10
onafhankelijk maandblad | jaargang 5 | oktober 2011
zuiderlucht Theo Lenders (1955-2011) Pierre Cuypers terug in zijn atelier
De speurhonden van 9/11 Tom Lanoye is Sprakeloos
Vloeimans kietelt het LSO Boze dichters op herhaling
+++ 40 jaar Museum Van Bommel 1Van Dam
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
orlando festival
cultura nova
huub stapel – mannen komen van mars, vrouwen van venus
the doors in concert
DE UTRECHTSE SPELEN AUGUSTUS: OKLAHOMA WO 2 NOV
CARMEN (NED PREMIERE) ZA 29 OKT BUDAPEST FESTIVAL ORCHESTRA ZA 28 JAN
when harry met sally
de utrechtse spelen – augustus: oklahoma
goedemondt THE PRODUCERS DI 1 T/M ZOronald 6 NOV
jip en janneke de musical
conny janssen danst life-live! CANDY DULFER & BAND ZO– 30 OKT
limburgs symfonie orkest
NDT II DI 8 NOV
soweto gospel choir
lenette van dongen
ramses de musical
introdans – vier40
Ruim 120 voorstellingen en concerten
TIJD VOOR THEATER! WWW.PARKSTADLIMBURGTHEATERS.NL / 045-571 66 07 www.parkstadlimburgtheaters.nl
tijl beckand
kiev koor
NT GENT GIF WO 9 NOV
jochem myjer
HOLLAND OPERA ROMEO... ZA 8 OKT
plop en de fopkampioen
NED DANSDAGEN MOVING MEETINGS DO 6 OKT internationaal danstheater
de eetclub (saskia noort)
hans liberg
2
BART SCHNEEMANN ZO 30 OKT
olli b bommel de musical
MARIANNE FAITHFULL ZA 8 OKT
wie is er bang voor virginia woolf (edward albee)
woezel & pip in de tovertuin
base berlin
napoleon op st. helena
TG AMSTERDAM HEDDA GABLER VR 9 DEC dolf jansen
www.zuiderlucht.eu
nijntje de musical
oktober 2011
de prooi (jeroen smit)
De langverwachte debuutroman van Emile Hollman Zilver & Antraciet € 15,— in de boekhandel of als e-book € 12,50
ilver
Emile Hollman Roman
Foto Perry Schrijvers
Antraciet
Zilver & Emile Hollman Roman Antraciet
Zilver & Emile Hollman Roman Antraciet
> azulpress.com 22.10.2011 – 05.02.2012
Nie wieder
störungsfrei! störungsfrei! Aachen Avantgarde vanaf 1964
een museum van de
Ludwig Forum Aachen www.ludwigforum.de Boschstraat 50 Maastricht . t 043 - 325 55 52 . www.huuBhannen.nl .
[email protected] . open do-zo 13-17 uur
3
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
Foto: Heinrich Riebesehl, © VG Bild-Kunst, Bonn 2011
toon laurense schilderijen
afb. toon laurense z.t. (fragment)
25 september t/m 23 oktober 2011
Global e r u t l Cu L A V I T S FE Blind Note - World Music
Met andere ogen Een feestelijke terugblik op veertig jaar verzamelen
1 mber 201 e v o N 7 2 24 ht Maastric
Do 24 nov, 20.30 uur - €16 / studenten €10 - AINSI
Muntagna Nera & Graindelavoix - Italiaanse migrantenmuziek Vr 25 nov, 20.00 uur - €20 / studenten €10 - TAHV
Quentin Dujardin - Arabische muziek, flamenco en zigeunermuziek
Live Atelier Elke week een andere kunstenaar in dialoog met collectie en publiek
Vr 25 nov, 23.00 uur - €14 / studenten €10 - TAHV
Marcelo Evelin: Matadouro - Dans Za 26 nov, 14.00 uur - €16 / studenten €10 – AINSI African Night Za 26 nov, 20.30 uur - €16 / studenten €10 - AINSI Fatoumata Diawara - 20.30 uur Muziek uit Mali Staff des Leaders - 23.30 uur Congolese muziek
Museum van Bommel van Dam, Venlo 22-09-2011 t/m 15-01-2012
Fabio Zanon and Friends - Akoestische gitaarmuziek uit Brazilië Zo 27 nov, 14.00 uur - €16 / studenten €10 - AINSI
NO Blues - Arab Americana
Zo 27 nov, 16.30 uur - €16 / studenten €10 - AINSI
Kel Assouf - Toeareg muziek
www.vanbommelvandam.nl
Zo 27 nov, 20.30 uur - €16 / studenten €10 - AINSI Meer informatie: www.maastrichtuniversity.nl/studiumgenerale Tickets: www.theateraanhetvrijthof.nl AINSI: Lage Kanaaldijk 112-113 TAHV: Theater aan het Vrijthof: Vrijthof 47
Stichting Studium Generale
Landschap in perspectieF nieuwe ideeën over Limburg en de euregio maas-rijn ontwikkeLd door internationaLe masterstudenten van de design academy eindhoven
17/10 t/m 25/11 2011 opening vrijdag 14/10 2011, 16.00 uur
‘Landschap in perspectief’ is onderdeeL van het meer jarige programma ‘Landschap’, een samenwerkings verband tussen provincie Limburg, marres, centrum voor contemporaine cuLtuur en naim/bureau europa.
gouvernement aan de maas, LimburgLaan 10, maastricht open: maandag t/m vrijdag 9-17.30 uur
4
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
De inhoud
9
9 10
Theo Lenders (1955-2011) Pierre Cuypers terug in zijn atelier
12 Zwemmen naar Afrika 13 Time out of Mind: Verhalen in cyberspace
14
14
Retrieved, de honden van 9/11
16
City prairies in Detroit, zwembad bij LA
19
De ‘zelfportretten’ van Malou Swinnen
22
Sprakeloos op de planken: Tom Lanoye
25
Gregory Page zet ’n kaars voor je raam
Ursus
26 MIL: Rowland Jones aan de drank
16
27
En opeens schilderde iedereen mee
28
Wat was in…. september
19 Malou Swinnen
29
29 Inkijk: Mijnrelieken in Genk 31
Eric Vloeimans kietelt het LSO
32
Angry young dichters op het podium
34
ZL-cultuuragenda
Coalface Genk
De special
Stahl House LA
31
40 jaar Museum van Bommel van Dam 4 Rick Vercauteren: leven en werk zijn één 7 Een atoomkelder vol kunst 8 De collectie met andere ogen 12 Preview: Live Ateliers
Eric Vloeimans
14 Terugblik op de Gründerzeit
Judith Krebbekx ( detail uit cover)
Cover: Foto uit de reeks Le regard de personae van Malou Swinnen (pagina 19)
5
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
C-MINE SELECTIE voor oktober en november
Architectuurlezingen 05.10 Cradle tot cradle – Michael Baumgart 12.10 Atelier Bow Wow literAtuur 21/22.10 Tom Lanoye – Sprakeloos op de planken rock 11.10 12.10 20.10 31.10 09.11 19.11 26.11
Ozark Henry (uitverkocht) Mintzkov Tom Helsen School is Cool Broken Glass Heroes Sioen Amatorski (uitverkocht) Extra concert: 07.01.2012
theAter 8/9.10 22/23.10 4/5.11 6.11 9.11
Laïka – Tot in de woestijn Studio Orka – Mr More, Lady Less Steigeisen – Fobbit Pascale Platel/Bronks – Kipkappen Cie Cecilia/De Werf/Antigone – De Pïjnders
DAns 15.10 30.10 12.11
Ugo Dehaes/Kwaad Bloed – Women Membros (Europalia.Brasil) Benjamin Vandewalle – One/Zero
Foto: Stijn Bollaert
Muziek(theAter) 16.10 Scalda Ensemble – Schubert & Schumann 30.10 Zefiro Torna – Oh, monde aveugle Christine Verheyden & Van Ostaijen Strijkkwartet 13.11 16.11 Peter De Graef & Hermes Ensemble 19.11 Symphonia ASSAI 26.11 Pascale Platel – C’est moi, le monstre 27.11 Incantatio – Requiem Mozart 30.11 Walpurgis – BDE huMor Hanne Struyf/Phi Nguen & The Sadists/Orkater 5.10 8.10 Els De Schepper (uitverkocht) 17.11 Kamagurka (try out)
www.c-minecultuurcentrum.be
6
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
Superman
foto Peter de Ronde/Zebra Fotostudio’s Venlo
O
nder twee enorme beukenbomen staat een blauwe doodskist. Hollandse luchten trekken voorbij, door de luidsprekers klinkt Wild is The Wind van David Bowie. Het is maandag 19 september, op een zandvlakte in de bossen bij Venray nemen 500 vrienden en bekenden afscheid van Theo Lenders, curator, inspirator en wat niet al van Odapark, centrum voor hedendaagse kunst in Venray. De twee uur durende afscheidsdienst is een levend kunstwerk, in de geest van Joseph Beuys - die Theo graag mocht aanhalen. ‘Jeder Mensch ist ein Künstler’. Maar ook: ‘Wer nicht denken will, fliegt raus.’ Theo Lenders (1955-2011) was een curator die, om een goed germanisme te gebruiken, alles in vraag stelde. Tegelijkertijd was hij de kampioen van de onbevangenheid en de relativering, een combinatie die in de beeldende kunst niet zo vaak voorkomt. Terwijl de ijle synthesizerklanken van Laurie Andersons O Superman verwaaien tussen de bomen, denk ik aan de tijd dat ik Theo leerde kennen: tijdens de voorbereidingen van zijn eerste grote expositie Living Apart Together in 2004. Daarna kwam Rock My Religion - de titels verraden dat hij het publiek opzocht, en niets moest hebben van vrijblijvendheid. Kunstenaars die geen uitspraak deden over de werkelijkheid waarin we leven, vlogen er niet uit, ze kwamen er niet eens in. Ik weet nog hoe we samen naar de Biënnale van Berlijn gingen, hoe hij me op het spoor bracht van Gert Vlok Nel en hoe hij met zijn grote guitige ogen vertelde over alweer een buitenlandse kunstenaar die hij naar het Missiemuseum in Steyl had gechaperonneerd. Andere herinneringen houd ik voor mezelf, ook omdat Pascalle Mansvelders (zie pagina 9) een prachtig in memoriam schreef over Theo Lenders. Bij dit nummer zit een special over veertig jaar Museum van Bommel van Dam in Venlo. In dubbel opzicht een moment om bij stil te staan. Het museum kwam er omdat de gemeente Venlo eind jaren zestig bereid bleek de kunstcollectie van het Amsterdamse bankiersechtpaar Maarten en Reina van Bommel - van Dam over te nemen, mits die verzameling in een speciaal te bouwen museum zou worden ondergebracht. Veertig jaar na de opening van dat museum blijft een vergelijkbare kans onbenut nu de gesprekken over een Tajiri Museum definitief zijn mislukt. De wens van Shinkichi Tajiri (1923-2009), die bijna een halve eeuw in Baarlo woonde, dat zijn legaat onderdak zou krijgen in Venlo gaat daarmee niet in vervulling. Op de waarom-vraag komen we nog terug, maar de ironie is niet te missen. Zo enthousiast als veertig jaar geleden de collectie Van Bommel werd omarmd, zo afstandelijk kijkt men in Venlo nu aan tegen de mogelijkheid Tajiri op te laten gaan in de culturele canon van de stad. Het zijn andere tijden.
Dorpsstraat Mheer
Heukelom Verbeek landschapsarchitectuur
WIDO SMEETS hoofdredacteur
7
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
HUIS VOOR DE KUNSTEN LIMBURG
OVERAL TE VINDEN!
WWW.HKLIMBURG.NL/LITERATUUR
4 NOVEMBER 2011, 20.00 UUR LA BONBONNIÈRE MAASTRICHT 18 DICHTERS, 4 MUZIKANTEN, 1 PRESENTATOR
8
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
Op elke handlijn een hele familie
Theo
Op 13 september overleed Theo Lenders (56), gezichtsbepalende curator van Odapark in Venray, aan een hartstilstand. Pascalle Mansvelders kende hem van nabij. “Ik moest op mijn iPhone de schilderijen laten zien die ik de laatste maanden had gemaakt, en zelfs op dat kleine formaat keek hij dwars door alle lagen heen.” door Pascalle Mansvelders
B
ijna twintig jaar mocht ik Theo Lenders een vriend noemen. We deelden dezelfde ideeën over kunst, bewonderden dezelfde kunstenaars en stromingen, en hielden van dezelfde werken. Bovenal herkenden we in elkaar het gevoel dat kunst een noodzaak is in het leven. Toen ik hem leerde kennen was Theo kunstenaar en ik conservator. Ergens op de helft van die twintig jaar wisselden we van stuivertje. Hij werd curator, ik ging weer schilderen. Als hij vragen had, belde hij me en als ik twijfels had, nam hij ze weg. Als hij woorden zocht, kon ik ze voor hem vinden, en als ik gedachten had die ik niet omgezet kreeg in beelden wist hij waar ik ze moest zoeken. Als hij even de weg niet wist, mocht ik hem een richting wijzen en als ik kopje onder dacht te gaan, beschreef hij me hoe mooi het water wel niet was. Met enige regelmaat zei Theo dat hij er jaloers op was dat ik in dit vak geboren was en dat hij het zo hard had moeten bevechten. Dan zei ik dat dat gevecht juist nodig was. En toen ik het op latere leeftijd zelf ook aan moest gaan, was hij degene die het begreep, en er altijd voor me was. Hij loodste me door alle fases heen en duwde me mijn eerste tentoonstelling in. Dat ik de kunst niet heb opgegeven, komt enkel door Theo. Twee jaar geleden tijdens de voorbereidingen voor mijn eerste solotentoonstelling werd ik ziek. We hadden ons erop verheugd voor het eerst samen een expositie in te richten, maar du moment dat we konden starten, belandde ik in het ziekenhuis. Van daaruit leerde ik hoe écht bijzonder de wereld is die Odapark heet, en zag ik een kant van Theo die me nu een beetje doet begrijpen hoe groot het verlies voor zijn vrouw Miep en de familie is. Het woordje ‘zorg’ bleek in de best mogelijke variant door hem te zijn uitgevonden. Hij zat uren aan de rand van mijn
9
Theo Lenders. foto Peter de Ronde/Zebra Fotostudio’s Venlo
ziekenhuisbed (en charmeerde de verplegers zodat ze hem via de achteruitgang van het ziekenhuis ’s avonds laat in en uit lieten). We lachten de angst weg in een lijstje van pop artkunstenaars alsof ‘t een mantra was. We hekelden onze fascinatie voor Maria, en benoemden, aan de hand van een muntje dat mijn kinderen hadden meegebracht, de symbolen die we als kunstenaars zo nodig hadden in dagen als deze. Hij liet zijn zintuigen overuren draaien om mijn werk recht te kunnen doen. Theo deed alles wat in zijn vermogen lag om
een tentoonstelling tot stand te brengen waarvan hij dacht dat ik het zó gewild zou hebben. Op de opening duwde hij mijn rolstoel, en als hij met me sprak, zakte hij onmiddellijk door de knieën omdat hij aanvoelde hoe erg het is als je mensen niet op gelijke ooghoogte aan kunt kijken. Maandag 12 september waren we de hele dag samen aan het werk in Odapark. Het tafeltje waaraan we zaten, had hij van tevoren op de millimeter verschoven omdat het niet precies recht stond, het bloemstukje erop gooide hij kwaad
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
weg omdat hij het niet vond passen in de context van hedendaagse kunst. We werkten een lijst af die door de vakantie erg lang was geworden en tussendoor vertelde hij over zijn moeder. Hij liet kunstwerken zien die hij ontdekt had, namen van kunstenaars. Hij vertelde hoe Miep altijd naast hem liep, ook als ze er niet bij was. Hij legde uit hoe goed hij de Biënnale in Venetië vond dit jaar en was bezorgd om collega-curator Marijke Cieraad die toen ziek thuis was. Ik moest op mijn iPhone de schilderijen laten zien die ik de laatste maanden had gemaakt, en zelfs op dat kleine formaat keek hij dwars door alle lagen heen. We voelden ons rijk omdat we kunst kenden die ons het leven beter doet begrijpen en hij vroeg, een voor een, hoe het ging met de mensen die me dierbaar zijn. Tussen elke regel door vroeg hij: “Voel je je echt goed?” Toen we tegen de avond in onze auto’s stapten en ik zei: “Zeg, let jij ook wel een beetje op jezelf, vriend?!”, begreep hij niet wat ik bedoelde. Toen ik thuiskwam, vond ik het muntje uit het ziekenhuis dat ik kwijt was geraakt en stopte het in mijn broekzak. Daar voelde ik het de volgende dag toen het telefoontje kwam met het bericht van zijn plotse dood. Het muntje was mijn steun toen ik de dagen erna met Marijke een herdenkingstentoonstelling voor hem maakte. Het voelde alsof hij er zelf bij was. Iedereen heeft een handjevol mensen voor wie we alles willen doen. Voor de meesten van ons precies zoveel als er passen in de palm van je hand, alsof op elke handlijn maar één naam past die nooit meer weg gaat. Theo Lenders kreeg het voor elkaar op elk van die lijntjes een hele familie kwijt te kunnen. Want naast Miep en de familie, naast Marijke Cieraad en Odapark, naast vrienden en Oet de Verf, het schildersatelier voor mensen met een beperking waar hij met hart en ziel voor werkte, had hij nog plek voor een familie van kunstenaars. Ik denk dat ik hier ook mag spreken namens Mally, Shaun, Tanja, Erik, Bas, Fardou, Jeroen, Keetje, Jack en al die anderen als ik zeg dat het een eer is tot die familie te hebben mogen behoren. Bij ieder van ons zal een deeltje van zijn hart en ziel altijd aanwezig blijven in elk werk dat we nog zullen maken. Pascalle Mansvelders is kunsthistorica en kunstenares en is als medewerkster educatie verbonden aan Odapark.
Een twistgesprek
Missie
Het woonhuis/atelier van Pierre Cuypers (1827-1921) in Roermond is vanaf deze maand weer volledig aan de bouwmeester gewijd. Hoe ging het er daar 150 jaar geleden aan toe? Een rondgang door het atelier anno 1861 Cuypers in het spoor van de patroon zelf. “Sire, ik heb niet gekozen voor bouwkunde maar voor bouwkunst.” door Paul van der Steen
“E
ene bouwlootse der XIXe eeuw.” Zo noemde Joseph Alberdingk Thijm de werkplaats van zijn vriend Pierre Cuypers – die deze woorden alleen maar kan onderschrijven. Ze hebben het samen zo vaak besproken. Dat hij voor het ideale atelier eigenlijk alleen maar hoeft te kijken naar de praktijk van de middeleeuwse bouwloods: harmonie tussen meester en gezel, kunst en ambacht nog één, het katholieke geloof nog onbetwist. Zoals Cuypers met zijn werk mag staan op de schouders van de reuzen uit het verleden, zo heeft hij in 1861 zijn onderneming gemodelleerd naar de voorbeelden uit de door hem zo bewonderde middeleeuwen. In Keulen, waar ze de dom nu eindelijk gaan afbouwen, werken ze precies zo. Daar heeft hij laatst nog mensen weggehaald. Ze komen ook uit Antwerpen, de stad waar hij zelf werd opgeleid. De architect is inmiddels getrouwd met Antoinette, de zus van Alberdingk Thijm. Om haar een idee te geven van de dagelijkse gang van zaken in Roermond, probeerde een bevriende priester het bedrijf te beschrijven: “Verbeeld u maar het atelier, dat paleis der aesthetiek, wemelend als een bijenkorf. Hier steenkappers, rotssnijders, granietbewerkers, marmerbeitelaars, beeldhouwers, die de stugste gesteenten en rotsblokken in de molligste, levensademende, gezintuigde gedachten herscheppen door zagen en kloppen, steken en snijden, vijlen en polijsten, een leventje van belang.” Een paar jaar geleden maakten schrijnwerkers een lofdicht op hun baas, als geschenk voor zijn naamdag. Ze noemden zichzelf ‘zijn kinderen’ en het atelier ‘een broederschap’. Zo wil Cuypers het zelf ook. Als een vader zijn voor zijn mensen, voor de élèves die vrijwel alles nog moeten leren en voor de mannen die hun vak beheersen en in veel gevallen ouder zijn dan hun patroon. Streng maar enkel met het goede voor ogen voor zíjn mensen.
