Terugblik op
123
jaar textielgeschiedenis
Gebr. Van Heek N.V. 'Schuttersveld' Joh an H em ken
Defraaie achterzijde lIall de villa Sdiuttcrsvcld, die 110 0 1' de meeste mensen onhclecnd is.
In de negentiende en bijna driekwart van de twintigste eeuw bepaalde een bovenlaag van textielondernemers het sociaaleconorrrische klimaat van Enschede. Zij allen - van kleine fabrikeurs tot grote fabrikanten leidden hier hun familiebedrijven, Hun werkterrein was de productie van en de handel in linnen, halflinnen en later katoenen weefsels . Op 13 rnei a. s. is het pre cies 150 jaar geleden , dat binnen deze elite enkele jonge Van Heeks met het oprichten van een nieuwe firma een eigen weg in de sterk groeiende Twentse textielnijverheid zochten. Een mooi moment OlTI even stil te staan bij zo'n één-en-een-kwart
Illustratie cOller: Gezicht op de Gebroeders Koninklijke Textielfabrieken . . Van Heek N . V. Schuttersveld, gezien vana] de H engelosestraat in 1959. Aj beelding olJelg ellolllell uit 'Van Boinbae iin tot j lllweei' .
eeuw textielgeschiedenis van een bijzondere Enschedese textielfabriek: Gebroeders Van Heek N.V. 'Schuttersveld' .
Fabrikeurs enf abrikanten Fabrike urs wa ren ko op lied en die onde r meer handelden in linnen en katoenen sto ffen. Z ij ko chten garens in en vcrstrekte n deze aan hu isw evers op het platteland . 's W inters we rd het gcwcvcn doek tege n betaling van het weefloo n weer ingen omen. Dit doek kreeg in Ensch ed e een nabew erking (he t bleken o p dc eige n bleekvelden, het verven en kalanderen in een klei n gebo uw of schuur) en werd daarn a verkoc ht o p de binn enlan dse markt. D e organisatie van di t proces sto nd bekend als de 'fubrycq'. N a h et wegvallen van de Belgi sche textielindustrie door de afscheiding van België in I 83 I , kwam ook de gro te m arkt van het toenmalige N ed erlands-I n dië bin nen hun bereik. Dc opdrachten van dc van staatswege gesteunde N ederlandse H an delmaatschappij (N H M ) spe elde n
Ansidit: Collectie j ohan Heli/keil
daarbij ee n gro te ro l. U it deze groe p van fabrikeurs ontwikkeld e zich na het midden van de negenti ende ee uw een kapitaalkrachtige toplaag van fabrikanten die in staat w as door sto om kracht aangedreven spinne rijen en weverijen o p te richten . D e koloniale vraag naar 'calicot s' (lichtgew icht katoe nen weefs els) nam toe en de N HM bo uw de haar activite iten af D e ondern em ers dienden voortaan o p voorraad te fabrice ren en hu n producten langs eigen vcrkoopka nalen af te ze tten,
De Maerc Ieman d die zich bij zond er h eeft ingespannen om de Twentse texti elind ustrie te ontwikkelen w as de Belgisch e j onkh eer C harles Loui s de M aer e. Hij bracht nieuwe ideeën mee en w ilde daarmee ied ereen help en. België had naar En gels voorbe eld mod ernere weefgetouwen dan hier in T w ente . Hij had het idee om ee n weefschool te stichte n om wevers o p te leide n om zo tot ee n /I
Sliepsteen 97/3
1809), die vanuit Delden naar Enschede was geko me n. H endrik Jan, same n met zijn zoo ns, de eerderge noe mde Ge rrit J an en H elm ich (1785- 1847), richtten omstreeks 1809 de firma H.J . van Heek & Zonen op, als voortzetting van de fabrikc urszake n, welke H endrik J an ree ds sede rt 177 8 in Enschede had gedreve n . Ge rri t Jans eerste hu welijk in 181 I me t Alida Bavin k (1785- I 8 12) bleef kinde rloos . De 34-j arige we duw naar Ge rrit Ja n hertrouwde in 1814 met de toen ach ttienj arige Margareth a H ermina ter Kuilc. Uit dit huwelijk we rde n veerti en kinderen geboren , \ ~ I
Donr de j';ot;lri :-:~c lI ~h.. 11. J.'.
.IIi.jtlellsll'ili
GI.eve
en
J. JJ' .
Ic l"'~/I.\·cll rt{(· . zal in hel
0l'rllho, ,' worden , J:i I;EZET 0l' ~I:'al!da ~ , ~ )Iel aanstaaude , en IIn,,, 1 wo...l en \ ', 111\111;111 . Ol' de n volgeud eu .11 A A1\ 11 A G 16 .lIei , in hel
Logement de A:ROO.Y te EIIsda:dt! :
HET BUITENGOED
SCIIUTTERSVELD ITeletoen in O\"trljs.stl, gemeente L armrkrr, in de ~n m Îll delijke nabijheid del' stad E.\'iScEnE, aan den St rantweg naar ttençeto, Dil PElICEEL is gr-oot elf hunder liegen e u derti z reeden iO ellen P1I hevat : 0 \ 0 Een "E E11 EHl UI S van TWEE
!D
VEHIlIEPIl'liE:i . u root 5 ro ed en ..+0 d ; met IIt:DlE ZOLOEII en I(:>ECIIT:,I; AIIEII. de heneden \" erlli ~piTl ~ hevnt , 10 Y E.l~T.H.[~.J{.I;F:1i wa ar oud er \ nonuurs. IIIJD!E I\ U 1.,,1\. meI ' IIE1:EIi· en I'O,III'WATEIl. I'IW\'I:;IE l\E I.UEII \YIJ:iI( ELllEI\ , W ,ISCIII( EllI\EIi , MEIUEIi ' SLH I'I\A.lIEll en eenicc UEIL\:illE:i I(A.lIEIIS , gedeeltelij k van STOOI\I'L,UTSEIi voorzien. U~ Tweede verilieptug bevat 1\E(;[1\ 1\1'I.l1E K.l llE IlS all" van ;:.)('.1" PAPIEIU'::> B1'II ,\:>· SELS en STOOI\I'LAATSE1\ voorai cn • 0 1<1111'" '' een e (;IIOOTI:: YESTI IlULE met WIT .I1 AI\.\I EII
1- 11
! ..
