Tijdens de 2-daagse rondreis bracht ik een bezoek aan vier bedrijven, Tenute Rubino, Tenute Girolamo, Azienda Agricola Giuliani en Polvanera. Tenute Rubino www.tenuterubino.it Dit is het wijnbedrijf van Luigi Rubino, die zich wijnboer voelt maar tevens voorzitter is van het Puglia Best Wine Consortium. Hij ontving ons samen met zijn oenoloog Luca Petrelli. Het familiebedrijf ligt op 5 minuten rijden van het centrum van Brindisi, een stad met 100.000 inwoners. Vader Tomaso verbouwde druiven die – zoals toen gebruikelijk was - werden verkocht naar Noord-Italië. Luigi nam in 1991 het roer over en besloot om de wijn zelf te gaan maken. De ondernemersfamilie Rubino bezit sinds midden jaren tachtig 500 hectare aan grond, waarvan ruim 200 voor wijn en de rest voor olijfolie, artisjokken en graan.
Luigi Rubino Zand, zee en wind De winery en de wijngaarden Jaddico en Marmorelle liggen op circa 200 meter van de Adriatische Zee. De zeewind geeft voortdurend verkoeling en de wijnen krijgen een zilte toon, soms zelfs iets van jodium. Door de invloed van de zee is hier ’s zomers sprake van een groot verschil tussen dag- en nachttemperatuur. Irrigatie wordt niet elk jaar gedaan, alleen in jaren als 2000, 2003 en 2007, als het echt nodig is omdat er teveel stress dreigt. Wijngaarden De bodem bestaat voornamelijk uit een diepe, goed doorlaatbare laag zand, waardoor in winter en voorjaar een flinke watervoorraad in de onderbodem wordt gevormd. De wijngaarden Uggìo en Punta Aquila liggen meer landinwaarts in een heuvellandschap met donkere steenbodems. Het is hier ’s zomers zeer heet, maar het koelt ’s nachts sterk af. Het werk in de wijngaarden wordt hier traditioneel door vrouwen gedaan, met hun grote kennis en toewijding. Per hectare bedraagt de plantdichtheid 6.000 stokken en het gemiddelde rendement is 31 tot 38 hl.
Biologisch Sinds 5 jaar is de productie van witte druiven gecertificeerd als biologisch. Voor rode wijnen zou Tenuto Rubino zich een biologisch bedrijf mogen noemen. Toch wordt daarvoor nog geen certificering aangevraagd vanwege jaloezie van collega’s. Chemicaliën worden zo min mogelijk gebruikt en bemesting wordt gedaan met organische mest.
Oogst De oogst verloopt meestal in een vaste volgorde. Het eerst worden de witte druiven geplukt, chardonnay, malvasia bianca en vermentino. Daarna is rood rijp om te plukken. Primitivo als eerste, tot begin oktober, gevolgd door malvasia nera, negroamaro, montepulciano en als laatste susumaniello. Nero di troia staat hier niet, dat ras is te vinden in het noorden van Puglia bij Castel del Monte. Innovatie Tenute Rubino is een uitstekend geleid bedrijf met een goede formule: traditie gaat hier sinds 15 jaar samen met innovatie. Voordien was een zuivere geur bij de wijnen hier niet gebruikelijk, maar dat is nu wel anders. Vroeger werden de druiven als fruit gezien – meer kwantiteit dan kwaliteit - maar nu vindt er strenge selectie plaats. En daarbij is de aandacht voor het terroir gekomen. Tenute Rubino was ook het eerste bedrijf dat de naam van de wijngaard op het etiket vermeldde. Luigi heeft ook zijn nek uitgestoken voor het terughalen van bijna verdwenen druivenrassen als susumaniello. Van elke wijngaard moeten de beste eigenschappen in de wijn terecht komen. In 2000 werd een nieuwe vinificatieruimte met rijpingskelder geopend. De oude foeders hebben plaats gemaakt voor 10 grote houten tanks en barriques van de beste tonneliers, die elk jaar deels worden vervangen. Zoet Luigi Rubino produceert momenteel een zoete rode wijn van laat geplukte aleatico druiven. In de toekomst wil hij ook een late harvest primitivo maken met 20% natuurlijke alcohol.
Productie Tenute Rubino behoort bij de grootste 10 producenten van Puglia. Het bedrijf produceert per jaar 1,2 miljoen flessen, 15 verschillende wijnen, de meeste van één druivenras. De vier basiswijnen zijn een droge witte van malvasia bianca, een rosé van negroamaro, een rode van negroamaro en een rode van primitivo. Van de productie wordt 70% geëxporteerd, naar 20 landen.
