Thermische drukhydrolyse bespaart op twee fronten

OP KOERS

Uitgave 6 I 2012

2

Compact drinkwaterproductiebedrijf onder gras

Noviteitenkrant met nieuws uit de wereld van water, energie en grondstoffen

4

Waterzuivering vraagt om zekerheid

Thermische drukhydrolyse bespaart op twee fronten

6 7

Innovatieve toepassingen bij aanpak RWZI Horstermeer

Optimale inzet op kwaliteit en omgevingsmanagement

De rekensom is gauw gemaakt. Voor iedere vier bulkwagens die nu de poort verlaten om slib af te voeren van de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Venlo, rijden er over een half jaar nog maar twee. Met de ingebruikname van de nieuwe slibvergistingsinstallatie slinkt straks de hoeveelheid droge reststof dusdanig dat alleen al op transportkilometers aanzienlijk zal worden bespaard, in geld en in CO2-uitstoot. De technologische primeur in aanbouw van GMB en Sustec belooft echter nog meer groen voordeel. Thermische drukhydrolyse -het kraken van de bacteriënmassa- vergroot de biogasproductie, waardoor de installatie dertig procent meer energiewinst boekt. Het rwzicomplex van Waterschapsbedrijf Limburg (een samenwerkingsverband van Waterschap Peel en Maasvallei en Waterschap Roer en Overmaas) draait binnenkort voor de helft op eigen kracht. Bert Post, uitvoerder in Venlo, gebruikt voor het gemak de vergelijking met aardappelen in een snelkookpan om thermische drukhydrolyse uit te leggen. ‘Net zoals eigenheimers door langdurig stomen uiteindelijk in korreltjes uit elkaar vallen, zo vergaat het ook het zuiveringsslib.’ Onder druk van vijf bar en met een temperatuur van 140 graden breken de celwanden open, de dan verkregen vergroting van het oppervlak leidt tot hoger vergistingrendement en verdere afbraak van droge stof. Continue en compact ‘De techniek van thermische drukhydrolyse is echter niet nieuw’, merkt opdrachtgever Har

Coenen op. ‘Het principe wordt al toegepast bij rwzi’s in het buitenland, maar dan op veel grotere schaal.’ Te groot en daardoor te duur voor de Limburgse maat, aldus Coenen. Met TurboTec®, de hydrolysevariant van Sustec uit Wageningen, komen doelstellingen als kostenreductie en energiewinst wel in zicht voor de schaalgrootte van Waterschapsbedrijf Limburg. De innovatie van TurboTec® zit hem in het doorlopende proces: verse slibaanvoer van onderaf perst in continue stroom de gehydroliseerde massa er aan de bovenkant van het ketelhuis weer uit. Daardoor kan de TurboTec® toe met slechts 13 m³ inhoud. Het compacte volume bespaart zodoende fors op warmteenergie, nog eens versterkt doordat de opgekookte output het inkomende slib weer bij verwarmt. Twee persleidingen met stoom naast de invoer zorgen verder voor de permanente druk en juiste temperatuur.

de brandstof voor twee aan elkaar geschakelde warmtekrachtkoppelingen, die de verwerkingsfabriek en een groot gedeelte van de rwzi in Venlo van stroom voorzien. En passant brengt de warmteafgifte van de apparaten proceswater naar een temperatuur van 90 graden, het afgevangen rookgas voert het vervolgens op tot stoom. En daarmee is de cirkel rond, de stoom kookt de slibstroom in de TurboTec® weer op.

Aan het project ging gedurende drie jaar een pilot vooraf in kleine proefopstelling. Waterschapsbedrijf Limburg heeft na een aanbesteding de totale uitvoering opgedragen aan GMB, vertelt uitvoerder Post. ‘Wij leggen in het DBMO-contract niet alleen de installatie aan, maar nemen de komende zes jaar ook het beheer, het onderhoud en de bediening voor onze rekening, mogelijk nog langer.’

Biogas, stroom en stoom Voor de eindvergisting van het hydrolyseslib volstaat een recht toe recht aan biovergister uit de agro-industrie. Het verkregen biogas vormt

Renovatietechnieken maken rioolvervanging overbodig De afgelopen tien jaar doken met enige regelmaat alarmerende berichten op in de media over de slechte staat van het rioolstelsel in Nederland. Grote delen zouden vanwege ouderdom nodig toe zijn aan vervanging, de gemeenschap moest rekening houden met forse lastenstijgingen. De rioolsoep wordt echter minder heet gegeten dan hij wordt opgediend: ‘renovatietechnieken zijn duidelijk in opmars’, zegt Richard Meijer van GMB Rioleringtechnieken.

De inspectiedienst van GMB beoordeelde in Tiel een riooltraject van zestien kilometer lang. Tiel heeft met omliggende gemeenten de rioolinspectie gezamenlijk ingekocht middels inkoopbureau Rivierenland. ‘Over dit stuk doen we zeventien tot twintig dagen’, aldus uitvoerder Meijer. Een speciale spuitkop aan de hoge drukslang van de spoelauto reinigt eerst de binnenzijde, waarna een rijdende camera de conditie registreert. Aan de hand van de computerbeelden besluit GMB contractueel ter plekke of vervolgstappen noodzakelijk zijn, de opdrachtgever ontvangt de filmpjes met begeleidend rapport naderhand.

Glasvezelkous Renovaties van enkelvoudige schades worden met een glasvezelmat, die wordt geïmpregneerd met silicaathars, uitgevoerd. Een enkele renovatie heeft een lengte van circa 0,5 tot twee meter. Mocht de renovatie ter hoogte van een inlaat zitten, dan wordt de renovatie uitgevoerd met de speciaal ontwikkelde WinLiner van GMB. Bij deze methodiek wordt de renovatie in één werkgang uitgevoerd, zowel in het hoofdriool als in de inlaat. Leidingen waarin meerdere schadebeelden voorkomen -doorgaans oude asbestcementleidingen, de eerste generatie betonbuizen, of de korte ei-profiel riolen met veel voegen- krijgen een compleet nieuw binnenwerk in de vorm van een glasvezelkous welke door UV-techniek wordt uitgehard. Op pagina 6 kunt u meer lezen over deze UV-techniek.

Pagina 2 - OP KOERS - GMB Noviteitenkrant

De Haak om Leeuwarden

GMB scoort op fasering en duurzaamheid ‘De Haak om Leeuwarden’ is een meerjarig infraproject om de bereikbaarheid van Leeuwarden te verbeteren. Creatieve oplossingen op het gebied van fasering en duurzaamheid waren belangrijk voor de gunning van het deelproject ‘De Haak om Leeuwarden-Zuid’. Vooral de sterk gereduceerde CO2-uitstoot, maakte indruk op opdrachtgever Rijkswaterstaat.

