TIJDELIJKHEID OP HET VAN GEND & LOOS-TERREIN: BIJ-DE-TIJDSE GEBIEDSONTWIKKELING

CE TIJDELIJKHEID OP HET VAN GEND & LOOS-TERREIN: BIJ-DE-TIJDSE GEBIEDSONTWIKKELING Toelichting op scenario 2 voor het Van Gend&Loosterrein: tijdelijk gebruik in afwachting van een grote investeerder. (bijlage adviesnota vgl-terrein - college b&w tilburg)

2

INHOUDSOPGAVE Paragraaf 1

Inleiding

3

Paragraaf 2

Tijdelijk gebruik; een bij-de-tijdse vorm van gebiedsontwikkeling

5

Paragraaf 3

Welke kansen biedt tijdelijkheid voor onze stad?

6

Paragraaf 4

Voorbeelden buiten Tilburg

7

Paragraaf 5

Voorbeelden binnen Tilburg

17

Paragraaf 6

Randvoorwaarden voor en van de gemeente

27

Paragraaf 7

Hoe nodigen we de stad uit?

28

Bijlage 1

Beheer van tijdelijkheid

29

Bijlage 2

Financiële haalbaarheid

32

Bijlage 3

Deelnemers workshops

36

3

1 INLEIDING Begin 2014 komt het Van Gend&Loos (VGL)-terrein beschikbaar voor een nieuwe invulling. Omdat er in de stad en regio voldoende bouwlocaties voor handen zijn voor wonen en werken zal het terrein de komende 5 à 10 jaar hiervoor niet worden ingezet. Het gemeentebestuur heeft zich niet vast willen leggen op een definitieve bestemming voor de locatie maar wil deze in portefeuille houden om als een troefkaart in te kunnen zetten. Dit om een bijzondere bestemming aan de stad te kunnen toevoegen, ingeval zich een interessante optie meldt. Dit leidt tot de situatie dat de locatie kan worden ingezet voor allerlei tijdelijke initiatieven, onder de voorwaarde dat deze plaats moeten maken voor een andere bestemming op het moment dat deze zich aandient. In twee workshops met experts van binnen en buiten Tilburg is verkend welke behoeften, wensen en vragen er bestaan. En welke relevante initiatieven er al zijn in het veld. De bevindingen uit deze bijeenkomsten hebben dit stuk laten groeien tot wat het nu is. Ook bij de vervolgstappen die we – mocht scenario 2 doorgang vinden – gaan zetten, doen we opnieuw een beroep op deze betrokkenen. In dit scenario wordt tijdelijk gebruik niet primair ingezet ten behoeve van placemaking, het is geen inhoudelijk gestuurde opmaat naar een nieuwe functie. Tijdelijk

gebruik op het VGL-terrein is veeleer place-using, in afwachting van een nieuwe bestemming. We verwachten echter wel dat dit gebruik een positief effect heeft op de uitstraling van het terrein. Dit impliceert dat er enerzijds sprake kan zijn van een grote mate van vrijheid ten aanzien van de aard van het tijdelijk gebruik en anderzijds dat dit niet te kapitaalsintensief zal mogen zijn. Tegen deze achtergrond wordt een schets gegeven van mogelijke vormen van tijdelijk gebruik. Dit in de vorm van voorbeelden van elders en van initiatieven die in de stad leven. Ingegaan wordt vervolgens op de manier waarop het beheer georganiseerd kan worden. Ook wordt een heldere schets gegeven van de financiële consequenties. Waar het in essentie om gaat, is dat het VGL-terrein een positief imago krijgt en dat de locatie snel onderdeel gaat uitmaken van de stad. Iets wat nu nadrukkelijk niet het geval is. Het creëren van nieuwe verbindingen met de omgeving, zowel aan de westzijde onder de oprit door als naar de noordzijde, over het spoor heen is cruciaal bij de ontwikkeling van het gebied. Alleen dan kan er sprake zijn van waardevermeerdering en kan de locatie interessant worden voor een nieuwe functie met een meerwaarde voor de stad.

CENTRUM

4

Bouwkosten Bouwkosten en en gebruiksduur gebruiksduur Bouwkosten Bouwkosten en en gebruiksduur gebruiksduur DAGEN DAGEN DAGEN DAGEN

WEKEN WEKEN WEKEN WEKEN

MAANDEN MAANDEN MAANDEN MAANDEN

JAREN JAREN JAREN JAREN

DECENNIA DECENNIA DECENNIA DECENNIA

EEUWEN EEUWEN EEUWEN EEUWEN

WONEN WONEN WONEN WONEN

WONEN WONEN WONEN WONEN kampeertent kampeertent kampeertent kampeertent

camper camper camper camper

strandhuisje strandhuisje strandhuisje strandhuisje

studentenwoningen studentenwoningen studentenwoningen studentenwoningen

rijtjeswoningen rijtjeswoningen rijtjeswoningen rijtjeswoningen

grachtenpand grachtenpand grachtenpand grachtenpand

WERKEN WERKEN WERKEN WERKEN

WERKEN WERKEN WERKEN WERKEN onderzoekstent onderzoekstent onderzoekstent onderzoekstent

tv-wagen tv-wagen tv-wagen tv-wagen

bouwplaats bouwplaats bouwplaats bouwplaats

kantoor kantoor kantoor kantoor

kantoor kantoor kantoor kantoor

fabriek fabriek fabriek fabriek

RECREATIE RECREATIE RECREATIE RECREATIE

RECREATIE RECREATIE RECREATIE RECREATIE kermis kermis kermis kermis

drijvende tuin drijvende tuin drijvende tuin drijvende tuin

schaatsbaan schaatsbaan schaatsbaan schaatsbaan

speelplaats speelplaats speelplaats speelplaats

sport sport sportsport

park park park park

OPSLAG OPSLAG OPSLAG OPSLAG

OPSLAG OPSLAG OPSLAG tijdelijk parkeren tijdelijk parkeren tijdelijk parkeren tijdelijk parkeren

berging berging berging berging

kuilvoer kuilvoer kuilvoer kuilvoer

fietsflat fietsflat fietsflat fietsflat

parkeren parkeren parkeren parkeren

pakhuis pakhuis pakhuis pakhuis

CULTUUR CULTUUR CULTUUR

CULTUUR CULTUUR CULTUUR CULTUUR openlucht concert openlucht concert openlucht concert openlucht concert

pluk de nacht festival pluk dede nacht festival pluk nacht festival pluk de nacht festival

museum museum museum museum

theater theater theater theater

theater theater theater theater open lucht concert open lucht concert open lucht concert open lucht concert

amfitheater amfitheater amfitheater amfitheater

SOCIAAL SOCIAAL SOCIAAL SOCIAAL

SOCIAAL SOCIAAL SOCIAAL SOCIAAL sanitair sanitair sanitair sanitair

borstkankeronderzoek borstkankeronderzoek borstkankeronderzoek borstkankeronderzoek

kinderdagverblijf kinderdagverblijf kinderdagverblijf kinderdagverblijf

school school school school

school school school school

kathedraal kathedraal kathedraal kathedraal

COMMERCIE COMMERCIE COMMERCIE COMMERCIE

COMMERCIE COMMERCIE COMMERCIE COMMERCIE markt markt

markt markt markt markt markt markt

DD 106 106 106 106

holland holland heineken heineken house house holland holland heineken heineken house house

De De

wintermarkt wintermarkt wintermarkt wintermarkt

eee eee

winkel winkel winkel winkel

eeee eeee

winkelcentrum winkelcentrum winkelcentrum winkelcentrum

Deeee Deeee

passage passage passage passage

Deeeee Deeeee 107 107

Bron:

107 107

5

2 TIJDELIJK GEBRUIK; EEN BIJ-DE-TIJDSE VORM VAN GEBIEDSONTWIKKELING Einde van het eindbeeld Het begint op te vallen. Onverkoopbare bouwgrond voor woningen, een verlaten bedrijventerrein, een geplande, maar sterk vertraagde stadsuitbreiding: steeds meer kleinere en grotere delen in onze omgeving liggen braak. Met grote financiële risico’s voor de eigenaren. Dit zijn de zichtbare en in de portemonnee voelbare gevolgen van de zware economische crisis waarin we verkeren. Maar het zijn vooral ook tekens van voorgoed veranderde tijden. Traditionele gebiedsontwikkeling past steeds minder goed bij de wispelturige, complexe wereld waarin we leven. Tientallen jaren werkte dit traditionele model wel. Gestandaardiseerd, grootschalig en financieel haalbaar op een termijn van zo’n 40 jaar. Door zo te produceren konden we tempo maken in tijden van economische en demografische groei. Een vertrouwde manier van werken voor belangrijke, grote spelers als gemeente, projectontwikkelaars en corporaties. Dit ontwikkelingsparadigma is aan het kantelen. Het vasthouden aan één eindbeeld werkt lang niet meer altijd en overal. De markt vraagt meer kwaliteit, is vraaggestuurd en vluchtig. Bovendien betreden veel kleine, nieuwe en beweeglijker partijen de arena. Partijen met soms weinig middelen maar minstens zoveel ambitie als traditionele ontwikkelaars. Of bestaande ambachten op zoek naar nieuwe rollen: een architect die tijdelijke hotels uitbaat, een groep burgers die een buurthuis overneemt, een projectontwikkelaar die adviseur van een groep bewoners wordt. Veel van deze partijen zijn op zoek naar grond onder de voeten om die ambitie te laten landen. Begin van het (tijdelijk) tijdsbeeld Ook als deze 'Grote Crisis' voorbij is, moeten we rekening blijven houden met minder economische groei. We zullen moeten wennen aan een afnemend publiek voorzieningenniveau. Dit vraagt om een beter passende manier van gebiedsontwikkeling. Tijdelijk gebruik van leeg land kan waarde genereren voor omwonenden, heeft impact op leefbaarheid, helpt bij het positioneren van een stuk stad. Het kan een grondgebonden – niet al te dure - broedplaats vormen voor startende ondernemers met korte ketens van onderlinge dienstbaarheid. En waardeontwikkeling die zich niet altijd of alleen maar in euro’s laat uitdrukken.

