TIJDELIJK ANDERS BESTEMMEN. Rijkswaterstaat, InnovatieNetwerk, Deltares en CURNET maken ruimte voor flexibel gebruik TIJDELIJKE CULTUUR TIJDELIJK

TIJDELIJKE CULTUUR

TIJDELIJKE COMMERCIE

TIJDELIJKE RECREATIE

TIJDELIJKE ENERGIE

TIJDELIJKE TUINEN

TIJDELIJK WATER

GOEDKOPE GRONDEN

BEHOUD AREAAL

SOCIALE VERRIJKING

OPBRENGST GROND

BOTTOM UP INITIATIEF

KWALITEITS IMPULS

ONZEKERE TOEKOMST

STRATEGISCH BEZIT

DUBBEL BESTEMMEN

AFWACHTING ONTWIKKELING

PLANOLOGISCH SLOT

LEEGSTAND

?

mei

28

TIJDELIJK VERBINDEN

RUIMTE CLAIMEN

TIJDELIJK WONEN

GEBIED OP DE KAART

TIJDELIJK GROEN

IMPULS VOOR EINDFUNCTIE

TIJDELIJK ANDERS BESTEMMEN

Rijkswaterstaat, InnovatieNetwerk, Deltares en CURNET maken ruimte voor flexibel gebruik

TIJDELIJK ANDERS BESTEMMEN Tijdelijk Anders Bestemmen is een initiatief van: Rijkswaterstaat, InnovatieNetwerk, Deltares en CURNET

Dit inspiratieboek in opdracht van Tab gemaakt door: D.EFAC.TO stedenbouw

D.EFAC.TO

architectuur, stedenbouw & research

Ruimte voor Tijdelijk Anders Bestemmen (Tab)

In Nederland zijn veel gebieden om uiteenlopende redenen niet in gebruik. De druk op de ruimte is groot en maakt het aantrekkelijk om deze gronden beschikbaar te stellen voor tijdelijk gebruik. Rijkswaterstaat, InnovatieNetwerk, Deltares en CURNET bieden hiervoor een passende oplossing in de vorm van Tijdelijk Anders Bestemmen (Tab). Dit concept maakt het mogelijk om gronden waar nu lange tijd niets mee gebeurt, tijdelijk op een nuttige en aantrekkelijke manier te ‘activeren’, zonder dat de beschikbaarheid voor toekomstige functies in gevaar komt. Tijdelijke functies zoals natuur of recreatie, maar ook tijdelijke bebouwing of infrastructuur, bieden kwaliteit en voorzien in een aanvullend programma voor de omgeving. Daarnaast biedt Tijdelijk Anders Bestemmen ook kansen om beter in te spelen op een onzekere toekomst. Klimaatverandering, krimpende bevolking en fluctuerende vervoersstromen maken het bestuurders moeilijk om goede keuzes te maken, zeker als het gaat om beslissingen voor de lange termijn. Tab biedt een instrument om in de planvorming op een vernieuwende en flexibele wijze om te gaan met onzekerheden. De maatschappelijke behoefte aan tijdelijk ruimtegebruik is groot. Vaak vormt de implementatie van tijdelijke oplossingen door gebrek aan kennis en ervaring echter nog een uitdaging. In het Tab programma zijn, in samenwerking met experts en betrokkenen, de ervaringen uit de praktijk gebundeld en kennisvragen uitgewerkt over de juridische, bestuurlijke, economische én sociale aspecten van tijdelijk bestemmen. Daarbij is vooral gekeken naar het tijdelijk bestemmen en benutten van gronden en gebieden, en minder naar het tijdelijk gebruik van gebouwen. Met Tijdelijk Anders Bestemmen willen we belemmeringen voor de toepassing van tijdelijk gebruik wegnemen. Het is onze ambitie dat Tab op de lange termijn behoort tot een erkend instrument in de ruimtelijke ordening in Nederland. In dit boekje vindt u alvast inspirerende voorbeelden van gebieden waar ruimte is geboden voor tijdelijk gebruik.

?

ONZEKERE TOEKOMST

Gebieden voor Tijdelijk Anders Bestemmen STRATEGISCH BEZIT

DUBBEL BESTEMMEN

mei

28


PLANOLOGISCH SLOT

LEEGSTAND

Wie vanuit het perspectief van Tijdelijk Anders Bestemmen naar Nederland kijkt, zal steeds meer gebieden ontdekken die geschikt zijn voor toepassing van dit concept. Het aanbod van beschikbare gronden is zeer divers, zowel qua afmetingen als qua mogelijke tijdelijke gebruiksduur, en omvat een breed scala dat varieert van bouwterreinen die korte tijd leeg staan tot grootschalige, gereserveerde gronden voor langetermijnonwikkeling in bijvoorbeeld 2050. Nog lang niet altijd worden tijdelijk beschikbare gronden daadwerkelijk benut. Vaak speelt een gebrek aan kennis en ervaring op het gebied van de juridische, economische en sociale aspecten van tijdelijk bestemmen daarbij een rol. Tal van experimenten en bijbehorende kennisontwikkeling hebben er de laatste jaren echter voor gezorgd dat steeds meer inactieve gronden tijdelijk benut worden. Op de volgende pagina’s staan voorbeelden van de types gebieden die tijdelijk beschikbaar en goed inzetbaar zijn voor Tijdelijk Anders Bestemmen.

AFWACHTING ONTWIKKELING mei

28

Gebieden in afwachting van een gepland project

Voor veel braakliggende gronden liggen plannen klaar die wachten op uitvoering. Andere terreinen wachten op herontwikkeling omdat bouwplannen zijn uitgesteld of gestaakt als gevolg van de financiële crisis. Binnen grootschalige bouwprojecten die van start zijn gegaan, blijven door een gefaseerde uitvoering vaak gronden onbenut en dus inzetbaar voor tijdelijk gebruik. Deze ontwikkelingen zorgen ervoor dat veel bouwplaatsen en aangekochte ontwikkelingsgronden beschikbaar zijn voor een tijdelijke bestemming. In stedelijk gebied zijn deze terreinen door de grote ruimtedruk extra waardevol.

De kaart op de linkerpagina is onderdeel van de expositie ‘Nieuwe ruimte voor de stad leegstand heeft de toekomst’ in Arcam, het Architectuurinstituut Amsterdam. De kaart gemaakt door temp.architecture.urbanism toont braakliggende terreinen in Amsterdam. In totaal ligt er een gebied ter grootte van het Amsterdamse eiland IJburg vrij.

STRATEGISCH BEZIT

Gebieden in strategisch in bezit

Veel gronden zijn in strategisch bezit. Ze worden niet gebruikt, maar de eigenaar verwacht ze in de toekomst nodig te hebben voor bijvoorbeeld een uitbreiding. Dergelijk strategisch bezit bevindt zich langs spoorlijnen, waar op sommige plekken extra ruimte is aangekocht voor de eventuele aanleg van een extra spoor. Ook in havengebieden pachten bedrijven vaak extra grond voor het geval het bedrijf wil uitbreiden. Het is dan vaak onzeker of de extra grond nodig zal zijn, en zo ja, op welke termijn. Totdat de gronden nodig zijn kunnen ze prima worden ingezet voor Tijdelijk Anders Bestemmen. Gronden kunnen ook strategisch in bezit zijn vanwege hun financiële waarde. De eigenaar verwacht in de toekomst een betere prijs voor de grond te krijgen en houdt ze daarom in de tussentijd in bezit.

