De hele school doet mee aan ‘Energie op school’. De focus ligt op besparing door gedragsverandering. Leerlingen bedenken hoe je met zijn allen het energieverbruik kunt terugbrengen en ze ontwikkelen een slimme campagne om leerkrachten en docenten bij de uitvoering te betrekken. De lessen en opdrachten zijn eenvoudig en makkelijke toegankelijk. Er ligt minder nadruk op theorie, meer op bewustzijnsverandering. Elke jaargroep krijgt een eigen thema. Er zijn vijf thema’s: lucht, verlichting, verwarming, apparaten en water. Een docent hoeft dus maar één thema voor te bereiden. De leerlingen werken op hun eigen niveau (leerjaar en schoolniveau) aan het bedenken van energiebesparende maatregelen binnen hun thema. ‘Welke aanpassing in gedrag maakt dat we energie kunnen besparen? En hoe zorg je ervoor dat we het met z’n allen ook gaan doen?’ De gezamenlijke Kick-off, de klassikale lessen, het bedenken van maatregelen en het pitchen van verbeterplannen passen op één dag. Omdat voor een blijvende gedragsverandering herhaling nodig is, zijn in het programma activiteiten opgenomen om het onderwerp op de agenda van zowel leerlingen als personeel te houden.
Themadag Energie op school Na de gezamenlijke kick-off wordt elke klas de rest van de dag door één docent begeleid, vanuit één lokaal. Een aantal onderdelen zijn klassikaal, een deel van de opdrachten voeren de leerlingen zelfstandig in groepjes uit, de opdrachten van de circuitles voeren ze elders in het gebouw uit. De lesonderdelen zijn: de basisles, de themales en de circuitles. Hierna wordt er gewerkt aan het maken van een verbeterplan. Elk groepje presenteert in de eigen klas het verbeterplan door middel van een pitch van twee minuten. De klas bepaalt samen welk verbeterplan het meest kansrijk is. Bij elk thema hoort een eigen Powerpointpresentatie. Deze bevat de inhoud van de lessen en ook de aanwijzingen voor de docent. Voor leerlingen zijn op drie momenten werkbladen met vragen en opdrachten, bij themales en bij de circuitles en voor het maken van een verbeterplan. Individueel maken de leerlingen aantekeningen tijdens de dag.
Kick-off
schoolleiding alle klassen aula 15 minuten
Hoe is het energieverbruik van de school nu? Kan dat beter? Scholen kunnen 5 tot 20% op de energierekening besparen. Dat kan door technische maatregelen, maar de meeste energie wordt bespaard door leerlingen en docenten zelf. Door het gedrag een beetje te veranderen. Tijdens de kick-off wordt bekend gemaakt wat er in het voorgaande jaar aan gas (m3), elektriciteit (Kwh) en water (m3) is verbruikt.
Deze dag is bedoeld om samen na te denken over slimme acties om minder energie te verbruiken, maatregelen die geen geld kosten. Acties die individueel acties die gezamenlijk uitgevoerd kunnen worden. Elke jaargroep heeft een eigen thema om te onderzoeken. Gaat het dat lukken? Waar kunnen we winst behalen, gaat de energierekening omlaag? Docenten gaan monitoren hoe succesvol de besparingsacties zijn. Leerlingen mogen nadenken over wat er met het bespaarde geld gebeurt.
Basisles
docent klaslokaal 15 minuten
De docent start met de basisles waarbij leerlingen kennismaken met het doel van het project. Een pittig maar aansprekend filmpje geeft de inhoudelijke onderbouwing voor alle acties rond energiebesparing.
Themales
docent klaslokaal 30 minuten
Dit is een eerste kennismaking met het thema. Bij deze les hoort een werkblad. Elk groepje beantwoordt aan het eind van de themales gezamenlijk de vragen. Bespreek na afloop de antwoorden.
Circuitles
docent zelfstandig groepjes schoolgebouw 45-60 minuten
Leg de circuitles uit en motiveer leerlingen om alvast na te denken over slimme maatregelen. De groepjes gaan zelfstandig op pad. Ze krijgen werkbladen met opdrachten en vragen mee. Leg uit waar de opdrachten uitgevoerd kunnen worden. Spreek een tijdstip af waarop de leerlingen terug zijn. Bespreek waar de antwoorden en bevindingen.