Hoe ziet gebiedsontwikkeling er dan uit? Het is een andersoortige, lastige opgave als je gewend bent te denken in stenen en decennia. We zullen samen moeten leren beweeglijkere oplossingen te vinden die in dagen, weken, maanden of enkele jaren ‘waardevol’ kunnen zijn (zie schema Temp.architectureurbanism). Hoofdzaak van een flexibeler gebiedsontwikkeling is het denken in kleinere stappen. Drie elementen zijn dan van groot belang: • Lokale flexibiliteit: neem bestaande elementen in een gebied als uitgangspunt en accepteer dat bouwrijp maken niet meer gelijk staat aan ‘slopershoogte’. Dit heeft belangrijke voordelen als lagere investeringen, kortere procedures en minder weerstand bij omwonenden. • Gebruiksgerichte flexibiliteit: daadwerkelijk gebruik staat centraal, geen speculatief marktonderzoek dat meestal vooraf gaat aan grote investeringen. Door beslissingen niet alleen te nemen met professionals, maar met meer belanghebbers wordt alleen ruimte ontwikkeld waar letterlijk aanwijsbare vraag naar is. Slimme, minder hiërarchische beslisstructuren en denken in startbeelden doen hun intrede. • Tijdgerelateerde flexibiliteit: eindbeeldplanning vergt vooraf vastgetimmerde rekensommen om het ontwikkelproces beheersbaar te houden. In de praktijk is het echter altijd weer net even anders en stapelen faalkosten zich op. Bij hoge marges en een bloeiende economie kan dat verlies genomen worden, maar faalt in feite het eindproduct. Een stapsgewijze werkwijze gaat gepaard met een veel fijnmaziger en bescheidener investeringsregime, bijvoorbeeld op cashflowbasis. Bij onverwachte gebeurtenissen en economische schommelingen biedt deze aanpak meer garanties op een steeds meebewegend, bij-de-tijds product. Het goede nieuws is dat deze nieuwe vorm van flexibele gebiedsontwikkeling al op veel plekken worden opgepakt. En er is al veel geleerd. Juridisch, procesmatig, financieel, ruimtelijk: alle aspecten zijn in theorie én vaak ook al in praktijk getest. Elementen daarvan zijn beknopt beschreven in bijlage 1. Uitgebreide documentatie en concreet gereedschap is te vinden in het recent verschenen boek ‘De flexibele stad’ (Bergevoet en Van Tuijl, 2013). Een degelijk instrumentarium om tijdelijkheid in de stad te kunnen beheren én te laten bloeien is daarmee voorhanden.

6

3 WELKE KANSEN BIEDT TIJDELIJKHEID VOOR ONZE STAD? Leeg canvas Een aantal voetbalvelden groot stuk grond in het hart van de stad. Een unieke kans, het spreekwoordelijke lege canvas waar veel partijen graag hun creatief, ondernemend stempel op willen zetten. Dit scenario biedt ruimte aan een rijke diversiteit van initiatieven. We willen uiteraard vooral ruimte geven aan initiatieven die zo optimaal mogelijk bij kunnen dragen aan doelstellingen uit stad en ommeland. Wat is er bekend aan doelstellingen en dromen, aan wensen en kaders? Wensen uit de stad Tilburg is een stad met dorpse kwaliteiten. Er is een sterke gemeenschapszin, de lijnen zijn kort, er is een grote drang om ‘sociale energie’ op te wekken en te distribueren: mensen en partijen weten elkaar snel te vinden en zijn bovendien in staat dat contact zakelijk om te zetten in concrete acties. Vanuit die filosofie is met een aantal beeld- en debatbepalende partijen gesproken over hun startbeelden bij dit terrein. Waar moeten initiatieven idealiter aan bijdragen, wat zien we straks op dat VGL-terrein gebeuren? Een grofkorrelige opsomming van de rijke oogst uit twee workshops: • Groen, agrarisch, sport, vrije tijd, onderwijs zijn basale, breed gedragen trefwoorden • Slimme schakelingen tussen commerciële, non-profit en publieke partijen. • Kraamkamer voor experimenten tussen tijdelijk en permanent, lanceerplatform voor kleine bedrijven en initiatieven. • Ruimte voor intelligente, wijkoverstijgende sociale stijgings-ketens. • Verbindingen tussen wensen van mensen en partijen uit buurt, stad en regio. • Accommoderend vermogen voor grote variatie aan tijdelijkheid: van paar uur tot paar jaar.

• Actief participeren in/werken aan gezamenlijk beheermodel met aandacht voor: – een evenwichtige verdeling tussen enkelvoudig en meervoudig grondgebruik (‘gemeengronden’); – een financieel eenvoudig en sluitende exploitatie; – een manier om opgebouwd (sociaal / financieel / materieel) kapitaal te behouden en eventueel te verplaatsen, ook na beëindiging tijdelijke periode; – een open, uitnodigende structuur zodat frisse instroom en vernieuwing kans blijven krijgen. Kaders van de stad Feitelijk is het stuk grond nu in handen van de gemeente. Een toekomstige bestemming van dit terrein zal idealiter dan ook moeten bijdragen aan doelstellingen die we ‘met z’n allen’ hebben gewild. Wat zijn op hoofdlijnen de kaders die college en raad ons meegeven? Wat zou het gebied de stad moeten opleveren?: • Landingsplaats voor groen (ambitiedocument Spoorzone / Nota Groen). • Ruimte voor publieksintensieve functies (Coalitieakkoord). • Corridorfunctie voor biodiversiteit (nota Biodiversiteit). • Uitnodigende plek voor vrijetijdsbesteding en ontspanning (programma Leisure- boulevard Midpoint Brabant. • Mondiale uitstraling met behoud van Tilburgs geborgen karakter (Tilburg 2040). Convergerende doelstellingen, inrichting vervolgproces nu cruciaal De verlanglijstjes van en uit de stad wijzen globaal dezelfde richting uit: we willen samen werken aan een groene en bruisende oase in het hart van de stad. Een plek die openstaat voor partijen die op zoek zijn naar een eerste landingsplaats voor hun ambities. Op de inhoud vinden we elkaar dus zeker. Het accent in de eerste fase van dit scenario zal daarom moeten liggen op het ontwikkelen van heldere – financiële en organisatorische – kaders, uitmondend in een bij Tilburg passend beheermodel. In het vervolg van deze notitie is te lezen dat er op dit vlak al flink wat ideeën zijn en praktijkervaring is opgedaan.

7

4 VOORBEELDEN BUITEN TILBURG Inleiding Hieronder een kleine selectie van voorbeelden elders in binnen- en buitenland. Tijdens de workshops passeerden tientallen voorbeelden de revue. Bij de uiteindelijke selectie voor deze notitie is gekozen voor projecten die zoveel mogelijk raken aan de doelstellingen en uitgangspunten voor het VGL-terrein. En projecten die procesmatig als inspiratie kunnen dienen voor een vervolgaanpak. 1. OPEN LAB EBBINGE, GRONINGEN een tijdelijk dorp in de stad Omdat een braakliggend terrein aan de rand van het historische centrum van Groningen een negatieve impact had op de buurt, is dit op initiatief van de winkeliersvereniging tot een tijdelijk dorp omgevormd. Eind 2011 werden de eerste tijdelijke paviljoens opgeleverd. Naast de paviljoens is ook de openbare ruimte tijdelijk ingericht en geprogrammeerd met evenementen. De activering van deze plek heeft geleid tot het aantrekken van nieuwe permanente programma’s, zoals een hotel. Programma: Cultuur gerelateerde programma’s zoals Expositieruimten, Ateliers, informatiepaviljoen, Horeca, Kinderdagverblijf, Studentenhuisvesting, Evenemententerrein, Speelweide, Stadsstrand, etc. Initiatiefnemer: Lokale ondernemers (winkeliersvereniging Ebbingestraat) Overige betrokkenen: Gemeente Groningen, stichting Open Lab Ebbinge, Woningcorporatie Nijestee, Rijksuniversiteit Groningen, diverse lokale ondernemers en lokale architecten e.a.

Het tijdelijk dorp tijdens een evenement (foto: Mark Sekuur)

Tijdspad: Initiatief 2009; start bouw 2011; einde project 2016 (contractueel vastgelegde verblijfsperiode van 5 jaar) Afmeting: ca. 10 paviljoens van 200 – 500 m2 en ca. 4 ha evenemententerrein Kosten: Bouwkosten zijn voornamelijk gedekt met subsidies (gemeente, provincie, rijk (Mooi Nederland), Europa (EFRO) Waardecreatie: Buurt is veel aantrekkelijker geworden, hetgeen resulteert in afname winkelleegstand in aangrenzende Nieuwe Ebbingestraat. De straat is zelfs verkozen tot meest gastvrije straat van Groningen. Inbreng gemeente/ overheid: Aanstellen kwartiermaker met opdracht succesvolle coalities te smeden. Aanleg infrastructuur (o.a. naar voren halen aanleg fietspad). Juridisch faciliteren initiatieven (vrijstelling bestemmingsplan). Gebruik overeenkomst om niet van de grond voor 5 jaar.

Informatiepaviljoen (foto: Mark Sekuur)

Het gasfornuis (foto: Mark Sekuur)

8

2. PRINZESINNENGARTEN, BERLIJN nomadisch groen Een langdurig braakliggend terrein midden in Berlijn is door omwonenden omgedoopt tot stadstuin Prinzessinnengarten en openbaar toegankelijk gemaakt. Doel van dit initiatief is om buurtbewoners door middel van tuinieren met elkaar te laten kennismaken en samenwerken. Het project laat zien hoe het ontsluiten van braakliggende grond kan bijdragen aan de sociale cohesie in een stad. Initiatiefnemer: de organisatie ‘Nomadisches Grün’ Overige betrokkenen: Buurtbewoners, buurtondernemers, grondeigenaar (Liegenschaftsfonds gemeente Berlijn) Verplaatsbaar: De oprichters hebben vanwege de gebruiksonzekerheid (huurcontract van een jaar) een tuin ontwikkeld die kan verhuizen. De gebouwen bestaan uit zeecontainers en de planten worden verbouwd in bakkerskratten, rijstzakken en kartonnen pakken. Dit zorgt ervoor dat de tuin mobiel is en er ook op versteende oppervlakten groenten en kruiden verbouwd kunnen worden. Kosten: De Prinzesinnengarten ontvangt geen subsidies, waardoor onderhoud afhankelijk is van betrokkenheid van bewoners en donoren. Om de kosten voor de huur van de kavel en het Straßenreinigungsgebühr (afvalinzamelingskosten) te kunnen betalen worden inkomsten gegenereerd uit het tuincafé en de verkoop van groenten en kruiden. Ook is het mogelijk om een stukje grond voor één seizoen te pachten. De Prinzessinnengarten haalt ook inkomsten uit haar samenwerking met scholen en kinderdagverblijven. Waardecreatie: Rondom de Moritzplatz is door de komst van de Prinzessinnengarten stap voor stap een heel nieuw stedelijk gebied ontstaan. Als semi-spontane clustering zijn in de buurt allerlei creatieve initiatieven neergestreken. Afmetingen: 6,000 m2

Tijdelijk park met gemakkelijk verplaatsbaar groen (foto: Marco Clausen/Prinzessinnengarten

Bijdrage gemeente: Beschikbaar stellen grond voor één jaar (met mogelijkheid tot verlenging) voor een commercieel tarief