10
Nu Cuypers deze ochtend een rondgang door zijn fabriekshuis maakt, met zijn schoenen door de houtkrullen en het gruis waadt, is het gevoel van de broederschap ver weg. Ambachtslieden groeten hem vriendelijk. Anderen zijn te druk bezig. Zelfs een knikje in zijn richting verstoort de concentratie in dat geval. Cuypers begrijpt dat. Het is de oogopslag van zijn personeel die hem zorgen baart. Hij ziet onrust. Of misschien denkt hij het alleen maar waar te nemen. Heibel over tabaksgebruik heeft een paar maanden geleden het atelier op zijn kop gezet. Cuypers vervloekt het stinkkruid nog meer dan voorheen. Zijn verbod op tabak en sigaren in de werkplaatsen zette kwaad bloed bij de arbeiders. Zijn gezag werd getart. Een verbodsbord was met koffie en tabak besmeurd, waarna Cuypers had gedreigd het atelier te sluiten totdat de dader zich zou melden. Daarna wilde de geest niet meer in de fles. Een paar van zijn beste beeldhouwers namen ontslag. Ze zullen hun vaardigheden elders inzetten, mogelijk geduchte concurrenten worden. Zelfs zijn chef de bureau is gaan lopen. Cuypers zelf zette een flink aantal mensen op straat. Noodzakelijk snoeiwerk om de boom in de toekomst weer vrucht te laten dragen. Het gevolg is dat het atelier nu half leeg is, terwijl er veel werk af moet. Bovendien praat Roermond over hem. Getrouwen vertellen hem over het geroddel. En hij voelt het, als hij de stad in gaat. Cuypers strijkt eens met een hand door zijn baard. Peinzend loopt hij vanuit de werkruimten terug zijn woonhuis in. Daar zit zijn ‘Nennie’, zijn vrouw, hét bewijs dat rampspoed ook het begin van nieuwe voorspoed kan zijn. Na de dood van zijn eerste vrouw Rosalie had hij het niet voor mogelijk gehouden, maar het nieuwe geluk kwam. Met het atelier zal het ook goed komen. Bovendien: de markt schreeuwt om mensen zoals hij. Vooral katholiek Nederland levert volop opdrachtgevers. In 1853 is de bisschoppelijke hiërarchie hersteld, in hoog tempo verrijzen kerktorens in het landschap.
www.zuiderlucht.eu
Neogotiek overheerst en laat dat nu net Cuypers’ specialiteit zijn. Hoge kwaliteit voor een redelijke prijs, dat staat hem voor ogen. Wat het eerste betreft, steekt hij gunstig af tegen veel van zijn tijdgenoten. Prijstechnisch lopen zijn werken nogal eens uit de hand. De Roermondse bouwmeester heeft het geluk dat hij beschikt over een breed en invloedrijk netwerk. Verder dienen zijn gebouwen als uithangbord voor zijn vakmanschap. Alleen al dit jaar opgeleverd: een landhuis in Sint-Odiliënberg en kerken door het hele land. Wie daardoor nog niet is overtuigd kan naar het atelier in Roermond komen. Klanten zien daar niet alleen hoe gewerkt wordt aan nieuwe Gesammtkunstwerke. Want dat is de Cuypers-aanpak: niet alleen gebouwen neerzetten, maar ook tot in detail uittekenen hoe ze er van binnen gaan uitzien, tot aan decoraties en meubels toe. Het fabriekshuis in Roermond dient als een staalkaart van zijn kunnen. Als de architect met klanten door zijn woning en atelier wandelt, kan hij direct allerlei zaken in werkelijkheid laten zien. Cuypers heeft een missie voor ogen. Uitvoering vraagt een man van stavast, niet iemand die bij het minste of geringste inbindt. Zelfs met koning Willem III durft hij het oneens te zijn. Eerder dit jaar hadden ze nog een twistgesprek. Het staatshoofd beweerde dat echte architecten in Delft werden opgeleid. Met andere woorden: hoe had Cuypers het in zijn hoofd gehaald om aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen te gaan studeren? De bouwmeester had soeverein geantwoord: “Sire, ik heb niet gekozen voor bouwkunde maar voor bouwkunst.” Niet iedereen is zo zuinigjes als de koning. Cuypers oogst lof. Hij krijgt prijzen. Alleen al dit jaar: bronzen eremedailles in Antwerpen en Haarlem, een erepenning in Den Haag en een erediploma van het Institut Polytechnique Universel in Parijs. Al die waardering streelt, maar ze blijft bijzaak. Pierre Cuypers wil maar één ding: scheppen. En scheppen zal hij.
oktober 2011
met de koning Het fabriekshuis in Roermond dient als een staalkaart van zijn kunnen.
Het ruikt er nog steeds nog naar Cuypers & Co “Het gebouw moet in zijn uiterlijke verschijning de uitdrukking zijn van zijn inwendige bestemming.” Een steen met deze uitspraak van Pierre Cuypers (1827-1921) leunt tegen een buitenmuur van zijn voormalige woonhuis in Roermond dat helemaal aan dit criterium voldeed. Vorm en functie waren één in deze combinatie van bedrijfsgebouw en woning uit 1853. De laatste jaren was de inwendige bestemming van het pand wat minder duidelijk. Roermonds beroemdste zoon – zijn oeuvre omvat onder meer het Rijksmuseum en Centraal Station in Amsterdam, Kasteel De Haar en vele tientallen kerken - kreeg aandacht in het Stedelijk Museum in zijn geboorteplaats, naast andere kunstenaars. En de geschiedenis van de stad mocht natuurlijk ook niet onbelicht blijven. Kortom: het was van alles wat, en niks helemaal. Inmiddels heeft Roermond een duidelijke keuze gemaakt: de historie verhuisde naar de bibliotheek, de kunst krijgt onderdak in het ECIcomplex. Het Cuypershuis valt weer toe aan zijn bouwheer. Op 29 oktober wordt het opgeknapte gebouw officieel geopend: de ambitieuze inzet van de gemeente is 30.000 bezoekers per jaar. Er is niet gekozen voor complete restauratie van het pand naar Cuypers’ eigen ontwerp. Daarvoor is in in het verleden te veel verloren gegaan en wellicht is Roermond ook teruggeschrokken voor de kosten van zo’n operatie – zie het Rijksmuseum in Amsterdam. Het voormalige woonhuis met zijn grote hoeveelheid kamers biedt nu gelegenheid om Cuypers’ leven en werk hoofdstuksgewijs te belichten. In de tentoonstellingszaal in de linkervleugel komen wisselexposities. De eerste heeft als thema sjablonen. Het meest authentiek zijn de houtloods en het tekenlokaal. Daar ruikt het nog een beetje naar Cuypers & Co.
Groepsfoto van het personeel van Cuypers’ atelier in Roermond in 1877.
Vanwege de opening van het Cuypershuis is oktober uitgeroepen tot Cuypersmaand. www.vvvmiddenlimburg.nl en www.maandvandegeschiedenis.nl Pierre Cuypers in 1858. foto’s Archief Cuypershuis
11
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
siciliaanse herinneringen
Zwemmen naar Afrika
I
k hou van de Ionische Zee bij Sicilië. De eerste en tot nu toe enige zee waarin ik echt durf te zwemmen. Waarom? Als jongetje van een jaar of zeven ging ik met de familie kamperen in de duinen bij Wijk aan Zee. Met mijn vader liep ik bijna dagelijks naar het strand. Heel idyllisch allemaal, totdat we op een dag bij het water kwamen en er ineens werd geschreeuwd. Mijn vader wist meteen wat er aan de hand was. ‘Blief hiej sjtaon!’ (Blijf hier staan) riep hij tegen mij en hij rende richting zee. Daar zag ik mannen in de weer met een lang touw. Mijn vader knoopte het touw om zijn middel en ging als eerste de zee in, gevolgd door andere mannen die zich aan het touw vasthielden. Het geschreeuw van de mensen bleef aanhouden. Ik hoorde ze roepen dat er een kind aan het verdrinken was. Met het touw vormden de mannen een menselijke keten in een poging om dat kind te redden. Mijn vader was inmiddels in de golven verdwenen. Ik begon te huilen, want ik dacht dat hij nu ook aan het verdrinken was, zo hoog waren de golven. Na een tijdje begonnen de mensen aan de kant met man en macht het touw weer binnen te halen. Een voor een kwamen de mannen aan het touw het water uit. En ja, als laatste kwam daar ook mijn vader. Hij had een kind in zijn armen. Eenmaal op het strand legde hij het kind op de grond. Het was een jong meisje. Er begon iemand op de buik van het meisje te duwen en even later gutste het zeewater uit haar mond. Het meisje leefde. Gejuich van de mensen, mijn vader kreeg van iedereen schouderklopjes. Sindsdien ben ik nooit meer verder dan mijn middel het zeewater in gegaan, bijna zestig jaar lang, al was het water nog zo rustig. Pas in mijn eerste jaar op Sicilië heb ik die angst van me af kunnen zetten. Vanaf het strand van Noto Marina zag ik dat er een grote zandplaat op een paar honderd meter uit de kust lag. Tussen het strand en die zandplaat was de zee diep, maar eenmaal op die plaat kwam het water niet verder dan je knieën. Op een dag heb ik het gedaan. Met kloppend hart, happend naar lucht, zoutwater slikkend van de zenuwen ben ik naar die zandplaat gezwommen. Het lukte! Vanaf dat moment kan het water mij niet diep genoeg zijn. Golven of geen golven, ik zwem tot ver uit de kust, maar alleen in de Ionische Zee bij Sicilië. Ik wou dat mijn vader mij hier kon zien zwemmen. Hij was een beter zwemmer dan ik, maar dan zou ik toch vanuit het zeewater naar hem zwaaien en roepen: “Kijk, pappa, ik ben onderweg naar Afrika.”
TGM-intensivecare-adv-113x161.in1 1
12-09-2011 16:43:13
graphic design | wycker pastoorstraat 11 | 6221 em | maastricht
[email protected] | www.obidesign.nl | 06 512 94 096
geeft obidesign
vorm.
LM heeft een groot aantal werken in stock van o.a.
Arie Berkulin Pieter Defesche Theo Kuijpers Lei Molin Ger Lataster Toon Teeken Wij hebben geen vaste openingstijden, maar na een telefonische afspraak bent u van harte welkom. Leon Mommers Bellefroidlunet40, 12F, 6221 Maastricht Savelsbosch 6228 SBKN Maastricht
moderne kunst
PIETER BEEK
12
www.zuiderlucht.eu
043 361 01 38 Even voorkijken? Zie: www.lm-modernekunst.nl
oktober 2011
TIME OUT OF MIND 27 Leon Verdonschot en Wido Smeets wisselen van gedachten over gebeurtenissen en ontwikkelingen in de popmuziek. Met het verdwijnen van de cd drogen ook de verhalen er omheen op. “Het tijdperk van de data cloud die jarenlang om de popmuziek hing, als weerspiegeling van een ideologie, is voorbij.”
Verdwenen in cyberspace
F
D
ame gaat dicht. De grootste cd-zaak van Nederland aan de Amsterdamse Kalverstraat sluit in februari. Het is een logische ontwikkeling: steeds minder mensen kopen cd’s, dus een cd-winkel ter grootte van een warenhuis op zo ongeveer de duurste plek van de duurste stad van het land, die houdt het niet vol. Ik ben nooit gaan downloaden, maar koop sinds de komst van de digitale muziekservice Spotify toch minder cd’s dan vroeger. En als ik ze koop, dan ook nog meestal via de twee uiterste flanken: de virtuele boekhandel zonder persoonlijk contact, maar met een oneindig aanbod, of de kleine cd-zaak met een beperkt aanbod, maar juist een haast vriendschappelijke persoonlijke service. Fame zat er tussen in. Dus zo’n winkel verdwijnt. Toen ik het bericht las en de verhalen loskwamen over de geschiedenis van Fame ging het me aan het hart. Want wat waren het er veel, al die verhalen, en wat waren ze kleurrijk. Over het bezoek van Bobby Brown, ooit een ster, die arriveerde voor een signeersessie, de rij tot de aan de overkant van de Dam gelegen Bijenkorf zag en opeens geen zin meer had in signeren, waarna zijn fans het rek met zijn cassettebandjes (voor lezers onder de dertig: de voorloper van de voorloper van de USBstick) molesteerden. Of MC Hammer, ook ooit een ster, voor wiens signeersessie juist niemand kwam opdagen, waarna zijn manager het Fame-personeel vriendelijk verzocht dan zelf voor rij te spelen, waarop al de medewerkers tot drie keer toe in steeds andere kleding langs zijn tafel liepen. Of de driemaandelijkse avonden voor vaste klanten, waarbij de veelkopers zich mochten vergrijpen aan cd-boxen en limited edition-uitgaven met hoge kortingen. Een vaste klant omschreef het in het Parool als “een soort Dwaze Dagen voor mannen.” Het heeft geen enkele zin om al te nostalgisch te doen over muziekzaken. Iedere generatie kiest haar eigen geluidsdragers, zo gaan die dingen. En toch hoop ik dat muziekwinkels als Sounds, Music Machine en Satisfaction het nog een tijd volhouden. Al is het maar vanwege de verhalen die ze voortbrengen.
e verhalen die bij muziek horen als wieltjes onder een piano komen niet alleen uit de alom betreurde platenzaken. Ze waren ook te lezen op de hoezen (bij vinylplaten) en de doosjes (bij cd’s en dvd’s) van de geluidsdragers – wat een akelig woord trouwens. In het boek Bicycle Diaries loopt David Byrne, brein achter Talking Heads en tal van andere baanbrekende muziekprojecten, door Berlijn met kunstenaar/ ontwerper Stefan Sagmeister. Wat je zegt, een naam die je niet verzint. Byrne staat stil bij het verdwijnen van het beeld- en tekstmateriaal dat platen decennialang vergezelde. Toen de cd in stervensnood was, kreeg je er zelfs complete boekwerken bij. Even later was het al andersom, toen kwamen er boeken uit die vergezeld gingen van een ingestoken cd(-rom) of dvd. (Mag ik tussendoor even opmerken dat het op dode bomen gedrukte boek, alle grafredes ten spijt, al eeuwenlang de technologisch hoogstaande(re) concurrentie minzaam weerstaat? En dat ik van zo’n anachronisme erg kan genieten?) De nostalgie van Byrne wordt niet gedeeld door Sagmeister, voor wie het maken van art covers een deel van zijn broodwinning was. Droogjes merkt de Duitser op dat er eeuwenlang muziek is gemaakt zonder dat er tekst en beeld bij werd verspreid. Het gebeurde voor het eerst bij de vinylplaat, die vanwege de kwetsbaarheid goed verpakt moest worden. Byrne werpt tegen dat toen Alex Steinweiss begin jaren veertig een echt ontwerp maakte voor de hoes van Beethovens Derde Symfonie, de omzet van die plaat 800 procent hoger was dan gebruikelijk. Uiteindelijk bood de hoes, later de cd-box, informatie over componisten, uitvoerenden, orkesten, optredens, kostuums, video’s enzovoorts. Door Spotify, de downloadprogramma’s die eraan voorafgingen en die nog zullen volgen, verdwijnt de oorsprong van veel verhalen die de muziek decennialang in een bijna ondeelbare twee-eenheid hebben vergezeld. “Het tijdperk van de data cloud die jarenlang om de popmuziek hing als weerspiegeling van een ideologie, is voorbij”, concludeert Byrne. Is dat spijtig? Ik twijfel. Ik vrees dat popmuziek van deze tijd die verantwoordelijkheid, bij gebrek aan ideologie, helemaal niet aankan. Wie wil weten wat dat ook alweer is, een ideologie, in combinatie met muziek en daarbij behorende verhalen, moet inderdaad naar een zaak als Sounds in Venlo. Zolang die er nog is.
LEON VERDONSCHOT
WIDO SMEETS
13
www.zuiderlucht.eu
Feel Free
4 . 5 . 6 november Maastricht
Samenspeelweekend Hedendaagse Muziek voor Amateurs
workshops, improvisatie, allcomers event, concerten, debat
www.comamaastricht.nl
oktober 2011
Werkhonden Charlotte Dumas (Vlaardingen 1977) fotografeerde de honden die na 9/11 zochten naar overlevenden in de puinhopen van het Word Trade Center en het Pentagon. Sinds haar examen aan de Rietveldacademie fotografeert Dumas dieren in betrekkelijke gevangenschap of in een nieuwe, dienende, in elk geval aangepaste rol. In de kern gaat het haar niet om dieren, maar om beelden. Wie naar een foto van een hond kijkt, ziet geen hond maar een foto. Of beter nog: het portret van een hond op een foto. Vaak keurig poserend in het midden van het vlak, er is nagedacht over het licht, er is zo weinig mogelijk aan het toeval overgelaten. Dumas benadert haar geportretteerden bijna klassiek, zoals een schilder dat doet. Tot voor kort hield ze de levensverhalen van de dieren verborgen, om het beeld zo autonoom mogelijk te laten zijn. Dat inzicht kantelde toen de Italiaanse reddingshond Ursus (foto) bijna verdronk in het bijzijn van de fotografe. Ze kon het beeld niet meer losmaken van dit verhaal. Het hielp haar op weg om de honden van 9/11 te fotograferen, honden met een verhaal. Charlotte Dumans, Retrieved. Van 22 oktober t/m 27 november in Schunck Heerlen. www.schunck.nl
14
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
15
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
City prairies in
Holster
‘City prairie’ in Cleveland. foto’s Huub Donkers.
In 2050 woont zeventig procent van de mensheid in stedelijke gebieden. Om de stad beter te kunnen begrijpen, trok architect Huub Donkers (31) drie maanden door de VS. Vanuit de openbare ruimte keek hij naar de stedelijke samenleving en ging op zoek naar de plekken waar de American Dream en de werkelijkheid op elkaar botsen. Een verslag. door Huub Donkers NEW YORK 06/08 De eerste confrontatie met de Amerikaanse cultuur komt in New York. Om door het land te kunnen reizen heb ik besloten een auto te kopen. Na een aantal dealers te hebben bezocht, kom ik terecht op Linden Boulevard. Het terrein van de dealer is versierd met goedkope glinsterende vlaggetjes.
16
Boven het gammele kantoortje ontwaar ik een billboard: “The end of the world is coming soon. Call Jesus.” In de drie dagen die het me kost om de registratie van de auto te regelen, krijgen lotgenoten telkens dezelfde vraag: “How is your credibility?” Het standaard antwoord luidt: “Bad.” Toch adviseren de verkopers dure auto’s met weinig kilometers op
www.zuiderlucht.eu
de teller. Zo krijgen de kopers bij wanbetaling een goede prijs voor hun auto, en blijft hun schuld bij de kredietmaatschappij binnen de perken. De waanzinnige skyline van Manhattan torent hoog boven New York uit. Nog steeds is het eiland een van de meest indrukwekkende stedelijke gebieden ter wereld, een hypercultuur waar de stad 24 uur per dag in beweging is. “Het moeilijkste is het om hier financieel te overleven”, zegt een feestganger die ik toevallig ontmoet op een rooftop party in Brooklyn. De metropool oefent een grote aantrekkingskracht op mensen uit, anderzijds is het leven er erg duur. Dat maakt wonen in New York een complexe aangelegenheid.
DETROIT 06/19 Vanuit New York rijd ik naar Detroit. De stad lijdt. Na de rellen in 1969 zijn de rijke blanke bewoners van Detroit gevlucht naar de buitenwijken. Van de ooit zo florerende auto-industrie is weinig meer
oktober 2011
Detroit, een zwembad bij LA over. Het openbaar vervoer is grotendeels ontmanteld, veel gebouwen en huizen staan leeg, de werkloosheid is met 12,5 procent hoog en meer dan 33 procent van de inwoners leeft onder de armoedegrens. Het inwonertal van de ooit bloeiende MoTown (combinatie van ‘Motor City’ en ‘Town’) is de afgelopen tien jaar met 25 procent gedaald naar 714.000 inwoners. In 1950 was Detroit de vijfde grootste stad van de VS, nu staat de stad op plek achttien. Toch begint de bevolking na veertig jaar van achteruitgang en om zich heen grijpende criminaliteit op te krabbelen. Zo vind je downtown Detroit weer cafés, restaurants en clubs, vaak gevestigd in de ‘plint’ van de oudste wolkenkrabbers. Er is veel gesloopt in de stad. In de zo ontstane leegtes, city prairies genoemd, zijn inwoners begonnen met urban farms, stadsboerderijen. Veel mensen verdienen in deze kleinschalige tuinbouwbedrijven een basisinkomen, maar het stadsbestuur werkt nog niet echt mee. Daar droomt men nog van een sterke metropool. De overheid zoekt naarstig naar investeerders die de stad willen herbouwen; de lokale bevolking wordt hierbij genegeerd. Op dat vlak is er in veertig jaar weinig veranderd.
CLEVELAND 06/26 Hoe anders is het in Cleveland, net als Detroit een voormalige industriestad. Hier krijgt de plaatselijke bevolking steun van het stadsbestuur bij het ontwikkelen van een nieuwe woonomgeving. De urban farms die hier zijn ontstaan, vonden in enkele jaren een grote afzetmarkt voor hun vaak duurzame producten. Afnemers zijn restaurants, bierbrouwers en particulieren die zo bijdragen aan een duurzame voedselcultuur. In een park ontmoet ik Robert King. We hebben een boeiende conversatie over de Amerikaanse samenleving en de politiek. Robert is ziek en leeft van een uitkering, hij moet op zoek naar een nieuwe manier van (over-)leven. Systematisch verkent hij het netwerk van voedselbanken, slaapplekken en sanitair en probeert zo een bestaan als dakloze op te bouwen. Het gesprek gaat over de ‘andere stad’ en dérive, een 19e eeuws concept over zwerven door de stad. Na een paar uur vertrek ik naar mijn Days Inn en verdwijnt Robert in het stedelijk netwerk, op zoek naar een nieuwe slaapplek. Zijn volgende experiment.
CHICAGO 07/01
probeer ik nu in Chicago: vanuit een skyscraper de stad overzien. Ik koop een ticket (17 dollar) voor de skydeck van de Willis (Sears) Tower. Wil je de glazen uitstulpingen betreden, dan kost je dat zeven dollar extra, maar met mijn groeiende hoogtevrees is dat aanbod niet aan mij besteed. Na een korte rit in de lift die meetelt in deze optelsom naar de top, sta ik in de hemel van Chicago.
KANSAS CITY 07/11 In 2007 ging de uitbreiding van het Nelson-Atkins Museum in Kansas City open. De door Steven Holl ontworpen nieuwbouw reageert subtiel op het bestaande Beaux-Arts Museum uit 1933. Een serie glazen volumes is speels gepositioneerd in de tuin van het museum. Ze lijkt het bestaande gebouw niet alleen te respecteren, maar tevens ook te versterken. De glazen huid van de nieuwbouw brengt een gespreid diffuus licht in de expositieruimtes. In tegenstelling tot veel hedendaagse musea is het geen megalomaan gebouw geworden, maar richt het zich uitsluitend op zijn functie: het exposeren van beeldende kunst.