Drinkwaterproductiebedrijf Brabant Water

Omvangrijk project In november 2011 gunde Rijkswaterstaat Noord Nederland ‘De Haak om LeeuwardenZuid’ aan GMB en twee dochterondernemingen van Volker Wessels: Van Hattem en Blankevoort en KWS. Het project behelst onder meer de aanleg van het nog ontbrekende gedeelte van Rijksweg 31 tussen Marsum en knooppunt Werpsterhoek en het ombouwen van dit knooppunt tot een knooppunt met ongelijkvloerse kruisingen. De oplevering staat gepland voor 31 december 2014.

Wie even ten zuiden van het dorpje Vlierden het bos binnenwandelt, stuit al gauw op het drinkwaterproductiebedrijf van Brabant Water. De geschiedenis van de waterwinning in het gebied laat zich aflezen van de verschillende generaties aan gebouwen op het complex. ‘De buitenkant ziet er inderdaad nog goed uit’, beaamt Harm Kampen van Brabant Water. ‘De procesinstallaties zijn echter op.’ Vandaar ook dat een eindje verderop blauwgele bouwketen tussen de bomen aftekenen: GMB Civiel bouwt hier, in combinatie met partners Visser & Smit Hanab en Alewijnse (GVA), aan een nieuw Drinkwaterproductiebedrijf Vlierden.

Fasering Herbert Grolleman, projectleider Civiel bij GMB is trots op het project: ‘We hebben dit project niet alleen verworven op basis van onze scherpe prijs, we hebben ook goed gescoord op andere aspecten, zoals verkeersmanagement en fasering. Goede fasering is met name belangrijk bij knooppunt Werpsterhoek’, vertelt hij. ‘Verkeerstechnisch is het namelijk een grote uitdaging om te zorgen dat de doorstroming van het verkeer daar niet verstoord wordt tijdens de

Compact drinkwaterproductiebedrijf onder gras

De halfondergrondse nieuwbouw zou net zo goed voor een fraai landschapsmuseum kunnen doorgaan, de opvallende architectuur is dan ook een bewuste keuze, bevestigt Kampen. ‘Water uit de kraan ervaart iedereen als een vanzelfsprekende zekerheid, waar verder niet bij stil wordt gestaan. Met dit gebouw wil Brabant Water zijn rol onderstrepen, zie het als ons visitekaartje.’ Voor de waterzuiveringsinstallatie binnenin liet het drinkwaterbedrijf een vuistdik bestek opstellen door het eigen ingenieursbureau. Het zuiveringsproces in Vlierden dient te worden teruggebracht tot één gang, zonder aan kwaliteit in te boeten. En de totale capaciteit van het oude, gefragmenteerde complex komt voortaan voor rekening van de compacte installatie onder het hellende grasdak. Geen gedoe Zo min mogelijk gedoe, zo luidde volgens Kampen een belangrijk afweging bij de aanbesteding. Brabant Water zit in een fase waarin het een veelvoud aan projecten bij de kop heeft, dus het drinkwaterbedrijf wenste met een enkele penvoerder te maken hebben. Projectmanager

Paul Rooswinkel van GMB onderkent het belang van de opdrachtgever en heeft de projectorganisatie van de combinatie GVA erop toegesneden. ‘In dit beginstadium werken nog alleen GMB mensen op de bouwplaats. Toch komen ook de engineers van Alewijnse en Visser & Smit Hanab een dag in de week langs om bij te praten. Dat versterkt het GVA gevoel en uit die gesprekken komen de onderlinge raakvlakken duidelijk naar voren.’ Verdere afstemming daarover vindt plaats in de vierwekelijkse vergadering met de drie projectuitvoerders, waar weer de ingenieurs en de bedrijfsvoerders van Brabant Water bij aanschuiven. De uitkomsten uit dat overleg neemt Rooswinkel vervolgens door met de opdrachtgever om knopen door te hakken. Een voorbeeld van de werkwijze betreft het hellende dak dat aanvankelijk in het werk zou worden gestort. Tijdrovend en met oog op de veiligheid niet wenselijk, concludeerden alle partijen. Geprefabriceerde dakelementen dragen straks de graslaag. Bewezen combi Gezien de druk op de eigen organisatie wilde Brabant Water enkel in zee gaan met een combi die zichzelf bewezen heeft, vertelt Rooswinkel. ‘GVA heeft eerder een soortgelijk project uitgevoerd op het Engelse Werk in Zwolle, die samenwerking smaakte naar meer.’ Visser & Smit Hanab doet de werktuigbouw, Alewijnse neemt de elektrotechniek voor zijn rekening en GMB de civiele bouw - de onderlinge verstandhouding leidt tot synergie tussen de specialismen, aldus Rooswinkel. Als Drinkwaterproductiebedrijf Vlierden, na drie maanden proefdraaien, begin 2013 aan Brabant Water wordt overgedragen, wacht GMB nog een klus: de sloop van het oude zuiveringsstation.

werkzaamheden. We werken daarom volgens de MinderHinder-methode; in elke fase van het project houden we de overlast voor de weggebruikers zo klein mogelijk.’ Duurzaamheid Ook duurzaamheid was voor Rijkswaterstaat een belangrijk aspect bij het gunnen van het project. Roel Jorna, coördinator duurzaamheid bij GMB, die meeschreef aan het innovatieve plan: ‘Onze werkwijze veroorzaakt 24 procent minder CO2-uitstoot dan de conventionele manier van werken. Dit resultaat bereiken we onder meer doordat we zoveel mogelijk energie van windmolens gebruiken en doordat we zand bij voorkeur verplaatsen met persleidingen, in plaats van met vrachtwagens.’ Trots voegt hij nog toe: ‘Dat we de duurzaamheid al van te voren kunnen bepalen, is dankzij een door GMB ontwikkelde methode.’

GMB International; nieuwe uitdagingen buiten de grens Vorig jaar is GMB International in het leven geroepen. Wat gaan we buiten de Nederlandse grenzen precies doen? GMB heeft veel kennis van ontwateren, vergisten en composteren, maar daarnaast ook van het exploiteren van composteringstunnels en vergistingsinstallaties. Met ruim 20 jaar ervaring in luchtbehandelingstechnieken en het composteren van natte afvalstromen, is het tijd om ook buiten Nederland onze meerwaarde te bieden. Samengevat gaan wij onze kennis, kunde en ervaring in samenwerking met lokale partners ter beschikking stellen aan opdrachtgevers in Europese landen. Daarmee willen we bijdragen aan een duurzamere Europese samenleving.