LEEGSTAND

Leegstaande gebieden en gebouwen

Voor veel leegstaande gebouwen en gronden zijn er nog geen plannen in zicht. Vooral onder kantoorgebouwen op bedrijventerreinen is er grote leegstand. Ook terreinen staan steeds vaker leeg in afwachting van een koper of ontwikkelaar. Steden die met krimp te maken hebben kennen veel leegstaande terreinen, net als gebieden die een transformatie ondergaan en leegtrekken, zoals havens en industriegebieden. Deze gebieden kunnen goed ingezet worden voor tijdelijke functies. In Berlijn, waar veel leegstand is, is er zelfs een gemeentelijk makelaarsbureau in het leven geroepen die leegstaande gronden en gebouwen van de gemeente binnen de stad beheert en verhuurt voor tijdelijk gebruik.

De kaart op de linkerpagina is gebaseerd op data van de ‘Oude kaart van Nederland’, een digitale kaart waarop door bezoekers van de website www.oudekaartnederland.nl leegstaande kantoorpanden kunnen worden aangemeld. Het doel van de kaart, uitgevoerd in opdracht van de Rijksadviseur voor het Cultureel Erfgoed, was het verkrijgen van inzicht in leegstand.

PLANOLOGISCH SLOT

Gebieden met een planologisch slot

Op sommige gebieden in Nederland rust een zogenaamd planologisch slot; dat ontstaat doordat ruimtelijke reserveringen vanuit de overheid de ontwikkeling van gebieden onmogelijk maken en gebieden als het ware op slot zetten. Het gaat dan bijvoorbeeld om beleidsmatig gereserveerde gronden voor waterveiligheidsprogramma’s voor de lange termijn, de aanleg van een nieuwe snelweg of Natura 2000 gebied. Ook toekomstige stedelijke uitbreidingsplannen en hinderzones voor bijvoorbeeld geluid of milieu kunnen kunnen ontwikkelingen in een gebied moeilijk maken en een gebied planologisch op slot zetten. Deze gebieden kunnen, totdat de bestemming waarvoor zij gereserveerd zijn in beeld komt, tijdelijk worden ingezet voor ander gebruik. Hiermee wordt het planologisch slot op het gebied opgeheven. De kaart op de linkerpagina is onderdeel van het onderzoek ‘Kansenkaart Tijdelijk Anders Bestemmen voor het Deltaprogramma’ van D.EFAC.TO architectuur en stedenbouw. De kaart toont gebieden langs de kust en de rivieren die gereserveerd zijn voor waterveiligheid.

ONZEKERE TOEKOMST

?

Gebieden met een onzekere toekomst beeld: Thijs de Zeeuw

Er zijn gebieden waar juist een onzekere toekomst ervoor zorgt dat een gebied tijdelijk beschikbaar is. Een gebied dat geen permanente functie kan krijgen omdat het besluit daarover afhangt van toekomstige ontwikkelingen, blijft in de tussentijd vaak leeg. Een voorbeeld is de keuze voor een gebied ten behoeve van stadsuitbreiding. Zolang er twee opties in het spel zijn, is voor geen van de gebieden een bestemming voor een functie gewenst die botst met de stedelijke ontwikkeling, ook al is het onzeker of die ontwikkeling daadwerkelijk gaat plaatsvinden. Totdat een beslissing over de toekomstige ontwikkelingen genomen is, zijn deze gebieden beschikbaar voor tijdelijke functies.

DUBBEL BESTEMMEN

Gebieden waar meervoudig ruimtegebruik mogelijk is

Ook gebieden die permanent in gebruik zijn kunnen ruimte bieden voor tijdelijk gebruik. Dit kan door tijdelijk een extra functie aan het gebied toe te voegen. Dit gebeurt bijvoorbeeld als er tijdens een evenement een tijdelijk festivalterrein wordt ingericht. Dergelijke tijdelijke functies kunnen het dagelijkse functioneren van een gebied verstoren, waardoor ze vaak slechts kort aanwezig zijn. Indien de tijdelijke functie de kwaliteit van het bestaande gebied verbetert of er simpelweg geen andere plek is voor een functie die hard nodig is, is de kans groot dat een gebied langer ruimte kan bieden voor de tijdelijke dubbelfunctie – bijvoorbeeld in het geval van tijdelijke scholen, buurttuinen of tentoonstellingen die langer lopen.


GEBIED OP DE KAART

RUIMTE CLAIMEN

Motieven voor Tijdelijk Anders Bestemmen

KWALITEITS IMPULS

SOCIALE VERRIJKING

GOEDKOPE GRONDEN

BEHOUD AREAAL

OPBRENGST GROND


Gebruikers van tijdelijke gronden kunnen uiteenlopende motieven hebben om een gebied tijdelijk te benutten. Van het eenvoudigweg toevoegen van kwaliteit aan een gebied tot strategische doeleinden zoals het op de kaart zetten of het voorsorteren op een toekomstige functie. Ondanks dat locaties slechts tijdelijk beschikbaar zijn, kunnen ze toch voorzien in een permanente behoefte; bijvoorbeeld door een tijdelijke functie door de tijd heen over meerdere tijdelijk beschikbare gebieden te verplaatsen. De vaak relatief goedkope gronden zijn niet alleen een groot voordeel voor de gebruiker van het tijdelijke gebied, maar ook voor degene die het gebied ter beschikking stelt, beheerskosten bespaart en huur ontvangt. Veel tijdelijk beschikbare gronden worden overigens kosteloos ter beschikking gesteld, zeker bij tijdelijke projecten met een sociaal of maatschappelijk motief. Tijdelijke functies kunnen ook ingezet worden om een gebied op de lange termijn leeg te houden. Zo kan de aanleg van een tijdelijk windmolenpark voorkomen dat een gebied verrommelt; zolang de windmolens er staan is het gebied namelijk ongeschikt voor de plaatsing van bijvoorbeeld bedrijven. Niet alle tijdelijke projecten worden echter zo bewust opgezet; er zijn ook bottom up initiatieven waarbij burgers zelf het heft in handen nemen en bijvoorbeeld leegstaande gebieden inrichten als een buurttuin of sportveld. Op de volgende pagina’s zijn vele inspirerende voorbeelden te vinden van tijdelijk beschikbare gronden die in de tijd dat ze beschikbaar zijn, op een vaak creatieve, slimme en innovatieve wijze worden benut.

LEEGSTAND

SOCIALE VERRIJKING

TIJDELIJKE TUINEN

Prinzessinnengarten, Berlijn www.prinzessinnengarten.de

De Prinzessinnengarten is een tijdelijke tuin in het centrum van Berlijn. Het terrein van 6.000 vierkante meter – gehuurd van het Liegenschaftsfonds Berlin, dat veel leegstaande gebouwen en vlaktes in Berlijn beheert – is omgetoverd in een stadstuin annex kwekerij. Er is geen zekerheid over de ontwikkelingsperspectieven op de lange termijn; de verhuurder besluit elk jaar opnieuw over een huurperiode van een jaar. De tuin is daarom zo ontwikkeld dat deze eenvoudig kan verhuizen; de gebouwen bestaan uit containers en de beplanting bevindt zich in kisten, zakken en wegwerpverpakkingen. Dit maakt dat de tuin mobiel is en elders een plek kan vinden, zonodig ook op een verharde ondergrond. De initiatiefnemer van het plan, de organisatie ‘Nomadisch Grün’, wilde het braakliggende terrein nieuw leven inblazen en zorgen voor meer groen in een deel van de stad dat gekenmerkt wordt door een hoge dichtheid, weinig groen en sociale problemen. De organisatie betrekt een brede groep bewoners en andere geïnteresseerden bij haar activiteiten – waaronder de biologische teelt van groenten en kruiden. De inkomsten uit een café en restaurant in de tuin dragen bij aan de onkosten.

ONZEKERE TOEKOMST

OPBRENGST GROND

TIJDELIJKE ENERGIE

?