9

3. 4E GYMNASIUM, HOUTHAVENS, AMSTERDAM tijdelijke school Voor het 4e Gymnasium is een nieuw schoolgebouw gepland in de nieuw te bouwen wijk Houthaven in Amsterdam. Het duurt echter nog enkele jaren voordat dit gebouw er staat. Vanwege het groeiend leerlingenaantal en een te kleine huisvesting aan het Van Oldebarneveldtplein en aan de Singel, is het gymnasium, sinds 6 oktober 2008, verhuisd naar een tijdelijk gebouw in de Houthaven. Deze tijdelijke huisvesting is voor maximaal vijf jaar gerealiseerd. Het schoolgebouw is demonteerbaar en kan, na afloop elders weer worden opgebouwd. Programma: tijdelijke school met 30 klaslokalen, auditorium en media centrum Initiatiefnemer: Stadsdeel Westerpark, Esprit groep Overige betrokkenen: Projectbureau Houthavens, HVDN architecten (ontwerper), URSUM bouwgroep (aannemer modulair bouwsysteem) e.a. Tijdspad: 2008 – heden in semi-permamente bouwstructuur. In de toekomst verhuist de school naar een definitieve locatie in de Houthavens. Start bouw gepland januari 2015, ingebruikname augustus 2016. Kosten: Bouwsom: € 4.500.000 (bron: website architect); Waardecreatie: Het gebied in de Houthavens was tot voor kort een open, ongedefinieerde ruimte met losliggende industriegebouwen. Inmiddels is het gebied veranderd in een levendige en eigentijdse plek. Door het modulaire bouwsysteem is het gebouw nadien eenvoudig op andere plaatsen in Amsterdam te gebruiken. Het 4e gymnasium laat zien dat modulair bouwen niet langer synoniem is voor uniformiteit. De school heeft zowel op technisch als esthetisch gebied kwaliteiten en een niveau van afwerking die vergelijkbaar is met permanente traditionele bouw. Afmetingen: 4.000 m2 (ca 650 leerlingen) Inbreng gemeente/overheid: Tijdelijk beschikbaar stellen grond Opdrachtgeverschap op zich nemen

Tijdelijk pre-fab gebouw met permanente uitstraling (foto: J.L. Marshall)

10

4. F.A.S.T., SCHEVENINGEN tijdelijk surfdorp Aan de boulevard van Scheveningen is het Free Architecture Surf Terrain (F.A.S.T.) gerealiseerd. Wat ooit een stuk braakliggend terrein was, is veranderd in een uniek dorp voor surfliefhebbers. Op dit scharnierpunt tussen haven, strand en boulevard, vormt het surfhostel een eigen antwoord op stilgevallen bouwprojecten. Het terrein is bebouwd met containers waarin surfers kunnen slapen, eten, drinken en naar muziek luisteren. Programma: Een beach-hostel, kampeer- en camperplaatsen, een bar, een restaurant, kunstprojecten, een surfwinkel, surflessen, boardopslag, unieke vergaderruimtes, Museum Scheveningen Initiatiefnemer: Doen Evenementen Tijdspad: Eind november 2013 beslist de gemeenteraad over de goedkeuring van het projectplan voor het gebied tussen de boulevard en de Visafslagweg. De kans is groot dat surfdorp F.A.S.T. (F.A.S.T.) in het eerste kwartaal van 2014 moet wijken voor nieuwbouw. Het F.A.S.T. theater (foto: Rob te Riet)

Kosten: Horeca en overnachtings inkomsten dekken de (geringe) investeringen in bouwketen en lichte interventies. Waardecreatie: Met F.A.S.T. is nadrukkelijk een experimenteerruimte gemaakt voor de jeugd op een plek waar lawaai geen probleem is. Onverwachte gebeurtenissen zijn opgenomen in het plan en ook tijdens de uitvoering blijft het project zich ontwikkelen. Als meest recente stap is onlangs het F.A.S.T. Theater geopend met als achterliggende gedachte een platform te creëren voor lokale en regionale artiesten. F.A.S.T. een cultureel platform geworden waar gezinnen, ondernemers, surfers, skaters, studenten, wandelaars, muzikanten en toeristen zelf invloed op kunnen uitoefenen. F.A.S.T heeft onlangs de Den Haag Aanmoedigingsprijs en de VPRO Droomstad Publieksprijs gewonnen. Afmetingen: het terrein is ongeveer 2 ha. groot Bijdrage gemeente: Beschikbaar stellen terrein, faciliteren initiatief, de gemeente heeft een bruikleenovereenkomst gesloten, onder de voorwaarde dat het surfdorp moet wijken voor nieuwe ontwikkelingen in het gebied

F.A.S.T. (foto: Rob te Riet)

11

5. BEKEN TERREIN, WOENSEL WEST, EINDHOVEN tijdelijk buurtpark met minimale middelen Midden in een woonwijk komt een groot terrein braak te liggen, wachtend op nieuwbouwplannen. Een buurtbewoner wil dit ‘gat in de wijk’ in de tussentijd een positieve uitstraling geven. Door heel goed te kijken naar bestaande kwaliteiten en de buurt erbij te betrekken is het gelukt het terrein om te vormen tot een tijdelijk buurtpark dat heel precies aansluit op de belevingswereld en verwachtingen van omwonenden. Concreet is dit gebeurt door de bomen in de achtertuinen van de gesloopte woningen te laten staan, het bouwterrein in te zaaien met gras en niet voor een standaard bouwhek te kiezen. Programma: tijdelijk park met volkstuintjes, speeltuin, Turkse theetuin en buurtevenementen, omgeven door een op-gepimpt bouwhek Initiatiefnemer: Vincent Wittenberg Overige betrokkenen: Wooncorporatie Trudo (grondeigenaar), DNC (ontwikkelaar), Buurtonderneming, Gemeente Eindhoven, vrijwilligers Tijdspad: 2009-2012

Braakliggend terrein als tijdelijk buurtpark (foto: Vincent Wittenberg)

Kosten: Het project is gefinancierd door Trudo, die de kosten ten laste heeft gebracht van de grondexploitatie van het toekomstige woningbouwplan. Daarnaast zijn arbeidskosten uitgespaard door gebruik te maken van vrijwilligers. Waardecreatie: In plaats van een gapend gat midden in een woonwijk is tegen een kleine investering een mooie publieke voorziening gerealiseerd. Omdat vooraf duidelijk gecommuniceerd was dat het om een pauzelandschap ging, is het terrein na twee jaar zonder gemor weer afgesloten voor publiek en is inmiddels met de nieuwbouw gestart. Afmetingen: 18.000 m2 Bijdrage gemeente: Het stellen van een limiet aan het tijdelijk gebruik als park.

Het op-gepimpte bouwhek (foto: Vincent Wittenberg)

12

6. HUISVESTING HOUTHAVENS, AMSTERDAM tijdelijke studentenwoningen Het bouwen van een tijdelijk studentendorp met een permanente uitstraling lag niet direct voor de hand op deze locatie in het Houthavengebied in Amsterdam. Dit gebied was tot voor kort een open, ongedefinieerde ruimte met losliggende industriegebouwen. Door de bouw van de tijdelijke studentenwoningen is het veranderd in een levendige plek, een ‘place to be’ voor de stad. Naast de woningen ligt er een schip met studentenkamers, zijn er verschillende restaurants en zijn er kunstenaarateliers gemaakt. Initiatiefnemer: opdrachtgever: de Key/de principaal, Amsterdam (715 studentenwoningen, 72 woningen en een horecapaviljoen). woningcorporatie Rochdale/Duwo (ca. 400 woningen) Andere betrokkenen: Studenten, omwonenden, projectbureau Houthavens, ontwerper: HVDN Architecten , aannemer: ursem bouwgroep bv, wognum Tijdspad: Constructieperiode 9 maanden; 5 jaar --> uitgebreid naar 8 a 10 jaar; ontwikkelperiode 2003-2005; oplevering 2005; 3-2005 Kosten: bouwsom: € 18.500.000 (bron: website architect voor 715 woningen); Gemeente: investering in de infrastructuur circa 2 milj. euro, daar staan tegenover de inkomsten verhuur grond aan de woningcorporaties Rochdale Duwo: investering in de woningen, afschrijvingstermijn 5 jaar Waardecreatie: De projectmanager is er van overtuigd dat de studenten een positieve bijdrage hebben gegeven aan de imagoverbetering van de wijk. Ondernemers kregen er 1100 nieuwe klanten bij en het veranderde de samenstelling van de wijk. De buurt boekte flinke vooruitgang. De huizenprijzen stegen flink. Er ontstond een meer gemengde bevolkingssamenstelling doordat jonge bewoners de wijk in kwamen. De studenten zorgden voor levendigheid. Ook in de Houthaven zelf ontstonden er horecagelegenheden waar de bewoners van de Spaarndammerbuurt gebruik van maakten. Afmetingen: Ca 1100 woningen Tijdelijke studentenwoningen rondom een hof (foto: Luuk Kramer)

Bijdrage gemeente: Afgifte (verlengde) tijdelijke vergunning, investering in de infrastructuur

13

7. TEMPELHOFER FELD, BERLIJN zone voor stapsgewijze ontwikkeling van de stad Het voormalige vliegveld Tempelhof vormt een inspirerend voorbeeld van de stapsgewijze ontwikkeling van een zeer groot terrein. Na openstelling voor publiek is op en tussen de landingsbanen een levendig stadspark ontstaan, waarbij lichte interventies een eerste stap vormen voor het gebruik van de toekomst. Programma: Eerste fase tijdelijke functies in park (hondenuitlaatterreinen, barbequeplekken, een picknickgebied, berschermingsgebieden voor flora en fauna, loop-, skate- en fietsroutes, informatie- en uitzichtspunt, etc.). Tweede fase woningen, kantoren en park. Initiatiefnemer: Senatsverwaltung für Umwelt und Stadtentwicklung Andere betrokkenen: Tempelhof Projekt GmbH, een bv die zorgt voor de verhuur van de gebouwen, tezamen met Grün Berlin GmbH die het park organiseert. Tijdspad: Openstelling terrein voor eerste fase: 2010, prognose 2e fase onbekend. Kosten: Gebouw en grond kunnen (tijdelijk) gehuurd worden. Een van de vaste huurders is de Bread & Butter modebeurs, die in 2009 voor tien jaar een contract afgesloten heeft voor twee maal per jaar een internationale modebeurs.

Groene zone: collectieve tuinen (foto: Annemieke Hendriks)

Waardecreatie: Het resulterende Tempelhofer Feld wordt zeer gewaardeerd en goed gebruikt door de inwoners van Berlijn. Het vormt een enorme vrije vlakte midden in de stad waar naar hartelust geskate, gefietst, hardgelopen, gevliegerd, gebarbecued en getuinierd kan worden. Steeds meer inwoners van Berlijn keren zich tegen de toekomstige plannen en willen het huidige tijdelijke gebruik voortzetten. In oktober 2012 heeft de senaat van Berlijn zich echter uitgesproken voor herontwikkeling, met als argument dat de maatschappij anders 300 miljoen euro aan opbrengsten misloopt. Afmetingen: het terrein is ongeveer 380 ha. groot Bijdrage gemeente: Aankoop terrein en bestaand vastgoed. Opstellen “spelregels” voor gebruik. Openstellen terrein. Oprichten Tempelhof Projekt GmbH, en aantrekken Grün Berlin GmbH voor de organisatie van het park.

