THEMATISCHE FICHE: ENERGIE

THEMATISCHE FICHE: ENERGIE Projectoproep 2015-2016 Vindt de pedagogische leermiddelen, de fiches en de video’s van schoolprojecten hieronder op onze webpagina Energie, rubriek Op school

1. WAT IS DE ZIN VAN EEN ENERGIEPROJECT OP SCHOOL? 1.1. EEN ACTUEEL THEMA De kranten staan er vol van: deze winter bestaat het gevaar van een energieschaarste! Wat is een black-out? Hoe is het zo ver kunnen komen? Kunnen wij dit fenomeen beïnvloeden? JA! Ons gedrag heeft een enorme impact op ons elektriciteitsverbruik. Maar dat niet alleen! Wij kunnen onze hele energiefactuur onder handen nemen. Grijp dit actuele thema aan om uw leerlingen wakker te schudden voor de energie-uitdaging, en om een project op te zetten voor een lager energieverbruik op school. In deze fiche vindt u alle informatie die u nodig hebt om uw project uit te werken.

1.2. NIET VOOR DE ALLERJONGSTEN? Vergeet het maar! Ook de allerkleinsten zijn warm te maken voor energie! De animatie is aangepast aan het niveau en het begripsvermogen van de leerlingen. Van menselijk lichaam tot windmolens, uw leerlingen zullen de verschillende energiebronnen en hun uitdagingen beter begrijpen. Tal van kleuterklassen hebben al kennisgemaakt met het plooispelletje rond het thema energie of met het Memory-spel met de mieren.

1.3. STAAN SCHOLEN MACHTELOOS TEGENOVER ENERGIEBEHEER? Geblokkeerde thermostatische kranen, investeringen die onhaalbaar zwaar zijn of die afhangen van omstandigheden waar de school zelf geen zeg in heeft … waarom zouden we de leerlingen meenemen in een participatief project als we ons zo machteloos voelen? Vergeet het maar! - Tussen 2009 en 2012 hebben 110 Brusselse scholen deelgenomen aan het programma PLAGE (Plan voor Lokale Actie voor het Gebruik van Energie). In elk onderwijsnet werden energieverantwoordelijken aangesteld om de scholen met kleine investeringen op weg te helpen naar een lager energieverbruik. Hun brandstofverbruik is gemiddeld met bijna 18% gedaald, en hun elektriciteitsverbruik is gestabiliseerd. De meesten van deze energieverantwoordelijken zijn nog actief in elk net. Spreek hen gerust aan; zij helpen u graag complexe technische situaties op te lossen! (inlichtingen : [email protected]). - Een van de zaken die de energieverantwoordelijken betreuren, is dat ze niet konden rekenen op de medewerking van leerlingen en leerkrachten bij hun project. Hierdoor zagen ze zich beperkt tot de technische aspecten. De verwarmingsketels zijn dan wel juist afgesteld … maar wat met het gedrag van de gebruikers? De omgang met verwarming, maar vooral met verlichting heeft immers een grote impact op het verbruik. Uit Europese projecten blijkt dat het energieverbruik 10 tot 20% lager zou kunnen liggen alleen maar door het gedrag van de leerlingen en de leerkrachtenteams bij te sturen. PAGINA 1 VAN 5 - FICHE ENERGIE NL - DECEMBER 2014 THEMATISCHE FICHE VAN DE PROJECTOPROEP VOOR SCHOLEN

2. ONZE BEGELEIDING 2.1. EEN BEGELEIDER Zodra uw dossier is goedgekeurd, neemt uw begeleider contact met u op om uw actieplan waar nodig bij te stellen en uw vragen te beantwoorden. Hij stelt een diagnose en zorgt voor animatie, en biedt de nodige begeleiding voor een vlot verloop van de milieu- en bewustmakingsacties die u op touw wilt zetten. Bovenop de 6 verplichte ontmoetingen (3 ontmoetingen met de begeleider en de projectdragers en 3 animaties voor de leerlingen) kunt u nog 4 ochtenden naar keuze organiseren, met bijkomende animatie of ontmoetingen naar interesse en behoefte. Deze begeleiding is voorzien voor het schooljaar 2015-2016, en kan indien nodig tot december 2016 worden verlengd. Diagnosestelling van de beginsituatie Uw begeleider brengt de sterke punten en de zwakke punten in de school in kaart. De leerlingen die door hem worden begeleid en gestuurd, gaan in groepjes op onderzoek in de verschillende lokalen van de school (klassen, gangen, refters, turnzaal, …), om er alle soorten van informatie op te tekenen (meterstanden, temperatuur, zijn er gebroken ramen, zijn er lichten die blijven branden tijdens de speeltijd, zijn er stekkerdozen met schakelaar, zijn er spaarlampen, verbruiken de elektrische toestellen veel of weinig energie, …?). De leerlingen die de audit uitvoeren, moeten minstens 9 jaar oud zijn (derde leerjaar). - Dit is geen probleem in de middelbare scholen. - In de kleuterscholen moet de diagnosestelling worden uitgevoerd door de groep die het project draagt. - In de lagere scholen gaan de leerlingen vanaf het derde leerjaar aan de slag. Opgelet: dit betekent niet dat een onderwijzer van het eerste leerjaar zijn leerlingen niet bij het project mag betrekken! De animatie rond bewustmaking kan dan tot de jongste leerlingen worden gericht, zodat zij ook bij het actieplan worden betrokken. Zij moeten wel de hulp inroepen van een “oudere” klas om de balans te maken en de resultaten uit te leggen. Meer informatie over wat er zoal bij een audit komt kijken, vindt u in het pedagogisch dossier voor de leerkracht “Ik ontdek het belang van energie, ik onderneem actie voor mijn planeet” (pagina 44).

