Terugkoppeling van SHAREWORKS
Inhoud TAFELVOORZITTER: ROB VAN DEN BROEK, COMMERCIEEL DIRECTEUR DELTA PROJECTONTWIKKELING ........ 2 TAFELVOORZITTER: JEROEN VAN DER VEN, SENIOR ADVISEUR MARKETING & ACQUISITIE GEMEENTE HAARLEMMERMEER ................................................................................................................................... 2 TAFELVOORZITTER: HANS ZUURBIER, DIRECTIELID GEMEENTE HAARLEMMERMEER ...................................... 3 TAFELVOORZITTER: JOOST VALK, ARCHITECT EN FOUNDER VAN VITAL PLACES ........................................... 3 TAFELVOORZITTER: JAN HEIN TIEDEMA, COMMERCIEEL MANAGER OVG PROJECTONTWIKKELING ................ 4 TAFELVOORZITTER: PAUL BOS, INITIATIEFNEMER BOUWLAND ..................................................................... 5 TAFELVOORZITTER: MARTINE VAN BERGEN, SENIOR PROJECTMANAGER GEMEENTE HAARLEMMERMEER ...... 6 TAFELVOORZITTER: PAUL HOWESSMITH, MANAGER COÖPERATIE, RABOBANK REGIO SCHIPHOL .................. 7 TAFELVOORZITTER: LAURENS SCHENK, DIRECTEUR SCHENK MAKELAARS ................................................... 8 TAFELVOORZITTER: PAUL JANSEN, HOOFD GEBIEDSONTWIKKELING SCHIPHOL AREA DEVELOPMENT COMPANY ................................................................................................................................................. 9 TAFELVOORZITTER: PETER VAN ROUENDAL, EXPERT ENERGIE, WATER EN GRONDSTOFFEN, SCHIPHOL GROUP ................................................................................................................................................................. 9 TAFELVOORZITTER: WILKO ANDRIK, MANAGER CONCEPTONTWIKKELING DELTA PROJECTONTWIKKELING ... 10 TAFELVOORZITTER: ANDRÉ VAN DEN BERG, DIRECTEUR SCHIPHOL REAL ESTATE ..................................... 10 TAFELVOORZITTER: MONA RADEMAKER, REGIOMANAGER VOLKER WESSELS VASTGOED EN MEDE FOUNDER BOUWLAND ............................................................................................................................................. 11 TAFELVOORZITTER: AART VELLER, DIRECTEUR EN EIGENAAR WIJ ZIJN KOEL, SPREKER SHARE 2010 ........ 11 TAFELVOORZITTER: RIK ROLLEMAN, SENIOR PROJECTMANAGER GEMEENTE HAARLEMMERMEER ............... 12 TAFELVOORZITTER: KEES NOORMAN, WILLIAM MCDONOUGH + PARTNERS EU, DIRECTEUR BUSINESS DEVELOPMENT AND GENERAL AFFAIRS .................................................................................................... 13 TAFELVOORZITTER: RENÉ HOGEVEEN, PROJECTONTWIKKELAAR EN POPKO VAN MEEKEREN, ADVISEUR MARKT EN VASTGOED - YMERE ................................................................................................................. 14
TAFELVOORZITTER: ANDRE OOSTERHUIS, OOSTERHUIS ARCHITECTEN ..................................................... 15
1
•
Tafelvoorzitter: Rob van den Broek, commercieel directeur Delta Projectontwikkeling Net zoals 10 jaar geleden op school: een beter milieu begint bij jezelf. Zowel privé als zakelijk bewust zijn van je uitstoot. Bewust zijn: meten = weten!