Geproefd ***(*) Giancola 2009, IGT Salento, Tenute Rubino Droge witte wijn van 100% malvasia bianca, 13 jaar oude stokken. Snoeiwijze spurred cordon. Rendement 37 hl/ha. Reductieve vinificatie met vergisting op tank, geen malo. Alc. 13,5%. Heeft 2-3 jaar flesrijping nodig om mooi op dronk te komen. € 7,35 ex BTW bij Smaak van Puglia. K fonkelend goudgeel G bloemen, planten, steenvruchten, veel expressie S vrij stevig, met brede zilte tonen van de mineralen A lange finale met fijne gastronomische bitters T deze eetwijn kan gerechten met sterke aroma’s aan *** Miraglio 2009, IGT Salento, Tenute Rubino Rode wijn van 100% negroamaro. 19 jaar oude stokken, snoeiwijze spurred cordon. Plantdichtheid 5.000 stokken/ha. Rendement 44 hl/ha. Opvoeding op houten tanks van 40 hl gedurende 5 maanden. Alc. 13,5%. K helder robijnrood G kersen, pruimen en zwarte bessen, specerijen, drop S zuiver, rond en vol, puur fruit, specerijen, animaal, goede balans A mooie lengte T kruidig fruit met mooi afgeronde tannines ***(*) Punta Aquila 2009, IGT Salento, Tenute Rubino Rode wijn van 100% primitivo, uit de gelijknamige wijngaard op 120 m hoogte en 400 m afstand van de winery. Van 9 jaar oude stokken, snoeiwijze spurred cordon. Rendement 44 hl/ha. Verblijf op de schillen 15 dagen, waarvan 10 dagen vergisting op tank. Opvoeding gedurende 4 maanden op houten tanks van 40 hl. Alc. 14%. € 9,80 ex BTW bij Vinissimo. K vrij diep G tamelijk gesloten, met zwart fruit en animale tonen
S prima kwaliteit met enige complexiteit, animaal en mooie ronde tannines, veel structuur, hechte balans, heel even wat neiging naar volatile, chocolade A zeer levendig, eindigt zilt T heerlijk glas elegante wijn met goede toegankelijkheid ***(*) Jaddico 2007, DOC Brindisi, Tenute Rubino Rode blend van 70% negroamaro, 15% montepulciano en 15% malvasia nera uit de Jaddico wijngaard. 15 jaar oude stokken, snoeiwijze spurred cordon. Rendement 38 hl/ha. 18 dagen op de schillen. Opvoeding 8 maanden op Franse barriques, waarvan 50% nieuw. De DOC staat sinds kort toe dat malvasia nera in de blend kan worden vervangen door susumaniello. Niet aangezuurd. Alc. 13%. € 15,05 ex BTW bij Vinissimo. K diep tot zeer diep G levendig, elegant en kruidig S energiek zwart fruit, specerijen, flinke maar verpakte zuren, wat chocolade, inkt, een puntje fenolisch, opvallend zachte tannines, zilt door de nabijheid van de zee A fijne bitters, de tannines komen terug en geven de finale extra structuur, redelijke lengte T karaktervolle eetwijn, de drie druivenrassen vullen elkaar mooi aan
**** Torre Testa 2007, IGT Salento, Tenute Rubino Rode wijn van 100% susumaniello (zwarte ezel), de bijna uitgestorven druif van Brindisi en omgeving, die door Luigi Rubino en circa 7 collega’s aan de vergetelheid werd ontrukt. Na jaren van experimenten en micro-vinificatie heeft men de druif nu helemaal onder controle. Men wil nu proberen om met susumaniello binnen te komen bij Slow Food. In 2012 komt een nieuwe wet, die vermelding van susumaniello op het etiket toestaat. Rubino bezit nu 10 ha susumaniello van de 80 ha die momenteel in Puglia te vinden zijn en plant elk jaar 1 hectare bij. Deze wijn werd gemaakt van druiven die werden
geselecteerd in de wijngaard Torre Testa, een perceel met zandbodem van 2 ha met 70 jaar oude stokken rondom een oude toren. Deze wijngaard stond op de nominatie te verdwijnen wegens te laag rendement en te weinig alcohol. De druif was niet geliefd en de druiven werden door de coöperatie gevinifieerd. Snoeiwijze spurred cordon, rendement 28 hl/ha zonder groene oogst. 16 dagen inweking op de schillen, een jaar barrique. Alc. 13%. € 32,55 ex BTW bij Vinissimo (2001, nog enkele flessen). K zeer diep, ondoordringbaar G thee, zwart fruit, frambozen, tabak, chocolade, zeer aromatisch S verleidelijk fruit, vlezig met veel sappigheid door een hoge zuurgraad, waarbij de sterke tannines niet hoekig of stoffig zijn A iets animaal, veel karakter en veel lengte T bijzondere wijn, heeft wat van mourvèdre; dit druivenras zet het in zijn eentje neer, de wijn kan bovendien 10 jaar oud worden
Importeurs: Vinissimo www.vinissimo.nl Smaak van Puglia www.pugliawijnen.nl
Tenute Girolamo www.tenutegirolamo.it
Dit wijngoed ligt een heel stuk buiten de plaats Martina Franca. Het komt in zicht na een rit over smalle wegen door een laagglooiend landschap met eeuwenoude olijfbomen en massa’s truli, de zeer oude stenen huisjes met kegelvormige daken. De winery ziet er spectaculair uit, het lijkt wel een Arabisch paleis. Girolamo is een nieuw project van de uit Milaan afkomstige familie van expediteurs, die hier 20 miljoen euro heeft geïnvesteerd. Wij worden ontvangen door de 27-jarige eigenaar Piero Girolamo en export manager Simone Varrassi. Grootvader Girolamo verkocht zijn druiven aan de coöperatie. Toen Piero 16 jaar was en van school afkwam, besloot hij naar Puglia te gaan.
