“Tilburgers zijn wel goed, maar niet mal”1 Aventura Brabant en de komst van mega malls naar Nederland
Bijlage 1: Script radiodocumentaire Afstudeerscriptie in documentatievorm
Master journalistiek, studiepad radio en televisie, Rijksuniversiteit Groningen
Naam:
Eise Pulles
Studentnummer:
S1464078
Hoofdbegeleider:
drs. H.J. Wedman
Tweede lezer:
dr. T. de Vries
Datum van oplevering:
22 februari 2010
1
Tom Tacken, journalist Brabants Dagblad, tijdens symposium Universiteit van Tilburg, 28 mei 2009.
Afbeelding: Interieur Aventura Brabant, OVG, http://www.ovg.nl/index.php?pageID=3411&projectID=406900.
Script Radiodocumentaire
“Tilburgers zijn wel goed, maar niet mal:” Aventura Brabant en de komst van mega malls naar Nederland
Eise Pulles S1464078
Tijd
Spreker
Tekst
Geluid
00.00
Voice-over2
Het is 4 juni 2009. Nederland is in de ban van de Europese Verkiezingen.
EU Toppers: „EU‟
“EU wat moet ik nu, ik moet gaan stemmen, geef me adviezen. Wel 17 lijsten voor m‟n neus, veel te veel keus, ik kan niet kiezen.” In Tilburg worden de Europese verkiezingen gecombineerd met een referendum. Tilburgers mogen stemmen voor of tegen de komst van een gigantisch winkelcentrum aan de rand van hun stad. Een overdekte mega mall, zoals dat heet, naar Amerikaans voorbeeld. De naam is er al: Aventura Brabant. Het moet een reusachtig complex worden; twintig voetbalvelden groot, met ruimte voor 300 winkels.3
EU Toppers: „EU‟
00.09 00.29
Voice-over
Guus Meeuwis: „Brabant‟, instrumentaal
De komst van de eerste mega mall naar Nederland kan een ingrijpende omslag betekenen van de Nederlandse winkelcultuur. Het winkelend publiek zal de binnenstad verruilen voor het winkelcentrum aan de rand van de stad.4 Maar zitten Nederlanders te wachten op zo‟n verandering? Zit Tilburg te wachten op zo‟n verandering? Over deze vraag wordt vandaag gestemd. 01.15 01.22 01.35
Voice-over Interview stemmer (1)5
“„k Zie oe doar zo gère ligge, Tilburg, waor „k geboore ben..” Ik ben in het gemeentehuis van Tilburg waar de eerste stemmers er vroeg bij zijn. Eise: “Hallo meneer, u bent de eerste die vandaag in de rij staat.” Stemmer: “De
2
De voice-over is ingesproken door Eise Pulles.
3
Peter de Graaf, “Ophef in Brabant over de komst „Amerikaans‟ winkelcentrum,” Volkskrant, 1 juli 2008.
4
David Evers, Anton van Hoorn, Frank van Oort, Winkelen in Megaland (Den Haag: NAi, 2005), 7.
5
De interviews zijn afgenomen door Eise Pulles. Stemmers zijn geïnterviewd op 4 juni 2009 in het stembureau in het gemeentehuis van Tilburg.
„Volkslied Tilburg‟
1
01.50
Interview stemmer (2)
02.01
Voice-over
02.10
Interview stembureaumedewerker6
02.49
Interview stemmer (3)
03.10 03.14 03.18
Voice-over Actievoerder (1) Voice-over
03.24
Actievoerder (2)7
eerste die in de rij staat? Kijk eens aan, nou ik ben ook erg vroeg natuurlijk. Half acht.” Eise: “Was het moeilijk om een keuze te maken?” Stemmer: “Ja het was lastig tot gisteravond heb ik er nog over nagedacht. Maar ik ben er denk ik wel uit. Ik ga er voor stemmen.” Eise: “Hallo meneer, gaat u voor of tegen de mall stemmen.” Stemmer: “Tegen.” Eise: “Waarom?” Stemmer: “Omdat we dat in Brabant denk ik niet nodig hebben. We houden het gewoon gezellig en we gaan niet zo mega doen.” Twee verkiezingen, dat betekent per lokaal twee stembussen en daarom dubbel werk voor stembureaumedewerkers. Stembureaumedewerker: “Als je twee dezelfde bakken hebt dan heb je snel dat het fout kan gaan.. Dan mag hier de mall in… en we gaan er gewoon bewust bijzitten om geen fouten te laten maken. Hier de mall alstublieft.. fijne dag verder.. zelfde! Dus ja om te zorgen dat we vanavond bij het tellen geen fouten hebben.” Eise: “En wat nou als de bus vol zit?” Stembureaumedewerker: “Uhm, dan krijgen we een andere bus.” Eise: “Hallo meneer is het gelukt?” Stemmer: “Het is helemaal gelukt, alles staat er op. Alle twee hier in?” Eise “Nee dat doet u verkeerd.” Stemmer: “Referendum.. Europees parlement..” Eise “Dat ging bijna verkeerd.” Stemmer: “Het ging bijna verkeerd maar gelukkig zijn er mensen die alles beter weten, dus dat gaat de goeie kant op.” Wel of geen mall. Het referendum houdt Tilburg al weken in zijn greep. “Bent u voor ben bent u tegen? Natuurlijk voor! Tegen? Jammer, en u?” Flyers, t-shirts, alles wordt uit de kast gehaald om zwevende Tilburgers over de streep te trekken. “We staan hartjes uit te delen, voor hart voor je stad, kiesvoortilburg.nl. Meneer een snoepje? Dat is allemaal bedoeld om Tilburg te laten zien dat er genoeg
6
Interview 4 juni 2009, gemeentehuis Tilburg.
7
Interview 28 mei 2009, aula Universiteit van Tilburg.
2
tegengeluid is tegen de mall. Ik denk als iedereen die een beetje langer nadenkt, zich een beetje beter verdiept in de stof, en in de artikelen zeg maar, dat je er echt super snel achter komt dat de mall echt een mal idee is.” 03.45
Voice-over
Een week voor de verkiezingen organiseert de Universiteit van Tilburg een symposium over de mall. Verschillende wetenschappers houden vurige betogen.