l\!lmgaretha Hermina IJan Heek-ter Kullc (1796-1874).
beter pr oduct te komen. In eerste instanti e was zij n oog op H en gelo gevallen, maar daar was men niet zo ingen omen met zijn komst. M en wantrou wde hem. Vanuit H en gelo vestigde hij zich in 18)2 in Ensche de op 'H et N ieuwlu st', de voormalige oude Stroinksbleek . D it terrein zo u later in gebruik komen bij de Grolsche bierbrouwerij. Voor en tijdens de tweede wereldoorlog lag daar nog het 'Ni eu wlu stparkj e', N adat zijn bedrijfje hier afbrandde, vestigde De M aere zich aan de weg naar Hen gelo , eve n bu iten het platteland sstadje Ensche de, in de to enmalige gemee nte Lonneker. Daar liet hij in 1834 op het Schuttersveld eerst een fabriekj e voor derti g we efgeto uwen en een garenververij bou w en, gevo lgd door een villa. D e M aere was bevriend met koning W illem 11 , die deze villa, destijds aange duid als 'd~{tÎc'1, heerenhuis ', in 97/ 4
'1
Sliepsteen
foto: Stichting' Edivina van Heek
1842 met zij n bezo ek vereerde . De echtgenote van C ha rles de M aere is waarschij nlij k de eers te geweest die een 'psychotechnisch e' keuring van het person eel heeft toegepast. Z ij liet namelij k de aankomende wevers van het Schuttersveld over een 'piep enton' springe n. Zo konden ze to ne n dat ze kwiek en fit gen oeg waren om er te ko men werken .
Een stukje voorocsthicdenis Eigenlij k begon het allemaa l in het pand aan de M arkt , rechts naast de St. j acobuskerk. Later zou dit pand in gebru ik komen bij de Middenstandsb ank. tegen woordig is hier Café De Geus gevestigd. Z o'n 150 jaar geleden w oonde daar Margaretha H ermina van H eek-ter Kuile (1796- 1874), de we duwe van Gerrit Jan van H eek (1780-185 1). Deze Gerrit Jan was de oudste zoo n van H endrik J an van H eek (1759-
gevloerd .
~. Een ZIJ\'LEllGEL (afgrseheide'l van hel huis) cruot !j roeden !JO cl . ill g t' l' i ~1 voor I\OETSiIlH$ tol hel'gin ~ van ZES \'1 Eli I\'I E· LIGE I\I.I TUJGE1\; I\OETSIEIIS\' EIITII EI\, I'AAIIDEIiSTAL voor ZES PA.' IIIJEIi . wanrondur "I ElI afzonderlijke BOXES " MI' " EUI.E.\ :; , en een <1,,/ voor iHIIE 1( /JEU EIi, ,30 Een dito ZIJVLEUl;l·:L, groot J roeden 40 ellcn , kunn eu-te word en gehru ikt , \ "OOr STALI.I:iG, I"'r;:in ~ van HOUT . I(OLE1\. enz. heid e ZIJ\'LE '(l ELS helthen unours ZULIlEIIS. geschikt 0 11I (;11,1,11\. 110 0f , STlIOO enz. te bergen. Ilil Buiten is in zijn ~eh e('1 op Engel«he wijze o.n~rl r~d. bevatten de GIIOUTE lal.\s· PEIII\E;'( è ll 'eene WEIIJE van enneveer Yicr hunder , ge.leeltelijk met een IIOVTE:i ST.\· I\ET af~('z el lol hel a r aze n van \'E llLEIIS of \'EE, è,e n )I0 ESTI'IN met FIJ;,(E \' 11 [;CIIT· DIIAGEN IlE IIUmIEIi , eene e rooi e hoeveel held BLOEIJEIiHE IIEESTEIIS en ' 1I0 m1E1\, en is daarenboven nog bezet met : ongereer 600 opgaande Beuken , 1600 Eiken \00 Essehen iOO Canada's 500 tijne uennen 250 Lurixeu deels ~epbnt in 1835 en deels in 1 8~ ~ , zijntie de grond GUller deze hoorne n bezet wel ELZEIi en IIEIII\EN /IAI\IIOUT. Ttreetle"de der IWUI'Stnl kon tijdelijk ol' hel goed à :,% jaarl ijksche re nIe gevestigd hHj'"cn , verdere ,inlk htingen zijn te bekomen bij gemelde Notari sscu , en Ier Ioezigli ging" van II UIS ('11 PLAATS ver voege mrn zich hij dril lleer J. BElKERS te Enschede , Upze pl aats is middelerwijl uit de /IA1\1l TE 1\00 1' en kali onmiddelij k in BEZIT genomen worden.
