THEMATISCHE FICHE: AFVALSTOFFEN

THEMATISCHE FICHE: AFVALSTOFFEN Projectoproep 2015 – 2016 Bekijk de pedagogische leermiddelen, de fiches en de video’s van schoolprojecten hieronder op onze webpagina Afval, rubriek Op school

1. WAT IS DE ZIN VAN EEN AFVALPROJECT OP SCHOOL? 1.1. EEN ECHTE MILIEU-UITDAGING Afval is tastbaar, vertrouwd en iets van elke dag. Het staat centraal in de milieuproblematiek. Elke dag gooit elk van ons 1 kg huishoudelijk afval weg. Tel daarbij nog de meer dan 9 kg industrieel afval die ontstaat door de productie van alles wat wij verbruiken. Ook op school stapelt het afval zich op! Voedselverspilling, drankverpakkingen, papier dat nog perfect bruikbaar is, … Sorteren volstaat niet: in een veel eerdere fase al moeten we nadenken en actie ondernemen om minder afval te produceren, ook op school. Dat is een doel op zich!

1.2. EN WAT MET SORTEREN? Sorteren van afval is een verplichting voor scholen. Net Brussel zal u hierbij helpen door het ter beschikking stellen van sorteermateriaal (vuilnisbakken, containers), sensibilisatiemateriaal (posters), activiteiten voor leerlingen en informatiesessies voor het technisch personeel. De projectoproep van Leefmilieu Brussel begeleidt projecten binnen de thematiek “afval” die zich richten op afvalvermindering en -preventie. Projecten rond "afval sorteren" zullen daarom doorgestuurd worden naar Net Brussel.

1.3. EEN CONCREET VOORBEELD VOOR EEN ACTIEVE PEDAGOGISCHE AANPAK Het thema van de afvalstoffen leent zich ertoe de leerlingen actief te betrekken, en hen concreet met hun eigen inspanningen te confronteren: als je minder afval produceert, is dat ook zichtbaar! De nieuwe gewoontes die ze op school aanleren, kunnen ze mee naar huis nemen of ook later toepassen in hun verdere leven. Dit thema sluit ook op verschillende manieren aan bij de begrippen en bekwaamheden van het schoolprogramma: grafieken en tabellen maken, metingen uitvoeren en verhoudingen tussen systemen nagaan, percentages berekenen, begrijpen hoe het zit met de watercyclus, de maatschappelijke uitdagingen, de evolutie van de levenswijzen, de biologische afbreekbaarheid, …

2. ONZE BEGELEIDING 2.1. EEN BEGELEIDER Zodra uw dossier is goedgekeurd, neemt uw begeleider contact met u op om uw actieplan waar nodig bij te stellen en uw vragen te beantwoorden. Hij stelt een diagnose, zorgt voor animatie en biedt de nodige begeleiding voor een vlot verloop van de milieu- en bewustmakingsacties die u op touw wilt zetten. Bovenop de 6 verplichte ontmoetingen (3 ontmoetingen met de begeleider en de projectdragers en 3 animaties voor de leerlingen) kunt u nog 4 ochtenden naar keuze organiseren, met bijkomende animatie of ontmoetingen naar interesse en behoefte. Deze begeleiding is voorzien voor het schooljaar 2015-2016, en kan indien nodig tot december 2016 worden verlengd.