eigenaar Piero Girolamo
Wijngaard We rijden eerst naar een van de acht wijngaarden, waar we tot onze verbazing horen dat de plantdichtheid hier maar liefst 12.300 stokken per hectare bedraagt. Hiermee krijgt men zowel een hoge productie als een uitstekende kwaliteit. Nu produceert elke wijnstok minder dan 1 kg druiven. In de wijngaarden, 50 hectare in totaal, staan 13 verschillende druivenrassen, 55% autochtone rassen en 45% internationale. De rode ijzerhoudende kalksteenbodem is erg stenig. Door het zonlicht verkleurt het oppervlak van rood naar grijs. Toen de wijngaard werd herplant met de huidige dichtheid, moesten de rotsen eerst klein gemaakt worden. De eerste oogst werd in 2004 binnengehaald.
Diepe kelder De winery dateert van 2001 en is op de groei gebouwd. Indrukwekkend is de rijpingskelder onder de winery, die 14 meter diep in de rode kalksteen rotsen is uitgehouwen. De natuurlijke vochtigheid bedraagt 90%. Er staan computergestuurde foeders van Frans eiken met 104 hl inhoud. De rode basiswijnen krijgen geen hout. De barriques worden elke 3 jaar vernieuwd.
Productie Tenute Girolamo produceert per jaar een miljoen flessen wijn. 65% daarvan wordt geëxporteerd naar Duitsland, Nederland, Scandinavië, Canada en de USA. Recent is daar China bijgekomen, maar het is en blijft moeilijk om afzet in het buitenland te vinden, aldus Piero Girolamo. Een deel van de oogst wordt verkocht op vat. Proeverij ***+ Fiano 2010, IGT Puglia, Tenute Girolamo Blend van 85% fiano minutolo, aangevuld met verdeca en bianco d’alessano. Fiano minutolo heeft kleinere druiven dan fiano di avellino. De jonge stokken hebben nu nog irrigatie nodig. De wijngaard ligt op 400 m hoogte, het hoogste deel van Puglia, waardoor de wijnen een goede zuurgraad hebben. Rendement 100 hl/ha, maar toch minder dan 1 kg druiven per wijnstok, waardoor de wijn kwaliteit behoudt. Vergisting met gistculturen. Restsuiker 3 gr/l, alc. 13%. Horecaprijs € 7,27 ex BTW bij Van de Velde & Halewijn. K bleek geelgroen G ingetogen, meloen, muskaatdruiven, bloemen S muskaatdruiven, iets tropisch, fris en sappig, minerale toets, licht en fruitig A goede lengte T aangenaam en elegant, aperitief- en terraswijn ***+ Iérai Pétrai 2007, IGT Puglia, Tenute Girolamo Van 100% chardonnay, handmatig geoogst eerste week augustus. De naam verwijst naar een oud volk dat hier leefde tussen de Griekse en Romeinse periode. Vergist bij 26 C op
barriques die niet werden gebrand, maar gestoomd. Volledige malo. Opvoeding op getoaste barriques, waarvan 90% nieuwe, gedurende 7 maanden, met een maal daags batonnage. Alc. 13,5%. Exportprijs € 8,00. K diep geelgroen, fonkelend G citrus en mineralen met iets jodium, bloesem S rijp, rond en romig; zeer mineraal, citrusfruit met veel structuur door de batonnage en het nieuwe hout A prima lengte T geslaagde wijn, zuiver en in balans, maar voegt niets toe aan wat de wijnwereld al kent