~
De advenentic in de kra11l van mei 1859. foto: Stichtillg Edun na "all Heek
van wie er zes op jong e leeftijd stierven . Na enkele dochters kreeg ook Ge rrit ]an zij n zoze er ge w enste opvo lgers: Picter Egbert (1829- 1875), H en drikjan , kortw eg 'Hein' , (18301875) en H elmich August (1840- 19 17). M argareth a H ermina woo n de du s in dat statige hui s aan de M arkt met haar kindersch aar. Beh alve een goe de echtgenote en m oed er was zij ook ee n ku ndi ge gesprekspartner voor haar man. Z ij had op j eu gdi ge leeftijd het fabr ikeursva k bij haar vade r Pieter ter Ku ile ( ' 774- 1807) geleerd en had na diens dood , zo j on g als zij was, als baas op de werkvloer een p rominente posi tie in zij n firm a verw orve n. O p dezelfde mani er manifesteerde ze zich in de firma H.J. van H eek & Z on en na het overlijd en van haar m an . H et echt paar Van H eek-ter Kui lc m oet al vro eg hebben beseft dat er in de bestaand e firm a vo or hun zo nen geen topposities wa ren weggelegd. D e veel oudere neven H endrik]an (18 141870) en H erm an (18 16- 188 2) waren al in 1846 als firm ant in de vennootschap H.J . van H eek & Zone n opgeno men en daarbij diende ook voor H elm ichs j ongste zoo n Ge rrit ] an (1837 - 191 5) een plaatsje te wo rden gereserveerd. M et de nakomelingen van Van H eek GJ zn . zo u de leiding uit zes actieve j on ge vennoten hebb en bestaan , w erkelijk te veel van het goe de. N a het overlijden van haar man Ge rrit J an, was M argareth a Hermina med eondertek en aar van de balansen
van de oude firm a H.J. van H eek & Zone n . D aarn aast heeft zij nog vele j aren zelfstandig een eigen exporthandel in textielgoed eren gedreven naar de toenmalige N ederland s-Oostindische markt en . Z ij was een capabele vro uw die pr ecies wi st w at ze wilde en uit voerd e wat ze wilde. Z e had zogezegd 'de bok s an'. Het is daaro m niet verw onde rlij k dat deze vro uw , die beslist niet gewend was bij de
De weverij van Gebroeders van Heek Sdiuttcrs vcld, gez iell vana] de Hcuycloscstraat in 1895. Collectie: R obert Keil/per
pakk en neer te zitte n, aan haar zoo ns, die veel jonger waren dan hun neven , w elke toen reeds de teu gels van de oude firm a H.J. van H eek & Zonen vast in handen hielden, heeft geadviseerd om onder eigen vlag verder te varen. Door zeer bijzondere fami liev er ho ud inge n kwam het tot een afsplitsing van finan ciële belan gen . Dit bet ekende evenwel dat zij afstand moesten doen van de do or de j aren heen op geb ou wd e goo dwill van een van de belangrijk ste texti elfabriek en uit het toenmalige Enschede . W at m eew oo g bij deze beslissing was het feit dat de neven Van Heek H zn. zich uit spraken voor de opricht ing van een stoomwe ve rij, waa r de Van H eeks G] zn. het (op dat m om en t nog) niet me e eens waren. Voor de eersten betek enden de laatsten een blok aan het been . Van H ein is de uitspraak bek end, dat hij 'in 't klein' wi lde beginnen , m aar het lij kt niet onwaarschij nlijk dat hij en zij n broers bed oel den op eigen ben en te w illen staan . O p 3 I dece mber 1858 werd de fa. H.] . van H eek & Zonen opge hev en. D e zakelij ke sche iding van hun 11
Sliepsteen 97/5
111 de weven] in 1895 . De IveifgetoulI Jel1 op stoomaandrijving. [parel1 qfko/llstig [Jan Tauersalt & Holsworth 's Machil1qfab riekel1 Cl/ Nlagaz(jllel1. Een IJal1 oorsprol1g Engelsejinna , die zich in 1876 in EI/schede ucstiçd c, Collectie: Robert Kentper
nageslacht ve rliep in harmonie. D e zo ne n van H elmi ch stichtte n de firm a Van H eek & C o . De zone n van Ge rrit Jan begonn en vo or zichzelf onde r de naam fà. Ge broe de rs Van H eek . Het mag vo or de hand liggen , dat M argaretha H ermina en haar zoo ns gewe ten hebb en, dat er een moeilijk e en riskante w eg voor h en lag. O nge tw ij feld zal de ene rgieke moeder daarbij oo k hebben gedacht aan de to ekom st van haar to enmalige I 8-j arige j on gste zoo n Helmich Au gust (1840- J 9 (7), die toen nog aan de Latijnse schoo l in D eve nte r studeerde . Mo eder M argaret ha H ermina dacht met haar j on gen s mee, ze mo edigd e hen aan en steunde hen. M aar vooral kon ze hun ee n aanz ienlij k startkapitaal meegeven , wa nt ze was een rijk e weduw e. H et conce pt- firmac ontract betr effende de vo ortzetting van de oude firm a H.J. van H eek & Z on en , dat erend van januari 1859 tussen haar beid e oud ste zoo ns en de zo on s van Helmi ch , is dan uit eindelijk ook niet geteke nd en dus oo k niet to t stand geko me n . O p dat m oment hebb en de b eid e oudste zoons van M argaretha H errnina, Pieter Egb ert en H endrik J an 'Hein ', de hand en in een geslagen , om gezam enlijk een nieu w e firm a op te richten . H oe het pr ecies is gegaa n, 97/ 6
11 Sliepsteen
is moeilijk na te gaan, omdat ee n opri chtings- of ve nnootschapsakte niet te acht erhalen is. W at we we l w eten is dat H ein, gehuwd met Johann a Elderink, o p 16 m ei 1859 voo r ee n bedrag van f1 27.800, -- de ko per we rd van het 'Buitengoed H et Schutte rsveld', voordien toebehor end aan j onkheer D e M aere. Alleen al het feit, dat het fraaie landgoed was ov erge gaan in ande re hand en , was destijds vo ldoe nde stof om ee n hel e o pschudding in het stadje En sch ed e te veroorzaken .