PAGINA 1 VAN 7 - FICHE AFVAL NL – DECEMBER 2014 THEMATISCHE FICHE VAN DE PROJECTOPROEP VOOR SCHOLEN

Bepaling van de beginsituatie Op basis van de diagnose van het afvalbeheer in uw school kunnen de leerlingen de types van afvalstoffen die ze tegenkomen, herkennen, en vervolgens nagaan hoe ze voor minder afval kunnen zorgen. Met de hulp en de sturing van de begeleider nemen ze de inhoud van de vuilnisbakken onder de loep, leren ze de types van afval onderscheiden en vergelijken op basis van de plaats waar ze het aantreffen, de dagelijkse voedselverspilling in de schoolkantine wegen en bekijken, het kostenplaatje ramen, … Deze verzamelde gegevens kunnen visueel worden samengevat in tabellen, grafieken of foto’s. Op basis van deze audit kunnen de leerlingen beoordelen of het afvalvolume kan worden verminderd, en concrete en duurzame voorstellen doen om deze afvalvermindering te bewerkstelligen. U kunt op twee manieren te werk gaan: ofwel maakt u de balans van alle afvalstromen samen, ofwel spitst u de diagnosestelling toe op één van de 4 stromen die het meest voorkomen op school: voedselverspilling, papierafval, verpakkingsafval of laboratoriumafval. De leerlingen die de audit uitvoeren, moeten minstens 9 jaar oud zijn (derde leerjaar). - Dit is geen probleem in de middelbare scholen. - In de kleuterscholen moet de diagnosestelling worden uitgevoerd door de projectdragers. - In de lagere scholen gaan de leerlingen vanaf het derde leerjaar aan de slag. Opgelet: dit betekent niet dat een onderwijzer van het eerste leerjaar zijn leerlingen niet bij het project mag betrekken! De animatie rond bewustmaking kan dan tot de jongste leerlingen worden gericht, zodat zij ook bij het actieplan worden betrokken. Zij moeten wel de hulp inroepen van een “oudere” klas om de balans te maken en de resultaten uit te leggen. Meer informatie over wat er zoal bij een audit komt kijken, vindt u in het pedagogisch dossier “Afval: beter voorkomen” voor leerlingen van 8 tot 16 jaar (pagina 43).

2.2. FINANCIERING Voor de uitvoering van uw project (uw technische actie, bewustmakingsactiviteiten of aanvullende pedagogische leermiddelen) kunt u een budget van maximaal 750 euro aanvragen. Dit dient u te bevestigen met uw begeleider.

2.3. PEDAGOGISCHE LEERMIDDELEN Leefmilieu Brussel heeft pedagogische leermiddelen opgesteld rond het thema afval. Maar afval verminderen betekent ook anders consumeren. Tal van links naar duurzame voeding en water zijn mogelijk. U vindt onder onze leermiddelen dossiers (over afval, papier, water en voeding), spelletjes, affiches, activiteiten, strips, filmpjes en nog veel meer! Voor elke leeftijd is er wel iets bij! Bekijk de pedagogische leermiddelen op onze website www.leefmilieu.brussels Thema Afval, rubriek Op school > leermiddelen 2.4. OPLEIDINGEN / ONTMOETINGEN Leefmilieu Brussel organiseert het hele jaar door gratis opleidingen of ontmoetingen. Dit zijn uitstekende gelegenheden om de pedagogische tools te ontdekken, uw ervaringen te delen met collega’s, specialisten aan te spreken of projecten van andere scholen te bezoeken. Dit jaar stellen wij twee opleidingen/ontmoetingen voor rond het thema “afval”: PAGINA 2 VAN 7 - FICHE AFVAL NL – DECEMBER 2014 THEMATISCHE FICHE VAN DE PROJECTOPROEP VOOR SCHOLEN

-

-

“Composteren op school” Datum: april 2015 (nog te bepalen) Plaats: in een Brusselse school die composteert (nog te bepalen) Duur: een halve dag Doelgroep: Basisscholen en middelbare scholen Informatie en inschrijving: Evelien De Coninck: [email protected] “Preventie en beheer van laboratoriumafval in een schoolomgeving” Datum: november 2015 (nog te bepalen) Plaats: in een school Duur: een halve dag Doelgroep: middelbare scholen Informatie en inschrijvingen: Gaëtan Danneels, [email protected] of 02 640 53 23

Deze opleidingen worden georganiseerd in het kader van de activiteiten van het Bubble-netwerk. Wilt u op de hoogte worden gehouden van alle details van de organisatie of van de opleidingen over andere thema’s? Word dan lid van het Bubble Netwerk