Verbeterplan
docent klaslokaal 60 minuten
Start centraal en herhaal nog weer het doel van de dag: het bedenken van een verbeterplan waar straks iedereen aan mee wil doen. De groepen maken een verbeterplan. Ze brainstormen over maatregelen voor energiebesparing of verbetering van luchtkwaliteit. Ze kiezen een concreet doel. Hoe zorg je voor gedragsverandering? Dat is de grote uitdaging. Uitleggen, een doel in het vooruitzicht stellen, motiveren, vinger aan de pols houden, feedback, aandacht en waardering geven zijn ingrediënten voor gedragsverandering. Hierin mogen de groepjes zich richten op leerlingen, docenten en het overige personeel. Zijn de ideeën doordacht, afgewogen en besproken, dan bereiden ze een pitch voor incl. taakverdeling en visuele middelen. Elk groepje mag zijn eigen verbeterplan pitchen. Samen besluit de klas welke pitch het meeste kansen biedt.
- Brainstormen - Pitch maken
Pitchen
docent klaslokaal 45 minuten
Schoolleider aula 10 minuten
De beste verbeterplannen
Er komt vanuit elke klas een kansrijk verbeterplan. De betreffende docent neemt dit winnende plan mee voor overleg met de collega-docenten van dat leerjaar. Met elkaar kiezen zij per thema 1 of 2 besten verbeterplannen. Deze plannen worden aan het einde van de dag in de aula wordt gepresenteerd als speerpunt voor de hele school door de schoolleider. Het uitvoeren van het verbeterplan gebeurt door de leerlingen zelf, afhankelijk van het plan kan dit worden voorbereid in lessen als handvaardigheid.
Follow up Energie op school Follow up Maandelijks updaten
Besparen is succesvol wanneer het thema een vast plekje op de agenda heeft van zowel schoolleiding, docenten als leerlingen. Het enthousiasme van het moment vertalen naar herhalen, en nog eens herhalen. Gedragsverandering ondersteunen door het vaak en op een leuke manier op de agenda te houden. Ook de plannen van de leerlingen zijn hierop gericht.
Voorbereiding Voorbereiding ALGEMEEN
Voorbereiding LICHT
De voorbereiding van de dag ligt bij een team bestaande uit schoolleiding, docenten, conciërge en een deskundige van het verwarmingssysteem. - Gegevens energieverbruik en waterverbruik verzamelen en visualiseren. - Voorbereiding kick-off door schoolleider. Kern: motivatie om te gaan besparen, gegevens over het huidige energie- en waterverbruik van de school en korte uitleg over het verloop van de dag en het vervolg. - Voorbereiding afsluiting van de dag. Terugkoppeling van de beste verbeterplannen per jaargroep. - Logistieke organisatie: lokalen reserveren, docenten inplannen en voorbereiden, werkstations met materialen voorbereiden en zo nodig inkopen. Tips - Omdat de leerlingen in groepjes van 4 werken, is maar 1 kopie per werkblad per groepje nodig. - Is de ruimte met het centrale ventilatiesysteem en de ruimte met de watermeter niet toegankelijk, dan kan als alternatief een foto of filmpje voor de PowerPoint gemaakt worden. Goede verlichting is belangrijk om te kunnen werken. Bespaar door te zoeken naar situaties waarin geen of minder verlichting nodig. In ruimtes waar voor lange of voor korte tijd niemand is en bij voldoende daglicht.
In het lokaal voor de themales is beschikbaar: PowerPoint presentatie LICHT + afspeelapparatuur + internetverbinding + geprinte versie PowerPoint (met optie: notitiepagina’s afdrukken) per leerling: pen en papier Werkblad themales LICHT Werkblad circuitles LICHT Werkblad Verbeterplan In het lokaal voor het zelfstandig uitvoeren van onderdelen van de circuitles: tafels met meerdere werkstations voor dit proefje: verdeeldoos op tafel aangesloten op lichtnet, een energiemeter zoals bijvoorbeeld www.bespaarbazaar.nl/green-energiemeter-p957.html, een armatuur waar verschillende lampen in gedraaid kunnen worden, gloeilamp, spaarlamp (met passende fitting en liefst met verpakking) en een rekenmachine Voorbereiding LUCHT
Een slechte kwaliteit van binnenmilieus leidt tot gezondheidsklachten. In 80% van de klaslokalen is de CO2-concentratie veel te hoog. Dit is een aanwijzing voor onvoldoende ventilatie en een slechte luchtkwaliteit. Dit verhoogt het ziekteverzuim van leerkrachten en leerlingen. In het lokaal voor de themales is beschikbaar: de PowerPoint presentatie LUCHT + afspeelapparatuur + internetverbinding + geprinte versie PowerPoint (met optie: notitiepagina’s afdrukken) per leerling: pen en papier Werkblad themales LUCHT Werkblad circuitles LUCHT Werkblad Verbeterplan per groepje: eenvoudig knutselmateriaal (gekleurd papier, schaar, lijm en stiften) In het lokaal voor het zelfstandig uitvoeren van onderdelen van de circuitles: tafel met aangesloten co2-meter tafels met meerdere werkstations voor dit proefje: diep bord, kan met water, waxinelichtje (+ 5 reserve), aansteker, kleinere glazen pot, grotere glazen pot, gootsteendoekje voor gemorst water. Er is toegang tot de ruimte met het centrale ventilatiesysteem. Of zorg voor een alternatief (foto of filmpje van de installatie).