***+ Primitivo 2009, IGT Salento, Tenute Girolamo Droog gevinifieerde wijn van 85% primitivo, aangevuld met negroamaro en montepulciano. Alc. 13,5%. Horecaprijs € 7,69 ex BTW bij Van de Velde & Halewijn. K vrij donker G donker fruit, subtiel wildaroma, specerijen S overtuigend en eerlijk door zuiver fruit en chocolade, verweven met wildaroma’s en fraaie zuren A prima lengte met goede tannines T oprecht glas wijn met een mooie prijs-kwaliteit verhouding ***- Primitivo Vendimia Tardiva 2009, IGT Salento, Tenute Girolamo De zoete versie, gemaakt van 95% primitivo, overrijpe en iets ingedroogde druiven, aangevuld met negroamaro en montepulciano. Eind oktober geoogst. Restsuiker 18 gr/l. Alc. 15%. Exportprijs € 6,00. K vrij donker G (pioen)rozen, viooltjes, aalbessen, cassis S gedroogde pruimen, iets volatile A gemiddelde lengte T koel drinken bij blauwe kaas, konijn met gedroogde pruimen, niet te zoete pruimentaart, studentenhaver, etc. **
Pétroma 2004 IGT Puglia
Zie topwijnen aan het einde van dit verslag. Conclusie Girolamo Deze producent houdt in de topserie (zie Pétroma) teveel vast aan het beginconcept: blends van autochtone rassen met internationale. De wereld zit niet te wachten op deze blends, en ook niet op de chardonnay, die overigens keurig gemaakt is – niet eenvoudig in dit warme klimaat. Er zijn in Noord-Italië veel betere chardonnays te vinden. De serie middenklasse wijnen met autochtone druivenrassen levert echter uitstekende voorbeelden op, met een goede prijs. Importeur: Van de Velde & Halewijn, Gouda www.veldehalewijn.nl Azienda Agricola Raffaele Giuliani www.vitivinicolagiuliani.com
Zeventig jaar geleden werd dit wijngoed, gelegen in de heuvels tussen Turi en Gioia del Colle in het hart van Puglia, gesticht door eigenaar/verkoopdirecteur/wijngaardmanager Vito Donato Giuliani. De dagelijkse leiding is nu in handen van Raffaele Giuliani. De voornaamste druiven zijn hier primitivo en aleatico. Ze rijpen in dit klimaat en op deze terroir voortreffelijk. Het bezit omvat 20 hectare aan wijngaarden in de omgeving van Monte Sannace met zijn archeologische opgravingen. De druiven worden met de hand geplukt. Oenoloog is Luca Petrelli. Wij werden ontvangen door Vito Donato Giuliani in Relais Il Santissimo te Turi, en niet op het nabijgelegen wijngoed. In dit prachtige hotel, helemaal in kerstsfeer gehuld, werd een boeiende presentatie gehouden door Vincenzo Verrastro, wetenschappelijk administrateur biologische landbouw van CIHEAM, Internationaal Centrum Voortgezette Landbouwstudies, en wel van de onderafdeling AAMB (Istituto Agronomico Mediterraneo di Bari).
eigenaar/verkoopdirecteur/wijngaardmanager Vito Donato Giuliani DOC Gioia del Colle Gioia del Colle kreeg in 1999 een eigen DOC. Het is de belangrijkste streek voor primitivo (85-90% van de DOC aanplant), die in deze streek zijn oorsprong heeft, eerder dan in Manduria. Hier is het heuvelachtig (350 m) met een rotsachtige kalkbodem, terwijl de bruine bodem van Manduria soms beneden zeeniveau ligt. Ook het klimaat verschilt. In Gioia del Colle is ’s zomers sprake van 15C verschil tussen dag- en nachttemperatuur en het waait er vaak, waardoor de primitivo meer polyfenolen heeft. In Manduria is het ’s zomers alleen maar heet. De wijnen zijn zeer verschillend, maar beide streken beweren natuurlijk dat ze de beste primitivo produceren. In Manduria is alles grootschalig, hier zijn alleen kleine wijngaarden. Men begon er al in 1812 met zelf te bottelen, in Gioia del Colle was dat pas eind 19e eeuw. Onder de DOC Gioia del Collo vallen nu 200 hectare. Buiten de DOC zijn er 800 ha IGT wijngaarden met primitivo, met minder strenge regels voor rendement e.d.
