tiB
Natuurkunde voor iedereen
hnische Universiteit tndhoven
Faculteit der Technische Natuurkunde
Deel2a Leesboek Energie
LEESBOEK ENERGIE bij het 1espakket ENERGIE EN .JE LICHAAM
Samenstel1ing en redactie: Anneke de Leeuw
MENT-project Vakgroep Didakti ek Afdeling der Technische Natuurkunde Technische Universiteit Eindhoven
MENT 86-13, derde druk
........
-~-
..-.. ., .' ..... INHOmr:
'I \~.. •
:
to
'\
!
:
II~LEI-DING ••••• ,..................
0
. . . . . . . . . . 0' • • • • • 0
.............
1
Artikelen over allerlei soorten energie.~ •••••••••••••••••• 2 James Prescott Joule (1818-1889) ••••••••.•••••••••••••••••• 9 James Watt (1736-1819} •••••••••••••••••••••••••••••••••••. 11 Lezen bij werkstuk 3A: Eten en je 1ijn •••••••••••••••••••• 13 21 Lezen bij werkstuk 3B: Eten en sport ••...••..•..... e ••••••
Lezen bij werkstuk 4A: V·ermogen van brommers en auto IS •••• 27 Lezen bij werkstuk 48: Vermogen van aoparaten in huis ••••• 35 Lezen bij werkstuk 5A: Hoe kun je energie opwekken? •••••• 45 Lezen bij werkstuk 58: Hoe kun je energie besparen? •••••• 61
-1-
INLEIDING
Oit leesbaek haart bij het lespakket IIEnergie Je vindt er allerlei infannatie in, die je kunt gebruiken blj het maken van de werkstukken bijhoofdstukken3, 4 en 5 van IIEnergie". Maar natuurlijk kun je er oak z6 maar in grasduinen. Het is altijd nuttig en interessant om te weten hoe bij voorbeeld de rekening van een electriciteitsbedrijf er uit ziet, of wat de zuinigste manier van autorijden is, of de gezandste ma-" nier van afslanken. De informatie in dit leesbaek draagt wat ideeen voor je aan. Je kunt natuurlijk oak zelf proberen meet te weten te kamen; pij vaorbeeld bij,het voorlichtingsbureau vaar de voeding, of het informatiecentrum van het electriciteitsbureau in je omgeving. ll
Veel plezier met dit leesboek!
•
-2-
Ve~ndig ;metenergie.
:~jUN-82' / Opname·datum 80ekm,,
L,j"~: ~
MEI-83
:31-"05-83
Soon
Prijs pera>
ver·
eenheid
bfUik
fn-ct,
15496
425-
E·-"[1
28957--
1 27471
.
d·;·..... ";L;"', .. ~
Tel. (075,,23123 Poslgirorekening 270500 Benkrekening 28.50. , , .030
.23-06-83
16654-
•• ", .• ~lHr.t;,~
Poltbus 1096. 1500 AB ZAA~DAM Wes!zijde 163
MEI-H3
GAS GAS
':i .•. ~'i
GEMEENTEUJK . ElEKTRIClTEITS9EORIJF
1158X ·47,76=
424X 47,76= 1496X 28,79=
~rbruikl.
dragen in f.
553,06+ 2:02,50+ 427.92+
10t8al
bedr.gen in f.
696,B6 255,77
559,34
-3-
Perp.etuum Mobile is onzin "
"
£en Bel,cisach kunstenaar (:tie de zUn julste plaalS te zetten. Ten eeme" Ii ¥all de "erbalm ¥all Baron "on MllJIch. .. Vollcsknnt van 18 mel) bed'! uitge"oll' het "erhaal dat in de Volkskrant ¥all 18 hausen. del! wv.r tienduizenden t«bnid. Inge- mel staat aeheel identiek IIaII clai _ t EINDHOVEN E44W lid" Veldhuiun • nietl'" "" wetemc:bappers al eeuwell enkele m.unden ,eledm in cIe m ..... verieefs naar zoeken."Een machine die ric:lltel! stonel. Cok daarin wercl seeD rMe'r mer~ produCeert dan mn ,e- enkeJe DUm of argument a-eI. stopt wordL Het !!indt van alle milieu· problemen is in Jicbt. Een probleem is De dlsc:ussIes die in het artike1 unaeer «hter Dog. Men ,elooft hem niet. Ell " baald worden. zullen d\l& wei IIaII _ geen erikele wetens(;hapw de TH's Be\gildle hogeschoot gevoerdzUn. Het Van Delft en EIndhoven heeft hem dui- zwak.ste deel van het "erhaal Is clat" Di deUik kunnell maken waarom het Diet Wessilli Op een bandlgt lIWIier probeert zoo werken. de bewijslast van zUn appanat am zUil Toon de te.ntoonstelling" ruerovet in publiek 01' te dringen in plaalS yan %elf Eindhoven ui zien Was hell iJc mil Vet. de julstheid ervan UD Ie tonen. Dit ~ baasd liver alIe aanclacht die Di W-uti tonen kan aileen maar door - 'wet'-" voor id~nhad weten ie krijgen. kend proefmodeltetonen, -.Is bijvoorOnrigens was er van enig. belan,gste1- ~Id bij een "octcOOiaanvraag verp!i<:ht ling nauweUiks sprue en disc:ussies "hierover iJc h.lemaal Diet aehoorcl. De beer Di W-uti lleeft biermee onlk heb er nog over gedacht erop Ie rea· getwijfeld gelcregen wat bij beoogd "geren maar dat yond iJc Ie veel .... heeft: em grote hoeveelheid publl,dteiL Nu ater ill de landelijlce pen gesug· Ais Icunstenur beeft hij dOl tell ungereerd wordl cia! de ""me de beste %ienlijk metes geooelct. lie viDd het ti8elgische kunstenaar de Nederlandse leen jammer dat. de Volk.clcrmt lieb JIO
Volkskrant 25-5-85.
van
Ztiri
boo
tec:hni.sche bogeochol"iI ""oor Khul geut h~ wordt het tijd een en ander 011
gemakkeliik lut misbruilcen Yocir em v«baa! OJ) bet wetenachappelilk llivau
.' Windiurbine in oktoberdit jaar bedrijfsklaar WIElUNGERMEER - Minister G. van Aardenne van economlsclle za';' ken opent in cle lent. van 11186 de experimente1. w1ndturbine in WI.. ririgenneer nablJ M~bUk. die de I:f':~ windniolen wordt. in N~.. Het PEN. oi:ldrachtgever van de bouw. heeft a1s opleverin~atU01" 28 oktober vutgesteld. Na die dag· wordt de 60 meter hOle molen door onder andere het ECN Retest. Enkele weken vciOr ele optevmng worden onder andere de mast en de rotor aangevoerd en gemonteerd. Momentee[ staat langs de Wierln· genneercUjk alleen nog het 'onder· ate1'.
-4-
Vulkanen en bommen (boven. (eellls) Hier worden schatlingen van de kracnt van lIulkanen en kernexplOsies gotoond. Bij de Tambora (a). de groo151e vulkanische ultbarsuo9 dIe bekend is, gave" we de 10lale hoeveelheid energlo die is vrijgekomen Bij de S~nlorini (b) at"'! hij de Krakatau (c) gebrUlken we de elifers van do gfoots1e
alzonderlijkeexplosies, De walerslotbom (H-bom), die golesl werd op Nova Zambia (d). was de grootsle tot nu loe, In Enlwotok (oj ward de eerste H~bom getest. De teslbom in Alamogordo (I) en de bommen die op Hiroshima (g) en Nagasaki (h) werden 90gooid waren van h"tzellde Iype
Vulkenlache ullb.,.tlngen • TambO!'a,Indonoal6 (april 1815)
Joul.. 8x10"kJ 3xl0" kJ 6xl0" kJ
TNT-equivalent 20,0001.11
b Sanlorinl, Grlekenland (ea 1470 y, Chr,) c Krakalau, Indonesl'" (augustus 1003) Kernuploalea dNovaZembla,Sowjetunkt(okt, 1961) ·3Xl0"kJ 8 Eniwetok. Stille Zuldzee (nov. 1952) 6.10" kJ f Alamogordo, Verenlgda Staten (JuIl1945) 8xl0" kJ g Hiroshima, Japan (augustus 1945) 8xl0" kJ h Nagasaki. Japan (augustust945) 8xl0"kJ
A- en H-oornrnen vergeleken (links) De weri
IAardbeYlnge~---··---1 Assam, India (1897) :2 Alaska, Verenigde Staten (1964) 3 Coneepci6n, Chili (1960) 4· San Francisco, Verenigde Slaten (1,906) 5 Papua, Nieuw-Guinea (1971) 6 Guatemala (1916) 7 Tangsjan. China (1976) 8 Messina. Italli! (1908) 9 Vraeea, Roemenii! (1977) 10 Agsdlr. Marokko (1960)
Richter 8,70 8.60 8,50
8,25 8,10 7,90
7,60 7,50
7,20 5,90
bran: Het grate baek van vergelijkingen.
RlchlOl'
7,500 1.11 1.500 MI 601.11 15M!
20 1<1 20 kt
20.1<1
Ons diagram vergelijkt de 80,000 MW-energla die geproduceerd wordt door de splttslng van 1 9 uranium (1) met de 240,000 MW-energie die t 9 deuterium (een isotoop van waterstof) voortbrengt door luste (2),
'Joule.
o
6,30 x 10-' kJ
1
I,SOx 10
2
4,00 x 100 kJ
3 4 5 II 7
8 I 10
kJ
1.00x 10' kJ
2,50.10' kJ 6,30 x 10'· kJ 1,60xl0" 4,00 X10" I,OOx 10" 2,50 x 1()IO
kJ kJ
kJ kJ 6,30 x 10" kJ
-5ZONNE
COLLECTOR
Deze opkla.pba.re demonstratie'.lIIonnecollector is eenvOudig.selt te bouwen. Het principe is gelijkaandat van (grote zonnewarmte installatiea. Door natuurlijke eireula.tie atroomt het water rond, hetgeen sichtbaar i8 in de tank. In bet' zonnetje wordt d8 collector so warm 4&t de 'damp er at elaat.( ± 60°0) MATERIALENLIJS'l' "
Qnlcastine; - 1 plaatje hardboard - 2 plankjes metglasgroef - 1 plankje met gl&sgroet - 1 plankjezonder gla.sgroe! - ~ ruit 4 mm.·tuindersglas .steenw01 5 em.
.,
70 % 60 em. 68 x 6"% 2, em. 60 :II: 6"%2 em.
56 x 4:11: 2 em. 69 60
% %
58 70
em.
em •
~ - 2 la.tten - 1 lat
9O%5%2em 55:11: 5 x2 em.
- 1 stang _ 10 mm. 55 em. Tankil. - 1 plastio bloempot ; 14 em., . ~ 17 em. - 1 plastic bloempot plastio pijp an slang ~ 10 mm. uitw. Collsotorplaat - Iplaat aluminium 1 mm. kwali t81t hard . 65 % 55 em. koperpijp ¢ 10 mm uitw. kwallteit zaeht 350 em.
eleotradraad 1,5 mm 2 .
P.V.C~
ma01;al
De zig-zag sla.gen van de koperen
buls op de plaat moe ten i.tw&t schuin omhoog lopen veor de ontluchting. Voor de warmte ovardracht kunnen tussen pijp en plaat worsten van aluminium folie worden geklemd. De oolleotor plaat eerst van primer laag voorzien. daarna met aohoolbord vert zwart sehilderen. De boven aansluiting van de colleotor plaat door de boven 11jat van de kaat staken J de onderaanslulting door de aehterwand. De binnenpot moet midden 'op de bodem van ae bultenpot worden vastgelijmd. llinnen- en buiten-wand. voorziohtig doorboren , aen gat bij de bodem, een gat 3 em. onder de bovenrand van de binnenpot. Plastio pijpjeB in de gatan vastlijmen~
Bovenaansluiting van'.~ankje en oolleotorplaat met plastic slang aan elkaar koppelen evenals de onderaanaluitingen. De poten kunnen dmY. Bcharnieren opklapbaar aan de colleotorkast bevestlgd worden •
.bron: Energieproeven O.D.E.- brochure.
-6-
I I
I
, UDA SCHOEN EN LUe VAN DER PUT NWd'Wilt~ uli.St!:ctitltuisltoudkulld~.
Amstttrdam
Een zonnespiegel om zelf te bouwen Bij bet onderwerp "energie" en dan spedul blj bet boofdstuk .,altematie-
ve energie" zal de spiegel ter sprake komen als bulpmlddel om zonnestnlling direct in warmte om te zetten. In 'feel boekjes staan dan ook recepten en bandleidingen die aangeyen boe Je ZO'D spiegel met eemoudlge hulpmiddeJen zelf kunt maken. Ze farl&ell l'Iln afgedankte paraplll'sl,2 tot in de lengte dcorgesneden wasmlddelentonnetjes, die met a1uminiumfolle heplakt moeten worden. Die tonnetjes kUD je natuurlijk ook zelf maken door ult te gaan van twee bahe cirkels 3• Beter wordt bet a1s je (len stuk urton rond bulgt., dat net iets te kort is om een halye drkel te vormer. Het is aJlemaal erg simpel, maar op een zonnige dag blljkt dat het a1dus geconstrueerde "zonnefomuis" nlet in staat Is bet knakwontje te braden of water vcor de thee aan de kook te krljgen. Het probleem Is dat er geen echt brand punt, respectievelljk brandlljn te vinden Is. Mulder en Biezeveld 5 doen voontellen om te werken met eeD verzamellng rondlopende renecferende stroken. Zlj rekenen in hun artikelln. Faraday enkele varlanten door. Wij bebben eenparabolische spiegel geconstrueerd, (leD zwartgescbilderde koperen pijp sameDfalt met de brandllju. Op (leD zonnlge dag .kln %0 een bah'e liter water In o' geveer hrintiarmlDlltellllaD ~ tOOl: g~ bracht worden. Daarbij moet de spiegel wei steeds ;tOp de ZOD" gedraald worden.
0,8 m
P'Q' booglengte POQ brandpuntaafstand
O,9S m 0,2 m
Als lengte van de brandlijn kozen we
O,96m. We hebben gct!xperimenteerd met allerlei spiegelende oppervlakken, maar zijn uit· eindelijk bet mccst tevreden over spiegel. polyatyrecn. Dit is cen kant-cn-k1aar buig. zaam materiaal dat op maat gesneden te krijgen is. Prija: ongeveer f 30,- per m2. Leverancier: Plastic Industrie AOK/ KSW. Waklcentraat 24, 1097 CO Amsterdam, tel.: 020-9423SS (vragen naar de heer Vermeulen).
w..riD
MIIt.rlaal : I ml (95 )( 100 em2)
Spiegelpolystyreen
.: 1 m1 (93 )( 100 cm2 Koperen pijp 12 mm : I m
Multiplex 20 mm ax1,
We bekijlcen de parabool y .. waarbij de wstand van top tot brand punt gegeven word! door OF - !
43'
In figuur I zijn twee voorbeelden uitgewerk!.
Wij hebben een spiegel gebogen volgens parabool 2. Als lengto-eenheid kozen we 0,1 m. Parabool 2 geeft dan de volgende afmetingen te %ien (%ic figuur 2).
J2IIIQIlBI •. . - . i1 em
II
I· · I- • ~~---iIJ
~~'ji
In figuur 3 staat aangegeven boe het mul. tiplex genlAgd moo worden. De parabool wordt twee leeer uitgczugd. De uitgozaagde Ituklcon (C) mocten zover bijgowerk! worden, dat ze bnnen dienen om het Jpiegelpolystyrecll (D) Ball te druk. ken in de vennen (F). De lauen (B). (E) en (O) %Orsen \'OOr een stmge constructie (ne figuur 4). Dc zwart..gescbildcrde leoperen pijp (A) wordt met een idemmetje op de stuklcen (e) bcvesllgd. An beide
•
Llteratuur I. Wim.Kamphuil en Ad van aameren. PLON lcerlingenaroepcn VII. FlII'tuJay SO, 1. (1981). 79.
2. Doeentenbljl ••c bij TiJd __ EM'J#e. 2.....n Miniaterle van &cmomilc:he Za·
3.
ken. Mllmbeta (1978). Zon~ op de camping. In ee" hoom ~; milleri.llij_pcl .oor !dildo>ren iii; NlfIIlIJ".. Millev (1983).
woraanzictrt ~ ___ A._
"'-:7il
__
~L_~ FiguUT .,
zijden komen slangen die met CV·leiding isolatiemateriaal ge'lsolc:erd worden. Er· tussen bevindl zich een groat conserven· blik (K) met durin een kleiner conservenblik (zie figuur 5). Tussen beide conservenblikken zit isolatiemateriaal (J) en ze· worden goed sfgeslolen met een debet gesneden uit piepschuim (I). waardoor een thermometer (H) steekt. Aan het binnenstc: blik worden koperen aansluitpijpjes gesoldeerd die door het buitenblilc steken.
In een andere opstelling bebben we oolc gewerkt met plastic bloempotten in plaats van blilcken. Oat beeft als ""'rdeel dat jc niet hoert Ie solderen maar tie' aanslult· pijpjes kunt lijmen. Het water (L) circu· leert goed in bet systeem als nch geen luchtbellen bevinden in de slangen of de pijp. ,J, Williams doe! in de School Science RI!!view: Building solar furnaces. an example of science in a primary school' nog een aantal aardige suggesties. Hij leid! bijv. als verlengstuk van de koperen pijp een glazen pijp opgerold door een' plastic om zo tegelijkertijd het principe van een warmtewisselaar Ie demonstreren (zic fl· guur 6).
nes
De auteurs danken Dielc Prins "",r hel Iekenen van de figuren 3. 4 en S.
koud vatar uit kr ...a
FiguUT 6 DoorSlIedt vall d/l warmltIW!ssei,!t"
4. W. E. Bljker. J. Kmtland, A. J. de Wo>vtr, Exacl NIIIIl",lcullll, deel I _ fdas 2 van MAVO-HAVO-VWO. Me.... Icnholl' Edubtief (1982). S. HeftI< Mulder. Hubert Biepvcld. Ontwerp voor ecn nleu", type zonnapieBel, FlII'tlday SI. 4 (1982),129. 6. J. Williarna, School Sd,,," Rrt!lew. do>c:ember 19~1~ 267 11m n6.