Tijdelijk windmolenpark, A27, Flevoland

Langs de A27 in Almere staan tien tijdelijke windmolens. Het is één van twee tijdelijke windmolenparken in Nederland – de ander is ‘Jaap Rodenburg’, ook in Flevoland. De windmolens van in totaal 20MW vermogen kunnen 15.000 huishoudens van duurzame energie voorzien (iets minder dan de helft van de bouwopgave van Almere Hout), en dragen daarmee bij aan de doelstellingen van de gemeente om in 2100 minimaal 150 MW windvermogen te realiseren. De windmolens staan op gronden met een agrarische bestemming. Om de windmolens te kunnen plaatsen was er normaal gesproken een wijziging van het bestemmingsplan nodig geweest, wat zou botsen met de langetermijnplannen van de gemeente. De gronden zijn namelijk in de toekomst, vanaf 2020, aangewezen voor de stedelijke ontwikkeling van Almere Hout. De oplossing was ‘tijdelijk bestemmen’: Door gebruik te maken van een combinatie van privaat- en publiekrechtelijke maatregelen, zoals een tijdelijk recht van opstal, een tijdelijke vrijstelling op het bestemmingsplan en een tijdelijke milieuvergunning heeft het windmolenpark zijn plek gevonden. Borging van de tijdelijkheid van het windmolenpark door het stellen van uitgiftevoorwaarden was niet mogelijk doordat de gemeente niet de eigenaar is van het gebied.

LEEGSTAND

OPBRENGST GROND

TIJDELIJK GROEN

Pantanova

www.pantanova.nl beeld: Daglicht Productie

Het project Pantanova is een initiatief van Daglicht Productie in Rotterdam om tijdelijke braakgronden klimaatbewust te benutten voor de productie van hennep. Voor een rendabele teelt is een areaal van minimaal vijf hectaren wenselijk. Hiermee komen grootschalige braakliggende grondstukken in aanmerking voor het verbouwen van hennep. Om een grondstuk te saneren – in het diepe wortelgebied maakt hennep vervuilde stukken grond schoon – moet het minimaal drie tot vijf jaar aaneengesloten met hennep worden beteeld. De hennepteelt past goed bij Europese klimaatdoelstellingen. Hennep legt veel CO2 vast en voor de teelt zijn geen bestrijdingsmiddelen nodig. Een teeltareaal levert jaarlijks biomassa op die geschikt is voor constructiematerialen als bouwblokken, plaatmateriaal, isolatie en composieten. Brussel beschouwt de vezelhennepteelt als duurzame landbouw.

ONZEKERE TOEKOMST


TIJDELIJK WONEN

?

FloatingLife, Almere www.floatinglife.nl beeld: FloatingLife

FloatingLife laat zien hoe een duurzame, drijvende stad er uit kan zien. De expositie in de Pampushaven in Almere toont drijvend bouwen als oplossing voor flexibele en duurzame gebiedsontwikkeling, wisselende waterstanden en waterberging. FloatingLife omvat alle aspecten van een stad: niet alleen woningen, maar ook sport- en culturele faciliteiten, wegen en nutsvoorzieningen. De eerste onderdelen van de stad zijn in de lente van 2010 aangemeerd. De expo groeit door tot 2015, om dan in delen ontmanteld te worden en op verschillende locaties een nieuwe aanmeerplek te vinden. Het tijdelijke en flexibele karakter van FloatingLife vraagt om een passende benadering van alle afzonderlijke onderdelen. Zo wordt voor de nutsvoorzieningen bijvoorbeeld gebruikgemaakt van de Drijvende Nuts Eenheid. Binnen dit concept wordt gewerkt met systemen voor decentrale afvalwaterzuivering, drinkwatervoorziening, energie-opwekking, waterpompen, kabels en leidingen.

DUBBEL BESTEMMEN

SOCIALE VERRIJKING

TIJDELIJKE CULTUUR

Still-Leben Ruhrschnellweg, Ruhrgebied www.still-leben-ruhrschnellweg.de beeld: Roel van Herpt, www.LAblog.nl

Op 18 juli 2010 kreeg de Ruhrschnellweg, een snelweg van 60 kilometer dwars door het Ruhrgebied in Duitsland, voor één dag een andere bestemming: Het evenement ‘Still-Leben Ruhrschnellweg’, met als ondertitel ‘Fest der Alltagskulturen’ (‘Festival van de alledaagse culturen’). Eén rijbaan bood alle ruimte aan fietsers, skaters en ander ongemotoriseerd verkeer; op de andere rijbaan stond een 60 kilometer lange tafel die gebruikt werd voor allerlei culturele en culinaire activiteiten. De Ruhrschnellweg, een deel van de Duitse Autobahn A40, dankt zijn naam aan het feit dat hij dwars door het Ruhrgebied loopt en een reeks steden van Duisburg tot Dortmund verbindt. Normaal gesproken is het één van de drukste snelwegen in Duitsland – vanwege de vele files wordt de weg ook wel de grootste parkeerplaats van het Ruhrgebied genoemd. Waar de band tussen gebruikers van de weg normaal gesproken werkstress en files zijn, was het de bedoeling van het evenement , een onderdeel van RUHR.2010 – het Ruhrgebied als culturele hoofdstad van Europa, om inwoners uit het gebied op een positieve manier bij elkaar te brengen.


KWALITEITS IMPULS

TIJDELIJKE TUINEN

mei

28

Reizende Tuin, Arnhem beeld: Hans Huurdeman

Sinds 2007 pakt de gemeente Arnhem braakliggende terreinen aan. In afwachting van een uiteindelijke bestemming worden de terreinen tijdelijk ingericht als Reizende Tuin. Zodra een braakliggend terrein bebouwd wordt, verhuist de tuin naar de volgende locatie. De gemeente zoekt zelf naar geschikte terreinen en vraagt ook bewoners om geschikte locaties aan te dragen; die worden vervolgens ook betrokken bij de inrichting en het beheer van de tuinen. Het project ‘Reizende Tuinen’ wordt als een toegevoegde waarde voor de leefbaarheid van de stad ervaren en heeft succesvolle neveneffecten; zo wordt bijvoorbeeld illegaal dumpen van afval voorkomen, verloedering tegengegaan en de sociale cohesie vergroot. Potentiële bouwlocaties liggen door de recessie langer braak. Het project zal daarom in 2011 een doorstart krijgen, waarin alle kansen rond ‘braakliggende terreininrichting’ worden opgenomen.


BOTTUM UP INITIATIEF


mei

28

Tentstation, Berlijn www.tentstation.de beeld: www.tentstation.de

Sinds 2006 bevindt zich midden in Berlijn, op korte afstand van het centraal station, de camping Tentstation. Het terrein, zo’n twee hectare groot, was tot 2002 een openbaar zwembad. Dit is tot op de dag van vandaag terug te zien: Zo worden sanitaire voorzieningen zoals douches opnieuw gebruikt, kan het voormalige badmeestershuisje worden gehuurd als vakantiehuisje, is het zwembassin in gebruik als sportveld en fungeert de tribune van het bad als bar. In afwachting van de geplande, definitieve ontwikkeling van het terrein tot een ‘Wellnessbad’, is het ieder jaar onduidelijk of er een nieuw seizoen komt voor Tentstation. Langetermijnplanning is niet mogelijk; de initiatiefnemers zijn gewend te improviseren en snel te handelen. In 2006 waren slechts zeven weken nodig om het terrein om te bouwen tot camping, precies op tijd voor de wereldkampioenschappen voetbal.




mei

28

Torteltuin, Leiden

beeld: KunstCollectief de Mors, www.morslevend.nl

Een braakliggend terrein in de Leidse Morswijk, waarop ooit een kerk stond, is tijdelijk omgetoverd in een natuurlijke bouwplaats, de Torteltuin. De eigenaar van het grondstuk aan de Damlaan en de Lage Morsweg heeft bouwplannen, maar totdat de benodigde vergunningen en bestemmingswijziging rond zijn, mogen buurtkinderen naar hartenlust struinen op het terrein. De buurtbewoners hebben met subsidie van de Gemeente Leiden, een takkenbrug, een zandberg, enkele wilgenhutten, een kruidentuin en een berg met wilgentakken aangelegd. Het Morsmonster, een kunstwerk van KunstCollectief de Mors, waakt over het terrein.