Voorbereiding VERWARMING
Een flink deel van de energiekosten gaan op aan verwarming. Een kleine besparing maakt hierin veel verschil. Thermometers zijn aanwezig in het klaslokaal, aula, gymlokaal, hal en docentenkamer
In het lokaal voor de themales is beschikbaar: de PowerPoint presentatie VERWARMING + afspeelapparatuur + internetverbinding + geprinte versie PowerPoint (met optie: notitiepagina’s afdrukken) thermometer per leerling: pen en papier per groepje: Werkblad themales VERWARMING Werkblad circuitles VERWARMING Werkblad Verbeterplan In het lokaal voor het uitvoeren van onderdelen van de circuitles: Hier is iemand aanwezig die bekend is met het verwarmingssysteem. Hij of zij geeft de groepjes leerlingen een korte presentaties met uitleg over: - de ingestelde temperatuur voor lokalen en overige ruimten - tijdstippen waarop het systeem in- en uitschakelt en waarom dat zo is ingesteld - maatregelen die in school zijn genomen om een aangename temperatuur te krijgen (isolatie, afspraken, onderhoud systeem) - het jaarverbruik van gas in m3 en de kosten daarvan. Voorbereiding APPARATEN
Energie besparen op apparaten doe je door ze echt uit te zetten (niet in stand-by) en door geen oplaadsnoeren in het stopcontact te laten zitten. In het lokaal voor de themales is beschikbaar: PowerPoint presentatie APPARATEN + afspeelapparatuur + internetverbinding + geprinte versie PowerPoint (met optie: notitiepagina’s afdrukken) per leerling: pen en papier per groepje: Werkblad themales APPARATEN Werkblad circuitles APPARATEN Werkblad Verbeterplan In het computerlokaal of OLC is voor het uitvoeren van de circuitles aanwezig: een medewerker die kan vertellen over het energiebeheer van de apparatuur computers waarop leerlingen het energiebeheer kunnen instellen tafel met een aantal energiemeters zoals bijvoorbeeld www.bespaarbazaar.nl/green-energiemeter-p-957.html Apparaten waarvan stroomverbruik gemeten kan worden. In de kantine of keuken is voor het uitvoeren van de circuitles aanwezig: Een medewerker die informatie te geven over het onderhoud en het energielabel van de apparaten. Kijk of er energielabels op apparaten zichtbaar zijn. Print anders de handleiding waar dit instaat of zorg op een andere manier voor informatie over energieverbruik.
Voorbereiding WATER
Water verbruiken we direct: door te drinken en om schoon te maken. Ons grootste waterverbruik is indirect. Dit wordt verbruikt bij de productie van goederen. Op school kunnen we zowel het directe waterverbruik (toiletruimte) als het indirecte waterverbruik terugdringen (papierverbruik, de kantine en frisdrankautomaten). In het lokaal voor de themales is beschikbaar: powerpoint presentatie WATER + afspeelapparatuur + internetverbinding + geprinte versie powerpoint (klik aan de optie: ‘notitiepagina’s afdrukken’) per leerling: pen en papier per groepje: Werkblad themales WATER Werkblad circuitles WATER Werkblad Verbeterplan Voor het uitvoeren van onderdelen van de circuitles: Leerlingen kunnen een toiletruimte en eventueel een doucheruimte bekijken. Leerlingen hebben toegang tot de ruimte waar ze de watermeter kunnen aflezen. Achtergrondinformatie: www.watervoetafdruk.org/Reports/WNF-2010WatervoetafdrukNederland.pdf