03.54
Frans Boekema8
“Wat mij betreft zouden alle seinen op rood moeten staan. Ik ben geen principiële tegenstander van de mall. Ik ben wel tegen een mall zoals het op deze wijze georganiseerd, geregisseerd, of misschien moet ik zeggen juist niet geregisseerd is.”
04.17
Tom Tacken9
04.31
Tom Tacken
“U bent dus gewaarschuwd, geen malafide praktijken à la Adje, meer dan één malloot kan Tilburg niet aan.” “Als hun vertegenwoordigers niet durven, laat dan de Tilburgers zelf de knoop maar doorhakken. Maar één ding, geachte politici, als het nee is, is het nee, en als het ja is, is het ja. Want onthoud goed, Tilburgers zijn wel goed, maar niet mal.”
04.56
Bezoeker symposium (1)10
05.12
Bezoeker symposium (2)11
Wojciech Kilar: „Father Kolbe‟s Preaching‟
“Ik ga zeker tegen stemmen. Het wordt hoe langer hoe duidelijker hoezeer de politiek hier in Tilburg de stad eigenlijk niet bestuurt en nu via een referendum deze complexe materie bij de burgers legt.” “We hebben even handjes omhoog gedaan daar, drie kwart tegen denk ik. Dus voor de tegenstanders gaat het de goede kant op. Maar de wetenschappers zeiden
8
Boekema was een spreker op het symposium. Hij is hoogleraar economische geografie aan de Rijksuniversiteit Nijmegen en universitair hoofddocent bij de vakgroep regionale economie aan de Universiteit van Tilburg, 28 mei 2009. 9
Tacken was een spreker op het symposium. Hij is als journalist verbonden aan het Brabants Dagblad, 28 mei 2009.
10
Interview 28 mei 2009, aula Universiteit van Tilburg.
3
vandaag eigenlijk jammer dat er zo‟n harde voor/tegen discussie is. En dat is ook wel iets om even over na te denken.” Bezoeker: “Ik vond het een goede avond, dus ik hoop dat een heleboel mensen om zijn gegaan naar voor.” Eise: “Denkt u serieus dat dat gebeurd is?” Bezoeker: “De meeste mensen hadden een mening vooraf. Er zijn heel veel ondernemers in de zaal die toch al tegen waren, die krijg je niet naar voor natuurlijk.” Een andere voorstander van de mall is Joost Möller. Als wethouder van Economische Zaken valt de mall in Tilburg onder zijn portefeuille.
05.29
Bezoeker symposium (3)12
05.52
Voice-over
05.59
Interview Joost Möller13
Eise: “Kunt u in drie zinnen uitleggen waarom Tilburgers voor de mall moeten stemmen?” Möller: “Het belangrijkste is dat het echt iets toevoegt. Het wordt leuk, het wordt een belevenis, het voegt wat toe aan Tilburg. Twee is de werkgelegenheid. Dat is ook verschrikkelijk belangrijk, en ook in deze economische tijden dat het economisch slecht gaat. Er komt een investeerder, er gaat geen cent overheidsgeld in, zelfs de aanpassingen van het wegennet die gemaakt moeten worden, worden door de ontwikkelaar betaald. En omdat iemand 400 miljoen, 400 miljoen euro wil stoppen in Tilburg, dat is in deze economische tijd wel heel raar als je daar nee tegen zegt.”
06.35
Interview Joost Möller
Eise: “Waar gaat u stemmen?” Möller: “Waar ik ga stemmen, ik denk op het gemeentehuis. Omdat ik toch de hele dag op het gemeentehuis ben. In het gemeentehuis zit ook nog een stemlokaal dus ik denk dat ik daar ga stemmen.”
06.45
Voice-over
En inderdaad, op verkiezingsdag is de wethouder één van de eersten die zijn stem
11
Idem.
12
Idem.
13
Möller is wethouder van Economische Zaken (VVD), interview 28 mei 2009, aula Universiteit van Tilburg.
Philip Glass: „Truman
4
uitbrengt op het gemeentehuis van Tilburg. 06.51
Interview Joost Möller14
Eise: “Goedemorgen meneer Möller, vindt u het spannend?” Möller: “Ik vind het heel erg spannend, daar ben ik heel eerlijk in. Ik vind het echt een heel belangrijke beslissing, zowel ja als nee geeft wel een koers aan die Tilburg op gaat. En daarom vind ik het toch wel belangrijk welke uitslag het wordt.”
07.06
Interview Joost Möller
07.20
Joost Möller en stembureaumedewerker
07.34
Voice-over
Eise: “U gaat voor stemmen, denkt u dat de andere Tilburgers ook voor gaan stemmen?” Möller: “We zullen het zien. Het woord is nu echt aan de Tilburgers dus vanavond om half elf weten we het. Ik hoop dat er een goede opkomst is, dit is voor Tilburg een belangrijke beslissing. Dus ik hoop dat heel veel Tilburgers die beslissing gaan nemen.” Eise: “Nou, u moet stemmen.” Möller: “Haha dankjewel hoor.” Stembureaumedewerker: “Hallo legitimatiebewijs.” Möller “Oh ja dat moet ook nog.” Stembureaumedewerker: “Ja dankjewel. Ja klopt. Eenmaal Europees, eenmaal mall.” Aventura Brabant, zou de eerste mega mall van Nederland worden. Een mall is een overdekt winkelcentrum dat in één keer is ontworpen en geheel in eigendom is van private investeerders.15
Sleeps‟
Intervox Modern Movie Edition: „Bella Vita in a Ballroom‟
De oorsprong van malls ligt in Amerika, waar ze vanaf de jaren ‟50 op grote schaal werden gebouwd. Na de Tweede Wereldoorlog maakte de Verenigde
14
Interview 4 juni 2009, gemeentehuis Tilburg.
15
Paco Underhill, Call of the Mall: The Geography of Shopping (New York: Simon & Schuster, 2004), 19.
5
Staten een welvaartsgroei door. De economie draaide overuren en militairen die terug kwamen uit Europa hadden gespaard.16 Er was geld om voluit te consumeren. De oorlogsjaren waren voorbij, men kon genieten van het leven! “Hey life, look at me, I can see the reality.'Cause when you shook me, took me, outta my world, I woke up. Suddenly I just woke up to the happening.”