-9-
James
Pres~ott
Joule (1818-1889)
JOUle was eenEngels natuurkundige die doorjarenlange zeer nauwkeurig onderzoek te doen het bewijs leverde dat warmte een vorm van energie is. Joule kwam nietuit universitaire kringen. Zijnvader was een- rijke bierbrouwer. Zodoende kon Joule zijn hobby uitleven: het doen van natuurkundeproeven. Joule ~tudeerdemaar korte tijdaan de universiteit van Manchester verder vergaarde hij zijn kennis geheel zelfstandig. In 1843 publiceerde hij de resultaten van zijn Droeven~ Natuurkundiaen en kranten besteedden nauwelijks aandacht aan zijn werk. Dtt kwam omdat Joule niet bekend was in wetenschapoelijke kringen. Hij was maar een rijke hobbyist die proefjes deed .. Pas toen ook de toenmalig bekerlde Lord Kelvin belangstelling toonde voor zijn werk zei dat het uttstekend was begonnen de andere natuurkundigen Joule serieus te nemen. Joule heeft nooit professor aan een universiteit willen worden, hij bleef liever hobbyist. Misschien staat bij jullie in de bibliotheek het boek IIBronnen der natuurkunde van A. Ziggelaar. Daarin kun je meer lezen over Joule. ll
-10-
Qrui<'r: Hel, 'rSIr.um(1l1l, dul, jou Ie gebmik Ie o'm "hef' verband} lussen arbeid. en, warm Ie. vaSI, Ie, sle/len, HerbeSlOnd uil,een as mel Khoepe/!; opgesiolen,in een· gerso/eerd val mel waler, Een valiend ge· wicht, liel- de as ronddraaien .. De, wlijvi/!gsweersla,nd" lusse/!' de schoepen· en· hel' water' verGor· zaakte een slijjlinl!,: vatl, de. watertemperaIULl'. die gemelen, kOfl worden, De, v(!.rrichl(!,·arbeid we,d. dan Relijkgesteid:aan de' hoeveel·, heid geprodllceerde "'arm Ie·
James Prescott Joule (1818·1889)
bron: Proef
OD
de some
bron: Wereldberoemde uitvindingen.
-11-
James Watt (1736-1819) Watt was een Schot die reeds bestaande stoommachines zodaniq verbeterde en veranderde dat ze echt voor toepassinq on grote schaal qeschikt werden. Zijn vader was scheensbouwer- en eigenaar. James Watt had een slechte gezondheid vooral toen hij jong was. Hij ging niet naar school. Zijn moeder onderwees hem thuis en bracht hem de eerste beginselen van wiskunde en natuurkennis bij. In 1755 ging hij voor twee jaar naar Londen om instrumentenmaker te worden. Later opende hij in Glasgow een werknlaats voor het repareren en maken van instrumenten. Bij een renaratie van een stoommachine ging hij uitzoeken hoe hij de stoommachine moest wijzigen om te zorgen dat er niet zoveel energie verloren ginq. Na een jaar den ken en proefopstellingen bouwen had hij een groot aantal verbeteringen bedacht. Hij maakte een demonstratietafel en vroeg oatent aan. James Watt was zeker geen stoffige, grijze kamergeleerde. Mensen die iets uitvinden zitten heus niet altijd urenlang in een kamertje allerlei ingewikkelde boeken te lezen. Watt was eiqenlijk een bedrijfsleider van een onderneming die stoommachines ontwikkelde en maakte. De stoommachine van Watt vond steeds meer toeoassingen: in oaoierfabrieken, de meelindustrie, graanstokerijen, bij de aanleg van kanalen enz. enz. Aan het einde van de 18e eeuw waren er al 500 stoommachines vol gens het idee van Watt gebouwd. De invoering van stoommachines had zeer grote maatschannelijke gevolgen en leidde de zogenaamde industriele revolutie in. Een stoommachine was alleen voor grote bedrijven lonend. Daardoor werd de industrie steeds meer geconcentreerd in steden. De arbeiders werkten niet meer thuis maar op de fabriek. Ze woonden niet meer on het nlatteland maar "opgestapeld" in huurkazernes in de fabriekssteden. Ook kinderen werkt~n in de fabrieken, wel zestien uren oer dag. Vele men~en hebben zich in die tijd letterlijk doodgewerkt in de fabrieken. Pas in 1847 werd in Engeland de kinderarbeid beoerkt- (in Nederland in 1874 afgeschaft). De stoommachine bracht dus een grote technische vooruitgang maar leidde ook tot vreselijke uitbuiting van zeer veel arbeiders, arbeidsters en kinderen.
-12-
Jame's:Watt. hron: Wereldb'eraemde uitvindingen.
:condensaat
pomp-
koel-, waterpomp
-'-'condenser
Fig. 51. Watt's condenserende stoompomp,1774.De met een stoommantel omgeven cilinder (rechts) wordt getoondr:uet de zuiger bovenaan, gereed om stoom toe te laten uit cen ketel (niet getekend), waardoor de zuigeromlaag zal worden gedrukt en de pompstang (links) omhoog wordtgebracht. Bij de volgende. opgaande slalJ wordt de stoom overgebracht naar het onderste deel van de cilinder en bij de neergaandeslag uitgeblazennaar de condensor, hetgeen de druk op de 'zuiger vergroot. De kleppen wordenautomatisch geopend en gesloten door klinken die in beweging wordell gC;brllcht door de op-enneer~beweging van de drijfstang van de condensorpomp door middel . van aan de stang bevestigde pennen.
bran: De antwikkeling van detechniek.
-13-
3A
ETEN EN JE LIJN
-14-
-'~'"
yj~ "
Extra tussendoortfes , V,I ikutvJee lijstjes mag u ' tussmiinot uts nemen, ais ,Mt /1)1!en u erg mtJei/ijk
, wit.
Drankjes die geen of nauweUiks ' ·energie leveren
ONTBIJT: besmcerd en liz cedepel jam erovcr 1{volkoren)bescbuit besmcerd met Hl.i~ en 1ectlepel geweJde !"OZ!)nt}es erovcr TUSSENDOOR: 1 glas magcre meik/magere yogburt/kamemelk , LUNCH: 2 SneetJes (volkoren),·brood belegd met even gesmoorde : "champignons. Leg cr plUjes tomaat op ~ bestrooi 'met,....,.".... I -cr 2 p~6 (30 ) ~~~~p en faat die o~ei de ~ smellen. Be· strooien met wat bies1ook. TUSSENDOOR: kop licbtgebonden champpIlSOep ofbotiillon met cham~~ en 2 ~engels DINER: van liz baiqe even geltookte mampignons, stulcjes bJeekselderij, plai:jes radijs en sruk, jes paprik.a met 1 eetlepel vinaigret'e--saus met majoraan. e haas/ribkarbonade 'e vetmnc frites ;USS NDOOR: 1 vrucht
, . Thee enk4ffo zonder suiker en me/II. {MinertUJ/)watlJl', twntudl : mzt citraensap Ontvettt houillcn KruidentMe, ijsthee zonder suik£,-
Hapjes die geen 'Of nauwelijks energie leveren
Straks breken de warme ' dagmaan.en.knntJlwciet lekkernaar bet strand of zwembad. Daaromj&dit de tijd van bet jaat om nogsnd even eendieet te volveD. En Libel1es ' " " Bik'k-dieet kuntu als het moet DOg gaan volgen tis de zomeral is aangebroken, want daarmee valt u in een week'maar liefst vijf pond ' af. Bovendienis het een gevarieerd dieet, omdat u voor iedere dag van de week een ander menu krijO't. Omdat umethet B~-dieet zo mel afvalt, , mag u het met !anger dan ' eenweek volhouden. Wilt • u da3rna nog verder afvallen, scbakel dan over ~ emlOOO a1oric:in dieet (4200 ,joules). AIs u ervoor zorgt dat u tijdens het lijnen voldoende drinkt engenoeg , lichaatilSbewegitlg:neemr, lukt dit dieet u vast en gaat u st:raks vijf pond mooier naar bet Strand!
. KamkOmmer, radij$, tomaa~ augurk . Bleekselderij, rtttieJ; paprika, b.loemJuxJlroosjes SUlkertm,e kaU'Wffom
htrne
17 ·100
~
HET BIKINI -DIEET Nogsne1=~ bet strnnd gaat .
uit: Libelle 17-100
·
-15-
\
Om goede eetgewoonlen Ie ontwlkkelen heelt hel Voorilch· VERSTANDIG ETEN tingsbureau voor de Vooding een ~T.~~VER.~~·-· haoolg hulpmiddel on~kkeld, De ene dag brood, Afslanken is vocr veel de MaaltiJdsdlijf Del.e geelt aan de andere dag weer alles elen en mensen €
AfSI.AI'IKEN -IEOEREEN
NOR~LETEN IS__
.
-~---~-~
~E:~~~II'i~~':""
n_
-16-
VOedibg~ en
gezondheid, hebben. alles mel. elkaar te maken., Daarom zouden we in Neder.bnd beter op enze.voediD~~wQOnten moeten letten. Toldeze c~)Dclusie.komt
. de. Vbedings
richtlijnen:heeil>opgesfeld;vooreen goede voeding. HetVOorlich~
tiilgsbureau voor' . mgyertaaltdeze richtlijnennaar de praktijk:,zodaft iedereen ze elite. dag'kan toepassen.. . . '
' t' gevaneecu, • ..:....1' , ee ·,
wees:. mati "'g met vet en zorg voorvoldbende
--
heperk
. linolzuur
cholesterol
.- .
eetvolop zetmeelen voedingsvezel
alOOROl:
vemDJ··d'
'overdaad ........~,.. scllaadt
tevee[suiker
.............
.'. *. *-*:* *
.• ...•'..•........ wees ZWDIg' ., . .
*.' ••"•. *,. it •.•,,*. ,
,
• *.•
:!:
metzom
voorlichho9sbur.ea,u,' vo@,rde
•• VoediJng' ••
*DeVoedingsraad:adviseertde regering over voeding.
.
dit IS tenminste dagelijks voorde maaltijden nodig
,_"~~
_ _ _ _ _ ·_w_.
_~".
_____.__._ _ _
j
brood
aardappe/en
fruit
DaarnaaS! ziin er ami_ere produkten. waaruit ie naar eigen smaal( en eetgewoonte sen keus lull maken. ledereen ken zo voldoende afwisseling in zijn voeding aimbrengen. Als js er maar voor zorgt dal de vier groepen belangrijke voedingsmiddelen op daze bladzijde nooit ontbreken.
volwassenen
van 1()"20 jaar
J
groente
Je kunt op vele manieran goed elen. Hel is echler wei van belang om gedurende sen trainingsperioda regelmatig Ie eten en daarbij sen vast voedingspatroon te volgen. Ook een regelmatiga leefwijze an vaste uren onafgebroken slaap heb ia broodnodig. Hiernaast stean als richllijn de belangrijkste voedingsmiddelen en de hoeveelheden die je ervan moet gebruiken. Samen bevatten ze gemiddeld aile voedingsstoffen die iedareen dagelijks nodig heeft of ie nu in training bent of niet.
jeugd
voedingsrLliddelen
7 - 11 sneden
6 9 sneden
5·7 stuks
4· 7 stuKs
4 groentelepels
4 groentelepels
1 stuks
1 stuks
..... '-I I
melk
4 glazen (500 mil
3 glazen /375 ml)
kaas
1 plakl15 g)
1 plak (15 g)
l00g
l00g
SO· 70g
45-60g
vfees. vis. ei.vt_aren
halvarine. margarine.
boter. bak- en braadprodukt
-1&Frisdranken zijn vaak flinke leveranciers van energie in de vorm van suiker.
I--------------------------~ Kijk maar sens hoaveel joules (calorieen) de diverse frisdranken I
I· I' I I
I I I
I
leveren: 1 glascola 19lastonic 1 glas(seven)up 1 glassinas 19lassinaasappelsapofappelsap 19lasdruivesap
I I I I I I
) 260kJ(60kcal) 270kJ(65kcal) 410kJ(95kcal)
.
---------------------------
.I
Drink ook eens iets anders dan frisdranken.
Goed voor de dorst zijn: (mineraal)water. thee (in aile variaties). koffie. bouillon. melk. karnemelk. groentesap. V~~r vee I mensen is bier de dorstlesser. Daarmee komen we op het terrj3in van het alcoholgebruik.
De laatste 30 jaar is de Nederlander liefst 5 x zaveel alcohol gaan gebrUlken. Veel alcohol is niet best Alcoholhoudende dranken voorzien je van veel energie (joules of ealorieen). waardoor ze een niet onbelangrijke bijdrage kunnen leveren tot te dik zijn of worden. . Normaal gesproken kan een gezonde volwassene zich een paar glaasjes alcoholhoudende drank wei permitteren.
Voor jonge mensen tot zo'n jaar of 16 is alcohol niet aan te bevelen. . In het volgende Iijstje valt te lezen hoeveel joules (calorieen) een glaasje alcoholische drank levert Meestal is er voor ieder drankje een speciaal glaasje. Je s.ehenkt nu eenmaal geenjenever in een bierglas. Daarmee is rekening gehouden.
advoeaat 1 glas pils
levert ongeveer 460 kJ (110 keal) levert
290 kJ ( 70 keal)
1 glas sherry
levert ongeveer 230 kJ ( 55 keal)
1 glasvermouth of port
levertongeveer300kJ ( 75kcal)
1 glaswiJn
, levert ongeveer 380 kJ ( 90 keal)
-19Hoeveel energie levert zo'n tussendoortje? Dezetu8sendoorijesleve~ dan onderstaancte,voedlngsevenveel energle maar aanI ;"I~dele~ en maaltljden met zlenlljk mlnder voedlngsstoffen ,gOede,vOfdlngsstoffen .
4 snoepjes ,." .............. ,............ 1 zandkoekje """''''''''''''''''''." 2 chocolaatjes ......... " .... " ........ .1 glaasje frisdrank (1 V2 dl) 1 plakje cake of 1 reep bittere chocolade (30 g) 1 portie patates frites (150 g) met 1 portie fritessaus (25 g/25% olie)
100 fJ pinda's ........... .........
~ ~
Energle kJ
·kcal
1 appelof 1 sinaasappel
210
50
1 snee knackebrot met smeerkaas
290
70
t>
1 snee bruinbrood normaal besmeerd en belegd met 1 plakje kaas
670
160
t>
2 sneden bruinbrood, normaal besmeerd en belegd met 1 plakje boterhamworst en 1 plakje kaas, 1 glas halfvolle melk, 1 appel
2270
540
kopje soep klein stukje gebraden vlees flinke partie groente 2 aardappelen niet te vette JUs schaaltje mag ere yoghurt
2750
655
.".t>
Wees dus zuinig met de tussendoortjes uit de linkerkolom.
Voorlichtingsbureau voor de Voeding
goede
postbus 85700
voeding kies je u it de
2508 CK Den Haag
Maaltijdschijf Neem Iteede oe" rulma portio ult de grote vekten met plentellrdlgo produlcten. Ole vekten ti)n 10 Groot om to leten zlen dot je er veel van moet oten. Kin ook bfl elke maaltljd letl ul! d. tle'n. vetten. Hi_rln
staen voornameUjk dlctriljke produkten. die v.at vet bevetten 180m. onzichtbaar vet b.y. In vollo molk en kaalllt" zichtboar zoals in boter en margarine). Ooz. vakken zij" ldeln om duidelljk to meken dat Ie hler
maar welnlg van nodlg h.bt. Wees matig met vet. • ledere m ..ltljd Is oven belangrijk • Een maeltljd I. pas yolladig ala sr iets in zit uil ieder \18k • Afwisseling hoort d88rbij
:...20-
Vergelijk met de Maaltijdschtjf op de uitklapbare flap achterin. Zo zag miJn ontbijt eruit:
Zo past het ontbljt in de Maaltijdschijf: ... . Zo zag mlJn lunch eruit:
2 Zopastde lunch inde MaaltlJdschiJf: ... Zozagmijn warmemaaltljd eruit:
Zopastde
-21-
3B
ETEN EN SPORT
extra suiker staalt de spieren niet
i
N
~
Sliiker maakt je sp'eren niet sterk. Eiwit en ijzer lOrgen daar wei voor, sanien met ear, goede training. Suiker is ook riiet het enige produkt dat je 'weer nietiwa eriergie' gOOft. Je lichaain haali energi~ ilit liIile vOedingsm\ddeien. En 'ioor ean plotselinge ehergieUitbarstiniJ tlgt in de.spiereii een hoeveellieid suiker in de varni vim iJlycogeen opgeslagen.. .. Oat hoemt men 'eiiergie op afroep'. ABeen liij iahgdUri.ge pri!staHes (wantlelmarseh;
. matathonloop; wielrehnen en lI.::Hiilitii8H (lver lange . . af~tiiiid) iii iiilt SSm! J,oCiig d& energiifilserves snel alin ie vUilei1, ojn Hebft sulkijr een fIlnaiilJilit kifiiliiifieiljk dilniiaaelUjii in ii~t ile,k~a.m wol-l1enbmgezEit in litiergie: je kWH alln 'iYel betiif sUikef in iiliiwe tii~ 6fiii ije vorm van glitollt viill:iitesap . , dijbruikefiii~n als ean klontje, Oat isdroO{j en ittaaiit dat je dor~\ kri'~t.