Verharde zone: voormalige landingsbaan als recreatieruimte (foto: Annemieke Hendriks)

14

8. 100 UNION STREET, LONDEN

tijdelijke experimenteer locatie

In Londen komt het vaak voor dat plekken braak liggen, wachtend op het juiste moment voor ontwikkeling. Een welwillende privé-eigenaar heeft zijn terrein geopend voor verschillende jaarlijkse experimenten. Beginnend met de Southwark Lido in 2008, gevolgd door de Urban Orchard in 2010, the Urban Physic Garden in 2011 en ReUnion in 2012. Van een zwembad tot een biertent tot een geneeskrachtige tuin. Elk jaar wordt er een nieuwe lichte invulling aan de locatie gegeven. Programma: Zwembad, thee paviljoen, restaurant, kwekerij, geneeskrachtige tuin, speeltuin, ontmoetingsplek Initiatiefnemer: Architecture Foundation Andere betrokkenen: EXYZT, Heather Ring of the Wayward Plant Registry, lokale ondernemers en buurtbewoners. Tijdspad: vanaf 2008, telkens een tijdelijke interventie van max een jaar

Urban orchard

Kosten: de grond wordt gratis ter beschikking gesteld en met lichte goedkope materialen door vrijwilligers omgevormd tot verschillende invullingen. Waardecreatie: De buurt Bankside is dicht bebouwd en mist significante groene en openbare ruimte. Door deze braakliggende kavel tijdelijk tot openbare ruimte om te vormen, is een plek ontstaan voor interactie en ontspanning. De eigenaar doet op deze manier bovendien aan placemaking waardoor zijn grond in waarde stijgt en de kans op ontwikkeling toe neemt. Afmetingen: 500 m2 Bijdrage gemeente: Afgifte tijdelijke vergunning

Urban orchard (foto: Duncan)

15

9. SMART URBAN STAGE, BERLIJN rondreizende tentoonstelling Hoe ziet de toekomst van onze steden er uit en hoe bewegen we ons dan voort? Dat is de vraag, die deze rondreizende tentoonstelling in zes Europese steden (Berlijn, Rome, Zurich, Parijs, Madrid en Londen) gedurende een jaar aan de orde heeft gesteld. In elke stad was daar een prijsvraag voor innovatieve ideeën aan gekoppeld. In het paviljoen kon naast het bezichtigen van een tentoonstelling over ‘Smart Cities’, gratis testritjes gemaakt worden in Smart elektrische auto’s. Programma: Rondreizende tentoonstelling en promotie paviljoen Initiatiefnemer: Smart Andere betrokkenen: Bettery Magazine Tijdspad: 2010-2011 Kosten: Bekostigd door Smart als PR Waardecreatie: Vooral Smart is door dit rondreizende paviljoen neergezet als een duurzaam merk dat zich bezig houdt met duurzaamheid, innovatie en ‘Smart Cities’. Daarnaast is in verschillende Europese steden tijdelijk een braakliggend terrein geactiveerd.

Rondreizend Smart paviljoen (foto: temp.architecture)

Afmetingen: paviljoen ca. 100 m2 Bijdrage gemeente: Afgifte tijdelijke vergunning, innen vergoeding voor gebruik grond.

Rondreizend Smart paviljoen (foto: temp.architecture)

16

10. PAVILJOEN ZEESPIEGEL, HOORN tijdelijk horeca paviljoen Hoorn maakt veel te weinig gebruik van de unieke ligging aan het Markermeer. Dit tijdelijke paviljoen is een ode aan de Hoornse Kustlijn. De Zeespiegel laat de bezoeker Hoorn als waterstad beleven. Het paviljoen nodigt uit om al uitkijkend over het Markermeer te mijmeren, te zwemmen, te varen en de zomer aan het water van Hoorn te beleven. Het bijzondere is dat het paviljoen volledig is bekostigd door plaatselijke ondernemers. Programma: Horeca, Tentoonstellingsruimte, Cultureel platform, terras, strand Initiatiefnemer: MOSAIEK architecten, Jos Halfweeg i.s.m. Lars Zwirs, Architectuurcentrum Hoorn Tijdspad: 2012- ?

Paviljoen zeespiegel (foto: Katja Effting)

Kosten: Bekostigd door lokale ondernemers: architectuurcentrum Hoorn, atelier silver, BAM Techniek, BBN Bouwmaterialen, Bert Ooms verhuizingen, Blbliotheek Hoorn, De Doetank, Gemeente Hoorn, Het Huis Verloren, Hoorn Business Events, Hoorn City Tours, In den Beginne, Katja Effting Fotografie, Maac, Mano Marketing, Mosaiek architecten, Noord Hollands Dagblad, Odisport, Squeezy, Van Diepen Van der Kroef Advocaten, Veldhuis zonwering, Larz bouwkunst, Programmabureau Westfriese Omringdijk Waardecreatie: Waar andere watersteden boulevards aanleggen om vanuit de stad van het water te genieten, heeft Hoorn slechts een looproute langs het water op de Westerdijk. Daar heeft het Paviljoen de Zeespiegel verandering in gebracht door een inactieve plek aan de rand van het Markermeer te activeren. Afmetingen: paviljoen ca. 18 m2 Bijdrage gemeente: Afgifte tijdelijke vergunning

Tijdelijk strand (foto: Katja Effting)

17

5 VOORBEELDEN BINNEN TILBURG Inleiding Deze paragraaf biedt een overzicht van bestaande, al min of meer serieuze plannen en – gezien onze doelstellingen - in ieder geval kansrijke ideeën voor het VGL-terrein. Ook hier geldt dat uit een grote(re) oogst uit de workshops een selectie van 10 plannen is gemaakt. Naast inhoudelijke plannen is in een aantal van de voorstellen ook aandacht voor de inrichting van het proces om tot goede invulling van het terrein te komen. 1 BEACHVOLLEYBALLEN, WERE DI http://www.beachtilburg.nl Benodigdheden: droog weer, een flink pak zand, een net en een beachvolleybal. Gegarandeerd: veel lol en een flinke krachtmeting. Aangezien Tilburg niet aan zee ligt, halen we het strand gewoon naar hier! Were Di Beach Tilburg spant zich in om met een afwisselend programma-aanbod het de leden naar de zin te maken. Dat betekent het organiseren van toernooien, beachclinics, evenementen en trainingen voor leden én andere belangstellenden. Via een systeem van afhangpasjes kunnen leden onbeperkt gebruikmaken van de beachvelden. (bron: website Were Di Tilburg) Programma: sportvelden voor beachvolleybal Initiatiefnemer: Were Di Beach Tilburg is opgericht in maart 2006 als 4e unit van de omnivereniging Were Di Tilburg (de andere units zijn hockey, tennis en jeu de boules). Kosten: minimaal is het nodig het eerder genoemde 'flink pak zand' aan te brengen. Als extra voorzieningen kunnen horeca of kleedkamers worden toegevoegd. Afmetingen: één sportveld voor beachvolleybal meet 8 x 16 meter

Beach volleybal (foto's: Were Di)

18

2 STADSLANDBOUW http://www.stadslandbouwtilburg.nl Onze groenten en fruit leggen vaak een lange weg af voordat zij op ons bord belanden. De groei van voedsel is daardoor voor veel mensen een ver van hun bed show. Dit is niet terecht, want landbouw staat dichterbij dan veel stedelingen denken. In de directe omgeving van Tilburg wordt veel voedsel geproduceerd wat we graag weer direct op onze borden zouden krijgen. En nog dichter bij: we willen het ook weer zelf gaan verbouwen. Het sleutelwoord is stadslandbouw, een begrip dat vele vormen kan aannemen. Denk aan moestuinen op de daken in volkswijken, aan groente en fruit dat wordt verbouwd op industrieterreinen en binnentuinen en aan de producten die de boeren in de directe omgeving van Tilburg verbouwen. Naast streekproducten: ook groente uit eigen wijk! De afgelopen jaren steken dergelijke initiatieven, die in de VS al een doorslaand succes zijn gebleken, ook steeds meer de kop op in Nederland. (bron: website stadslandbouw Tilburg) Programma: akkers voor teelt van groente en fruit Initiatiefnemer: Op 8 juni 2012 ging een samenwerkingsverband van de Brabantse Milieufederatie, Gemeente Tilburg (Raadslid Tine van de Weijer - Spoorzone Tilburg), Duurzaam Tilburg, de ZLTO, BuitenRuimte voor Contact, en InBeeld verder in op de vraag ‘Wat kan stadslandbouw voor een stad als Tilburg betekenen?’. Dit deden zij met een uitgebreid programma met onder meer een groene picknick, een lezing, een groot aantal workshops. Beeld: stadslandbouw Tilburg / Yvette van Kampen

Afmetingen: variabel

19

3 STADSCAMPING/CAMPERSTAPLAATS TILBURG http://stadsidee.wordpress.com/2013/11/06/stadscamping-tilburg https://www.facebook.com/campingtilburg Op het voormalige Van Gend & Loosterrein in de Spoorzone is de gemeente op zoek naar een duurzame en groene invulling met een tijdelijk karakter. Termen als stadslandbouw, duurzame energie, openbare ruimte, vrije tijd en vermaak, zorg, educatie en werkgelegenheid staan op het wensenlijstje van de stad. Al deze termen komen samen op de Stadscamping 013. Een groene, duurzame plek waar tijdelijke stadsbewoners kunnen verblijven in het hart van de stad. De camping is geen doorsnee camping. Er is een stadsboerderij, festivalveld, kinderopvang enzovoort. Naast gewone kampeerplaatsen kun je overnachten in verbouwde treinstellen, stadsbussen en andere originele accommodaties. De bestaande gebouwen op het terrein worden opgeknapt en ingezet om te gebruiken op de camping. Daarnaast heeft Camper Club Nederland de gemeente gevraagd om vaste overnachtingsplaatsen te realiseren op dit terrein. (bron: website stadsidee)

Van Gend & Loosterrein als campingvoorziening (foto: Eric Steur)

Programma: Camping met aanverwante programma’s Initiatiefnemer: Eric Steur Kosten: Om het plan concreet te maken moet er een businessplan opgesteld worden om inzicht te krijgen hoe een camping precies werkt. Daarnaast zal onderzocht moeten worden of het terrein überhaupt geschikt is en wat de komst van een camping aan mogelijke bezwaren voor buurtbewoners oplevert. Waardecreatie: Tilburg trekt jaarlijks vele duizenden bezoekers die komen voor festivals (onder andere Mundial, Incubate en Roadburn), de kermis of andere evenementen. De stad heeft voor al deze bezoekers te weinig slaapplaatsen. Door extra overnachtingsmogelijkheden te creëren in de vorm van een camping kun je bezoekers langer vasthouden, het toerisme een boost geven en arbeidsplaatsen creëren. Afmetingen: variabel.