We richten ons vooral op gemeenten, industrie en GFT-afvalverwerkers. Hen willen we onze kennis bieden van het ontwerp, de engineering, bouw en ingebruikname van vergisting- en tunnelcomposteringsinrichtingen. Het gaat daarbij om communale en industriële slibben en GFT-reststromen afkomstig van huishoudens en industrie. Het gaat bij GMB International alleen om het bieden van kennis, niet om de daadwerkelijke bouw van vergistings- en composteringsinrichtingen.

➤ Wilt u meer weten over de activiteiten van GMB International? Kijkt u dan op www.gmb-international.eu

OP KOERS - GMB Noviteitenkrant - Pagina 3

Aanvullende opdracht voor GMB

Verantwoorde asbestsanering met minimale overlast Sinds 2010 is GMB betrokken bij een groot asbestsaneringsproject in de provincies Gelderland en Overrijssel. Het goede werk dat GMB leverde in de omgeving van Goor en Harderwijk, heeft onlangs een mooie aanvullende opdracht opgeleverd. In 2000 werd het Besluit Asbestwegen Milieubeheer van kracht. Dit besluit verbiedt het in bezit hebben van asbesthoudende wegen, paden en erven. Nadat het besluit van kracht werd, heeft het ministerie van Infrastrutuur en Milieu (destijds VROM) een subsidieregeling in het leven geroepen waar bezitters van met asbest vervuilde grond gebruik van kunnen maken. De Dienst Landelijke Gebied (DLG), een uitvoerende dienst van het ministerie Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, heeft GMB nu de aanvullende opdracht gegund.

uiteindelijk 170. Het meerwerk dat we hebben gekregen, behelst de sanering van nog eens 30 locaties.’

Meer asbest dan verwacht Tussen 2000 en 2003 werden in Gelderland en Overijssel al zo’n 250 asbestwegen en erven gecontroleerd en waar nodig gesaneerd. Toen bleek al dat er veel meer vervuiling was dan aanvankelijk werd gedacht. Een tweede en zelfs derde saneringsronde waren nodig. ‘In de derde fase is GMB bij het project betrokken’, vertelt Bram Gerritsen, uitvoerder bij GMB. ‘We kregen de verantwoordelijkheid voor de sanering van twee gebieden bij Goor en Harderwijk.’ Hans Peppelman, projectmanager bij GMB vult aan: ‘In eerste instantie ging het bij Goor om 150 locaties, dat werden er

Meedenken en vooruitdenken Volgens Gerritsen heeft DLG de extra opdracht niet alleen aan GMB gegund omdat de nieuwe locaties liggen in het gebied rondom Goor, waar GMB al heeft gewerkt. ‘Ik denk dat DLG ook tevreden was over onze werkwijze. Als de richtlijnen waar we ons aan moesten houden wijzigden, legden we het werk niet stil om over de contractvoorwaarden te overleggen. We werkten door en anticipeerden op veranderingen. Zo lieten we zien dat we meedenken. Bovendien spanden we ons zo in om de overlast voor bewoners zoveel mogelijk te beperken.’

Het is geen toeval dat er zoveel vervuilde grond is in de omgeving van Goor en Harderwijk. De asbestfabrieken Eternit in Goor en Asbestona in Harderwijk stelden het asbest, dat goed bruikbaar bleek om wegen en erven mee te verharden, gratis beschikbaar aan particulieren en andere grondeigenaren. Pas later werden de gezondheidsrisico’s bekend en kwam er speciale regelgeving.

Minimale overlast Peppelman: ‘Beperking van overlast voor bewoners heeft steeds hoge prioriteit. Daarom werken we volgens het One Stop Model. Op elke locatie voeren we de werkzaamheden in één, zo kort mogelijke, werkgang uit. De eerste dag gebruiken we om monsters van de grond te nemen. Na enkele dagen heeft het laboratorium de concentratie asbest in de grond berekend. De feitelijke sanering duurt

vervolgens maximaal enkele dagen, net als het aanbrengen van zand of puingranulaat. We streven ernaar om per locatie niet langer dan vier weken bezig te zijn,’ besluit Peppelman.

Engineering & Constuction

Vervangen brandblusleiding Kemira uitdagend project

Kemira Water Solutions B.V. uit Rotterdam maakt stoffen voor het reinigen van water. Gelet op alle gevaarlijke stoffen waarmee het bedrijf werkt, beschikt Kemira in het Botlekgebied over een eigen brandblusleiding en verschillende blusinstallaties op haar terrein. Na dertig jaar is de leiding echter aan vervanging toe. Een uitdagende klus die eind maart door GMB in uitvoering is genomen.

De bestaande leiding is circa twee kilometer lang en ligt op een diepte van 2,5 tot drie meter ten opzichte van het maaiveld. Het vervangen wordt gefaseerd uitgevoerd, grotendeels op het bestaande tracé. De nieuwe leiding wordt een GRE-leiding (Glassfiber Reinforced Epoxy) met een diameter van 300 millimeter. Deze wordt aangesloten op de twee bestaande pompen en een deel van de bestaande voorziening dat eerder al vervangen is. Verder wordt de leiding gekoppeld aan de bestaande Deluge-systemen en sprinklerinstallaties. Het doel van een Delugesysteem is om in korte tijd het gehele gebied nat

te maken om te voorkomen dat een brand zich kan uitbreiden. Daarbij worden tegelijk de aanwezige hydranten en afsluiters vervangen. GMB heeft de eerste fase van zo’n 500 meter als E&C-contract (Engineering & Construction) aangenomen. Hierbij neemt GMB als opdrachtnemer de taak op zich om, vanuit de door de opdrachtgever gestelde eisen, het ontwerp te maken, uit te werken en vervolgens te realiseren. Obstakels Aangezien de locatie al vele jaren dienst doet als industrieterrein zijn er veel kabels en

leidingen in de ondergrond aanwezig waarvan de (hoogte)ligging niet geheel duidelijk is. Het gaat hierbij onder andere om 25 kV-kabels en leidingen voor gevaarlijke vloeistoffen als natronloog. Dit houdt een risico in bij het aanbrengen van de nieuwe brandblusleiding. Tevens kruist de leiding op verschillende plekken het bestaande goederenspoor. Op basis van het definitieve schetsontwerp heeft GMB het uitvoeringsontwerp middels detailengineering geconstrueerd. Eind maart ging de schop de grond in voor de uitvoering van de eerste fase.