Businesscase tijdelijke nutsvoorziening De investering in een (tijdelijke) nutsvoorziening is afhankelijk van de gewenste capaciteit, bepaald door de functie en aantal gebruikers. Aanvullend op de capaciteit zijn er 4 andere factoren die bepalend zijn voor het eindontwerp van de nutsvoorziening en de kosten en baten (investeringskosten, jaarlijkse kosten én besparingen). Deze zijn: a) De mate van tijdelijkheid. b) De gewenste mate van duurzaamheid, zoals CO2 footprint en type energiebron. c) Mate van zelfvoorzienendheid voor energie en afvalverwerking. d) Mate van autarkie, of autonomie per woonunit, gebouw, of gebied. Algemeen geldt: Hoe kleiner de schaal, hoe groter de mate van autarkie. Aan de hand van deze businesscase benadering kan elke tijdelijke nutsvoorziening worden doorgerekend. Door te variëren met hiervoor genoemde factoren kan de voorziening rendabel worden gemaakt voor elke locatie.

LEEGSTAND

KWALITEITS IMPULS

TIJDELIJK WONEN

Hotel Transvaal, Den Haag

beeld: www.hoteltransvaal.com / www.optrektransvaal.nl

De wijk Transvaal, aan de zuidwestelijke kant van het centrum van Den Haag, ondergaat tot 2014 een ingrijpende transformatie. In totaal worden 3000 sociale huurwoningen afgebroken en 1600 nieuwe woningen gebouwd. Dit zorgt lange tijd voor een straatbeeld met dichtgetimmerde panden, bouwplaatsen, lege winkelpanden en braakliggend terrein. Het sociale weefsel van Transvaal verandert sterk door het vertrek van oude, en de aankomst van nieuwe bewoners. Om de wijk ook in deze periode van transformatie goed te laten functioneren, bedacht kunstenaarsorganisatie OpTrek ‘Hotel Transvaal’. Hotel Transvaal bestond van 2006 tot 2008 en was verspreid over de hele wijk: Hotelkamers bevonden zich in slooppanden, op braakliggend terrein en in nog niet verkochte nieuwbouwpanden. Zodra panden werden afgebroken, verhuisden de hotelkamers binnen de wijk. Kamers hadden tussen 1 en 5 sterren en waren zeer gevarieerd qua aankleding, luxe en prijsniveau. Kunstenaars en winkeliers uit de buurt waren verantwoordelijk voor de inrichting. Op loopafstand van de kamers bevond zich een groot aantal voorzieningen met ruime openingstijden, waaronder restaurants, bakkers, beautycentra, bars, kappers en internetcafés.

DUBBEL BESTEMMEN

SOCIALE VERRIJKING

TIJDELIJKE CULTUUR

Moonrider, Den Haag beeld: www.optrektransvaal.nl

In het najaar van 2005 hadden bewoners van de wijk Transvaal tijdelijk de beschikking over een café met uitzicht over hun wijk en de verre omgeving. Twee aan elkaar gekoppelde bouwketen werden voorzien van een passend interieur, inclusief bar en zitmeubels, en met behulp van een hijskraan omhoog gehesen. Bezoekers aan het café kregen zo de kans om Transvaal, een wijk die grote veranderingen ondergaat, op een andere manier te bekijken; daarnaast vormde het café een ontmoetingsplek voor oude en nieuwe bewoners.

Economisch kader Tijdelijke huisvesting dient minimaal tien-vijftien jaar in stand te blijven. Het is niet mogelijk een tijdelijk complex binnen vijf jaar rendabel te maken. Een tijdelijk woningcomplex is pas na tien-vijftien jaar rendabel, maar kan natuurlijk wel binnen deze termijn (al dan niet meermalig) verplaatst worden. Wanneer er kosten voor verplaatsing worden gemaakt, wordt de exploitatietermijn wel langer. Behalve door de aanschafkosten, worden de kosten voor de woonstudio’s vooral bepaald door de investering in grond, galerijen, fundering, de (boven- en ondergrondse) infrastructuur en eventuele architectuur. Hoe hoger de investeringen, hoe langer het duurt voor deze zijn terugverdiend. Bron: Stichting Experimentele Volkshuisvesting (SEV) ‘Verplaatsbare woningen, succesvolle experimenten en andere ervaringen’ februari 2011



TIJDELIJKE TUINEN

mei

28

Vrijstaat Swomp, Amsterdam beeld: swomp.wordpress.com

Sinds 2008 is een braakliggend perceel in de Rustenburgerstraat in Amsterdam gekraakt door Groenfront! Amsterdam en kraakgroep de Pijp. De organisaties hebben het terrein ingericht als ekologische experimenteertuin, waarmee ze willen laten zien hoe je op een duurzame en klimaatneutrale manier kan leven. Op het terrein is een klein huis gebouwd van gerecyclede en duurzame materialen; elektriciteit wordt opgewekt met behulp van zonnecellen.

De Stichting Experimentele Volkshuisvesting (SEV) heeft in februari 2011 het onderzoek; ‘Verplaatsbare woningen, succesvolle experimenten en andere ervaringen’ gepubliceerd en kwam tot de volgende conclusies: 1) Verplaatsbare wooncomplexen met een bestemmingsduur van vijf jaar kunnen alleen als de verplaatsingskosten laag zijn, en de bijbehorende producten zien er dan ook echt uit als wooncontainers; verplaatsbare woonvormen van een hoger kwaliteitsniveau zijn duurder om te verplaatsen en dienen dan ook minstens tien jaar te blijven staan. 2) Waar de verplaatsbare units naar toe moeten na afloop van de vastgelegde periode is zelden aan het begin al geregeld; met gedoogconstructies wordt geprobeerd de termijn wat op te rekken. 3) Juist bij verplaatsbare bouw is intensief beheer extra noodzakelijk, deze bouwvorm is erg kwetsbaar voor verloedering.4) Er is nog geen eenduidig toetsingsregime tot stand gebracht voor respectievelijk tijdelijke huisvesting (vijf jaar) en semi-permanente huisvesting (tien tot vijftien jaar), waarbij bovendien een verschil wordt gemaakt tussen hardcore eisen (brandveiligheid, constructieve veiligheid) en eisen die ter discussie staan (geluid, fijnstof, daglicht, parkeren).

DUBBEL BESTEMMEN



BadBuiten, Amsterdam www.badbuiten.nl beeld: vaarinfo.com

In de Amstel, dichtbij de Rembrandttoren en spoorwegstation Amsterdam Amstel, ligt BadBuiten: Een drijvend zwembad met terras. De locatie ligt naast hoofdkantoor van Waternet, de initiatiefnemer van het project. Het is de bedoeling dat het zwembad daar de komende drie jaar blijft liggen, waarna het wordt verplaatst naar een definitieve ligplaats elders in de Amstel, bij een nieuwe woonwijk. Tijdens Sail 2010 lag het zwembad op een tijdelijke locatie bij het Muziekgebouw aan ‘t IJ. De bedenkers van dit drijvende zwembad waren geïnspireerd door het Badeschiff, een vergelijkbaar initiatief in Berlijn. Met BadBuiten wil Waternet aandacht vragen voor het belang van schoon oppervlaktewater en een schone leefomgeving. Idealiter wordt het water in de Amstel en de Amsterdamse grachten in de toekomst zo schoon dat je er in kunt zwemmen – waarmee BadBuiten zichzelf overbodig maakt.