\1rudil~p belliit ilbveHdien 'iitamines. Eh ail! Il~n sUiker jii film ge\Ji!h.
de.
behoefte. aah lout en vocht Wie lich inspaht irilnspireert nieestal behoorlijk, voorai in diizomer. Met het trilhspiratievocht gailt o.a, ook lOlit ilerloreh .. Onidat bij een groot loutVerlies eerder verinoeidheid optreedti is het san te raClen het vei"iilis aan lolit op ie hetten door hilrtig eteri of dOor Clrahken als boUilion of gekrUid iomatesilp. Het is riahiUr1ijk het baste om vochtVei1ies direct asn te vu!ien. bat ~tekeht; da.t je 'ci
De !leste dtanken 1/001sJXjitlledef'l lill; (,nineraal)water iiii vrUehtiliilimoriilae; il!uwe th~, melkCifanlCen lin bbUilion (driii~ iieviir fliet vl~k "o~r ~eh W!ii:lStrijd),
.
>
Sti!fk kOolzUur!\oudende . drank~n gaven een opgeliliizen gevoel.. . Drink ljilei1ljskoude dranken en alcohol.
VVann~rhetaankomtop
uithoUdingsvermbgen en extra inspannihg speelt tuurstbf een grote rol. Zuurslof is irilmers iiotilg voO~ aeyetlirilnding van koolliyariiteri en vette" in het lii:ii.aam..waarbij energle vtijlCdmtl . "OOi' de 'ierliranding viih vet is maar iUi.irstof nodig dim voar ae iietbriiiiding van id>olhycltaten. 'fa veell1Eit is
Het leidt eerder,tot uitputting van de ademhaliiig dan het gebruik van koolhydraten. De ilanbevoleh hoeileelhedeh voedingsmiddeien op biz. 9 stailn ar hiet v66f nlets, houd ja at loveel rilogalijk san, VVees miitig met vet en kies Oak je tussendoortjes liefst uit de Maaltijdschijf. .
'r\:) (]J
o
> (]J \:)
C
rt:I
>
~
rt:I (]J
So.
::i Ll (/)
en
c
'r-
te veel vetgeeft kans Op mindet uithoudingsvermogen
r-
!o-
b
o
:>
c
o
!0-
n
-23-
extJra hat •es
Sport r en
ankjes missen
Trots op stevige spierbundels, blakend van sportieve gezondheid, altijd topfit op weg naar nieuw succes. Zo'n sfeertje hangt er rondom de sport- en lichaamscuftus die de laatste jaren zo populalr is. De commercie speelt door met produkten als "sportvoedsel" op in. Wij onderzochten de hapjes en drankjes, die zich aanprijzen alsspierbouwers, snelIe dorstlessers en leveranciers van extra energie en vitaminen voor de sportman of -vrouw. Veel kwaad doen ze niet, maar "gezond" zijn '!e evenmin. Wei zijn ze all€ nool duur, en voor de hobbysporter overbodig. Weleens een Iaachtsportwinkel binnengestapt? Ie Irefl daar tegenwoordig met alleen toestellen om de spieren te trainen. maar ook een compleet arsenaal aan voedmgsmiddelen, Potten met elWltpreparaten "speciaal ontwikkeld voor bodybuilders". "isotone dorstlessers". "opbouwende" drankjes. repen die "geconcentreerde energie" leveren. en zelfs complete "maaltiJdvervangers" NatuurhJk stapt u niet allemaal dage!ilks de Iaachtsportwinkel of het fitnesscentrum bmnen. maar dezelfde produJcten vind je tegenwoordig ook in gtote advertenties van postorderbednlven. en in sportzaken, sportkantines. sponfietsenzaken. vele reforrnzaken en grote warenhuizen. Alsof zeUs een het nieuwe sportvoedsel geen dag kan missen. D,: speciale voedsel v~~r spoIllui heef! m korle tijd een stevige positie op de mark! veroverd, Een miljoenenhandel. waaraan sommige sporters vele guldens besteden. En dat is jammer. want het is bijna altijd weggegooid geld. De gewone sportbeoefenaar
heell geen speciale voeding nodig. Hij kan desgewenst zijn dorst goedkoper lessen en zijn maag nuttiger vullen,
VIJf grospsn Laten we nu eens op de keper beschouwen wat er zoal te koop is en wat u daaraan heell. Nogmaals, we praten nu niet over bijzondere diEaten voor de eehte topsporters, maar over extra hapjes en drankjes voor de gewone spoIlamateur. Er zijn in grate trekken viif groepen produkten: eiwitpreparaten, dOIStlessers. energierijke dranken en repen, en vitaminepillen. 1:'_ _ _ _ _ _ 1I11111••_ _ _ ..
Eiwit.. preparaten Eiwitten. of "proteinen", dienen in ons lichaam als bouwstor. Onze dageliji<se voeding beva! normaal gesproken voldoende eiwitten. Enkele bouwstenen van die eiwitten (aminozuren) lean ons
Iichaam nie! :tel! maken, en daarom zijn de eiwitten die deze bouwstenen bevatten extra waardevol. Mell<, eieren Em vlees bevatten zulke waardevolle eiwitten. en in iets mindere mate zitten ze oak in plantaardige produkten als aardappelen. tarwe. mal's. soja en bonen, Plantaardige stoffen bevatten naast eiwiHen oak onverteerbare voedingsvezels. Vroeger dach! men da! deze vezels nutteloos zijn, maar tegenwoardig is bekend dat zij sen gunstige invloed uitoefenen 01' de spijsveIlering. Er wordt wei beweerd dat sportvoedsel deze vezets. soms denigrerend "ballaststotIen" genoemd. niet beval. Uit voedingsoogpunt gezien is dit echter juist een gemis. Wie gevarieerd eet, mjg! voldoende waardevoUe eiwitten binnen. oak bij een uitgekiend vegetarisch menu" Voor kinderen in de groei en spoIlers die hun spieren opbouwen. kan een extra glaasja mell< geen kwaad, maar eeht nodig is hel nou ook weer niet. Het innamen van extra eiwitten is niet aileen onnodig, het is zeUs onzin- ~ APRIL 1984
bran: Cansumentengids 4/84.
111111
-24-
nig. Extra eiwitten worden namelijlc niet als bouwstor gebruilct, maar als brandstof, of ze worden opgesiagen, Daardoor lcun je er zeUs dik van worden, eil worden de nieren extra belas!.
Melkelwlt Grote potten met speciale eiwitpreparaten bestaan meestai uit mellceiwit. Oat zijn de eiWitten die men in de fabrielc uit de mellc heefl gezeefd Precies.dezelfde eiwitten als in een giaasje mellc dus, aileen belaai je bij mellc omgerekend ongeveer f 2,65 voor 100 gram zuiver mellceiwit. en in deze speciale eiwilpoeders tussen f 4,25 en /23,00! Tabell qeeil van lien eiwitpreparalen aan hooveel procenl eiwil zij bevallen, en hoeveel dal per 100 gram zuiver eiwit kost. Mellceiwit is besJisl geen wondermiddel. Een dagelijlcs lepeltje eiwil is evenmin een garantie voor snel wassende spierpartijen, een goede conditie of belere preslaties op het sportveld. Laal u daarom door deze "proleI-
TABEL 1: EIWlTPIEPJUUlTElf
I
awlPAI'IILBrIIllrm:
MJIO
DAVIllA JQDl'JIlI/,D
.. ,
II
as 10
"
UD· '.'
IIIIIoTIDAPT 1f1&ID
I U D . . """jiji'"""" III.OD III. ~ III.OD . , 10 ~
IIIJLftILVT 10DUIJ
ID,III
IIIIIICD POWEIIO
1I,GII"jjjij
PIAIIl'I_ r.ur.m
WlllDlElIICWC:
..amm: IJIOf.c
88m, die omgerekend
Dorstlessers
En
fUD
11---..--
. , 10---..--
a""ii"~
"""'iiiD"jjjij.----us'"
W_1JIOfE11I1!1III wmalJlOft:l/flOl
IUS UD
"iD-a--uo-
Iii".___.__
per
Iioloon Bii zware inspanning, zoaIa bii hel sporten, ga ie altijd zweten. Oit vochtverlies moel aangevuld worden en dat kan prima mel gewoon waler. Een extreem grool vochtverlies \can 8C~delijk ziln. maar dal zal de recrealiesporter nielzo 08W11 overlcomen. Mel hel zweet oaan ook wal rnineralen verloren, mel name natrium, kalium, magnesium en chloride. Maar hel is normaal gesproken niet nodig kunstgrepen uille haJen om dil !J\ineraalverlies Ie hei'stellen Zelcer voor zoul niet, want daarvan Jcriigen we toch aI veel te veel binnen. De conelusie iaal zieh raden: ala sporter heb ie geen speciale doratlessers nodig. Wie iets anders wi! drinken dan waler, lean net zo geed lciezen uil thee (a1 dan niet met suiker), bouillon, verdunde limonadesiroop of ainaasappelsap. Oat is in ieder geval sen.1ItUIc
TW;t~~;~>~,
--fIR
goedkoper dan de speCla;" dorstJesliler tussen f 3,75 an f 7,50 Icoaten (label 2).
neconcenlraten voor de actieve sportbeoefenaar" niet in de luren leggen.
--fIR"
;flt7S..,:r~~'k" "t-: It": :.),t...
':'.':", .-.;.
t··:·~·:; .
die magische kreet "isotoon" dan, .waannee op de sporter mikkende doratlesaers ala AA-Drlnk schetmen? "laotoon" betekent dat in een vJoeistof de concentratie opgeloste deelljes ongeveer even groot is als in hel bleedplasma. AlB die concentratie Ie hoog is, bliift de vJoeistof lang in de rnaag, wat een ldotsend geveel kan geven. Men heeft een tijdje gedaehl dat isotone dranken het anels! in het bloed opgenomen worden. Daarom zou een isolOOn dranJcje gunstig ziin. Maar er zijn nu aanwiizingen dat een iets lagere concentralie dan die van het bloedplasma /lOg aneller opgenomen zou worden. Hoe het ook zij, het staat vast dat hel voor een recrealiesporter helemaal niet zo belangrijk is, of een dranlcje noll precies iIIotoon is of niet. Omdal nogal wat doratleaers ermee te IcDOp lopen, ziin we eens nagegaan of ze werkelijk "isotoon" ziin. We maten van acht drankies het natriumgehalte en de concentratie van de opgeloste atolran(de OIIIIOtillche waarde). Uit die' laallte meting bleek dat slechta drie produkten, AA-Drink. Wander Isostar en PrrImmer Mineral Drink. een concentralia hebben die op die van het bIoedplasma liikt. De rest zit ar duidelijk nuat. H-
Energierijke draDken Bij bet IJIX)rten verbruik ie energie, die moet worden aangevuld. Daar-
weer
voor dienen zich enIcele ene'l'gierijlce dranken en dranIcjea III!III, en wei in verachiIlende gezichten. We ondemcheiden er vier (tabeI3), die met eUcaar gemean hebben dat u ze a11emaal kunl misllen.
lu..an vol malkalwlt
IDDD
APRIL 1984
Dontleu.... all drank .... poede,
-25-
_..
TABE!. 3: ENEJtGIEJUIKE DRANXJES
i:!' ,
.,.,.
Vitarninepillen
awa_
lIUO
=== .
W_IIUlIfM' ,,'I,l10
1m
U
: III ' UI'
_ 1111
loI»;~:~~1" ,',.!!!.
'll'AIID£I"'II'DJIACl' ' lUO':' '1III,~:17"
1IIIfII,
II:IW.TQJIYIln'.IIIGIIIO
ClWlPIIO\IWII' DlVlllA_
.....
werback 46,4 'grarilelwit 'ilertfter,wat"iii::mc::::iiCIiiii!llmrm!1iii voor "conditieherstellers" niet erg 10gisch is, Tensiotte de multijdvervangenl. In het algemeen geldt dat je twee tot dna Deze pillen vol vitaminen raden wiJ u af. uur v66r een wedstrijd geen %Ware Ze ltijn niel aileen overbodig. maar kunmaaltijd meer moe! nunigen, De laatste nen bij overcoNruinptie zelfs nadelig maaltijd moet bii voorkeur licht vel- zijn. . Vitaminen en mineralen ziJn onmis· teerbaar zijn. dus geen zware, vette hap, De maaltijdvervangers zou je net baal, maar via &en goede. gevarieerde voeding laijgen we ze voldoende binvoor of na een wedstrijd lrunnen gebruiken, V66r san wedstrijd lijkt ons nen. Brood, verse groente en fruit zor· dat ongewenst. en na een wedstrijd kan gen daar onder andere voor, Sommi· een iekker hapje geen kwaae!. maar dit gan denken dat wat extra vitaminen mag een volwaardige maaltijd niet in nooit kwaad kunnen, maar dat is een de wag staan, misverstand. Te veeL van vooral vitami· nen die je bij overconsumptie niet wliN M piast. kan onder andere leverschade veroorzaken. Weider Olympian Multivitamins & Dezerepen gooien het behalve op Minerals (f 29.50) en Happy Sport Mul· tivit Mineral (f 22,(0) bevallen allebei extra energie oole op extra vitaminen. "WaardevoUe koolhydralen. hoog- in een tablet meer dart zesmaal de aanwaardig eiwi!, vitaminen enm.inera- bevolen dagdosis vitamine A De overlen", roop! Multikralt Opnieuw geldt tollige vitamine A wordt in het lichaam achter dat de hobbysporter helemaal opgeslagen. Wie meer dan drie tablet· geen e..'ttr8 vitaminen en mineralsn no· len per dag r.ou sIilcken, kan daarvan achade ondervinden, dig beet!. Andere overbodige multivitamineHet opvailenctste &an de drie energierijke repen 'die wij bekelcen. de pill$n zijn Champvital Multivitamin Sportive Protokost Mlisli-reep van (f 20.50) en Muscle Power Multivitami· Wander (f 1,80), de Champproviant ne Mineraal (f 24.50), AJlemaai behoor· Energieblock (f 1.10) en de Multilc:raft liik prijzige produkten, Eiwil-energiereep (f 1.90), is de hoge prijs. Een gewone reep kost meesta! Tenslotte niel meer dart f 0.60 of f 0,10. Trou- Eiwitpreparalen. dorstlessers, enerwens. san zoet tussendoortje sis &en gierijke drankjas. energierepen en Mars bevat beslist niet minder belanQ- multivitaminepiUen. de hobbysporter rijke vitaminen en mineralsn dan bij· I
c';'"
',4,ID,,' 110 lUG 10lIO ' I,l10,, ' . - . - - . -
WAIID£II'JIO.IlrIIIIl'" "US
•
!ijl1iiiii
l()pgoft~
10000_
Ten eersle de condltie-opbouwende dranken, Brandsloffen bij wtstek zijn de koolhydraten, Conditie-opbouwers zoals Happy Sport Protein en Wander OpboUwdrank 2ijn totaa! overbodig, omdat zii veel eiwitten bevatten. 741als a! bii de eiwitpreparaten vertele!. heeft extra eiwittoediening voor h ,bbysporters geen enkele zjn, Ten tweede de eneI'gie-toevoerende dranken, Deze bestaan ~ebeei wt koolhydraten, Opzichnielzogek. maar dat kan met gewene Iintonadesiroop een stuk goedkoper, Dan zijn et noo de condltie-hemellande dranken, Na een zware inspanning heeft hellichaam ter hemel koolhydraten nodig, Maar opnieuw geldt extra middeltjes 2ijn normaal gesproken overbodig, Alleen wie dagelijlcs verschillende 2Ware trainingen van meel dart een uur voibrengt. kan overwagen zich tussendoor extra te vee· den. Oat kan mel ieder energierijk pro. dukt. Happy Sport Calorie bevat bo-, vendien 34.1 gram vet en Wander Po·
Energierepen
APRIL IIlS4
bron: Consumentengids 4/84.
DBEI
-26-
Dit is het menu van Gerrie K lIetemail;, als hiFeen bergetappe rgit 6.30 uur: wakker
:I. glazen thee
bord muesli glazen sinaasappelsap 2 glazen wa ter I
2
9."]0
uur, start
onderweg:
na oj/oop.·
2 broodjes: I met banaan, 4 muesli·repen 3 kleine vlaaitjes :I. bidons sonde-voeding 3 bidons mineraaldrank 5 bidons water 2 blikjes cola I hlikje ananassap 4 blikjes sprite 3 /1esjes energiedranlc 2 bidons melle I
I
I
met ananas
/1esjc perrier liter melk
groot hord salade groot bord spaghetti bolognese I bord mel 2 stukken roshief met doperwtcn I bord kwark I glas fruitsalade 0.5 liter water 2 glazen thee I glas wijn I I
'$
avond,'
2
glazen water
dropje~
11.00
uur:
slapen
-27.-
4A VERt40GEN VAN BROMMERS EN AUTO IS
-28BER£KHHNG VAN HET VERMOGEN M. B. V. BRANDSTOFVERBRU I K
Gegev.en.: bij een snelheid van 90 km/h verbruikt een auto 6,0 liter benzine per 100 km. Reken eerst ,uH hoeveel .seconden er nodig zijn om 100 kilometer ,af te leggen met een sne lhei d van 90 km/h.
100 '90
1, III uu r = 4000 s econden
Reken dan tlit hoeveel Joule 6 liter benzine levert.
6 x 33.000.000 = 198.000.000 J Reken nu .het \,I,ermogenuit.
198.000.000 4000
= 49500 W
= 49~5
kW.