•
Creëren van langjarige community waardoor leefomgevingen langer blijven bestaan
•
Bonus bij minder energieverbruik privé
•
Alle energielabels op google maps. Wie een A-label heeft krijgt drie regels voor duurzame reclame
•
Ontwikkelingshulp moet gericht zijn op een duurzame ontwikkeling en duurzame oplossingen
•
Tafelvoorzitter: Jeroen van der Ven, senior adviseur marketing & acquisitie gemeente Haarlemmermeer Ontwikkelingen NU en kansen o Warm / koud water 375 geothermisch DURA/Vermeer o ACT!: duurzaam verbinden o Westflank: Alle nieuwbouw duurzaam o Asfalt dat licht geeft. o Ymere : CO2 neutraal, wooncoöperaties - Herontwikkelen niet duurzame complexen - Technisch kan al veel, het is nu de wil en de winst
•
Telkens terugkerend thema van de discussie is voorlichting en bewustwording o Wat is de winst/opbrengst o Wat is de investering (i.p.v. wat kost het) o Hoe snel rendeert het, wat is de terugverdiencapaciteit o Inzicht voor kopers t.a.v. integrale kostprijs van duurzaam wonen
•
Duurzaamheid o Nu sterk het verhaal gericht op Trias energetica o Meer focus op Trias Ecologica – materiaal – recyclebaar puin. o Als gemeente meer sturen in je programma van eisen op Duurzaamheid in plaats van prijs o Uitvraag van aanbestedingen verbeteren en meer focus op duurzaamheid o Goedkopere grondprijs voor duurzame gebouwen o Voorbeeld: Prorail heeft CO2 ladder in hun aanbestedingen gemaakt
2
•
Tafelvoorzitter: Hans Zuurbier, directielid gemeente Haarlemmermeer In inkoopbeleid overheid Total cost of ownership eisen
•
Creëren van klimaatneutrale paardenstallen. Dit als ‘export’-product vanuit de gemeente Haarlemmermeer, een bakermat voor de paardensport.
•
Wens is een actieve rol in het kader van grondbeleid van de gemeente (overheid) bij het ‘oplossen’ van de leegstand van bestaande kantoren. Wellicht via een fonds of eisen via af te geven bouwvergunningen. Slecht voorbeeld is het nieuwe KPMG-gebouw in Amstelveen
•
Smart grid: o Verbinden van energie en ICT o Uploaden van energie o Zorg dat je een wereldwijd lab “smart city met smart grids” wordt
•
Tafelvoorzitter: Joost Valk, architect en founder van Vital Places Kijken naar behoefte voordat je gaat produceren
•
Zonne-energie
•
Waterkracht
•
Bewustwording (privéactie: vegetarische, biologisch eten; gescheiden afval; zonnepanelen)
•
Duurzaamheid meetbaar maken, normen – certificering.
•
Planologisch wonen en werken kan weer samen.
3
•
Tafelvoorzitter: Jan Hein Tiedema, commercieel manager OVG projectontwikkeling Overheid: zorg dat de eigenaren aan tafel komen. Spreek hun verantwoordelijkheid aan om gebieden / gebouwen goed te houden.
•
De mogelijkheid krijgen te ‘proeftuinen’. Bij succes wordt regelgeving / naleving aangepast (voorbeeld: LED-verlichting)
•
Share 2011: o 66 basisscholen in 2013 klimaatneutraal => bewustwordingsproces + financiële winst. o Wat zijn de resultaten van de duurzame toepassingen van de afgelopen 3 jaar
•
Deel kennis + netwerk om bewustwording t.a.v. duurzaamheid in Haarlemmermeer te bewerkstelligen
•
Communiceer voortgang
•
Vraag de individu om zijn/haar definitie van duurzaamheid => maak actielijst van top10
•
Aanpassen regelgeving zodat ‘duurzame financiering’ beschikbaar komt voor innovatieve (duurzame) projecten.
•
Creëer meer ruimte om verschillende bestemmingen en leegstaande gebouwen (tijdelijk) in te vullen
•
Wat doe je met wat je achterlaat? o auto o gebouw
4
•
Tafelvoorzitter: Paul Bos, initiatiefnemer Bouwland Start: o Wij moeten als regio een vergaande ambitie formuleren! o Zorgen voor bewustwording en noodzaak om te veranderen (urgentie!) o Vervolgens is de vraag: waar begin je? En hoe voer je zo’n ambitie uit? o Wij zouden hier een budget voor vrij moeten maken (% van de investeringen in deze polder) o De techniek is er ! Nu nog een regio integraal ontwikkelen (bestaande bouw en nieuwbouw) o Hoe gaan wij om met de bestaande belangen?
•
Informatie: o Zorgen voor goede informatievoorziening (hoe werkt duurzaamheid?) o Hoe ontsluit je alle beschikbare informatie die er nu al is?