GEBIED OP DE KAART

TIJDELIJKE CULTUUR

mei

28

HafenCity, Hamburg

beeld: Bert Brüggemann / HafenCity Hamburg GmbH

Sinds de jaren ‘90 werkt Hamburg aan het herontwikkelen van een voormalig binnenstedelijk havengebied tot een nieuwe stadswijk, HafenCity. Via een ontwikkelingsmaatschappij is de stad eigenaar van het gebied; zij ziet het als een belangrijke taak om het enorme terrein tot leven te brengen en bekend te maken bij bevolking, bedrijven en investeerders. Sinds de start van het project worden daarom initiatieven ontplooid om grondstukken en gebouwen, tot de start van hun uiteindelijke ontwikkeling, te gebruiken voor tijdelijke projecten. De nog aanwezige oude bebouwing is deels in gebruik; de nadruk bij tijdelijke bestemmingen ligt daarom op braakliggende terreinen. Vanwege overstromingsrisico’s is het gebruik beperkt tot voorjaar en zomer. Voorbeelden van uitgevoerde projecten zijn ArtGenda, waarbij watervlaktes, grondstukken en loodsen werden gebruikt voor installaties, en Kunst-Imbiss, een mobiele kunst-snackbar, die ontstond uit de idee dat het enige ontbrekende in het desolate gebied een snackbar was.




mei

28

Wijn of Water, Rotterdam

www.wijnofwater.nl beeld: Maarten Laupman, architect: Bijvoet architectuur & stadsontwerp

In 2005 opende restaurant Wijn of Water in het Lloydkwartier in Rotterdam, een in onbruik geraakt havengebied. In afwachting van de definitieve vestigingslocatie in het pakhuis St. Jobsveem liet de restaurateur 250 meter verderop, op de Lloydkade, tijdelijke huisvesting ontwerpen en bouwen. Het feit dat het bestemmingsplan voor die locatie niet voorziet in horeca, was vanwege het tijdelijke karakter van het restaurant geen probleem. De beperkte gebruiksduur – in eerste instantie was twee jaar voorzien – betekende dat het onderkomen tegen lage kosten en op zeer korte termijn gerealiseerd moest worden. Een ontwerp bestaande uit negen gebruikte zeecontainers bood uitkomst. In plaats van een fundering zijn stelconplaten gebruikt. Tussen de containers en het water van de Maas bevindt zich een terras, dat enige beschutting tegen de wind geniet door de opstelling van de containers. Tussen aanvraag van de bouwvergunning en opening van het restaurant zaten 5 maanden.


BEHOUD AREAAL

TIJDELIJK WONEN

mei

28

Tijdelijke studentenhuisvesting, Amsterdam

Een tekort aan huisvestingsmogelijkheden voor jongeren en studenten noopt in Amsterdam tot creatieve oplossingen. Een ruim scala aan braakliggende terreinen in de stad biedt uitkomst. Op basis van tijdelijke vergunningen en aanvullende afspraken tussen gemeente en corporaties worden op dergelijke grondstukken verplaatsbare wooncomplexen gerealiseerd, die na een aantal jaren naar een ander gebied kunnen verhuizen. Deze constructie zorgt ervoor dat een grondstuk beschikbaar blijft voor zijn definitieve bestemming, terwijl tegelijkertijd wordt voorzien in structurele uitbreiding van het woningaanbod. Voorbeelden zijn complexen van woonstichting De Key aan de Houthavens en aan de Wenckebachweg, en van stichting DUWO op het NDSM terrein in Amsterdam-Noord.



TIJDELIJKE CULTUUR

mei

28

Groepsportret, Antwerpen

beeld: D.EFAC.TO architectuur & stedenbouw

Antwerpen telt verschillende lege bouwplaatsen. Tijdens de vijfde editie van groepsportretten, een initiatief van 66 East - Centre for Urban Culture, heeft een groep jonge ontwerpers en kustenaars drie van deze bouwplaatsen aangekleed. Het doel was om vragen te stellen over de huidige gang van zaken met betrekking tot de stad; kunnen we de stad blijven ontwikkelen zoals we dat altijd gedaan hebben? Op één van de vrije kavels in de binnenstad hebben de ontwerpers een driedimensionale bouwschutting gemaakt. De schutting is geïnspireerd op de plattegrond van het gebouw dat er voorheen stond. Projecties van de voormalige binnen- en buitengevels zijn dicht achter elkaar geplaatst, met genoeg ruimte ertussen om de bouwschutting te betreden. Op deze manier biedt de schutting een extra dimensie met ruimte voor ontdekking en verwondering.


GEBIED OP DE KAART

TIJDELIJKE CULTUUR

mei

28

Teleport, Amsterdam

beeld: Dienst Ruimtelijke Ordening (of DRO), gemeente Amsterdam

Het kantoorgebied rondom station Amsterdam Sloterdijk, Teleport, wordt de komende jaren ingrijpend veranderd. Zo wordt het station over een paar jaar vernieuwd en worden straten opnieuw ingericht. Het is de bedoeling om Teleport te transformeren tot een stedelijk en gevarieerd gebied met aantrekkelijke voorzieningen. Op dit moment zijn er nog veel leegstaande terreinen omdat er geen plannen voor bestaan, of omdat uitvoering nog enkele jaren op zich laat wachten. Een tijdelijk programma moet Teleport tijdens de ontwikkelingsfase op de kaart zetten, de identiteit versterken en de waardering van gebruikers vergroten. De gemeente Amsterdam wil (tijdelijke) functies, evenementen en tentoonstellingen als een ‘vliegwiel’ gebruiken voor de ontwikkeling van het gebied; daarnaast moet hiermee de leefbaarheid overdag en ’s avonds bevorderd worden. De goede bereikbaarheid per openbaar vervoer ondersteunt de mogelijkheden voor publiekstrekkende activiteiten. De voor tijdelijk gebruik beschikbare percelen variëren in groote van 500 tot 1500 m2; de beschikbaarheid qua termijn verschilt eveneens. Zo zijn toekomstige locaties voor een hotel, studentenflat en het station bijvoorbeeld enkele jaren te gebruiken, terwijl andere kavels nog geen definitieve bestemming kennen en mogelijk langer bruikbaar zijn.

DUBBEL BESTEMMEN

GOEDKOPE GRONDEN

TIJDELIJK GROEN

Tijdelijke productiebossen, Meerdorpen

Het gebied rondom de Meerdorpen – een verzamelnaam voor de dorpen Engelbert, Middelbert, Euvelgunne en Rode Haan in Groningen – kent relatief slechte landbouwgronden; veel agrariërs in het gebied hadden te maken met een malaise in de landbouwopbrengsten. Velen van hen hebben daarom in het verleden gebruikgemaakt van een subsidieregeling van het Ministerie van Landbouw en Visserij om landbouwareaal om te zetten in tijdelijk bos, doorgaans bestaande uit populieren. Voor dit doel waren meerdere subsidieregelingen beschikbaar; zo zijn in de periode vanaf 1986 veel tijdelijke bossen aangelegd met subsidies van onder andere de set-aside regeling en de snelgroeiend bos regeling. In het geval van de set-aside regeling was de maximale contractperiode 15 jaar, naderhand verlengd tot 40 jaar. De regeling stelt geen eisen ten aanzien van oogst, zolang er maar gedurende de gehele contracttermijn, zonder bijplanten, minimaal 200 bomen op het perceel blijven staan. In totaal is momenteel nog 1500 hectare set-aside bos aanwezig waarvan ongeveer 900 hectare in de provincie Groningen ligt. De snelgroeiend bos regeling stelde met het oog op het bevorderen van de houtproductie geld ter beschikking voor de aanleg van nieuwe populieren- en wilgenbossen. Het bos moet bij deze regeling in de periode tussen 15 en 25 jaar na aanleg worden geveld – voor de Randstad gelden termijnen tot 40 jaar na aanleg. De eerste contracten voor populierenbossen via deze regeling lopen binnenkort af.