08.09
08.25
Voice-over
De manier waarop Amerikanen woonden veranderde. Duizenden gezinnen verruilden hun woning in de overbevolkte steden voor een vrijstaand huis in de suburbs; dat waren nieuwe, ruimopgezette buitenwijken. Er werden snelwegen aangelegd en Amerika werd een door de auto gedomineerde maatschappij.17 Gezinnen met meer dan één auto waren niet langer een uitzondering.
08.51
“Two Ford Freedom”, Ford commercial jaren ‟5018
“Like so many people these days, we live in the suburbs. And Dave needs the car every day for business. Three weeks ago we bought another Ford. Isn‟t it stunning? Why be stuck with one expensive car when you can enjoy all the fun and freedom of two fine Fords! Today more and more people are finding out how easy it is to become two Ford families. See your Ford dealer soon!”
09.20
Voice-over
Door de suburbanisatie ontstonden er gescheiden clusters waar mensen werkten en waar mensen woonden. Anders dan in de steden, waar wonen en werken geïntegreerd was, konden inwoners van de suburbs nergens komen zonder de
16
James J. Farrell, One Nation Under Goods: Malls and the Seductions of American Shopping (Washington, D.C.: Smothsonian, 2003), 7.
17
Idem.
18
Gedownload via: http://www.youtube.com/watch?v=uDk_TEM257k.
The Supremes: „The Happening‟
6
auto. Ook om te winkelen gebruikte men de auto, maar dan had men wel parkeerruimte nodig, wat er niet was.19 Projectontwikkelaars boden de uitkomst door vlak buiten de steden enorme malls te bouwen. Alle winkels onder één dak. Met daaromheen een zee van parkeerplaatsen. “The central mall is flanked by a well-balanced selection of retail stores in every field and price bracket. Which provides all customers with the most complete comparative shopping in the entire area. And there is plenty of free parking, over five thousand individual parking spaces.”
09.49
Fragment: “Shopping Can Be Fun: A New Concept in Merchandising”, 195720
10.08
Voice-over
Malls waren enorm populair. Voor generaties Amerikanen vormden ze een belangrijke sociale ontmoetingsplaats.
10.14
Paco Underhill21
10.23
Voice-over
“We as a species need a place to go to interact with other people. And the shopping mall for Americans was a very logic place of doing it.” Paco Underhill is retailantropoloog en bezocht voor zijn werk meer dan 300 malls in de Verenigde Staten en daarbuiten.
10.31
Paco Underhill
“The mall has a very special place in the hearts of many first world people. For those of us here in the U.S., who are under age 40, the shopping mall is the first place where we spent our own money, we often had our first job, we met somebody who wasn‟t part of our school or our neighbor, and we got to see the world that up to that point we‟d only experienced on television and in the media.
19
Farrell, One Nation Under Goods, 7.
20
Gedownload via: http://www.youtube.com/watch?v=jskBw1c_lrg.
21
Interview 3 december 2009, New York. Underhill is retailantropoloog en auteur van het boek Call of the Mall: The Geography of Shopping.
7
If you‟re under age 40, the mall is a very real place.” “Let's go to the mall everybody! Go!”
11.10 11.15
Voice-over
11.25
Fragment: “Rochester: A “As in most American cities the tendency here in recent years was a withdrawal City of Quality”, 196323 from the central core to the surrounding suburbs. People first, then business headed for the open spaces.”
11.40
Voice-over
11.49
Interview stemmer (4)25
Robin Sparkle: „Let‟s go to the Mall‟
Maar megamalls hadden desastreuze gevolgen voor traditionele winkelstraten. Kleine ondernemers konden niet concurreren tegen de mall en trokken weg uit de binnenstad.22
Het gevolg was een verpaupering van Main Street. Verlaten panden met dichtgetimmerde ruiten. Een schrikbeeld waar ook in Tilburg voor wordt gevreesd.24 Eise: “Heeft u voor of tegen de mall gestemd?” Stemmer: “Tegen. Omdat ik vind dat ze eerst maar eens de Heuvelstraat moeten herinrichten. En aan zo‟n grote winkel hebben wij niks aan.” Eise: “Wat is het probleem met de Heuvelstraat op dit moment?” Stemmer: “Een bietje aan het verpauperen. En als daar dan straks die winkels daar komen dan krijgen we precies hetzelfde en dan gaat het hier nog verder slechter worden.”
22
June Williamson, geïnterviewd door auteur, tape opname, 3 december 2009.
23
Gedownload via: http://www.youtube.com/watch?v=LtG2CfAwMGE.
24
Max Westerman, “Shop Till You Drop,” Westermans Nieuwe Wereld, KRO, 29 september 2008.
25
Interview 4 juni 2009, gemeentehuis Tilburg.
Burkhard Dallwitz: „Flashback‟
8
12.10
Interview stemmer (5)26
Stemmer: “Tilburg is niet eens in staat koopzondagen en andere evenementen vol te krijgen, hoe moeten wij ons eigen hier zo‟n miljoenen kostend project op de hals halen. Lijkt me niet, daar zijn we een te klein Tilburgje voor.” Eise: “Hoe ziet u Tilburg voor zich met een mall?” Stemmer: “Niet, absoluut niet. Ik ben zelf ondernemer in de binnenstad en als ik zie hoeveel moeite het kost om de binnenstad vol te krijgen dan lijkt het me heel onverstandig om die mensen die dan die binnenstad wel een keer bezoeken om die weg te sturen naar de buitenkant van Tilburg naar een mall. Nee dankuwel.”
12.41
Voice-over
Deze angst lijkt reëel. Uit een onderzoek dat is uitgevoerd door de gemeente blijkt dat winkeliers in Tilburg 13 tot 19 procent omzet verliezen als de mall er komt. Modewinkels zouden zelfs tot 40 procent van hun inkomsten verliezen.27 Maar niet alleen ondernemers in Tilburg zijn bang. Ook in Helmond, Den Bosch, en Breda wordt het referendum gespannen afgewacht. In deze steden zal de omzet in sommige branches met een kwart kunnen dalen.28 Janus Oomen, wethouder van Breda, steekt zijn bezorgdheid dan ook niet onder stoelen of banken. In 2008 spreekt hij de Tilburgse raadscommissie economie toe. Na zijn betoog spreekt hij met Omroep Brabant. Hij vreest verpaupering en desastreuze gevolgen voor de Brabantse steden.