Pagina 4 - OP KOERS - GMB Noviteitenkrant

Multidisciplinaire aanpak van rioolgemalen In opdracht van Waterschap Aa en Maas renoveert GMB Services twee rioolgemalen in Erp en Heeswijk. Business as usual zou je denken, maar zo is het niet. Opmerkelijk voor de Nederlandse praktijk is de multidisciplinaire uitvoering. Behalve het civiele werk en de werktuigbouw heeft GMB ook de elektrotechniek in eigen hand. Drie disciplines, één projectleider: dat houdt de communicatielijnen kort en overzichtelijk. Projectleider Han Schreurs heeft in Erp en Heeswijk een team om zich heen dat bestaat uit drie engineers voor de verschillende vakdisciplines elektro (E), werktuigbouw (W) en civiel (C). Eén uitvoerder en een voorman E op de bouwplaats sturen het werk aan. De uitvoerder is verantwoordelijk voor de overall

uitvoering, waarbij op elektrotechnisch gebied de voorman coördinerend is. Schreurs onderhoudt zelf als aanspreekpersoon het contact met de opdrachtgever. ‘Met deze multidisciplinaire aanpak kunnen we verder met onder andere de marktgroep waterschappen.’

Compleet nieuw besturingssysteem Van de rioolgemalen in Erp en Heeswijk blijven nagenoeg alleen de buitenmuren staan, aldus de projectleider. Erp ondergaat de meest ingrijpende renovatie; de ontvangstkelder van het gemaal wordt aangepast, de droge kelder krijgt nieuwe pompfunderingen om de drie 132 kW zware pompen te kunnen herbergen en er komt een extra debietmeterput buiten het

gemaal bij. De oude asbestcement persleiding verwijdert GMB in eigen beheer. Achter de vernieuwde afsluiter komt ook een speciale inlaatklep die het afvalwater in vrije val binnenlaat. Voor het compleet nieuwe besturingssysteem is software op maat geschreven, naar de wensen van het waterschap.

Waterzuivering vraagt om zekerheid Waterbedrijf Vitens voorziet Flevoland van drinkwater vanuit drie pompstations aan de oostkant. Die staan daar niet toevallig. Aan de overzijde van de randmeren ligt wingebied de Veluwe, vanwaar het grondwater op een diepte van 180 meter wordt weggepompt. Pompstation Bremerberg bij Biddinghuizen is van de drie de oudste en doet al dienst vanaf 1964. Weliswaar op leeftijd maar goed onderhouden produceert het station nog altijd 800 kubieke meters leidingwater in het uur. De laatste tijd echter iets minder, want de bijna vijftigjarige vertoont slijtageverschijnselen: enkele filtervloeren begeven het onder de waterdruk. Vitens heeft GMB Services ingeschakeld om de renovatie uit te voeren. Complexbeheerder Bert Ros wringt zich met

een steekladder door het mangat van filtercompartiment 6, een betonnen gewelf zo groot als een ruim bemeten studentenkamer. ‘Dit is het hart van het pompstation.’ Hij wijst naar de aftekening op de wand, normaal ligt er een fijnkorrelig grindpakket van twee meter dik.

Het opgepompte grondwater komt hier, verneveld door ventilatoren, van boven binnen. Door de beluchting van het zuurstofloze water klonteren deeltjes ijzer, mangaan en andere stoffen door oxidatie samen, waarna ze achterblijven in het filterpakket. Het opgeschoonde water sijpelt via de speciale doppen in de filtervloer door naar het ondergelegen filtraatbassin, om vervolgens te worden afgevoerd naar opslagkelders. Standaard wordt na 10.000 m³ productie de grondwaterinvoer afgesloten om het filterpakket schoon te spoelen. Dat gebeurt van onder naar boven. Onder hoge druk wordt schoon filtraatwater door de nozzle-doppen van vloer omhoog geperst, het spoelwater neemt het residu uit de grindlaag mee en verdwijnt via een overstort, hoog in het gewelf, naar de vuilwateropslag. ‘Eenmaal schoongespoeld gaat de invoer weer open en begint het proces weer van vooraf aan’, aldus Ros. Zelf doen of laten doen De meeste drinkwaterbedrijven in Nederland werken met een soortgelijk zuiveringssysteem, weet Bram Wegstapel van GMB. Hij is specialist bij Drinkwaterservice en verzorgt onder andere voor Vitens het regulier onderhoud aan de filters en voert de reststromen af. Tijdens een periodieke inspectiebeurt op Bremerberg ontdekte stationbeheerder Ros grindrestanten onder de filtervloer, hij nam met GMB contact op om het filter leeg te zuigen.

‘Nadat we het grindpakket van zeventig ton hadden weggezogen bleek de vloer opengescheurd. Enkele vloerdelen waren onder de druk van het spoelwater losgebroken van hun steunpoeren, door corrosie aan de draadeinden’, vertelt Wegstapel. Het complete binnenwerk was aan vervanging toe. Risico’s afdekken Het eerste filtercompartiment waar het ouderdomseuvel zich manifesteerde, heeft Vitens nog onder eigen regie laten renoveren. ‘Maar dan heb je toch al gauw met zeven of acht verschillende aannemers en leveranciers te maken’, zegt Wegstapel. Een riskante onderneming gezien de strenge bacteriologische voorwaarden waaraan een dergelijke ingreep dient te voldoen, vond ook het waterbedrijf zelf. Voor de herinrichting van filterkamer 5 werd GMB benaderd, ook al omdat de leveringszekerheid om voortvarendheid vroeg. ‘Wij werken al een aantal jaren met een specialistisch team, ondermeer met een eigen hygiënische droogzuigwagen, daardoor kunnen we bacteriologisch schoon werk garanderen’, aldus Wegstapel. Hij is voor de opdrachtgever het aanspreekpunt, GMB draagt de beheerrisico’s, het waterbedrijf voert zelf de eindcontrole uit: filterkamer 5 functioneert inmiddels alweer als vanouds. Vitens laat intussen ook nummer zes op dezelfde wijze door GMB herstellen.