2.2. FINANCIERING Voor de uitvoering van uw project (uw technische actie, bewustmakingsactiviteiten of aanvullende pedagogische leermiddelen) kunt u een budget van maximum 750 euro aanvragen. Dit dient u te bevestigen met uw begeleider.

2.3. PEDAGOGISCHE LEERMIDDELEN Leefmilieu Brussel heeft pedagogische leermiddelen opgesteld rond het thema energie. Werk aan de bewustwording van de schoolgemeenschap en breng uw leerlingen goede gewoonten bij aan de hand van spelletjes, affiches, activiteiten (bouw van een windmolen, wetenschappelijke ervaring over de uitzetting van water door het effect van de klimaatopwarming, interview van senioren over het energieverbruik in hun tijd,…) en tal van andere tools! Voor elke leeftijd is er wel iets bij! Vindt de pedagogische leermiddelen op onze website www.leefmilieu.brussels Thema Energie, rubriek Op school > Leermiddelen

PAGINA 2 VAN 5 - FICHE ENERGIE NL - DECEMBER 2014 THEMATISCHE FICHE VAN DE PROJECTOPROEP VOOR SCHOLEN

2.4. OPLEIDINGEN / ONTMOETINGEN Leefmilieu Brussel organiseert het hele jaar door gratis opleidingen of ontmoetingen. Dit zijn uitstekende gelegenheden om de pedagogische tools te ontdekken, uw ervaringen te delen met collega’s, specialisten aan te spreken of projecten van andere scholen te bezoeken. Dit jaar stellen wij een opleiding/ontmoeting rond het thema energie voor: -

Het project “energie” van een school, gevolgd door een presentatie van de (oude en nieuwe!) pedagogische tools en uitwisseling van de geboekte resultaten met betrekking tot het verbruik Datum: 25 of 27 maart 2015 (nader te bepalen) Plaats: in een school Duur: een dag Doelgroep: Basisschool Informatie en inschrijvingen: Evelien De Coninck: [email protected]

Deze opleiding vindt plaats in het kader van de activiteiten van het netwerk Bubble. Wilt u op de hoogte worden gehouden van alle details van de organisatie of van de opleidingen over andere thema’s? Word dan lid van het Netwerk Bubble.

3. IDEEËN VOOR CONCRETE ACTIES OM HET LEEFMILIEU TE VERBETEREN Hieronder vindt u enkele ideeën voor klein- of grootschaligere acties om uw energieverbruik concreet te verminderen.

3.1. GEDRAG 1. Zet de thermostaat 1 °C lager: het voelt even warm aan, maar u bespaart 7% energie! 2. Doof de lichten in lege klaslokalen. 3. Houd de deuren gesloten om de warmte binnen te houden. 4. Houd de radiatoren vrij. 5. Schakel toestellen in slaapstand (retroprojector, computers,…) of die nog aanstaan, uit wanneer ze niet worden gebruikt (radio, gsm-lader). 6. Sluit ‘s nachts de gordijnen. 7. Kleed u warm aan. 8. Voer de taak van “energieverantwoordelijke» in: een leerling die controleert of de lichten uit, de radiatoren vrij, de elektrische toestellen uitgetrokken en de deuren en vensters dicht zijn. 9. Verlucht door alle vensters enkele minuten wijd open te zetten, maar zet de radiatoren iets eerder al uit (wanneer mogelijk). Zet de verwarming weer aan wanneer u de ramen hebt gesloten.