3. IDEEËN VOOR CONCRETE ACTIES OM HET LEEFMILIEU TE VERBETEREN Hieronder vindt u enkele ideeën voor klein- of grootschalige acties om de hoeveelheid afval in uw school daadwerkelijk te verminderen. 3.1. VOEDSELVERSPILLING 1. Controleer de bestellingen voor de warme maaltijden. 2. Vraag de ouders stil te staan bij de hoeveelheden die ze hun kinderen meegeven om verspilling tegen te gaan (aan de hand van een smiley-systeem bijvoorbeeld, zoals op de school Homborch). 3. Richt een composthoekje in op de speelplaats en in de refter, met didactische borden. Doe eventueel een beroep op een compostmeester om u op weg te helpen of te begeleiden bij het composteren. 4. Versier de refter met informatieborden over landbouw, voeding, verspilling enz. Laat de leerlingen zelf de tafels afruimen en zet de stoelpoten in tennisballen voor het geluidscomfort. Deze kleine verbeteringen dragen sterk bij tot de kwaliteit van de maaltijd, en verminderen zo ook de verspilling! 5. Voer een “versnaperingsmoment” in voor de klassen: de leerlingen kunnen hun versnapering opeten in een rustige omgeving, zodat ze niet moeten kiezen tussen spelen en eten. 6. Stel voor het aanbod van de automaten te wijzigen, of ze zelfs af te schaffen! 7. Doe mee aan het programma “Duurzame kantines“ van Leefmilieu Brussel, dat zich buigt over voorraadbeheer, valorisatie van de maaltijden, samenstelling van de menu’s enz. 8. Vraag het keukenpersoneel om kleinere porties op te scheppen; de leerlingen die dit wensen, kunnen een tweede portie krijgen. 9. Stel voor aan de directie dat de leerlingen in de kantine zelf de inhoud van hun bord sorteren na de maaltijd, waarbij ze het organisch afval scheiden van het restafval: dit is een goede manier om hen bewust te maken van verspilling! 10. Moedig de leerlingen aan om zelf hun boterhammen te smeren: zo krijgen ze vast meer respect voor hun voeding. Laat hen recepten bedenken die gebaseerd zijn op gezonde en milieuvriendelijke ingrediënten. Stel hen voor de restjes als tussendoortje op te eten. 11. Organiseer een collectief vieruurtje voor de klas: waarom geen soep of fruit in de plaats van snacks vol suikers en vetten? Elk kind kiest waar het zin in heeft, en de restjes kunnen de volgende dag makkelijk opnieuw worden aangeboden.


3.2. VERPAKKINGEN 1. Spoor de kinderen aan om kraantjeswater te drinken (geen afval en goedkoper dan water uit flessen). 2. Vraag de ouders, via de lijst met schoolmateriaal, om hun kind een herbruikbare drinkbeker en een brooddoos mee te geven. 3. Stel de leerlingen van het middelbaar voor een winkeltje met gezonde tussendoortjes te openen: zij kunnen producten met minder verpakkingen aanbieden (fruit, fruitsap in een glas, bekers met statiegeld) en een verantwoord aankoopgedrag belonen met duurzame getrouwheidscadeautjes. Dit project kan zelfs in de vorm van een minionderneming worden uitgewerkt. 4. Installeer drinkwaterfonteintjes. 5. Organiseer “afvalarme” versnaperingen door de ouders volgens een beurtrol de tussendoortjes voor de hele klas te laten verzorgen (waarvoor grotere verpakkingen worden gebruikt, en dus minder afval wordt voortgebracht). 6. Zet waterkannen in de refter en in de klas, en las regelmatig een “waterpauze” in. 7. Voeg een nieuwe regel toe aan het schoolreglement (verbod op drankkartonnetjes, …). 8. Stel de directie voor de automaat met wegwerpverpakkingen te vervangen door een automaat met glazen flesjes met statiegeld die de leverancier terugneemt en terugbetaalt.

3.3. PAPIER 1. Zet bakken met kladpapier. 2. Druk dubbelzijdig en/of in kleiner formaat af (2 pagina’s op een blad): 50% papier uitgespaard! 3. Schrijf uw vel papier volledig vol voor u een nieuw neemt. 4. Communiceer zoveel mogelijk via e-mail met de ouders. Indien dit niet mogelijk is, geef uw berichten dan door per gezin in de plaats van per kind, en gebruik halve bladen papier. 5. Haal de lege vellen papier uit de schriften van de leerlingen op het einde van elk schooljaar. 6. Gebruik handboeken in plaats van gefotokopieerde cursussen, en laat ze meerdere jaren meegaan. 7. Haal uw boeken in de bibliotheek in plaats van ze aan te kopen. Organiseer verkoopdagen van tweedehandsboeken of een boekenleensysteem tussen leerlingen. 8. Stel voor de sticker “geen reclamedrukwerk” op de brievenbus van de school te hangen (gratis aan te vragen via de website van Leefmilieu Brussel of op 02 775 75 75). 9. Vraag de ouders via de lijst met schoolmateriaal om bij voorkeur schriften en kladblokken in gerecycleerd papier te gebruiken. 10. Stel de directie voor een bepaling over gerecycleerd papier op te nemen in de contracten met de leveranciers van kantoorpapier, toiletpapier, keukenrol, servetten, schriften enz.