EL PASO 07/21 De grensregio met Mexico wordt volledig gecontroleerd door de border patrol. Veertig mijl vóór El Paso passeer je al de eerste grenspost. Camera’s registeren het voertuig met inzittenden. Bij het verlaten van de post is er paspoortcontrole. Vanuit downtown El Paso loop ik over de El Paso Street richting Mexico. De straat is één langgerekte bazaar, aan het eind is de grensovergang naar Cuidad Juárez. Van achter een hoge muur hoor je de drugshonden blaffen. De Rio Grande met aan weerszijden hoge hekken scheidt Mexico van de VS. Overal is grenspolitie, speurend naar illegalen en drugs. Aan de Amerikaanse kant is het rustig, aan Mexicaanse zijde bedraagt de wachttijd voor auto’s gemiddeld vier uur. De El Paso Times staat vol met grensverhalen: de aanhoudende drugsmoorden in Mexico, heroïsche drugsvangsten op Amerikaans grondgebied, en een nieuwe supersonische grenspost in Tornillo. Het ijzeren gordijn groeit langzaam tot een complete fysieke scheiding tussen Mexico en de Verenigde Staten. Tijdens een van mijn wandelingen ontmoet ik rechter Mike Herrera die campagne voert voor zijn herverkiezing. Ik probeer gerichte vragen te stellen over de grensproblematiek, maar krijg uitsluitend politiek-correcte antwoorden die me geen stap verder brengen. Zelfs Democraten van Mexicaanse afkomst ontwijken kritische vragen naar de humanistische tragedie die zich hier afspeelt.
Wat me in New York uiteindelijk niet is gelukt,
17
www.zuiderlucht.eu
RODEN CRATER 07/27 Al drie decennia bouwt beeldend kunstenaar James Turrell aan zijn mammoetproject in Arizona. In de Roden Crater verrijst een bouwwerk dat de aarde definitief aan het omliggende zonnestelsel moet verankeren. Visitors not allowed. Sinds 1979 zijn alleen sponsoren en museumdirecteuren op het domein geweest. Na het inslaan van een voorraad water, voedsel en kaarten waag ik de gok. Vanuit de stad Flagstaff vertrek ik richting westen en verlaat al snel de geasfalteerde wegen. De horizon is de enige vorm van oriëntatie in dit doolhof van zandwegen. Na een paar uur heb ik de krater in zicht. Een groot bord ‘No Trespassing’ en een gesloten hek verhinderen de doorgang. Ik probeer een andere route, maar na twee mijl kom ik weer bij hetzelfde hek terecht. In de verte zie ik een jeep de krater afdalen en halverwege stoppen. Ik ben gespot. Ik rijd terug naar de poort waar ik word opgewacht door een bewaker: een man van twee meter plus en ruim 150 kilo vraagt me, terwijl zijn hand op zijn holster ligt, of ik opgepakt wil worden. Na een gesprek van een minuut of tien wordt de sfeer wat meer ontspannen. Als souvenir neemt de bewaker een foto van me naast het ‘No Trespassing’ bord. Op het moment dat ik de auto probeer te keren, stapt hij op me af. “Put your camera away, and follow me. We will drive up, make a lap and return, ok? But no pictures!”
YUMA 08/01 In tegenstelling tot steden als Detroit en Cleveland is er in zuiden van de VS nog een klassieke fastfood cultuur. Rijdend in de hitte ruik je de vettige frituurlucht van grote afstand. In Yuma, een stad van 90.000 inwoners, is geen enkel normaal restaurant te bekennen. De hoofdstraten zijn gevuld met eindeloze reeksen van alle denkbare fastfood ketens, afgewisseld met tankstations en drankwinkels.
LOS ANGELES 08/08 Ik rijd vanuit het zuiden richting Los Angeles. In Long Beach draai ik Western Avenue op ter hoogte van 290th Street. Nadat ik heb ingecheckt in mijn motel rijd ik door naar Koreatown, pal tussen downtown LA en Beverly Hills. De oneindige sprawl (wildgroei) van Los Angeles maakt de stad ontzettend lastig om te lezen, de logica van klassieke Europese steden ontbreekt. Een taxibusje brengt me in de buurt van Hollywood Hills. Via een privé-weg belanden we bij een van de vermaarde Case Study Houses, het Stahl House. Vanaf de weg lijkt deze woning, ontworpen
oktober 2011
Stahl House met uitzicht op LA.
door Pierre Koenig, op een goedkoop schuurtje. Maar ben je eenmaal door de poort, dan opent zich een panorama. Los Angeles ligt aan mijn voeten. De zoon des huizes vertelt hoe zijn ouders destijds hebben gezocht naar een hypotheekverstrekker voor het onconventionele ontwerp. Slechts één bank was bereid geld te verstrekken, op voorwaarde dat er een zwembad bij zou komen. Rondom dit zwembad ligt in L-vorm de woning, die door zijn grote glaspartijen een open relatie heeft met het panorama. Het is moeilijk voor te stellen dat ‘gewone mensen’ in deze woning zijn opgegroeid. Eenmaal binnen voel je de weelde van deze goddelijke positie als de tinteling van een koude Martini.
LAS VEGAS 08/15 De buitentemperatuur is de 40° ruim gepasseerd, het is tien uur in de ochtend en ik loop over de
18
Strip van Sin City richting MGM Grant. Na een fikse wandeling en de eerste uitdrogingsverschijnselen kom ik aan op het San Marco-plein voor het hotel Venetian. Weense walsen begeleiden de laatste meters voor ik het casino betreed. Het casino is een 24-uurs economie, maar de sfeer is zorgeloos. De daglichtloze hal wordt verlicht door massa’s lichtjes van speelautomaten. Boven het casino bevindt zich een shopping mall. Het is Venetië in miniatuur, met kanalen, gondels, steegjes en geschilderde luchten die de toeristen moeten verleiden tot het aankopen van merkkleding en Venetiaans glas.
SAN FRANCISCO 08/20
door de stad terwijl we discussiëren over het ontbreken van een sociaal vangnet in de VS. Om vijf uur ‘s ochtends eindigen we in een local diner waar we samen een maaltijd nuttigen. We nemen afscheid en spreken af elkaar de volgende dag te treffen voor een vervolg. De Amerikaanse samenleving is verre van volmaakt. De stille getuigen zijn vooral zichtbaar in de openbare ruimte: van de urbane leegtes in Detroit, de hekken in El Paso, de half afgebouwde casino’s in Las Vegas en de daklozen die overal op zoek zijn naar sympathie van de medemens. Toch lijkt her en der, met het herontdekken van de lokale cultuur, een levenskwaliteit terug te keren die lange tijd verloren leek.
Een grote gemeenschap daklozen leeft in de straten van San Francisco. Als ik ‘s avonds de bar van het hotel verlaat, kom ik in gesprek met Patrick. Na tal van tegenslagen is hij op straat beland. We struinen
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
‘Eigenlijk zijn het zelfportretten’
Smoking
Met Le regard de personae, een reeks portretten van vrouwen, gaat Malou Swinnen op herhaling, zij het dat de foto’s nu in kleur zijn, en meer dan levensgroot. “Kleine onvolmaaktheden werk ik niet weg, maar laat ik zien. Dat is veel boeiender dan het ideaal van de reclame- en modewereld waar niemand aan kan voldoen.” door Jozefien Van Beek
V
oor haar 25ste verjaardag als fotografe wilde Malou Swinnen iets bijzonders doen. “Geen retrospectieve, zoals van je verwacht wordt bij zo’n jubileum. Dat is niet interessant. Bovendien ben ik nog lang niet van plan om te stoppen.” In de plaats daarvan koos ze ervoor om haar eigen werk te actualiseren. “Ik heb een vervolg gemaakt op de reeks waarmee ik bekend ben geworden, Personae, kleine zwart-witportretten van vrouwen met een attribuut dat bij hen paste. Met Le regard de personae maak ik nu meer dan levensgrote, imposante vrouwenportretten in kleur. Ze dragen kleren van modeontwerpers. Daarvoor kon ik putten uit de collectie van de kunstbank in Brussel met kledij van onder meer Martin Margiela, Dries van Noten, Ann Demeulemeester en Bernhard Willhelm.” Twee jaar lang werkte Malou Swinnen (Neerpelt, 1944) aan Le regard de personae. Ze zocht jonge vrouwen die ze mooi vond en zette die voor haar lens. “Voor elk model zocht ik een kledingstuk dat bij hen paste. Zo heb ik een beeld gemaakt van een blonde vrouw met een heel bleke huid. Ik heb haar een doorzichtig wit latex T-shirt van Raf Simons laten aantrekken, waardoor haar bleekheid nog benadrukt werd. Zo geef ik mijn visie en laat ik tegelijkertijd hun persoonlijkheid spreken.” In Le regard de personae zitten tal van subtiele verwijzingen naar de eerste reeks. In het Modemuseum worden de nieuwe foto’s dan ook geconfronteerd met een aantal beelden uit Personae, de reeks van weleer. “Zo heb ik een zwart-wit beeld waarop er parels uit de mond van een vrouw komen. Die parels komen terug in een nieuw beeld waarop een vrouw een turquoise bloesje draagt van A.F. Vandevorst. Bovenaan
19
Foto uit de reeks Personae van Malou Swinnen.
zitten allemaal parels, waardoor het bijna afvalt. Haar borsten zijn net niet zichtbaar, maar het lijkt alsof het kledingstuk elk moment naar beneden kan zakken. Een heel sensueel beeld.” Elk beeld in de reeks beschouwt Swinnen als een zelfportret. “In elk portret zie je de maker. Toen ik pas begon met fotografie was ik gefascineerd door Richard Avedon, voor mij dé portretfotograaf bij uitstek. Over zijn reeks Observations zegt hij zelf: ‘Het zijn allemaal portretten van mezelf’.” De foto’s geven de persoonlijkheid van het
model weer, maar tegelijk reflecteren ze dus het karakter van de fotografe. “Net die dubbelheid maakt mijn beelden interessant. Zo onderscheiden ze zich ook van de reclame- of modefotografie.” De Limburgse fotografe is steeds op zoek naar schoonheid, maar tegelijk geven haar foto’s commentaar op het schoonheidsideaal zoals het in de reclame gepropageerd wordt. “Ik streef naar de perfectie, maar ik hou van de imperfectie. Kleine onvolmaaktheden werk ik niet weg, maar laat ik zien. Zo voel je dat er mensen van vlees en bloed
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
geposeerd hebben voor mijn camera. Dat is veel boeiender dan het ideaal van de reclame- en modewereld waar niemand aan kan voldoen.” Het is de cinema die Swinnen in de richting van de fotografie dreef. “Film blijft bij mij nog steeds zinderen. Morocco bijvoorbeeld, waarin Marlène Dietrich haar beroemde smoking draagt. Het androgyne daarvan sprak me enorm aan. Maar ook Ingrid Bergman is prachtig in die oude films.” Het is vooral de manier waarop vrouwen geportretteerd worden die Swinnen raakte. Maar ook een film als Nosferatu, de zwart-witfilm van F.W. Murnau uit 1922 waarin de eerste vampier uit de filmgeschiedenis te zien is, heeft haar beïnvloed. “Ik heb ooit een vrouwenportret gemaakt dat mijn visie op Nosferatu weergeeft. Film noir en de dramatische belichting in dat genre spreken me enorm aan. Ik voel mij de regisseur en de modellen zijn mijn actrices. Ze nemen mijn plaats voor de camera in, als mijn alter ego.” Af en toe heeft Swinnen een man voor haar lens, maar dat blijft een zeldzaamheid. “Ik ben zelf een vrouw en ik heb in de fotografie een veel beter contact met vrouwen. Zij veranderen echt voor de camera. Dat is ongelooflijk. Over Marilyn Monroe zei men: ‘The camera loves her’. In elke vrouw schuilt nog het kleine meisje dat ervan droomde prinses, actrice of fotomodel te worden. Een leven in de spotlights. Een vrouw is zich er altijd van bewust dat ze bekeken wordt. Een man is daar niet zo mee bezig. Hij blijft altijd gewoon zichzelf. Maar een vrouw kan 1001 gedaantes aannemen.” Identiteit en pose zijn thema’s die geregeld terugkomen in Swinnens oeuvre. In de reeks Visage d’Amour fotografeerde ze prostituees die werken op de zogenaamde Chaussée d’Amour, de Luikersteenweg in Sint-Truiden. “Meestal mocht ik hen wel fotograferen in de bar in een niemendalletje, maar mocht ik geen portretfoto maken. Ze wilden in hun rol blijven en zich niet blootgeven als persoon. Ze vonden het gemakkelijker om zich te tonen als lustobject dan als mens, want dan moesten ze hun masker laten vallen.” Le regard de personae, van 28 oktober t/m 8 januari in het Modemuseum in Hasselt. www.modemuseumhasselt.be
18
Video Art & CinedAns in publiC spACe
30 sep - 23 okt 2011 18.00 - 24.00 uur
19 urbAn sCreens 4 Video instAllAtions 1
MAAstriCht brusselsestrAAt / grote grACht e.o.
2
12
Pak de gratis tentoonstellingsgids! in de tentoonstellingszone, bij café's en winkels in de buurt en bij cultuurinstellingen in de stad en regio.
20
De straat is de plek waar iedereen zich bewust is van zijn eigen lijfelijke aanwezigheid en alert is op de non-verbale signalen van de ander. De tentoonstelling BodyTalks - Video Art & Cinedans in Public Space toont in deze publieke ruimte 23 videowerken waarin het bewegend lichaam centraal staat. De geselecteerde kunstwerken geven een divers beeld van de kracht, rijkdom en reikwijdte van non-verbale communicatie en dans. In de openbare ruimte gaan ze een directe één-op-één relatie aan met de toeschouwer of passant op straat. Professionele dansers, kunstenaars en performers doen stilzwijgende maar doordringende ‘uitspraken’ over thema’s als: man/ vrouw verhoudingen, politiekmaatschappelijke actualiteiten en de zoektocht naar een eigen identiteit in de hedendaagse beeldcultuur. De videoprojecties, van gerenommeerde kunstenaars en jong talent visualiseren hoe dans een taalmiddel kan zijn en hoe non-verbale communicatie een choreografie kan worden.
www.zuiderlucht.eu
15
oktober 2011
kunstenAArs
17
12 9 KRAKKS
1 10 22 16 20
21
5 8
7 19
2
3 6
15
INTRO IN SITU
23 HOOFDWACHT BV LIMBURG
THEATER AAN HET VRIJTHOF
11 13
14
4
eXtrA’s
1 2 3 4 5 6 7/8 9 10 11 12 13 14 15/16 17 18 19 20 21 22/23
18
sYMposiuM 14 oktober 10.00 – 17.00 uur
FilMprogrAMMA i.s.M. luMiÈre CineMA 13 oktober, 21.15 uur
Lumière presenteert in het kader van BodyTalks een speciale filmavond. De geselecteerde 7 korte dansfilms reflecteren op de werken die in openbare ruimte getoond worden. Hoofdfilm The Co(te)lette Film van Ann van de Broeck Samenstelling Janine Dijkmeijer / Cinedans Introductie Jacq. Algra.
Marina Abramovic´ (RS) Yves Ackermann (CH) Francis Alÿs (BE) Tammuz Binshtock (IL) Matthijs Blonk (NL) Peter Bogers (NL) Michal Butink (NL) Compagnie Collateral (CH) Stéphanie Decourteille (CA) Rineke Dijkstra (NL) Coa Fei (CN) Euripides Laskaridis (GR) Amirali Navaee (IR) Benny Nemerofsky Ramsay (CA) Lucia Nimcova (SK) Elodie Pong (CH) Fernando Sánchez Castillo (ES) Zhou Tao (CN) Hiroaki Umeda (UY) Kris Verdonck (BE)
rondleidingen
Viewmaster organiseert een symposium in samenwerking met de Academie Beeldende Kunsten Maastricht en de Universiteit Maastricht/ Faculteit der Cultuur- en Maatschappijwetenschappen. Thema: De positie van het lichaam in de beeldende kunsten, dans, media en openbare ruimte. Locatie: Auditorium Kunstacademie Voertaal: Engels. Deelname: gratis (wel reserveren) Meer informatie over sprekers en programma zie www.bodytalks.eu Inschrijven:
[email protected] / of bel +31 (0)6-2711 1431
Viewmaster organiseert rondleidingen in het kader van BodyTalks. Voor meer informatie over mogelijkheden en kosten, mail met:
[email protected] of bel +31 (0)6-2711 1431
BodyTalks in mede mogelijk gemaakt door
Partners
6211
FACebook/bodYtAlks 21
WWW.bodYtAlks.eu www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
Zo’n paar zinnekes
Sprakeloos
Na het succes van de roman Sprakeloos (2009) komt schrijver Tom Lanoye met een theaterversie van het boek, een monoloog waarmee hij zelf op tournee gaat. Als eerbetoon aan zijn moeder. Toen ze haar man eeuwige trouw beloofde en zich schikte in haar rol, deed ze dat op één voorwaarde: “dat ge me nooit mijn toneel afpakt, ik moet iets hebben om mij uit te leven.” door Cyrille Offermans
Tom Lanoye. foto Stephan Vanfleteren
T
om Lanoye oogt monter en vitaal. Dat hij zojuist een paar uur hard “heeft zitten blokken op die tekst” is hem niet aan te zien. In hoog tempo, in een bijna ononderbroken woordenstroom in een
22
soepel West-Vlaams getint Nederlands, springt hij van de hak op de tak. Ik spreek hem in het Grand Café van de Antwerpse Singel na een repetitie voor de theatermonoloog,
www.zuiderlucht.eu
gebaseerd op zijn autobiografische roman Sprakeloos uit 2009. Over een week of vier is de première in Brussel en gaat hij op tournee door België. Eind oktober speelt hij twee avonden in C-Mine Genk. Het lijkt alsof Tom Lanoye (Sint-Niklaas, 1958) ineens alomtegenwoordig is. De VRT startte afgelopen maand een tiendelige bewerking van zijn Monster-trilogie, een Vlaams familiedrama van meer dan duizend pagina’s (1997-2002); het Antwerpse Toneelhuis bracht op 26 mei de première van Bloed & Rozen, een indrukwekkend tweeluik over Jeanne d’Arc en Gilles de Rais dat deze zomer ook te bewonderen was tijdens het theaterfestival in Avignon; het Holland Festival beleefde deze zomer de première van De Russen, een zes uur durende bewerking van twee vroege drama’s van Tsjechov; letterlijk tussen de bedrijven door moet hij het Boekenweekgeschenk schrijven dat in maart 2012 verschijnt en bereidt hij dus ook nog eens de Sprakeloos-monoloog voor. Er zit hem iets dwars en dat moet er eerst uit. “In de media is rumoer ontstaan over Het goddelijke monster, zoals de tv-serie over het failliet van België heet. Het gaat over de taal van het stuk. De acteurs zijn niet allemaal geboren West-Vlamingen en dat wordt de makers kwalijk genomen. Maar waar staat geschreven dat anderstaligen zich niet mogen vergrijpen aan het West-Vlaams? Het is maakwerk, die taal, het is een geconstrueerde taal, ik hou niet van puurheid, de zuiverheid laat ik over aan de fascisten. De mono-culturele illusie die door de Flaminganten naar voren wordt geschoven, ligt duidelijk aan diggelen. En dan is er natuurlijk nog de patriottische Heimat-trots die je als kunstenaar zou moeten bezingen, daar blijft in het stuk met al die schandalen natuurlijk niets van heel. Maar ach, die discussies zijn een geweldige reclame voor de reeks. Wat dat betreft ben ik toch echt een bastaardzoon van Hugo Claus en Louis Paul Boon.” Net als zijn grote landgenoten is Lanoye een harde werker. Hoe speelt hij het klaar op drie, vier borden tegelijk te spelen? “Het is allemaal een kwestie van discipline, hé. Dat zijn mijn West-Vlaamse roots: dat arbeidsethos daar is ongelooflijk ongezond, maar ook heel lekker.” Met de tv-reeks heeft hij zich niet bemoeid; alleen
oktober 2011
moet toch kunnen het scenario heeft hij meegelezen en vervolgens regisseur en acteurs aangespoord alle vrijheden te nemen die ze moesten nemen. Hij vindt dat ze prachtig werk hebben geleverd, “onbegrijpelijk met het geringe budget waarover ze beschikten.” ‘s Ochtends werkt hij nu aan de monoloog, ’s middags aan het Boekenweekgeschenk. “Ik ben er in augustus aan begonnen, maar het idee is al heel oud. Het wordt een novelle met een strikte lengte van eenentwintig tot vierentwintigduizend woorden. Dat is wel ongewoon voor mij, met mijn Napoleon-complex en mijn voorliefde voor grote manoeuvres. Nog twee weken schrijven, dan nog een paar weken schaven en het ding is af. En dan zal ik in de Boekenweek één keer met mijn monoloog in Carré staan. Dat is allang een grote droom van mij, daar te mogen staan. Net als de Opéra in Parijs is Carré een mythische plaats, de enige die bij de Vlamingen bekend is als grote theaterzaal. Het is een soort circus, een arena, zeventien honderd man die toch allemaal op je lip zitten. En dan vraag ik me natuurlijk af: wat zou mijn moeder ervan vinden?’ Sprakeloos is de veelgelauwerde roman over zijn moeder. Het boek is een bewogen eerbetoon, een met onvoorwaardelijke liefde geschreven monument voor een hardwerkende, trotse en
van haar taal, haar verstand, haar trots en ten slotte haar laatste resten waardigheid beroofde. Ik vraag Lanoye of hij nooit heeft overwogen de tekst meteen als toneeltekst te schrijven. “Dat hoefde niet, want wat ik schrijf is al heel theatraal, eigenlijk al een monoloog. Dus heel anders dan in de Monstertrilogie, waar per hoofdstuk, per personage een andere stem aan het woord is. Nu is er alleen die ene stem, de mijne, mijn innerlijke stem is van nature theatraal, voor Sprakeloos heb ik niets hoeven te construeren. Ik werk zonder regisseur. Het voorbije jaar heb ik allerlei lezingen gebruikt, misbruikt, om fragmenten uit te proberen. Daarna heb ik met een paar mensen van de Koninklijke Vlaamse Schouwburg uitgebreid overlegd over de selectie, want er moest natuurlijk flink gesneden worden.” “Tijdens die discussies kwam ik tot de conclusie dat ik beter van achter naar voren kon werken. Dus dat ik moest uitgaan van het slot, mijn schrijverschap, en van daaruit filterde alles zich vanzelf uit. In feite gaat het om vier grote fragmenten uit het boek plus een annex, het focust heel sterk op wat de hoofdlijnen zijn, dat is taal en moeder, of liever de relatie van moeder en zoon. Ik geloof heel erg in de oude theaterwetten. Het eerste deel, de expositie, is wat langer en
‘Ik ben een bastaardzoon van Hugo Claus en Louis Paul Boon.’ zelfbewuste slagersvrouw, moeder van vijf kinderen, die nooit om woorden verlegen zat. Toneel was haar lust en haar leven. Zij beoefende het niet als hobby, als iets bijkomstigs, maar uit een hartstochtelijk verlangen naar een ander, mooier leven. Toen ze haar man eeuwige trouw beloofde en zich schikte in haar rol, deed ze dat op één voorwaarde: “dat ge me nooit mijn toneel afpakt, ik moet iets hebben om mij uit te leven.” Vervolgens heeft ze haar hele leven geacteerd, en niet alleen op de planken. En bovendien: het ging om méér dan een illusie. Als er thuis in de slagerij een nagenoeg onuitvoerbare opdracht binnenkwam voor bijvoorbeeld cocktailhapjes, vroeg ze niet naar moeite of inkomsten, ze maakte er een fantastisch kunstwerk in oneindig veel bedrijven van, dat iedereen met stomheid sloeg. Acterend werkte ze aan haar eigen niveau en tegelijk aan de optimalisering van het alledaagse bestaan van iedereen met wie ze te doen had. Des te tragischer dat juist zij werd getroffen door een dubbele hersenbloeding, die haar zo jammerlijk
23
exuberanter. Daar heb ik nog het meest mee geworsteld, met die familie en die buurt, dat is een programma op zichzelf, hoe breng je die in het stuk zonder dat het de rest overwoekert? Het tweede deel gaat dan de diepte in: de grote confrontaties tussen moeder en zoon en wat die betekenen voor het schrijverschap.” “De monoloog is eigenlijk een dubbelportret. Er moest toch ook een klein luikje over mijn vader in. Maar hoe? Uiteindelijk hebben we daar een mooie oplossing voor gevonden, één fragment, symbolisch voor alle andere over hem als slager en hoe ik me tegenover hem verhoud. Dat zit vlak voor de grote confrontatie met de moeder, het pijnlijke, telkens opnieuw uitgestelde coming-out telefoongesprek.” In de roman is dat een van de aangrijpendste fragmenten. De zoon weet wat zijn bekentenis teweeg zal brengen bij zijn ouders, die hun opvattingen nu eenmaal aan een ander tijdperk ontlenen. Hij moet eerlijk zijn maar wil hen niet kwetsen. Die aarzeling leidt telkens tot
www.zuiderlucht.eu
uitstel, ook omdat er iets vreselijks is gebeurd: het dodelijke verkeersongeluk van een broer. De ontroerende kracht van die fragmenten schuilt in wat verzwegen of verstopt wordt, de zoon die ons, zijn lezers, uiteindelijk niet zegt wat hij zijn ouders zei zoals hij ook hun pijnlijk getroffen, minimale, maar berustende reacties verzwijgt. Lanoye spreekt graag spottend over het in Holland populaire principe ‘less is more’, maar in scènes als deze hanteert hij dat principe zelf met meesterhand, al benadrukt hij nu dat het niet eenvoudig was diezelfde spanning in de monoloog op te roepen. De schrijver heeft nadrukkelijk universele pretenties. In het door hem vervloekte lot van zijn moeder, haar aftakeling, haar ongelijke strijd, tekent hij het lot van iedereen. Verwacht hij in Nederland geen andere ontvangst dan in Vlaanderen? “Dat verschil zal niet groot zijn, al is er in Nederland natuurlijk weinig vertrouwdheid met de cultureel-katholieke theatraliteit van de Vlamingen. In Nederland is er een sterkere traditie van stand-upcomedy en cabaret, ik denk aan Deelder, Chabot, de betreurde Bril, Jan Mulder, maar zonder daar een kwaad woord over te zeggen, wat ik doe is essentieel iets anders, het is theater, geen cabaret. Maar daar maak ik me geen zorgen over: tijdens mijn lezingen in Nederland kreeg ik veel respons. Ik ben er nogal gerust op dat het hoofdthema inderdaad universeel is, zoals ook wel blijkt uit de vertalingen van het boek in Frankrijk, Zuid-Afrika, Denemarken.” Ongevraagd komt hij nog eenmaal terug op zijn moeder, haar trots en haar verlangens. Wat zou zij ervan vinden, als ze haar zoon in die monoloog bezig zag en zij alsnog, zij het indirect, op de planken van het professionele toneel kwam, en zelfs in Carré? “Mijn moeder heeft op haar oude dag een heel klein rolletje gespeeld in een stuk van de dochter van de grote Martin Walser, Theresia Walser, King Kongs dochters heette dat. Dat gaat over dementerende bejaarden van wie er een aantal niet meer kunnen praten. Die krijgen van drie verpleegsters, schikgodinnen, allerlei verschrikkelijke schunnigheden en wreedheden naar hun hoofd geslingerd, maar ze kunnen niets terugzeggen. Mijn moeder speelde een van die bejaarden. Het was haar eerste en enige professionele rolletje. Toen vroeg ze mij, half plagend, half serieus: “Maar ik kan niks zeggen hé, kende gij die regisseur nie? Zo’n paar zinnekes moet toch kunnen?”’ Tom Lanoye, Sprakeloos live on stage. 21 en 22 oktober in C-mine Genk. www.c-mine.be
oktober 2011
5
maandblad | jaargang 5 | april 2011
zuiderlucht Met Bea op tournee
G-Star, het succesverhaal Circus Dautzenberg komt!
