Theologische reflecties bij veranderende liedcultuur
Vrijdag 25 maart 2011 door C. van der Kooi
Theologische reflecties bij veranderende liedcultuur • Godskennis • zintuigen • muziek en affecten
godskennis • Statisch? • Verhoudingsbegrip • Ik ben de goede herder en ik ken de mijne en de mijne kennen mij • activiteit/omgang
Vier gestalten van kennen • Bidden, belijden, zingen, gehoorzamen, geloven als gebeuren • bijbel als neerslag van kennis van God • belijdenissen, catechismus • leer
De erfenis van het idealisme • Idealisme: De mens is geest die zichzelf bepaalt en zichzelf doorziet. • Zelfbezit en zelfinzicht als hoogste • Zintuigen slechts een uitwendig hulpmiddel • Muziek is ornament
Romantiek • • • •
Gevoel centraal Eigenlijke is het onuitspreekbare Muziek als drager van het onuitspreekbare Woorden komen eeuwig te laat
Muziek en het goddelijke • De griekse erfenis: Het ware, goede en schone is één • Christelijke godsleer: God valt samen met zijn deugden of volkomenheden • liefde in vrijheid • Gerechtigheid • Heerlijkheid
Zintuigen als weg naar God • • • • •
Gehoor - oor Zicht - oog Tastzin - huid Ruiken - neus Smaak - tong
Zintuigen, affecten en emoties • Zintuigen en sensaties. • Sensaties en affecten zijn een vorm van oordeel • zoet-bitter (smaak) • donker-licht • hard-zacht (gehoor) • hard-zacht (tastzin) • geuren-rieken (reuk)
Voorrang van het woord? • Het oor in en uit? • Woord dat wortel schiet (positief) (je doet ook altijd alles fout), negatief (je bent een goed kind). • “Dus door te luisteren komt men tot geloof en wat men hoort is de verkondiging van Christus” (Rom. 10:17)
Woord als teken • Het hoorbare woord • het zichtbare woord (vossespoor) • sacramenten als zichtbare woorden
Sacramenten en zintuigen • • • • •
Doop en zintuigen Avondmaal en zintuigen Zalving en zintuigen Zintuiglijke en geestelijke niet scheiden Genesis: God spreekt. Geen inwendige gedachte, maar een stem en effectief woord.
Belevingscultuur • In beginsel positief benaderen • Beleving, zintuigen en de oordelen die wij daarmee maken zijn wegen waarlangs God tot ons komt.
Calvijn en de beleving • Geen rationalist • Rol van de zintuigen in Calvijns geschriften • De rol van het visuele • God maakt zich in het visuele bekend. Gehoor, zicht en reuk als wegen waarlangs de Geest ons lokt en prikkelt.
Calvijn en beeldende taal • • • • • •
Avondmaalsleer Beeld van de adoptie en het gezin Beeld is niet slechts een beeld God als Vader zegt het eigenlijke God als retor De positieve rol van overtuigen (persuasio)
Evangelische cultuur en het lied • John en Charles Wesley • Jonathan Edwards: religious affections • Geen belijdenissen, wel liederen • Liederen als dragers van belijden en verheffen
Emoties • Emoties: gedachteloze energiestoten? • Emotie als vorm van cognitie? • Waardeoordelen, die een groot belang voor je welbevinden toeschrijven aan bepaalde zaken en mensen die je niet in de hand hebt (Martha Nussbaum)
Muziek en emoties • Emoties opgewekt door muziek als waardeoordelen die een groot belang toeschrijven aan zaken die je niet in de hand hebt.
Taal en muziek • Taal: concreet en reëel • Muziek: een zekere abstractie en niettemin zeer reel. • Vergelijkbaar met de droom: verdichting, meerduidigheid, onlogische volgorde en misplaatstheid en niettemin reëel.
Taal en muziek • Taal als symbolische weergave waar we op vertrouwen en die we in grote mate beheersen. Communicatiemiddel • muziek: de verhalende en objectgerichte structuren ontbreken en hierdoor verwantschap met uiterst krachtige en amorfe emoties uit kindertijd. • Muziek ontsnapt aan onze beheersingstechnieken, treft ons in de ziel. • Samengaan van geconcentreerde cognitieve activiteit en verbazingwekkende passiviteit
Waar het je bij brengt • • • • •
Vreugde Verdriet Weemoed rouw het verhevene en plechtstatige
Wegen van de Geest • Woord, verhaal en muziek beide een vorm van cognitie. Met elkaar versterken ze elkaar. • Anders gezegd: woord en muziek beide een toegangsweg van Gods toewending. • Vergelijkbaar met sacrament
Barth en Mozart • Vreugde van het bestaan/dankbaarheid • Weemoed en de kennis van de schepping
vragen • Verhelderingsvragen? • Als het waar is dat een meervoud van middelen (bijv. woord/stem en muziek) een versterkend effect heeft, wat zou dit kunnen betekenen voor onze erediensten en samenkomsten?