ONZEKERE TOEKOMST

BEHOUD AREAAL

TIJDELIJK GROEN

?

Tijdelijke natuur, Amsterdam

beeld: Leo Linnartz / ARK Natuurontwikkeling tekst: www.ark.eu

Op een braakliggend terrein van de Haven Amsterdam, 8 hectare met de bestemming havengebonden bedrijfsactiviteiten, krijgt de natuur sinds 2009 ruim baan. Het is nog niet bekend welk bedrijf zich hier gaat vestigen en wanneer het terrein in gebruik wordt genomen. De verwachting is dat behalve broedvogels (veldleeuwerik, kievit, oeverzwaluw) ook bijvoorbeeld rugstreeppadden, kikkers en rietorchis zich tijdelijk vestigen op het terrein. Binnen een innovatieve haven als Amsterdam past dit concept goed. Haven Amsterdam ziet het als een win-win situatie voor zowel de natuur, de burgers als de haven. De pilot in de Amsterdamse haven loopt voorlopig voor 10 jaar, waarna het gebied definitief wordt ingericht. Nu al profiteren tal van dagvlinders, zoals bruin blauwtje, zandloopkevers en andere insecten van het tot nu toe extensieve beheer en het schrale, bloemrijke grasland dat nu aanwezig is. Binnenkort wordt er extra reliëf aangebracht waardoor enkele waterpartijen ontstaan, waarvan orchideeën en rugstreeppadden profiteren. Omdat de oevers niet onnodig onderhouden worden, zitten her en der kleine kolonies oeverzwaluwen. Haven Amsterdam wil uiteindelijk ook extra inrichtingsmaatregelen nemen om recreanten naar het gebied te trekken, zoals een informatiebord dat goed zichtbaar is vanaf het fietspad dat langs het gebied loopt. Inmiddels hebben 6 terreineigenaren (gemeentes, ontwikkelaars, havenbedrijven) een ontheffing tijdelijke natuur en zijn meerdere tijdelijke natuurgebieden geopend. Er is grote interesse in het concept en meerdere partijen bereiden op dit moment aan een aanvraag voor een ontheffing voor.



TIJDELIJKE CULTUUR

mei

28

Havnegade, Kopenhagen

www.gammelholmbeboerforening.dk beeld: D.EFAC.TO architectuur & stedenbouw

Vooruitlopend op de definitieve ontwikkeling van de Havnegade (havenstraat) tot een boulevard, een project dat voor onbepaalde tijd is uitgesteld, hebben bewoners van de wijk Gammelholm, verenigd in Gammelholm Beboerforening, het initiatief genomen om het gebied zelf te ontwikkelen als een tijdelijke stedelijke ruimte. De tijdelijke bestemming kan dienen als voorloper van de uiteindelijke ontwikkeling en biedt de kans om te experimenteren met uiteenlopende functies en activiteiten in een openbaar, centraal gelegen deel van Kopenhagen. Het areaal langs de Havnegade is verdeeld in deelgebieden; uiteenlopende partijen hebben de mogelijkheid om een bod op een deelgebied uit te brengen en een tijdelijke activiteit te starten. De initiatiefnemers verwachten van deze aanpak een hoge mate van flexibiliteit bij de ontwikkeling en zien een duidelijke analogie met de oude functie van het gebied – het laden en ontladen van schepen, met de bijbehorende levendigheid en variatie. Met het initiatief wil de bewonersorganisatie de betrokkenheid van bewoners bij het gebied stimuleren, recreatieve voorzieningen voor de stad bieden en een duurzame stedelijke omgeving creëren. De bewoners zelf zetten zich in om het initiatief te realiseren. Daarnaast zijn er geldelijke bijdragen van stichtingen, fondsen en investeerders.


GEBIED OP DE KAART


mei

28

Tijdelijke Horeca, Hamburg

beeld: D.EFAC.TO architectuur & stedenbouw

Hamburg-Altona is een oude stadswijk aan de rivier de Elbe. Een aantal oude havenkades rondom de voormalige ‘Holzhafen’ was bestemd voor herontwikkeling tot woongebied; door procedures liet dit lang op zich wachten. Enkele ondernemers zagen een kans en vestigden vanaf 2003 drie beachclubs op de kades. In 2006 kwam de ontwikkeling van het gebied alsnog op gang, waardoor de beachclubs gedwongen werden te vertrekken. In 2007 bood de stad de nabijgelegen ‘Englandterminal’, een oude veerbootterminal, te huur aan, met een tijdelijke bestemming ten behoeve van horeca, toerisme en evenementen; bebouwing was slechts beperkt toegestaan. De uitbaters verhuisden hun strandclubs naar deze nieuwe locatie. In afwachting van herontwikkeling tot cruise-terminal werd het huurcontract initieel op jaarbasis verlengd, naderhand op maandbasis. De korte huurperioden op zich vormden niet het grootste probleem voor de eigenaren; lastig waren de wisselende randvoorwaarden die opgelegd werden, zoals beperkingen in het gebruik tijdens de wintermaanden in een overstromingsrisicogebied.



TIJDELIJKE CULTUUR

mei

28

NDSM, Amsterdam

www.ndsm.nl beeld: D.EFAC.TO architectuur & stedenbouw

Van een vervallen, desolaat en vervuild terrein waarop ooit een scheepswerf stond, tot een gebied vol met kunst, cultuur en creatieve economie: De NDSM-werf laat zien wat gepland en ongepland tijdelijk gebruik met een gebied kan doen. Begin jaren ‘90 was er weinig tot niets bekend over de toekomst van dit deel van Amsterdam-Noord. Kunstenaars vestigden er ateliers, aangetrokken door de rauwe uitstraling; regelmatig waren er feesten en evenementen. Rond de eeuwwisseling kreeg het gebruik een officiëler karakter toen het stadsdeel op zoek ging naar creatieve ondernemers voor het terrein. Aanvankelijk werd een contract voor vijf jaar gesloten met Kinetisch Noord, een samenwerkingsverband van krakers en kunstenaars die een plan hadden bedacht om de NDSM-loods, zo’n 20.000m2 groot, tot een soort stad om te bouwen, inclusief skatebaan, festivals en andere activiteiten. Het samenwerkingsverband werd een stichting; de looptijd werd tien jaar omdat de plannen te ambitieus waren voor realisatie binnen vijf jaar. Ook het ontbreken van duidelijkheid over de toekomst van het gebied speelde bij die verlenging een rol. Het karakter van de initiatieven in het gebied werd steeds serieuzer en professioneler, en de samenstelling van de betrokken partijen veranderde. Kleine ondernemers in de creatieve sector trokken naar het gebied, waarna het ook door investeerders en grotere bedrijven werd ontdekt, aangetrokken door de ruige sfeer en creativiteit. Inmiddels krijgen de definitieve plannen voor het gehele NDSM terrein steeds meer vorm, en wordt door alle betrokken partijen een combinatie van wonen, werken en cultuur nagestreefd waarbij het de bedoeling is om het unieke karakter van het gebied te behouden.