Stadscamping (foto: http://tilburgers.nl)

20

4 PORTAGORA / REPAIR CAFÉ http://www.youtube.com/watch?v=xa5Mqn981xg http://portagora.eu PortAgora is een samengesteld en creatief huis dat zich beweegt in de wereld. Het hart van het huis is de winkel, daarin ontmoeten vrijwilligers en klanten elkaar en daarin verwerft PortAgora haar middelen voor humanitaire en maatschappelijke projecten ten behoeve van maatschappelijke organisaties in Centraal - en OostEuropa. Het huis van PortAgora heeft twee pijlers; kringloopactiviteiten en projecten. Daarbinnen vindt helpen, leren en ontmoeten plaats. Bij Repair Café 013 mag iedereen spullen meenemen die kapot zijn, om deze samen met deskundige vrijwilligers te proberen te repareren. Spullen die meegenomen kunnen worden zijn: elektrische apparaten, meubels, kleding, fietsen en speelgoed. Bijvoorbeeld een broek die wat te lang is, het koffiezetapparaat dat niet warm wordt, die fijne trui met een gaatje en de fiets zonder rem. Wie niks te repareren heeft is ook van harte welkom voor een kop koffie aan de bar en een praatje, of om iemand anders met een reparatie te helpen. Of doet inspiratie op aan de leestafel, waar boeken over repareren en klussen ter inzage liggen. Repareren is gratis, dankzij de gulle donaties van bezoekers. Uiteraard moeten benodigde onderdelen wel zelf gekocht worden, hierover geven de deskundige medewerkers graag advies. (bron: http://stichtingsocialenergy.nl/tag/portagora/) Kringloopwinkel (foto's: Port Agora)

Programma: winkelruimte waarin diverse activiteiten plaatvinden Initiatiefnemer: Port Agora Tilburg Waardecreatie: Kerntaken van PortAgora zijn ontmoeten, helpen en leren. Ontmoeten: PortAgora is een ontmoetingsplaats voor vrijwilligers, klanten en inwoners van Tilburg. Helpen: PortAgora ondersteunt lokale en internationale humanitair- maatschappelijke projecten t.b.v. Centraal en Oost-Europa. Leren: PortAgora is een laagdrempelige en toegankelijke organisatie en heeft een plek voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt en helpt hen weer te integreren in het arbeidsproces (onze veilige haven).

21

5 SPRANKENHOF, PLUKTUIN http://www.sprankenhof.com/2/startpagina http://www.dagjeweg.nl/tip/7997/Pluktuin-Sprankenhof Onze missie is de mensen in de regio op een plezierige manier kennis te laten maken met, en bewust te maken van iets heel wezenlijks, namelijk gezond en lekker eten. Onze visie op het bedrijf Sprankenhof en de manier waarop wij als onderneming functioneren in de maatschappij is samen te vatten in één zin: Verantwoord omgaan met je omgeving. In de zomer is een bezoekje aan Sprankenhof een feest. U mag er naar hartenlust fruit plukken en/of groenten oogsten. Klaar met plukken, laat u het in de winkel afwegen. U betaalt per gewicht en het lekkere buitengevoel krijgt u er gratis bij! (bron: website Sprankenhof)

Pluktuin Sprankenhof: de initiatiefnemers Josèt en Mark

Programma: pluktuin, winkel, bijeenkomstruimte (vergaderen), etc. Initiatiefnemer: Josèt Vermeer en Mark Vonk. Mark is eigenlijk tropische bosbouwer en Josèt Natuur en Landschapstechneut. Uit de kennis van deze twee beroepen en veel netwerken met andere biologische kleinfruittelers zijn twee gepassioneerde fruittelers geboren met de nadruk op smaak. Waardecreatie: Onze streekproducten, geproduceerd op eigen bodem en afgezet op de lokale markt dragen bij aan de verbetering van de directe leefomgeving. Ook samenwerking met andere bedrijven en organisaties uit de omgeving levert direct een bijdrage aan de waarde van het omliggende landschap. In de prachtige omgeving van Sprankenhof is van alles te zien en te beleven. Voor een compleet dagje uit combineert u een activiteit bij Sprankenhof eenvoudig met leuke adresjes elders.

Pluktuin Sprankenhof (foto's: Sprankenhof)

22

6 MOBIELE ZONNEPANELEN http://stadsidee.wordpress.com/2013/11/06/mobiele-zonnepanelen Op braakliggende terreinen zonnepanelen plaatsen met een hek er om heen. De installaties kunnen precies op het zuiden gericht worden omdat de terreinen braakliggend zijn en men geen rekening hoeft te houden met daken en gerichtheid op het zuiden van gebouwen. Een nadeel is wel dat het molestgevoeliger is dan zonnepanelen op bestaande gebouwen. In Breda heeft men het helemaal uitgedacht: er komen hekken omheen en camerabewaking (met zonne-energie!). Braakliggende terreinen zijn nu een doorn in het oog van burgers en een weinig geld opleverend geheel. Dat wordt door zonnepanelen opeens helemaal anders. Burgers zien dit en worden aangezet om ook panelen op hun daken te leggen als ze merken dat dit geld oplevert in plaats van geld kost! Hiermee is braakliggende grond ook een duurzamere oplossing dan gebouwen te laten verkrotten en pas af te breken wanneer er nieuwbouwplannen zijn. De eigenaren laten leegstaande panden eerder slopen omdat het terrein dan meer geld oplevert met zonnepanelen erop.

Mobiele zonnepanelen op groene ondergrond (foto's: Stads idee)

De zonnepanelen zijn zo gemonteerd dat verhuizen naar een ander terrein gemakkelijk is en weinig arbeid kost. Zonnepanelen gaan 30 jaren mee, dus er kunnen vele verhuizingen mee plaatsvinden. (bron: website stadsidee) Programma: Zonnepanelen in parkachtige setting Initiatiefnemer: Paul Roborgh Kosten: nader te onderzoeken Waardecreatie: De buurten waar deze panelen staan leveren energie van de zon op. De buurten zien er mooier uit: strakke rijen zonnepanelen met ondergroei van bloemenvelden waar bijen hun voedsel halen. De duurzame uitstraling op het gedrag van de bewoners in de buurt: zij gaan denken over eigen zonnepanelen. Mogelijk kan Tilburg dan al eerder dan in 2040 energieneutraal zijn.

23

7 KASKIOSK, TILBURG http://stadsidee.wordpress.com/2013/11/06/kaskiosk De kaskiosk kan dienen als ‘placemaker’; een duurzame en plezier genererende machine die mensen bewust maakt van een duurzame manier van leven en zorgt dat mensen bij elkaar komen door middel van eten. In gesloten toestand fungeert de kaskiosk als een duurzame eyecatcher. Als de kas omhoog wordt gehesen, ontstaat er een hele nieuwe wereld. Er opent zich een bar rondom het gehele gebouw met daaraan een levend pizzabuffet: een op plukhoogte geplaatste ingrediëntentuin om je pizza mee te beleggen. Met ingrediënten zoals basilicum, rucola, courgetteplant, tomatenplant, paprikaplant. Je kunt zelf een pizza bakken in een authentieke houtoven. De opgehesen kas hangt als een baken van ecologische en sociale duurzaamheid boven in de lucht. De kaskiosk fungeert als katalysator voor gebieden die een ‘kickstart’ nodig hebben. Braakliggende bouwkavels die liggen aan een route waar veel mensen passeren zijn bijvoorbeeld een uitstekende plek voor de kaskiosk. (bron: website stadsidee) Programma: kas in combinatie met snackbar / restaurant Initiatiefnemer: Tjeerd Bloothoofd (betrokken is ook Renato Jeuken. Hij is oprichter van mypizzaoven.nl, Braziliaans en architect.) Kosten: De gemeente of andere eigenaren van grond waar momenteel niets mee gebeurd, zouden net als bij de bouwmaterialen de grond kunnen uitlenen (het project is in twee dagen weer afgebroken), in ruil voor positieve zichtbaarheid. Waardecreatie: Duurzaamheid en de bewustwording hiervan zijn de dragers van dit project. Dat zit in de materialen van het bouwwerk, de tijdelijkheid, de educatieve kracht, het vermogen om een gebied te voorzien van een hip en duurzaam imago en het sociale aspect (de levendigheid); het in contact komen van verschillende groepen mensen door middel van eten en eten verbouwen in de stad. 

Kaskiosk (foto's: Stads idee)

24

8 LEVEND WATER IN DE STAD, TILBURG http://stadsidee.wordpress.com/2013/11/06/levend-water-in-de-stad/ http://www.lichtopdestad.com/ In de zandgrond van Tilburg is weinig stromend water meer te bekennen. Maar vroeger waren er vele beken, waterlopen en ook de beruchte blauwsloten die het afvalwater van de textielververijen wegvoerden. Ik ben benieuwd hoe hun beddingen liepen. Waar is het water gebleven? Is alles opgegaan in ons riolenstelsel, of zit het anders? Mijn verlangen gaat uit naar meer wilde natuur en levend water in de stad, zodat het stiller en schoner wordt om er te wonen, te werken, te spelen en te creëren. Mijn droom is om het water weer te vinden, te bevrijden en plekken te creëren waar het weer kan stromen. Aangevuld met het opgevangen regenwater van de daken, dat niet meer ondergronds hoeft te verdwijnen, maar wat je kunt zien en horen in de tuinen en op pleinen. Waar het water zich verzamelt, ontstaan plekken waar de tijd even wegvalt. Waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en verhalen vertellen. (bron: website stadsidee) Programma: waterbassin met verblijfskwaliteit Initiatiefnemer: Lucy Bathgate Kosten: nader te bepalen Waardecreatie: Door het levend (stromend en schoon) water in de stad: - wordt het schoner (minder stof) - worden plekken interessanter, waardevoller (ook letterlijk) en vrediger - biedt het betere voorwaarden voor biodiversiteit (planten, insecten, vogels)

Levend water in de stad (beeld: Stads idee)

25

9 SAMEN BUITEN, TILBURG http://stadsidee.wordpress.com/2013/11/06/samen-buiten/ http://zorgvliedtilburg.nl/fotoalbum/kinderstad/kinderstad.html Het beheer van parken, parkjes en groenvoorzieningen kost de gemeenschap geld. Voornamelijk in de directe omgeving van het centrum en bij hoogbouw hebben bewoners geen tuin. Mijn idee is om een bepaald aantal parken en parkjes in een beheerfonds te zetten. Dertig procent, of een ander voor de gemeente acceptabel percentage, van de huidige beheerkosten stort de gemeende in het beheerfonds van een bepaald park. Op deze manier zijn de kosten lager dan nu uitgegeven wordt. Per park is er een parkvereniging met een eigen bestuur van minimaal drie deelnemers (leden van die parkvereniging) met een overkoepelend orgaan voor alle parken. Bewoners kunnen lid worden van een bepaalde parkvereniging. De leden bepalen, binnen door de gemeente opgestelde eisen, wat er in en met hun park gedaan wordt. Ook scholen zouden als leerdoel voor leerlingen een parkje kunnen adopteren en exploiteren voor de buurt. (bron: website stadsidee) Programma: Speelpark: - Dit park zou ingericht kunnen worden met goedgekeurde speeltoestellen. - Skate-toestellen of een BMX-fietsbaantje. Initiatiefnemer: Ton Jacquot Kosten: Het onderhoud en beheer zijn voor rekening van de parkvereniging die de dertig procent toelage van de gemeente beheerd en hiermee de kosten van het beheer van het park dekt. Waardecreatie: Samen buiten bezig zijn in je eigen stad, waardoor bewoners meer betrokken zijn bij elkaar en verbinding maken met elkaar.