26
Idem.
27
Marten van de Wier, “Mega-mall leidt tot ruzie tussen Brabantse steden: Detailhandel Tilburgs winkelcentrum zou stadscentra leeg trekken,” Trouw, 1 juli 2008.
28
Idem.
9
13.26
Janus Oomen29
13.44
13.57
Voice-over
14.14 14.22
Voice-over
14.33
Marcus Remark31
14.52
Voice-over
“Een jaar of wat geleden was ik ook in Oberhausen, nou daar hebben ze ook een mega mall ontwikkeling. Als je daar rondloopt en je kijkt naar die binnensteden, nou dat is een schrikbeeld, daar wil ik als bestuurder gewoon geen verantwoordelijkheid voor dragen. Als anderen vinden dat die mall er moet komen, dan moeten ze dat vooral doen, maar niet met mijn instemming.” “..Na wie ist es? Mussne, woher kommst du eigentlich her? Wo ich her komme? Ich komme aus Oberhausen. Wie heißt das? Oberhausen. Was ist das denn? Kennst du das nicht? Nein. Pass mar auf!” Oberhausen, net als Tilburg een industriestad met rond de tweehonderd duizend inwoners. In 1996 werd hier een mall geopend, CentrO. Een megacomplex met 200 winkels, 30 fast food restaurants, en meer dan tien duizend gratis parkeerplaatsen.30
Missfits: „Oberhausen‟
“Stehste auf‟m Gasometer im Sturmesbrausen und alles watte siehs‟ is: Oberhausen.” Ik ben onderweg naar CentrO omdat ik zelf wil zien wat de impact van die mall is. Marcus Remark is de manager. Hij leidt mij rond. “We are now in the mall, the mall is about 450 meters long. It‟s sunny, we have big plants here, not artificial but natural plants for the atmosphere, for the air.” Door al die planten en al dat zonlicht dat via het glazen dak naar binnen komt voelt het bijna alsof je door een echte winkelstraat loopt. Maar hier zal het nooit regenen, het is er schoon en de temperatuur is altijd aangenaam. En dat trekt een
Missfits: „Oberhausen‟
29
Geluidsfragment Omroep Brabant, 22 september 2008.
30
Martin van der Velde en Edwin van de Wiel, “CentrO, Oberhausen: Eerste „leisure shopping mall‟ op het continent,” Geografie 5, no. 6 (1996), 14.
31
Remark is Event & Freizeit Manager van CentrO. Interview 5 februari 2010, CentrO, Oberhausen, Duitsland.
10
miljoenenpubliek. 15.06
Interview met Marcus Remark
Eise: “How many visitors does this mall draw every year?” Remark: “23 million, something a little less, something a little more, but you can say on our area coming 23 million.”
15.24
Interview met Marcus Remark
Eise: “Can you give an indication of how big that is compared to other European malls?” Remark: “With our shopping mall we are the fifth biggest in Germany, but we are Europe‟s biggest shopping and leisure destination.”
15.38
Voice-over
Een bezoek aan Europa‟s grootste winkel en vrijetijdscentrum is een beleving op zich. Het winkelend publiek kan zich vergapen aan een zeeaquarium en een bezoek brengen aan het pretpark, of één van de twee megatheaters. Een dagje CentrO is een dagje uit, net zoals de mall in Tilburg dat moet worden.
15.55
Marcus Remark
“The Centro is not just a shopping mall, we are a leisure destination, for spending a lot of time. We are a tourist destination, and I think that is attractive as well for Dutch people.”
16.11
Commercial CentrO32
“Comeback im CentrO. Ab dem 8. Januar feiert der Donnerstag sein Comeback im CentrO. Und er ist stärker als je zuvor. Langer Donnerstag im CentrO, wir tun was.”
16.23
Voice-over
Vergeleken met CentrO is de binnenstad van Oberhausen een dooie boel. En dat is niet altijd zo geweest, vertelt Petra Behnert. Zij is de eigenaar van een sportwinkel.
32
Philip Glass: „Dreaming of Fiji‟
Gedownload via: www.centro.de.
11
16.35
Voice-over
Vroeger waren er veel speciaalzaken en hoogwaardige winkels als Peek & Cloppenburg. Nu vind je in de binnenstad alleen discounters en voordeelshops.
16.44
Petra Behnert33
“...Das hat sich dramatisch verschlechtert seit der Eröffnung von CentrO. Es ist katastrophal wie die Innenstadt sich verändert hat.”
16.53
Voice-over
16.59
Interview Petra Behnert
Sinds de opening van CentrO blijven klanten weg uit de sportzaak. De omzet is met de helft afgenomen. Behnert: “Der Umsatz ist drastrisch zurück gegangen.” Eise: “Inwiefern?” Behnert: “Nachdem bei uns CentrO eröffnet hat, haben wir 50 Prozent Umsatzeinbuße.”
17.09
Voice-over
17.19
Interview Petra Behnert
17.26
Voice-over
17.38
Voice-over
17.44
Marcus Remark
De dertien personeelsleden die hier vroeger rondliepen zijn allemaal ontslagen. Petra en haar man Reinhard houden de zaak nu met z‟n tweeën draaiende. Eise: “Um warum bleiben sie hier?” Behnert: “Wir haben nicht viele Alternativen.” Een alternatief is er niet. Volgens de middenstandsvereniging is de huurprijs in de binnenstad met 60 procent gedaald.34 De zaak verkopen is praktisch onmogelijk en winkelruimte in de mall is te duur. Petra en Reinhard staan er alleen voor. Terug naar CentrO. Marcus laat me het food court zien, waar de bezoekers van de Ben Lee: „Catch My Disease‟ mall kunnen eten. “We are now at the higher level at the Coca Cola oasis, this is a fast food court with 1200 seats, and twenty food kiosks.”
33
Behnert is de eigenaresse van sportzaak Sport Behnert in de binnenstad van Oberhausen. Interview 5 februari 2010, binnenstad Oberhausen.