OP KOERS - GMB Noviteitenkrant - Pagina 5

Monnikenwerk aan historisch kanaal Natte voeten, daar hadden ze in de middeleeuwen ook al een hekel aan. Als het een poosje flink had geregend, zagen de toenmalige bewoners van de lage oostelijke kant van het Veluws plateau de tientallen afwaterende beekjes aanzwellen en buiten de oevers treden. Met als gevolg dat hun vee liep te soppen in drassige weiden en akkers onderliepen. Als oplossing voor het ongemak groeven de monniken van de IJsselvallei met vereende krachten rond 1400 een kanaal dwars op de natuurlijke waterloopjes: De Grift. Langs de historische afwatering baggeren nu de gps-gestuurde kranen van GMB. Het kanaaltje tussen Apeldoorn en Heerde ondergaat een grondige opknapbeurt in opdracht van Waterschap Veluwe.

‘De Grift lag er verwaarloosd bij’, verklaart projectleider Simon van der Meij de inspanningen van het waterschap. ‘Tot de jaren zeventig was de oude watergang het afvoerputje van de industrie in het gebied.’ Maar ook al in de eeuwen daarvoor loosden door waterkracht aangedreven kopermolens vrijuit op De Grift. Aan GMB de taak om de watergang te saneren en het stroomprofiel te herstellen. Want het afvoerkanaaltje speelt nog altijd een prominente rol in de afwatering, het parallel lopende Apeldoorns Kanaal van veel later datum heeft namelijk een hoger peil.

van dertien kilometer leggen we zes natte natuurzones aan; deels om de ecologie te verstevigen maar ook voor extra waterberging, in regenperiodes kan De Grift behoorlijk tekeer gaan.’ Het schone zand dat GMB daarbij afgraaft wordt weer hergebruikt voor een strak bodemprofiel, nadat het slib is verwijderd. In deelvakken van vijfhonderd meter heeft Peek monsters laten nemen om de categorie vast te stellen: lichtvervuilde bagger verdwijnt in voormalige zandwinputten in de buurt, zwaar vervuild slib gaat naar het bergingsdepot in Drempt.

Natte natuur Het saneren en herinrichten van De Grift heeft meer om het lijf dan simpel baggeren, vertelt GMB-uitvoerder Hans Peek. ‘Langs het traject

Beekprik GMB klaart de klus op basis van Engineering & Construct, de schetsplannen van het waterschap vormen het uitgangspunt, aldus Peek. Een van de complicerende factoren die om een delicate aanpak vroeg, is de aanwezigheid van de beekprik, een palingachtig visje dat buiten De Grift bijna nergens meer voorkomt. Onder elektrische spanning zijn de beschermde kanaalbewoners verdoofd en in de aantakkende beken weer uitgezet. Tijdelijke stuwen stellen hun terugkeer nog even uit naar de grindbanken in de nieuwe natuurgebieden. Ook heeft Peek met de nodige omzichtigheid de aanvankelijke scepsis weggenomen bij de landeigenaren van de aanpalende percelen. ‘Hun medewerking is cruciaal voor onze toegang tot het kanaal, sommige van onze rijplatentracés lopen kilometerslang door de weilanden.’

combinatie staat garant voor gepaste slagkracht: groot genoeg om een grootschalige opdracht effectief en efficiënt te realiseren en klein genoeg om flexibel en snel in te spelen op veranderende omstandigheden of situaties. De samenstelling van het consortium borgt de integraliteit in het ontwerp, de uitvoering en het onderhoud. Referenties tonen de expertise aan in detailengineering en uitvoering van bijzondere verhardingsconstructies en technische installaties voor hoogwaardige terminals. De vertrouwdheid met de nuchtere Rotterdamse mentaliteit zal de soepele communicatie met alle stakeholders bevorderen.

capaciteit van 4,5 miljoen TEU. De terminal wordt gefaseerd aangelegd. De eerste gronduitgifte is 86 hectare. De terminal krijgt 2.800 meter diepzeekade waarvan 1.000 meter in de eerste fase wordt opgeleverd. De kademuur heeft een diepgang van 20 meter. Ook wordt een 500 meter lange barge/ feederkade gebouwd met een diepgang van ruim tien meter. Er komt een directe aansluiting op het spoor van de Betuweroute. Het eerste deel is eind 2014 operationeel. Met deze uitbreiding is de groei van APM Terminals en Maersk Line in Rotterdam ook op lange termijn gewaarborgd.

APM Terminals Maasvlakte II kiest voor combinatie GMB - Dura Vermeer - Imtech TigeR vof, bestaande uit de bedrijven GMB, Dura Vermeer en Imtech, is na een intensief en uitdagend tendertraject geselecteerd om de basis te leggen van de nieuwe terminal van APM Terminals op Maasvlakte II. Medio mei ging dit consortium van start met de aanleg van de volledig geautomatiseerde terminal, die voor de eerste fase een oppervlakte van 86 hectare beslaat. Binnen het contract vallen de verhardingen, complete elektriciteitsvoorzieningen, kraanbanen, riolering, railterminal etc. De oplevering staat gepland in april 2014. Uitdaging De combinatie staat voor de uitdaging om in twee jaar tijd een kwalitatief hoogwaardig en robuuste infrastructuur aan te leggen voor een veilige, duurzame en efficiënte terminal. Samenwerking Consortium projectdirecteur Jan van Dijk heeft een bijzonder goed gevoel bij de samenwerking: ‘Logistieke processen van gebruikers in Rotterdamse havens begrijpen wij als geen ander. Al vanaf het prille begin van het containervervoer in de jaren zestig zijn de partners van consortium actief in het ontwerpen, realiseren en onderhouden van containerterminals. Voortdurend zijn we actief in het doorontwikkelen van nieuwe verhardingsystemen en installaties. We hebben ten aanzien van het tenderproces met APM

Terminals Maasvlakte II echt het gevoel gehad op één lijn te zitten ten aanzien van de wensen, eisen en de manier van samenwerken met elkaar. Ons beproefde quality control programma, waarbij een infrastructuur van perfecte eindkwaliteit met oog voor alle stakeholders en hun belangen gegarandeerd wordt, zal er voor zorgen dat APM Terminals jarenlang zonder zorgen haar functie kan vervullen op Maasvlakte II.’ Combinatie GMB – Dura Vermeer – Imtech Het consortium is een samenwerkingsverband van marktpartijen die beschikken over een rijke ervaring en complementaire expertises. Doordat zij al tientallen jaren actief zijn in het havengebied, kennen zij de specifieke vereisten voor het werken in deze omgeving en de (logistieke) omstandigheden. De

APM Terminals Maasvlakte II De nieuwe terminal van APM Terminals wordt 180 hectare groot en kan uitgroeien naar een

Pagina 6 - OP KOERS - GMB Noviteitenkrant

Innovatieve toepassingen bij aanpak RWZI Horstermeer Op de RWZI Horstermeer, ten zuidoosten van Amsterdam werkt GMB momenteel aan twee projecten. In combinatie met EWW/Beenen voert GMB renovatie en verbouwingswerkzaamheden uit. Voor het andere project realiseert GMB samen met Pentair en Witteveen en Bos een 1-STEP® filter voor de nabehandeling van effluent. In beide gevallen wordt gerecycled beton toegepast.