Suggesties speelpark (stockfotografie)

26

10 SPOORLOOSSPEL http://stadsidee.wordpress.com/2013/11/06/spoorloosspel/ SpoorLOOS is een groep van acht Tilburgers met verschillende achtergronden en leeftijden, maar allen begaan met de ontwikkeling van de stad, zowel vakmatig en als bewoners. SpoorLOOS is onafhankelijk en geeft op een gezonde en ludieke manier adviezen en stimuleert spontane interventies in de stad. We zoeken samen met initiatiefnemers of participanten naar nieuwe manieren van gebiedsontwikkeling met als doel realisatie van ideeën en dromen als meerwaarde voor de stad. In vele steden, zoals Eindhoven, Almere en Utrecht zijn er burgerinitiatieven, maar Tilburg verwezenlijkt ze! We maakten het SpoorLOOSspel, een middel om initiatiefnemers, gemeente en alle geïnteresseerden te stimuleren en te bevragen. Het doel is spelenderwijs samen te ontdekken wat de potenties en kansen zijn, in dit geval voor het Van Gend & Loosterrein in het centrum van de stad. Het is een actief bordspel waarbij de diverse deelnemers in afwisselende rollen en functies, samen bepalen wat de nieuwe functie wordt van het terrein. Het SpoorLOOSspel is een ontdekkingsreis, speel mee en ga nu naar START. Programma: plaats-afhankelijk en te ontdekken met het spel Initiatiefnemer: Team spoorLOOS (Clemens Bierens, Ingmar Bisschop, Peter van Hoogmoed, Hans Lodewijkx. Berry van Oudheusden, Joris Verhoeven, Anneke Vervoort, Frank van Winden) Kosten: ‘spelkosten’ zijn laag, kosten voor realisatie afhankelijk van het project Waardecreatie:Door het spelelement staan spelers open voor andere ideeën en ontstaan er samenwerkingen die uiteindelijk resulteren in concrete voorstellen voor de stad.

(Foto's: Stads idee)

27

6 RANDVOORWAARDEN VOOR EN VAN GEMEENTE De komende maanden levert de gemeente het VGL-terrein op aan de stad. Er is dan ruim 8 hectare beschikbaar. Binnen welke kaders en randvoorwaarden kunnen we aan de slag? Ruimte bieden aan tijdelijke initiatieven vraagt om een goede balans: aan de ene kant willen we weinig regels en doen we een beroep op het flexibel meedenken van alle partijen, ook van de gemeente zelf. Aan de andere kant vergt de stap tussen droom en daad ook heldere randvoorwaarden en grenzen. Weten waar je aan toe bent én helder zijn over de zaken waar we het (samen) nog niet weten, maar waar we het gaandeweg nog moeten uitvinden. Huiswerk voor gemeente Een eerst opgave is er voor de gemeente Tilburg. In eigen huis zal met alle relevante afdelingen verder nagedacht moeten worden over een – voor wetgevers, handhavers en initiatiefnemers – acceptabele set randvoorwaarden. Hoe krijgen we scenario 2 juridisch waterdicht, welke procesmatig instrumentarium moet op orde zijn, welke financiële en ruimtelijke kaders zijn verantwoord? De workshopdeelnemers wordt gevraagd als sparring-partner op te treden.

Inspirerende kaders voor initiatiefnemers Vooruitlopend op het huiswerk van de gemeente zijn er op hoofdlijnen al wat schoten voor de boeg te lossen. De initiatiefnemers doen er goed aan rekening te houden met de volgende beoordelingscriteria: • Terrein wordt opgeleverd aan de stad met basale voorzieningen als water, elektriciteit, tijdelijke wegen. • Minimale/maximale tijdsduur van initiatieven: - van aantal dagen tot maximaal 5 jaar; - daarna verlengingsmogelijkheid van jaar tot jaar; - indien gebruik eerder moet worden beëindigd omdat gemeente locatie eerder nodig heeft dan wordt gezocht naar locatie elders (met compensatieregeling investeringen); • Investeringen: - beperkt, moeten binnen gebruiksperiode worden terugverdiend, op basis van realistisch plan; • Minimale / maximale omvang van ‘kavels’: er zal in ieder geval een maximum aantal m2 per initiatief worden opgenomen, om te voorkomen dat de gewenste diversiteit in gevaar komt. Maatwerk blijft altijd mogelijk en er zal ook aandacht zijn voor de optie van gezamenlijk, flexibel gebruik op basis van programma’s (in plaats van vaste kavels). • Verwachte opbrengst van tijdelijk gebruik als geheel: accent zal liggen op het kunnen dekken van de eigen kosten van tijdelijke exploitatie. Zo mogelijk zal boek- waarde van grond niet in rekening worden gebracht. • Minimale overlast: initiatieven dienen eventuele overlast voor buren en buurt binnen redelijke grenzen te houden. • Samenwerking belonen: initiatieven bestaande uit een interessante, waarde genererende én praktisch werkbare mix van partijen verdienen extra aandacht. Samen met de workshopdeelnemers willen we verder gaan nadenken over een optimaal beheermodel en over investering- en exploitatieopties. In bijlage 1 en 2 zijn wat modellen en eerste rekenvoorbeelden op een rij gezet.

28

7 COMMUNICATIE MET STAD EN STAKEHOLDERS Het VGL-terrein is een unieke kans voor Tilburg. Veel partijen in de stad zien die kansen al en hebben serieuze plannen in de maak. De energiek verlopen workshops over dit scenario zijn het bewijs van een krachtig speelveld dat ook óngevraagd betrokken zal blijven bij deze ontwikkelingen. Een top-down-uitnodiging vanuit de gemeente is daarom minder passend. Bij het betrokken houden van de stad en het speelveld kan de gemeente de volgende stappen onderscheiden: 1. Nadenken met de stad: • Verder aanvullen van de lijst stakeholders (binnen en buiten Tilburg) die – op basis van de doelstellingen en inventarisatie van wensen uit de stad – actief uitgedaagd moeten worden tot meedoen (januari 2014). • Randvoorwaarden voor de tijdelijke programmering scherp stellen, zodat dit goed overgebracht kan worden. • Helder formuleren van een optimaal beheermodel en investering- en exploitatie- opties.

2. Aanstellen van een kwartiermaker (voorjaar 2014). 3. Uitnodigen van de stad: • We dagen de partijen op de lijst stakeholders (binnen en buiten Tilburg) gericht en actief uit tot meedoen. • We roepen breed op tot meedoen met een campagne via social media en netwerken. • We helpen de kwartiermaker bij het organiseren van een aftrapmoment op het terrein zelf (voorjaar 2014). Dit moet een ontmoeting zijn tussen alle ondernemers, bewoners en initiatiefnemers die op het VGL-terrein aan de slag willen. • We kiezen in overleg met de initiatiefnemers en de kwartiermaker een passend platform (website, Facebook, app) dat de samenwerking en kennisdeling tussen de initiatiefnemers vergemakkelijkt. • We omlijsten deze plannen met relevante media-uitingen (analoog en digitaal).

29

BIJLAGE 1 BEHEER VAN TIJDELIJKHEID 1 Algemene uitgangspunten beheer van tijdelijkheid

Tijdelijk ruimtegebruik wordt steeds vaker ingezet als een middel tot placemaking. Met tijdelijke gebouwen en invullingen van de open ruimte wordt een braakliggende plek voorzien van een nieuw elan. De placekeeping (het beheer horend bij de tijdelijke invulling), die start wanneer de eerste initiatieven geland zijn, vergt een zorgvuldig gekozen organisatievorm en heldere afspraken vooraf om problemen te voorkomen. De slagingskans bij tijdelijk gebruik neemt meestal toe als vanaf het begin gekozen wordt voor initiatieven met lage beheerkosten dan wel initiatieven die het beheer voor eigen rekening nemen en ook aannemelijk kunnen maken hoe ze dat dan doen. Beheerkosten kunnen verlaagd worden of geheel verdwijnen wanneer initiatiefnemers zelf het beheer al dan niet met vrijwilligers doen. Bij buurtmoestuinen zijn goede ervaringen opgedaan met beheer door buurtbewoners en vrijwilligers.

2 Organisatievormen

Wij gaan hier in op drie organisatievormen waarbinnen afspraken tussen tijdelijke gebruikers onderling en tussen deze gebruikers, hun (permanent gevestigde) buren, de grondeigenaar en de gemeente, kunnen worden vastgelegd met behulp van statuten. 2.1 Stichting Een stichting kent geen leden, alleen maar een bestuur. Voorts kenmerkt een stichting zich door het zogenaamde uitkeringsverbod. Het is in principe niet toegestaan om binnen de stichting gecreëerde winst uit te keren aan de bestuursleden. De stichting is voorts een rechtspersoon, dat wil zeggen, het heeft juridisch gezien een afgescheiden vermogen. De bestuurders van de stichting zijn pas aansprakelijk bij wanbeleid. Voor zover de stichting afspraken met derden wenst te maken, zal de stichting daartoe contracten moeten sluiten. Van automatische gebondenheid bij samenwerken is dus geen sprake. Een stichting kan voor het snel realiseren van projecten handig zijn. Er is geen overleg met leden en het bestuur kan, zonder overleg met leden, zelf beslissingen nemen. Een stichting wordt opgericht door een notaris en kan zowel voor bepaalde als voor onbepaalde tijd worden opgericht.