34
Franz-Jozef Muckel, persoonlijke e-mail, 11 februari 2010.
12
17.58 18.03
Voice-over Interview Marcus Remark
18.52
Voice-over
19.03
Interview Marcus Remark
19.25
Voice-over
19.37
Interview bezoeker CentrO (1)35
19.50
Voice-over
35
Ik confronteer hem met mijn bevindingen in de binnenstad. Eise: “I‟ve also been to the city center of Oberhausen, and retailers there said that this mall sucked a lot of life out of the city center, that their rents dropped by fifty percent, do they have a point when they say that a lot of their customers went to CentrO?” Remark: “Of course, I think so that a lot of their customers went to CentrO. Of course, and I think it‟s true that their rents are going down, of course, but if you see what happened on the Marktstrasse, with Euroshops and bakeries on a really low level, I do not think it‟s the right way to get back their customers to decrease the level of their goods.” Marcus vertelt dat klanten niet terug gaan naar de binnenstad vanwege het laagwaardige winkelaanbod. Maar de verschraling van het aanbod is juist een gevolg van de mall, die alle hoogwaardige winkels in de stad naar zich toe trok.
Aphex Twin: „Avril 14th‟
Eise: “But stores from the higher segment like clothing stores and shoe stores, they all moved to the mall.” Remark: “Of course, this is modern times, a lot of chain stores going to the malls, but this is not an effect for CentrO, but for every shopping mall.” Inderdaad, deze ontwikkeling gaat niet alleen op voor CentrO, maar ook voor duizenden Amerikaanse malls, en de malls die in toenemende mate in Europa worden gebouwd. Het winkelend publiek ziet dan ook weinig reden om in de binnenstad te gaan shoppen. Eise: “Warum shoppen Sie lieber hier als in der Innenstadt?” Bezoeker: “In der Innenstadt gibt es sozusagen nichts mehr. Da gibt es nur viele Billigläden, man muss lange nach einem Parkplatz suchen und für den Parkplatz bezahlen. Und findet nicht die Auswahl hier.” Een ruimere keuze dus, zonder te hoeven zoeken naar een parkeerplaats. Dat is
Interview 5 februari 2010, CentrO.
13
ook wat deze Nederlandse bezoekers aantrekt aan CentrO. Eise: “Een megamall zoals dit hebben we niet in Nederland, zouden ze dit in Nederland moeten introduceren?” Bezoeker: “Ik denk het wel. Ik denk dat het wel goed loopt, vooral het gratis parkeren, daar zijn Nederlanders gek op!” Bezoekers die uit Oberhausen komen kunnen zich de binnenstad van vroeger herinneren. Zij zagen met eigen ogen hoe hun stad snel achteruit ging.
19.59
Interview bezoeker CentrO (2)36
20.12
Voice-over
20.20
Interview bezoeker CentrO (3)37
Eise: “Wie sah die Oberhausener Innenstadt aus bevor CentrO hierher kam?” Besucher: “Voller, sehr voll. CentrO hat sehr viel kaputt gemacht in meinen Augen. Ja, die Innenstadt ist tot.”
20.34
Interview bezoeker CentrO (4)38
20.49
Voice-over
Eise: “Ist die Ankunft des Einkaufszentrums letztlich gut für Oberhausen?” Besucher: “Für mich persönlich nicht. Für mich persönlich nicht.” Eise: “Ist die Innenstadt tot?” Besucher: “Tot, ganz tot.” De binnenstad van Oberhausen is dood. Tenminste, dat zeggen bezoekers van CentrO. Maar ook volgens Petera Behnert valt er weinig te redden.
20.57
Interview Petra Behnert
Eise: “Kunden im CentrO sagen die Innenstadt ist tot.” Behnert: “Ja, das kann ich bestätigen. Das sehe ich auch so. Ja, die Innenstadt ist tot.”
21.08 21.11
Martina Fritz39 Voice-over
“Zunehmend wurde ich sagen van jahr zu jahr verslechterd.” Petra‟s buurvrouw, Martina Frtiz, stoort zich aan de leegstand in de binnenstad.
36
Idem.
37
Idem.
38
Idem.
39
Fritz is de eigenaresse van modeboetiek Fritz Moden in de binnenstad van Oberhausen. Interview 4 februari 2010, binnenstad Oberhausen.
Truman Show Soundtrack: „Flashback‟
14
Fritz: “Wir haben Leerstand in der Stadt.” Eise: “Wieviel Leerstand?” Fritz: “30 Prozent würde ich sagen. Wir haben zu viel Leerstand.” Martina is de eigenaresse van een damesboetiek, maar verkocht vroeger ook kindermode. Daar kon ze mee ophouden na de opening van CentrO.
21.18
Interview Martina Fritz
21.30
Voice-over
21.38
Martina Fritz
21.48
Voice-over
21.52
Ondernemer binnenstad
“Der Effekt ist ganz einfach, das Geld ist weg. Man gibt Geld dort aus oder hier aus.”
21.58 22.10
Ondernemer binnenstad Voice-over
“Die Innenstadt ist mehr oder weniger tot.” De binnenstad van Oberhausen biedt een ontluisterend beeld van wat een mega mall zou kunnen aanrichten in een stad als Tilburg. Een van de grootste voorstanders van de mall, VVD fractievoorzitter Roel Lauwerier ziet het niet zo somber in. Hij heeft rotsvast vertrouwen in het plan om de mall slechts een aanvulling te laten zijn op het huidige winkelaanbod in de binnenstad.
22.30
Interview Roel Lauwerier40
Eise: “U noemt de mall een kans voor Tilburg. Maar hoe verklaart u dat er op andere plaatsen, waar ook malls zijn gebouwd, bijvoorbeeld Oberhausen, maar ook heel veel steden in Amerika, dat daar de binnenstad zo verpauperd is?” Lauwerier: “Met name wordt er altijd verwezen naar Oberhausen, maar daar zeggen ze ook van dat het een nieuwe binnenstad moest worden. En daarom is er ook gewoon een binnenstad gekopieerd. En dat is natuurlijk niet de bedoeling van Aventura Brabant, van de shopping mall in Tilburg die er moet komen. Het is de
40
“Kindermode haben wir gehabt. Mussten jetzt wieder schließen, da keine Frequenz da war. Das ist schade. Schade. Ja schade.” Maar ook “schade” voor andere middenstanders die hun klanten zagen vertrekken.
