Toespraak Staatssecretaris Van Geel bij Tweede Congres Schoon Fossiel op 6 december 2006 in Utrecht Gesproken tekst geldt
Het ‘dreigt’ een mooie traditie te worden. Vorig jaar mocht ik dit congres ook openen. Maar ik houd wel van tradities dus dank ik de mensen van het CATO-project dat zij mij wederom hebben gevraagd om u op de hoogte te stellen van de laatste ontwikkelingen rond schoon fossiel. Vorig jaar startte ik mijn betoog met cijfers van het International Energie Agency over de wereldwijd explosief groeiende energievraag. Inmiddels zijn vorige maand de nieuwste cijfers van de Word Energie Outlook verschenen. En die cijfers bevestigen nogmaals dat de energievraag explosief zo niet explosiever blijven toenemen: met ruim 50 procent in 2030, waarvan 70 procent door ontwikkelingslanden als China en India die een enorme economische groei doormaken. China zal voor 2010 de VS verdringen als de vieste man van de wereld op het terrein van CO2 uitstoot. Ik had mijn toespraak ook kunnen beginnen met de recente uitkomsten van het Global Carbon Project. Sinds 2000 is de CO2 uitstoot wereldwijd met 2.5 procent per jaar toegenomen. In de jaren negentig van de vorige eeuw was dat minder dan 1 procent. In 2005 bedroeg de uitstoot 7.9 Gigaton, in 2000 6.8. En dat in de wetenschap dat we wereldwijd nog decennia verslaafd zullen blijven aan fossiele brandstoffen. Dan weten u en ik hoe laat het is. Twee voor twaalf! De consequenties voor mens, milieu en klimaat hoef ik u niet uit te tekenen. Ik hoef maar te verwijzen naar het boek en de film van Al Gore die op zich zelf geen nieuws bevatten, maar wel door de wijze van presenteren en door de consequente boodschap die Al Gore al vele jaren uitdraagt de gevolgen van klimaatverandering weer hoog agendeert, bij politiek en publiek. De urgentie is duidelijk. We moeten alle registers opentrekken om langere termijndoel te halen: een emissieloze en duurzame toekomst. Het rapport dat topeconoom Sir Nicholas Stern in opdracht van de Britse regering heeft geschreven, laat zien dat klimaatverandering nú aangepakt moet worden. Zonder in te grijpen zal klimaatverandering de wereld jaarlijks naar schatting ruim 1.000 tot misschien wel 5.500 miljard euro gaat kosten. Dat is méér dan de kosten van de twee wereldoorlogen en de economische crisis in de jaren '30 van de vorige eeuw samen. Om klimaatverandering te voorkomen moet volgens Stern jaarlijks één procent van het wereldwijde bruto nationaal product worden geïnvesteerd in oplossingen.
1
Het rapport bewijst dat er geen geldig excuus meer is om investeringen in de duurzame toekomst niet substantieel te verhogen. Heeft de recente mondiale klimaatconferentie in Nairobi dan misschien nog goed nieuws gebracht? Nee, ik vond in alle eerlijkheid de uitkomsten teleurstellend. Natuurlijk zijn er verzachtende omstandigheden. De internationale klimaatpuzzel is ingewikkeld, we nemen kleine stapjes omdat internationale consensus over alle facetten nodig is en er zijn vele vaak tegenstrijdige belangen: - VS geloven voornamelijk in technologie ontwikkeling; - Oliestaten zijn bang voor verlies inkomsten; - China wil snel veel economische ontwikkeling; - Brazilië heeft de grote ethanol en soya belangen, neveneffecten zoals verdwijnen Amazonewoud; - Ontbossing moeten we tegengaan maar houtexport is vaak een belangrijke inkomstenbron; - Afrika en laaggelegen eilandstaten voelen zich enorm bedreigd door klimaatverandering maar kunnen weinig doen; Belangrijkste resultaat van Nairobi is dat er een fonds komt voor ontwikkelingslanden om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen. Met dit zogenaamde adaptatiefonds kunnen landen hun plannen betalen.