3.2. TECHNIEKEN Geen investeringen 1. Regel de ventilatiegroepen. 2. Regel de thermostatische kranen (3 = 20 °C voor de klaslokalen, 1 = 16 °C voor de gangen en de refters). Kleine investeringen 1. Installeer een timer om de drankautomaten ‘s nachts en in het weekend uit te zetten. 2. Leg tochthonden voor de deuren en vensters. Maak ze zelf met uw leerlingen! 3. Gebruik stekkerdozen met een aan/uit-schakelaar. 4. Gebruik spaarlampen. 5. Breng dichtingen aan op de klapdeuren. 6. Installeer deurdrangers op de buitendeuren. 7. Breng een reflecterende folie aan achter de radiatoren. PAGINA 3 VAN 5 - FICHE ENERGIE NL - DECEMBER 2014 THEMATISCHE FICHE VAN DE PROJECTOPROEP VOOR SCHOLEN

8. Kleef een thermoformfolie op het glaswerk. Grote investeringen 1. Installeer een tijdsschakelaar voor de verlichting, of werk met aanwezigheidsdetectoren in de gangen en toiletten. 2. Plaats nieuwe ramen en hoogrendementglas. 3. Isoleer de verwarmingsbuizen. 4. Renoveer de verwarmingsinstallatie (verwarming). 5. Plaats thermostatische kranen.

4. IDEEËN OM DE HELE SCHOOL WARM TE MAKEN EN HET PROJECT UIT TE DRAGEN Wilt u de nieuwe kennis en de gedane inspanningen delen? Zet een grote bewustmakingscampagne op touw om uw acties en de milieueffecten ervan toe te lichten aan de hele schoolgemeenschap. 1. Doe mee aan de actie “Watt minder” (voorheen “Dikketruiendag) van GoodPlanet Action. 2. Verdeel warme dranken tijdens de speeltijd. 3. Ontwerp vingerloze handschoenen speciaal voor deze actie. 4. Organiseer een “wandelende voordracht” in alle klassen door de referentiegroepen. 5. Houd een tentoonstelling van affiches met slogans. 6. Stel een energiehandvest op. 7. Voer een beurtrol in voor een “energieverantwoordelijke” (die controleert of de lichten, radiatoren en elektrische toestellen uit staan, de meterstanden en de thermostaat controleert, …) die alle lokalen langsloopt (ook het leerkrachtenlokaal!).

5. IDEEËN VOOR SCHOOLPROJECTEN! Ik wil wel een project starten om minder energie te verbruiken, maar hoe ga ik te werk?

5.1. FICHES VAN SCHOOLPROJECTEN Bekijk de fiches van schoolprojecten op onze website www.leefmilieu.brussels Thema Energie, rubriek Op school > Projecten van scholen 1. Vier Winden : “Samen slim met energie!” De verbouwing van een oud schoolgebouw tot hoogtechnologisch gebouw meer zeer laag PAGINA 4 VAN 5 - FICHE ENERGIE NL - DECEMBER 2014 THEMATISCHE FICHE VAN DE PROJECTOPROEP VOOR SCHOLEN

energieverbruik? Kinderen die leren over rationeel energiegebruik en energiezuinig bouwen? Grote besparingen op de toekomstige energierekeningen? Dit alles kan ook in Brussel! 2. Ecole du Petit Bois : “Economie rijmt op energie” Energie besparen ? De “École du Petit Bois” weet hoe het moet! Al vijf jaar gaat de school de uitdaging aan, en combineert ze technische realisaties met bewustmaking van de leerlingen.. 3. Ecole Tivoli : “De Ecoti-brigade” Wat hebben een mascotte, een leerlingenbrigade, minder afval, wiskunde, minder energieverbruik, de Franse les, … gemeen? De school Tivoli antwoordt op haar eigen manier: de betrokkenheid van de leerlingen. 4. Institut Cardinal Mercier : “de technische afdelingen ten dienste van milieu-educatie” In dit grote gebouw, waarin de middelbare school maar ook een kleuterafdeling zijn ondergebracht, wordt gewerkt met verwarming, elektriciteit, … Zo worden concrete antwoorden aangereikt voor de milieu-uitdaging.

5.2. EEN VIDEO DIE INSPIRATIE GEEFT 1. Feest van de energie-uitdaging Slotevenement van de Energie-uitdaging voor de lagere scholen (7 mei 2009). Bekijk deze video (Nederlands ondertiteld) via de Franstalige pagina van onze website www.environnement.brussels Thema Ville durable, rubriek L’école durable > Bubble > L’ERE en vidéo

PAGINA 5 VAN 5 - FICHE ENERGIE NL - DECEMBER 2014 THEMATISCHE FICHE VAN DE PROJECTOPROEP VOOR SCHOLEN