De bestaande rioolwaterzuivering Horstermeer is sinds 1986 in bedrijf. De zuivering loost op de Vecht in een gebied dat gevoelig is voor overbemesting. Sinds 2009 zijn strengere effluenteisen in beeld ten aanzien van onder andere meststoffen als fosfaat (P) en stikstof (N). Om aan deze eisen te kunnen voldoen, wordt de zuivering aangepast en qua capaciteit opgeschaald. Tegelijkertijd wordt een effluentnabehandeling met behulp van een 1-STEP® filtratie gerealiseerd. Deze innovatie is een gezamenlijk patent van Pentair en Witteveen en Bos.

Uitbreiding bestaande zuivering Het gaat om twee afzonderlijke projecten. Bij de openbare aanbesteding voor de ‘uitbreiding P&N’ gaat het om de verbouwing en renovatie van bestaande onderdelen, een deel nieuwbouw en de afstemming met de na te schakelen 1-STEP® filters. De realisatie van dit filtersysteem maakt geen deel uit van deze aanbesteding. Opdrachtgever Waternet gunde het werk aan de combinatie GMB/EWW/ Beenen, waarna het in 2011 in uitvoering is genomen. Naar verwachting is het project in 2014 afgerond.

1-STEP® filter Drie bestaande technologieën worden in het 1-STEP® filter op innovatieve wijze samengevoegd. Het is een combinatie van vastbedfiltratie en actief-kooladsorptie in één reactor. Het innovatieve totaalconcept leidt tot een vergaande verwijdering van zwevende stoffen, fosfaat, zware metalen, nitraat en organische microverontreinigingen. De technologie van het 1-STEP® filter is ingepast in het bouwconcept van het Flexfilter.

Van rioolwaterzuivering naar rioolwaterzuivering… RZWI: afvoer slibben naar GMB BioEnergie

Bouwteam De realisatie van de 1-STEP® filters is een vervolg op een succesvolle pilot bij de RWZI Horstermeer. Dit is het eerste full scale project waarbij het 1-STEP® filter wordt ingezet om aan de normen van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) te voldoen. De voorbereidingen vonden plaats in bouwteam. In eerste instantie bestond dat uit Waternet, Pentair en Witteveen en Bos, maar halverwege de rit is GMB benaderd om toe te treden. ‘De keuze viel op GMB omdat we naast kennis van het civiele deel ook thuis zijn in watertechnologie’, vertelt Dennis Cobussen van GMB. ‘Een unieke combinatie op de Nederlandse markt. Bovendien beschikt GMB met Witteveen en Bos over het Flexfilter, een innovatief en modulair bouwsysteem voor nabehandelinginstallaties.’ Design & Construct Naast de technologie en bouwtechniek is ook gekozen voor een innovatieve contractvorm. Met de combinatie VOF 1-STEP® Horstermeer is een Design & Construct-contract overeengekomen waarbij zij garant staat voor de werking en prestaties van de installatie. Ook begeleidt zij Waternet bij het opstarten en bedrijven van de installatie en verzorgt zij de opleiding voor het bedienend personeel van Waternet. De huidige planning is dat de

1-STEP® installatie in augustus wordt opgeleverd. Vanaf dat moment wordt er per uur 1.500 m3 afvalwater gefilterd.

Kringloop gesloten door nieuwe afzetmogelijkheden? Sinds 2006 heeft samenwerkingspartner Reko Recycling Kombinatie met Van Bentum Recycling Centrale (BRC) een thermische reinigingsinstallatie voor teerhoudend asfalt. In deze installatie wordt het bindmiddel (teer, bitumen) uit asfalt verbrand, zodat de componenten zand, grind en vulstof weer vrijkomen. De installatie verbruikt onder meer het biogranulaat van GMB BioEnergie, het restproduct na verwerking van slibben van RWZI’s als brandstof voor de installatie. De energie uit het biogranulaat wordt gebruikt en de mineralen blijven achter in het geproduceerde ecogranulaat. Deze ecogranulaten worden weer volledig toegepast bij de productie van nieuw ‘groen’ asfalt en ‘groen’ beton. Ook op beide projecten in Horstermeer wordt gebruik gemaakt van ‘groen’ beton. Hierdoor wordt de aanslag op de natuurlijke zand- en grindvoorraden verminderd en wordt de CO2-emissie beperkt.

GMB BioEnergie: verwerking slib naar biogranulaat Biogranulaat als brandstof voor thermische reinigingsinstallaties Teerhoudend asfalt (grind, zand en vulstof met teer als bindmiddel Thermische reinigen van teerhoudend asfalt (grind / zand / vulstof) Resultaat: schone grondstoffen: grind en vulstof = ecogranulaten Ecogranulaten zijn weer te gebruiken als zand- en grindvervanger in asfalt en beton ‘Groene’ betontoepassing bij uitbreiding en nieuwbouw RWZI Horstermeer

Compleet in rioolrenovatie met aanschaf UV- installatie GMB is sinds mei in bezit van een UVinstallatie waarmee we riolen van put naar put kunnen relinen. Hierbij wordt een met glasvezel versterkte en met kunsthars geïmpregneerde kunststof kous in het riool ingebracht en met behulp van UVlichttechnologie uitgehard. Het resultaat is een sterke, waterdichte en duurzame riolering die weer minimaal 50 jaar mee kan. Een snelle manier van uitharden waarbij graven niet nodig is. Dat betekent ook nog eens minder hinder voor de omgeving. Met deze uitbreiding is GMB het enige bedrijf in Nederland dat zo compleet is in rioolrenovatie met eigen mensen en

middelen. Want door de synergie binnen de clusters van GMB, kan ook gebruik gemaakt worden van kennis en ervaring op het gebied van putrenovatie. Voor de UV-unit komt een Mercedes Actros truck met EURO-6 motoren. De EURO-6 motoren zijn qua uitstoot nóg schoner dan de huidige hoogste norm in Europa. De combinatie van de nieuwste UVtechnologie met de EURO-6 motoren zorgt ervoor dat we op het moment van levering de meest moderne en duurzame installatie van Europa hebben. Klaar voor de toekomst!