2
Dames en heren, Het kabinet is heel goed doordrongen van de urgentie van het klimaat-en energievraagstuk. Onze inzet is een verduurzaming van de energievoorziening door: - stimulering van extra energiebesparing, - stimulering van de ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen, - stimulering van de ontwikkeling en realisatie van zo genoemde schoon fossiele energieopwekking. Daarnaast is er wereldwijd een groeiend besef dat kernenergie, als klimaatneutrale optie, ook een belangrijke rol kan spelen. Om op langere termijn een duurzaam energiesysteem te realiseren is een veranderingsproces nodig: in het beleid en in de energie-infrastructuur. In Nederland krijgt dat vorm via de energietransitie, een complex en omvangrijk proces dat we lange tijd zullen moeten volhouden, waarin het beleid en de politiek lange tijd consistent moeten zijn, waarin de Nederlandse voordelen moeten worden benut, maar waarvoor al met al veel geld voor nodig is. We zijn daarvoor interdepartementaal georganiseerd en dat werkt! De taskforce energietransitie vraagt van de overheid één miljard euro extra per jaar om het proces over een breed front in gang te zetten. Is verder aan het nieuwe kabinet. Ik beperk mij vandaag tot het thema van de dag: de optie schoon fossiel, in het bijzonder CO2 opslag. Zoals vrijwel iedereen in deze zaal ben ook ik van mening dat met de afvang en opslag van CO2 een significante bijdrage aan de vermindering van de CO2 uitstoot mogelijk is. In deze optie zit absoluut muziek – met verwijzing naar locatie van het congres vandaag in dit mooie muziekcentrum. Als ik vergelijking met muziek doortrek: markt en wetenschap vormen samen het orkest, overheid moet zorgen voor stimulerende randvoorwaarden zoals juiste instrumentarium en juridische kader, zeg maar de akoestiek. Ten slotte moeten de maatschappelijke partijen en het publiek betrokken worden bij de plannen en waarborgen voor de veiligheid. Dat creëert een breed draagvlak onder publiek. En hopelijk dus voor open doekje als het orkest gaat spelen, dat wil zeggen als de projecten daadwerkelijk gaan lopen. Kortom, om van partituur tot uitvoering te komen moeten we alle muziekregisters opentrekken. Inzet van alle partijen nodig, ieder vanuit eigen rol: overheid, markt en wetenschap Ik wil met u een aantal belangrijke ontwikkelingen doornemen. Zeer verheugend te zien de huidige snelle toenemende belangstelling voor CO2-afvang en –opslag, zowel nationaal als internationaal.
3
Nog even terugkijkend op de belangrijkste momenten: - het Plan of Action van de G8 in Gleneagles in juni vorig jaar met veel aandacht voor het schoner maken van het fossiele energiesysteem; - daarna in september 2005 de publicatie van het IPCC special report over CO2 opslag waarin het wereldwijde grote potentieel van CO2 opslag als CO2 reductiemaatregel wordt gemeld met 2000 gigaton opslagcapaciteit; - CO2 opslag prominent op de agenda van de klimaattop in 2005 en de eerste drie CO2 opslagprojecten die toen werden ingediend voor Clean Development Mechanism; - de rapportage van de werkgroep-CO2 opslag van het Europese Klimaatprogramma afgelopen zomer voor de langere termijn met voorstellen voor verbetering van het beleid voor schoon fossiel; - het internationale verdrag gericht op de bescherming van de zeeën en oceanen, het zogeheten London Protocol, is recentelijk geamendeerd voor CO2 opslag onder de zeebodem. Dit is het eerste internationale verdrag waar ondergrondse CO2 opslag zonder slag of stoot wordt toegelaten als maatregel. Een uitermate belangrijk signaal. De verzuring van de wereldzeeën moet worden tegengegaan en CO2 opslag zal daaraan kunnen bijdragen. Inmiddels is een vergelijkbaar amendement in voorbereiding om CO2 opslag onder de Noordzeebodem toe te laten binnen het Oslo-Parijs verdrag ter bescherming van de Noordoost Atlantische oceaan. Nederland speelt in deze internationale ontwikkelingen een belangrijke trekkersrol samen met Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk. TNO ontwikkelt instrumenten om de veiligheid en het goede beheer van opslaglocaties zo goed mogelijk te garanderen; - de plannen van diverse grote Europese marktpartijen zoals Vattenfall, Eon, RWE, Statoil en Shell voor energiecentrales met CO2 afvang en opslag, en tot slot - de rapportage van deze grote stakeholders verenigd in het European Technology Platform - Zero Emission Powerplant aan de Europese Commissie over het grote potentieel van CO2 opslag voor Europa en de research én business opportunities dit najaar. Er is dus veel gebeurd, ik wil nu verder focussen op de Europese dimensie. De visie van de grote Europese stakeholders, zoals Vattenfall en anderen is zeer interessant. Deze partijen melden dat CO2 afvang en opslag vanaf 2020 als stand der techniek kan worden ingevoerd bij nieuwe initiatieven.