•
Gedrag – holistisch o Hoe krijgen wij elkaar uit de comfort-zone? (gedragsverandering) o Hoe krijgen wij een integrale benadering van de grond? o Heel concreet: hoe integreer je duurzaamheid in je product of dienstverlening (bijv. een bank met leningen met een groene paragraaf)
•
Praktisch: duurzaamheid kan ook pure winst betekenen (waarde van het vastgoed stijgt en servicekosten worden lager)
•
Hoe kan een locale overheid bedrijven belonen die duurzaam werken
•
Laat de markt het werk doen en beloon de pioniers!
•
Hoe gaan wij het doen, vanaf ‘morgen’: o Beste practices met elkaar delen o Sprintjes maken o Jaarlijkse bijeenkomst / attitude! o Ontwikkelbedrijf starten o Top-down-visie ontwikkelen, en pioniers faciliteren van onderaf naar boven! o Doorvertalen naar concrete voorbeelden o Grond 2x uitgeven
5
•
Tafelvoorzitter: Martine van Bergen, senior projectmanager gemeente Haarlemmermeer Wat: fiets met elektromotor Hoe: o richten op 1 p vervoer in de Haarlemmermeer o Op lokatie Expo/Floriade Nederlands expertisecentrum voor duurzaamheid o Broedplaatsachting o Pioniers.link.com is opgericht
•
Wat: o Wetgeving aanpassen op duurzaamheid Hoe: o via de regering
•
Wat o 30% uitstoot komt van koeien(stront) te gebruiken als brandsof Hoe o Systeem optuigen o Tender bio-energie
•
Wat: o Glastuinbouw + Schiphol + bedrijventerreinen - energie vraag + aanbod sluiten op elkaar aan Hoe: o Met grondeigenaren overleggen en knelpunten aanpakken (desnoods overleg met ministers)
•
Wat: o Verplichte collectieve voorzieningen bij uitgifte Hoe: o Parkmanagement bij uitgifte
6
•
Tafelvoorzitter: Paul Howessmith, manager coöperatie, Rabobank regio Schiphol Share coördinerende rol geven (onderzoek, kennis verzamelen, overzicht creëren) ↓ vraag en aanbod aan elkaar knopen. NMCH
•
Overzicht sturende / ondersteunende rol
•
Jeugd onderwijzen in duurzaamheid
•
Actief footprint maken als startpunt
•
Bewustzijn in bedrijf ontwikkelen
•
In kaart brengen wat kosten zijn
•
Concrete voorbeelden van businesscases opnemen duurzame gebiedsontwikkeling
•
Milieubesparing opnemen in uniforme administratieve voorwaarden (wetboek maken – bewuster)
7
•
Tafelvoorzitter: Laurens Schenk, directeur Schenk makelaars Kennis instituut
•
Innovatie faciliteren
•
Besef bij gebruikers, gebruiker centraal stellen
•
Bewustwording intern
•
Onderwijs
•
Scan van omgeving, wat is er al
•
Bestaande bouw meer kansen dan nieuwbouw
•
Gemeenteloket
•
Creativiteit
•
Laten zien dat je er geld door kan verdienen
•
Samenwerken
•
Duurzaamheid ‘verkopen’ – zichtbaar duurzaam
•
Platform maken, kennis uitwisselen
•
Financieringen – groen!
