereist in het bouwbesluit Van 18 scholen is onderzocht in welke mate de energetische en binnenklimaatambities ook daadwerkelijk gerealiseerd zijn. g j Onderwerpen Onderzoeksmethode Gehanteerde ontwerprichtlijnen en ontwikkeling ambities Procesmatige factoren Toegepaste technieken Financiering
Een E Nieuwe Ni F Frisse i School S h l
Ook in nieuwe scholen blijkt na oplevering blijkt de energiezuinigheid en het binnenmilieu vaak niet optimaal.
Ontwerp- en uitvoeringsfouten bij de bouw van een nieuwe school t.a.v. luchtkwaliteit; hitte; koude en tocht; energiegebruik; het ontwerp- en bouwproces
Energie & Binnenmilieu Advies (EBA)
Is een instrument om de energiezuinigheid i i i h id en bi binnenmilieu ili van een school te vast te stellen en vervolgens hiervoor verbetermaatregelen te bepalen
Het instrumentarium: Handleiding Opnameformulier gebouw en installaties Rekenmodel R k d l Rapportageformat
Energie E i & Bi Binnenmilieu ili Advies Ad i (EBA)
De eerste versie van het EBA (1.0) was een verplicht onderdeel in de subsidie-aanvraag van de OCW regeling ter verbetering van de energiezuinigheid en het binnenmilieu van onderwijsgebouwen.
In april 2011 is (versie 2.0) beschikbaar gekomen. In deze versie is o.a. de het volgende aangepast Is algemeen toepasbaar gemaakt(dus niet meer specifiek voor de subsidieregeling van OCW) Diverse onvolkomenheden zijn verbeterd verbeterd.
Energie E i & Bi Binnenmilieu ili Advies Ad i (EBA) Het energiedeel is gebaseerd op:
EPA-U energielabel (ISSO 75.1) Wordt gebruikt voor de bepaling van het (indicatieve) energielabel.
EPA-U maatwerkadvies (ISSO 75.2) Wordt gebruikt voor de bepaling van de haalbaarheid van verbetermaatregelen (op basis standaard gebruikersgedrag
Energie E i & Bi Binnenmilieu ili Advies Ad i (EBA) Het binnenmilieu deel gebaseerd op: ISSO 89: Binnenklimaat scholen T.b.v. het bepalen van de kwaliteitsklasse van de Luchtkwaliteit, het thermisch binnenklimaat winter en het thermisch binnenklimaat zomer) De Frisse basisschool: T.b.v. het bepalen van de ventilatiecapaciteit op basis afmetingen ramen en roosters (natuurlijke toe en afvoer) afvoer). Richtlijn GGD ventilatie scholen T.b.v. van de beoordeling van bestaande voorzieningen
Energie & Binnenmilieu Advies (EBA) R Rapportage ((format (f f format) ) Samenvatting 1. Algemene gegevens en gebouweigenschappen 2. Energiegebruik (energielabel en benchmark) 3. Binnenmilieu (Luchtkwaliteit, tthermisch e sc co comfort) o t) 4. Verbetermogelijkheden Bijlagen: (mogelijke ventilatieconcepten aandachtspunten ventilatieconcepten, mechanische ventilatie, CO2- meting)
Energie & Binnenmilieu Advies (EBA) EBA--rapportage - energiegebruik EBA i b ik
1) Het energielabel is bepaald op basis van een indicatieve berekening
Energie & Binnenmilieu Advies (EBA) EBA--rapportage – prestaties EBA i
Energie & Binnenmilieu Advies (EBA) EBA--rapportage – bijlage EBA bijl CO2 meting i
Energie g & Binnenmilieu Advies (EBA) ( ) EBA-rapportage – verbetermaatregelen
Energie & Binnenmilieu Stappenplan
Is een stappenplan/leidraad bij de realisatie van energiebesparende maatregelen vanaf het moment van het opstellen van een EBA tot met het beheer en gebruik
Het stappenplan bevat: Inleiding Stroomschema met toelichting Per maatregel: prestatie-eisen, aandachtspunten en doorlooptijd Overall tijdsplanning
Energie g & Binnenmilieu Stappenplan pp p Voorbeeld van een maatregel
Verdienen met duurzaam onderhoud Onderdelen Naar duurzame keuzes op natuurlijke onderhoudsmomenten Voordelen van een duurzaam meerjaren onderhoudsplan d h d l Een aanpak Een pilot
D Duurzame onderhoudsactiviteit d h d i i i Voorbeeld Een kozijn dat vervangen moet worden omdat het bouwtechnisch verouderd is dient per definitie niet vervangen te worden d d door h het oorspronkelijke k lijk type. Men zou bijvoorbeeld moeten kunnen kiezen uit een kozijn met dubbel glas, HR+ of HR++. Ook zou bijvoorbeeld nog gekozen moet kunnen worden uit kozijnen met en zonder ventilatieroosters, met of zonder zonwerend glas e.d.