HARLEY-DAVIDSON WIDE GLIDE FXS1340
HARLEY DAVIDSON FAT BOB I
motortype
; 2 cllmder luchtgekbelde viertakt twin mel 1 onderliggende nokkenas en stoterstangen : 1340,cc : 46,3 kW 63 pk bij 4800 tpm
cilinderinhoud max. vermogen max. koppel boring x slag 88,8 x 108 mm compressieverhouding 8 :1 carburatie 1 schuifcarburateur ontsteking electronisch startsysteem electrisch transmissie primalr door kelting secundair door kelling aantal versnellingen 4 koppeling nette platen frame dubbel bui:3n wiegframe vering v66r - achter telescoop swing arm remsysteem v66r - achter: hydraulisch rem men v66r - achier : 2 sehljvan 1 sehlj! wielen :' draadspaakwielen bandenmaat v66r - achIer: 3,75 x 19 - 5.10 x 16 gewicht 263 kg leeg inhoud braridsloftank 13 liter lopsnelheid 175 km'uur bij20nderheden geen
28
N
motortype 2 cilinder luehtgekoelde viertakt met stoterstangen clliriderinhoud 1340 cc max. vermogen 46,3 kW 63 pk max. koppel boring x slag 88,85 x 108 mm compressleverhoudlng 8: 1 carburalie venturi carburateur ontsteklng electronisch startsysteem eleetrisch transmlssle primair door kelting - secundair door kelting aantal versnelllngen 4 koppellng droge platen frame dubbel wiegframe verlng v60r - achter lelescoop swingarm remsysteem v66r - achter : hydraulisch rem men v66r - achier 2 schilven 1 schijf wielen gegolen lichlmetaal bandenmaat v66r - achier : MJ90 x 19 - MT90 x 1ST gewicht 295 kg leeg Inhoud brandstoftank 13 liter (super), topsnelheld bij20nderheden ; FXS-80 en FXE-FSO, FXS-80 en FXW-6 verschilfen
\,0
I
29
-30-
·"',1
.'
[~~u!sanne _"_____ .. __ .. _. ________ ~_. ____._ _ _ _ _~ 1)11 AVOI ,
HHhC
<;
"liH~
H: handgeschakelde uitvoering AI automatische transmissie N: normale benzine S: super benzine D: diesel (brandstof verbruikscijfers van personensuto's )
" getest
schouwing gelaten. Ook de erg dure "sportieve" (GTI, Turbo) en de bijzondere uitvoeringen hebben we achterwege gelaten. Verder moet vermeld dat de geteste Daihatsu zowel vijf deuren als viif versnellingen heeft. In ons land is deze verme niet te koop; weI of viif deuren. of viif versnellingen. Van de Ford Fiesta en de Toyota Starlet hebben wij een uitvoering met vijf versnellingen getest, die in ons land niet te koop is. Het brandstofverbruik van de uitvoeringen met vier versnellingen zal iets hoger liggen dan het hier vermelde, vooral
Tabsl 1 laat eerst duidelijk zien om welke auto's het gaat. Motor. aantal deuren. versnellingen en dergelijke worden opgegeven. indusief vermogen. en gewicht. Dat gewicht is voor de motorriituigenbelasting en de verzekering van beIang. Immers. een zwaardere auto komt u op een hogere aanslag testaan. Op dit punt springt met name de Seat Ibiza eruit met zijn 875 kilo; De Nissan Micra (650 kilo) is de lichtste. Dat zijn OOhoorliike gewichtsverschillen. BrandStofverbruik blijft een van de 00langrijkste puntenvan iedere auto. Logisch, want al zijn de benzinekosten dan nu wat lager. ze blijven toch zwaar drukken op de totale kosten van uw auto. Op dit punt constateren we opvalals u veel op de grote weg rijdt. Bij een lende verschillen. We hebben dit versnelheid van 90 kmlu rijdt de Toyota' bruik getest na enkele duizenden kilomet 4 versnellingen Mm kilometer per meters. gereden in de alledaagse liter minder en de Ford Fiesta 1,2 km praktijk minder. Zuinig is met name de Nissan Micra. die gemiddeld een op 14.91oopt (6.7liBrandstofverbruik ter per 100 km). Ook de Daihatsu ChaDe testresultaten van de veemen auto's rade (een op 14.7; 6.81 per 100 km) onstaan samengevat in tabellen 1 en 2. derscheidt zich hier gunstig. Minder Daarnaast zetten we in het ','Profiel" per zuinig zijn met name de Seat Ibiza (een auto nog eens op 'een rij welke de op- op 11,2; a.91per 100km) en de Peugeot vallend sterke en zwakke punten van 205 (een op 11,9; 8,4 I per 100 km). In elke wagen zijn, al moet u dat, zoals ge- deze groep rijdt dit laatste tweetal dus zegd. zien in vergelijking met de ande- vrij duur: de Seat verbruikt zo'n 25% re. meer dan de Nissan.
AUGUSTUS 1986
liliiii
-32-
Tabel 1-2. Vermogen van enige autotypen
Mark
l ,
Aantal eiL
l'
D
S
I, Cil.inh.\ vermog~-~ermoge:;-cm3 ,omw./min cilinder-inh. ,
kW .~
Alfa Romeo Alfetta BMW
2002 OAF 66 Chevrolet Malibu Ford: ,Torino Toyota Crown
..
pk I
--~-
4
9.5:1
80
89
1779
102/5500
140 57.74 kW
78.53 pk
4 4
8,5:1 10:1
89 70
80 72
1990 1108
73,5/5500 100 36,85 kW 40.15/5600 55 36,50 kW
50.12 pk 49,64 pk
6
8,5:1
98
90
4100
80,3/3800
110 19,98 kW
27,17 pk
8
9:1
102
76
-4950
153,3/4600 210 30,96 kW
42,11 pk
6
8,5:1
80
85
2563
140 39,92 kW
54,29 pk
-
102/5200
TABEL 1: TIEN Z1l1NIGE AUTO'S VERBRum:
lop
lop
lop,
lop
lop
lop
,,41
AUGUSTUS
bron: Consumentegids 8/84.
198411lDID
TOEGEVO£RDE ENERGIE
-33-
BESCHIKBARE ENERGIE AAN DE ZUIGERS
BESOHII
VERSNEUINGSBAK
1.5 "to
ACHTERAS DIVERSEN
f "to f
%
BESCHIKBARE ENERGIE AAN DE WIELEN ROLWELRSTANO It "10
10 "10
ACCElERATIE
AFHANKElUK VAN DE SNELHEID
BESCHIKBARE ENERGIE VOOR "
%
Fig. 5-4. Sanky-diagram (afwijking voor dieselmoror onderstreept).
Uit het bovenstaande blijkt wei, dat men moeilijk "het vermogen" van een automotor kan opgeven, daar dit te veel afhankelijk is van het toerental. Wei kan de fabrikant natuurlijk het maximumvermogen, dat behaald kan worden, noemen. VrijweI geen enkele motor van een personenauto mag echter gedurende lange tijd zo sterk be last worden. Soms wordt de belasting opgegeven, die gedurende lange tijd aehtereen kan worden verdragen, bijv. bij vraehtautomotoren. Totvoor kort behoefde men geen bijzondere maatregelen te nemen, dat de motor niet lange tijd tot zijn maximumvermogen (of zelfs daarover) belast zou worden, omdatde rijpraktijk wei bewees, dat men steeds weer moet inhouden. De invoering van de speciale autowegen deed dit eehter geheel veranderen en deze wegen hebben dan ook heel wat motoren gekost. Een gemiddelde automobielmotor is er niet regen bestand op een autoweg gedurende uren achtereen tot zijn volle vermogen belast te worden. Het effeetieve vermogen is kleiner dan het indieateurvermogen en dit geeft aanleiding tot invoering van het begrip mechanisch rendement:
-34-
Aandrijving We bebben nu gezien wat we doen met bet motorvermogf.m: een carrosserie met a/les erop en eraan voprtbewegen. of in technische termen - roI- en luchtweerstand overwinnen. Daarnaast moet er nog een overschot aan vermogen zijn om te kunnen versnellen. Bij constante snelheid gebruiken we namelijk maar weinig vermogen. Bij 90 km/h is dat niet meer dan zo'n 25 kW (of ruwweg 35 pk, want 1 kW = 1,36 pk), zelfs'bij 150 kmlh is rond 50 kW /70 pk al genoeg voor een middelgrote wagen. Waar bet ons echter vooral om gaat, is niet het vermogen. maar het brandstofverbruik. Dus moeten we nog weten hoe brandstof in vermogen aan de aandrijfwielen wordt omgezet. Daarom gaan we n~ar d~.motor in zijn gebruikelijke vorm kijken: de motor met inwendige verbranding. volgens het vierslag-proces. Daarbij worden een aantal zuigers op en neer bewogen. door in een afgesloten ruimte erboven (de verbrandingskamer)een gecontroleerde explosieve verbranding te laten plaatsvinden. We steken daarbjj een mengsel aan van lucht en benzine, dieselolie of LPG (Uquified Petroleum Gas), waarbij we een mengverhouding toepassen van ruwweg 14 liter (gasvormige) lucht op 1 liter (vloeibare) brandstof. We zouden dat mengsel ook ~uiten de motor volledig kunnen verbranden, zodat de restgassen absoluutonbrandbaar zijn. Daarbij komt dan uitsluitend warmte vrij (want we gebruiken een hermetisch gesloten kamer). De vrijgekomen warmtehoeveelheid kunnen we meten, en omdat warmte ook een vorm van vermogen is, kunnen we dat vergelijken met wat de motor produceert. Want er komt meer uit die motor dan het vermogen waarmee we de wielen aandrijven. Br komt warmte uit. deels rechtstreeks. omdat we de cilinders moeten koelen, deels als gevo}g vande wrijving die in de motor optreedt. Br komen uitlaatgassen uit, waar nog brandbare stoffen inzitten, want de verbranding die in de cilinder in enkele duizendsten van seconden plaatsvindt is lang niet volledig. Daarnaast moeten· we niet aileen de wielen aandrijven. maar ook nog een trosje nevenaggregaten: waterpomp, oliepomp, koelventilator, generator en ga zo maar door. Nukt:mnen we aUe energie die bij volledige verbranding van het luchtlbrandstofmengsel zou vrijkomen. vergelijken met het vermogen, dat de motor uiteindelijk oplevert om de wielen aan te drijyen. De verhouding daarvan heet rendement, en dat is bij de automotor laag. Jammer. maar het is niet anders: slechts derti!; procent van de in de brandstof aanwezige energie verlaat de motor als bruikbaar vermogen. Met de rest warmen we de omgeving op en vervuilen die met koolmonoxide, onverbrande koolwaterstoffen en stikstofverbindingen.
bron: Goedkoper rijden.
-35-
48
VERMOGEN VAN APPARATEN IN HUIS
-36-
Philips Diepvriezers
tPIorM!;M"~ P'44OQ'.I\I)'PIOI\IEER .Autoreverse:onlgrendelbare'aandrukrol. At:sc.!bandspanner.+lard'P.ermalloy rote· 'rende:toonkop.'Handafstemming·FMIMG. :Arc III I'M ruisonderd rtikking.·Al1tomati· :sChefPM,morlo,schakeling. loudness· ~orltOtJrschakelir]g.·'Nacht·
STANOMRO PROOUKTINFORMATIE VOLGENS VolE.T JFEHAN • ,",UGUSTl!S 1964
:PhilipsJrommeldroogautomaten
. <,80
<.86
220/50 16
.2201SO
STANOMIIO PROOtlKTINFORMATIE VOlGEN$ V.LE.} JFEHAA, AUGUSTUS 19&.
~Philips Atwasautom-oten
II
, ... ,
~
I
-
' ,e T90:S 2x8'voorkeurzimders, tiptoetsen·en .digita~lrdisp'lay ,'SA'M'E:NMET 'PIONEER VERSTERKER A30S,,2x32W .••adviesprijs 798,·, ztilal1g·ae,v.oorraad strekt voor 398.J~IO~.Ef.R iT.u~:EiRty.pe'
16
-37-
-
TABEL I: !CACHELS VOOR VASTE BRANDSTOITEN BESCHRIJVlNG
~~" ...
BOLEY HJ( 1$ BRINI EK03f) BUODENBR. EONSUL ISO CIIR.1S'I'tL DOUBLE STAR PO'IU:UY OODI!I37'J8 KAARAS XOMBJ
,~-
,,~~~, ~~~,"~ . ...
MEU......
I}
HIJU>OL 3 )0'MI 1lIiGSW0RLD &ll AT MORSl!lIIZ4V PRAXJS ALLESBR.
I 2925 ll920 2900
kW
1:1-15
IlW kW
-
kg
11,411,0 _45
~II,O~J.? 9 ~~
142 R
n
"
n
n
n
em
OR AXZ V B 98 !l,5 _ _ 143PDORIw-V AlliS
_1>41 147 P 1,1 10z!18x1l 101 G 3;'Te 18x4Sx48 18xS9%S1
D
-----
15 D ORI SARlI :~ B 98 DE ORI SAIl! ZB A 46 12 ~ Vi' ~n,5~
----3J G E 71 CP E Rl ~ B ~ 46,S~ M Te6.i A ~ !l 14-19 9.8~ _ a Ts7 G DE Oi~ WI : ~ ---':':-B n,s IS,S 76x59xSl 93 P 0 ORI SARI V ~~¥ . . , II U n 8114Sx48 ~~~~ SM _.;:..- "Arull alOO -- . - - IO~ '1.8 ~ 113 G E 0 SAVG V AI 89 101 ao 800 . . , -7,'-il.3 'll'3 AI 7210) l5.! 2-130 _1156 ~ ~ ~ 01" ARViB _.;:..E ORISA, V B as 15 860 ~15,3,~ _42 sap . . , D OR SAR.D V ~sa,5~ 1450 _1_0_ _ ...!:!..,g. 18xS5r1l 18 P 8Sr4113S 87 CiP E Rl SARB - B A 118 II 1840 ~~~ --1,4 4,4 7,9 8OxS3rSO 106 C E ORI ARVB ' B A II.! 16 1190 1300 ISO 1220 2120 230e
10 4,5
3,2
_ _ _ -c'--
Jill
PREWAY COX STOVE 11!ERM0CI:f DAUPHIN VERMONT CAST, lNTR.
1 Get"" In buiwiIvocrlno me< ....... Z GeM opgI'e
1 bchel wikle op kolen Nel branden " p - pIutmal, C .. Qietijl.er, R .. roeltnNtUl
so- duhboIwaodlQ, E •
orU<eIwllldJO
• 0 - ook all opon hurd Ie gebruiktl\, R '" rumpju. I .. btnnenwand met VUWYU1e rtenen I Ook met rumpj_ lovl!lrbu.r I ADe: tuehttoevoorkleppen (Ihermooutioc:h oerooold bij V"""""t)
S • ocOOon!oenIrl.p, A • . . - ,
R .. rooster 1Chudden, V '" vonkenDCherrn. rC'NIIlkorf,Z-_oI ..rl, 8 Zf bedlenhendel. voor ~ of rneer functi.. H :I< hand.lchoenen, 0 .. ori1lrooete.r 9 V .. fOOr, A '" AChtOl, I .. bovtn. Z • zijlwu 10 Mel rooigual\roer achIer de kachel aclu,r met alvoer hoven de Uehal bq linglWOlld 9S em en bij Morwa 93
bran: Cansumentengids 6/84.
an
11 Ool.... d all bouwpakltlll, produi:tie ec:hter 0 - : ook bekend all lobo Ht. 2
V'
Praway COX Stove
Bu denbrook Konlul150
-38-
-39-
Gashaarden
TABEL 3: WJUUlfWlI.TERTODTELLEN OP GAS
"
....
"~"'::a ,
....
"
_......
"-." "-
rmIDI;
I UIlUl'IGmEI! ClIA1FO'I'I:AOl 6 C ~ FAnOE1ZJIJLA I11NXEIIS W 135!'Z lWl!IIEll·oovAI. SD U liS VAILLAlIT MAG J3IY1 r 11011 llLEIIIZ IADOEIIEU
CI!Afro1'tAll1. 13 CF JlllI):El!S w:R!IiI!
MtlIiIElI·OWJU. SD il8
VAlLL.'.H!' MAO!lil! WI7T:/ZW f oaon; lIADOEI:IEb
10
D
vAlLANT MAO 400'1 mv
'"
,~~ ., ~
kW
t,4
U
A.O. SKn'H NGSL 30
I 'IOOUAAD!OEITEL III cr
II:N rorA OJ6 B\1D£R\JS n JOf..//S. IS PS 10 1'00D.AADT0EITEL '-PAH II:N 110 IJ1'ER BUllflW(UI/O
11
a!A.FFO'!'EAOl CELT'lC lill/SC
lIITElGAS !12 _
]tJNXDS
rwR 16 r /IS O:trXI
MtJIiIElI.OWAl. SD
1Zi,
vAILLAlIT VCW 15.2 NW
U:ab2O'
~
U
_I:Ill:
Jo
810
M·W
~I
..!..!:....
T.I1 810 TlO
1·11,1 Ull,1
-----l
1M
!-I
iD !D
B30 8\lII IEIO 11311
10J.iIl,8 !·fU lQJ.iIU IlJ·l1,1
Iv
9111
.0
"'1•D
iv
.,
IlI IO
8.1 10.0
IV! ,V!
I3iIO
II.S IU
iV!
1310"
u
,V!
1(8)')
(01
1010 1918 1100
11-13.1
:aooo
,01 lliTtRQAS G-2lAR W I DJ II GArW JUroJD:TD. ME'!' TAPIPWUIL
BUIIfIW( 3'Tt: 11
"
l3()
cr MET TAPIPWUIL
IDIVJJl 'Pf:1II7ZT rAP 16
"
lUfl.li, _alii
...
1.a1LDl1l1 LITDl !lOA G3tJ.UJl6
..
UU
ID
IlJItlIiIElI·OWJU.SD411
us llIIO
III 110 liS i D --¥D
,D
FAnOJlE4IJOLA
I11NXEIIS WR 4()(}
I
,~
'm lOi m 1.01
1l1ll! ~
01
2000
1m
~'
~!
_.
l!I:rIlIdl '
~
8Qri2d3:
_:
1_: 13!J:041i
I-I
-.