TIJDELIJKE CULTUUR

mei

28

Mellowpark, Berlijn www.mellowpark.de beeld: David Ulbrich

Na de val van de muur werden delen van een kabelfabriek in Berlijn-Köpenick stilgelegd. Vanwege het ruime aanbod aan beschikbare grondstukken voor herontwikkeling, en het feit dat Berlijn zich na de hereniging niet zo snel ontwikkelde als verwacht, was er geen haast bij de definitieve ontwikkeling van het terrein met daarop enkele monumentale fabrieksgebouwen. De jeugd van een aangrenzend jongerencentrum bedacht een oplossing: inrichting van het terrein, dat zo’n 2500 m2 groot is, als skatepark. Voor de eigenaar van het terrein bood dit een uitkomst, aangezien vandalisme en vervuiling een probleem werden. De jongeren kregen de kans hun plan uit te voeren en werden verantwoordelijk voor het beheer. Contractueel werd dit zo geregeld dat het terrein weer beschikbaar zou komen zodra de definitieve herontwikkeling van het gebied zou beginnen. Het skatepark werd in de loop der tijd uitgebreid met sportvelden en een multimedia voorziening met geluid- en videofaciliteiten. Inmiddels is het park met ondersteuning van de lokale overheid verhuisd naar een nieuwe locatie vanwege de aanvang van definitieve ontwikkeling.

ONZEKERE TOEKOMST

KWALITEITS IMPULS


?

City Volley, Duitsland beeld: Luckenwalde town

Een braakliggend terrein in het centrum van het stadje Luckenwalde, Duitsland, werd na jarenlange verwaarlozing omgebouwd tot beachvolleybalveld. De oorspronkelijke bebouwing was al gesloopt met het oog op de bouw van een nieuw winkelcentrum; dat plan werd echter afgeblazen, waarna de stad jarenlang zocht naar een andere investeerder en project voor het gebied. Vanwege het uitblijven van een oplossing besloot de stad te zoeken naar een passende tijdelijke invulling, die goed moest aansluiten bij het gebied en het een positieve impuls zou geven. De oplossing was een openbare groenvoorziening die een verbinding vormt tussen een bestaand park, het Nuthepark, en een voetgangerszone. Er werd een weg aangelegd op het grondstuk die behouden kan blijven bij een toekomstige, definitieve inrichting van het gebied. Het belangrijkste onderdeel van de tijdelijke inrichting is een volleybalveld dat op grote interesse van de lokale jeugd kan rekenen.

LEEGSTAND



Empty Lots, Brazilië

www.thislandyourland.blogspot.com beeld: Ines Linke / Louise Ganz

Grondbezit is in Brazilië zeer ongelijk verdeeld. Een kleine bovenlaag van de bevolking bezit het overgrote deel van de grond. Als gevolg daarvan komt informeel landgebruik op grote schaal voor, zo’n 40% van de bevolking woont of werkt op min of meer overgebleven ruimtes. In Belo Horizonte biedt de aanwezige publieke ruimte weinig mogelijkheden voor ontspanning of recreatie. Parken zijn ver weg en meer iets voor een bezoek in het weekend; pleinen en straten zijn steeds minder geschikt om op te leven vanwege het drukke verkeer en de vele muren en hekwerken. Het Empty Lots project was een initiatief van kunstenaars en architecten om private, braakliggende grondstukken in het stedelijke gebied in te zetten als openbare ruimte voor bewoners uit de buurt. Lege kavels, verspreid door de hele stad en in bezit om speculatieve redenen, of in gebruik als parkeerplaats, kregen in 2005 en 2006 tijdelijk een nieuwe functie, zoals bioscoop, lunchgelegenheid, parkachtig landschap om te ontspannen, of strand met zwembad. De functie werd afgestemd op het karakter van de buurt; de organisatoren onderhandelden met de eigenaren over toestemming voor het gebruik.


OPBRENGST GROND

TIJDELIJK WONEN

mei

28

Hotel At Work, Rotterdam beeld: www.hotelatwork.nl

In het Rotterdamse havengebied, op de Maasvlakte, bevindt zich sinds januari 2010 Hotel At Work. Het tijdelijke hotel is bestemd voor de de duizenden, veelal buitenlandse bouwvakkers en technici die de komende jaren aan het werk zijn in het kader van de uitbreiding van de haven, de bouw van electriciteitscentrales, nieuwe haventerminals en andere grootschalige constructieprojecten. Hotel At Work blijft minimaal tot 2015 staan, waarna het moet wijken voor de bouw van een spooremplacement. Het is mogelijk dat het hotel op dat moment verhuist naar de Tweede Maasvlakte. Het hotel is opgebouwd uit modulaire eenheden en omvat momenteel 1500 slaapplaatsen, met de mogelijkheid het aantal slaapplaatsen nog verder uit te breiden tot maximaal 2500. Daarnaast is er een gebouw met centrale faciliteiten zoals keuken, eetzaal en mogelijkheden tot ontspanning. Inmiddels is het complex uitgebreid met Business Point Maasvlakte, een tijdelijke voorziening voor kantoor- en winkelruimtes.

ONZEKERE TOEKOMST

KWALITEITS IMPULS

TIJDELIJKE CULTUUR

?

Hanneke’s Boom...sinds 1662, Amsterdam beeld: www.hannekesboom.nl

De Kop Dijksgracht is een centraal aan het water gelegen gebied tussen het Oosterdokseiland en de kop van de Oostelijke Handelskade, tegenover Scheepvaartmuseum en Science Center Nemo. De definitieve ontwikkeling van het gebied, met een prachtig uitzicht op Amsterdam, is voor onbepaalde tijd uitgesteld. De gemeente Amsterdam besloot om het gebied een tijdelijke horecabestemming te geven, om daarmee de levendigheid en sociale veiligheid te bevorderen, en schreef een prijsvraag uit. De inzending ‘Hannekes Boom...sinds 1662’, van een groep enthousiaste creatievelingen, won de prijsvraag. Hun plan is een combinatie van een haventje, broedplaats voor creativiteit en cultureel ondernemerschap, dansgelegenheid, nautisch informatiepunt, terras aan het water, flexibele werkplek, laagdrempelig en duurzaam gebouw en een gezonde en duurzame keuken. Na weken hard klussen door de initiatiefnemers kan het resultaat nu onder het genot van een biertje worden bewonderd.


SOCIALE VERRIJKING

TIJDELIJKE CULTUUR

mei

28

Noorderparkkamer, Amsterdam beeld: www.noorderparkkamer.nl

De Noorderparkkamer is de culturele huiskamer en ontmoetingsplek van het Noorderpark in Amsterdam-Noord. Het paviljoen, dat kan worden veranderd in een openluchtpodium door een schuifwand te openen, is ooit ontworpen in opdracht van de Rotterdamse Woningcorporatie Vestia. Het fungeerde vier jaar lang als tijdelijk buurthuis in Rotterdam Hoogvliet. Nadat de vergunning verlopen was, werd het paviljoen verhuisd naar zijn huidige plek in Amsterdam waar het eveneens als tijdelijk podium dient en leven brengt in een park dat in de toekomst een nieuwe inrichting krijgt. In en rondom de Noorderparkkamer worden culturele activiteiten georganiseerd door professionele creatieve ondernemers uit Amsterdam-Noord waaronder musici, beeldend kunstenaars, theatermakers en schrijvers. Met hun programmering willen ze een verbinding aangaan met elkaar en buurtbewoners, en zo het ongebruikte park tot leven brengen. Inmiddels ervaren veel bewoners uit het gebied het paviljoen en de activiteiten als onmisbaar en rijst de vraag of deze bestemming slechts tijdelijk moet blijven.