Heeft Ainsi nog toekomst? ‘Europese film’ is een eretitel
Amstel Gold Race 1966
1
www.zuiderlucht.eu
april 2011
67 zuiderlucht maandblad | jaargang 5 | juni/juli 2011
Eels Hollywood in het heuvelland
Roger Ballen Geen Halbe maatregelen!
Mie Miki De opkomst van het locatietheater
Stoer doen op Pinkpop Sprookjesbos in Venray
+++ Coup Maastricht 2011 +++ 1
8
www.zuiderlucht.eu
word begunstiger van
zuiderlucht
juni/juli 2011
welkomstgeschenken
maandblad | jaargang 5 | augustus 2011
zuiderlucht Alles in de container Maastricht als proeftuin
Boek Enkeltje Utopia van Wido Smeets, Rowland Jones Matchbook, 10% korting op wijnen van Vin Munnen en een maand gratis naar
Ai Weiwei tussen de perkjes Eminem komt
healthcenters Il Fiore (www.ifhc.nl)
Jouw land bestaat niet! De shocktherapie van Halbe
Joodse Zilli (6) in Venray
1
9
www.zuiderlucht.eu
augustus 2011
onafhankelijk maandblad | jaargang 5 | september 2011
zuiderlucht
www.zuiderlucht.eu/begunstigers
Uur U voor kasteel Wijlre De brieven van W.F. Hermans
3D in de film God & de duivel in Polen
Nieuw Nedinsco Literatuur en populisme +++ Musica Sacra 2011 De Vreugde der Wet 1
www.zuiderlucht.eu
september 2011
24
www.zuiderlucht.eu
zui der lu cht oktober 2011
Het geluid van vinyl in de ochtend
Schemerlamp
Regen tegen ramen, schaapjes bij nevel, fietsers tegen de wind: de Amerikaanse crooner Gregory Page is ook filmmaker en daarin betoont hij zich een echte sfeerman. Zijn muziek lijkt de soundtrack bij de beelden in zijn hoofd. “Het is nooit te laat om de persoon te worden die je wilt zijn.” door Leon Verdonschot
Gregory Page bij zijn omvangrijke vinylplaten verzameling.
O
p de site van Gregory Page staan veel filmpjes. De crooner is namelijk ook filmmaker. Het zijn clips bij zijn nummers. Zwart-wit, uiteraard, want alles aan Page klinkt en oogt naar de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. In de clip van zijn nieuwe single That’s You zien we achter Page – vlinderstrik om, haren glimmend naar achter – zijn band. Eveneens in pak. Hoed op. Bovenop de piano staat een schemerlamp. Er staat ook een filmpje op van zijn tournee, eerder dit jaar, door Nederland, een van de landen waar hij het meest optreedt. Het is een volstrekt atypische tourfilm. Nergens zien we muzikanten die lollig tegen de camera doen of lamlendig wachten, we zien geen volle zalen, of lege, geen podium. Wat Page vastlegde van Nederland, was regen tegen ramen, schaapjes bij nevel, fietsers tegen de wind. Page is, kortom, de sfeerman.
25
Hij lijkt te observeren in filmbeelden, en zijn muziek is de soundtrack daarbij. De Amerikaan Gregory Page (1963) groeide op in Londen, omringd door muzikale familieleden. De band van zijn moeder opende zelfs twee keer voor de Beatles. Page was erbij, in Spanje, hij zat op de knie bij Paul McCartney terwijl de Beatles-leden samen naar een stierengevecht keken. Op het beslissende moment, toen de matador de stier doodde, bedekte McCartney Pages ogen. Zo wil het verhaal althans, en zelfs als het niet klopt, is het nog steeds mooi. Op school was hij een zeer matig leerling, alleen muziek interesseerde hem echt. Zijn heldin was Billie Holiday. Toen hij in 1976 naar de Verenigde Staten verhuisde, begon hij met het schrijven van muziek, daarnaast werkte hij als taxichauffeur en kok. In de jaren negentig was hij de bassist van de bizarre band The Rugburns, die onder meer het
nummer Me And Eddie Vedder schreven, met de strofe: “I wanna die wasted / In a room with Eddie Vedder / We could both die together / But he’ll go first / Yeah Eddie’ll go first / ‘Cause he’s more famous /More famous than the Rugburns.” Het uit niets dan ironie opgetrokken postpunk universum van die band stond mijlenver af van de ernst en toewijding waarmee Page zich nu al jaren stort op muziek die zo verstild, onthaast en vol details is, dat hij onmiddellijk zou bezwijken onder ook maar een fractie aan ironie. Alles aan zijn muziek en teksten ademt aandacht uit. Er zit geen greintje nonchalance in. Page is een laatbloeier. Toen hij een tijd geleden te gast was in het tv-programma Kunststof, gaf hij dat ruiterlijk toe. Hij haalde de spreekwoordelijke “ old man” aan, die hem had voorgehouden: “Het is nooit te laat om de persoon te worden die je wilt zijn.”
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
En dat is hij nu. Op zijn laatste album My True Love verklaart hij de liefde aan de liefde zelf, omringd door zeer ervaren jazzmuzikanten. Het is het geluid van de zondagochtend, de muziek bij zijn eigen vaak geciteerde uitspraak “I love the smell of vinyl in the morning.” Hij is populair in Europa – met name Nederland en Vlaanderen – en Australië, maar al produceerde Jason Mraz, een muzikant die in elke Amerikaanse Starbucks met regelmaat door de ruimte schalt, twee van zijn albums; in de VS moet hij zijn eerste optreden in New York nog aangeboden krijgen. Met gevoel voor zelfspot citeert hij op zijn site een ‘recensie’ uit het invloedrijke blad Rolling Stone: “Gregory Page, never heard of him.” Het leverde in een muziektijdschrift laatst de observatie op dat hij beschikt over een schare “cult followers”. Getuige het feit dat alle cd’s die via zijn website worden verkocht door Page persoonlijk worden gesigneerd, is hij in materieel opzicht de tijden van taxidiensten nog niet ver voorbij. Hij wijdt er op zijn site een blog aan, die opmerking over zijn cultstatus bij zijn volgers, en illustreert dit met een hilarische foto van zichzelf als goeroe. Net als de Britse rockband Marillion dat tegenwoordig doet, laat Page de opnamen van zijn albums voorfinancieren door zijn fans, die in ruil voor hun donatie een cd met persoonlijke dankbetuiging ontvangen. Deze vorm van crowdfunding is een van de vele manieren waarmee artiesten als Gregory Page, schitterende sterren van de periferie, het hoofd boven water houden. Klagende cultuurbazen in Nederland zouden er een voorbeeld aan kunnen nemen, het optimistisch enthousiasme dat mensen als Page tentoonspreiden, tijdens hun pogingen tegen de klippen op de wereld te veroveren - is het niet vanuit New York, dan wel vanuit Ottersum en Heerlen. Op 6 oktober speelt Gregory Page in Roepaen in Ottersum, op 7 oktober in Parkstad Limburg Theater in Heerlen. www.cultureelpodium.nl www.parkstadlimburgtheaters.nl
My Imaginary Lives 12
Drank
De eerder in Zuiderlucht verschenen RAM-tekeningen van Rowland Jones zijn verkrijgbaar in de boekhandel en via Matchboox in een met de hand gemaakt luciferboekje. www.matchboox.com. Het oorspronkelijk Engelstalige feuilleton My Imaginary Lives is te vinden op rowlandjones.wordpress.com/my-imaginary-lives-by-rowland-jones/
26
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
Opeens schilderde iedereen mee
Brrrr
Is in de verpulpte openbare ruimte nog een rol weggelegd voor de beeldende kunst? “Beleidsmakers zitten te gauw op het spoor van wipkippen, of een kinderboerderij. Het ontbreekt ze aan fantasie. Kunstenaars kunnen een bemiddelende rol spelen.” door Wido Smeets
W
at is voetbal meer dan ‘bal in het netje’? De Israëlische kunstenares Tammuz Binshtock ‘shopte’ in de video Pars pro Toto de bal uit tv-beelden waardoor de spelers ineens doelloos over het veld hollen. “De reden van de beweging verdwijnt”, zegt Bart van den Boom, “waarmee het voor de kijker dans lijkt.” Als curator van de videotentoonstelling BodyTalks koos Van den Boom het werk van Binshtock als een van de 23 video’s die deze maand te zien zijn op de Grote Gracht en de Brusselsestraat in Maastricht. Hij hoopt dat voorbijgangers in de greep raken van de beelden en hun pas inhouden. Gaat dat lukken? Is er nog een rol voor kunst in de openbare ruimte nu we daar overstelpt worden door duizenden elkaar beconcurrerende beelden? Catchy beelden, gelikte beelden, slimme beelden, verleidende beelden. Zelfs graffiti, de anti-beelden uit de underground, hebben het moeten afleggen tegen de verpulpte openbare ruimte die commerciële partijen zich met toestemming van de overheid hebben toegeëigend. “Met zijn neiging tot reflectie zal de kunstenaar zich in de publieke ruimte op een andere manier moeten presenteren”, meent Jean Boumans. Als consulent van het Huis voor de Kunsten Limburg haalt hij deze maand een landelijk symposium over kunst in de openbare ruimte naar Heerlen. De titel van de bijeenkomst is tamelijk onheilspellend: Symbolen van soberheid – openbare kunst in tijden van krimp. Toch ligt hier een kans voor kunstenaars, zegt Boumans. “Juist zij kunnen de achterblijvers houvast geven”, en geeft twee sprekende voorbeelden. In een krimpend stadje in de voormalige DDR goot kunstenares Dagmar Schmidt de interieurs van de leegstaande woningen in beton. “Haar inbreng gaf vorm aan het rouwproces.” In het Spaanse San Sebastian vond Lara Almarcegui het een naar idee dat een leegstaand marktgebouw zou worden gesloopt en besloot het op te knappen door de muren te gaan schilderen. Zonder zich te presenteren als kunstenaar raakte ze in een debat met winkeleigenaren die uiteindelijk de kwast opnamen, en besloten tot renovatie van het pand. Boumans: “Het meeschilderen van de omwonenden versterkte de bewustwording van de problematiek.” Bart van den Boom (Eindhoven, 1969) en Jean Boumans (Delft, 1960) zijn professionele pleitbezorgers van kunst in de openbare ruimte. Waar halen jullie je motivatie vandaan, gezien de omgeving waarin je moet werken. Boumans: “In Nederland is de openbare ruimte
27
Rek- en strekoefeningen door inwoners van Humenné in Slowakije. Still uit Exercise (2008) van Lucia Nimcova.
over-geregisseerd. Te veel wordt van overheidswege gedicteerd, bijvoorbeeld uit veiligheidsoogpunt. Zelden wordt de vraag gesteld wat de plek van de burger in die ruimte is. Ik vind dat we kunstenaars mogen aanspreken om daar nieuwe ideeën over te ontwikkelen; beleidsmakers zitten te gauw op het spoor van wipkippen, of een kinderboerderij. Het ontbreekt ze aan fantasie. Tussen overheid en burgers is er altijd een bepaalde wrijving, daar kunnen kunstenaars een bemiddelende rol spelen.” Van den Boom: “Ik wil in BodyTalks bewegende beelden een confrontatie laten aangaan met het publiek, op een andere manier dan gebruikelijk. In musea moet je eerst door de witte doos, de zaal, naar de zwarte doos, de verduisterde projectieruimte. Soms moet je dan eerst nog een partij trappen op. In BodyTalks, met video’s over dans en non-verbale communicatie, wil ik onderzoeken hoe de projecties met bewegende mensen uitpakken binnen het leven in een stad.” Zitten voorbijgangers daar op te wachten? Die zijn gewoon onderweg van A naar B. Van den Boom: “Ik wil niet didactisch bezig zijn. Ik ga mensen geen beelden in hun gezicht smijten onder het motto: ‘Waardeer dit!’ Ik geloof in de kracht van de beelden. Deze video’s mogen gezien worden, juist in een stedelijke omgeving krijgen ze een andere betekenis.” Bij beelden in de publieke ruimte denken mensen al gauw aan rotondekunst. Brrr… Boumans: “Van dat concept moeten we inderdaad af. Hoewel er kunstenaars zijn die erg interessante dingen
www.zuiderlucht.eu
hebben gedaan met rotondes, zoals John Körmeling, met zijn meedraaiend huis, en Martin Riebeek, die op een rotonde een landingsbaan voor buitenaardse wezens situeerde.” Hij verwijst naar het Rotondelab in Utrecht, opgericht omdat het aantal rotondes in Nederland de laatste vijf jaar is verdubbeld tot 3000. Rotondes zijn non-plekken geworden waar iedereen braaf zijn rondje meedraait. Dirk Sijmons, Rijksadviseur voor het Landschap, omschreef rotondes als het meest naargeestige schijnterritorium voor de beeldende kunst. Videokunst in winkelstraten, is dat niet ook op voorhand een verloren wedstrijd? Van den Boom: “Het zijn tégenbeelden, andere beelden dan de mensen gewend zijn op die plaats. Nu worden ze eens níet verleid om te kopen. Tegelijkertijd kunnen ze er op een moderne manier op reageren, door te zappen. Als het niet bevalt, lopen ze door.” Boumans: “Maar hoe ga je om met seks en geweld? Je hebt altijd te maken met een moeder en kind die voorbijkomen.” Van den Boom: “BodyTalks toont nergens expliciete seks, of geweld. Ik heb geen enkele ambitie om te choqueren, om reuring te veroorzaken. Kunst om te provoceren vind ik totaal niet interessant. Als ik dat zou willen, loop ik wel in mijn blootje over het Vrijthof.” BodyTalks – Video Art & Cinedans in Public Space. Van 30 sept t/m 23 oktober, Maastricht. www.bodytalks.eu. Symbolen van soberheid. LOKO11 symposium. 13 oktober, Royal Theater Heerlen. www.hklimburg.nl/beeldendekunst
oktober 2011
Wat was in... september
Kroniek
1
De Venlose acteur, regisseur, schrijver en theatermaker Theu Boermans (1950) treedt aan als directeur van het Nationaal Toneel, Nederlands grootste theatergezelschap.
2
Fotograaf Leonard Gommans wint de Maastrichtse fotoprijs 2011. Andere genomineerden waren Ben Renckens, Jacquo Silvertant, Jan Vaesen, Jeroen Klinkers, Laura Geradts, Michuel Pozo en Toon Meuris.
kap
3
Het Van Abbe Museum in Eindhoven start een actie om het kunstwerk Woodcircle van Richard Long uit 1977 te behouden. De eigenaars willen het verkopen voor dertig mille. Het werk is al dertig jaar in bruikleen van het museum.
en per men & wom
met of zonder
4
De Venlose schrijver Peter Buwalda is een van de genomineerden voor de NS Publieksprijs 2011. Met zijn boek Bonita Avenue gaat hij de concurrentie aan met: David van Reybrouck, Arthur Japin, Herman Koch, Dick Swaab en Esther Verhoef.
afspraak
46 MAASTR IC HT BOS CH STRAAT 11 SI TTARD HASPE LSESTRAAT IC HT MAASTR 2 G WE ST GER LA CH US 72 4 62 32 3 04 L (o p af sp ra ak ) TE ffe ur s.n l oi nc ve ho jn wi ww w.
5
Foto van Ben Renckens genomineerd voor de fotowedstrijd Maastricht.
Staatssecretaris Halbe Zijlstra geeft de technische universiteiten in Delft, Eindhoven en Enschede drie jaar lang jaarlijks 11 miljoen euro extra bètastudenten te werven en te behouden.