1_'
11!1411177!
17,l
1!tr«x17
au
-I
11)1 IJ.I:UI 14M 11,1·:14,4 . II,!,
B:II3IltI31:
::1
.!.~
bron: Consumentengids 1/83.
1. Oru Leeuwenhoek TR Vonkon!sleking, thermostaat en dut>belbrandersysteem. 7660 kcal/u. Atm. 79x98.50 em.
2. Oru Stellare TR wit en bruin Vonkontsteking.lhermoslaaten dubbelbrandersysteem, 7660 kcal/u. Atm. 79.86.34 em.
3. Oru Mlrandu8 Vonkontsteking en thermostaat. Brons, 6850 kcallu. Aim. 71 .79.5,34 em.
4. Om Loevesleln TR Vonkontsteking en thermostaal. Bahamabeige. 6000 kcallu. AIm. 81 .97.5.45""'.
5. Dru Mondrlaan TR Vonkontsteking. thermoslaat en dubbelbrandersysteem.7660kcaVu. AIm. 71 ><93.33 cm.
$, Oru Doorwerth Open geshaard. Antlacietkleur. 1600 kcal/u. Atm. 80.55.32 em.
7. Oru Nljenrode Open gashaard. Antracietkleur. 1600 kcal/u. Atm. 80.55.32 em.
-40-
"
fB)
~ INfORMATIE
. ,CENTRUM
Overzicht van de aansluitwaard~ van elektrische apparaten in en om de woning. Toe3tellen waarva~ de aansluitwaarde lager is dan 100 Watt zijn in de tabel niet op~enomen .
soort toestal'
aansluitwaarde in Watt*
m.h.t. de voeding 1 plaats elektrisch komfoor 2 plaats elektrisch komfoor 4 pIaatB elektrisch komfoor elektriBch fornuis elektrische oven magnet'ronoven el~ktrlsche grill contactgrl11 frttuurpan party-:grill stoofpot afwasmachine elektrlsche braadpan cre,pe.-maker afvalverniet1ger
1000 - 2000 2500 6000 6000 1000
- 3000 - 7000 -12000
- 5500 1200 - 1600 1200 - 2000 600 - 1'200 1600 - 2000 800 - 1000 150
2000 - 3500 1000 1400 800 -, 1000 400
m.h.t. de wasbehandelins wasmachin'e vasautomaat centri'fuge .wasdroger strijkmachine stoomstrijkijzer strijkijzer. *)
100 - 2000 20003400 200 -' 400 2000 - 3400 1400 - 3500 1000 800 - 1000
Bij een aanslu1twaarde van 3500 Watt of hoger d1ent b1j het 0.E.8. te worden geInformeerd of een spec1ale aansluiting is v~re1st.
-41-
soort toes tel
aansluitwaarde in watt'
m.b.t. persoonlijke verzorging' haarkrulset handdoekendroger hairstyler handha'lrdroger haardroogkap handen1roger verwarmingsdeken infra-rood lamp hoogtezon solarium zonnebank zonnehemel sauna
360 100 -
700 200
700 400 -
800
400 -
800
1800 -2000
tot 100 -
150 150
300 - 500 850 - 1450 - 3200 900 900 4000 -10000
m.b.t. luchtbehandeling aircondi tloner wasemkap wasemkanaalventilator luchtbevochtigers
1000 - 4500 140 -
tot 15 -
250 100 750
m. b. t. heet wa terbere'iding dompelaar snelkoker 'waterkoker kokend watertoestel e!ek. doorstroomtoestel elek. boiler
"I
300 -3000 1200 - 2000 450 - 1000 2000 2500 -12000 1100 - 3500
Bij een aansluitwaarde van 3500 Watt of hoger dient bij het G ,E. P, te worden geinformeerd of een speciale aanslulting i~ vereist,
-42-
ElOort toes tel
m.b.t~
aansluitwaarde in Watt·
verwarming
accurnulerende kachel badkamerkachel straalkachel ventilatorkachel verwarrner voor kleine convectiekachel rlbbenbuiskachel
2000 - 8000 750 - 2000 750·- 2500 ruimte~
2000 500 300 - 2000 500 - 2000
m.• b.t. overige apparatuur T.V" zwart/wit oC· kleur geluidsinstallatie Cllmprojector diaprojector doka-apparatuur grasma,,!imach1ne h·egge·schaar bandschuu·rmach ine c·irkelzaagmachlne decoupeerzaagmachine hand-, hamer-, klopboormachin.; schaafmach1ne S.lijpmach1ne
*)
80 -
350
150 -
350
75 50 500
.250 250
260 -
1000
350 500 -
1000
1700 500 300 250 - 1100 900 1100 300 - 2300
500 -
B1j een aansluitwaarde van 3500 Watt of hoger dtent bIj het G.E.B. te wo·rden geInformeerd of een specIale aimslu1tIng 1s vereist.
-43-
soort toes tel
m~b.t.
aad
het woningonderhoud
stofzuigervloerwrijver shamponeermachine
250 - 1000 150 -
400
150 -
500
100 150
140
m.b.t. Kleine huish. app. allessnijder aardappelschrapmachine broodrooster eierkoker handm1xer keukenmachine mengbeker sapce nt ri fuge staafmixer fonduepan folie lasapparaat koff1emolen koffiezetapparaat tot Ii liter dubbelautomaat 5 liter elektrisch mes snijmach1ne sandwich-toaster wafelijzer r'chaud
500 - 1000 350 100 300200 -
180 500 400
200 100 800
350 250
tot tot
260 200 800
300 650 - 12.00 120
100 - 250 600 - 1200 500 - 1500 60 - 1200
m.b.t. koelen en vriezen koelbox l-deurs koelkas t dubbeldeurskoelkast koel-,vriescombinatie diepvriezer
tot tot tot tot tot
100 125 200 250 250
.) B1j een aansluitwaarde van 3500 Watt of hoger dient bij het G.E.B. te worden geInformeerd of een speciale aanslu1t1ng is ~ereist.
-44-
NRC 6-11-1981
-45-
5A
HOE KUN JE ENERGIE OPWEKKEN?
-
-46-
Energieverbruik Pelajoule (IOI~ joLile)
o ovcrig o gas o nile
.~OO()
2500 r
. I
II
kolcn
2U()()~
L
"., r 1000
~ ~.
S()()
o Jaar. 1946
. '48
'SO
'52
'54
'56
'58
'60
'62
'64
'66
'68
'70
'72
'74
oron: Energie, dewereld en v.Jij.
Machine tegen ritueeltje Hetis helemaal aiet ~ voor te lateD stollen. Ret is aandachtde pe'stelijb gezondbeicl van de trekkerij~ em overblijfsel van wat mens om aIlerlei vormen van aai!.- hi.! verscbillende diersoorten.nog stellerij'OJUIIOfieUjk te· maken. de paringsdans wordt genoemd. Ben n!euw apparaat: van Carmen Ben ritueeL " moeten we clan oak afkeuren. Nu komt de t,irma Carmen dat Overbod1g maar ook schadelijk afpakken. Ben machine, op battevoor bet ge!\Ik: de e1ektrische na- nien (derrlg gulden) blaast binplJakdroger.. ,.". .: nen een minuut de nagels'van een :. ',Bet versdiijOil81 is bekend: . band'clroog. .,Hetbekendegewapm8Dnen .!Jfv~~ hun:na-"peI'metde handen vlak toor het bebben ~ lop$! daIirnl· uitaaan behoort met dit handjge i.rri.tailt . te WIIlpperen, .. ,apparaat dan ook definititf tot bet •"met hun .handen om d, lak te : . verleden". schrijft de Unporteur. ,:·.;~'zefitien dat bet< 1iefstiil Hlj II13pt er DietS van.. Ret wappe, .,atilzeJldmp' - .... reo ianet zo nodia. een beet;ie ·Uiknoc. . . . .,.·~Dat., buil_af en toe! . doen .Diiituitriluiten4"uteJak W.L i,
.
i,:,,. ,. . ureruana .
afwaS....... .
Volkskrant 28-10-1986
'76
'78
-47-
OpgtJJtld vtfmogtn in de openbaft tLtktriciuitJCtntraleJ
bedrljf
centrale
EGO
Helpman Hunu urns
produktievermogen
MW
OP]I dtcembef 1981
PEB in Friesland
IJsselcentrale
PGEM
PEGUS
GEB Amsterdam
PEN
EZH: GE 's-Gravenhage GEB Dordrecht GBOeift GEB Rotterdam
PZEM
PNEM
59
79,1
Harculo Hengelo
582 154
736
Flevo. Lelystad Gelderland. Nijmegen Borculo
860 983 25
1.B66
Nic. Iketsstraat l Utrecht Merwedekanaal, Utrecht Lage Weide. Utrecht
44 161 639
840
Hemweg Noord Vuilverbranding
779 92 34
904
Vc:lsen Diemc:n
1.078 370
1.446
's·Cravc:nhagc: Merwedc:haven Delft Gahlc:istraat Schiehaven Waalhaven Maasvlakte
121 301 100 161 180 944 1.052
2_855
Zeeland, Vlissingc:n Borssele Tc:rneuzen Amer. Gcerlruidcnbcr~ Donge. Geertruidenber~
GKN
Dodewaard
bron: Energie, de wereld en wij.
i.30J
150 646
Maas, Buggenum Claus. Maasbracht
I) wurvan 146 MW kcrncncrgic ') kanencfgit:
per bedrljf
Leeuwarden Bergum
PLEM
totaal
per centrale 49 ·643 611
261 840') 23
1.123
2.093 116
2_208
609 960
1_568
52 2 )
52 15_692
-42-
Er staan SO windturbines in ODS land Medin 111()kW \I,m tlie 50 wind turbines zijn cr 8geplaatst op het tcrrcin van de fabrikant/· 1mportclIr,5 bij ondcrzock·insteiiingcn en de overigc voornamclijk bij kleine (ll1ticrnel11111gcn en
land CCll worden gcbouwd
dc kOf\1clltic Hlren zalll1 on;,
.
I )ic
1.,11 bcstuun uit 40 wind· turbines die .elk cell vcrmogcl1 hehbcn \'an 250 kW
. In cCllwotil1\\'lJk 111 (~al11perduinll1 Noord·llolland worden lwee windturbll1cs gdwuwt\, die clcktricilcit gaan Icycren ,1<111 28 woningen. In Dronten, "Fldvol
Honderd· kleine windmolens in Noord-Holland
LO
co O'l
..I
coI rN
AMSTERDAM, 27 aug. Het Provinciaa! Elektriciteitsbedrijf Noord Holland (PEN) zal de komende drie jaar ongeveer honderd kleinschalige windturbines (van dertig tot zestig kilowatt) plaatsen bij landbouwbedrijven en in windparken in Noord·Holland, Met de aanschaf van deze alternatieve elektriciteitsvoorzieningen is vijftien miljoen gulden gemoeid. Het project is bedoeld ter on· dersteuning van de wind turbine· industrie in Nederland, die'moei·. lijk van de grand komt. Volgens directiesecretaris L. van der Poel van' de PEN is een van de redenen van de stagnatie in die' branche he! uitblijven van orders. Dat is weer het gevolg van de hoge kostprijs van de molens. Van der Poe I verwacht dat de windmolenindustrie door de be· stelling van de PEN standaard windmoleris in - serie kan gaan bouwen. Dat verlaagt de kostprijs van de· turbines.
genomen die stroom !evert aan een sporthal. Op de Floriade in Amsterdam staat cen windturbine, die cen elektrisch vermogen heen van 100 kW en een groot deel van de tentoonslelling van elek· trisehe energie voorziet. Zes maal per jaar verschijnt 'Weer· beriehtcn', een inrormaticbulletin over zonnc· en windencrgic, waaman ";ij hovcnSla;1I1de·gcgcvcns ontlcncn 'Wecrberichtcn' is cen uitgave van het Bureau Encrgic Onderzoek i'rojecten. In de redactieraad zijn vertegenwoordigd onder andere het genoemde Bureau, dc Nederlandse Encrgie Ontwikkelings Maatschappij (Neom), de Slichting Energie Anders (Sea), de NY lot Kcuring van Elektrotechnische Materialen Arnhem (K ema). de Stichting Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) en Sven.
Windenergie in Haarlem Van ("'/\
Ht·t
\'l'n:'laliC'::~'H'r
ra:n van Ita:1 rll'm
c-~'r!'h'
\·nCf/-l,lcbt.'
~"i.lt ;.1:-. n;la~t (~'n
brand5tofv(·rj.!(x,
~~'rt
VN'·
mog~·t/~v~'rgocding ....'·'or wind· c-nerJiie ~lalen. Cit h(~fI dr Ver('nlRlng r.hlil:udefenste, ~f"I vl!.n dt' irutiatudn!:!mcl'$ vOI)r dlt plan, za~
trrdafol bekendgcma.akt IA'dlm van de Ve!tcnlging Wmd('nl'fgill Haull"m lerum de"lf' Vttf""l~lnl{ ('((n
tJe-dr.tg l!J.$.$tn d1! -HIO I"n JO/'IO gulden tf'g~ H11 Ilgr I"M1tf' Mtt dll gl!'ld wordt vt('Volgt'ns f'ot!n mldd,lgrott windmolt'tl ungC$Chart, iilt' op .\.''':n gum:hgt' plek tV't'n bUlttJ't Hurlcm grsitu~rd 'Nardi. !.>f:' mtt'!rglt dil'! de windmoltn produ~ wonti it'l~f'rd
&1111"1 nd Opt'nbarll' nlt't, ..... /'\oor tU
GEB ~n Vfr~tna lrv('rt, (he ullrindthjlt ck I~en van dt Vff'fniging WlOdrn;et-gir Hur!em. ~ 1tt1. ~~ kernl
"T<)t nil w;el~rdm .. lektn{'l«,lts~ ;irijv.m em ~rgoedjng It gt"\~ ...oor
~~t t~~"'~ta~:~~d;=d"~~::~ wmdvt'~11 1I"f1Oeilij¥. is st'n", .Idw Mlheutidfll$le
III It
pu-
-49-
Fig. 23. Een indruk van de mQgelijke ultvoering van het plan Lievense.
uit:Energie doen.
Zonnetunnel Een llOmeter lange tunnel in midden-Zwitserland in het Berner Oberland wordt de eerste tunnel ter wereld die door de zon zal worden verlicht. De autoriteiten in Bern hebben daarvoor een plan ontwikkeld. De bedO"'ling is boiten de tunnel panelen Met zonnecellen op te stellen. die zonlicbt direct omzetten in elektriciteit. De geproduceerde stroom wordt gebruikt om de verlicbting in de tunnel te verzorgen. Voor de verlichting is 150 vierkante meter aan zonnepanelen nodig. De Zwitsers hopen op deze m~er de stroomrekening voor vel'licll1tiJ:lgr~ in de tunnel terug te brengen. Op dit moment wordt daar jaarlijks 650 duizend gulden am uitgegeven. De uitvoering van bet zonneplan werd geInspireerd door wedstrijden die vorigjaar //.AJf!!?' in Zwitserland zijn gebouden r/l;fi? . tussen.voertuigen aangedreven met elektriciteit oit zonnecellen. Tunnelverlichting
Volkskrant 26-
1986
met zonlicht
Tekening WillI Boost
-50-
COn.umptl. per p8l'11OOn (nwht9): He! diagram loon! g/'OI9 natlonale vulllChlllen In hel veibrulk per persoon, dalls ullgedruklln kllogrammen sleenkooL 1·Ver. Stalen 11.554 kg 2Wesl-Dullllland 5.922 kg 3 Japan 3.679 kg 4' NepalI! kg
uit: Het gr.-ote boek van vergelijkingen.
NedertaDdse,zonDe~~lle~.doen~ oP'.Jav~;,~ .
.de spoorbomerfdicht,
.
".
Volkskrant 10:5-19~6
-51-
Wereld a Noord-Amerika b Oost-Europal . Sowjelunie c Midden-Oosten d De rest van Azie e Wesl-Europa f Afrika 9 Cenlraall Zuid-Amerika hOcaanie
I
1 Produktle 8.951.000:0001 2.309.000.0001
2 Consumptle 8.318.000.0001 2.716.000.000 t
2.162.000.0001 1.688.000.000 t 1.020.000.000 t 680.000.000 t 537.000.000 t
1.922.000.000 t 144.000.000 t 1.351.000.0001 1.573.000.000 t 164.000.000 t
429.000.000 t . 126.000.000 t . ..
342.000.000 1 106.0000001
~--- --.~-.------
e d
n
Energieproduktie en . consumptie Het diagram links en de bovenstaande tabel geven
. I,.
h
[]
uit: Het
g~o/tiboek
een vergelijking van energieproduktie en -consumptie in verschillende delen van de wereld. De eijfers. bijeengebracht door de . Verenigde Naties. gelden voor 1976. De totale energie is uitgedrukl in metrieke lonnen . sleenkool. Eeln ton steenkool staat voor een hoeveelheid energie van 8.000 kWh. Het Midden-Oosten. Oost-Europa. de Sowjetunie. Afrika. Centraal- en Zuid-Amerika en Oeeanie hebben aen overschot aan imergie. Noord-AQ"lerika (het
van vergelijkingen.
gebied dal de meesle energie produceert), West-Europa en de rest van Azie hebben een tekor!.
WATERKRACHT De witte steenkool. Om· laag stortend waler be vat een enorme energle,
Toepassing Vroeger al door het water· rad in rivieren en berg· be ken. Nu .namaak" waler·
I C\J
Ln I
!
vallen binrieo grote dam· men, dIe een stuwmeer In de rivier afsluiten. T oepas· slOg In vele landen Walel· molens ziJn er nog voor houtzagerijen. Nederland We zijn een vlak land met brede rivieren, die "traag door oneiodig laagland 9aan", behalve dan bij een enkele stuw zoals in de Lek
AARDWARMTE Ais je in de aardkorsl door· dringl neaml de tempera· tvur toe; meeslal mel ean . graad of drie per 100 meter, maar soms mel veel meer. Ook komi in som· mige streken zeer heet gesteente .oor vlak bi; het aardoppervlalL Water dal daar circuleert. word! ver· warmd en kan als stoom,
gelsers 01 heetwaterbron· nan Ie voorschijn komen. Een bron als een geiser is in principe niet onuilpulle' lijk, maar kan wei duizen· den jaren werken.