4
Daartoe moet nog een forse ‘leercurve’ worden gevolgd, want: - er is nu nog relatief weinig ervaring opgedaan en - er is nog veel research nodig om tot kostenverlaging en efficiencyverbetering te komen in de keten van afvang en opslag van CO2. De stakeholders geven aan dat tot 2020 een traject nodig is van kleinschalige pilot- en demonstratieprojecten op de korte termijn, naar grootschaliger demonstratieprojecten rond 2015. Denk aan opslag van 2 tot 3 Megaton CO2 per jaar wat een fors deel is van de jaarlijkse emissie van een gemiddelde kolencentrale. Over heel Europa zouden circa 10 tot 12 van dergelijke grote projecten gestart moeten worden om aan te tonen dat de integrale CO2 keten voor afvang, transport en opslag praktisch uitvoerbaar én betaalbaar is, en dus commercieel rendabel kan zijn. Deze Europese marsroute is naar mijn mening een ambitieuze maar realistische invulling van het transitiepad voor schoon fossiel. Zoals we allen weten heeft Nederland een bijzonder groot potentieel voor CO2 opslag namelijk 11 Gigaton. Dit moeten we niet laten liggen, hier is sprake van milieu als kans! Ik daag Nederlandse partijen dan ook uit om deze Europese visie te delen en pro-actief deel te nemen aan dit transitiepad en als één van de grootschalige demonstraties mee te gaan doen aan de opschaling van CO2 opslag. Maar terecht zal uw eerste reactie zijn: wie gaat dat betalen? Wie betaalt zo’n grootschalig CO2 project? Ik besef dat de kosten hoog zullen zijn en dat er sprake zal zijn van een forse onrendabele top. Deze onrendabele top zal afnemen naarmate de prijs van CO2 hoger is.
Of die CO2-prijs tussen 2010 en 2020 hoog genoeg zal zijn om de kosten van CO2 afvang en opslag volledig te dekken, kan ik nog moeilijk inschatten. Een prijspeil van tenminste 40 euro per ton CO2 is dan vereist. Veel zal afhangen van politieke daadkracht en de wil om scherpe CO2 doelen in de toekomst te stellen. Ik veronderstel dat een grootschalige demonstratie om een substantiële bijdrage van de overheid zal vragen. Een volgend kabinet zal die ambitie verder vorm moeten geven. Ik kan u verzekeren dat u mij aan uw zijde zult vinden. Het belangrijkste instrument voor de invoering van CO2 afvang en opslag in Europa is het Europese systeem voor CO2 emissiehandel. Binnen dat systeem heeft CO2- opslag - als CO2-maatregel - een plek naast energiebesparing en hernieuwbare energie. Binnen het Nederlandse CO2 allocatieplan zullen alle opslagprojecten worden gehonoreerd met CO2 credits, elke opgeslagen ton CO2 kan dus worden verhandeld en levert inkomsten. Overigens terzijde, ik steun de strengere normen die Brussel de lidstaten wil opleggen voor CO2 uitstootrechten voor de periode 2008-2012. Het mag best een pondje, sterker, het mag best wat megatonnen ambitieuzer. Nederland heeft daar zelf ook concrete voorstellen voor gedaan. Voorwaarde blijft uiteraard dat het spel transparant en binnen hetzelfde level playing field wordt gespeeld Maar dit terzijde.
5
Om het monitoren en rapporteren in goede banen te leiden zal in 2007 de bestaande Nederlandse monitoringsregeling worden aangevuld met toegesneden regels voor CO2 opslag. Behalve emissiehandel zou je ook aan verplichtingen kunnen denken. Regelmatig word ik daarop aangesproken en gevraagd om CO2 afvang en opslag gewoon te verplichten via de milieuvergunning.
Ik zal daarover helder zijn: op dit moment heb ik geen juridische titel om dit op te leggen via de milieuvergunning omdat het stellen van CO2 plafonds vanuit emissiehandel prevaleert. Ik zie eigenlijk maar één werkbare route voor dit idee en dat is een Europese route, simpelweg omdat uitsluitend Brussel dit juridisch mogelijk kan maken en omdat we een Europees gelijk speelveld moeten nastreven. Waar ik nu wél sterk voor wil pleiten is dat bedrijven elke grote installatie waarbij CO2 afvang en opslag in principe mogelijk is, zodanig capture ready bouwen dat later eenvoudiger en dus ook goedkoper CO2 afvang mogelijk is. Zo ga ik er nú vanuit dat alle plannen voor bijvoorbeeld de nieuwe kolencentrales daarmee rekening houden. Dames en heren, Dit was mijn focus op Europa. Zijn er dan nog leuke ontwikkelingen in Nederland te melden? Absoluut! Ik constateer ten eerste dat de energieproductiesector zich interesseert voor CO2 opslag, en een verkennend onderzoek heeft uitgevoerd naar de technische en economische vragen rond de CO2 afvang en opslagketen. Dit is een belangrijke eerste stap en ik prijs de sector voor dit initiatief. We zullen in de loop van deze dag meer horen over de bevindingen uit deze verkenning. Misschien biedt de verkenning bruikbare aanknopingspunten om de stap naar een grootschalig project, waar ik eerder over sprak, te gaan zetten. Ik ben zeer benieuwd. Ook ben ik blij verrast met de recente uitspraken van het International Advisory Board bestaande uit 15 captains of industry over de CO2 doelstelling voor Rotterdam. Dit Advisory Board zegt dat Rotterdam de wereldstad van de toekomst moet worden op het gebied van CO2-vrije energie en pleit voor halvering van de CO2 emissies in 2025.