Schuttersvcld' , we rd als w everijtje ingericht . In het andere bijgebou w , dat allang is verdwe nen, was een ververij annex scheerderij en kaland erij gevestigd. Ofsc hoon ove r de firman aam omtrent die tijd nog onzekerh eid bestaat, is de verwevenheid met het landgo ed zeker de eerste tastbare daad, waannee het 'Schuttersveld' haar levensloop is begonnen. Op 31 augustus 1859 verlen en Ge deputee rde Staten van O verijssel vergunning aan de firma Gebroeders van H eek om een textielfabriek te mo gen opze tten in het oude fabrieksgebouw ijc van De M aere. Bovendi en krijgt men toestemming om er een stoo m machine van maar liefst J o(!) pk te mo gen plaatsen. H et is maar go ed dat er destijds in de omgev ing van de villa behalve een enkele bo erd erij en de bebossing van het 'Z wik' geen enkel hu is stond. Klachten over hinderlijke rook en ro etvaluit de schoorst enen van het 'Schuttersveld' zouden w ellicht verhinderd hebb en dat er ooit een textielfabriek op die plaats zou zij n geko me n. H et geno em de do cument is het eerste officiële stuk waarin de naam Gebroeders van H eek staat vermeld. De naam zal toen nog een on w ennige klank hebben gehad. Maar decennia later klonk hij ver en duid elijk en met ere over on ze landsgrenzen tot in de uithoeken van alle we relddelen.
Hoe het begon D aarm ee is die datum van 16 mei 1859 de allerbelangrijkste uit de geschiedenis van Gebr. Van H eek-Schuttersveld, die dan ook als aanvangsdatum van de firma is aange nome n. In de advertentie, waar de villa en het 'Schuttersveld' te koop worden aange bo den , is overigens geen sprake van een fabriekje, maar uitsluitend van paardenstallen en koetshuizen aan wee rszijden van het woo nhuis. Hendrik Jan heeft hier , samen met zijn bro er Pieter Egbert, een nieuw begin we ten te maken. D e bijgebouwen van de fraaie villa waren groot genoeg en geschikt om er een textielbedrijfj e in op te zette n, zoals De Ma ere dat reeds vro eger had gedaan. Het ene bijgebou w , dat nu nog bestaat als restaurant 'H et Koetshuis
Wevers en boeren In een tijd dat het dagelijk s leven
binnen de wa llen en grachten van het klein e stadje Ensche de zich nog afspe elde tu ssen de m oestuinen en in kalme tred, te voet of met paard en w agen , begonnen de Van H eeks GJzn . aan de opbouw van hun splintem ieuwe fabrikeursondememing. D e eerste gene ratie firm anten van de fa. Ge broe ders Van H eek bestond du s uit Pieter Egbe rt en Hein. Z ij bego nn en hun bedrijf m et ee n person eelsbestand van vij f arb eid ers. Daa rnaa st wa re n er circa tweeh onderd boeren w eve rs die het ruwe weefs el aanle verd en, w aarvan de nabew erkingen plaatsvonden in de bestaande bijg eb ouw en van
Schuttersveld . In die tijd m oet de villa Sch utte rsveld met haar o mgeving w el ee n heel ande r beeld hebb en gebo de n, dan dat van de statige rust, die er de laatste decenn ia van uitgin g. In de oude han dw everij van D e M aer e was een verve rij onderge brac ht , die beston d uit enkele roodko pere n ke tels we lke ingem etseld wa re n en wa arin de kleurstoffen werden gekookt. D e vijf mannen di e er w erkten , ve rfden de stukke n van de bo er en wevers in zwart , bruin , lood- en zilverkleur . Bovendien fun geerd en zij als apprêtec rdcrs (afwe rkers). Bo ven het ketelhuis, dat naast de weverij was gelege n, w as een dro ogzolder afgetim me rd, w aar een deel van de ijzer en fabriekspijp doorli ep en die een flink stuk boven het dak uit stak. Rondom de pijp o p deze dr oogzold er wa re n latt en getimmerd waa ro p de stukken do ek te dro gen we rde n geh angen . Soms br ak daar br and uit , omdat de latt en vlam vatt en door de gloe iende pijp . M aar m et ee n paar em me rs wa te r was h et vuur gewoonlijk snel weer geblust. In het gedee lte waa r de ke tel en de stoom mach ine sto n den, bevonden zich on dermeer ee n kalander, tw ee ru wmachin es en een lange strij ktafel. D e ru wmachines wa ren met hun vij f wa lsen, die met bladkrassen ware n beslagen, erg primitief te no em en. D iemet (ste rke kat oen en stof in kepe rve rbinding) en extra zwa re molton werde n er o p geruwd, maar de pilo (gekepe rd halflinn en, half katoen en w eefsel, vooral voor we rkkledin g) we rd door arbe iders thuis klaar gemaa kt. D e strij ktafel diende om de geverfde stukken te ve tte n. Z e we rde n over het hout gespanne n en tw ee mann en die ee n lange borstel hant eerd en bor steld en de raapolie in het do ek . Ge assistee rd door een jonge kn aap had de machin ist- stok er bovendien nog tijd om als kaland erbaas op te trede n. De kalan der bestond uit drie boven elkaar gemo nteerde w alsen . De boven ste en onderste wa re n van papier. De mi ddelste was ee n holle me talen wa ls waa rin met een lange staaf gloeie nde ijzer en bouten we rden geschove n, die telk en s ve rhit werden in het stoo kgat van de staande ke tel.
De sdiadc CII
rallagc
na het ohtobcrbombardcmcnt uan 1943 waren cnonn.