BIOMASSA De naam .oor alles wat plantaardig is, of dal nu levende planten betreft of plantaardig alval.
deels kan vervangen) of tot biogas, dal voor meer dan de helf! beslaat uil melhaan (ons aardgas beslaal ook hoofdzakelijk viI melhoon).
Toepassing Direk! door verbranding (hout, alval). Indirekl door gisting 101 ethanol (een 800rt alkonol die benzine
Nederland In ons land denken we voornamelijk aan biogas, want alval is er genoeg. Op een tienlal boerde,ijen worden mel overheids· sleun proeven genomen. Met tach!ig koeien kan aen boerderij van voldoende
bli Hagesteln. Waterkrachl speelt dan ook een gerrnge rol In Nederland. Voor· en oadeleri De brandstof. water, voor een waterkrachtcentrale ,s al even goedkoop en on· vitpullelijk als lon en wind. I ndien de stuwen in rivieren worden benu! voor het opwekken van elekln· citeit, zijn de extra kosten
Toepassing Heel water voor de ver' warming, loals in Usland, maar oOk in Frankrijk. Stoom voor de opwekking van eleklrlcileil, zoals in Itali!! en de Verenigde Staten. Nederland Hier en daar hebben we op 3000 meter diepte warm' walerreservo;rs van 100"
energie worden voorzien; duizend varkens levereo gas tegen vrijwel de huidige aardgasprijs. VOOf- en nadelen Biomassa leenl zich zeer goed voor kleinschalige toe' passingen. Een grootscha· lige loepass'.lg als huis· vuilverbranding voor eleklriciteilsopwekking kan een goede bijdrage aao onze energievoorziening leveren en !evens een deel
gerlng. lodien vOOr waterkracht een stuwmeer moet ~orden aangelegd. ,iin de kosten veel grote r Hele rivi!!rdalei1, soms me! dorpen en ai, moeteo "oder water worden geze! De belangen van boeren. scheepvaart en industrie moe len dan tegen elkaar worden afgewogen. Damdoorbraken kunoen grote rampen veroorzaken Vri/
Celcius. Onderzoek naar mogelijke exploitatie is nog gaande. Voot· en nadelen Zeer geschikl voor ver' warmingsdoeleinden. De bronnen zijn niel oouil' puttel'jk. Een bron als die in Nederland is na 100 jaar mogelijk uitgepul omdat het gesteente niet
van het afvalprobleem op' lassen. Helaas moot hierbir wei mel luchtverontreini· ging rekening worden ge· houden. Voor toe passing op grote schaal als grondstof voor alkohol ter vervanging van benzine is zeer veel .Iand oOOig. Om op die manier bij voorbeeld 10% op ons benzineverbruik Ie bespa· ren, moel half Nederland vol biomassa worden ge· plant.
Verwac!')tingen In Nederland l'lk! aileen ;',,1 verval in de Maas In Lirr burg groot geooeg voo' null'g gebru·,k. Hel Mar· kerwaardplan-lievense (zie lekst op bli:. 13 In d,! boekje) combioeer! WInd· en walerkracht
snel genoeg weer word! opgewarmd. Ook deze bron is lang niet overal aanwezig. Verwachtingen De schatti·ngen lopen sterk uiteen, waar hel de biJdrage van aardw3rmle aan onze oationale energiebehoefte betref!. De verwachtinge n lijken niel erg groot.
Ook komI bi] de prOOuktie van 1 liter alkohol wei 13 liler vuil vrij, dal bij lozing op meren of riviereo van de vis stand niet veel over Ial laten. Goedkoop is deze beozinevervanger dus zeker niet. Verwachlingen Biogas (uil biomassa) /ilkt in Nederland vooral op kleine schaal, bij voorbeeld op de boerderij, goOOe loe· passingsmogelijkheden Ie
hebben. Biomassa is in lijn verschillende vormen, van· wege de kleinschalige loe· passing, een belangrijke energiebron in ontwikke' lingslanden. 10 vele landen van Afrika en Alie lO'gl houl voor '!. van de tOlale energiekonsump· tie. Met de snel groeiende bevolking en het slechte bosbeheer lOU er in het jaar 2000 al een grool lekort aan brandhou! kun· nen zijn.
ZONNE·ENERGIE, de zon ,s de br()n van aile energie
Toepassing Door plaatsing van lonne· collecloren kunnen we ak· lief van zonne-energie ge· bruik maken. Een deel van de zonne-energie wordt
t1!erb!J omgezet In warmtp..
meestal voor hel verwar· 'i"len van Een paneel kan r;p een ian 3 to: 6 zonl1tge eag 91: noeg wa"rr water voor E'en gel.n opleveren. AnderZljds kan dal pass,,,t. door bij de bouw van hui· zen rekening Ie houden met de positie ten van de Ion. leveren eleklricileil (bil voorbeeld praalpalen. bakens op zeel.
Nederland Er ,s een aantal experrmef" ten, vooral mel zonnecol· lectoren (Zoele':.l1eer).
Voor· en nadelen
}
De zen ,$ een onu'tjJurte· "Ike bran van energie nrel kwetsbaar en in pol'"ek oplichl zander problemen Opslag ,s een probl'lem b't 'len systeem met zonne' collectoren. Ook op zon· toze dagen willen we graag warm water. Voor ruimteverwarming .s dil een exira knelpunt. daat de zon de minsle warmle a/geel! als we de verwarming hel meesl nodig hebben. AI·
1
WINDENERGIE Eeuwenlang al gebruikl voor het aandrijven van molens en om scheepvaan de wind in de zeilen Ie geven.
Toepassing In vroeger t'lden maatden de mol enS hel graan, zaagden zil hel houl, pompten zii hel waler op. Nu zetten molens ook de kracht van de wind om in eleklriciteit.
Nederland Men experimenleert mel de van de molens en vorm van de w'eken. Er beslaan plannen voor wind· molenparken, maar voor· lopig lijkt de kteinschat.ge molen nog beler uitvoer· baar en meer haalbaar.
Voor· en nadelen De wind die over ons land waait, is gralis en heeft loveel energie, dal die ruimschoots In onze lolale eleklriciteilsbehoefte zou kunnen voorzien. Opvang en opslag zijn de grate knelpunten; uitein· delijk moet ook energie worden geleverd op wind· stille dagen. Er zijn hierVoor
GEnJDENENERGIE De onvoorstelbare kracht van eb en "Ioed kan worden benul om energie op Ie wekken.
Toepassing Bij voldoende verschil Ius' sen eb en vloed kan 0 p geschikle plaatsen een eleklriciteitscenlrale wor· den gebouwd die hiervan gebruik maakl Voorbeeld: La Rance bij 5l Malo in Frankrijk. Het hoogtever· schillussen eb en vloed is er dan ook dertien meter'
Nederland De oudste Nederlandse getijdenmolen dateert uil '220 en stond in Zierikzee. In 5chiedam werd In 1944 (hongerwinter) nog een 'molen ge~ uik.! "oor hel opwekken van eleklricileit Door he! geringe hoogle· verschil in eb en vloed (maximaal 3 meter) is aan onze kusl niet veel van deze
Voor- en nadelen Eb en v!oed zijn er aUijd. Echter, het hoogteverschil tussen de twee is njet over· al ter were1d even grool. Om voor eleklriciteitsop· wekking te kunnen worden gebruik~ is een hoagte· verschilvan ten minste 3 meter nodig; ook is een natuurlijke ligging zoals een baai, die af Ie slunen vaft. noodzaketijk.
.1
lonn'ge (b'J voorbeeld trop,schel landen kan percentage veel hoger
'/0,)·
hoewel warmwatervoor·
.~"
l'enmg met d,\ systeem verhoud.ngsgew'ls nog erg dvu r is. valt Ie VOQfllen dai dele methode b.nnen n,el al Ie IIJd toch renda bel kan
~.:
;;gen.
Verwachlingen Voor Nederland "in de ver' wachlingen niet hoog. mrS' schien twee 101 drie pro, cent van onze energiebehoefte in hel laar 2000
I
ongewikkelde plannen. maar ingewlkkeld belekent wei duur.
elektric'leitsgebruik. d.w,z, 2·4% van onze energie· behoehe.
Verwachtingen De schattingen over de biJ· drage van de windenergie aan het Nederlandse ver' bruik liggen voor hel jaar 2000 op tien 101 maximaal twintig procent van het
Zells dan nog blijven de in· stallaties ontzaglijk groat Goedkoop is het systeem n;et
' Verwachtingen Voor ons land zijn de ver· wachtingen nihil.
1'">.',-
Fr. '1'H~R' )I. ' .
<.Tl
w I
-54-
'_'_if.! 'I 'l\~
., I,
q 1111111111111'
i
1'_'_'_'._.
IIOOR._D_H_O_UA_N_DS_D_A_G_B_LA_10_'_'_"_"_'_"_"_'_"_"_':_::_:_::_::_'_:'_"_'_,,_._,,_,,_._'' _ _
Ntduland is lKol.ig 'tich t~ t:inlwikkdtn tot ten toon-.. aftil!vcnd land op ltc, Itblt,d van
d::I.::tl~1Itti r:a~:::n'=:
(Ins vult Wat Wlmlxn kli~ mllat f'n de rtlaHrf tagt 1!nu~
~~:;!~nd~inru~~r:i~ddt: tot het ontwtrptn nn
5«:i<)1"
l:on,u:~tnergit!lystttnl'n. die «1!n h.ooll: fendctncnt -tflll'lbintn:n met tagt iovottltrillgsko.· ttn, VCrTTHH:delijk dnrom
\"indl de ~ltrk5tt: groti pints
in de
rcct~alitw
J,t\(tor.
He\ vt'rwarmen "'lUI
tw1!m-
badw,Hcr door wnnewa:rmb: met bl:'hulp \I(\n t't:nvoud.!ge coU~\crt'n is ~n 'teer N'!f1d.abde ('nerg\~bcspar1.r.g
Zwembeden met tf\.t'e.r dan 100 m2 un coUcdorcn rijn
~ecn
ultzondcrinf'
Z~ ~slaan
v~inr~~a:~~~ :u~f;~~~,!e;.: puvlakle in OlU land, dlt tn de Itatste driC' Jau tot r'J'im 26000 m2
IS
Het Jloornse
&t!groeid,
~".bad
\ t~·r:!~~a~u:~kci~i!!iah-: Nederlandsc lw~mbad~ bun
'HelWilte
Badbuls'
lWeft1watcr md toUiall1.750 m2 .:Jan zonne---cQUec-toren. 04lt is dus. ~n (on tiftJ van het tutul in N~criand grin. $tailcNde coll«torcn{')p~r·
gebntfkl
$/>,<1"",,1H1edt~
%011""''
c:oll~dOrtm
vhlk (21) SOQ m2). Dil tot . . l~ djkr betrdt ~gn, IH:ticv~ ')'iI'
m.'a/deJzJelng
~~~~~=~r~~~.s.~~;~,tJfJddf:
OIHWD,..",te-
NrllnUl lOOrlIomm.,
allee."1 Nimtever.varming die-
om (paWl!'Vt l.OnnlHmtrgie). bUlt.en heschouwing word~ gt'hter.. Het ccntr zwembad. dat blj ..... lll.C proe! mct ZOnnecol-
~~~ a:~ta~!~~~~ste~;d~
ReCIr@@ili®i§~e~@r n@olP>~ .W@@1r@}p}'bij
\,\Ierxt. m
2@mUl1Je;C!,@rm.®no~ne
,'an
~C:tt~~e~b~·~t~;~;·lt~
Smdsdien votgden ve}(! bjn~ nen· en buitcnlwembaden dit \'oorbeoeld. Mcde Ilaar unteiding Vll) eom mtoet·prQgram fh~ van he~ EC!'J In Pl!ttcn. dll1 (~n !ol'!cnde HWI.'SICHng;~ M
land w(l.rdl o.m. m :twcmba~ deo in Hoom. Limr.:l'fl ('n op rue! met zonnewarmte geOak
klNoe twcmbadcn
e~~!::C:d~n't~;n ~~!.~
W;1\:;ntc
t()egeput.
worden
~~~~1~:~~~Le~~~n;z{'1~n e:~
.
d~ lndische Buurt ~n d~ wijk Hol~ndrecht in Anuterdam.
tt'
aism.e
11'1 de Sf'ttor zonneboilers kw .. men if\ dt afRciopf'n ian:n
at' 6elft vlln hun warmwater ... behotIte un zonne-ene.rgif", Per wonmg hetekent dit een besparing van ca. /.130,- per janr .an audia,.
emvoudigt" montertn
installati('
Zonneboiler.. ~('~lg~t!~3~~h~:t;:~j:tr~2~~
;!~= ~t1~~~a:g<~~
~:~ ~:r~~:r~~d~~d;n v~;
[n Hoolddorp kent men de in jenuan van dlt jur door m!n!!!tC1' VAn Aardcn,!e ge~
nieuwbouw . . an ctngez~n$wo. nmgen, 7,;O'n 6100 rn2 coUtc~
ninem omv.!, di<
!..Ottnoppervlak lW~rmtt
.t
slut
till'!
~~~. ~~~rrae:;:;::"l~~::
un zonntbollen
Ot «onomi$oCh~ Malbarheld der:~ klelne sy:strm('n
\'~n
wmdt tlt'«ls
b~'lN.
Inmidd~b z;)n (10k ~nk('le groct.5chlligl! ondenOl:kproJt'cten gcrulbterd In de St(> lor nnmt('vctwi!irming. Het
~i~I:;{~O:~~~~~~~.:nor;: te·
plu~ t;lpwa!crv~r.varminA
tclt ~JOO miL Etr. untill lOttl1cboilerpro. \~tcn kw~m tot stand in het
k.der van hel Natiooa;tl
On~
~~~~ek~~g~~mw~:rv~n~;; ~cli.c~be~hb:;N:~i~~:~~~e~f;
C"ol;ettltvt Ins\;t!1ahes. 0 m.
11'1
Archift.rtcnbureau Td",bf'r in !.IlinulI", QOIl nangf!slolen blJ de llert"ntgtrrs lIolland Setar,lesr %onttll!" coltectorell Hil up i!f!n ge· bouwtj~ nQ#$t bel krill· {()or t'{1!1 be! arcbJt~t:!en·
bureau --.~-~
.. ~---~
vOQn.l~n
I'll
zljn v&t! allt!dtJ tnrrgiebnp.~ m\dt" m3llt~1en. watlf.bij
odleve ~ti passieve' bcnUttUl8 V&n ZOUllf"Wannt\t,
Landbouw V.n
d~
teonorn.Uch
.an~
tnkkfhjke lMpusinren van lOnnewarmt. in de land·
bouWlectoT word, aoe maar
~~~~~r~~a!ee~~~ ~t::!8~:Z ~-:rncOfi:Cu:,,~~
-55-
Op de Brouwersdam en de Haringvlietdam
_ de westelijke Zeelandroute - staan radiopraatpalen. die op. zo.nneceUen . werken. Van Hove: .. BIJ "":"lze van p~f. Het werkLln ieder gevallS er kennehJk voldoende zon en diffuus licht om de battcrijcn met energic Ie vullC'n."
SNEEK. 1·2 feb, De Friese cleclrOlech"ic"' SJocrJ .Noo;lgedugl heef! <en lanlaampul onlw;kkeld die or wnne-energlc wcrkt. Al ten week ~taat de ulter~ hjk nauwcl1jks' van cen gewone lantaarnpaal Ie onderscheiden straatvcrlichting voor lijn huis in Ui,wcllingerga bij. Sncek Ie branden.' Philips. Rijkswa!erstaat en dc·\NWB. maar' ook bedri)ven J.:n uverheden in Frankrijk. de Vacnigdc, Stalen. Indonesie en China hebben al belangSlelling gClOond . voor de v;nding van de Friese ondcfncmer. die directeur IS van htt sinds twee ma3nden bestaunde tweemansbedrijfjc Inleco 1ft Sncek. 'Mcthulp van Philips voor alln· gcpastc en energiezuinigt: lampen en van AEG voor geschille zonntcollecloren construeerde Nooitgedagl cen SI raallaotaarn met lijdklok en schemerschakelaar. Er is al wei mel lanlaarnpalcn op zonne...,nergic gee.pcrimentcerd. maar nog nicl mcl cen paal waarbij zoontcollectoren in de lichl.1" par.luur zijn verwerkl. Omdal dal hier wei hel gev.1 is. is de paal volgens Nooitgcdagi' niel ge· voeliger voor vandallsme dan een gewone lanlOarnpaal. wal het probleem bij de andere «pcrimenten was. De batlerijen en daarbij nodige elektronica zijn in de VOCI van de paal ,opgeslagen. De pul moel 4200 gulden koslen. drieduizend gulden mcer dan cen gewonc lanlaarnpaal. De ' Friese: ondernemer ,vcrwaehl niet dot zijn vinding in Ncderland ruim zal worden a[gczet. Overdag schi)nl voor.1 in de win't,pcriode tc wcinig zon. Boven- nek I.ntaarnpaa! kan worden aandie. i. hel elektri.i,o;tsnet in Ne- gosloleo. Volgens Nooitgedagt derland zeer rijnmazig ..zadat Ie- zijo cr wei mogelijkhcdcn voor .fgen ·wttnig kost~n ecn convtnti~ gelegcn terreinen die voorname~
uit: NRC Handelsblad.
