18‐2‐2015
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd? Kenmerkende aspecten: * Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politiek proces. * De opkomst van politiek‐maatschappelijke stromingen: nationalisme, liberalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme. * De opkomst van emancipatiebewegingen. Om negatieve gevolgen van de Industriële Revolutie (zie sociale kwestie 8.4) tegen te gaan gingen groepen zich organiseren: 1. Arbeiders organiseerden zich bijvoorbeeld in vakbonden; deze bonden streden voor verbetering van de arbeidsvoorwaarden. 2. Burgers richtten verenigingen op zoals de Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen; het ging deze verenigingen niet alleen om arbeid en inkomen maar ook om onderwijs, cultuur en beschaving. In dit beschavingsoffensief stond ook het ‘verheffen’ van de arbeiders centraal. De arbeidende klasse moesten normen als orde, netheid, zuinigheid en ijver worden bijgebracht.
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
Arbeiders organiseerden zich bijvoorbeeld in vakbonden;
verzuiling = De verdeling van samenleving in groepen op levensbeschouwelijke of sociaaleconomische basis.
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
Arbeiders organiseerden zich in vakbonden;
1
18‐2‐2015
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
Burgerlijk beschavingsoffensief Het ging er bij verenigingen zoals ‘de Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen’ ook om de arbeiders kennis, cultuur en beschaving (via b.v. onderwijs, oprichting bibliotheken) bij te brengen.
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
Een door het Nut uitgegeven schoolprent over de bouw van huizen.
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
2
18‐2‐2015
Bron 52 boek
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900 Feminisme in de 19e
eeuw:
politiek maatschappelijke beweging die de achtergestelde positie van de vrouw wilde verbeteren door vrouwen kiesrecht te geven. Zo zou men invloed kunnen uitoefen op de inhoud van de wetgeving waarin vrouwen werden achtergesteld.
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering. De man als kostwinner en de vrouw als verzorgster van het gezin, was voor veel Nederlanders lange tijd het ideaal.
8.6 Emancipatie en democratisering.
De vrouw verleidt
Tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw was het in Nederland gebruikelijk dat vrouwen automatisch hun baan verloren zodra ze in het huwelijk traden, voor vrouwelijke ambtenaren was dit wettelijk vastgelegd. Gehuwde vrouwen waren tot die tijd juridisch handelingsonbekwaam. Tot in de jaren tachtig van de twintigste eeuw hadden gehuwde vrouwen aanzienlijk minder rechten in de sociale zekerheid, was een gewelddaad als verkrachting niet strafbaar wanneer dit door de echtgenoot gebeurde en bestond voor vrouwen geen recht op gelijk loon.
2014
3
18‐2‐2015
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
Feminisme in de 19e eeuw, namen en begrippen: VVV: Vrije Vrouwen Vereeniging opgericht door Wilhelmina Drucker. Aletta Jacobs: Nederlandse arts en feministe, eerste Nederlandse vrouw die werd toegelaten tot de universiteit. (teleblik, 30 min)
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
4
18‐2‐2015
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
1
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
2
8.6 Emancipatie en democratisering.
Katholieken in Nederland Werden achtergesteld (vanaf de Vrede van Munster (1648) ): • het openbaar uitoefenen van het geloof was verboden • men kon geen officiële ambten bekleden. Na de grondwet van 1848 (met o.a. godsdienstvrijheid, vrijheid van onderwijs), begint de emancipatiebeweging van de katholieken. Samen met (hun oude vijand) de protestanten wilden ze dat de overheid het bijzonder onderwijs (katholieke en protestantse scholen), op dezelfde manier zou financieren als het openbaar onderwijs .
schoolstrijd
5
18‐2‐2015
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
De katholieken en protestanten (= de confessionelen) gingen niet alleen samenwerken vanwege de schoolstrijd maar ook vanwege hun groeiende angst voor het opkomende (antireligieuze) socialisme , het zogenaamde ‘rode gevaar’.
Onderschrift: ‘naar de katholieke school, anders gaat je bestaan eraan.
6
18‐2‐2015
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
Politieke partijen In 1878 kwam er een nieuwe onderwijswet, maar de gelijkstelling werd daarin niet geregeld! Dominee Abraham Kuyper komt hiertegen in verzet en legt daarmee de basis voor de oprichting van de eerste Nationale politieke partij in de Nederlandse geschiedenis de ARP (Anti Revolutionaire Partij). (Teleblik 10 min.)