3.4. KOOP MINDER EN BETER 1. Stel samen met de leerlingen en de andere leerkrachten een lijst van schoolmateriaal op, en zet erbij welke materialen opnieuw gebruikt kunnen worden. Beveel milieuvriendelijke producten aan. 2. Laat niet alle leerlingen hetzelfde boek kopen, maar voer een systeem van doorgeefboeken in, of ga naar een winkel met tweedehandsboeken. 3. Stop de “Twaalf gouden regels voor een groene boekentas” (die u vindt in het pedagogisch dossier “Afval: beter voorkomen”, p. 31) bij het lijstje met schoolgerief. 4. Vraag de ouders bij voorkeur neutraal schoolmateriaal aan te kopen, en organiseer een workshop schriften en mappen PAGINA 4 VAN 7 - FICHE AFVAL NL – DECEMBER 2014 THEMATISCHE FICHE VAN DE PROJECTOPROEP VOOR SCHOLEN

5. 6. 7. 8.

versieren om het “merkeffect” tegen te gaan. Leg dit project ook uit op de lijst met materiaal! Organiseer een rommelmarkt of een ruilbeurs zodat de leerlingen het materiaal dat ze niet langer nodig hebben, kunnen verkopen of ruilen. Doe een oproep aan de ouders om de klasbibliotheek of de spelletjeskast van de naschoolse opvang te vullen met tweedehands materiaal. Organiseer kraampjes met tweedehands boeken en kleding op het schoolfeest. Zijn er kledingstukken die bij de verloren voorwerpen blijven liggen? Was ze en breng ze naar een tweedehandswinkel op het einde van het schooljaar.

3.5. GEVAARLIJK AFVAL 1. Beperk het gebruik van batterijen door rekenmachines op zonne-energie en materiaal zonder batterijen te gebruiken en aan te bevelen. Werk ook zoveel mogelijk met netstroom, want dat is minder vervuilend. 2. Gebruik oplaadbare batterijen en beveel ze ook aan op de lijst met schoolgerief. 3. Zet een batterijlader in de klas, om de kinderen aan te moedigen met oplaadbare batterijen te werken. 4. Pas het lettertype in computerprogramma’s zo aan dat u minder inkt gebruikt bij het afdrukken. 5. Zet inzamelbakken voor inktcassettes en vraag de directie te informeren bij de leverancier of er minder schadelijke inkten bestaan en of de cassettes kunnen worden gevuld, of laat de cassettes recycleren door een onderneming binnen de sociale economie. 6. Maak de balans op van het laboratoriumafval in uw school: naam, opslag, ophaling door een erkende onderneming.

4. IDEEËN OM DE HELE SCHOOL WARM TE MAKEN EN HET PROJECT UIT TE DRAGEN Wilt u de nieuwe kennis en de gedane inspanningen delen? Zet een grote bewustmakingscampagne op touw om uw acties en de milieueffecten ervan toe te lichten aan de hele schoolgemeenschap. 1. Organiseer workshops rond het thema “Tover iets ouds om in iets nieuws”: laat de kinderen knutselen en voorwerpen maken van recuperatiematerialen of afval (spelletjes, miniatuurtjes, vogelhuisjes, spaarpotten, lampenkappen, potloodbakjes, beeldjes, …) en zet een tentoonstelling op touw. 2. Organiseer een fancy fair “Afval op het feest”, een tombola “gedaan met afval” (drinkbus, brooddoos, herbruikbare boodschappentas, …), een bar met gearomatiseerd water, … 3. Organiseer een stand “Weg met afval!” tijdens de schoolfeesten: knutselen, ballentent, waterbar, … 4. Doe mee aan de Europese Week voor AfvalVermindering (EWAV). U ontvangt dan leermiddelen om u te helpen een project voor minder afval op te zetten. Ga naar de website van Leefmilieu Brussel voor meer informatie. 5. Stuur een brief naar de ouders of geef de kinderen een “fiche” mee met tips voor “afvalarme” versnaperingen (drinkbus, brooddoos, geen zilverpapier, stoffen servetten, …), en met het voorstel de nodige materialen samen aan te kopen. 6. Stel didactische borden over afval op school op, met een mondelinge of schriftelijke voorstelling voor de hele school. 7. Werk een reclamecampagne uit met affiches en slogans, radio- of videospots, een miniwebsite, evenementen enz. 8. Neem deel aan de actie “Zero Afval” (voorheen Récup’Attitude) van GoodPlanet Actions. PAGINA 5 VAN 7 - FICHE AFVAL NL – DECEMBER 2014 THEMATISCHE FICHE VAN DE PROJECTOPROEP VOOR SCHOLEN