OP KOERS - GMB Noviteitenkrant - Pagina 7

Nieuwe vakdiscipline GMB Civiel

Procesmanagement als vakdiscipline Bij de uitvoering van projecten gaat het al lang niet meer alleen om de techniek. Een goede beheersing van projecten wordt steeds belangrijker. GMB Civiel is daarom gestart met de vakdiscipline Procesmanagement. Gerrit Spronk, directeur grote projecten, vertelt waarom deze vakgroep de lat hoog legt. Afzonderlijke expertise Spronk: ‘Doordat opdrachtgevers steeds meer afstand nemen van projecten, krijgt GMB meer verantwoordelijkheden en wordt goed procesmanagement belangrijker. Omdat de kwaliteit van het procesmanagement voor opdrachtgevers zoals Rijkswaterstaat, provincies en waterschappen zowel in de tender- als in de contractfase, een zwaarwegend criterium is,

willen zij al in een vroeg stadium de kwaliteit van het procesmanagement kunnen toetsen. Ze verlangen dan ook vaker van ons dat we contracten uitvoeren volgens Systeemgerichte Contractbeheersing (SCB).

die binnen GMB aanwezig is over procesmanagement bundelen, uitbreiden en borgen’, vertelt Spronk. ‘Hiervoor is de vakgroep Procesmanagement opgericht. Die neemt ook de bij GMB aanwezige tools onder de loep.’ Momenteel bestaat de vakgroep uit vijf werkgroepen: Planningsmanagement, Risicomanagement, SE tool, Probabilistisch ramen en Documentmanagement. Elke groep heeft een actieplan voor 2012, waarin ook aandacht is voor opleiding en training.

Kennis bundelen ‘Om goed aan de vraag van onze opdrachtgevers te kunnen voldoen, willen we de kennis

Resultaten Binnen GMB zijn de inspanningen binnen de vakdiscipline al merkbaar. De nieuwe SE-tool

(systems engineering) zal eind 2012 geïmplementeerd worden. Ook voor opdrachtgevers zullen de inspanningen snel merkbaar zijn. Spronk: ‘In de tenderfase pesenteren we nu een projectmanagementplan om inzichtelijk te maken hoe we het project gaan beheersen. Tijdens de contractfase zullen opdrachtgevers ervaren dat we sterker zijn geworden in planningsmanagement en risicomanagement.’ Ambitie Spronk is duidelijk over de ambitie van GMB. ‘We nemen procesmanagement als vakdiscipline erg serieus en willen op dit gebied toonaangevend zijn in onze markt. Om dit te bereiken, zullen we dit jaar nog een aantal belangrijke stappen zetten.’

GMB restaureert historisch uniek Woudagemaal GMB Civiel kreeg de opdracht van Wetterskip Fryslân voor restauratie van de eerste fase van het onderwaterwerk van het Woudagemaal. Het Ir. D.F. Woudagemaal te Lemmer is het grootste stoomgemaal ter wereld dat nog steeds functioneert. Het architectonisch en historisch unieke Woudagemaal stamt uit 1920 en is vanaf 1977 een beschermd monument en vanaf 1998 behoort het Woudagemaal tot de Unesco Werelderfgoedlijst. Vanaf begin april 2012 starten de restauratiewerkzaamheden waarbij een kwart van het onderwaterwerk wordt droog gezet en zodanig gerestaureerd dat de levensduur en functionaliteit van het gemaal voor de aankomende 30 jaar is gewaarborgt.

Dijkverbetering Waverdijk

Optimale inzet op kwaliteit en omgevingsmanagement Uit onderzoek bleek dat de Waverdijk in de gemeente De Ronde Venen op delen te laag en onvoldoende stabiel is. Vanaf januari is de Combinatie Oldenkamp/ GMB V.O.F. volop bezig om deze waterkering weer veilig te maken. Dit werk bestaat uit het verstevigen en ophogen van het dijktracé over een lengte van drie kilometer. Een mooi werk met interessante uitdagingen. De aanbesteding vond plaats op basis van de economisch meest voordelige inschrijving (EMVI), vertelt Piet Oppers van GMB. ‘Naast de inschrijfprijs speelden ook aspecten als kwaliteit, het plan van aanpak en omgevingscommunicatie een belangrijke rol. Uitdaging Vervolgens wachtte de grootste uitdaging. Oppers: ‘Behalve met het bestek, de begroting en de planning heb je dan ook te maken met een werkplan, kwaliteitsplan, communicatieplan die door de werkvoorbereiding zijn opgesteld. Verder hebben we onszelf -buiten de bestekseisen om- verzwaarde normen opgelegd voor wat betreft werkmethodes, de inzet van extra licht materieel, bereikbaarheid voor de aanwonenden etc. Hierbij loop je toch al snel tegen beloftes aan waarvoor je een oplossing moet bedenken om deze in de uitvoering ook waar te kunnen maken.’ Kwaliteit borgen ‘Binnen onze methodiek voor kwaliteitsbeheersing maken we inzichtelijk op welke wijze de kwaliteit wordt gewaarborgd. Dit doen we standaard door kwaliteitsbeheersing onderdeel te maken van het uitvoeringsplan. De manier waarop we de geëiste kwaliteit en de aanvullende kwaliteitsnormen behalen,

staat daarin met zeer concrete maatregelen benoemd.’ Minimale omgevingshinder De combinatie heeft hoog ingezet op de belangen van de omgeving en de aanwonenden. Zo is er bijvoorbeeld voor gekozen om de grondstoffen klei (30.000 m3) zand (1.400 m3) en puin (2.200 ton) per schip aan te voeren, om de overlast voor de omgeving tot een minimum te beperken. ‘We hebben de bewoners de garantie gegeven dat zij vrijwel continu bereikbaar zijn. Dit vraagt om een strakke planning en goed uitgewerkte werkmethode.’ Aan de keukentafel Voor dit werk is een website gemaakt waarop alle actuele zaken bijgehouden worden (zie www.dijkverbeteringwaverdijk.nl). ‘Worden er nieuwe berichten geplaatst, dan krijgen bewoners automatisch een mailtje met een link naar de site zodat ze continu op de hoogte zijn.’ Voorafgaand aan de werkzaamheden zijn bewoners tijdens ‘keukentafelgesprekken’ geïnformeerd over de uitvoering. Verder is er een telefonisch meldpunt dat 24-7 bereikbaar is en een wekelijks spreekuur in de uitvoerderskeet.