6
Het Concertgebouw in Amsterdam geeft voor het eerst sinds 1888 aandelen uit. Eén aandeel kost 12.500 euro. De opbrengst komt ten goede aan het gebouw.
7
Kinderen tot twaalf jaar kunnen komend seizoen gratis naar het Limburgs Symfonie Orkest. Jongeren tot en met 26 jaar betalen maximaal 12,50 euro.
8
De voorverkoop van de show van Theo Maassen trekt zo veel bezoekers dat site en telefoonlijnen van de Parkstad Limburg Theaters overbelast raken. De Victor de Stuerssprijs 2011 gaat naar iNeX Architecten voor het project Huis de Pelikaan aan het Onze Lieve Vrouweplein in Maastricht uit 1906.
9
TRANS FORM A R C H I T E C T E N
WWW.TRANS-FORM.NL
28
10
Hoewel de zaal bijna leegloopt tijdens de vertoning krijgt de film Faust van de Russische cineast Aleksander Sokoerov de Gouden Leeuw voor de beste film in Venetië.
11
Jacob Derwig (Louis d’Or) en Elsie de Brauw (Theo d’Or) krijgen de belangrijkste Nederlandse toneelprijzen. Derwig voor zijn rol als Pavel Protassov in Kinderen van de zon, De Brauw voor haar rol in Gif.
12
Over de toekomst van de beschaving heet het boek dat gouverneur Léon Frissen samen schreef met filosoof/schrijver Govert Derix. Het boek is naar verluidt ‘een verslag van een queeste naar de bronnen van de wijze beschaving’.
13
De Britste kunstenaar Richard Hamilton sterft op 89-jarige leeftijd. Hij gaat de geschiedenis in als vader
www.zuiderlucht.eu
van de Pop Art. In Venray overlijdt Theo Lenders, curator van Odapark aan een hartstilstand.
14
De Horster punkrockband De Heideroosjes stopt er na 22 jaar mee. In november verschijnt de laatste cd, daarna volgt een afscheidstournee.
15
The Rolling Stones zullen in november speciale versies van het album Some Girls uit 1978 uitbrengen.
16
Hij was zijn afspraken in Nederland en België gewoon vergeten. De Franse auteur Michel Houellebecq zou komen, maar kwam niet opdagen. Alle speculaties kunnen we overbodig verklaren.
17
Schunck in Heerlen pakt uit met een symposium en een tentoonstelling over schrijver W.F. Hermans (19211995). Een van de gasten is Willen Otterspeer die een biografie over Hermans in voorbereiding heeft.
oktober 2011
INKIJK
564 ideeën op. De meest geschikte komen terecht in het bidbook dat volgend jaar naar de Europese jury gaat.
23
De erven Shinkichi Tajiri (19232009) beëindigen de gesprekken met de gemeente Venlo over een te bouwen museum met werk van de kunstenaar.
24
Het AVR0-programma Tussen Kunst en Kitsch wordt door de kijkers uitgeroepen tot beste cultuurprogramma uit de vaderlandse tv-geschiedenis.
25
Met zijn lievelingsstuk Der Bürger als Edelmann neemt concertmeester Gil Sharon na veertig jaar afscheid van het Limburgs Symfonie Orkest in de schouwburg van Sittard.
26
Blueslegende Harry Muskee (Cuby and the Blizzards) overlijdt op 70-jarige leeftijd aan kanker.
27
Het Rijksmuseum schenkt een aantal tekeningen van de Roermondse architect Pierre Cuypers (1827-1921) aan het Cuypershuis dat op 30 oktober opent in zijn geboorteplaats.
18
Het college van GS in de provincie Limburg wil de provinciale musea en 22 Limburgse cultuurplaninstellingen verplichten vanaf 2015 17,5 procent eigen inkomsten binnen te halen.
19
Het 60-jarige WMC in Kerkrade schrapt een concert van het Nederlands Blazers Ensemble omdat de kaartverkoop tegenvalt. Vanaf 22 september viert het WMC feest met tal van concerten en activiteiten.
20
De Amerikaanse rockgroep R.E.M. stopt ermee, zo maken Michael Stipe en consorten via Twitter bekend. De band werd in 1980 opgericht.
28
Het Maastrichtse festival Musica Sacra trok dit jaar ruim tienduizend bezoekers. Dat is een lichte stijging ten opzichte van vorig jaar. De meeste voorstellingen waren uitverkocht.
29
Meer dan 4500 bezoekers zagen in Lumière Cinema Maastricht de dansfilm Pina 3D , een van de hoogtepunten van het afgelopen filmseizoen.
30
Twee prominente CDA-leden willen dat Maastricht Culturele Hoofdstad in de plannen een Europahuis en een Europamuseum opneemt.
21
Peter Buwalda (Venlo, 1971) wint de Academica Literatuurprijs 2011 met zijn debuutroman Bonita Avenue.
22
De oproep aan Brabanders om ideeën in te sturen voor 2018 Brabant Culturele Hoofdstad van Europa levert
29
Oud ontmoet nieuw door Duncan Liefferink
D
e Vennestraat in Genk is het kloppende hart van de cité van de voormalige mijn Winterslag. Je hoort er Vlaams, maar ook Turks en Italiaans. Koffiehuizen en winkels met buitenlandse specialiteiten herinneren aan de herkomst van de mijnwerkers. Een eindje verderop in de straat is een supermarkt van Colruyt. Boven alles uit torent de mijnschacht, maar kolen worden er al lang niet meer gedolven. De mijngebouwen bieden nu onderdak aan cultuurtempel C-mine . Vanuit de op de voormalige site ondergebrachte Design Academy, bioscoop, theater en expositieruimte is de oversteek naar de levendige Vennestraat zo gemaakt. De eerste designzaak heeft zich er al gevestigd. Oud en nieuw ontmoeten elkaar, de transformatie die Genk de laatste jaren ondergaat, is misschien wel nergens zo goed te voelen als hier. De Vennestraat is dan ook de aangewezen plek voor de kleine, maar sympathieke tentoonstelling Over and Over. Plaats van handeling is de Coalface Gallery, de fotoruimte van ‘Het Vervolg’, een organisatie die zich op allerlei manieren bekommert om het Genkse mijnverleden. Voortbouwend op hun rol als vrijwilliger bij Coalface zochten Neslihan Akyazi, Sofie Bozzelli en Lien Volbragt – alle drie geboren ruim nadat in Genk de laatste steenkool naar boven werd gehaald – een aantal oude foto’s van de mijnen Winterslag en Waterschei bij elkaar. Op precies dezelfde plekken maakten ze actuele foto’s. Ze hingen ze vervolgens niet gewoon naast elkaar, maar drukten ze over elkaar heen af: de oude in rood, de nieuwe in groen. Gezien door een rood transparantje, keurig in de lijst gemonteerd, valt het rode beeld weg en zie je alleen de huidige situatie. Schuif je het transparantje opzij, dan komt ook het verleden tevoorschijn. Op een verlaten vlakte met wat struiken blijken drie reusachtige koeltorens te hebben gestaan. Op een andere plek staan de gebouwen er nog net zo bij als vroeger, alleen de bomen zijn gegroeid. Aan het begin zijn de transparantjes een handig hulpmiddel, want hoe simpel het ook lijkt, het brein heeft het maar wat moeilijk met twee plaatjes tegelijk. Maar als je even gewend bent, zijn ze zonder transparantje toch het mooist. Juist omdat je steeds een beetje aan het ontcijferen blijft, raken heden en verleden vermengd, verstrengeld en uiteindelijk onontwarbaar verknoopt. Oud ontmoet nieuw, niet alleen buiten op straat maar ook in het hoofd van de kijker. Over and Over. Fotomontages van Neslihan Akyazi, Sofie Bozzelli en Lien Volbragt. In Coalface, Vennestraat 127/2, Genk, t/m 6 november. www.coalface.be en www.hetvervolg.org.
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
Colofon
Podium
Zie ook Agenda en www.zuiderlucht.eu
Maastricht HET HUIS VAN BOURGONDIË
Zuiderlucht is een onafhankelijk, niet gesubsidieerd maandblad dat in een oplage van 15.000 gratis wordt verspreid via 220 distributiepunten in Nederlands en Belgisch Limburg. Uitgever: (in opdracht van de Stichting Zuiderlucht): Bodosz, Stationsplein 27, 6221 BT
productiehuis voor theater en performance Za 1 okt | theater |Slotmanifestatie De Verhalenbakkerij | rondrit met verhalen van Sarah Bourgeois door Caberg-Malpertuis |13.00u, 14.30u en 16.00u Di 4 okt | theater | Leaving the vehicle? | reisverslag van stenenfluisteraar Nick Steur | 20.30u Za 8 en zo 9 okt | dans | INSOMNIA | dansvoorstelling over slapeloosheid van Muhanad Rasheed | za 13.30u en 15.15u, zo 11.30u Za 8 en zo 9 okt | dans | Lichtjaren | dansdrieluik met onder meer Luc Boyer en Amy Gale | za 12.00u, zo 12.00u en 13.45u Vr 14, za 15, zo 16 okt en vr 21, za 22, zo 23 okt | theater | Vrolijke verhalen over dode stadsvogels | cabareteske voorstelling van Janne Desmet over een vogelbegraafster | vr en za 20.30u, zo 14.30u Hoogfrankrijk 27, Maastricht | 043 321 99 60 | www.huisvanbourgondie.nl
Maastricht. Telefoon: 0031 43 3510029 Fax: 0031 43 3500636 Email:
[email protected] Hoofdredactie: Wido Smeets Telefoon: 0031 43 3500591 Mobiel: 0031 653 338905 Email:
[email protected] Eindredactie: Emile Hollman
KUMULUS Nu inschrijven voor 2011-2012! | www.kumulus.nl Zo 2 okt | beeldende kunst | Jubileum Expo Juul Sadee | Herbenusstraat Vr 7 okt | literatuur | Speedboten met Tommy Wieringa | Theater Kumulus Nieuw: Schetsen met tekst | Kumulus Schrijversschool www.kumulus.nl
Heerlen ROYAL THEATERS /H5 THEATERS HEERLEN in oktober o.a. te zien Zo 2 okt | LIVE Musical | The Phantom of the Opera | Royal Theaters Heerlen | LIVE musical vanuit the Royal Albert Hall in Londen | 20.00u Vanaf do 6 okt | arthouse film | Cinéclub: Tomboy | Royal Theaters Heerlen | Aanvang zie website Vanaf do 13 okt |arthouse film | Cinéclub: Gianni e le Donne |Royal Theaters Heerlen | Aanvang zie website Vanaf do 20 okt | arthouse film | Cinéclub: Le Gamin au Vélo |Royal Theaters Heerlen | Aanvang zie website Zo 23 t/m zo 30 okt | kinderfilmfestival | Cinekid | Royal Theaters Heerlen | De hele herfstvakantie lang kun je bij ons naar een speciale selectie van 5 Cinekid films. Kijk voor meer informatie, het programma en om te reserveren op www.royaltheaters.nl of bel 045-5714200
Sittard
Telefoon: 0031 43 3500592 Mobiel: 0031 646 052505 Email:
[email protected] Commercie en relatiebeheer: Loes Franck Tel: 0031 648 188 400
[email protected] Medewerkers: Pieter Beek, Jozefien Van Beek, Jurriaan Benschop (Berlijn), Paul Depondt (Brussel), Bart Ebisch, Annette Embrechts, Fons Geraets, Meyke Houben, Rowland Jones, Koen Kleijn (Amsterdam), Duncan Liefferink, Cyrille Offermans, Willem Otterspeer, Ronald Rovers, Annemarie Staaks, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Marieke Wiegel (Parijs), Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Anna Peeters Vormgeving: Obidesign Fotografie: Chris Keulen, Franco Gori, Jasper Groen, Maarten Kuypers, Jacques Peeters, Perry Schrijvers. Fotobewerking: www.mindswing.eu Administratie: Ineke Maas
[email protected] Bankrekening: (IBAN NL55SNSB0) 93 67 79 675 Druk: Concentra, Hasselt (B.) Distributie: HabetsXpress ISSN: 1875-7146
MUZIEKGIETERIJ
highlights oktober Za 15 okt | stoner | Rotor / 7 That Spells / Neume | 20.00u | € 10,Vr 21 okt | rock | Kill Devil Hills | 20.00u | € 10,Za 22 okt | psychedelic | White Hills | 20.00u | € 10,Vr 28 okt | dubstep | Maasbass | 22.00u | € 5,Za 29 okt | postrock | Maybeshewill / Lite | 20.00u | € 10,Speciale prijzen en meer info: www.muziekgieterij.nl
LUMIERE
highlights Vr 7 en zo 9 okt | film | The Co(te)lette film | Verfilming van de gelijknamige dansvoorstelling van de Belgische choreografe Ann Van den Broek | vr 19.00u en zo 21.30u Vanaf do 6 okt | film | Eraserhead | Gerestaureerde kopie van David Lynch’s grimmige filmdebuut Vanaf do 13 okt | film | Habemus Papam | Italiaanse tragikomedie over een nieuw verkozen paus en zijn twijfels bij het ambt. Van Nanni Moretti (La stanza del Figlio) Vanaf do 13 okt | film | Beginners | Ontwapenende film van Mike Mills met o.a. Ewan McGregor Vanaf do 27 okt | film | Medianeras | Charmante Argentijnse liefdesfilm Zie ook www.lumiere.nl
CENTRE CÉRAMIQUE | highlights oktober Wo 5 t/m za 15 okt | jeugd | Kinderboekenweek | Superhelden – over dapper durven zijn Vr 7 okt | literatuur |Opening literaire seizoen in theater Kumulus | Tommy Wieringa Wo 19 okt | film | Razend | boekverfilming van Carrie Slee met regisseur en Cast leden in Pathé Vr 21 okt t/m vr 18 nov | literatuur | Nederland Leest | het boek het leven is vurrukkuluk van Remco Campert cadeau voor bibliotheekleden Zo 23 okt | lezing | De Limburger als ‘Ander’ door Marita Mathijsen Kijk voor ons hele programma op: www.centreceramique.nl
30
HET LAAGLAND hartstochtelijk theater voor jong en oud Vrij 28 okt | theater | ‘Yorick Stam zingt Ramses Shaffy’ | Muzikale voorstelling in het Laaglandtheater | 20.00u Een piano, een contrabas, en een goede akoestiek. Een stem die Ramses weer tot leven roept, en een live ontmoeting van een integere jongen met de Vrijheid, iets dat iedereen zou moeten ervaren. Luister en wees vrij! Kaartverkoop via de Uitbalie Stadsschouwburg Sittard-Geleen www.uitbalie.nl Het Laagland – Engelenkampstraat 25 – Sittard – www.hetlaagland.nl
Tongeren de VELINX Vr 7 okt | rock | Ozark Henry plays Ozark Henry 4 Hands | 20.30u Za 8 okt | klassiek | LOD/Frank Nuyts, Philippe Blasband, Johan Dehollander – Middle East | 20.30u Vr 14 okt | theater | de KOE – ROOD | 20.30u Za 15 okt | muziek | Radio Modern – Ne Vuilen Avond | 20.30u Woe 19 okt | matinee/theater | Jef Demedts/Cour & Jardin – Confidenties van een seriemoordenaar |14.00u Za 22 okt | dans | Salva Sanchis – Now h e r e | 20.30u dijk 111 bus 2, 3700 Tongeren België. Meer info: www.develinx.be
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
Eric Vloeimans kietelt het LSO
Frommelen
Klassieke muziek en jazz hebben een wat moeizame relatie, maar de avances blijven. Het LSO geeft twee concerten met trompettist Eric Vloeimans; de arrangementen zijn van Martin Fondse. “Over twintig jaar is het huidige orkestpubliek grotendeels weg. Dan hebben we bejaarden die thuis ook gewoon de Stones draaien.” door Paul van der Steen
Eric Vloeimans: “Ik kan dingen verzinnen, maar ze orkestreren is een vak apart”. foto Peter Elenbaas
D
e titel ‘jazz ontmoet klassiek’ voor zijn tweede samenwerking met het Limburgs Symfonie Orkest (LSO) kan Eric Vloeimans maar moeilijk bekoren. Hij is trompettist, geen jazztrompettist. “Jazz is voor mij een veel te klein hokje. Ik wil veel breder kunnen verkennen, me door al het mogelijke laten beïnvloeden.” Noem hem improvisator. De instelling van klassieke muzikanten is een andere. Deels uit noodzaak, weet ook Vloeimans, een man met faam in zijn wereld. “Een orkest is een groot apparaat. Wil je alles op zijn plek houden, dan kun je je niet zoveel vrijheden permitteren. Als solist kan ik bij het LSO improviseren. De andere muzikanten kunnen dat niet. Een dirigent kan nog wat spelen, bijvoorbeeld door een stuk sneller of langzamer te laten uitvoeren. Maar ook dat heb ik in mijn samenwerkingen met klassieke orkesten
31
nog niet echt meegemaakt.” Waar het om gaat, vindt Vloeimans, is “dat ik me een beetje het taalgebied van de klassieke muzikanten infrommel. En dat zij zich andersom ook een beetje mijn wereld infrommelen.” Met excuses voor het oneerbiedige taalgebruik. “Ik druk me normaal gesproken uit in muziek, niet in woorden.” Al vanaf de opkomst van de eerste jazzmuziek aan het begin van de twintigste eeuw sijpelden de invloeden ervan door in klassieke muziek. Componisten als Igor Stravinsky en George Gershwin luisterden goed naar de nieuwe genres. Hetzelfde gold voor Darius Milhaud en George Antheil, van wie het LSO de komende maand tijdens concerten in Maastricht en Weert respectievelijk La création du Monde en A Jazz Symphony speelt. Klassieke invloeden in de jazz hebben
niet altijd even gelukkige resultaten opgeleverd. Het leidde nogal eens tot al te geciviliseerd koper dat verdronk in zeeën van strijkers, tot zoetigheid die bij de luisteraar het glazuur van de tanden liet springen. Reden voor menig jazzfanaat om de toevoeging ‘with strings’ op een lp of cd als een waarschuwing te zien. Geslaagde projecten zijn er echter genoeg: producer Norman Granz die vanaf midden jaren veertig de jazzgrootheden van zijn tijd koppelde aan grote orkesten, trompettist Clifford Brown met strijkers, de samenwerking van Miles Davis en Gil Evans, of recenter albums van de Nederlandse saxofonist Yuri Honing met orkesten. Volgens pianist, componist en arrangeur Martin Fondse, die met Vloeimans een compositie-opdracht kreeg van het LSO, is timing misschien wel het belangrijkste verschil tussen de wereld van improvisatie
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
en van klassiek. “Jazz en geïmproviseerde muziek moeten het heel erg van de pulse, van de beat hebben. Tijd is daar iets verticaals. De bas en de drums geven extra drive aan de muziek. Bij klassiek, ook bij modern klassiek, is de tijd iets horizontaals.” Dat is te ondervangen, zegt Fondse. “Door een eigen ritmesectie mee te nemen, zodat het orkest als vanzelf drive krijgt. Een andere mogelijkheid is maatsoorten te gebruiken die het orkest als vanzelf een beetje laten swingen.” Vloeimans haalde Fondse er vijf jaar geleden al bij toen hij voor de eerste keer door het LSO werd uitgenodigd. “Ik kan dingen verzinnen, maar ze orkestreren is een vak apart”, vindt de trompettist. “Martin heeft door zijn ervaring het overzicht over een orkest. Hij weet feilloos wat je door de hobo’s kunt laten spelen en wat door de strijkers. Hij snapt hoe hij de stemmen van het orkest moet verdelen zodat ik er overheen kan improviseren. Eigenlijk heb ik van hem nog nooit een noot gehoord die me niet beviel. Ik kan hem ook vragen als ik moet spelen met een fanfareorkest, een strijkkwartet of een jongenskoor.” Twintig jaar werken de twee al samen. “We kennen elkaar door en door. Eric is een beetje mijn muze geworden”, zegt Fondse. “Hij kan toveren met zijn trompet. Wat we delen is de zucht naar avontuur, het lef om keuzes te maken, gecombineerd met toegankelijkheid.” Rest de vraag of het doorgaans wat conservatieve orkestpubliek zich laat meevoeren door de avontuurlijkheid van Vloeimans en Fondse. Laatstgenoemde verwacht van wel. “Mensen staan veel meer open voor nieuwigheden dan wordt gedacht. Er wordt veel te snel gelabeld met het etiketje ‘ontoegankelijk’.” Fondse ziet ook een noodzaak voor vernieuwing: “Puur demografisch. Over twintig jaar is het huidige orkestpubliek grotendeels weg. Dan hebben we bejaarden die thuis ook gewoon de Stones draaien. Dat betekent dat je de verschillende werelden met elkaar moet mengen.” Symphonic jazz met LSO en Eric Vloeimans, op 26 oktober om 20.00 uur in Theater aan het Vrijthof in Maastricht en op 30 oktober om 14.00 uur in het Munttheater in Weert. www.theateraanhetvrijthof.nl www.munttheater.nl
Plekken der herinnering
Angry young
Na 44 jaar gaat binnenkort het poëziespektakel ‘Dichters Rim Ram in de Redoute’ op herhaling. De dichters-veteranen uit 1967 kijken terug op de roerige tijden van weleer. “Als je maar weet dat ik een zwak hart heb, en als me wat overkomt dan is het jouw schuld.” door Fons Geraets
I
n 1966 verschijnt het boek Met betrekking tot Limburg, röntgenfoto van een gewest. Het hoofdstuk over Limburgse literatuur bevat een ‘cataloog’, waarna Hans Berghuis, schrijver van het artikel, unverfroren de slotconclusie trekt: “Men zou een minder schamel resultaat hebben gewenst.” Ook Hans van de Waarsenburg is stupéfait over braakland Limburg. De onderwijzer/dichter, die dan net van het Brabantse Lieshout naar Maastricht is verhuisd, constateert dat zijn nieuwe provincie op literair gebied niets te bieden heeft. “Het was een dooie boel. Er was helemaal niks.” Eerder dat jaar had een radioprogramma over Poëzie in Carré , Nederlands eerste grote dichtersevent met grote namen als Roland Holst, Kouwenaar, Reve, Campert en Nooteboom diepe indruk op hem gemaakt. Terwijl de meeste van zijn leeftijdsgenoten met gloeiende oortjes luisterden naar de beatmuziek op Radio Luxemburg, raakte Van de Waarsenburg opgewonden van het stemgeluid van de voorhoede van het vaderlandse dichtersgilde. “Ik las gedichten bij de vleet, maar had nog nooit een dichter horen voorlezen. En dan plots de bezwerende stem van Roland Holst, het gemompel van Hugues C. Pernath, de etherische voordracht van Jan Hanlo en de opgefokte woordstapelaar Johnny The Selfkicker. Ik vond het prachtig.” Van de Waarsenburg wil in Maastricht ook zo’n happening van de grond krijgen en gaat op zoek naar geldschieters. Hij vangt bot bij de officiële instanties maar vindt een gewillig oor bij de Regionale Omroep Zuid (ROZ). Programmaleider Fred van Leeuwen neemt meteen ook de organisatie ter hand. Op 31 augustus 1967 nodigt hij per brief 24 (Belgisch-)Limburgse dichters uit onder wie Willem K. Coumans, Jos Vandeloo, Jan Hanlo, Ton van Reen en Leo Herberghs. Laatstgenoemde maakt de ROZ attent op taalvirtuoos Pé Hawinkels uit Hoensbroek, woonachtig in Nijmegen, die inderdaad aan het programma wordt toegevoegd. De deelnemers worden niet bepaald de vleespotten van Egypte in het vooruitzicht gesteld. Ze mogen rekenen op twee gratis toegangskaarten en “verder zullen wij (zonodig) uw reiskosten vergoeden, u voornoemde maaltijd aanbieden en de consumpties tijdens het optreden, en u ƒ 25.- uitbetalen.” Zo’n vierhonderd bezoekers passeren die eerste
32
Dichter Hans van de Waarsenburg na 44 jaar terug in de Bonbonnière in Maastricht. foto Perry Schrijvers
novemberavond de kassa van de Maastrichtse schouwburg de Bonbonnière. De toegangsprijs voor Dichters Rimram in de Redoute bedraagt anderhalve gulden. Studenten van de Jan van Eyck Academie hebben de zaal in rococo-stijl aangekleed en ook de vloeistofdia’s ontbreken niet. Een van de eerste performers is Hans van de Waarsenburg, politiek geëngageerd tot op het bot: Soms stottert Radio Omroep Zuid in de oren enkele kilometers verwijderd zit generaal Von Kielmansegg in bad en borstelt zijn kruis. Von Kielmansegg is op dat moment opperbevelhebber van de NAVO die eerder dat jaar het militaire commandocentrum Afcent had ondergebracht in de Tapijnkazerne in Maastricht en
www.zuiderlucht.eu
de mijngebouwen van de Hendrik in Brunssum. Voorafgaand aan hun voordracht worden alle dichters twee minuten geïnterviewd door Fred van Leeuwen. Achter de coulissen wordt alles op band opgenomen. In het boek We moeten nog naar dat land reizen: 40 jaar poëziefestivals in Zuid-Limburg vertelt Van Leeuwen dat de meeste dichters stijf stonden van de zenuwen. “Ze zaten in gedachten al voor de microfoon en de hele wereld kon ze horen. Paul Haimon zei tegen me, vlak voor hij op moest: ‘Als je maar weet dat ik een zwak hart heb en als me wat overkomt dan is het jouw schuld’.” Haimon, een van de leidende figuren in de Limburgse literaire wereld van dat moment, maakt van de gelegenheid gebruik om zijn ongenoegen te uiten over de gebrekkige kwaliteit van de nieuwste
oktober 2011
dichters op het podium
generatie dichters “die niet in de schaduw kan staan van Slauerhoff en Nijhoff”. De eigenzinnige Pé Hawinkels, student Nederlands en in alle opzichten de tegenpool van Haimon, beweert in het miniinterview eveneens dat de moderne dichtkunst er beroerd voor staat. “Sinds de Vijftigers zit de Nederlandse poëzie in een impasse en ik zie weinig tekenen dat ze er weer aan het uitgeraken is.” Dichter/hoogleraar Wiel Kusters kan zich 44 jaar later nog goed herinneren dat hij zeer verguld was met de Rimram-invitatie. “Ik was twintig en had net een paar gedichten gepubliceerd in Veldeke en Contour. Dit zou mijn eerste publieke optreden worden, en dan ook nog op de radio. Geweldig.” Er was één probleem: hij zat in militaire dienst. Met de uitnodigingsbrief van de omroep stapte Kusters naar zijn compagniecommandant en kreeg tot zijn niet geringe verbazing buitengewoon verlof. “Zo zie je maar, poëzie breekt wetten”, gnuift de hoogleraar letterkunde aan de Maastrichtse universiteit. “Ik kreeg een treinkaartje-eersteklas vergoed en weet nog dat tijdens de reis – het was een stormachtige dag, bomen werden uit de grond gerukt – officieren instapten die een dienstplichtig soldaat in de eersteklascoupé op een doordeweekse dag maar vreemd vonden. Het is wellicht kinderlijk, maar ik voelde een zekere triomf.” “Of ik die avond in uniform heb voorgelezen? Dat moet haast wel. Mogelijk heb ik me wel ontdaan van jasje, stropdas en baret.” Tijdens de introductiebabbel verkondigt de jongste deelnemer dat voorlezen de meest geschikte manier is om poëzie aan de man te brengen: “Want dan wordt van het publiek een zekere gespannenheid verwacht om,
De Redoute in 1967 met ondermeer de dichters Willem K. Coumans, Joan Helen Zéguers, Pieter Beek, Hans van de Waarsenburg en Leo Herberghs.