2.2 Vereniging De kernelementen van een vereniging zijn a) het hebben van leden en b) het niet uitkeren van winst over de leden. Dit in tegenstelling tot de coöperatie waarbij het verdelen van winst tussen de leden wel voorop staat. Een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid heeft statuten, waaraan alle leden zich dienen te houden. Een vereniging bestaat uit een bestuur en een ledenvergadering. Het bestuur bestuurt de vereniging en draagt zorg voor het dagelijks bestuur. Tevens vertegenwoordigt het bestuur de vereniging in en buiten rechten. De ledenvergadering wordt gevormd door de leden en bezit bepaalde kernbevoegdheden. Zo benoemt de ledenvergadering het bestuur en heeft de ledenvergadering de bevoegdheid tot statutenwijziging. De vereniging bezit daarnaast ook rechtspersoonlijkheid en dus beschikt over een afgescheiden vermogen. Bestuursleden zijn alleen bij wanbeleid aansprakelijk. Bij tijdelijk gebruik van braakliggende gronden is de verenigingsstructuur een serieuze optie voor zover de gebruikers van de gronden geen doel hebben om winst te verdelen. 2.3 Coöperatie De coöperatie is een bijzondere vorm van een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid (zie boven). Alles wat voor de gewone vereniging geldt, is dus ook van toepassing op de coöperatieve vereniging. Zoals gezegd, zal het doel van de coöperatieve vereniging wel gericht zijn op het behalen van geldelijk voordeel (winst) voor de leden zelf. De coöperatieve vereniging stelt zich dus tot doel in bepaalde materiele (geldelijke) behoeften van de leden te voorzien. De coöperatieve vereniging kan daartoe allerlei overeenkomsten met haar leden afsluiten. Ook voor de coöperatieve vereniging geldt dat deze rechtspersoonlijkheid bezit, dus een afgescheiden vermogen hebben en bestuurders slechts bij wanbeleid aansprakelijk zijn. 2.4 Gemene gronden Een wellicht interessante, maar nog verder te ontwikkelen beheervariant is het concept van ‘gemene gronden’. Dit zijn gronden die gemeenschappelijk gebruikt en beheerd worden door een groep gebruiksgerechtigden. In België en Nederland en de

30

meeste andere Europese landen is deze vorm van eigendom nagenoeg verdwenen. In Groot-Brittannië is het nog een courant fenomeen. Gemene gronden waren het hele jaar ter beschikking van een groep gebruiksgerechtigden (het concept kent geen eigen kavels). Deze gebruikers hadden het recht er hun vee te laten grazen, turf te steken, brand- of constructiehout te verzamelen, te vissen enzovoort. De gerechtigden dienden aan bepaalde voorwaarden te voldoen om erkend te worden. De wijze van gebruik (bijvoorbeeld het aantal en het soort dieren dan men mocht laten grazen) werd vastgelegd in een reglement. Het beheer was in handen van een bestuur dat door de gerechtigden werd verkozen. Het toezicht kon, volgens een beurtrol, uitgeoefend worden door de gerechtigden zelf. (Bron: http:// nl.wikipedia.org/wiki/Gemene_gronden)

3. Afspraken

4 Inzet van Social Media

Het intensief betrekken van alle partijen bij het ontwikkelen en beheer voor tijdelijk gebruik kan bewerkelijk zijn. Tegelijkertijd zijn er binnen projecten vaak weinig middelen beschikbaar voor communicatie en procesbegeleiding. Nu steeds meer Nederlanders een smartphone bezitten en actief zijn op interactieve digitale platformen, bieden deze media de mogelijkheid om ontwikkelprocessen beter in te richten. Sociale media zijn in gebruik relatief goedkoop, tijd- en plaatsonafhankelijk, interactief, snel en kennen een enorm bereik. Sociale media passen bovendien in de trend van de opkomende netwerkmaatschappij, waarin de emancipatie van gebruikers toeneemt en hiërarchie afneemt. Sociale media kunnen helpen bij het delen van informatie, het oriënteren, het uitwisselen van gedachten, het in stemming brengen van stellingen, het nemen van besluiten, het sluiten van contracten, de ontwikkeling van beheerplannen, het verdelen van verantwoordelijkheden, enzovoort.

Zoals hiervoor al beschreven kunnen groepen mensen zich organiseren in een coöperatie, stichting of vereniging en zo hun afspraken vastleggen in statuten. Verenigingen en coöperaties zijn democratische organisatiestructuren waarin alle leden gelijkwaardig zijn, stemrecht hebben en elkaar kunnen aanspreken op hun verantwoordelijkheid. Meestal is er een waarnemend bestuur voor de dagelijkse gang van zaken.

Sociale media zijn inzetbaar door middel van apps op smartphones, interactieve websites, discussiefora, sms-diensten et cetera. Afhankelijk van het doel wordt een specifieke vorm of medium gekozen. Er bestaan veel beproefde formats, zoals Facebook of LinkedIn. Het gebruik hiervan is gratis en de deelnemers raken er door de structuur vanzelf goed georganiseerd. Zo kan met een geringe inspanning snel een zich zelf voortstuwend proces ontstaan.

3.1 Statuten Statuten zijn collectieve afspraken die precies passend gemaakt kunnen worden bij plaats specifieke, gebruik specifieke of project specifieke omstandigheden. Zaken die het collectieve belang aangaan zoals het beheer van een locatie, afspraken over toekomstige ontwikkelingen, toelatingseisen voor nieuwe leden et cetera kunnen hiermee worden gewaarborgd. In deze statuten worden bepalingen m.b.t. o.a. het gebruik van de kavels, geluidsproductie, erfafscheidingen, toegestane bouwenveloppen, onderhoud, vervuiling en beheer opgenomen. Net als bij volkstuinen kan ervoor gekozen worden het beheer van het terrein als collectieve bijdrage verzorgd wordt door de leden van de vereniging. Dit houdt de beheerkosten laag.

Wanneer een project of een doel specifieker is, kan het slim zijn om een project specifiek medium te ontwikkelen. Met een voorinvestering (in tijd en/of geld) kunnen heel precies alle betrokkenen worden bediend. Ook het onderhoud van zo’n project specifieke site kost energie.

De contractvorm tussen de vereniging (coöperatie) en haar leden dan wel de stichting en haar gebruikers is een gebruiksovereenkomst met eenduidige start- en einddatum. Leden en gebruikers die de statuten overtreden, mogen door het bestuur worden verwijderd. Uiteraard dienen de statuten in overleg met de Gemeente te worden vastgesteld.

Hieronder onderscheiden wij drie, qua investering oplopende, manieren om digitale media in te zetten bij procesbegeleiding. 4.1 generieke webpagina: het aanbieden van een digitaal platform gebruikmakend van een generieke webpagina Verreweg de goedkoopste manier om digitale media in te zetten bij procesbegeleiding is door gebruik te maken van kant en klare platforms, zoals facebook. Een pagina binnen zo'n platform is zo aangemaakt en biedt meteen al tal van mogelijkheden om informatie te delen. Zo kunnen bezoekers op 1 pagina beknopt geïnformeerd worden over het project en de voorwaarden die daar gelden. Ook kunnen bezoekers op interactieve wijze met elkaar in gesprek gaan, kennis delen en

31

verschillende vragen stellen en daarop reageren. 4.2 webpagina op maat: het aanbieden van een digitaal platform gebruikmakend van een op maat gemaakte webpagina Dit vergt een wat grotere investering. Maar laat daarentegen door de in tegenstelling tot een facebook pagina mogelijke structuur met sub-menus ook een meer proactieve sturing toe door de opdrachtgever van de site. Zo kan bijvoorbeeld de gemeente beter voor haar relevante voorwaarden en informatie bij elkaar brengen, zodat de initiatiefnemers optimaal gefaciliteerd worden en ambtenaren het verhaal niet telkens opnieuw hoeven te vertellen. 4.3 app: het aanbieden van een digitaal platform gebruikmakend van een op maat gemaakte app Om het proces nog meer te vergemakkelijken kan als maximale optie ook een app voor smart phones aangeboden worden, die als efficiënt en toegankelijk platform tussen de betrokken partijen kan dienen. Hierop kunnen bijvoorbeeld leden de statuten en notulen ter plaatse inzien, overlast melden, stemmen over voorstellen, elkaars profielen inzien, onderling berichten versturen en last but not least een community creëren.

32

BIJLAGE 2 FINANCIËLE HAALBAARHEID TIJDELIJKHEID Algemeen Om een beeld te geven van de financiële haalbaarheid is een mogelijk voorbeeld uitgewerkt op basis van realistische kengetallen en globale, ‘individuele’ verkaveling. Belangrijk is dat uiteindelijk natuurlijk ook andere vormen mogelijk zouden kunnen zijn, zoals het delen van kavels, een kruising tussen organische groei en tijdelijk gebruik en gemeenschappelijke kavels (‘common ground’). Ruimtelijke uitgangspunten De VGL-locatie zal in de periode 2014 – 2023 worden ingezet voor tijdelijk gebruik door nog onbekende initiatiefnemers. Er is dan een zone voor tijdelijk gebruik beschikbaar waar units voor dagelijkse activiteiten kunnen worden gehuurd. Hier zijn geen bebouwingselementen toegestaan. De contractperiode voor de huur kan variëren van een week tot maximaal 3 jaar. Daarnaast zijn nog 4 locaties beschikbaar die worden ingezet voor organische groei. Op de groeilocaties zijn bebouwingselementen toegestaan. De contractperiode kan hier langer zijn tot maximaal 10 jaar. Ook zal een opslagterrein worden ingericht met een kantoorruimte voor de beheerder. Tot slot is voorzien in een tijdelijk parkeerterrein met 68 parkeerplaatsen. De reeds met stelconplaten verharde centrale zone zal regelmatig worden gebruikt voor evenementen die door de vereniging worden georganiseerd. Financieel kader De gemeente zal de grond voor de periode 2014-2023 ter beschikking stellen aan de vereniging. Na oplevering maakt de vereniging de locatie geschikt voor tijdelijk gebruik en pleegt onderhoud gedurende de exploitatieperiode. De vereniging heeft een locatiemanager in dienst die verantwoordelijk is voor verhuur en onderhoud. Initiatieven worden getoetst aan het financiële kader dat bestaat uit een investeringsbegroting voor de realisatie en een exploitatieopzet voor het beheer en onderhoud. Voor deze berekeningen zijn budgetten bepaald en in de tijd gezet gedurende de exploitatieperiode van 10 jaar. Zo ontstaat een resultaat per jaar en voor de totale termijn. Dit is zichtbaar gemaakt in een cashflowdiagram. De vereniging kan een financier (gemeente of particulier) aantrekken die borg staat

voor de voorinvestering die noodzakelijk is om de tijdelijke exploitatie van de locatie op te starten. Daartegenover staat een rendement gedurende de looptijd. Investeringsbegroting Aan de kostenkant is rekening gehouden met de inrichting van de locatie voor tijdelijk gebruik. Oppervlakten zijn gekoppeld aan eenheidsprijzen. Ook wordt een bijdrage geleverd voor het aanbrengen van nutsvoorzieningen zoals water en stroom. De initiatiefnemers betalen een huur per m2 per jaar, vergelijkbaar met het huurniveau van een volkstuintje. De huurprijs kan worden gedifferentieerd per zone. Voor de zone voor tijdelijk gebruik is rekening gehouden met een looptijd van maximaal 6 jaar. Huurcontracten zijn hier kortlopend tot maximaal 3 jaar. Zo kan de locatie binnen een overzienbare tijd worden terug geleverd indien een permanente gebruiker zich aandient bij de gemeente. De locaties voor organische groei hebben een langere contractduur. Met die zekerheid kunnen meer bedrijfsmatige initiatieven worden genomen. Het financiële resultaat van de totale begroting is negatief. Exploitatieopzet De vereniging voert het beheer en onderhoud gedurende de totale exploitatieperiode. Aan het einde levert de vereniging de locatie terug aan de gemeente in dezelfde staat als bij de overdracht. De vereniging, in de persoon van de beheerder zorgt voor een schone, veilige en toegankelijke locatie. Tegenover de kosten voor het onderhoud van de openbare ruimte, de beveiliging, de afhandeling van vuil, de afdracht van belasting en tarieven en de organisatiekosten staan de jaarlijkse bijdragen van de initiatiefnemers.. De inschatting is dat de exploitatie niet kostendekkend zal zijn. Totaalresultaat Door optelling van de investeringsbegroting en de exploitatieopzet ontstaat het totaalresultaat voor het tijdelijk gebruik. Gerekent over een periode van 10 jaar zal dit cumulatief ca. € 2 miljoen bedragen waarmee de boekwaarde van de locatie zal toenemen.