Ee n ander klein zaaltje we rd gebru ik t als droogk amer voor de gea pprê tee rde stukken . Jarenlang heeft daar in ee n hoek ee n part ij snelspoelen gelege n , waa ro m de j ongens ui t de buurt tel ke ns kw am en bedelen omdat ze er m ooi e klepp ers uit konden rnak en . Ook stond hier ee n gro te langwerpi ge kach el, waarva n de lan ge pijpen w aren ve rbo nde n, die de wa rmte ver spreidden om de op latt en ge hange n stukke n te dro gen . In het oos telijke gedee lte van de villa Schuttersveld bevonden zich het kant oor en de pakzaal. Hi er w erde n de gerede stukken gem eten en ve rze ndklaar gemaakt. Als er een partij mo est worden afgeleverd we rd vrac htrij der Schipho lt besteld , waa rna de balen o p de wa gen w erd en gelade n. Ee n takel kende men to en no g niet . In zu lke geva llen we rd dan de hulp van enkele mann en uit het fabriekj e ingero ep en, die de balen
Collectie: SH SEL
naar buiten kantelden . D aarn a we rde n ze telk en s met blokken om ho og gebracht totdat het niv eau van de w agen was bereikt en ze er op geschoven konden worden. Ee n deel van de stallen van Charles de M aer e was in gebruik als o pslagplaats van het doek , dat de boeren w evers hadden in gebra cht. D eze wevers w oonde n ondermeer in D eurningen , H assclo , Losser , Glane rbrug en Lonn ek er. Bij het afre ke ne n kr egen de thuiswevers ee n bri efje, aan de hand w aarvan hun op de ve rde rop gelegen spinne rij de ben odi gd e ho eveelheid inslagga rens (cops) we rd ve rstre kt. O p het Schuttersveld we rd destijds ook bo erderij ge ho ude n. Dri e we rkne me rs hielden zich naast hun werk in het fabriekje ook hier mee bezig. Zij hadden eve nveel ve rstand van texti el als van 'bo eren', ee n co m binatie die destijds als heel gewoon we rd besch ou wd. Een van /I
Sliepsteen 97/7
de mann en fungeerde als baas en zo rgde ervoor dat de m elk van de koeien , die in de we ide n van het Schuttersveld liep en te graze n, we rd verk ocht voor zover deze niet op de villa werd geconsumeerd. Da arn aast had m en ook nog een tuinman in dien st en een paard enkn echt, die tevens als koetsier fun geerde. Van een nauwkeurige afbak ening van de werkzaamhed en op de fabri ek was toen duidelijk no g geen en kele sprake. Als men op het Schuttersveld we rkte, diende m en ov er uit eenl op ende bekwaamheden te
beschi kken. W as bij voorbeeld het gras gemaa id en de we rkzaamhe den op de fabriek lieten dat toe, dan werd de stoommac hine sto pgezet en hielp iederee n bij het ho oien. Bov en de paktafel hingen destijds j achtgeweren, wa nt als er in de herfst nog eens een haasje in het gezichtsveld kwam . ...
Omslag Op 7 mei 1862 vernielde een gro te br and de hel e binnenstad van Enschede, waaronder vijfzesde deel van het fabrieksarsenaal. H et was een ramp waa rover heel N ed erland sprak
en waarbij velen te hulp schoten. Pict er en H ein stelde n hun villa en erf beschikbaar voor de uitdelin g van voe dsel. D e eco no mische schade viel mee, want in de ogen van de topla ag kw am geluk bij ongeluk: de brand viel to evallig sam en met de Amerikaanse Burgeroorlog (186 11865 ), als gevolg waarvan stagnatie in de aanvo er van katoen optrad. H oewel de Van Heeks van Schuttersveld bedrijfsmatig gee n schade hadd en geled en , wisten ze dat ze niet op de oude vo et konden doorgaan. Als gevolg van het ontstaan 11
Sliepsteen 97/ 9
Grote !'rellgde bij de heren IJJ.c. van Heek C11 N. H . !' aII Heek met hel "Praedicaat Koninhlij): " in hun handen. /11 hel midden blllgellleesler vv. Th omassen , F<JIo uit 'R esum é van hel t oo-jatigc bestaan,. . ' (ine! 1959)
van ee n arbe ide rsklasse di e ee n reëel gestegen lo on te bested en had , nam de vraag naar kleding va n m inder e kw alit eit stoffe n to e. Wilde ee n textielonderneme r de kwalit eit van zij n sto ffen handhaven en tegelijk ertij d aan deze vraag voldoen, da n diende hij goedko per te produceren . De ge broede rs Van H eek , m et nu ook H elmi ch August (Hems) die sin ds 1863 in de leiding w as opg en omen , sto nde n niet m eer afw ijzend tegenover fabri ek sm atige produ ctie. Z ij m o esten wel, wa n t in dezelfd e texti elsect or vo nden ze in de eve neens te Enschede gevestigde fa. G erhard j annink & Zonen een stevige co nc urre nt . D e in 1864 en 1865 opgeleverde spin ne rij p ro du ceerd e grove inslaggarens. Want in tegenstellin g tot versc heidene andere textielondern emers legd en d eze Van H eeks zic h niet to e o p w itgoed en calicots voor de overzeese m arkten , m aar op de vervaardiging va n sterke werk ma nsklcdings toffen zoa ls 'pi lo' en het ve rfijndere 'b eaverteen'.
lo catie, in fabriek en , bemand do o r lo o nafhan kelij ke arbei de rs die tijd en s doo r de fabrikan t vastgestel de fabric ksurc n hu n werk deden . De werkne mers woonden in de stad en de bi nding m et het platteland was verbroken. In T88 T waren Pieter Egbert en H elmi ch August (Hein was reeds overleden) de eigenaren van ee n stoomweverij van 88 'Io oms'; in 1885 hadd en ze al 120 geto uwen aan het w erk . D e vij f arbe ide rs van het ee rste uur wa re n inmiddels allang n iet m eer m et z'n vijven. Toen in 1890 het ee rste spinne rij tje ui t 1864 afbran dde, kwamen de circa hon derd arbe ide rs m et de sch rik vrij. O p dezelfd e plek ve rrees ee n nieu w e spi n ne rij; tw ee etages ho o g!
