OPEN MINDS Congres geestelijke gezondheid 26-27 mei 2016 / The Egg Brussel
De sociale kost van verslaving: iedereen betaalt, iedereen draagt zorg Freya Vander Laenen
Structuur
Opwarmen: U komt bij de huisarts en hij/zij vraagt … Sociale kost: wie betaalt de rekening? Minder sociale kost en meer herstel: Wat kunnen we eraan doen? OF wat kan ik eraan
doen?
2026: 5 uitdagingen
1
Opwarmen
‘Verslavende middelen – drugs’ Denkt u aan…?
Opwarmen 1.
U komt bij de huisarts en hij/zij vraag u: Hoe vaak drink je alcohol? Nooit (0) – Maandelijks of minder (1) - 2 à 4 x/maand (2) - 2 à 3 x/week (3) - 4 of meer x/week (4)
2.
Wanneer je drinkt, hoeveel standaardglazen* drink je dan gewoonlijk op een dag? 1 of 2 (0) - 3 of 4 (1) - 5 of 6 (2) - 7 of 9 (3) - 10 of meer (4)
3.
Hoe vaak gebeurt het dat je zes of meer standaardglazen drinkt bij één enkele gelegenheid? Nooit (0) - Minder dan maandelijks (1) - Maandelijks (2) - Wekelijks (3) – (bijna) dagelijks (4)
* standaardglas alcohol = glas bier 250 ml 5% alcohol, 100 ml wijn 12% alcohol, 40 ml likeur 25% alcohol, 30 ml sterke drank 40% alcohol
2
Opwarmen Het resultaat?
• •
•
U bent man + u hebt score ≥5 U bent vrouw of man ≥65 jaar + u hebt score ≥4
bijkomende vragen (niet kunnen stoppen, schuldgevoelens, vergeten, …) Waarom bijkomende vragen bij score ≥4-5? • •
= vermoeden problematisch gebruik = AUDIT-vragenlijst (cf. richtlijn Domus Medica, 2011; 2015)
Opwarmen
‘eindscore’ 0-6/7 – 8-19 - ≥20
•
‘aanvaardbaar’ •
•
•
Mannen (0-7) - Vrouwen + mannen ≥65 jaar (0-6)
‘Problematisch’ (8-19) -> kort advies ‘afhankelijkheid’ (≥20) & als geen effect herhaald kort advies -> doorverwijzen naar gespecialiseerde hulpverlening
3
En hoe vaak heeft uw arts u deze vragen gesteld?
~ gevoel onmacht huisarts (Vanmeerbeek et al., 2015)
Stel dat u zich zorgen maakt over uw middelengebruik …
•
… hoe vaak hebt u hierover gepraat (met huisarts)? Slechts 1/12 zoekt of vindt hulp, gemiddeld na 18 jaar (Mistiaen et al., 2015) • ~ dubbele moraal gezellig – alom tegenwoordig versus schaamte – schuld
4
En toch: prevalentiecijfers
(Gezondheidsenquête WIV/ISP, 2013) • •
tabak: 23% rokers psychoactieve medicatie: 16% (laatste 24 uur) •
•
• •
Bijv. laatste 2 w.: slaap- of kalmeringsmiddelen (13%), antidepressiva (8%)
alcohol: 14% dagelijkse gebruikers - 6% overconsumptie (> 14 EH vr. - > 21 EH m.) cannabis: 4,6% (laatste jr.) – 2,6 % (laatste mnd.) Andere illegale drugs (bijv. cocaïne, opiaten): 0,8% (laatste jr.)
Sociale kost? •
= kost voor de maatschappij •
•
gedragen door overheid (o.a. preventie, behandeling en repressie) Maar ook: bedrijven (o.a. productiviteitsverlies), samenleving (o.a. verkeerslachtoffers, familie, omgeving) en gebruikers zelf (o.a. verlies levenskwaliteit)
5
Sociale kost: onderzoek (Vander Laenen et al., 2016) •
Wat zit in onze rekensom? alcohol, tabak, illegale drugs, psychoactieve medicatie •
• •
pijnstillers, antidepressiva, slaap- en kalmeringsmiddelen
gezondheid, criminaliteit en verkeer 2012
Resultaten: pronostiek?
6
Resultaten •
•
Directe kosten + indirecte kosten • = 4,63 miljard euro • = 1,19 % van het BBP • = 419 euro per inwoner Verlies gezonde levensjaren • = 515.000 gezonde levensjaren verloren
Directe kosten: 2,86 miljard euro o.m. kosten ziekenhuisopname behandeling verslaving en ziektes zoals longkanker of leverkanker
69%? ~ 129.000 opnames in AZ 44.000 opnames in PZ <-> Preventie: 0,4%
71 % alcohol en tabak
7
Indirecte kosten: 1,76 miljard euro o.m. primaire arbeidsongeschiktheid en invaliditeit verloren productiviteit door vroegtijdige sterfte
86 % alcohol en tabak
Ontastbare kosten: 515.000 verloren gezonde levensjaren = jaren verloren door vroegtijdige sterfte en jaren geleefd met ziekte 1 gezond levensjaar = 40.000€
20 Miljard € ‘ontastbare’ kosten
91 % tabak en alcohol
8
Sociale kost verslavende middelen
WIE BETAALT DE REKENING?
Iedereen betaalt mee: overheid, gebruikers, bedrijven,… = samenleving
En kunnen we er wat aan doen? afschrikken? Preventie? Schade beperken?
straffen? zorg?
9
En wat kan ik eraan doen om de sociale kost te helpen dalen en herstel te bevorderen ?
Preventie Screening en vroeghulp Zorg – schadebeperking Hulpverlening onder druk Draagvlak voor een beleid
1. 2. 3. 4. 5.