Intervox Modern Movie Edition: „Mellow Moods‟
Lauwerier is VVD fractievoorzitter in de Tilburgse gemeenteraad. Interview 4 juni 2009, gemeentehuis Tilburg.
15
bedoeling dat daar een ander soort winkels komen. Er kan bijvoorbeeld wel een Blokker komen, maar dan wel met heel de lijn van Herman ten Blijker. Die staat in geen enkele Blokker in Nederland helemaal integraal. Daar wel en dan kunnen er workshops gegeven worden.” Eise: “Maar dan is het toch eigenlijk de binnenstad maar dan beter?” Lauwerier: “Meer een dagje uit. Als je naar de binnenstad gaat, dat zie ik bij mij thuis, dames kopen wat make-up en dat soort dingen. Wat er bij de shopping mall kan gebeuren is dat daar niet zomaar make-up wordt verkocht, maar dat je daar een make-over kunt krijgen. En dat je dan ziet welke producten wel en niet goed voor je zijn. Het voordeel is dat je dan weet welke producten je moet hebben en die kan je dan gewoon bij de drogisterijen in de binnenstad kopen.” 23.50
Voice-over
Frédéric Chopin: De nadruk in de mall komt dus te liggen op recreatief winkelen, oftewel „Grande Valse funshoppen. Maar houden Nederlanders daar wel van? Uit een onderzoek, Brillante‟ uitgevoerd onder 7000 Europeanen, blijkt dat Nederlanders het allerminst als funshoppers gekarakteriseerd kunnen worden. Anders dan bijvoorbeeld Britten en Italianen brengen wij, van alle Europeanen, winkelen het minst in verband met emoties en zintuiglijke genoegens.41 Op een ander lijstje staan we wel bovenaan, namelijk de ranglijst van rationele shoppers. Wij vinden, vergeleken met consumenten uit andere landen, vooral de prijs belangrijk en hechten tijdens het winkelen nauwelijks waarde aan de aanwezigheid van horeca, entertainment en andere recreatieve voorzieningen.42
41
Jeroen Duijvestijn en anderen, De Toekomst van de Grote Stad: Stedelijke Economie, Retail en Wonen (Den Haag: SMO, 2006), 50.
42
Idem.
16
Eise: “Maar is het niet erg ambitieus om 300 winkels te vinden die een aanvulling moeten zijn op het huidige aanbod?” Lauwerier: “Er is aangetoond dat dat moet lukken. En dat zal denk ik ook wel gebeuren. En zeker ook doordat er wat merken en ketens die er in Nederland nog niet zijn naar Nederland kunnen komen. Of dat bepaalde concepten van Zara die hier nog niet zijn bijvoorbeeld hier naartoe kunnen komen. Dat zou mooi zijn.” Philip Glass: „Truman Moeten mega malls nou naar Nederland komen? Om die vraag te beantwoorden Sleeps‟ ga ik naar Amerika. Dat land is inmiddels volgebouwd met malls en zit er behoorlijk mee in zijn maag. Dat vertelt June Williamson in New York. Daar is zij verbonden aan de architectuur faculteit van het New York City College.
24.28
Interview Roel Lauwerier
25.02
Voice-over
25.18
Interview June Williamson43
Eise: “What‟s the state of the American mall today?” Williamson: “Not good I‟d say. Basically we‟ve overbuilt. So there are too many shopping malls. And they‟re all in competition with each other.”
25.31
Voice-over
Ook retailantropoloog Paco Underhill is pessimistisch over de toekomst van de Amerikaanse mall.
25.37
Paco Underhill
25.51
Voice-over
“The shopping malls in the U.S. for the most part were built more than 25 years ago. Most of them were put up very quickly and were but-ugly the day they opened, and haven‟t gotten any prettier.” Vooral in de jaren ‟70 en ‟80 schoten malls als paddenstoelen uit de grond. Iedere 3 of 4 dagen opende een nieuwe mall zijn deuren.44 Maar steeds als er een nieuwe mega mall werd geopend, betekende dat moeilijke tijden, en soms zelfs het einde
43
June Williamson is verbonden aan de architectuur faculteit van New York City College en auteur van Retrofitting Suburbia: Urban Design Solutions for Redesigning Suburbs. Interview 3 december 2009, New York. 44
Paco Underhill, Call of the Mall, 202.
17
van kleinere malls die de concurrentie niet aankonden. “People started building malls not to service a brand new audience, but to steal somebody else‟s audience. You have shopping malls in the US that are largely vacant. There‟s a 60 or 70 percent vacancy rate inside the mall. For those malls, we are looking at them and try to figure out how to redevelop them.” Eise: “Are there redevelopment possibilities for all troubled malls? Underhill: “Ultimately some of them can be repositioned. But ultimately many of them are going to have to fall back on dr. Dynamite.” Eise: “So they are going to bulldoze them down?” Underhill: “I think so.”
26.07
Paco Underhill
26.38
Interview Paco Underhill
26.58
Voice-over
Het is een somber vooruitzicht. Sommige malls worden gesloopt, anderen worden simpelweg verlaten omdat slopen te duur is. Dode malls worden ze genoemd. Grote witte olifanten die als lege schoenendozen langs de kant van de weg staan. Het tijdperk van de Amerikaans mall lijkt voorbij. Nieuwe malls worden niet meer gebouwd.
27.16
June Williamson
27.25
Interview Paco Underhill
27.51
June Williamson
“There has only been one new enclosed regional shopping mall being built in the United States since 2006 and there are certainly no new ones on the boards.” Underhill: “Over the past three years there have been almost no enclosed malls constructed. There have been malls that have been added to, there have been malls that have been redesigned. But we are not building stand alone enclosed malls here in the US market.” Eise: “And why is that?” Underhill: “They don‟t work anymore.” “Enclosed malls are tired, they‟re enervating. They‟re dull, they‟re claustrophobic, and there‟s nothing more depressing than a shopping mall in decline. To go inside the mall, to park your car among sparsely, acres of empty parking lots, to go in to see shuttered storefront after shuttered storefront with a few lonely retailers, is really a very depressing experience.” “Now that I've lost everything to you. You say you wanna start something new.