Tweede generatie N a de do od van zij n broers spande H elm ich Aug ust zich vooral in voor de spin ne rij, samen met H.J. Selke rs (1840- 19 14), in wie hij vanaf 1890 een m edevenn o o t vo nd. Beid e m annen wa re n daarn aast actief betrokken bij ee n spin ne rij in Gro na u. H elmielis zoons Gerrit J an Pict er , ook wel bek end als j an oe r Bu urse' (1866 -1937), en Ni ce laas Gijsbe rt us 'G ij s' (187 5- 1942), di e zich al vanaf hun j eu gd vertro uwd ge m aakt h adden m et het textielvak , werden respectievelij k in 1893 en 1899 als firm an t in het fami liebe drij f o pgenom en . Als kennism akingstour voor haar doch te r bezoc hten koni ngin Em ma
en prinses Wilh elmina in 1895 o nde r m eer de firma Ge broede rs Van H eek. R ond de ee uwwisseling beschikten 'Sc huttersveld' reed s over tw ee stoom machi nes die ee n spin ne rij met m eer dan tweed uizend spin dels en een weverij met meer dan vierho nderd getouwen aandreven . De finishing was in 1895 ve rrijkt m et een gloedn ieuwe drukmachine, waarmee beaverteen bedrukt kon worden tot het m eer d efti g geachte 'm oleskin' . In 1903 had d e firma 321 werk ne me rs in dien st en sto nd zij qua bedrijfsgroo tte o p de zeve nde plaats in de ran go rde van de FVE (Fab rikan ten- Ve reniging Ensche de) . Bij de aantre kke nde co nj unc tu ur onmiddellijk na de Ee rste W er eld o orl o g in 19 18, begonn en J an en Gijs aan de mode rn isering van h u n weverij en de uitb ouw van de spinnerij. Daarbij ste u nde n zij op de tec hn ische inbren g van de opvolge r va n Selke rs, G .J. Poerink (1885[974). In 1924 voerden zij in de spinnerij de tweeploegendienst in . Z e w ierven spinners bij hun co llega o nde rnemers en ze betaalden plo egento eslag. D at laatste was helem aal tegen he t zere been van hun m ed efab rik anteu , die net ee n stak ing ach ter de ru g hadden en lo onsverlagin gen doo rgedrukt hadd en . Bij d eze grote text ielstakin g van 1923- 1924, die nageno eg alle tex tielfabrieken in Ensched e lam legde, werde n de stake n de texti elarb eid ers hard vo cht ig afgestra ft do or de gezamenlijke Ensc he dese
Glorieuze tijd D e j aren tussen T 890 en 19 10 gelden als ee n glo rieuze tijd . In pakweg ee n halve eeu w tij ds h ad de hu isn ij verh eid plaatsgem aakt vo o r fabricksma tige industrie en dat bracht ing rij pe nde m aatsc happ elijke ve randeringen m et zich m ee . H et pro ductiepro ces vo n d plaats op één 97 IJ 0
I/
Sliepsteen
Ecu kleine impressie !'aII de[ccstclijhheden IergeiegeIlheid !'all hel ioo-jarigcjubileum , Foto uit 'Resumé !'aII het too-jariyc bestaan ,. . ' (tuci 1959)
fabrika n te n, di e zich speciaal vo o r dat do el in 1888 ve renigd hadden in de Fabrika nten-Vereen iging E nsche de (FVE) . Staatsint erventie w erd zo lang m ogelijk geweerd en de fab rikante n gave n hun auton omie pas o p to en ex te rne econo m ische en m aatschappelijke o n twikkeling en te bed reigend werde n . E n zo werd deze stak ing in het nadeel va n de stake rs beslecht! O nda n ks felle w eerstand van J an en G ij s, wa n t ze ove rtrade n geen gesc hreve n regels, m o esten ze tegen over de plot selinge eth ische o pste lling van de m achtige FVE bak zeil halen . Wel bleef het plo eg en stelsel geh andh aafd tot de daarop gebaseerde co n trac te n wa re n afgewerkt.
Uitbreiding N a een k orte o plevi n g na de Eer ste W ereldo orl og kreeg de Enschedese textielin dustrie als geheel in de j aren twint ig te m aken m et eco no m ische tegen slag. D e o pko ms t van J apan zette do o r. Buitenlandse handelsbeperkin gen belemmerden de vrije handel waa raan zij als lib erale fabrika u tc n zo hechtten . Hun o nve rk oc hte voorrade n stapelde n zich o p en zij kr egen te m ak en m et soc iale w et gevin g en de in vo ering van kortere werktij den . Ook de vakb onden w erden sterke r. D e lo onko sten drukken wa s het devies van de m eeste w it- en bontw evers. Da ar Sch u tte rsveld zich voorn amelijk rich tte op ee n an de re , de bi n nen land se m arkt , bleef de firma ni et alleen bu iten schot, m aar breid de ze zic h uit. Jan o nt pop te zich als ee n assertief en vo o ruitziend o nd ern emer. Blij kbaar n iet o n tevreden m et de tot dan to e bereikte grootte van Schuttersveld reorgani seerde hij het bedrij f in d e diept e . Hij re ke nde af m et ee n waai er van sto ffen o m zich vo lledig te co n cen trere n o p de groo tscha lige ve rvaa rdiging en ve rder e o n tw ikk eling van vier h o ofdprodu cten: ve lve t, pilo , bea verteen en m ole skin . D e boer en texti eltechnicu s J an m aakte de naam van Sch utte rsveld groot in deze sector van de texti elindustri e. G ijs sto nd ach te r de o n tw ikkeling van ee n nieuw e bro eken stof het in
Een kijkje in de weven] rout! 1959.
len gt eri chting ge ribde 'm an ch estercord' , waa rva n beaverteen het basisw eefsel vo rm de . Vo ortborduren d op dit m anch estercord o n tsto nde n de later e m o desto ffen vo or de da mes co nfectie: corduroy en tin ne roy.