•
Marketing – anders denken
•
Rendement op lange termijn
•
Korting op WOZ-waarde bij duurzaam gebouw
•
Subsidie – BTW
•
Meer voorlichting over milieu
•
Verplicht maken energielabel
•
Meer overleg tussen marktpartijen
•
Geld terugverdienen
•
Label maken gekoppeld aan citymarketing
8
•
Tafelvoorzitter: Paul Jansen, hoofd gebiedsontwikkeling Schiphol Area Development Company Ambitie is hoog, maar zorg voor verdienmodel! Daarvoor is nodig: o Bewustwording partijen o Sluit aan bij de wens van de klant o Kijk naar de totale scope o Geef de provincie een taak bij oppakken samenwerking
•
Tafelvoorzitter: Peter van Rouendal, expert energie, water en grondstoffen, Schiphol Group Energie privéproject: bedrijven stimuleren werknemers door belastingvrije voorfinanciering
•
MVO voor ondernemers financieel belonen – duurzame ontwikkelingen stimuleren
•
Geothermie toepassen voor verwarming van huizen / gebouwen
•
Voorbeeldfunctie (voortrekkers)
•
Kernenergie niet uitsluiten
•
Meer biomassa in energie omzetten bij de Meerlanden
•
Stimuleren zonne-energie
•
Voorlichten / opleiden duurzaamheid bij de scholen starten
•
Stimuleren SMART Grid (reststromen uitwisselen)
•
Kennis over financiën: betere reken- en besluitvormingsmodellen om duurzame keuzes te kunnen maken
9
•
Tafelvoorzitter: Wilko Andrik, manager conceptontwikkeling Delta projectontwikkeling Cost of ownerschip – uitdaging bediscussieerd
•
Bewustwording ‘klant’/ huurder prikkelen
•
Marketingstrategie ‘Ambassadeurs’ nodig
•
Groene financiering – hypotheken als stimulans
•
Overheidsrol ‘motiveren’
•
Kwantificeren -> geeft bewustwording
•
Tafelvoorzitter: André van den Berg, directeur Schiphol Real Estate Bewustwording welk voedsel duurzaam wordt geproduceerd
•
Haal toekomstige voordelen naar het nu
•
Keurmerk ‘duurzaam ondernemen’
•
Communicatie is de belangrijkste pijler om tot besef te komen – politiek – economisch. BEGIN
10
•
Tafelvoorzitter: Mona Rademaker, regiomanager Volker Wessels Vastgoed en mede founder Bouwland Elektrische auto’s stimuleren: gemeentes een aantal laten aanschaffen en laten rondrijden binnen de gemeente. Nu nog axiradius 180 km, wordt in de toekomst meer.
•
Stimuleren d.m.v. rentevoordeel hypotheek voor duurzame maatregelen (zoals PV-cellen) bij aankoop van bestaande woningen
•
Voorschriften opnemen in welstand: toestand zonnepanelen ongeacht de vorm of Verplichten om bij nieuwbouw zonnepaneel te plaatsen
•
Laat de daken van bv woningbouw/corporaties in concessie geven aan (lokale) energiebedrijven voor productie en distributie van lokale (groene) energie o Verhuur van daken bv. in concessie levert rendement voor bv woningcorporaties en dus voor verbetering energiesysteem in haar huurwoning (levert lagere kosten voor huur dus) o Energiebedrijf plaatst zonnecollectoren en produceert o Energiebedrijf levert (terug) aan wijk.
•
Tafelvoorzitter: Aart Veller, directeur en eigenaar Wij zijn Koel, spreker Share 2010 Geef als gemeente het goede voorbeeld o Gebouwen o Mobiliteit o Bedrijfsvoering
•
Share op locatie en ga in dialoog (organiseer per gebied (bv een bedrijventerrein) een mini-Share voor eigenaren, gebruikers en andere vastgoedpartijen om met elkaar alle mogelijkheden van duurzaamheid te bespreken
•
Gebruik OZB om te investeren in herstructurering van bestaande bedrijventerreinen – breng duidelijke clustering aan
11
•
Tafelvoorzitter: Rik Rolleman, senior projectmanager gemeente Haarlemmermeer Duurzaamheid is ook gezonde wijken maken die niet geherstructureerd worden! (niet alles inrichten)
•
Energiebedrijven zullen meer concurrentie krijgen
•
Beleggers hebben ook belang bij duurzame ontwikkeling op langere termijn; zij moeten aan het begin meer invloed hebben
•
Erasmusveld Den Haag (400 woningen) = voorbeeld. Iedereen die iets wil, kan iets aanbieden om het plan te versterken (meet & link) om innovatie te krijgen
•
Voedsel lokaal produceren; door bedrijfsoptimalisatie en plant gezondheid (kijken naar natuur) en dit ook communiceren. En: ook voor draagvlak van nieuwe projecten zorgen, ook voor tijdelijk beheer (voor ontwikkelingen)
•
Niet eisen opleggen; bedrijven gaan zelf al verder; beter is om convenanten te sluiten die verder gaan dan de norm (vb. 0-woning).