gehannes met een lekkende benzinetank. Fred van Leeuwen is des duivels over deze ‘conference’, die overigens erg in de smaak valt bij het publiek, en krijgt bonje met Hanlo. “Ik kreeg een stortvloed aan verwijten over me heen, onder meer over de slechte honorering”, aldus Van Leeuwen. “Ik heb een einde aan de ruzie moeten maken omdat ergens kranten in de fik werden gestoken, en heb daarom een bankbiljet voor zijn neus neergedreund. Een kwartier later lag het biljet weer op mijn tafeltje.” Van de Waarsenburg heeft een andere versie van
‘Brood is belangrijker dan poëzie, maar dan wel brood van de warme bakker.’ meteen als de dichter is uitgesproken, de betekenis van de regels te achterhalen.” In de pauze spreekt hij Jan Hanlo aan. Als die hem complimenteert met zijn gedicht geeft Kusters hem de tekst. “Hij bleef lang staren naar mijn gedicht en zei niets. Toen zag ik dat hij, nogal beneveld, het vel papier op zijn kop hield! Maar ik durfde er niks van te zeggen.” Jan Hanlo, auteur van klassiekers als Oote en De Mus, die in Maastricht top of the bill is, haalt regelmatig het nieuws als amokmaker. Volgens zijn biograaf Hans Renders probeert de Valkenburgse dichter “zijn zwakke psyche aan de buitenwereld te verkopen als een excentrieke geest”. Ook die avond gaan de zaken niet zoals afgesproken. Hanlo leest geen gedichten maar proza voor – over zijn
33
de gebeurtenissen: “Bij mij is altijd dat beeld op het netvlies blijven staan van een woedende Hanlo die zijn honorarium verfrommelt tot een prop en die naar het hoofd van Van Leeuwen smijt.”
Z
oals bekend was 1967 een woelig jaar. Phil Bloom verschijnt naakt op de televisie, een driejarig meisje zingt op schoot van Dorus Poessie Mauw en Eddy Merckx wordt in Heerlen wereldkampioen wielrennen. Maar het is ook het jaar van de Zesdaagse Oorlog, de dood van Che Guevara en de napalmbombardementen op Vietnam. De weerslag van een roerig maatschappelijk klimaat is die allerheiligenavond
www.zuiderlucht.eu
ook in de Redoute-zaal van de Bonbonnière voelbaar. Ton van Reen roeptoetert in de microfoon: “Ik vind het zo absurd dat mensen elkaar afslachten. Dat is zo onzinnig, daar moet tegen geschreven worden.” Willem K. Coumans, criticus, journalist en dichter, huldigt de opvatting dat “brood belangrijker is dan poëzie, maar dan wel brood van de warme bakker” en declameert zijn gedicht Bij de dood van Pierre Kemp. Leo Herberghs veroorzaakt de nodige hilariteit met zijn toen al woordkarige gedichten zoals Lucifer: Zo naakt als een lucifer Is als je het goed bekijkt werkelijk niets. Vertaler/journalist Pieter Beek steekt zijn bewondering voor de Zestigers – niet alleen het diepzinnige, ook het alledaagse is de moeite waard – niet onder stoelen of banken, getuige zijn vers Voor Nancy: Ik heb twee geweldige borsten zei ze en ik natuurlijk: laat eens zien wat heb ik toen gelachen. De toon wordt weer ernstiger met Joan Helen Zéguers. De 22-jarige dichter uit Heer rimramt: Het gaat niet aan maar ik walg van dichters en walg had ik graag met ch geschreven gewone rebellie tegen de taal die toch misbruikt wordt [...]. Vijf maanden later overlijdt Zéguers aan een hartziekte. Is met die eerste Rimram de kiem gelegd voor hedendaagse poëziefestivals als ‘The Maastricht International Poetry Nights’ en ‘De Dag van de Poëzie’ in Landgraaf? Wiel Kusters markeert het fiasco rond de presentatie van het Verzameld Werk van Pierre Kemp, bijna tien jaar later in 1976, als beginpunt. “Alles was toen in kannen en k ruiken, de televisie zou opnamen komen maken in de schouwburg. En wat gebeurde: op het laatste moment kregen we geen subsidie van de gemeente Maastricht. Beschamend.” Als reactie wordt het Literair Aksie Komitee (LAK) opgericht dat aan de lopende band literaire avonden organiseert. De beginselverklaring van het LAK is anno 2011 actueler dan ooit: “Wij laten ons door regionale cultuurbarbaren geen oor meer aannaaien.”
Dit is de 23e aflevering in een reeks van 35 artikelen over bijzondere historische plekken. Rimrammen in de Redoute Revisited. Op 4 november in de Bonbonnière, Maastricht. www.hklimburg.nl/literatuur
oktober 2011
ZL-Cultuuragenda Items voor de agenda digitaal opsturen vóór de 15e van de maand uitsluitend naar:
[email protected]
Architectuur, mode en vormgeving den haag > Rechte stoelen, rechtschapen burgers. Wonen volgens ’t Binnenhuis (1900 – 1929). Bij ’t Binnenhuis van H.P. Berlage en Jac. van den Bosch kocht vooral ‘de grachtengordel’, maar ook de eerste generatie bewoners van Oud-Zuid en vroege BN-ers uit het Gooi. In de tentoonstelling worden familiestukken gecombineerd met interieurfoto’s van Johannes Schwartz. Van 8 oktober t/m 4 maart. Mode Kunst - Een affaire. Over de innige relatie die mode en kunst al eeuwenlang onderhouden. Hoe couturiers de tijdgeest weten te vangen en te vertalen naar hun ontwerpen en hoe kunstenaars kleding hebben gebruikt als expressiemiddel om vorm te geven aan hun ideeën. Van 3 september t/m 8 januari in het Gemeentemuseum. www.gemeentemuseum.nl genk > Lezingen van Architectuurwijzer in C-Mine Cultuurcentrum: Michael Braungart. Lezing van de Duitse chemicus en mede-grondlegger van Cradle-to-Cradle en duurzame architectuur. Op 5 oktober om 20.15 uur. Bow-Wow. Japans atelier van Yoshiharu Tsukamoto en Momoyo Kaijima dat bekend staat om zijn verrassende, maar duurzame woonprojecten in dichtbevolkte steden. Op 12 oktober 2011 om 20.15 uur. Genk in stelling. Lokale architecten over Genk er in 2013 zal uitzien. Op 19 oktober om 20.15 uur. Open Monumentendag in drie oude gerechtsgebouwen in de stad. Op 11 september van 10.00 tot 18.00 uur. www.architectuurwijzer.be Hasselt > ‘Prints! In mode- en kostuumgeschiedenis 1750-2000’. Van 25 juni 2011 tot 8 januari 2012 in het Modemuseum Hasselt. www.modemuseumhasselt.be Heerlen > Architectuurweken Heerlen 2011. Presentaties Architectuur Kijken en Het nieuwe Rijksmuseum, van 10
34
t/m 23 oktober in Schunck. Expositie Cruz y Ortiz Arquitectos, van 10 t/m 21 oktober in Betahuis. Lezing Humanisme en Architectuur door Hans Pannemans, op 13 oktober om 20.00 uur in Betahuis. Peutzlezing (in het Engels) door Antonio Ortiz op 18 oktober om 20.00 uur in Schunck. Rondetafelgesprek over krimp en vergrijzing op 19 oktober om 20.00 uur in Café Peutz (Schunck). Organisatie: Vrienden van het Vitruvianum. www.schunck.nl Maastricht > Topos-lezingen, over stedenbouw en architectuur: Dromen over een Euregionaal ontwerp. Werken de steden in de Euregio ook samen op ruimtelijk gebied? Op 10 oktober. Urban Campus Revisited. Over de ontwikkeling van universitaire ruimten in de Maastrichtse context. Op 14 november. De bijeenkomsten, georganiseerd door Architectuurcentrum Topos, zijn in Coffeelovers / De Annex, Plein 1992. Aanvang 19.30 uur. www.toposmaastricht.nl
Beeldende kunst Aken > Grenskunstroute. Van 19 juni t/m 30 oktober in KuKuK e.V. Eupener Straße 420. www.grenzkunstroute.eu > Nie wieder störungsfrei! Aachen Avantgarde seit 1964“. Ruim 150 werken van en rond kunstenaars als Beuys, Spoerri, Gilbert & George, Richter en Weiner. Van 22 oktober t/m 5 februari in Ludwig Forum. www.ludwigforum.de > Boemboomknall. Interregionale kunst met werk van o.a. Tanja Ritterbex, GIK-Gisela Klaßen , Han Rameckers, Joseph Kamikaze und R. W. Beerens . Van 3 september t/m 7 oktober in BBK Aachen, Triererstrasse 1. www.bbk-aachen.de bedburg-hau > Günther Zins – Schwerelos im Raum. Stalen sculpturen als driedimensionale tekeningen in het park van Schloss Moyland. Tot en met 4 november in Museum Schloss Moyland. www.moyland.de bergen > Patrick Amorsi, Anneke Frederiks en Will Schropp. Aquarellen en houten sculpturen. Van 30 september t/m 17 in De Bakkerij. www.bakkerijbergen.nl Berg en terblijt
> Schilderijen en beelden van o.m. Jozef Cals, Roman Zakrzewski, Les deux Garcons en Madeleine van der Knoop. Van 20 maart t/m 31 december in Giardino Beeldentuin. www.giardinobeeldentuin.nl BERLIJN > Seeing is believing. Groepstentoonstelling reflecteert op het beeld op zichzelf en de beelden die via de media over ons worden uitgestort. Van 11 september t/m 13 november. Kalin Lindena: Vielleicht steht es wirklich auf der Wand, dachte ich, sagte sie. Werken van Hanna Brandes, Michaela Eichwald, Agathe Fleury, Hella Gerlach, Daniel MüllerFriedrichsen, Martin Neumaier, Nina Rhode. Van 22 september t/m 23 oktober in KW Institute for Contemporary Art, Auguststrasse 69. www.kw-berlin.de >7e Berlin Biennale 2012 voor hedendaagse kunst. Met de Poolse kunstenaar Artur Zmijewski, van het manifest Angewandte Gesellschaftskunst, als curator. Van 28 april t/m 1 juli 2012 in KW Institute for Contemporary Art. www.berlinbiennale.de bilzen > Het Verborgen Leven Van De Dingen - Panta Rhei. Sculpturen en installaties van jonge en gevestigde kunstenaars uit de collectie hedendaagse kunst van het Bonnefantenmuseum Maastricht. Van 14 oktober t/m 4 december in Landcommanderij Alden Biesen. www.alden-biesen.be Bonn > Laura Owens. Eclectische Amerikaanse schildert stromingen en genres aan elkaar. Van 22 september t/m 8 januari 2012. Thomas Rentmeister. Duitse kunstenaar, bekend om zijn uit één kleur opgetrokken plastieken. Van 20 oktober t/m 5 februari 2012 in Kunstmuseum. Katharina Grosse. In seven days time, wandsculptuur van 7x20 meter. Vanaf 25 mei. www.kunstmuseum-bonn.de > Zwischen Madonna und Mutter Courage. Over de verbeelding van de vrouw in de kunst tussen 1905 en 1935. Van 7 oktober t/m 29 januari 2012 in Museum August Macke Haus. www.august-macke-haus.de borgloon > Reading between the lines. Project van Z33 in de open ruimte: een kerksculptuur van gestapelde lagen staalplaat van het duo Gijs Van Vaerenbergh. Tussen de Romeinse kassei en de watertoren, te voet of per fiets te bereiken vanaf de Grootloonstraat. Vanaf 24 september. www.z33.be brugge
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
> Dialoog ‘voor boven de bank’. Eline Peek en Francien Krieg tonen met hun schilderijen een eigen visie op de kwetsbare mens. Rimpels, vlekken, aantastingen, sporen: de geportretteerden voldoen niet aan het huidige schoonheidsideaal. Van 19 november t/m 24 december in galerie Pinsart, Genthof 21. www.pinsart.be brussel > Charlotte Beaudry. Figuratieve, maar niet realistische schilderijen en tekening van Waalse kunstenares. Van 10 september t/m 31 december. Alina Szapocznikow. Eerste grote solo-expositie buiten haar geboorteland van Poolse beeldhouwster Szapocznikow (19261973). Van 10 september t/m 31 december in Wiels. www.wiels.org DEn Haag > Mondriaan & De Stijl. Permanente expositie over belangrijkste Nederlandse bijdrage aan de moderne kunst. Niet alleen speelde De Stijl een centrale rol in de Europese avant-garde, zonder deze vernieuwers hadden de Westerse woning, de straat én de stad er heel anders uit gezien. Vanaf 24 september 2011. Keepvogel en kijkvogel. In het spoor van Mondriaan. Kinderboekillustraties van Wouter van Reek. Van 2 juli t/m 30 oktober. Günter Tuzina. Duitse schilder die de abstracte kunst terugbrengt naar de menselijke maat met aandacht voor de persoonlijke toets van de schilder. Van 20 augustus t/m 13 november. Henk Peeters. Solopresentatie van mede-oprichter, met Armando, Jan Schoonhoven en Jan Hendrikse, van de Nul-beweging op, die de persoonlijke signatuur van de kunstenaar wilde uitbannen. Van 10 september t/m 11 december. Thé Tjong Khing. Originele prenten van bekende tekenaar bij het bij het kinderkunstboek Nacht in het poppenhuis van Anna Woltz. Van 5 november t/m 5 februari. XXSmall. Pronkpoppenhuizen uit de 18de eeuw tot en met eigentijdse poppenhuizen geven beeld hoe er in verschillende tijden gewoond werd. Van 12 november 2011 t/m 25 maart 2012 in Gemeentemuseum. www.gemeentemuseum.nl > Erwin Wurm - The beauty business. Lichtvoetig-kritisch werk van invloedrijke Oostenrijkse kunstenaar. Van 25 juni t/m 18 september. Jonathan Meese - Total Zelbstportrait Gevierde Duitse kunstenaar speelt rol van kind, dier én dictator en creëert met zijn schilderijen, sculpturen en performances een geestuitdrijvend oeuvre. Van 1 oktober t/m 15 januari. Matthew Day
Jackson. Aanstormend Amerikaans talent maakt schilderijen, installaties, collages en beeldhouwwerken waarin zijn verhouding tot de Amerikaanse droom een grote rol speelt. Van 28 januari t/m 22 april in GEM, museum voor actuele kunst. www.gem-online.nl > ARTI11. Zesde editie van kunstbeurs heeft dit jaar ‘De Blauwe Kamer - Van Jan Toorop tot Hadassah Emmerich’, met twintig kunstenaars met Indische roots, als bijzonder project. Van 5 t/m 9 oktober in de Fokker Terminal. www.artidenhaag.nl > Tekeningen van Marcel van Eeden, Johan Gustavsson, Daniel Jensen, Rens Krikhaar en Sebastiaan Schlicher. Van 3 september t/m 16 oktober in galerie Maurits van de Laar. www.mauritsvandelaar.nl Düsseldorf > Samurai, Bühnenstars und schöne Frauen. Japanse houtsnijkunst van Kunisada en Kuniyoshi, met opvoeringen, lezingen en filmpresentaties. Van 10 september t/m 15 januari. Worldclass. The Düsseldorf School of Painting. Eerste overzicht in dertig jaar van Düsseldorfse schildertraditie met meer dan 400 werken. Van 24 september t/m 22 januari in Museum Kunstpalast. www.museum-kunstpalast.de duisburg > 100 Jahre Lehmbrucks Kniende. Paris 1911. Expositie met bruiklenen over de artistieke atmosfeer in Parijs 1911-1914. Van 24 september t/m 22 januari 2012 in het Lehmbrückmuseum. www. lehmbruckmusuem.de eindhoven > Vanuit hier. Bij het 75-jarig bestaan toont het Van Abbemuseum drie tentoonstellingen die de relatie van het museum met de regio belichten: The City as Muse: De stad Eindhoven en het Van Abbemuseum zijn al decennialang een artistieke inspiratiebron voor kunstenaars uit binnen- en buitenland. The Collectors Show: Tien bij het Van Abbe betrokken verzamelaars delen hun passie met het publiek. Piet Hein Eek deed de tentoonstellingsinrichting. En op zondag vieren we Vrijdag – solopresentatie van de eigenzinnige Eindhovense kunstenaar Dick Verdult. Van 3 september t/m 8 januari. www. vanabbemuseum.nl > Peter Schijns, schilderijen. Van 22 oktober t/m 6 november in de SintChristinakerk aan de Vroenhof. www. chrisjteijn.nl Essen > Sprache. Expositie met werk van Ars Viva 11/12-winnaars Erik Bünger, Philipp Goldbach en Jürgen Staack. Van 9 oktober t/m 15 januari in Museum Folkwang, Museumsplatz 1.