, liik in de zomer worden gcbrvikl. zoals campings en re<:reatietcm:i· nen. Zijn blik i. echlCr vooral ge- , rieht op d. exportmarkqANP)
-56-
Opvouwbaar paneel met -zonnecel1en. Hiermee ka~-men op iedere p]aatsbeschikken over de- energie nodig om een radio- iristallatie te laten -werken. ( P.M. Magazin)
Centrale met zonnecelnanelen in Californie. ( P.M. Magazi n)
8erghut in de Zwitserse Alpen. Door "zonnestroom" wordt de aldaar-benodigde energie opgewekt. ( P.M. Magazin)
-57-
Er bCSlaat {'cn Amerikaans ontwerp voor het statiOllcreri van ccn zonnecentrale in de ruimte, op een hoogte van circa 35000 kilometer In twee zonnepanelen van elk 5 bij 5 kilometer wordt de !Jpgevangen zonne-energie omgezet in e1ektrische energie, die vervolgens als microgolf-energie naar een ontvangende antenne op aarde wordt gezoriden. Daar wordt ze weer omgezet in elektriciteit. Een van de voordelen van een dergelijke centrale is dat de zonnestraling 24 uur per etmaal beschikbaar is. De hoge kosten van de zonnecellen en de transportproblemen van de materia len verhinderen vooralsnog de uitvoering van een dergelijk ontwerp. . Zonnecellen worden thans reeds toegepast voor bijzondere doeleinden, zoals in de ruimtevaart en bij boeien op zee, waar andere vormen van e1ektriciteitsopwekking niet mogelijk zijn en het rendement niet van zo'n groot be lang is. De eerder genoemde mogelijkheid, de omzetting van zonnestraling in warmte met behulp van vlakke collectoren, is van alit;ystemen het goedkoopste. Talrijke wetenschappelijke instituten over de hele wereld zijn daarmee bezig en van tijd tot tijd verschijnen hoopgevende berichten over de resultaten .
.(onfltUntraft In
dt
(!.lImit.
bron: Energie, dewereld. en wij.·
-58-
BIOGAS
[cm zonnc-kooktoqs:el: deze kocktoesteHel1 u)ol'den DeI'de Were ~d a Z vee Z
Menselijk, dierlijk en plantaardig afval kan onder bijzondere omstandigheden gisten ( temperatuur tussen 30 en 40 graden 'Celsius en bij aanwezigheid van een bepaalde soort bacterien). Er komt daarbij een gas ( methaan ). vrij, dat als energiebron gebruikt. kan worden. Het gas wordt biogas genoemd.
Sell
bran: Energie (INVRO)
Zatie in China.
~n
de
-:59-
HOUT
Ongeveer de helft van al.het gekapte hout in de wereld wordt gebruikt als energiebron. Door het verbranden van hout worden hutten verwarmden.het eten gekookt. V~~r de meeste mensen uit Derde Wereld is brandhout de enige energiebron.
bran: Energie (INVRO)
oe
De Groote Molen ,an graanmaalderij Spelt aan de Geul in Meerssen (Foto NRC Hanilelsblad/Freddy Rikkeil)
'Groot-energeten verliezen aversie tegen waterig gerommel'
NRC 9. . 11-1985
Elektriciteit uit oude watermolens. . Door onze redacteur F.G. DE RUITER
.
MEERSSEN, 9 nov. - Oude watermolens in Zuid-Limburg wilen een bijdrage, aI is die zeer klein. leveren aan de elektriciteitsvoorziening in de. provincie. Rond de jaarwisseling worden twee van de molens in gebruik genomen: de Groote Molen van de firma Spelt (een graanmaalderij) aan de Geul in Meerssen en de molen van Richelle aan de Voor in Eysden. Later volgen een dubbele molen in de Geul te Wijlre en de Jekermolen in Maastricht. Afneiner van de aangeboden energie is de Provinciale Lim. burgse elektriciteitsmaatschappij (Plem), die de kleine "zelfopwekkers" een vergoeding biedt van vijftien cent per kilowattuur overdag en twaalf cent's nachts. Dat is aanzienlijk meer dan de landelijke norm voor zelfopwekking. "Bij een dergelijke prijsstelling". zegt Plem-woordvoerder J. Huijskens, "ziet de waterkrachtexploi. tant zijn handel snel renderend worden. Ook voor ons is het een economisch aantrekkelijke deal". Wat in Limburg gebeurt, komt voort uit een initiatief van de . Neom (Nederlandse energie-onlwikkelingsmaatschappij), die de afgelopen jaren beeft laten inventariseren hoe veel waterkracht er in Nederland (buiten de grote rivieren en kanalen) "braak Jigt". Er bleken nog 105 watermolens te bestaan, hoofdzakelijk in limburg (62) en op de Veluwe. Daarvan zijn er nog 48 wat men noemt maalvaardig. veeial dankzij de bemoeienissen van MonumentenzorA.
Over het hele land genomen Iigt aan "kleine watetkracht" eell vermogell van. vijf a zeven megawatt te sluimeren. Niet veel, maar ,deze vorm van energie-opwekking is gegarandeerd schoon, terwijl steenkool, gas of olie wordt gespaard. Dat besef dringt ook tot de elektriciteitsmaatschappijen door. "Langzaamaan", zegt Huijskens, "beginnen de groot-energeten -hun aanvankelijke aversie tegen het winderige en waterige gerominel in de marge prijs te geven".
De Geul Met een verval van tachtig meter en een vrijwel constant wateraanbod behoort de Zuidlimburgse Geul tot de aantrekkelijkste bronnen van waterkracht. Hiervan profiteert al sinds jaar en dag de firma Spell in Meerssen om het maalmechaniek aan te drijven. Haar uit 1600 daterende molen draaide vroeger op raderen, maar die werden later vervangen door een turbine, waarvan het rendement aanmerkelijk hoger ligt. Die turbine blijft in gebruik, met dit verschil dat er nu een generator aan gekoppeld is die elektriciteit lever!. De jaarlijkse hoeveelheid wordt geschat op 290.000 kilowattuur, wat overeenkomt met het stroomverbruik van zestig gezinnen. Daarvan heeft de eigenaar een derde deel nodig voor zijn eigen bedrijf. de rest wordt afgedragen aan het provinciale net. Oil geeft hem cen opbrengst van 1ussen de 30.000 en 40.000 gulden per jaar. Hiertegenover staat een investering van 140.000 gulden: behal-
ve de. generato~ moest ei;n ik.nd~r. en niibij de zeventig miljoen gulwielkast worden geinstalleera. eit: dell. In d~ loop van 1986 zal, naar het systeem' eiste een aangenastCi' ,verWachtmg, op nog eens twee aansluitiilg op het net. Oole.was plaatsen aan de Maas het werk "og speciale meetappara~uui' ~vangen: bij. Lith (PGEM) en I . o o d z a k e l i j k . b i ] Borgharen (Plem). Ook de historische molenvan De Limbutgse maatschappij Richelle in Eysden wordt we.ldra denkt bovendien aan waterkracht- . aan het provinciale net gekoppeld. centrales bij Roormond, Belfeld Deze levert per jaar 75.000 kilo- en Sambeek. Ais ze kans krijgt de wattuur tegen een opbrengst .van reeks te voltooien, zal dat betekecirca 10.000 gulden. Hier kastte nen dat te zijner tijd zeven prode aanpassing 50.000 gUlden. cent van de totale Limburgse behoofte aan elektriciteit (ook industrieel) door waterkracht wordt gedekt. Anders gezegd: het verIntussen hebben zowel de Plem mogen is tooreikend voor een stad als. haar GeJderse zustermaat- als Maastricht. schappij PG EM ook zelf het nodige ondernomen om waterkracht voor de energie-opwekking te benutten. Deze kracht biedt zich op De tookomstige installaties zulverschillende pJaatsen aan, vooral len volgens beide maatschappijen op de plekken waar stuwen in de mooiteloos concurreren met cenrivieren zijn gebouwd om de watrales die bijvoorbeeld op kolen terstand te regelen. Nederland draaien. Er zijn zelfs financiele voordelen doordat de krachtbron heeft tien stu wen, voor het merendeel in de Maas, maar ook en- gratis voorhanden is. Weliswaar zijn de investeringen twee keer zo kele in Nederrijn en Lek. groot als bij een kolencentrale, Vast staat dat bij vier van die stuwen mini-centrales komen, elk maar daar staat weer tegenover goed voor een vermogen van tien dat de instaJlaties veel langer a elf megawatt. Een megawatt is meegaan: ongeveer veertig jaar. Ook daarom geven de maatschapte vertalen in elektrische stroom pijen hun mini-centrales het prevoor duizend gezinnen. De PGEM bijt de spits af met een dikaat "gelOnd en levensvatbaar". centrale in de Nederrijn ter hoogNieuw is de techniek overigens te van Maurik. In december gaat, ijs en weder dienende. daarvoor niet. In de Roor, Nederlands de eerste paal de grond in. De gfootste onbevaren rivier, had de bouwtijd wordt op drie jaar geElektro-Chemische Industrie (Iaraamd. De totale kosten zijn ruim . ter onderdeel van Akzo) vanaf vijftig miljoon gulden. 1926 twee turbines in bedrijf om De Plem voigt begin 1986 met zich van stroom te voorzien. Een de bouw van een waterkrachtcenvan die machines heeft tot 1974 trale bij de stuw van Linne in de dienst gedaan - over een lange Maas. Deze installatie vergt om levensduur gesproken.
Eigen centrales
Concurrerend
I
m
o I
-61-
58
HOE KUN JE ENERGIE BESPAREN?
-62-
f~51
1965
1970
1975
1979
I u'G)ault = /(){)(),(){)(),(){)(),(){)()jo.l.
-j]
o
I.
.
I ~J '~"-
.".
, "
Natio[laal Isolabe L_~ ____ Programma i~'
het energiegebruik per in 1974
,.oorlichting
persoon
energiebcsparing
1 gigajoule=1 llIiljard joule
~1f1I
bron; Exact.
postbus 503 7300 AM Apeldoorn
_ _ _ _ _ _ _ _ _ tel. 055-230750
Energiebesparende maatregelen leveren de Rijksuniversiteit Utrecht ongeveer I miljoen gulden per jaar op I'll tic periotic 1971>·1981 is tic R ijks'lI1l\'crsitcit l Jtrctht crin geslaagd vom c~11 gcuccltc van himr gebouwcncomplex he, vcrbruik van gas/clcklricilcit aal1/lcI11ij~ 1~ v~rl"gc'1, Dc djl'crs pcr 111' vloeroJ1J1crvl"k gcvcn het volgentlc bccltl: 1976 "kktnLllellsvcr·
hruik (kWh/m'l . 130
g.~I;-,v~rt'rlilk
fm"lln:)
Sf:
<),
gulden perjaarop. De mmltregelen die tot deze bespHringen hebben bijgedragen zijn o,a,: • '[ hulvercn van verlichling in ollcnbare ruimlen • 'I verlugen van SlooktemperHtuur van 21·22"C nllilr 20"C • bcsparing · 'I gedurende de periode upril! september's nachts de verwllrming uitschukelen . 25%
.w
)J'Y"
19MI
In ,ow,,1 k\~rllhlllk Rijksuniv~rsitci( ;':('11 h~~sp;lnng van ongcvccr ! rniljocn
bron: SVEN.
De ingeslagen wcg z
-63-
Clen!JdtifIIti GiIIm/6:leld a.m/ddcIId GMlIddItId guin I/IIZtnlllltl (lWlnmet /IIWII ",., CV_ CVllllmtlf tIIIIIIll/fD _1IIIteJ ZOIIfItII' .ufo " (96J ('16) ('16) (96J ~
"-
,57,7
f. V.-I""fDfINI - koIen ' -olle
~; ';
.- /1C
. ",
"
a. Kot:tit:dottIetIloialll (I"': "
0.8
0,7
'15,1 4f,'
113,4
37.1
20,1
17,"
tIIIuI*f WllmlWllIer1IOOI'ZIwrIng) -~
-gila
73,5
51,3
",
~:
",
"
.
0,2
0,.2
"..0
f7,7
,
.t~
15,1'
4,o-Ig.~
.
- wrl/chtI"" - IroDIJrIl8t
- _ufoolast , - lWkfri/JOhebolllJf - dIepvr1uer,
O,~
O,~
0.08
0,05
0.80
0,5.5
0,.2~
- tWfIoI_
0'.$10
-~
II. TOIIIIII verl>rullc In mil-
o,CItl
0.10
- e.lovisI.
,1'I'd Joula per piJZln pet JIUI(
o,se ',0.73
0.11
0,4'
- I«lbi! (ltIfIId11l1Ch)
5. TGCIDII '16
:.:<:
0,.21
O,~
100'16
100'16
12/1
144
=!.toss\;l :'1S1CW
UG~. "'~ '1: ".;~.
;~1~ ,~)'
11.2
, 0,1 ,
0,72 0,46 0,44 0,38
O,~
::t:l:: ~if.: ' ".a.1 .,
'~, ,"t~r"~t;,
0,411 0,32 0,88 0,24 0.14
,
- CV.pomp - dalzul(l(f(
1,25 f,OCI 0,$17
1,!~
f.ti :
'~:/.. c-;~~
4,$1
/1,3 1,~
1,2f
:~73,5
U
114,'
7,2
c ... " , ' .. I
';
"
"
ea.f
. , .'-'::-
"
','
1009&
217
,,~~
.
~~: ~'I~
fs,B
4,4' ~'~
;0.81',: {'o,ers'"
' ::0,82 "
"
:.,~
0. ...
. 'O,SO
"J
0,81
0,.23 0,13 0,10
.0,06 ",0.51 ,:'
100'16
,t' .• _~'"
223
• {,eell w c701' 'iN'
- ..
..
,-
Coneumentenbond Leeghwaterple1n26 tel. 070-669'17
,Energie-onderzoak Centrum Nederland ,Scheveningseweg 11, Den Haag tel. 070-514561 ~i~isterie van Economisohe Zaken
'Bazuidanhoutseweg :;0, Den Haag tel. 070":'814011 Nederlandae Gasunie , Corpus den Hoorn 102, Groningen teL 050- 21911 '" Stichting 'Energie Anders Stationsweg 91, Hoek van Holland tel. 01 741-5 2 42
De Kleine Aarde Munsel 17 , Boxtel
tel. 04116-16901
t
Den Haag
-64-
Neem 'ga's teru
.
5% moet toch haalbaar zijn.
WEES ENERGIE~BEWUS·T,HOUD
DESTAND,BIJIMETEN =WETEN Van groot beIang 18 uwgasvelbrutkaltOokdetvar; dealllktricitelt tereglstreren. AIs men wee! wat 'I kosI, is menookeerderbereld ~ gedraQ vari'demedebewonet:sle helpen wijzigen. . Een gegeven is, dethel gectreg van de bewoners een grote InvIoed heeft op het energ!everbruik. Wij gellen u een paar lips waarop u !etten kun!: . • stet de ketelthermostaal geregeld blJ.· • hoodt redlelorkranen In ~reld<engeslolan tot debultantemperetuurdaalt benedan de door u gewenste temperatuur. • slult radietoren at \/OOfdat u eep ver:t.rek. gaatluohtan. • isoIeerde c.v. -leidingen In ~an die (llef~ hoeven lewoo:len (zoider. Wp. ruimten en rlergell]l<e). • lea! efzulgkappen an vantilatorennlet·langerdraaien dan etrikt noodzakeIljk. . • sluit altfjd de deur meleen achter u. • zet een uur \/OOfda1 u near bed gaet de kamerthermost88t lager. • '!1St de winlerzon ongahlnderd near blnnen .schljnerl. • ga op kierenjacht. maarbelemmer de toevcier van verse lucht near uw gas- enlof
verwarmingstoastellen niat.
• breng breda vanslerbanken onder uw ramen san. • hang uwgordijnen achIer de radlalortot op degrond en dlcht blj het raam of tot op de vansterbank, • plaats een sohol san degevetzijde. bekIeed met alumlniumfolie tussen gevel en radiator. • stel het In werking stellen van de cenlrale verwarmlng zo lang mogeIiJk ult doorklelnscha!ig Ie verwarmen met verpleatsbarekachels.. • bll ons klimaat kan men 6 87 maanden'klelnachalig Verwermen zodat de c.v. hOOgStens 2 a 3 maanden hoeft Ie fun~, • een energte..verbrulkskaart kunt 1181l1'1V1'l!gen bll: SVEN-voortlchllng energlebespm1ng .
Postbus 503 . 7300 AM APElOOORN.
bron: SVEN-voorlichtin
energiebesDa~ing.
-65-
SL*lamp. Zo zit een SL o'smp in 111· kaar. HMI duidelljk bllJkt hofIlngenleus de onder· delen wwden vtrldllind•. Ingepest In eenlampvoet
met normall ftttI!Ig en besehermd door eeiI gla· un buitenballon. 1. glmn bultenballon
2. gasontladlnpbuls 3. fI\IOI'tSC6I1tiepoeder 4. smoorspoel 5. electrode 6. bimetaaI 1. starter 8. montagepIaat 9.lImphuls
10. temperatuUl" vtUIgheid 11. ontstoringsccn· densator 12. ll1Mpvaet
"
;-
f f
29,50
f
19,50
energiebesparing bij 5000 branduren: 285kWhaf 0,18
f
51,30
wlosl;.perSOOOim:ioduren
f
31,80
5 gfoeilampen 75W ',1 SL-famp 18W meerprijs:
10,-
-66-
Vier bespaarlampen HieroDder gevu we ee. korte beIIcluiJvlDg van de vier geteste be· spaulampell. Zl.e tabel 3 v001''''
_ellvattf.ag.