•
Tijd is nu rijp; gebruiker wil het ook
•
Banken willen voor kwekers wel hogere hypotheek betalen als exploitatielasten omlaag gaan. Dit moet ook voor woonconsumenten beschikbaar komen. Rabo-bank gaat hiernaar kijken zodat woonconsumenten ook meer gefinancierd kunnen krijgen voor duurzame investeringen (toezegging directeur Rabo Schiphol, Leo Peeters Weem)
•
SHARE vervolg o Workshops houden op basis van projecten (aanbieden) o Verbindingen leggen – ook vertaalslag naar consument o Innovatieprijs op verschillende niveau’s (gebiedsniveau – productniveau): voorbeeldproject o Kennisoverdracht
12
•
Tafelvoorzitter: Kees Noorman, William McDonough + partners EU, directeur Business Development and General Affairs In bestemmingsplannen opnemen o Multi-functionele gebiedsontwikkeling o Woon-werk balans o Overheid moet deel van grondopbrengst reserveren
•
In gesprek blijven met alle partijen (Schiphol – boeren – inwoner)
•
Platform creeren: o Rondreizend o Op locatie o Verrassen
•
Overheid: korting op grond duurzame ontwikkeling
•
Koplopersgroep van duurzame projecten bekendmaken (positieve benchmark)
•
Beschikbaar maken van lessons learned in centrale database
• •
Niet bouwen maar vullen! Herontwikkeling: Milieutax -> nee – wel positieve stimulans Extra investeringen in wijken als straat
•
Woningbouw / consument – topdown Verbetering voorlichting,daardoor komt er vraag vanuit consument – dan volgt de ontwikkelaar
•
Wetgeving staat ook duurzaamheid in de weg
•
Overheid: bewustwording – informatie Projectgericht: trekker Bedrijven } - leiderschap Woningbezitters } Huurders }
13
Tafelvoorzitter: René Hogeveen, projectontwikkelaar en Popko van Meekeren, adviseur markt en vastgoed - Ymere •
Kerosineleiding gebruiken voor C02-vervoer Een bestaande kerosineleiding t.b.v. Schiphol wordt momenteel niet meer gebruikt voor vervoer van kerosine vanuit de haven van Rotterdam. Het C02 overschot uit het havengebied kan via deze leiding naar de glastuinbouw in Haarlemmermeer waar behoefte is aan CO2
•
Kas op bedrijfshal -> Oostland Voordelen: win-win: ruimtebesparing (dubbel) en klimaatbeheersing
•
Meerlaags grondgebruik - Efficiënter - Footpring - Kruipruimte gebruikt voor wateropslag - Bouwen/ontwerpen met mogelijkheid voor transformatie
•
Duurzaam gebiedsbeheer Nu is de prijs leidend, dus komen maaiers met materieel uit Brabant rijden naar Haarlemmermeer. Lokaal oplossen door gebruik van vee (schapen) is mogelijk en mileuvriendelijker
•
Grondwaterbeheer water vasthouden + langzame infiltratie en groene daken (veel pompen door verharding wordt minder)
•
Duurzaam energiebedrijf / klimaatbedrijf o Vanuit opbrengsten nieuwe initiatieven ondersteunen o Smart Grid o Kapstok van BV’s die zelf-renderen; beproefde duurzame technieken zoals windwaterenergie of geothermie
•
Koppeling op lokale bouwprojecten van prijs + groene hypotheek Duurzaam bouwen met lagere epc leidt tot hogere bouwkosten. Daar staat tegenover dat de bewoner lagere energiekosten voor ruimteverwarming heeft. De hogere vrij-op-naam-prijs kan worden gefinancierd met extra hypotheekruimte. De extra hypotheeklast (maandlast) kan worden gedragen door de lagere energielasten (maandlast) zodat de situatie per saldo voor de koper gelijk blijft. Hiervoor is medewerking van banken voor een groene of projecthypotheek noodzakelijk. (alleen al het gebruik van LED-verlichting levert volgens Aart Veller € 500,- per jaar op. Dit bedrag kan hoger uitvallen wanneer er nog efficiënter in de huishouding wordt omgegaan met energie)
14
•
Tafelvoorzitter: Andre Oosterhuis, Oosterhuis Architecten Restwarmte WKO terugleveren
•
Inzetten op mentaliteitsverandering
•
Kennis delen en samenwerken
•
Bewustwording van technische mogelijkheden
•
Consument → producent ←
•
Opzetten duurzame meedenkmodellen
producent consument
15