35
Kerk in honderd stalen laagjes van Pieterjan Gijs en Arnout Van Varenbergh in Borgloon.
www.museum-folkwang.de eupen > Ikob-Kunstpreis. Werk van alle genomineerden voor deze driejaarlijkse kunstprijs. Van 28 augustus t/m 23 oktober. The Ikob Collection in Progress. Werken uit de collectie. Van 28 augustus t/m 23 oktober in Ikob, Museum für Zeitgenössische Kunst, Rotenberg 12B. www.ikob.be genk > Jonge Turken. C-mine cultuurcentrum Genk gaat in zee met zes jonge lokale kunstenaars van Turkse origine: Gökhan Girginol, Seyran Kirmizitoprak, Abdul-Vahit Duman, Öznur Özturk, Derya Akgüre, Eser Unal. Van 11 september t/m 23 oktober in C-Mine. www.c-mine.be gent > Heropeningsexpositie na verhuizing met werk van Brusselmans, Coussement, De Clercq, De Lepeleire, Driesen, Dufait, Eussen, Geurts, Guilmot, Hinrichs, Hrabluik, Spinola, Sullivan, Swennen, Tyfus, Van Snick, Verwée, Vranken en Wenzel. Van 17 september t/m 30 oktober in galerie Tatjana Pieters in de nieuwe locatie Nieuwevaart 124. www.tatjanapieters.com Hassel > Architecture of Fear. Internationale kunstenaars reflecteren op diverse manieren op de maatschappij van de angst en haar emotionele, sociale en ruimtelijke mechanismen. Van 2 oktober t/m 31 december in Z33, Zuivelmarkt 33. ww.z33.be > Kamagurka. Werk van Vlaamse alleskunner, van 9 september t/m 24 oktober in nieuwe Eastman Gallery,
Zuivelmarkt 50. > Presentatie van Wim Bastiaensen (glasobjecten) en Clemence Thys (grafiek). Van 2 oktober t/m 26 oktober in De Oude Barrier. www.deoudebarrier.be Heerlen >Headlines. Maria Stams en José Fijnaut boetseerden portretten van 120 personen uit de culturele wereld, terwijl Marie-José Moers hen interviewde. Van 3 september t/m 27 november in de vitrine. Shaun Gladwell. Films, performances en fotografie van Australische kunstenaar over belevingswereld en uitdrukkingswijzen in scenes van skaters, hiphop, en breakdance. Van 3 september t/m 28 november. Aad de Haas – In woord en beeld. Werken uit de collectie, aangevuld met documentair materiaal. Van 22 oktober t/m 27 november. Charlotte Dumas - Retrieved. Fotoportretten van Italiaanse werkhonden en reddingshonden van 9/11. Van 22 oktober t/m 27 november. Salon Parkstad 2011. Tweejaarlijkse overzichtstentoonstelling die ‘the state of the art’ presenteert van de professionele beeldende kunst in Parkstad. Van 17 december t/m 22 januari 2012 in Schunck Glaspaleis. www.schunck.nl > Blessé, kunstproject tegen vrouwelijke genitale verminking. Van 27 november t/m 18 december aan de OIude Veemarktstraat 6. Het bijbehorende fotoboek Kutstreek wordt op 27 november gepresenteerd bij
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
Schunck. www.dekunstudio.nl > De Nakomelingen. Presentatie met werk van de zeven kinderen van kunstenaar Aad de Haas, allen actief in beeldende kunst en muziek. Van 20 augustus t/m 12 oktober bij Victor 4art, Heerlerbaan 66. www.victor.nl Horst > Show van Lys Vosselman, het kunstenaarsechtpaar Coen en Guusje Kaayk en pas afgestudeerde jonge mode-ontwerper William Fan. Van 4 september t/m 9 oktober. Werk van Jos van Gessel, Jolanda van Gennip, Pauline van Dongen en Ellen Urselmann. Van 16 oktober t/m 4 december in Galerie Judy Straten, Schoolstraat 7. www.galeriejudystraten.nl Keulen > Vijfde jaarsexpositie in het mooiste museum van de stad. Over de nieuwgierigheid, de fantasie, de ervaring, de herinnering, het weten en het geloven in de kunst. Van 15 september t/m 31 august in Kolumba. www.kolumba.de > Andrea Esswein – Out of the Dark. Van 10 september t/m 16 oktober in Galerie Mülhaupt Deutz-MülheimerStrasse 216. www.galerie-muelhaupt.de > Max Beckmann: Kinder seiner Zeit. Werken uit de grafiekverzameling van het museum. Van 17 juni t/m 21 december. Ichundichundich. Picasso im Fotoporträt. Foto’s van Picasso door de jaren heen die een groot aandeel hadden in de mythevorming rond de beroemde schilder. Van 24 september t/m 15 januari in Museum Ludwig. www.museum-ludwig.de Kleef > Jannis Kounellis. Nieuwe groep werken in de eerste museale solotentoonstelling van de GrieksItaliaanse arte povera kunstenaar in Noordrijn-Westfalen sinds 1997. Van 11 september 2 t/m 29 januari in Museum Kurhaus Kleef. www.museumkurhaus.de > Van St. Petersburg naar Kleef: Een romantische kijk. De collectie Rademakers. Enige plaats in Duitsland waar de schilderijen uit de Nederlandse en Belgische romantiek van ex tv-maker en kunstverzamelaar Jef Rademakers te zien zijn. Van 25 september t/m 12 februari B.C. Koekkoek-Huis, Koekkoekplatz 1. www.koekkoek-haus.de Leuven > Goddelijke klanken. Selectie van muziekhandschriften uit de periode 1100-1800. Met klinkende muziek op basis van de documenten. Van 8 september t/m 27 november. Isala & Louise. Portretten van de Leuvense familie Van Diest. Isala van Diest (1842-1916) was de eerste vrouwelijke arts van belgië. Van 8 september
ZL-Cultuuragenda t/m 27 november in M-Museum Leuven. www.mleuven.be linnich > Works from the 20th Century. Glaskunst uit de vorige eeuw, uit eigen collectie. Van 29 augustus t/m 21 oktober. Georg Meistermann - Das Leben ist in Farbe eingehüllt. Werk van Rijnlandse glaskunstenaar die meer dan duizend glasin-loodramen ontwierp. Van 22 oktober t/m 29 januari in Deutsches Glasmalerei-Museum, Rurstrasse 9-11. www.glasmalerei-museum.de Maastricht > Extended Drawing. Groepstentoonstelling met werk van Soll Lewitt, Robert Mangold, Bruce Nauman en Richard Serra. Van 18 september t/m 15 januari 2012 in het Bonnefantenmuseum. www.bonnefanten.nl > Out of Storage. Provisoire & Définitif. Grootste tijdelijke Europese kunstmuseum,met wisselende presentaties uit de Collectie FRAC Nord-Pas de Calais. Van 25 juni t/m 30 december in de Timmerfabriek, Boschstraat 5-9. www.outofstorage.nl > Roger Raveel - Een gevleugelde gedachte. Gouaches, tekeningen, grafiek en multiples van de meester van de Nieuwe Figuratie. Van 18 september t/m 29 oktober. Maureen Bachaus - Identification. Recente assemblages, collages en sculpturen. Van 13 november t/m 22 december in Galerie Wansink, Kapoenstraat. www. galeriewansink.com > Specters of the nineties. Hoe tijdens het laatste decennium van de 20e eeuw technologische ontwikkelingen van invloed waren op de productie en distributie van kunst, publiekstoegankelijkheid en auteurschap. Van 10 september t/m 20 november in Marres. www. marres.org > Tanja Ritterbex - Afscheid met zelfportretten. Venijnig nieuw werk van jonge kunstenares die Maastricht inruilt voor Düsseldorf. Van 23 september t/m 28 oktober bij B en C Gallery, Alexander Battalaan 51. www.brulsenco.nl > Jan Martens. Werk van de Noord-Brabantse kunstenaar. Van 11 september t/m 11 oktober bij galerie Schuwirth & van Noorden, Rechtstraat 64. > Taart. Schilderijen van Helena van de Wusten. Van 18 augustus
36
t/m 16 oktober in TaartZaak, Helmstraat 2a. www.taartzaak.nl > In de kern geraakt. Linosnedes van Karin de Rooy. Van 1 oktober t/m 3 december bij Vleugels & Teugels. www.vluegelsteugels.nl > ‘…and something happened to me’ – Laura Pardo en Paul Buchanan. Productie, uitwisseling, waarde, ervaring, koopwaar, consumptie. Van 25 september t/m 16 oktober op zaterdag- en zondagmiddag, met workshops op 1, 8 en 15 oktober, bij B32|F65, Fransensingel 65. www.F65.org mönchengladbach > Evelyne Axell, Le Pop (werktitel). Expositie van jonggestorven Axell ( 19351972), leerling van Magritte, met erotisch en psychedelisch werk uit de jaren zestig. Van 23 oktober t/m 5 februari 2012. Morgan Fischer, Monochrome for the Future. Presentatie van Amerikaanse kunstenaar die wandschildering van generatiegenoot Blinky Palermo uit 1970 becommentarieert. Van 23 oktober t/m 5 februari. Expressionistisches II. Werk uit de grafische collectie van Abteiberg. Van 13 november t/m 30 januari in Museum Abteiberg. www.museum-abteiberg.de > Ellie Munten en Willi Irmen exposeren van 10 oktober t/m 15 december in Euregio Haus, Konrad-Zuse Ring 6. www.euregiormn.de Neuss > Vorhang auf! Uit de verzamelingen van Irmgard Feldhaus en Christian Reuter. Van 11 maart t/m 16 oktober 2011 in dependance Feld-Haus - Museum für populäre Druckgrafik, Bergerweg 5 (tussen Insel Hombroich en Raketenstation). Aristide Maillol und Maurice Denis - Eine Künstlerfreundschaft. Van 18 september t/m 8 januari 2101 in het Clemens-Sels-Museum. www.clemens-sels-museum.de noorbeek > Najaarsexpositie in beeldentuin, met werk van diverse kunstenaars. Van 4 september t/m 4 december in Galerie Mestriner. www.ateliermestriner.nl nuth > Un symboliste, dans les détails - John van der Velden. Voormalige reclameman verhuisde naar Zuid-Frankrijk om zich aan de schilderkunst te wijden. Van 17 september t/m 16 oktober in galerie-atelier ‘7tien49’, Kamp 10. www.7tien49.nl nijmegen
Werk van Suzanne Jongmans in Galerie Wilms in Venlo.
> Flats, graffiti en trambanen. Beeldend kunstenaar Erik Sep presenteert met lichte spot zijn eigen miniatuurversie van de moderne stedenbouw en creëert een Low Tech Society. Van 24 september t/m 5 januari in Museum Het Valkhof, Kelfkensbos 59. www.museumhetvalkhof.nl oldenburg > Expressionisme – Bauhaus – Neue Sachlichkeit. De opkomst van de moderne kunst in de tijd van de eerste Landesmuseum-directeur Walter Müller-Wulckow (1883-1964) aan de hand van meer dan 250 kunstwerken van Beckmann, Kirchner, ModersohnBecker, Aenne Biermann, Franz Radziwill e.v.a. Van 25 september t/m 29 januari in Landesmuseum für Kunst und Kulturgeschichte Oldenburg. www.aufbruch-moderne.de rekem > Nikki Pelaez. Van 23 september t/m 6 november, op afspraak in galerie de Glazen Kast.
[email protected] roermond > JanTregot – Ruimtelijk werk. Van 8 oktober t/m 26 november vrijveldkunst.nl, Dr. Philipslaan 2. rotterdam > Aad de Haas. Overzichtsexpositie met werk van Aad de Haas (Rotterdam, 1920 - Schaesberg 1972) met zelfportretten als leidraad. Van 10 december t/m 4 maart in de Kunsthal. www.kunsthal.nl schimmert > Keramiek met werk van Carin de Kok, Olga van der Lans, Ellen en Hein Janssen, Els Peeters en Sofie Henning, van 7 augustus t/m 30 oktober.
www.zuiderlucht.eu
Thema-expositie Van de schoonheid en de troost. Werk van Godelief Ceulemans, Yolanda Verdegaal,Anne Martens, Marian Waanders, Marga Janssen, Lei Hannen en Dré Kerbusch. Van 6 november t/m 31 januari in Galerie de Kunstwinkel, Hoofdstraat 65. www. dekunstwinkelschimmert.nl sittard-Geleen > Olaf Mooij. Temple of Doom. Met tot de verbeelding sprekende objecten en beeldhouwwerken waarbij de auto centraal staat, legt Olaf Mooij een relatie tussen kunst en publiek. Van 4 september t/m 29 oktober in BIS71, Rijksweg Noord 71. www.bis71.nl thorn > Siiri Spronken en Marc Truijen. Siiri Spronken exposeert voor het eerst in vele jaren naast schilderijen ook tekeningen. Marc Truijen toont beelden van 7/10 tot en met 15/1 in Museum Het land van Thorn. www.museumhetlandvanthorn.nl Tilburg > Solace – Ronald Noorman. Intuïtieve werken op papier met woeste vlakverdeling met houtskool, potlood, krijt, gouache en pastel. Van 24 september t/m 20 november. MARK – Mark Wallinger. Speels en divers werk van voormalige Turner Prize winnaar. Van 8 oktober t/m 19 februari. Harmonious Blacksmith - Abstract ogende donkere tekeningen van A. van Campenhout herbergen tal van verwijzingen en worden zo ‘craquelures van de menselijke conditie’. Van 26 november t/m 22 januari. Number made visible number made audible. Paul Panhuysen werkt op basis van magische vierkanten, getallenseries van Fibonacci
oktober 2011
of van combinaties van sudoku’s waarmee hij voortdurend andere beelden oproept. Van 28 januari t/m 18 maart in De Pont, museum voor hedendaagse kunst. www.depont.nl Urmond > Réunion des amis. Een retrospectieve in de Terpkerk met werk van beeldhouwer Frans Gast (1927-1986) en schilder Hans Truijen (1928-2005). Van 17 september t/m 9 oktober in het Terpkerkje, vrijdag tot en met zondag van 14.00 tot 17.00 uur. Valkenburg aan de Geul > Berta Hummel - de kunstenares en de `Hummelfiguren`. Expositie over het werk van Berta Hummel (1909 - 1946), de Duitse kunstenares die bekend werd met de Hummelfiguren, met kleuren beschilderde beeldjes van kinderen. Van 20 november t/m 26 februari in Museum Land van Valkenburg, Grotestraat Centrum 31. www.museumlandvanvalkenburg.nl venlo > Suzanne Jongmans. Bredase kunstenares toont foto’s als verstilde portretten en stillevens in de traditie van de 16de en 17de eeuwse schilderkunst. Van 18 september t/m 6 november in Galerie Wilms, Bolwaterstraat 30. www.galeriewilms.nl > Met andere ogen. Een feestelijke terugblik op veertig jaar verzamelen. Ook met een Live Atelier, waarin elke week een andere kunstenaar live op zaal werkt en in dialoog gaat met collectie en publiek. Van 25 september t/m 15 januari. Officiële opening: zondag 16 oktober 2011 om 15.00 uur in Museum van Bommel van Dam Deken van Oppensingel 6. www.vanbommelvandam.nl > Nicolas & Nicolas. Gebrandschilderd glas van Sylvia Nicolas en Diego Semprun Nicolas, dochter en kleinzoon van de bekende Roermondse glazenier Joep Nicolas. Van 21 okotber t/m 31 december in Domani. www.domani.nl Venray
> Lobke Burgers. Monumentale draadsculpturen onder meer in de gedaante van een tank gemaakt van vijf kilometer fluorescerend wit garen. Van 26 juni t/m 25 september. Keetje Mans, schilderijen, van 9 september t/m 27 november in Odapark. www.odapark.nl wuppertal > Alfred Sisley – der wahre Impressionist. Na Renoir, Monet en Bonnard presenteert het Von der Heydt-Museum tachtig werken van Sisley, een van de hoofdpersonen van het impressionisme. Van 13 september t/m 29 januari in het Von der HeydtMuseum, Turmhof 8. www.von-der-heydtmuseum.de
Fotografie en film aken > Sabine Weiss - Photographie aus fünf Jahrzehnten. Solopresentatie van inmiddels 87-jarige Franse fotografe die midden jaren vijftig al bekend werd door haar foto’s in de legendarische expositie The Family of Man. Van 6 augustus t/m 30 oktober in het Suermondt-Ludwig-Museum. www.suermondt-ludwig-museum.de den haag > Photo Academy Award 2011. Genomineerde werken voor prijs voor afstuderend fototalent uit Nederland en Vlaanderen. Van 10 september t/m 9 oktober. Gare du Nord. Nederlandse fotografen in Parijs 1900-1968. Werk van meer dan zestig Nederlandse fotografen die actief waren in de meest gefotografeerde stad ter wereld. Van 15 oktober t/m 12 februari. Zilveren camera. Alle genomineerde foto’s voor belangrijkste prijs voor fotojournalisten in Nederland. Van 21 januari t/m 26 februari in Fotomuseum Den Haag. www. fotomuseumdenhaag.nl Duisburg > Hans-Christian Schink – Fotografien 1980-2010.
Werk van NIkki Pelaez in galerie de Glazen Kast in Rekem.