1. Hitachi errcl. Lamp
zes van de exempiaren achter 81 watt, laqer dan bij andere merken. Laat over de hele linie redelijlee tot binnen 5000 uur stulc. en viii daarvan maar hager dan de 18 watt die Philips goade testresultatan zien. De fal::lrtkant hebben zelfs 3000 uur niet oehaald. De opgeeft. Na 5000 uur was de lichtopqeeft als levensduur 3000 tot 4000 IichtopbrenQSt is 12% laqer dan van brengst noq ltl!W' onqeveer drielcwart branduren op.. maar in de. test hebben sen gloeilamp van 75 watt. Na 5000 uur van die van een nieuwe lamp. Nadelen heeft oole de Slrlamp. Hij acht van de tien exemplaren zelfs 5000. is claar bovendien nog geen tweederbranduren gehaald De twee afvallers. de van over. Wanneer u probeert de heef! ongeveer een kwartier nodig om zijn al' binnen 1000: uur stuk gegaan. lamp aan de cirlcelvonnige buis los te op volle lichtsterlcte te icomen. en is Van de g>3teste bespaarlampen draaien, lean de lampvoet in de anna- daardoor rninder geschikt voor vetgeeftde· HitaclUhe!.meeste lient; IUj zit tuur aehterblijven, en houdt u aileen het trelclcen wear het Iieht vaak maar even maar iels onder. een' gioeilamp van 15 bilisgedeelte over. san is, Cok gseft hij bij laqe temperatu· watt: Nadelen·van.deza lamp zijn dat IUj lnmiddels is er een soortgelijlce'Os- ren minder lieht De SIrlamp is zwaar, meercian:500,gram:weeqt'en.een door- ram-lamp Ie koop van 18 watt. Die lcost ruim een halve Idlo, en nogal fora. Er snee.-van 2'1' em. heeth . echter maar liefst f 64,50, Zelfsalsdeze zijn oole uitvoeringen van 9, 13 en 2S 2. MS.lamp' lampdegeclaimde5000brandurenzou watt, Daze geven onqeveer evenveel halen. bent u er nauwelijkB goedIcoper licht als een gloeilamp van IespectieUitgesproken slach\,. meer kunnen we mee uit dan met een g1oeilamp, velljk 40, 50 en 100 watt. Vei'der zijn er er niet van. maken De MS-lamp 9eeft helder. SIrlampen en Slrlampen met lich!. voor een; glbeilamp van maar 25 4. Philips SL opulglas. Daze iaalllte Zit wat Iichtopwatt en heeft ongeveer tien, tot vijftien. De beste bespaarlamp uit de test. AIle mengst betteft dlchtbij &en 60 watt minuten nodig om op volle lichlllterlcte tien exempiaren haalden 5000 brand· qloeilamp. De SIrlamp ie cole verla:ijq· te !comen uren. De qeteste Slr1amp geeft circa bear ala Splendor SL en aIIJ Pope SL. De Vijf van de' lien exempiaren waren 5% minder lieht dan een g10eilamp van Sylvania Cheetah Ujlct cok veel op de binnen lOOO'branduren,stuk en na ruim 75 watt. Het energieverbrulk 11'1 19,3 Slrlamp, Hij 11'1 &chler niet q9test 1600 uur brandde:er niet een'meel; In ..--_ _ _ _' -_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _-,
:~~~an::~~~g~~J!~~
den; waardoordelamp nietsangaat Bii het uitdi:aaien vande liunp lean de plastic leap losqedi:aaid worden Positief:is" da!. bij' vervanging. alIeen het' TL-buisje'vervangen hoelUe weIden. Oat vermenl! navolging.
3 •. 0sram Clrcolux
m.m
~ltO'm ~~~
Vervangen van gloeilampen door bespaarlampen bespaart zo~ weI geld als elektriciteit. Oit ondanks de nogal hoge prijs van ba· spaariampen: ca. f 30 40. Wie eteen wi} kopen. doet een goede keus met de Hitachi Circle Lamp (moeilijk verkrijgbaar) en de Philips SL (ook als Pope SL en Splendor SL te koop). Ga weI eerst na of de lamp past in de armatuur waarvoor u hem aanschaft.
a
Deze lamp valt tegen. De fabrilcant daimt6GlOO.brandur.en: In de test waren L _ _ _ _ _ _.:....-_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _.....J . . FEIlRUARI 1984
.
.
bran: C'onstlmentef:lgi.ds 2/84
Venvarmd brilmontuur Het moest er toch eens van komen. Na de electrische deken en. de dito. voetenwarmer is er nu. de wc-bril met ingebouwde verwarming: Hat apparaat werd uifp~"'".rd
V('\l"\r
""'t·
p"'r~t
Zaanlander 5-11-1985
oe-
showd in Amerika, op een huishoutlbeurs in Chicago. De trotse toonder is Frank M. Wea van FML Enterprises, het bedrijf dat het toiletmontuur op de markt brengt. Het succes van deze billenwarmer lijld vooralsnog te stranden op het ontbreken van een stopcontact in de meeste kleinste kamertjes ...
lID
-67-
Zoveel gas bespaart u met isolatie Gasbesparing in m3
Beiliu winter lot d6 ". algelopen conelusl. gil_onlerl dal v mo,
gas"erb,ulkt dan u lief Is7MI..chlen d.l II"" laUedaarverandering
In kan onbrangan.
m2
~~~~~~~~In~g~
...,:...,..--'------1'
Wli hebben voo' u
"as t~~;;~====~
ho_eI kuub.lltloge.ol de eon,opoe" veraehillende maaU..
gelen opleve,.~n" Som~
WlDllhll.r
migeleolaUevoorzi&-
nlngen kUMt U .eltnan- 1-_"";'___':'-'__;.,. b,angen. Het oyorwogenwa.,d alo u dlt 1-__';';:"___':'-'_':':" voo'I •• ' olin de zoms,maanden gut
20 "C ..mll, 15°C ·'.lc_1I
II
ktussen. Voor meer Informatle over Isolatla kunt u nl).
Ihapbailr
tuurillk alliid te'ochl bll, __'--_ _ _ _ _ _...: uw g •• bedrili. .. Let u or eCh tsr wei op WII'IIIIIllIIU~ r....1ei YOtr dat u voldoende tlllitt -Ukllflll ventllaren. Uw gasapo. para ten en oak U leU
- _n·"III.ol
Mbb&n volda.nde 'Irisse lucht' nOdig.
-1I".l'lIlll'
15 "Ceollfll•• It "C'........
~
OI,llnlunl ,Ilfll
Illldarl.d.
1Ildiloil ,.1.\1& 122 I. %8 .1:11
11 'C .Inlal
10 'C '1IIehl,
-II1..pani, plr ,lnkk''''lIeler. • NI,I .1tr'lIlIlreget II 10gll•• lo alke ,1I.oU•. Wlldu, dl ilr.,,!U til dlllh!.
13 bron: Consumentengids 2/84
Nederlanders nemen thuis steeds meer maatregeien om energie te besparen
... b~Mlust omgoan m~llJchl ~n vtlWtJmtlng. ..
-5.8-
NIET VOORSPOELEN
KOElKAST TAFELMODEL
25
TIJDENS VAKANTIES
ALLEEN Bl.J 8F!Nl!.IEZ 1 GHEI D
~=:~~
. ZUINIGE
ZIJN MET ENERGIE .. ,
Tips om de gas-, stroom-en benzinekostenlagerte krijgen.
-.
-rzM~NL'l\ (§ DE
VERWA, VAN
,
HET
/H{JJ~ KO~I ?-
'TMft~lf
'\. ENERGIE,
I
--..J
o I
VERWARMING Zet de verwarmingJ9~ De makkelijkste manier om lagere energierekeningen te krijgen is om de verwarming lager te zetten. Elke graad minder levert al 80 tot 100 gulden per jaar op. n.:~r'l Dattikt aan. En's nachts slaapt u, dus dan Verwarm geen
kamers waar niemand is. Dat is puur geld weggooien. Houd de deur van lege kamers 'dicht en draai de radiatoren uit als u centrale verwarming hebt Pas aileen wei opbij vorst Zet ze dan een klein beetje open zodat ze niet bevriezen. \lPor\AI:llrf'l"llinn Gebruik een pompschakelaar bij uw C.V-installatie:
1...-.-_-..3............._ _ _ _ _- - ' · 5
Nachts
IS
15°C genoeg.
lEIDIN61~OLAIIE
EN fEN
Ie; GOEDKOOP EN 4NEL
ZOLD£R /sOLER£N,
DAT KAN I fJ)£f{£[N.
TERUGV£RDf£ND.
-
"
I ..-l
r-... I
ISOLEREN cr
Een heel huts isoieren IS een dure grap. ZI/n vaklui bij nodig. En als u huurt moet· u met de hUisbaas overleggen. Er zijn soms subsidies voorte krijgen. Vraag ook even biJ uwgas- of elektriciteltsbedrl)f voor u begint Toch kunt u best nog aardig wat zelf isoleren. ·En voor weinlg geld ook. RadlatorfQI!.~ Oat IS een aluminium deken, die u' achter .de radiatortegende buitenmuurmet deglimmende kant naarbinnen plaatst De warmte wordt erdoor naar binnen teruggekaatst U bes~ daar zoveel mee dat de kosten al in een paar maanden zijn te~ugverdiend.
Leidin~solii!~ Oat ziJn 2 cm dlkke rollen die om de leldlngen van CV worden gelegd. Wei goed met kleefband afplakken. Leidinglsolatie heeft aileen zin op plaatsen waar warme leidingen door koude rUlmten lopen, zoals op zolders, in de kruipruimten onder de begane vloer; en naar schuren. Ook leidlngisolatie hebt uer binnen een jaar Ult . Zolderisolati~. Als u uw zolder nietgebruikt rol dan isolatie o dekensuit Gewoon over de planken. Goed laten aanslulten.ook in de hoeken en u woonr i::omfortabeler: Oekosten haalt u er in eenjaar weer Ult
If:>OLEREN r4.GO£D
MMR
VENTtLEKEN MotT.
t -....,J
,
N
VENTILEREN Kieren dichten. Ook met kieren dichten kunt u de energlerekenlngen lager krijgen. Maar kijk uit l Doe aileen de kieren om de ramen, deuren en onder het dak. Laat ventila!ieroosters open. Helemaal als· er gastoestellen staan· te I ~~" branden. Die ruimte afdichten is levensgevaarlijk!
Ventileren moet Zorg altijd dat u uw huis goed ventileert Lucht de kamers elke dag een half uurtje met de verwarming uit En laat aile ventilatie-openingen vrij. . Als u dat niet doet krijgt u vochtproblemen .en zelfs schimmel in huis; "'
t=1o..-_...;;;;;.-._,....-_~_~--J Laat ventilatieroosters open.
EVeN LATEN VOORLICHTEN OF eR GOE:DKOFER
WARM WATER
Jt:3
I
M
r--I
WARM WATER Kies zo mogeliJk een gasgeiser. En als u een boiler neemt, kies er nooit een die groter is dan u nodig hebt Oat kan u aileen maar extra energie en geld kosten. .. Vraag advles blj uw gas- en elektriciteits. bedi'ijf of installateur. . Warmwater-apparaten mogen aileen door
een erkend ,installateur worden aangesloten. HiJ weet er alles van, want het is zijn vak. Laat hem het doen, dan bent u zeker van een goedwerkend, veilig apparaat ;:---"-.:.:i:2,", Voor hetgeld van een bad kunt u drie keer douchen. Dus neem liever eendouche dan een bad. Oat scheelt .op de rekening.
WDI._ _ _- ' " - ' ' ' - '
Uw gas- en elektnciteitsbednjf geeft ~dvies.
Doof de waakvlam. Een brandende waakvlam kost ongeveer Voor dingen zoals aardappelen. shert en stoofYlees. die lang 40 gulden per jaar. Doe die van het fomuis dus maar uit Lucifers of een moeten koken. kunt u met een snelkookpan veel energie besparen. gasaansteker werkenveel goedkoper. r - - - - - - - ' - - ' - .- - - - - ' - - - - , Elektrisch koken. Voorelektrisch koken Lalit de waakvlam van de geiser; de gashebt u goed passende pannen nodig met een dikke, vlakke bodem. Die geven de warmte goed door. boiler en de C:v. wei branden. AlleS!n als u lang weg ,gaat mogen ze uit De waakvlam van de 01. kan Bijaridere pannen gaat er warinte. dus natuurlijk 's zomers uit energie, verloren. Bij elektrisch koken is het belangGebruJk~fI snelkookQan. Met een snelrijk dat Ii op tijd de knop lager zet . kookpan is het eten eerder gaar. Zet geen klelne panop een grote vlam.
fV1/~'3CHIOJ
NIET fSlrJTlJJ?t;
WAG {/f.
ON Tf?()Oi 0. [).4 '<5'
I
VEc'- Wc6GEbOOIf)E ENERGft;:.
J
I L()
r-.... I
KOELKAST Zet uw koelkast als het even kan niet In de zon, en ook niet groenten. die best op een andere koele plaats bewaard kunnen worden. tegen de verwarming of het fomuis. Dan moet hij 01" ,..)dig hard werken In de kelder bijvoorbeeld. Of In een aanrechtkastJe. en dat kost stroom. _..::::--0------, Laat warme schotels eerst afkoelen voor u Stel de temperatuur nietonnodig laag in. ze in de koelkast zet Ontdooi de koelkast zodra er Let erop dat de deur altijd goed wordt dichtgedaan I±:~~~ een ijslaag op het 'koelelement zit en nietop een kier blijft staan. Krijgt u vaak last van Ijsvormlng (vaker dan , Laad uw koelkast niet stampvol. eens per maand) dek dan de schalen af en verpak alles Er zijn heel wat dingen als eieren. kaas en zoveel mogelijl(,. Eerst laten a/koelen,
I ""-l
m I
Zet uw diepvriezer op een koele. vorstvrije en goed geventiSchakel 4 'il 5 uur voor het irwriezen op de diepvriesstand. leerde plaats. In de kelder bijvoorbeeld. als u die hebt Verdeel alles in kleine pakjes en gebruik er lucht- en waterdicht materiaal Std de temperatuur in de kist op -18°C r---,-=;;,--~--=;:::::r---"7 _ _- - - - ' voor. Vergeet niet 24 uur na het invriei:en de stand in. Lager heeft geen zin maar kost wei geld. weer op normaal terug te zetten,
Krab het ijs weg.
OJANPtR~: £,[;R~T
ENTRIFlJ6I:REN, PAN IN ~
DROGe/?,
I
r--... r--... I
Kijk bij het kopen van een wasmachine geed naar het stroomDe zon is de goedkoopste wasdroger die er is. Maar helaas verbruik. De energiewijzer van lNI elektriciteitsbedrijf kan u daarbij schijnt hi; niet altijd. En als u op lNI wasdroger bent aangewezen, centrihelpen. Was gerust bij De mod erne wasmid ,..,..,-,rtF;i5:::::::"'''IJ-;::......_ fugeer uw wasgoed dan voor u het droogt delen zijn ervoor gemaakt . . . De droger moet op een geed geventj-." Vul uw wasmachine altijd helemaal want leerde plaats staan;pf met zijn uitlaat op een ventilatieeen halfvolle laten draaien kost evenveel als een volle. kanaal worden aangesloten omvochtproblemen in" Drogen kan gratis. huis te voorkomen.
We.
~\
A ..
I .-.1
co I
STROOM Er zijn veel mogelijkheden om de elektriciteitsrekening omlaag te krijgen. U kunt bijvoorbeeld wat zuinlger apparaten kopen met behvlp van de energiewijzer van uwelektriciteitsbedrijf. Maar de gemakkelijkste manier van stroom besparen is gewoon de knop omdraaien ..
Licht vit waar 't niet nodig is. lV en radio vit als niemand kijkt of Ivistert Straalkachel vit als v de kamer vitgaat . Het kostweinig moeite, maar het kan aardig wat opleveren. Dvs maaker een gewoontevan. Doe vitwat niet nodig is. En Oak op het werl
Verstandig met energie.
~~
( VA~~,:e )
LAAr Je RidDEN. DAr IS HCT
"~rtJ ~))
6Of;PKOOP$T,
~
I O'l
r--. I
AUTO Na het starten kunt u meteen wegrijden. l;;r::: w.:::mdraaien is onnodig en kost brandstof. Rij rustig. Oat rijdt 't zuinigst. Pro beer minder te remmen. Hard op 't rode licht afrijden is zinloos. Laat 'm liever rustig uitlopen. Speel niet met het gaspedaal. Brug open 7 Spoorboom dicht? Motor af! Zorg voor de juiste bandenspanning. Met te zachte band en rijdt uw auto onzuinig en onveilig. De goedkoopste manier van autorijden is meerijden.· Kijk eens rond of u
mensen kent die dezetfde kant urt gaan als u. Een goed onderhouden auto rijdt niet aileen het prettigst en het veiligst maar ook het zuinigst. Er zijn boekjes waarin .het verbrulk van de meeste auto's staat. Vraag er een aan bij: ANWB. Wassenaarseweg 210. 2596 EC Den Haag. Tel. 070 - 26.44.26. of bij: SVEN. Postbus 503, 7300 AM Apeldoorn. Tel. OS5 -41.01.41.
-80-
Het leven is al duur genoeg. Dus verkwist geen energie, want dat kost aileen maar extra geld. Ga eens na welke van deze tips u kunt opvolgen en bedenk ook eens welke tips u er zelf aan zou kunnen toevoegen. Mocht u nog vragen hebben dan kunt u zich voor nadere informatie eventueel wenden tot: SVEN. PoStbu5 503. 7300 AM Apeldoorn, Tel. 055 -41.01.41.
Dit IS een publikatie van het Ministerie van Economische Zaken, in samenwerking met de NY. Nederlandse Gasunie. de Vereniging van Expl6itanten van Gasbedrijven in Nederland (VEGIN), de Vereniging van Exploitariten van Elektriciteitsbedrijven in Nederland (VEEN), de Stichting Voorlichting Energiebesparing Nederland (SVEN) en het Ministerie van Volkshuisvesting. Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer.
1984.