33

8475  Van  Gend  &  Looslocatie  Tilburg Investeringsbegroting

17  december  2013

8475  Van  Gend  &  Looslocatie  Tilburg Investeringsbegroting  €  100.000     Opbrengsten  per  jaar  

 €  -­‐         Kosten  per  jaar  

 €  -­‐100.000    

Saldo  cumulaBef  

 €  -­‐200.000      €  -­‐300.000      €  -­‐400.000      €  -­‐500.000      €  -­‐600.000      €  -­‐700.000      €  -­‐800.000      €  -­‐900.000    

2014  

2015  

2016  

2017  

2018  

2019  

2020  

2021  

2022  

2023  

34

8475  Van  Gend  &  Looslocatie  Tilburg Investeringsbegroting

17  december  2013

kosten

hoeveelheid

eenheidsprijs

overdracht  locatie civiele  techniek bijdrage  nutsvoorzieningen inrichten  parkeren  (halfverhard) inrichten  opslagruimte inrichten  paden verlengen  Hazelaarstraat inrichten  locaties  organische  groei overhead  civiele  techniek oplevering  na  gebruik

                               24.230                                24.230                                24.230                                          850                                      1.100                                      4.210                                            230                                      1.600                                  24.230                                24.230

€                                                1 €                                                2 €                                                5 €                                            25 €                                            25 €                                            35 €                                            35 €                                            35 €                                                5 €                                                4

totaal  op  prijspeil prijsstijging totaal  incl.  prijsstijging rente  (tot  en  met  31-­‐12-­‐2023) totaal  cumulatief  (tot  en  met  31-­‐12-­‐2022)

2014 2,00% 3,50%

opbrengsten

hoeveelheid

eenheidsprijs per  jaar

zone  tijdelijk  gebruik  0-­‐1  jaar zone  tijdelijk  gebruik  1-­‐3  jaar locaties  organische  groei  3,  5,  10  jaar evenementen  centrale  zone

                                   7.345                                      7.345                                      2.400                                  23.770

€                                                1 €                                                1 €                                                1 €                                        -­‐  

totaal  op  prijspeil prijsstijging totaal  incl.  prijsstijging rente  (tot  en  met  31-­‐12-­‐2023) totaal  cumulatief  (tot  en  met  31-­‐12-­‐2022)

saldo

post per  m² per  m² per  m² per  m² per  m² per  m² per  m² per  m² per  m²

2014 2,00% 3,50%

periode (jaar) per  m² per  m² per  m² per  m²

                               6                                6                            10                            10

bezetting per  jaar 70% 75% 80% 10%

totaal

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

€                                              1 €                          48.460 €                      121.150 €                          21.250 €                          27.500 €                      147.350 €                              8.050 €                          56.000 €                      121.150 €                          96.920

100% 50% 50% 50% 50% 50% 100% 50% 50% 0%

0% 25% 50% 50% 25% 25% 0% 25% 40% 0%

0% 25% 0% 0% 25% 25% 0% 25% 10% 0%

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 50%

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 50%

€                      647.831 €                          24.873 €                      672.704 €                      199.467 €                      872.171

€                      279.481 €                                      -­‐   €                      279.481 €                              2.414 €                      281.895

€                      189.488 €                              3.790 €                      193.277 €                          13.220 €                      488.392

€                          81.943 €                              3.310 €                          85.253 €                          18.573 €                      592.218

€                                      -­‐   €                                      -­‐   €                                      -­‐   €                          20.728 €                      612.945

€                                      -­‐   €                                      -­‐   €                                      -­‐   €                          21.453 €                      634.398

€                                      -­‐   €                                      -­‐   €                                      -­‐   €                          22.204 €                      656.602

€                                      -­‐   €                                      -­‐   €                                      -­‐   €                          22.981 €                      679.583

€                                      -­‐   €                                      -­‐   €                                      -­‐   €                          23.785 €                      703.369

€                          48.460 €                              8.319 €                          56.779 €                          25.603 €                      785.750

€                          48.460 €                              9.454 €                          57.914 €                          28.506 €                      872.171

totaal

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

€                          30.849 €                          33.053 €                          19.200 €                                      -­‐  

10% 10% 5% 5%

20% 20% 10% 10%

20% 20% 10% 10%

20% 20% 10% 10%

20% 20% 10% 10%

10% 10% 15% 15%

10% 10%

10% 10%

10% 10%

10% 10%

€                          83.102 €                              5.196 €                          88.298 €                          21.919 €                      110.217

€                              7.350 €                                      -­‐   €                              7.350 €                                          63 €                              7.414

€                          14.700 €                                    294   €                          14.994 €                                    520   €                          22.928

€                          14.700 €                                    594   €                          15.294 €                              1.068 €                          39.290

€                          14.700 €                                    900   €                          15.600 €                              1.646 €                          56.535

€                          14.700 €                              1.212 €                          15.912 €                              2.255 €                          74.702

€                              9.270 €                                    965   €                          10.235 €                              2.792 €                          87.729

€                              1.920 €                                    242   €                              2.162 €                              3.108 €                          93.000

€                              1.920 €                                    285   €                              2.205 €                              3.293 €                          98.498

€                              1.920 €                                    330   €                              2.250 €                              3.486 €                      104.235

€                              1.920 €                                    375   €                              2.295 €                              3.688 €                      110.217

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

kosten  op  prijspeil kosten  incl.  prijsstijging kosten  cumulatief

€                  -­‐279.481   €                  -­‐189.488   €                        -­‐81.943 €                                      -­‐   €                                      -­‐   €                                      -­‐   €                                      -­‐   €                                      -­‐   €                        -­‐48.460 €                        -­‐48.460 €                  -­‐279.481   €                  -­‐193.277   €                        -­‐85.253 €                                      -­‐   €                                      -­‐   €                                      -­‐   €                                      -­‐   €                                      -­‐   €                        -­‐56.779 €                        -­‐57.914 €                  -­‐281.895   €                  -­‐488.392   €                  -­‐592.218   €                  -­‐612.945   €                  -­‐634.398   €                  -­‐656.602   €                  -­‐679.583   €                  -­‐703.369   €                  -­‐785.750   €                  -­‐872.171  

opbrengsten  op  prijspeil opbrengsten  incl.  prijsstijging opbrengsten  cumulatief

€                              7.350 €                          14.700 €                          14.700 €                          14.700 €                          14.700 €                              9.270 €                              1.920 €                              1.920 €                              1.920 €                              1.920 €                              7.350 €                          14.994 €                          15.294 €                          15.600 €                          15.912 €                          10.235 €                              2.162 €                              2.205 €                              2.250 €                              2.295 €                              7.414 €                          22.928 €                          39.290 €                          56.535 €                          74.702 €                          87.729 €                          93.000 €                          98.498 €                      104.235 €                      110.217

saldo  cumulatief

€                  -­‐274.481   €                  -­‐465.464   €                  -­‐552.928   €                  -­‐556.410   €                  -­‐559.696   €                  -­‐568.873   €                  -­‐586.584   €                  -­‐604.870   €                  -­‐681.516   €                  -­‐761.953  

35

enkele kavel gebruik als tuin voor bijvoorbeeld stadslandbouw

REKENVOORBEELD

kavel voor tijdelijk gebruik VGL terrein Tilburg Met een (reken)voorbeeld zijn de kosten voor de gebruiker in beeld gebracht op een kavel voor tijdelijk gebruik. De kosten bestaan uit het gebruiksrecht voor de grond, de contributie voor het beheer, de kosten voor nutsvoorzieningen en inrichting naar eigen inzicht. Gebruik op de kavels voor een periode langer dan 1 jaar levert een iets lagere gebruiksprijs per m2, omdat leegstand (en kostenderving) daarmee wordt tegengegaan. Het is mogelijk merdere kavels te koppelen, waardoor andere gebruiksmogelijkheden ontstaan.

meerdere kavels gebruik als yoga-tuin

gebruik enkele kavel voor één jaar kostenoverzicht gebruiksrecht grond contributie (beheer en onderhoud) nutsgebruik conform nota nutsbedrijven totaal

72 m2 x € 1,72 m2 x € 0,25

€ € € €

72 18 65 155

totale maandlast: ca. inrichting (naar eigen inzicht)

€ €

13 pm

gebruik vier gekoppelde kavels voor drie jaar kostenoverzicht gebruiksrecht grond 288 m2 x € 0,80 contributie (beheer en onderhoud) 288 m2 x € 0,25 nutsgebruik conform nota nutsbedrijven totaal

€ € € €

230 72 260 562

totale maandlast: ca. inrichting (naar eigen inzicht)

€ €

47 pm

36

BIJLAGE 3 DEELNEMERS WORKSHOPS SCENARIO 2 Gespreksleiding: Corline van Es [email protected] en Mylene Jonker [email protected] • Ans Klein Geltink, Buitenruimte voor contact, Amsterdam • Tom Bergevoet, Temp.architecture • Zineb Seghrouchni, Studio Papaver • Susanne Linders, Architectuur en Vormgeving • Elisabeth Boersma, Plan B • Inge Thijssen, Buro 013 • Anneke Vervoort, Spoorloos 013/ Van Hoogmoed Architecten • Ingmar Bisschop, Spoorloos 013/ Stek Architecten • Yvette van Kempen, Fontys ACI/Stadslandbouw • Lucy Bathgate, Ondernemersadvies, afdeling Economie & Arbeidsmarkt • Paula Anguita, Stichting Social Energy Tilburg • Ronald Samuel, Stichting Social Energy • Manouk van Heesch, Studio T • Emma Hana, student • Frans van Nunen, student • Lisette Boonnen, Studio T • Berny van de Donk, bewoner Theresia • Jan van Esch, Port Agora

COLOFON © Gemeente Tilburg Teksten: Tom Bergevoet (temp.architecture.urbanism) Irene Dijkstra (gemeente Tilburg) Berny van de Donk (www.bernyvandedonk.nl) Paul Jorna (zelfstandig kostenspecialist) Maarten Kox (Kox advocaten) Lucien Kuijsters (gemeente Tilburg) Maarten van Tuijl (temp.architecture.urbanism) Eindredactie: Irene Dijkstra / Berny van de Donk Opmaak: gemeente Tilburg Literatuur: ‘De flexibele stad; oplossingen voor leegstand en krimp’ (Tom Bergevoet en Maarten van Tuijl, nai/010 uitgevers) Alle informatie over de voorbeeldprojecten is indicatief en ter inspiratie bedoeld. Aan de teksten kunnen geen rechten worden ontleend. Ondanks intensief speurwerk konden enkele rechthebbenden van de illustraties niet worden achterhaald. Belanghebbenden worden verzocht contact op te nemen met de redactie Versie 2, 20 januari 2014

38

CENTRUM

MEER INFORMATIE WWW.SPZ013.NL