9. Organiseer een informatiesessie om de resultaten van de diagnosestelling mee te delen aan de leerlingen van de school en aan de directie. 10. Laat het “Handvest Stop Afval” ondertekenen in elke klas en in het leerkrachtenlokaal, en een “Handvest tegen verspilling” in de refter. 11. Houd een wedstrijd: wie ontwerpt de mooiste kladpapierbak? 12. Stel “papierinspecteurs” aan in elke klas, die de gele zak wegen op het einde van de week. 13. Organiseer een dag “kraantjeswater = zero afval”. 14. Organiseer een recuperatieactie: rommelmarkt, kledingbeurs, inzameling van spelletjes, boeken, schoolmateriaal, en verdeel de opbrengst onder ondernemingen van de sociale economie (het Leger des Heils, OxfamSolidariteit, Spullenhulp, La Poudrière, Terre). 15. Zamel kleding in en organiseer een stylingwedstrijd met naaiworkshops. En waarom niet afsluiten met een modeshow! 16. Organiseer een bezoekje aan de afvalverbrandingsoven, een landbouwbedrijf of een grootkeuken, om te begrijpen waar ons eten vandaan komt en waar het belandt.

5. IDEEËN VOOR SCHOOLPROJECTEN Ik wil wel een project starten om minder afval te produceren, maar hoe ga ik te werk? 5.1. FICHES VAN SCHOOLPROJECTEN Bekijk de fiches van schoolprojecten op onze website www.leefmilieu.brussels Thema Afval, rubriek Op school > Projecten van scholen 1. KTA Jette: “Afvalpreventie in het middelbaar: een illusie?” Milieuzorg is een belangrijk werkdomein voor het KTA Jette, en dat is niets nieuws. Afvalpreventie is een van hun stokpaardjes. 2. Athénée Alfred Verwée : “Een handendrogerfiets” Een fiets bouwen die de handen droogt. Wat een gek idee! Op het Athénée Alfred Verwée hebben de leerlingen zich op een recuperatieproject gestort, en er staat geen rem op hun creativiteit! 3. Ecole Saint-Joseph – Saint-Rémy: “Stap voor stap naar minder afval” Hoe kan ik de hoeveelheid afval die de school binnenkomt, verminderen? Een leerkracht en zijn klas van het vierde leerjaar van de school Saint-Joseph – Saint-Rémy hebben het experiment aangedurfd. Het project beoogt de vermindering van afval, dus nog voor de sorteerfase! 4. Institut Saint-Anne: “Recupereren op school” Kunnen we de dag "Zero afval beschouwen als springplank voor een reeks kringloopacties die enkele weken eerder plaatsvonden? Dat was het plan van de cyclus 5 8 van het Institut Sainte-Anne. Op het programma: een boekenruilmarkt, een kledinginzameling en een tentoonstelling “voorwerpen die een tweede leven krijgen”. 5. Institut de Mot-Couvreur: “Een moestuin en een compostvat op de speelplaats” Groenten verbouwen op een speelplaats, geduldig toekijken hoe ze groeien en, op een mooie dag, proeven van de oogst. Dat is het project van het 5e en 6e jaar van de middelbare school Institut De Mot-Couvreur. Hier werd ook compostbak gebouwd uit recuperatiemateriaal! 6. Saint-Vincent de Paul: “Een geslaagd recept!” In 2010 ging deze Elsense school de uitdaging aan: minder afval produceren. Een jaar later zijn tal van projecten ontstaan, en zijn de verschillende aspecten van duurzame ontwikkeling doorgesijpeld in de school dankzij een super gemotiveerd ecoteam. 7. Institut Paul-Henry Spaak: “Een buitengewone ontmoeting” Een milieu-educatieproject kan echt wel ver gaan! Dat ontdekten de leerlingen van het instituut toen ze hun directe buur tegenkwamen: de bejaarden uit het home vlakbij de school. Het verband met afval? Lees het zelf in de fiche! PAGINA 6 VAN 7 - FICHE AFVAL NL – DECEMBER 2014 THEMATISCHE FICHE VAN DE PROJECTOPROEP VOOR SCHOLEN