LEEGSTAND


TIJDELIJKE CULTUUR

Llove, Tokyo

www.llove.jp beeld: Inge van Gansewinkel van LAgroup

Geïnspireerd door het typisch Japanse fenomeen van het ‘love hotel’, transformeerden acht Japanse en Nederlandse kunstenaars een leegstaand gebouw in Tokyo tot een ‘pop-up’ hotel. Het concept, bedacht door het Lloyd Hotel in Amsterdam, hoorde bij de feestelijke viering van 400 jaar culturele en handelsbetrekkingen tussen Nederland en Japan. Het gebouw in de wijk Daikanyama had 20 jaar lang leeggestaan en werd in oktober 2010, ten tijde van de tentoonstelling Designtide, in korte tijd omgetoverd tot een hotel met designkamers. De kamers hadden niet alleen een uniek design, maar konden daadwerkelijk geboekt worden voor overnachting. Naast kamers beschikte het hotel over een café met speciale gerechten en sake uit de streek Nara. Eind november, na slechts een maand, verdween het hotel weer net zo snel als het was opgetrokken; de decorstukken, meubels en lampen werden verkocht aan voorbijgangers.

LEEGSTAND

KWALITEITS IMPULS

TIJDELIJK GROEN

Refugium – De tuinman, Den Bosch beeld: Thijs de Zeeuw

Op een braakliggend terrein dat de eigenaar kosteloos ter beschikking heeft gesteld, is een aantal ingrepen gedaan om het aanzien van het terrein te verbeteren en de natuurwaarden te vergroten. De eenmalige acties zijn kostenarm; er is niet gezaaid of geplant. Op een aantal velden worden condities gecreëerd die de diversiteit van de stedelijke flora inzichtelijk maken. Het gaat daarbij niet zozeer om zeldzame, maar juist om stedelijke soorten. De achterliggende gedachte is dat de stad een substantiële bijdrage levert aan de Nederlandse biodiversiteit – 60% van de Nederlandse flora komt in de stad en de stadsrand voor, maar is vaak slecht te herkennen. Met de ingrepen probeert de ontwerper het beeld van onkruid om te zetten in een beeld van natuur, om daarmee het belang van de stad voor de Nederlandse flora en fauna te benadrukken. Het gebied biedt hierdoor ook plaats aan andere stedelijke planten en dieren. Dit project, Refugium genaamd, is onderdeel van een groter initiatief in Den Bosch, De Tuinman. De organisator daarvan, het lokale Centrum voor Beeldende Kunst, wil de ecologische kracht van de stad zichtbaar maken en braakliggende terreinen transformeren tot gebieden met een positieve betekenis voor de omgeving.


KWALITEITS IMPULS


mei

28

Gras, Rotterdam

beeld: fotograaf Mladen Pikulic

In 2012 start de bouw van een nieuw stadskantoor op het braakliggende terrein achter het Rotterdamse stadhuis en het voormalige postkantoor aan de Coolsingel. Tot die tijd wil de gemeente het grondstuk, dat is vrijgekomen door de gedeeltelijke sloop van het oude stadskantoor, inzetten als een aantrekkelijke ontmoetingsplek in het centrum van de stad. Het is daarom recentelijk ingericht als tijdelijk plein en voorzien van basketbalveldjes, meubilair en gras; het staat open voor iedere vorm van kleinschalige (sportieve) recreatie. Het tijdelijke gebruik van het terrein laat zien hoe de gemeente met de herontwikkeling van haar vastgoedportfolio in de stad wil omgaan.

Tijdens de expositie ‘Nieuwe ruimte voor de stad - leegstand heeft de toekomst’ in Arcam, het Architectuurinstituut Amsterdam, toont temp.architecture.urbanism een overzicht van tijdelijke projecten waaronder het volgende bijzondere project uit de oude doos: De ELTA (Eerste Luchtverkeer Tentoonstelling Amsterdam) was een tentoonstelling over de luchtvaart, die van 1 augustus tot 14 september 1919 in Amsterdam-Noord werd gehouden. In een grote tentoonstellingshal aan de Papaverweg in Amsterdam-Noord toonden vliegtuigbouwers uit binnen- en buitenland hun producten. Na de tentoonstelling vestigde Anthony Fokker zijn fabriek in de tentoonstellingshal op het voormalige tentoonstellingsterrein. Rondom deze fabriek ontstond langzaam meer industriële bedrijvigheid. Momenteel staat het gebied bekend als industrieterrein Buiksloterham.


SOCIALE VERRIJKING


mei

28

Blijburg, Amsterdam

www.blijburg.nl beeld: D.EFAC.TO architectuur & stedenbouw

Sinds eind jaren ‘90 wordt IJburg ontwikkeld, een grote nieuwe woonwijk op opgespoten eilanden in het IJmeer bij Amsterdam. In 2002 arriveerden de eerste bewoners; korte tijd daarna, in 2003, volgde het initiatief om op een braakliggend terrein aan het water een stadsstrand met paviljoen te openen. Sindsdien is Blijburg ‘permanent tijdelijk’ geopend op kale stukken grond die wachten op ontwikkeling. In 2010 opende het strand op de derde locatie sinds oprichting; de verwachting is dat het strand minimaal drie jaar op z’n huidige plek blijft. Het strand zal daarna waarschijnlijk nog twee keer verhuizen voordat het op een definitieve locatie wordt gevestigd. Blijburg heeft de nieuwe wijk op de kaart gezet en laten zien dat IJburg meer is dan halflege winderige vlaktes. Het strand trekt niet alleen bewoners van IJburg maar bezoekers uit heel Amsterdam en omgeving. De waarde van het initiatief is door de jaren heen ook duidelijk geworden bij de lokale overheid, die de organisatie sinds de eerste verhuizing ondersteunt bij het initiatief. Op het terrein van Blijburg vinden uiteenlopende feesten en festivals plaats. Het strandpaviljoen is gemaakt van sloophout en restmateriaal en staat in contrast met de strakke nieuwbouw in de wijk.

Tab ‘Ruimte voor flexibel gebruik’

Voor meer informatie of contact: www.tijdelijkandersbestemmen.nl

Tab ‘Ruimte voor flexibel gebruik’ is een initiatief van: Rijkswaterstaat Kernteamlid: Ireen Röling InnovatieNetwerk Kernteamlid: Nico Beun Deltares Kernteamlid: Rosalie Fransen CURNET Kernteamlid: Udo Greuter Dit inspiratieboek is in opdracht van Tab gemaakt door: D.EFAC.TO architectuur & stedenbouw team: Anne Loes Nillesen, Gregor Flüggen, David Dooghe, Anne Bouk Swildens Tijdelijk Anders Bestemmen wordt gefinancierd door InnovatieNetwerk en Rijkswaterstaat. Zij zijn samen met Deltares en CURNET de initiatiefnemers van het Innovatieprogramma Tab, dat opereert rond pilotprojecten voor tijdelijk ruimtegebruik.

TIJDELIJKE CULTUUR



TIJDELIJKE ENERGIE

TIJDELIJKE TUINEN

TIJDELIJK WATER

GOEDKOPE GRONDEN

BEHOUD AREAAL

SOCIALE VERRIJKING

OPBRENGST GROND


KWALITEITS IMPULS

ONZEKERE TOEKOMST

STRATEGISCH BEZIT

DUBBEL BESTEMMEN


PLANOLOGISCH SLOT

LEEGSTAND

?

mei

28

TIJDELIJK VERBINDEN

RUIMTE CLAIMEN

TIJDELIJK WONEN

GEBIED OP DE KAART

TIJDELIJK GROEN


Tijdelijk Anders Bestemmen is een initiatief van: Rijkswaterstaat, InnovatieNetwerk, Deltares en CURNET Dit inspiratieboekje is in opdracht van Tab gemaakt door : D.EFAC.TO architectuur & stedenbouw

TIJDELIJK ANDERS BESTEMMEN. Rijkswaterstaat, InnovatieNetwerk, Deltares en CURNET maken ruimte voor flexibel gebruik TIJDELIJKE CULTUUR TIJDELIJK

Recommend Documents