28.24
Truman Show Soundtrack: „Flashback‟
Cat Stevens: „Wild 18
And it's breaking my heart you're leaving. Baby, I'm grieving.” Eise “Have you heard of Xanadu Mall?” Williamson: “I have and it‟s an amazing story. It‟s unknown whether it will ever open. So it‟s quite a folly.”
28.38
Interview June Williamson
28.49
Voice-over
Xanadu, net buiten New York, is de laatste mall die gebouwd is. Het moest het duurste en grootste winkel- en entertainmentcomplex van Amerika worden. Een mall met meer dan 200 duizend vierkante meter winkeloppervlakte, een overdekte skipiste en het hoogste reuzenrad van Amerika.45 De mall zou al in 2007 open gaan, maar die opening is nooit gekomen.
29.09
Interview June Williamson
Eise: “When was de mall supposed to open?” Williamson: “If you read the story of Xanadu, it‟s just a narrative of rescheduled openings. One after another delay delay delay.” “A place, where nobody dared to go, the love that we came to know , they call it Xanadu..” Eise: “Do you think it would be possible that the mall never opens?” Williamson: “I think it‟s possible yes. My understanding right now is that it‟s been significantly reduced in size, but because of the current economic crisis the developers have been unable to secure the necessary financing. In addition, many of their tenants have pulled out. So the whole process and deal has become untenable.”
29.23 29.39
Interview June Williamson
“Xanadu, Xanadu (Now we are here) In Xanadu.”
30.11 30.26
45
Eise Pulles
World‟
Olivia Newton-John: „Xanadu‟
Olivia Newton-John: „Xanadu‟
Ik sta nu voor dat gigantische complex, Xanadu, langs de snelweg. Op minder dan een half uur rijden van Manhattan. Het ziet er uit als een verzameling enorme gekleurde Duploblokken te midden van een grijs mistroostig landschap.
Ken Belson, “Delay, Turmoil and High Costs Plague Meadowlands Projects,” New York Times, 5 maart 2008.
19
Indrukwekkend is het zeker, maar dat mag ook wel als je nagaat dat deze mall al 2,3 miljard dollar heeft gekost.46 Ik kan de mall niet in want het hele terrein is afgezet met hekken. Of deze hekken ooit zullen verdwijnen is de vraag. De mall weet ondernemers niet te interesseren om winkelruimte te huren. Nu de winkeliers die wél al toezeggingen hebben gedaan ook weglopen lijkt de situatie voor deze mall onhoudbaar. 31.05 31.14
Interview June Williamson Interview Paco Underhill
31.28 31.38
Interview June Williamson
32.09
Voice-over
46
Eise: “Why did it fail do you think?” Williamson: “We don‟t need another mall like that. It‟s just not needed. There are too many already.” Underhill: “As I sit here in my office on the corner of Broadway and 20th Street, I have 24 enclosed malls that are within a 45 minute drive of where I sit right here at the moment.” Eise: “There are just too many of them?” Underhill: “Too many.” “Xanadu, your neon light will shine, for You Xanadu.” Eise: “Is this mall exemplarily for the state of U.S. malls today?” Williamson: “I think it‟s the last gasp of a trajectory in a building of American malls as temples of leisure and consumption. Because Xanadu represents an attempt to fuse an amusement park with a hyper shopping mall, and it‟s a failed attempt. It really does represent the last of a dying breed.” Maar als overdekte malls in de Verenigde Staten verleden tijd zijn, waar moeten Amerikanen dan heen om te shoppen? Naar buiten. „Lifestyle centers‟ zijn de nieuwe trend op Amerikaans winkelgebied. Een lifestyle center is een uit de grond gestampte winkelstraat in de open lucht met bomen, terrassen, koffiezaakjes en hier en daar een fontein. Klinkt bekend? Het idee komt voort uit een nostalgisch verlangen om terug te keren naar de traditionele binnenstad.
Olivia Newton-John: „Xanadu‟
Frédéric Chopin: „Grande Valse Brillante‟
Idem.
20
32.39
“Satisfaction guaranteed. Gettin everything you need? Hand delivered, quite discreet. 'Cause you're on Easy Street.” “What we‟re seeing is that in certain places in the U.S. we‟ve been able to take a mall and rip the roof off. We‟ve turned it into an accessible urban experience. Remember that for many of us who grew up in the fifties, we still remember going into the city center. We remember the density on the pavement, the peddlers, the hot dog merchants, the presence of pigeons, the ability to park yourself on a street bench and watch the world walk past. That for many Americans is a very novel experience. They don‟t have Amsterdam to go to by train, they don‟t have the Ramblas in Barcelona, or they don‟t have the Champs Elysees in Paris. So we‟ve had to duplicate it in other ways.” “What is being developed is a new kind of concept which they call the lifestyle center. And some of the old enclosed shopping malls, if they‟re really well located and it‟s assumed that they have still market share are being redeveloped into open air lifestyle malls where basically a traditional street is recreated at the center of the mall and there are more restaurants with outdoor seating and so on included.”
32.55
Paco Underhill
34.13
June Williamson
34.39
Voice-over
De winkelstraten zijn erg populair. In twee jaar tijd groeide het aantal lifestyle centers van 30 naar 120.47 De onderhoudskosten van de gemeenschappelijke ruimte is een derde minder dan die van een traditionele mall. En lifestyle centers zijn winstgevender. De omzet per vierkante meter is 5000 dollar, dat is 1700 dollar meer dan in een overdekte mall.48
35.00
Interview June
Eise: “But isn‟t a lifestyle center just a shopping mall without a roof?”
Randy Newman: „Easy Street‟
47
Parija Bhatnagar, “Not a mall, it‟s a lifestyle center,” CNNMoney.com, 12 januari 2005, http://money.cnn.com/2005/01/11/news/fortune500/retail_lifestylecenter/ (bezocht: 23 januari 2010). 48
Idem.