Ecoloog Op het gebied van flora en fauna wordt de klus begeleid door een ecoloog. Hij bepaalt wanneer werkzaamheden zoals het kappen van bomen, maaien van rietkragen en frezen van dijktaluds uitgevoerd mogen worden. ‘De ecoloog heeft voor het personeel op dit werk een toolboxmeeting gehouden zodat iedereen weet waar hij op moeten letten. Elke kraanmachinist heeft bijvoorbeeld een herkenningskaart in de cabine liggen met dieren die we kunnen aantreffen langs de Waver. Wordt er een bijzondere soort gespot, dan kan hier –als dat nodig is– direct actie op worden ondernomen.’

Pagina 8 - OP KOERS - GMB Noviteitenkrant

Procesluchtbehandeling

GMB levert schone lucht voor drinkwaterproductie Vitens In opdracht van drinkwaterbedrijf Vitens vervangt GMB op 23 drinkwaterlocaties in de regio Midden-Nederland de behandelingsinstallaties voor proceslucht. Het betreft hier voornamelijk werktuigbouwkundige en elektrotechnische werkzaamheden waarbij op vijf locaties ook bouwkundige werkzaamheden uitgevoerd moeten worden. Voordat Vitens kwalitatief goed drinkwater bij haar 5,4 miljoen klanten kan afleveren, moeten er meestal nog stoffen uit worden verwijderd. Veelal wordt grondwater als grondstof gebruikt. Hiervoor beschikt Vitens in Nederland over 110 waterwingebieden, waar jaarlijks meer dan 330 miljoen m3 grondwater wordt opgepompt. In de bodem neemt het grondwater stoffen op als kalk, ijzer en mangaan. Om er drinkwater van te maken dat aan alle eisen voldoet, zuivert Vitens het water op speciale productielocaties. Beluchting Bij de productie van drinkwater wordt het water onder andere belucht. Beluchting houdt in dat water in aanraking gebracht wordt met zuurstof door het tot hele kleine druppeltjes te

verstuiven. Hierdoor verdwijnen de gassen (methaan, koolzuurgas) en oxideren ijzer en mangaan tot kleine vlokken. Voor dit proces wordt buitenlucht gebruikt dat eerst door een installatie voor proceslucht wordt behandeld. Deze bestaat uit een aantal luchtfilters, een of meerdere ventilatoren en meetapparatuur. GMB Services De werktuigbouwkundige en elektrotechnische werkzaamheden worden door GMB Services uitgevoerd en naar verwachting zijn deze in december dit jaar afgerond. Hierbij gaat het onder andere om het vervangen van gevelroosters, filterkasten en ventilatoren. Ook wordt bestaand leidingwerk aangepast voor de nieuwe situatie. Alle bouwkundige werkzaamheden worden ook door GMB uitgevoerd.

RWZI Garmerwolde Combinatie GMB - Imtech kreeg opdracht voor het aanpassen en uitbreiden van de RWZI Garmerwolde (nabij Groningen) voor het Waterschap Noorderzijlvest. Het gaat om een UAV-gc contract met een aanneemsom van 16.5 miljoen euro, waarbij in de aanbestedingsprocedure gebruik is gemaakt van de BVP-methodiek. Voor GMB is dit een eerste succes met BVP (ook wel Prestatie Inkoop geheten) en een prachtig project voor een waterschap waarmee we in de afgelopen jaren een goede relatie hebben opgebouwd. De aangepaste en uitgebreide RWZI zal op 1 juli 2013 in bedrijf gesteld worden.

Pilot bio-energie

GMB onderzoekt mogelijkheden voor vergisting FP-slib De kunststof PET kent iedereen van de plastic frisdrankflessen. Een belangrijke grondstof voor PET is PTA. Bij de productie van dit tussenproduct komt onder andere een warme zure organische afvalstroom vrij die FP-slib wordt genoemd. GMB gaat onderzoeken of deze organische reststroom op grote schaal vergist kan worden voor het opwekken van schone energie. Foto: Ducona, Aalten

PTA wordt onder andere geproduceerd door Indorama. Momenteel verbrandt dit bedrijf uit de Rotterdamse haven het verdunde FP-slib met behulp van aardgas. Om te onderzoeken of vergisting een geschikte route is, werd eerder al een laboratoriumtest uitgevoerd. Hieruit kwamen goede resultaten naar voren. Voor opschaling is echter een grotere praktijktest over een langere periode nodig. In opdracht van Indorama werkte GMB een onderzoeksvoorstel uit en gaat nu een vergistingspilot met het FP-slib uitvoeren.

Rotterdam (CSR) gebeuren. De CSR is een initiatief van GMB om diverse organische (waterzuiverings)slibben centraal te vergisten in plaats van te verbranden. Een initiatief dat zowel duurzaam als kosteneffectief voor bedrijven en omgeving is. CSR sluit aan bij de doelstellingen van het Rotterdam Climate Initiative (RCI).

Innovatiehal GMB bouwt momenteel een nieuwe mobiele testvergister die voor deze proef wordt ingezet. Het uiteindelijke doel is vaststellen of het FP-slib via vergisting kan worden ingezet voor biologische verwerking én productie van biogas en onder welke omstandigheden dit goed en betrouwbaar kan. De proef vindt plaats in de Innovatiehal die GMB BioEnergie enkele jaren geleden voor dergelijke doeleinden gerealiseerd heeft in Zutphen. Hiervoor wordt bij de provincie Gelderland een specifieke proefnemingsvergunning aangevraagd. De planning is dat de resultaten eind 2012 bekend zijn.

OP KOERS is een uitgave van GMB Postbus 2, 4043 ZG Opheusden T (0488) 44 94 49 F (0488) 44 28 98 E [email protected] I www.gmb.eu

Centrale Slibverwerking Rijnmond Het uiteindelijke streven is dat het FP-slib niet meer met aardgas verbrand hoeft te worden maar zelf energieleverend wordt. Dit kan mogelijk in de Centrale Slibverwerking

© Zonder schriftelijke toestemming van GMB is gehele of gedeeltelijke overname van artikelen, foto’s, illustraties en onderwerpen verboden. Disclaimer: wijzigingen voorbehouden. Aan de in deze uitgave vermelde gegevens kunnen geen rechten worden ontleend.

www.linkedin.com/company/GMB-eu www.twitter.com/GMBtweet www.youtube.com/user/GMBSure