Goede voorbeelden interventies
Preventie
•
Zelfhulp: online zelftesten/zelfhulpmodules: www.druglijn.be/test-jezelf
Omgeving: www.druglijn.be ° tabak en alcoholplan Wat werkt het best? (WHO, 2011) •
alcohol: taksen, beperken toegang detailhandel & reclame/sponsering
10
Goede voorbeelden
Preventie
praktische en onmiddellijk relevante informatie over gezondheids- en sociale gevolgen gebruik anti-drugnormen & correctie beeld ‘normatief’ gebruik Aanleren vaardigheden in effectieve, concrete situaties
~ Groepsdruk – peergroep - Invloed sociale omgeving
> ‘drugsspecifieke’ vaardigheden Anticiperen op die situaties + concrete vaardigheden om weerstand te bieden Peers als rolmodel
Goede voorbeelden
Screening en vroeghulp
(e)-ASSIST voor huisartsen en 1e lijn (OCMW, CAW)
Screening wat is nodig? informatie, korte interventie of intensieve hulpverlening/doorverwijzing + ondersteuning 1e lijn voor korte interventie
SEM-J (jongeren 12-18 j) voor CLB, BJZ, JAC
Screening + gebruik + functioneren nood aan HV?
11
Goede voorbeelden
Screening en vroeghulp
Motivatiebevordering en aanleren ‘zelfcontrole’technieken
Beter praten over gedragsverandering <-> confrontatie met ‘bewijsmateriaal’ gebruik Persoon zelf laten verwoorden – actuele zorgen en belangen Objectieve informatie – cijfermateriaal Inzicht in eigen gedrag en gedragsalternatief
Bijv. ‘Het huis’ = e-learning motiverende gespreksvoering (www.vad.be) voor huisartsen, apothekers, tandartsen
Goede voorbeelden
Zorg en schadebeperking
Zoeken naar hulpverlening?
•
www.ida-nl.be/doorverwijsgids.aspx
Bijv. substitutie onderhoudsbehandeling, vooral met methadon + psychosociale ondersteuning Bijv. spuitenruil > gezondheid; bijv. wonen: Housing First
12
Goede voorbeelden
Zorg en schadebeperking
! Nazorg ~ ondersteuning & zingeving (Vanderplasschen et al., 2016)
belangrijk: wonen - tewerkstelling en opleiding/onderwijs - sociaal netwerk: familie & vrienden – vrije tijd
Goede voorbeelden
Doel herstelgerichte verslavingszorg
Steeds meer brede invulling > abstinentie
vier vormen herstel (van der Stel, 2013)
Klinisch: of verdwijnen symptomen -> HV Functioneel: lichamelijke, psychische en sociale functies > HV + Maatschappelijk + Persoonlijk
13
Goede voorbeelden Doel herstelgerichte verslavingszorg
vier vormen herstel (van der Stel, 2013)
Klinisch & functioneel
Maatschappelijk: verbetering positie persoon in maatschappij
wonen, werk, inkomen, sociale relaties + stigma & sociale uitsluiting -> iedereen
Persoonlijk: greep krijgen op eigen leven, stellen doelen, vormen (nieuwe) identiteit, oriëntatie op persoonlijke & in gemeenschap belangrijk geachte waarden
-> persoon zelf centraal (familie)ervaringsdeskundigheid kwaliteit van leven
Goede voorbeelden
Hulpverlening onder druk •
Doorverwijzing vanuit politie/justitie •
Voorwaarden •
•
Duidelijke afspraken protocol/samenwerkingsovereenkomst • Rol- en taakafbakening ~ ≠ doelstellingen • Informatie-uitwisseling – beroepsgeheim Brugfunctie -> iedere sector trouw aan zijn finaliteit Well-informed consent cliënt
14
Goede voorbeelden
Draagvlak voor een lokaal beleid
≠ stappen
Identificeren en betrekken alle actoren
Nadruk op specifieke lokale situatie
Van bij het begin - vanuit ≠ sectoren - leidinggevenden en praktijkwerkers – doelgroep Monitoren en analyseren lokaal probleem ° actieplan: specifieke én ≠ acties - aanpassen acties ~ evolutie lokale problemen Evalueren
Leiderschap en coördinatie door
Aanstellen coördinator contacten, communicatie, samenwerking - tss alle actoren
2026 - 5 uitdagingen
Beperken drempels binnen reguliere (geestelijke) gezondheidszorg, welzijnssector en dienstverlening aan
Verkleinen handelingsverlegenheid weerstand vorming en ondersteuning vanuit gespecialiseerde zorg
15
5 uitdagingen
~ integratie gespecialiseerde drughulpverlening in geestelijke gezondheidszorg
Gevaar = ‘verdunnen’ expertise – drempels voor illegale druggebruikers? Kans = art. 107 – herstel
5 uitdagingen
uitbouwen geografisch gespreid en gedifferentieerd gespecialiseerd hulpverleningsaanbod
Geografisch: politieke moed? ‘Nieuwe’ doelgroepen, bijv. gamen, superdiversiteit
16
5 uitdagingen
Weg met op prestatie gerichte financiering -> flexibele financiering persoonsvolgende financiering Effectieve projecten structureel financieren Centen?
Cf. financiering drughulpverlening aan justitiecliënten?
5 uitdagingen
inbreng (familie)ervaringsdeskundigen
> tevredenheidsonderzoek of evaluatie kwaliteit zorg – ook bij beleidsontwikkeling Cliëntparticipatie ook bij ° beleid en (doelstellingen) interventies (Neale et al., 2015) > gestabiliseerde voormalige alcoholgebruikers Ook meest gemarginaliseerde gebruikers
17
Vragen?
[email protected]
18