De derde generatie Net als bij de ee rste ge ne ratie zo rgde de jongste zo on voor nageslacht. H et hu w elijk van J an m et j ohanna H er mina Burgers (1887- 197 1) bleef kinderl o os. Gij s tro uwde in 1898 met Ann a C atha rina, 'N an' , ter Kuile ( 1876- 1955) . G ij s en zij n vro uw kr eg en dri e do chters en vi er zo nen : H elmich Augu st (1899- 1979) di e weer 'H ems' ge noem d werd , Ni cela as H ermarmus 'N ico' ( 1906- 1988), Willem 'Wim' (19 10- 1993) en Piet er J an G ijsbertus 'Gij s' (19 12- 1983). H ems w erd in 1925, N ico in 193 1 en W im in 1936 als venno ot in de firma opgenome n . Z ij hadd en allem aal in E nsche de h un scholing en texti elopleidin g ge no te n, gevolgd do o r stages in het buitenland . N og ste eds ach tte het m erendeel van de Ensc hedese texti eleli te deze vorm in g (en ni et ee n acad em ische studie) de en ige juiste vo o r j onge , aanstaa nde fab rikant en . Vad er G ij s week ech ter af van een huisregel in de fam ilie. Hij zag in dat ni et per se de o udste zo o n de belangrijkste firm an t m o est w orden, m aar de m eest capabe le . En zo kr eeg Ni co , met in stemming van zij n broer s, de leiding van de firm a G ebr. Van H eek - Sch ut te rsveld.
Crisisjaren
Foto uit ' Vall Bombazijn tot ) 11111'1'1'/ ' (1959)
O ok heeft Schu tt ersve ld diverse tijd en ge ke nd dat de econom ische baromet er bij zonder laag heeft gestaa n . Hi erbij te denken aan de crisisjaren . di e begin j aren der tig van d e vo rige ee uw het o rd erbe stan d ten gevolge van de w ereldw ijde eco no mi sche crisis ve r o nde r het normale niveau deed dalen. M aar ook de defen sieve textielstakingen van 1931- 1932, di e w are n ge rich t o p het beh oud van w erk, hebben hi er to e bijgedragen . M enig bedrijf, dat w it en bont m assago ed produceer de voor overzeese ge bieden , tra chtte over te scha kelen o p de binnenlandse m arkt, w aaro p van oudsher ook Schuttersveld o pe ree rde. O m de moordende co nc urre n tie tegen te gaan ma akte de firm a in 1932 prij safsprak en m et haar belan grijkste co nc urrent , de grote re fa. Go rhard J annink & Zn. O nder Nico' s leiding paste de o nde rnem ing het produ cti e- en ve rkoo ppakke t aan bij de ve rande re nde econom ische o mstandighede n . Z o o ntw ikke lde het bedrij f bij vo orbeeld het fluw eelzach te 'p eau de pêch e'. Dit do ek w erd , vooral na de Tweede W er eld o orl o g, als 'H eeksuèd e' m et succes naar de Ver eni gde Staten geëxporteerd. D aarn aast verkende Schuttersveld de markt van de co nfectie- in dustrie en de gro othandel. Én, zoals de firm anten het uitdrukten: 'de ntodicuz c Urolll lJ
wad ajn cmc r,
naast
de u.cruman'.
D e roulcau xdrukkerij , di e m assaproducti e leverde, w er d in 1934 ge co m pleteerd m et ee n flex ib ele filmdruk ke rij, w aarin m eer ex clusieve 11
Sliepsteen 97 / 11
ged essineerde sto ffen in klein e partijen konden w o rden gedrukt.
De oorlogsjaren Vrijwel o nm iddellijk na de capi tulatie in m ei 1940 kregen de pro du ctie van en de handel in textiel te lij den o nde r grondstoffe nge brek. D aarn aast kreeg de sector te maken me t leveringso pdrachten van de Duitse bezetter. Ook kwamen de stur ing en toezicht in handen van de N ederlandse R ij ksbur eaus in de T ex tielsecto r. H et beleid was er in eerste plaats op gericht de eige n bevolkin g van texti ele produ cten te blij ven voorzien en ten tw eede het ge hele produ ctie- en distributieapparaat te vrij w aren van de D uitse destr uctieve texti elpolitiek en de we rkge lege nhe id in Nede rland te behouden . Algehe le sluiting van de fab rieken m oest worden voorko me n. Dit om daarbij zo vee l m ogelijk dep o rtatie en gedwongen tew erkstelling over de gre ns te voorko me n. De belangen van de Ensc hedese text ielondern em ers werden o nde rgesc hikt ge maa kt aan het voorzieningsbeleid van het R ijksbur eau-T ext iel. R eeds in j uli 1940 vaardigde dit bureau ee n verbo d uit op de producti e van gro n dsto fintensiev e w eefsels als bijvoorbeeld badstof en fluw eel. Later ging het verder m et de opstelling van pr ecieze produc tieschem a's en vervolgens vo o rzag het in ee n distrib ut iesysteem van overhei dsmagazij ne n die het eigen, bestaand e ve rkoo papparaat van de bedrij ven bu iten spel zette . H et bleef niet bij deze ingrijpe nde staatsbe moeienis alleen. Enschede we rd in de T w eede W ereldoorl og verschillende m alen getroffe n door gealliee rde bo m bardem enten , waa rbij ook de fabrieksgebouwe n van Sch uttersveld zwa re schade o pliepe n.