6
Een prima doelstelling en een goed voorbeeld. Een belangrijke rol voor CO2 afvang en opslag wordt daarbij gezien. De Milieudienst Rijnmond en het Rotterdamse Havenbedrijf zijn al druk aan de slag om deze doelstelling verder vorm te geven. Met extra grote belangstelling volg ik de projecten als deze, omdat die vanuit een eigen maatschappelijke verantwoordelijkheid van captains of industry zijn voortgekomen. Verder constateer ik een handvol initiatieven voor kleinschalige demonstratieprojecten voor CO2 afvang en opslag. Zoals u allen weet is er binnen het zogeheten Borsselepakket ook geld voor dergelijke projecten, voor schoon fossiel is 80 miljoen euro beschikbaar. Het Rijk hoopt met de Borssele-gelden - in totaal 250 miljoen euro - zoveel mogelijk demonstratieprojecten te kunnen realiseren.
Ik kan u zeggen dat er veel animo vanuit de markt is om te investeren in nieuwe energieopties, van waterstofbussen tot een nieuwe generatie biobrandstoffen. Deze respons, die ondermeer via de transitieplatforms naar voren komt, stemt mij hoopvol. De afgelopen twee jaar zijn er al 100 innovatieve energieprojecten gestart met steun van verschillende stimuleringsregelingen. Projecten met een toale investering van rum een half miljard euro!. Goed nieuws dus! Het geld voor schoon fossiel zal op twee routes worden ingezet: Eén, een route gericht op uitsluitend CO2 opslag en twee, een route gericht op innovatie van CO2 afvang. Met 60 miljoen euro zal een tender in de markt gezet worden om in totaal 0,4 Megaton CO2 per jaar ondergronds op te slaan. Dat is ongeveer de jaarlijkse CO2-uitstoot van 45-50 duizend gezinnen! Deze CO2 kan afkomstig zijn van industriële processen bijvoorbeeld als restproduct bij de fabricage van waterstof of van elektriciteitsproductie. We verwachten van opslagprojecten niet alleen leereffecten rond de techniek maar ook leereffecten omtrent de organisatie, de infrastructuur en de maatschappelijk acceptatie. Ik denk dat daadwerkelijke demonstratieprojecten een goed startpunt bieden om de Nederlandse bevolking te informeren over CO2 opslag en te peilen hoe groot het maatschappelijk draagvlak is. Ik ben van mening dat we de milieubeweging nauw moeten betrekken bij de vervolgstappen omdat zij in het verkrijgen van draagvlak een bepalende rol kunnen spelen. Voor de tweede route gericht op CO2 afvang is 20 miljoen euro beschikbaar. Concreet wordt gedacht aan projecten waar CO2-afvang plaatsvindt bij conventionele energiecentrales of bij meer innovatieve energieprocessen zoals de vergassingstechnologie van een Buggenum-centrale of de rakettechnologie van de Zero Emission Power Plant van SEQ.
7
Ik verwacht dat beide regelingen in de eerste maanden van 2007 zullen worden gepubliceerd en ik ben ervan overtuigd dat in 2007 in Nederland enkele toonaangevende schoon fossielprojecten zullen worden gestart. Deze projecten zijn wat mij betreft de eerste stappen naar een optimaal gebruik CO2-afvang en opslag in 2020, als stand der techniek zoals ik al zei. Dame en heren, Tot slot. Het transitiepad schoon fossiel zal een route zijn met omvangrijke en kostbare projecten die een lange voorbereidingstijd vragen. Maar het grote opslagpotentieel dat Nederland bezit moeten we benutten en tegelijk te gelde maken, er liggen beslist kansen voor de BV Nederland, laten we die in een gezamenlijke inspanning oppakken! De titel van het congres ‘Van plannen naar projecten’ vat de huidige stand van zaken voor schoon fossiel goed samen: we moeten nu inderdaad de stap maken van papier naar praktijk. In mijn toespraak heb ik duidelijk willen maken dat ik daar veel vertrouwen in heb. De voedingsbodem voor schoon fossiel is rijk aan initiatieven en veelbelovende projecten.
Ik hoop dat we vandaag op dit congres verder kunnen tamboereren op deze optimistische kansen voor schoon fossiel. Ik wens u verder nog een interessant congres toe. En zonder nu te veel voor de muziek uit te lopen hoop ik of mijn opvolger volgend jaar bij aflevering drie de eerste concrete successen van schoon fossiel projecten kan presenteren. Dank u wel
8