21
Williamson
35.42
Voice-over
35.51
Interview June Williamson
36.31
Voice-over
Williamson: “Some of them is retail only and it‟s just a matter of reconfiguration. Others are mixed-use downtowns. So they‟ll have, in addition to the retail, housing. In the best cases the houses are built above the stores. Office use as well, and if there‟s mass transit, a bus line or a light rail line nearby, then you really do begin to have the beginnings of what could be a downtown center that could grow and change over time.” Wojciech Kilar: Mislukte malls die worden verlaten, platgewalst of omgebouwd tot traditionele, „Father Kolbe‟s Europees ogende winkelstraten. Wat zegt dat over de situatie in Tilburg? Preaching‟ Eise: “Are the concerns justified, of the people the city of Tilburg, that the downtown may suffer from a mega mall?” Williamson: “I believe so, yes. That has been the trend.” Eise: “So if you have a medium size Dutch city with a lively inner city, would it be a wise idea to put a mega mall outside of that city?” Williamson: “I don‟t think so. Looking at the American example, the American experience, I think that it‟s a risky proposition.” The Helio Sequence: En dan is het moment daar. Voor- en tegenstanders van de mall verzamelen zich „Lately‟ op het stadhuis van Tilburg. Gespannen wachten ze tot de uitslag van het referendum wordt voorgelezen.
36.44
Fragment: “Tilburg wil geen mall”, brabantsdagblad.nl49
“Ik zou zeggen scheur de envelop maar open. Uiteindelijk hebben 57803 mensen getemd en het opkomstpercentage is 35,8 procent. En dan gaan we naar de voorstemmer 26734, tegenstemmers 30701, dus de uitslag is 46,25 procent voor en 53,11 procent tegen.”
37.25
Voice-over
Tilburg heeft besloten. De mall komt er niet. Het is een domper voor burgemeester Vreeman die na de uitslag reageert voor de microfoon van Omroep Brabant.
49
Gedownload via: http://www.brabantsdagblad.nl/regios/tilburg/mall/5066290/Tilburg-wil-geen-mall.ece.
22
37.35
Ruud Vreeman50
“Kijk ik was hier voor, ik vond het een belangrijke ontwikkeling, maar je moet ook fair zijn. Als er verloren is via een democratisch proces dan moet je ook zeggen het is over. De bevolking heeft gesproken, zo wilden we het. Er is veel over gediscussieerd in de stad. Heel veel mensen hebben gewogen zelf. Nou ja, als Tilburg zegt voor zichzelf wij willen dit niet, dan is dat hun verantwoordelijkheid en dan is het ook een feit.”
38.00
Voice-over
Ook Wethouder Joost Möller, die ‟s morgens nog vol goede moed was, en de mall tot het laatste moment heeft verdedigd, legt zich neer bij de uitslag.
38.09
Joost Möller51
“We hebben maandag al gemeenteraad. Ik ga vragen of de ambtenaren versneld een raadsvoorstel maken. Zodat ook maandag definitief in de raad wordt bezegeld dat het niet doorgaat. We gaan de procedure stop zetten enne.. die allemaal opgestart zijn en dan is het einde voor de mall in Tilburg.” “I don‟t need you anymore..” The Helio Sequence: „Lately‟ Voor Tilburg is het gevaar even geweken. De vraag is hoelang het zal duren voordat de eerste Nederlandse mall een feit is. Projectontwikkelaar OVG heeft al aangegeven dat er hoe dan ook een mall komt.52 Roel Lauwerier, fractievoorzitter van de VVD in de Tilburgse gemeenteraad, sluit zelfs niet uit dat dit in Brabant zal zijn.
3832 38.37
Voice-over
38.56
Interview Roel Lauwerier
Eise: “Bent u bang dat de mall ergens anders in de provincie komt?” Lauwerier: “Ja ik hoor Eindhoven en Den Bosch heel hard roepen dat ze tegen de mall in
50
Fragment Omroep Brabant, “Tilburg Stemt Tegen Shopping mall”, 5 juni 2009.
51
Idem.
52
“Eerste Nederlandse „Mall‟ in Tilburg,” EenVandaag, 17 juli 2008.
Philip Glass: „Truman Sleeps‟
23
Tilburg zijn, maar ik ga er eigenlijk van uit dat als‟ie hier niet komt dat zij er wel voor open staan.” Eise: “Denkt u dat?” Lauwerier: “Ja dat denk ik wel.” Eise: “Dat zou heel frappant zijn.” Lauwerier: “Dat zou inderdaad heel erg frappant zijn maar zo werkt het wel in de wereld natuurlijk.” 39.24
Voice-over
De opkomst van malls in Nederland moet kritisch in de gaten worden gehouden. volgens een onderzoek van het Ruimtelijk Planbureau is de komst van malls een onomkeerbaar proces.53 In Duitsland hebben we gezien dat een mall de binnenstad genadeloos aantast, net als in Amerika trouwens. En waarom willen we hier een mall introduceren terwijl dit concept in de Verenigde Staten al achterhaald blijkt te zijn? Terwijl malls daar worden afgebroken om plaats te maken voor Europese winkelstraten? Deze vragen moeten we onszelf blijven stellen als een volgende mall zijn intrede wil maken in Nederland.
39.59
Frans Boekema
“Wat mij betreft zouden alle seinen op rood moeten staan.”
40.08
Joost Möller
“Ik vind het heel erg spannend, daar ben ik heel eerlijk in.”
40.15 40.23 40.29 40.31
Paco Underhill Bezoekers CentrO June Williamson Janus Oomen
40.37 40.43
June Williamson Uitslag voorgelezen
“Many of them are going to have to fall back on Dr. Dynamite” “Ja, die Innenstadt ist tot.” “Gans tot.” “We don‟t need another mall.” “Nou, dat is een schrikbeeld, daar wil ik als bestuurder gewoon geen verantwoordelijkheid voor dragen.” “It really does represent the last of a dying breed.” “46,25 procent voor en 53,11 procent tegen.”
53
Cat Stevens: „If You Want to Sing Out, Sing Out” Loopt door tot het einde.
Evers, Winkelen in Megaland, 297.
24
40.50 40.52 40.06
Ruud Vreeman Joost Möller
“Nou ja, dan is het over.” “Einde voor de mall in Tilburg.” Einde
25