37
Overzichtstentoonstelling van invloedrijke Leipziger fotograaf. Van 1 juli t/m 30 oktober. www.museum-kuppersmuele.de Düsseldorf > Frontlinie. Können Bilder Kriege und Krise beenden? De beroemde foto van de Spaanse strijder uit 1936 van Robert Capa is een van de 200 foto’s, maar er zijn ook oorlogsfoto’s van jonge Magnum Fotografen als Thomas Dworzak, Dominic Nahr, Moises Saman, Peter van Agtmael und Alex Majoli. Van 24 september t/m 8 januari in NRW-Forum. www.nrwforum.de > Big Picture (Orte/Projektionen. Keuze van film- en videoinstallaties uit de Kunstsammlung Nord-Rhein Westphalen met werk van o.a. Steve McQueen, Shirin Neshat en Rodney Graham. T/m 21 oktober in de kelder van K21, Grabbeplatz 5. www.kunstsammlung.de Essen > Joel Sternfeld. Kleurenfotografie sinds 1970. Eerste Europese retrospectief van Amerikaan Sternfeld (New York ,1944), representant van de New Color Photograpy die zich liet beïnvloeden door de kleurenleer van Bauhaus. Met nooit eerder getoond werk uit de jaren zeventig. Van 16 juli t/m 23 oktober in Museum Folkwang. www.museumfolkwang.de genk > Overburden. Eerste deel van trilogie van Nieuw-Zeelandse fotograaf David Cook over mijnwerkersstad Rotowaro in zijn geboorteland. Van 16 september t/m 6 november. Over and Over. Neslihan Akyazi, Sofie Bozzelli en Lien Volbragt zoeken oorden op in Genk waar de mijnbouw haar sporen heeft achtergelaten om de invloed van de tijd op de industriële archeologie te onderzoeken. Van 16 september t/m 6 november in Coalface, vzw Het Vervolg, Vennestraat 127/2. www.coalface.be en www.hetvervolg.org heerlen > Charlotte Dumas - Retrieved. Fotoportretten van Italiaanse werkhonden en reddingshonden van 9/11. Van 22 oktober t/m 27 november in Schunck. www. schunck.nl Hornu > Michel Francois, 45.000 AFFICHES. 1994-2011. Overzicht van de affiches met foto’s van de in Sint Truiden geboren en in Brussel werkende kunstenaar Michel Francois (1956). Van 23 oktober t/m 2 februari in MAC’s – Grand Hornu, Rue Sainte-Louise 82. www.mac-s. be KEulen
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
> Ichundichundich. Picasso im Fotoporträt. Foto’s van Picasso door de jaren heen die een groot aandeel hadden in de mythevorming rond de beroemde schilder. Van 24 september t/m 15 januari in Museum Ludwig. www.museum-ludwig.de kerkrade > Fotografen uit de Euregio tonen hun werk: Kristof Vrancken en Alice Smeets (België), Karl Heinz Offerman, Uwe Piper en Christa Walters (Duitsland) en Henry Witpeerd, George Meijers, Ger Gulikers, Ed Hoogenboom, Guido Paulussen en Nico Bastens (Nederland). Van 14 t/m 16 oktober in Werkplaats K, Elbereveldstraat 105. maastricht > BodyTalks – Video Art & Cinedans in Public Space. 19 videowerken vanuit winkelramen, leegstaande kantoorpanden en woningen in de binnenstad en vier installaties in cultuurinstellingen. Volgens de organisatie de grootste videokunsttentoonstelling in de openbare ruimte in Europa. Van 30 september t/m 23 oktober. www.bodytalks.eu > Maastrichtse Fotoprijs ‘Onbehagen’. Dertigtal foto’s van de winnaars van tweede editie van euregionale wedstrijd voor amateurfotografen. Van 9 september t/m 30 oktober in Centre Céramique. www.centreceramique.nl > Firenze. Fotografie van Rimke Nolten. Van 25 september t/m 20 oktober in Lumière Cinema. www.rimkenolten.com
Literatuur Aken > Bijeenkomst van schrijvers, elke eerste woensdag van de maand. Kulturhaus Barockfabrik, Löhrgraben 22. www.literaturbuero-emr.de Hasselt > LEO, Illustrator Leo Timmers. Originele illustraties van zijn prentenboeken. Van 13 maart t/m 15 oktober in Literair Museum Hasselt. www.literairmuseum.be heerlen > Ik heb altijd gelijk. Expositie naar aanleiding van beruchte roman van W.F. Hermans. Van 29 augustus t/m 16 oktober. Pluk van de Petteflet. Tekeningen van Fiep Westendorp bij klassieker van Annie M.G. Schmidt. Van 26 september t/m 29 november in Schunck. www.schunck.nl maastricht > Letters bij de Lunch. Oud Schrift in Limburg door Truus Roks. Op 6 oktober om 12.30 uur in Centre Céramique. www.vlammmaastricht.nl > Blijvend vers. Expositie over leven
ZL-Cultuuragenda en werk van schrijver Ton van Reen, bij gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag en zijn vijftigjarig schrijverschap. Van 4 september t/m 10 oktober in Centre Céramique. www. centreceramique.nl > Rimrammen in de Redoute Revisited. Een avond vol hedendaagse poëzie, 44 jaar na de eerste editie. Met vier dichters (Leo Herberghs, Wiel Kusters, Ton van Reen en Hans van de Waarsenburg) die er in 1967 ook al bij waren. Op 4 november in de Spiegelzaal (Redoute) van de Bonbonnière, Achter de Comedie 1. www.hklimburg.nl/literatuur
Muziek Hasselt > Art Focus Euregio. Klankinstallatie Pavillon van Paul Devens en 87,3 Kilo Ohm van Erwin Stache. Van 10 september t/m 9 oktober in Ciap, Armand Hertzstraat 21. www.ciap.be geleen > Die Krone des Lebens. Dubbelkorige motetten van componisten uit de familie van Bach, zoals Johann Ludwig en Johann Christoph Door Vocaal Ensemble Arabesque o.l.v. Arno Kerkhof met Marcel Verheggen (orgel) en Wil Rijs (contrabas). Op 15 oktober om 20.00 uur in de Ontmoetingskerk, Emmaplein 50. www.vocaal-ensemblearabesque.nl heerlen > Concertgebouworkest – Enige concert in Nederland buiten het eigen Concertgebouw in 2011 van Nederlands beroemdste symfonieorkest. Op 11 november in Theater Heerlen. Onder leiding van Robin Ticciati. www. parkstadlimburgtheaters.nl > Maria Mena op 21 november, dEUS op 26 november, Hooverphonic op 1 december, Racoon op 2 december, De Staat op 3 december, Beth Hart op 10 december, Epica & ReVamp op 13 januari, Front 242 op 14 januari en Within Temptation op 12 maart in de Limburgzaal van Theater Heerlen. www.parkstadlimburgtheaters.nl hoensbroek > The Oriental Jazzband. Op 29 oktober vanaf 20.30 uur in Amicitia, Markt 10. www.oudestijljazzclub.nl Maastricht > Samenspeelweekend Hedendaagse Muziek. Tweedaags evenement wil amateurs kennis laten maken met het klankidioom van hedendaagse muziek. Op 5 en 6 november bij Kumulus. www.KunstActiefMaastricht.nl/ gezelschap/CoMAMaastricht
38
> Zondagmiddagconcerten in de Cellebroederskapel: Arie Duo. Juan Carlos AranJcibia (gitaar) en Anita Farkas (fluit), 16 oktober om 16.00 uur. Zephyrus blokfluittrio. Kamermuziek, 20 november om 16.00 uur. Gaudia, pastores, optate. Veronika Burger (mezzosopraan) en Elly van Munster (luit), 18 december om 16.00 uur. In de Cellebroederskapel, Brusselsestraat 58. www.cellebroederskapel.nl > Insalata Mista door Vocaal Ensemble Lingua e Musica o.l.v. Patrick Vaessens, m.m.v. Hildegard Moonen (viola da gamba) en Pieter Grommen (luit). Met werken van Orlando di Lasso, Claudio Monteverdi, Herman Werrecoren, Richard Genee en Adriaen Willaert. Op zondag 9 oktober om 15.00 uur in de Lutherse kerk aan de Hondstraat, en op donderdag 13 oktober om 20.30 uur in de Cellebroederskapel aan de Brusselsestraat. www.lingua-e-musica.nl > Bach’s beloved Magnificat. Het Magnificat in D van J. S. Bach, vergezeld van de versies van zijn voorgangers Palestrina, Pachelbel en Buxtehude, uitgevoerd door Kamerkoor Maastricht En o.l.v. Ludo Claesen. Op zaterdag 22 oktober om 20.15 uur in de St. Janskerk aan het Vrijthof. www.kamerkoormaastricht.nl > Die Krone des Lebens. Dubbelkorige motetten van componisten uit de familie van Bach, zoals Johann Ludwig en Johann Christoph Door Vocaal Ensemble Arabesque o.l.v. Arno Kerkhof met Marcel Verheggen (orgel) en Wil Rijs (contrabas). Op 16 oktober om 15.30 uur in de Lutherse Kerk, Hondstraat 14. www.vocaal-ensemble-arabesque.nl panningen > DOK Tribute met naspeel-bands Rage on Stage en Fake No More. Op 1 oktober om 21.00 uur in Dok6. www.dok6.eu Valkenburg > Benefietconcert. Marialiederen door sopraan Marjon Lambriks. De opbrengst is voor Care4Kids Event. Ook het kinderkoor van de Plenkertschool uit Valkenburg zingt mee. Op 9 oktober in het Casino. www.care4kidsevent.nl
Theater maastricht > Nederlandse Dansdagen. Op 7, 8 en 9 oktober. www.nederlandsedansdagen.nl > Intensive care 3 a.m. Met acteurs, toneelschoolstudenten, videokunstenaars en een sounddesigner maakte regisseur Carina Molier een voorstelling over
de medische wereld en de vraag in hoeverre de mens controle over leven en dood heeft. Door Toneelgroep Maastricht, van 12 t/m 14 oktober (try-outs), op 15 oktober (première) en van 19 oktober t/m 6 november (van woensdag t/m zondag) in het Derlon Theater. www.toneelgroepmaastricht.nl > Panta Rhei II van Charlotte PuykJoolen. Prijswinnende voorstelling waarin de toeschouwer op bijna rituele wijze meegenomen in een wereld vol magie. Op 21 oktober om 20.30 uur in het Magisch Theatertje in AmbyMaastricht. www.magisch-theatertje.nl > Festival Jong! Festival voor de jonge theaterliefhebber, met workshops, films en internationale voorstellingen. Van 22 t/m 25 oktober in Theater aan het Vrijthof. www.festivaljong.nl > Mephisto, door Toneelgroep Maastricht in de regie van Arie de Mol. Bewerking van de controversiële roman van Klaus Mann uit 1936, waarin een steracteur tijdens de opkomst van het nazi-regime verstrikt raakt tussen carrière en geweten. Van 17 t/m 21 december in Theater Heerlen, daarna t/m 23 februari tournee langs de grote zalen van Nederland. www. toneelgropemaastricht.nl
Diversen arcen > Mensen met een missie. Jubileumexpositie n.a.v. de stichting van Missiehuis St. Paul, 100 jaar geleden, waar paters en broeders van de Missionarissen van Mariannhill werden opgeleid voor uitzending naar de missiegebieden. Van 4 september t/m 9 oktober in het Franz Pfanner Huis op Klein Vink. www.franzpfannerhuis.nl cadier en keer >Afrika in huis. Hoe Afrikaanse voorwerpen je huis kunnen verfraaien. Plus: tentoonstellingen over het dagelijkse leven, Afrikaanse kunst en beeldentuin. Van 13 februari t/m 23 oktober in het Afrikacentrum. www.afrikacentrum.nl Heerlen > Cultuurbrouwerij. Debatpodium voor de Parkstedelijke cultuurscene, elke eerste maandag van de maand in De Nieuwe Nor. www.cultuurbrouwerij.nl > Symbolen van soberheid - Openbare kunst in tijden van krimp. LOKOsymposium voor opdrachtgevers, opdrachtnemers en bemiddelaars op het gebied van kunst in de openbare ruimte. Op donderdag 13 oktober vanaf 10.00 uur in het Royal Theater in Heerlen. www.hklimburg.nl Hoensbroek > Zandsculpturen Festival. Meer zand,
www.zuiderlucht.eu
meer oppervlakte en meer beelden dan voorheen in grootste historische zandsculpturenfestival van Nederland. Van 21 juni t/m 6 november in Kasteel Hoensbroek, Klinkerstraat 118. www.historischgoud.nl Maastricht > Trilobieten – Minimonsters uit de oerzee. Uitgestorven diertjes lijken in de verte op reuzenpissebedden, maar wie de fossielen van dichtbij bekijkt ontdekt “een biologisch succesverhaal dat zijn weerga niet kent. Van 19 juni t/m 15 januari in het Natuurhistorisch Museum, De Bosquetplein 7. > Schuilen in Maastricht. Elke derde zondag in de maand. Museum Schuilen in Maastricht, Minister Goeman Borgesiusplantsoen. www.schuileninmaastricht.nl > Verhalencafé. Elke eerste donderdag van de maand van 14 tot 16 uur. Verhalen, gedichten en muziek. Ambyerstraat-noord 71 in Amby bij Eetcafé Jose. > l’Histoire. Häöf. Expositie over verdwenen cultuurlandschap in de Maasvallei. Van 12 augustus t/m 6 november in Sint Pietersmuseum op de Lichtenberg. Elke zondag van 12.00 tot 16.30 uur. > Anders nog iets voor u? Tentoonstelling over Limburgse winkeliers en kleinhandelaars door de eeuwen heen. T/m 26 februari in Centre Céramique. > LGOG-lezing door Ronald van Kesteren over De Middeleeuwen: heilig of huiveringwekkend? De geschiedenis van een gespleten tijdperk. Op 7 november, aanvang 20.00 uur in Stayokay, Maasboulevard 101. www.lgog.nl roermond > Heem is hot. Inspiratiebijeenkomst voor historische- en heemkundeverenigingen met uiteenlopende projecten. Op 5 november in de refter van het Bisdom, van 10.00 tot 15.00 uur. www.hklimburg.nl venlo > Ixea – Je Romeinse woonwarenhuis. Expositie over hoe de Romeinen hun woning inrichtten, met een knipoog naar het Ikea-consumentisme van deze tijd. Van 26 maart t/m 6 januari. Venlo Vennelo Sablones - Twintig eeuwen wonen aan de Maas. Expositie over archeologisch onderzoek voorafgaand aan de bouw van de Venlose Maasboulevard. Sablones is de mogelijke naam van Venlo, als nederzetting bij een doorwaadbare plaats aan de Maas aan het begin van de jaartelling. In twee parallelpresentaties wordt werk getoond van striptekenaar Mark Smeets (1942-1999) en kunstenaar Peter Verheijden (1944). Van 29 oktober 2011 t/m 4 maart in het Limburgs Museum, Keulsepoort 5. www.limburgmuseum.nl
oktober 2011
Now h e r e - Salva Sanchis
CULTUURCENTRUM DE VELINX TONGEREN za 05.11 Diptych - Compagnie Flak / José Navas & Claire Chevallier
TIE
CULTUURCENTRUM HASSELT
UIT GE LI CH T
Zilver & Emile Hollman Roman Antraciet
• Zilver & Antraciet.
ïjnders
Zilver & Emile Hollman Roman Antraciet 22.10.2011 – 05.02.2012 • Dans in Limburg.
Nie wieder
Debuutroman van Emile Hollman die zich afspeelt tegen decor van het Limburgse mijnlandschap. Verkrijgbaar in de boekhandel en via www.azulpress.com
Foto Perry Schrijvers
ken
Zilver & Emile Hollman Roman Antraciet © Compagnie Flak/José Navas & Claire Chevallier - Diptych
rt
GevarieerdLimburg. aanbod Waar hedendaagse dans PLA ATS vindt hedendaagse dans waaronder wil je op de hoogte blijven van het volledige aanbod hedendaagse dans in Limburg surf naar op 22 oktober www.dansinlimburg.be Nowhere - Salva Sanchis in Cultuurcentrum de Velinx Tongeren. Aachen Avantgarde www.dansinlimburg.be OVERAL TE VINDEN! WWW.HKLIMBURG.NL/LITERATUUR
störungsfrei! störungsfrei!
> azulpress.com
HUIS VOOR DE KUNSTEN LIMBURG
vanaf 1964
mann
jkkwartet
ogen
blik op
• School in Cool.
• Charlotte
Avontuurlijke indie-pop op 31 oktober in C-Mine Genk. www.c-minecultuurcentrum.be
• Toon Laurense.
Schilderijen die het gehiem Schleiffert.toon laurense schilderijen van de verf eer aandoen. T/m Expressieve schilderijen en 23 oktober in Huub Hannen tekeningen van Tilburgse Galerie in Maastricht. kunstenares. T/m 8 januari www.huubhannen.nl in Museum Het Domein in Sittard. www.hetdomein.nl
afb. toon laurense z.t. (fragment)
/Orkater
25 september t/m 23 oktober 2011
• Rimrammen in de
• Nie wieder
18 dichters, 4 muzikanten en 1 presentator, met een knipoog naar 1967. Op 4 november om 20.00 uur in de Bonbonnière Maastricht. www.hklimburg.nl/literatuur
18 DICHTERS, 4 MUZIKANTEN, 1 PRESENTATOR Overzicht van de Aachense avant-garde vanaf 1964. Van 22 oktober t/m 5 februari in Ludwig Forum Aachen. www.ludwigforum.de
4 NOVEMBER 2011, 20.00 UUR Störungsfrei! LA BONBONNIÈRE MAASTRICHT
redoute.
Boschstraat 50 Maastricht . t 043 - 325 55 52 . www.huuBhannen.nl .
[email protected] . open do-zo 13-17 uur
Global e r u t l Cu L A V I T FES
een museum van de
Landschap in perspectieF 30 sep - 23 okt 2011
18
Video Art & CinedAns in publiC spACe
• Landschap in
• Perpetual 360
• BodyTalks.
1
2
t/m 27 november in Schunck brusselsestrAAt / in Heerlen. grote grACht e.o. www.schunck.nl
cultura nova in Maastricht. www.bodytalks.eu
orlando festival
17/10 t/m 25/11 2011 12
www.ludwigforum.de
ber 2011 m e v o N 7 24 - 2 Care 3 a.m. ht • Intensive Maastric
TGM-intensivecare-adv-113x161.in1 1
18.00 -sessions. 24.00 uur nieuwe ideeën Limburg en de euregio Nieuwe overdegree perspectief. 23 Kunstwerken in de publieke ideeën over Limburg en Film, performance en 19 urbAn sCreens internationaLe maas-rijn ontwikkeLd door ruimte waarin het beweging 4fotografie Video instAllAtions de Euregio Maas-Rijn van Australische en dans centraal staan. Van 30 masterstudenten van de design academy ontwikkeld door internationale videokunstenaar Shaun september t/m 23 oktober in masterstudenten. Van 17 Gladwell. Van 3 september eindhoven Brusselsestraat en Grote Gracht MAAstriCht oktober t/m 25 november in het Gouvernement aan de Maas in Maastricht
Ludwig Forum Aachen
• Blind GlobalNote Cultural - World Music
12-09-2011 16:4
Festival. Nieuwe productie Do 24 nov, 20.30 uur - €16 / studenten €10 - AINSI van
Met o.a. Muntagna Nera & Toneelgroep Maastricht onder Muntagna Nera & Graindelavoix - Italiaanse migrantenmuziek Graindelavoix Italiaanse regie van Molier. Van 12 Vr 25 nov, 20.00 uur - €20 / studenten €10Carina - TAHV immigrantenmuziek. Van 24 oktober t/m 6 november in het Quentin Dujardin - Arabische muziek, flamenco en zigeunermuziek t/m 27 november in Maastricht. Derlon Theater Maastricht. Vr 25 nov, 23.00 uur - €14 / studenten €10 - TAHV november www.maastrichtuniversity.nl/ www.toneelgroepmaastricht.nl huub stapel – mannen komen van mars, vrouwen van venus the doors in concert Maastricht Marcelo Evelin: Matadouro Dans studiumgenerale
Feel Free
4.5.6
Za 26 nov, 14.00 uur - €16 / studenten €10 – AINSI Samenspeelweekend Hedendaagse Muziek voor Amateurs
African Night DE UTRECHTSE SPELEN AUGUSTUS: OKLAHOMA WO 2 NOV
De straat is de plek waar iedereen zich bewust is van Za 26 nov, 20.30 uur - €16 / studenten €10 - AINSI zijn eigen lijfelijke aanwezigheid en alert is op de Fatoumata Diawara - 20.30 uur Muziek uit Mali non-verbale signalen van de ander. De tentoonstelling BodyTalks - Video Art & Cinedans in Public Space toont Staff des Leaders - 23.30 uur Congolese muziek in deze publieke ruimte 23 videowerken waarin het bewegend lichaam centraal staat. De geselecteerde kunstwerken geven een divers beeld van de kracht, - Akoestische gitaarmuziek uit Brazilië rijkdom en reikwijdte van non-verbale communicatie Zo 27 nov, 14.00 uur - €16 / studenten €10 - AINSI en dans. In de openbare ruimte gaan ze een directe whenrelatie harry met de utrechtse spelen – augustus: oklahoma jip en janneke de musical soweto gospel choir lenette van don één-op-één aansally met de toeschouwer of passant op straat.
Fabio Zanon and Friends
opening vrijdag 14/10 2011, 16.00 uur
CARMEN (NED PREMIERE) ZA 2
BUDAPEST FESTIVAL ORCHESTR
NO Blues - Arab Americana
Professionele dansers, kunstenaars en performers doen stilzwijgende maar doordringende ‘uitspraken’ over thema’s als: man/ vrouw verhoudingen, politiekmaatschappelijke actualiteiten en de zoektocht naar een eigen identiteit in de hedendaagse beeldcultuur. De videoprojecties, van gerenommeerde kunstenaars en jong talent visualiseren hoe dans een taalmiddel kan zijn en hoe non-verbale communicatie een limburgs symfonie orkest choreografie kan worden.
15
Pak de gratis tentoonstellingsgids! veertig jaar verzamelen in de tentoonstellingszone, bij café's winkels in de ‘Landschap in perspectief’ isenonderdeeL van het meer jarige buurt • • en bij cultuurinstel• goedemondt THE PRODUCERS DI 1 T/M ZOronald 6 NOV programma ‘Landschap’, een samenwerkings verband tussen lingen in de stad en regio.
Architecture of fear.
Met andere ogen.
Galerie Stevens.
Iedere eerste zaterdag en Hoe de angst regeert in de Feestelijke terugblik op 40 provincie Limburg, centrum voor contemporaine zondag van de maand open, hedendaagse samenleving. jaar verzamelen. Met Live marres, cuLtuur naim/bureau europa. en op afspraak. Met werk van o.a. De Geuzen Ateliers vanen kunstenaars in (BE/NL), Trevor Paglen (US) en www.galeriestevens.nl dialoog met het publiek. T/m Els Vanden Meersch (BE). Van 15 januari 2012 bij Museum van kunstenaar in dialoog met collectie en publiek 2 oktober t/m 31 december bij Bommel van Dam in Venlo. gouvernement aan de maas, LimburgLaan 10, maastricht Z33 in Hasselt. www.z33.be www.vanbommelvandam.nl
Zo 27 nov, 16.30 uur - €16 / studenten €10 - AINSI
Kel Assouf - Toeareg muziek
Zo 27 nov, 20.30 uur - €16 / studenten €10 - AINSI
Meer informatie: www.maastrichtuniversity.nl/studiumgenerale Tickets: www.theateraanhetvrijthof.nl • AINSI: Tijd voor theater.112-113 TAHV: • Feel Free. Lage Kanaaldijk Theater aanramses het Vrijthof: Vrijthof 47introdans – vier conny janssen danst – life-live! de musical
CANDY DULFER & BAND ZO 30 OKT
NDT II DI 8 NOV Met o.a. Candy Dulfer, Samenspeelweekend, The Producers en Carmen. hedendaagse muziek www. voor amateurs. Stichting Studium Generale workshops, parkstadlimburgtheaters.nl Op 4, 5 en 6 november improvisatie, inallcomers Maastricht. event, www.comamaastricht.nl concerten,
Ruim 120 voorstellingen en concerten
open: maandag t/m vrijdag 9-17.30 uur
el van Dam, Venlo 01-2012
39
TIJD VOOR THEATER! debat
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011 WWW.PARKSTADLIMBURGTHEATERS.NL / 045-571 66 07 www.parkstadlimburgtheaters.nl
www.comamaastricht.nl
presenteer t
een spannend en gevarieerd aanbod hedendaagse dans 10.09 Fase - Rosas / Anne Teresa De Keersmaeker za
CULTUURCENTRUM MA ASMECHELEN
15.10 Women - Ugo Dehaes / Kwaad Bloed za
C-MINE CULTUURCENTRUM GENK
22.10 Now h e r e - Salva Sanchis za
CULTUURCENTRUM DE VELINX TONGEREN
05.11 Diptych - Compagnie Flak / José Navas & Claire Chevallier za
© Compagnie Flak/José Navas & Claire Chevallier - Diptych
CULTUURCENTRUM HASSELT
Limburg. Waar hedendaagse dans PLA ATS vindt wil je op de hoogte blijven van het volledige aanbod hedendaagse dans in Limburg surf naar www.dansinlimburg.be
40
www.zuiderlucht.eu
oktober 2011