Consorzio In de jaren 60 en 70 werden veel wijngaarden met subsidie gerooid. Jongeren wilden niet meer in de wijngaarden werken en trokken naar de stad. Eind jaren 90 kwam Vito Donato Giuliani op het idee om een Consorzio op te richten. Dat was vrij revolutionair, want tot dan toe waren er slechts drie producenten zie hun wijnen zelf bottelden. In 1999 vond met 14 leden de oprichting plaats en de leden werden ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. De leden – er zijn er nu veel meer dan 14 – betalen goed voor de beste druiven, waardoor de kwaliteit omhoog is gegaan. Ieder lid bottelt zelf. Polvanera (zie hierna) is met 30 ha de grootste. Als experiment heeft men het productiegebied nu qua terroir en microklimaat ingedeeld in twee zones. Zone A voor goede wijnen, zone B voor minder goede. De wijnboeren wilden nog meer zones, maar het ministerie vond twee genoeg.
Verticale proeverij Tijdens de verhandeling werd een verticale proeverij gehouden van 5 jaargangen Primitivo Riserva, DOC Gioia del Colle. Lange inweking op de schillen. Houtgelagerde wijnen van 100% primitivo. **(*) Primitivo Riserva 1999, DOC Gioia del Colle, Giuliani Opgevoed gedurende 6 maanden op nieuwe barriques. K gemiddelde concentratie G rustiek, gestoofd, krenten, kreupelhout, paddestoelen S stevig, gespierd, vlezig, pruimen, krenten, hoge zuurgraad A flinke lengte met hoge zuren
T redelijk goede eetwijn met structuur, goed gerijpt fruit
** Primitivo Riserva 2000, DOC Gioia del Colle, Giuliani Opgevoed gedurende 8 maanden op 2e jaars barriques. K vitale kleur met meer verbruining G veel aroma’s, specerijen, oxidatief, champignons, pruimen op eau de vie, chocolade met rozijnen S wat stoffig, oxidatie, chocolade, krenten, in principe hetzelfde als de geur A redelijke lengte T nog net niet ingestort, de tweede fles was net even beter, maar ook wat geoxideerd ***+ Primitivo Riserva 2001, DOC Gioia del Colle, Giuliani Opgevoed gedurende 10-12 maanden op 3e jaars barriques. K gemiddelde concentratie, vitaal G rijp en zuiver fruit, zonder oxidatie of champignon tonen S prima smaak, vlezig en stevig, met goed fruit, mooie tannines en keurige zuren A iets chocolade, goede lengte T de wijn is op dronk en geeft veel drinkplezier **+ Primitivo Riserva 2002, DOC Gioia del Colle, Giuliani K gemiddeld geconcentreerd robijnrood G weer wat tonen van champignons, ook weer wat oxidatief, leer, animaal, wild, krenten S rustiek, doet wat oud aan, flinke zuurgraad, iets stopverf, oud fruit A valt snel terug op zijn zuren T matig glas wijn ***(*) Primitivo Riserva 2003, DOC Gioia del Colle, Giuliani K goede tot gemiddelde concentratie robijnrood G zuiver en zwoel fruit, krenten, chocolade, leer, animaal, rabarber, jammy S idem, met een hoge zuurgraad maar geen volatile, zeer stevig A uitstekende lengte
T de beste wijn van de serie met de beste balans
Conclusie Teleurstellende serie, het hout voegt niets toe. De laatste jaren is men overgegaan op betere barriques van Allier die drie jaar worden gebruikt, waarbij elk jaar een derde vervangen wordt. Na deze verticale serie werden nog 2 wijnen met restsuiker gepresenteerd. ***(*) Aleatico, DOC Gioia del Colle, Giuliani Van laat geplukte druiven, 100% aleatico. Met 4% alcohol versterkt. Lange inweking op de schillen. Zuurgraad 6,9 gr/l. K gemiddelde concentratie paars, jeugdig G verleidelijk, subtiel fruit van kersen, rozen, aardbeien en frambozen S vlezige, halfzoete smaak van kersen, amandelen en rozen met iets tannines A mooie lengte T zeer aangename wijn, levendig en in balans ***(*) Primitivo “1922” 2007, DOC Gioia del Colle, Giuliani 1922 is het geboortejaar van Vito Donato Giuliani. Van 100% primitivo. Lange inweking op de schillen. De gisting stopte uit zichzelf. Alc. 16%, restsuiker 85 gr/l. K vrij diep G zuiver fruit van zwarte bessen, jammy S bessen en kersen zijn prima in balans met de tannines, die zijn verpakt in de restsuiker en de alcohol A goede lengte T stevige en zoet, combineert mooi met een stukje bittere chocolade dat erbij werd gegeven