De kleine luyden = bijnaam aanhangers ARP.
School met den Bijbel = protestants‐christelijke bijzondere school
7
18‐2‐2015
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
Het kiesstelsel in Nederland: • Van 1848‐1917 kende Nederland een districtenstelsel. • Nederland was opgedeeld in evenveel districten als er Kamerzetels waren. • Per district waren er verkiezingen. De kandidaat met de meeste stemmen kreeg een Kamerzetel. • Alleen mensen die een bepaald bedrag aan belastingen betaalden mochten stemmen (censuskiesrecht). • Kandidaten kwamen vooral op voor de belangen van het eigen district. Dit veranderde door de schoolstrijd en het ontstaan van nationale politieke partijen zoals de ARP (aanhangers waren protestanten en hadden weinig op met de idealen van de Franse Revolutie). Jaar
Percentage kiezers (man. volwassenen)
1850
10,8
1860
10,7
1870
11,1
1880
12,1
Districtenstelsel:
Voorbeeld verkiezingen 2010.
Kiesstelsel waarbij het land is opgedeeld in districten en elk district één zetel in het parlement heeft en daarvoor een vertegenwoordiger mag kiezen. De winnaar van de verkiezingen in een district krijgt de zetel.
In een districtenstelsel waren er in 2010 slechts 5 partijen overgebleven. Op onderstaande kaart is Nederland verdeeld in 150 districten met ongeveer 100.00‐120.000 inwoners.
Werkelijke uitslag verkiezingen 2010.
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
Tegen het censuskiesrecht kwam steeds meer verzet. De sociaal democraten wilden algemeen kiesrecht (om zo via democratische weg de sociale kwestie te kunnen aanpakken, zie 8.4).
8
18‐2‐2015
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
Pacificatie van 1917 Tijdens de eerste Wereldoorlog gingen (in het neutrale Nederland) de diverse politieke stromingen samenwerken. Twee slepende politiek kwesties werden toen opgelost. 1. De katholieken en protestanten kregen hun zin in de schoolstrijd: Er kwam financiële gelijkstelling tussen het bijzonder en het openbaar onderwijs. 2. De socialisten (en progressief liberalen) kregen hun zin m.b.t. het kiesrecht: Er kwam algemeen kiesrecht en een stelsel van evenredige vertegenwoordiging. • 1918: 1e verkiezingen met algemeen mannenkiesrecht (≥ 25). • 1922: 1e verkiezingen waarbij ook vrouwen (≥ 25) mochten stemmen.
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
Aantal stemgerechtigden, absoluut en in percentages van de bevolking en van de mannen/vrouwen, sedert 1853. Jaar
Absoluut aantal stemgerechtigden
% bevolking
1853
83,561
2,7
10,7
1870
103.538
2,9
11,3
1890
295.570
7,4
26,8
1910
854.539
14,4
63,2
1918
1.517.380
22,9
100
1922
3.299.672
46,9
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900 In 1891 kende Nederland een districtenstelsel.
% vrouwen > 25
100
% mannen > 25 jaar
100
8.6 Emancipatie en democratisering. In 1918 kende Nederland een stelsel van evenredige vertegenwoordiging.
Uitslag 1891
Opmerkingen bij uitslag 1918: VDB was een progressief liberale partij die zich had afgesplitst van de Liberale unie. De partij streeft naar hervorming van het ontstane kapitalisme en snellere uitbreiding van het kiesrecht – en onder leiding van Aletta Jacobs ‐ naar vrouwenkiesrecht. De vrije liberalen hadden zich ook afgesplitst van de Liberale unie. Waren tegen een te snelle uitbreiding van het kiesrecht en stonden kritisch tegenover het ontstaan van politieke partijen. Zij vonden dat volksvertegenwoordigers na hun verkiezing in volledige onafhankelijkheid voor het algemeen belang behoorden op te komen, zonder fractiediscipline of partijdwang.
9
18‐2‐2015
Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900
8.6 Emancipatie en democratisering.
Stelsel van evenredige vertegenwoordiging: Kiesstelsel waarbij het percentage behaalde zetels bij goede benadering evenredig is met het percentage behaalde stemmen.
een voorbeeld van een organisatie
10
18‐2‐2015
11