8. Ecole du Homborch: “Smileys schieten te hulp!” Een tekening om het verband te leggen tussen thuis en de school … Ontdek hoe dit werkt, en met welke resultaten (!) de leerlingen van de Homborch-school kleine communicatie-experts zijn geworden. 9. Athénée Royal Jean Absil: “Wat na het label?” Het atheneum is een van de 5 Brusselse scholen met label. Het heeft er veel energie in gestoken, maar hier houdt het niet op! Voor de leerkrachten blijft het milieu een aanleiding geven om de leerlingen bij een participatieve dynamiek te betrekken.

5.2. VIDEO’S VAN SCHOOLPROJECTEN Bekijk de video’s van schoolprojecten (Nederlands ondertiteld) via de Franstalige pagina van onze website www.environnement.brussels Thema Ville durable, rubriek L’école durable > Bubble > L’ERE en vidéo 1. Institut Sainte-Marie: “Voedselverspilling tegengaan” In het kader van de Europese Week van de Afvalvermindering wil het Institut SainteMarie de voedselverspilling een halt toeroepen. Na de middagpauze tonen alle leerlingen hun brooddoos aan mijnheer Bernard Godichal. Naargelang van wat er nog in zit, krijgen de leerlingen een smiley met een vrolijk of minder vrolijk gezichtje. Een andere manier om de afvalberg te verkleinen, is door collectieve tussendoortjes aan te bieden: elke dag een andere lekkernij (fruit op donderdag, boterhammen op vrijdag) en kraantjeswater. Zo slinkt de afvalberg vanzelf! 2. Lagere school Notre-Dame des Champs: “Actieplan tegen voedselverspilling” Op school wordt er de hele tijd door gegeten: het tienuurtje, het middagmaal en het vieruurtje. Het eten wordt opgegeten of belandt in de vuilnisbak. De voedselverspilling in de scholen wordt geraamd op 6 kg per leerling per jaar. Om de leerlingen wakker te schudden voor deze problematiek, werden de vuilnisbakken van de lagere school Notre-Dame des Champs op de weegschaal gezet. Doel was de gewoonten van de leerlingen te begrijpen en een actieplan in te voeren om voedselverspilling op school te bestrijden. 3. Ecole Notre-Dame des Champs: “Als het water ons in de mond loopt!” Standpunten verdedigen, stemmen, de gekozen projecten uitvoeren, een verantwoordelijkheid opnemen als burger: dat is de boodschap die het Brussels Jongerenparlement voor het Milieu (BJPM) uitdraagt. Een zestigtal Brusselse jongeren uit een twintigtal scholen (waaronder het Koninklijk Atheneum la Brise en het Koninklijk Atheneum van Ganshoren, allebei middelbare scholen) gingen samenzitten om de Brusselse parlementsleden concrete voorstellen te doen over de milieuproblemen. De campagne “Jongeren keren het klimaat” is een van de concrete verwezenlijkingen van het BJPM. 5 thema’s kwamen aan bod, waaronder het thema water. Hierbij lag de nadruk op de vermindering van afval door drankverpakkingen en de opwaardering van kraantjeswater. In de lagere school Notre-Dame des Champs lieten de leerlingen van het ecoteam hun vriendjes kraantjeswater proeven. In de gangen werden waterbars geopend voor een kleine degustatie. De smaakpapillen mochten zelf oordelen!


THEMATISCHE FICHE: AFVALSTOFFEN

Recommend Documents