S Scenario’s i ’ Scenario 1 minimaal 1 labelstap van het energielabel, positieve businesscase realiseren binnen 10 jaar. Scenario 2 minimaal energielabel A, positieve business case binnen ± 15 jaar Scenario 3 minimaal Energielabel A A, gericht op voorbeeldfunctie van de gemeente t.a.v. het toepassen van energiebesparende maatregelen
M Maatregelpakket l kk per scenario i Maatregel
1
2
3
Energiebesparende maatregelen • Vervangen dubbelglas door HR++ beglazing nieuwbouw • Vernieuwen platte daken + aanvullend isolatiepakket daken
• Vervangen VR-ketel door HR-ketel (… Kw)
• Toepassen aanwezigheidsdetectie
• Optimaliseren regeltechniek/ verwarmingsinstallatie
Duurzame energieopwekking g p g • Plaatsen PV-cellen, 210 M2
S Scenario i 1 Omschrijving
Kosten/baten
Investering maatregelen
€ 215 000
Reservering van MOP
€ 172 185
Totale investering
€ 42 815
Jaarlijkse besparing op elektra Jaarlijkse besparing op gas Contante waarde bespaarde energie (10 jaar)
23 825 KWh 5 149 m3 € 79 336
Netto contante waarde bespaarde energie en investering (10 jaar)
€ 36 521
Netto contante waarde bespaarde energie en investering (20 jaar)
€ 105 008
Netto contante waarde bespaarde energie en i investering t i (30 jaar) j )
€ 151 275
S Scenario i 1 NCWscenario 1 200.000,00 150.000,00 100.000,00 Reeks1 50.0 000,0 00 -
Jaar
2042
2040
2038
2036
2034
2032
2030
2028
2026
2024
2022
2020
2018
2016
2014
2012
50.0 000,0 00-
Verduurzamen van meerjaren j onderhoud bijj basisscholen: de eerste ervaringen
Een beschrijving van de ervaringen van 3 uitgevoerde it d pilots il t d door 3 verschillende hill d onderhoudsadviesbureau t.a.v. het verduurzamen van een meerjaren onderhoudsplan van basisscholen Per pilot is het volgende beschreven Het proces De res resultaten ltaten De leerervaringen Algemene conclusies van de 3 pilots
9 november 2011
Verduurzamen van het meerjaren j onderhoud bij basisscholen - Leidraad
Biedt een werkwijze en activiteitenschema voor schoolbesturen h lb t en gemeenten t om h hett meerjaren onderhoud te verduurzamen.
Onderwerpen O d Verantwoordelijkheden en bekostiging van het onderhoud Algemene fasering Per fase de benodigde activiteiten en aandachtspunten Bijlage met o.a. een voorbeeld van duurzaam meerjaren onderhoudsplan 9 november 2011
Slim licht werkt beter in onderwijsgebouwen Onderwerpen Hoe herkent u energieverspillende verlichting? Energiezuiniger en onderhoudsvriendelijker maken van tl-verlichting. Aanbrengen van lichtregelsystemen
Financieringsconstructies g Frisse Scholen in de praktijk
Voorbeelden van verschillende nieuwe Frisse S h l Scholen en opgefriste f i t bestaande b t d scholen. h l Per school is o.a. aangegeven Een algemene beschrijving van de school De verbetermaatregelen De financiering en de bedragen van de verbetermaatregelen Een toelichting op de financiering De achtergronden en beweegredenen Aanbevelingen g en succesfactoren
Energieneutrale scholen Onderwerpen De 8 (bijna) energieneutrale scholen Het proces: verder denken De techniek: energieneutraal binnen handbereik Het geld: nu investeren is straks winst De D afspraken: f k risico’s i i ’ delen d l Films te zien op p www.youtube.com/nlduurzaamvastgoed
Subsidiewijzer Frisse Scholen
Biedt een overzicht van subsidie, fiscale en specifieke f k ffinancieringsregelingen l voor energiebesparing en verbetering van het binnenmilieu. Op nationaal, provinciaal en lokaal niveau De subsidiewijzer j wordt regelmatig g g bijgewerkt.
De tools voor Frisse Scholen zijn te vinden en te downloaden op:
www.frissescholen.nl
Bedankt voor uw aandacht ! Ir. Ir Bert Meijering BUILDING VISION huisvesting & beleidsadviseurs T (040) 2567 010 E info@
[email protected] buildingvision.nl I www.buildingvision.nl