afde ling veredeling begon de chem ische pro cessen te o nde rzoeken die zo ude n leiden to t de 'dubbele PV 's' van Schuttersveld. weefsels die in het ge bru ik en tijd en s het dragen ple tvrij en poolvast bleve n. Ook nieuwe velo urskwa litci tc n, gebasee rd o p het prin cipe van kett ingtlu w eel, versterkte n de co llectie. H et ging goed m et de textielindustrie, die ee n inhaalslag m aakt e na de voorafgaande text ieltekorten. D e firmanten beslot en zich nog m eer toe te leggen o p co nfectiekledingsto ffen, ook m et hun poolw eefsels. De dessinateurs op de teke nkamer maak ten de van Parijse studi o's gekochte sto fo ntwe rpe n bedrijfsklaar voor de ro uleaux - en filmdru kkerij. Zo deden sma ak en fanta sie hu n intrede op het Schuttersveld. Hu n invloed bep erkte zich niet allee n tot deze bo nt e tak ; deze m odieuze instelling dru kte zij n stem pe l o p alle afdel inge n van de pr odu ctie.
1700 m ed ew erkers) w er d deelgen o m en. Tot de prominenten die wa re n uitgenodigd , beh oo rden ook Prins Bernhard en burgemeester W. T ho massen. D eze laatste ove rhandig de nam ens het gemeentebestuur aan Jan en N ico van H eek de erepe nning van de stad Ensche de . D eze dro eg de treffende inscriptie: "UITGER EIKT AAN DE
H et honderdjarige bestaan werd groots gevie rd. O p zate rdag 16 m ei 1959 begon het feest, dat maar liefst vij f dage n zo u duren en waa raan door ruim 4000 person en (wa aro nder ruim
DIR ECTIE VAN GEBR OEDERS VAN H EEK N . V VOOR DE GRO TE BE TE KENIS VAN HA AR ONDERNEMIN G IN DE ENSCHE DESE GEM EENS CHAP". M aar het absolute hoogtepunt zal ong etw ij feld de to ekenning van h et predikaat 'Koninklijk' zij n geweest, ho ew el de m edewerkers m eer int eresse ge had zullen hebben voor de materiële vo rm van erke ntelij khe id die aan dit ee uw feest w as verbo nde n. Voo r iede ree n, oo k de gepensio nee rde n , was er die dag nam elijk ee n feestenvelo ppe m et ee n geldbedrag dat gelij k sto nd aan zoveel maa l 10 0 stu ivers als dienstjaren , m et ee n m inimum van 10 0 kw artj es en ee n m axim um van 100 daalders. 1959 was oo k nog in een ander opzicht ee n bij zonder ja ar voor Sch utte rsveld, namelijk de gang naar
Balen katoen kwanten . .. Balen stof gillgm ...
Foto uit 'Vall Bombazijn tot [uuvcc!' (1959)
Predikaat Koninklijk
W ederopbouw Uit de as van tw ee catastro fale bombard em enten, wa arvan éé n bijzonder zw are op ra okto ber 1943 , verrees na de oorlog ee n ni eu w e drukkerij , waa rin o nder m eer ee n m odern e re- kleu rige Zimmerdrukmachi ne werd opges teld . D e
11 Sliepsteen
97/1 ]
de beurs. Vcle j aren later dan de m eeste textielpro du centen in de stad wa ren nu oo k de Van H eeks van Schutte rsveld ov erges tapt op de NVstru ctuur , waa rb ij de fun ctieaandu idin g van de firm anten verande rde; zij heett en van nu af dir ecteur. M aar de leidinggevende taken in wa t de fam ilie nog steeds als hun fami liebedrijf ervoer, bleven hetzelfde. Moeder N an van H eek-ter Kuile werd president- co mm issaris. H et leek een ere baan tje in een fam ilie- Nv, m aar zij had zich in de loo p der j aren tijden s het dagelijkse co ntact met haar zo ne n gezag en ee n bruikbare kennis van zake n verworve n . Daarbij w as ze ee n vro uw m et zich t o p de mode in ee n bed rijf dat voor de modebranc h e w erkte. Echter bracht dit geen w ezen lijke vera ndering. D e Van H eeks sto nden aan het hoofd van een fam ilieo nd erncm ing, m et of zo nder beursnotering. En o nda nks het feit dat zij zich in de loop van de ee uw van hun bestaan hadd en laten bijstaan door kleine ve nnoten en m ededirecteuren , zo uden zij hu n aandelen noo it verkopen : dat hoorde niet, dat deed j e niet!
Belgafillaarts In de Go- er j aren van de vorige eeuw kwam niet alleen de Twentse texti elindustrie o nde r zwa re druk te staan, m aar heel E uro pa had te kam pe n m et overcapaciteit. Deze was
o ntstaan door enerzijds het w egva llen van de Aziatisch e m arkt en anderzij ds door de import uit de lage lonen lande n , m et nam e h et Oostblok. Fusies als overlev ingsstrat egie in de texti elindustrie wa re n aan de o rde van de dag. In 1960 begonnen de Van H eeks van Schutte rsveld m et de besprekingen die in 1964 zo ude n leidden tot de overname van Ger hard j annink & Z n .. Verder hield men zich verre van grootschalige sam enw erkingsverbanden . In die peri ode m oesten vele textielfabr iek en , ook die in Ensche de, noodgedwongen hun poorten sluiten . Dit gold echter niet voo r Schut te rsveld. In het ja arve rslag van 197 1 zeg t het bestuur van Schutte rsveld het o nbevredigend te vinden dat het er, ondanks herhaalde poginge n, niet in geslaagd is, in Twente zelf m en sen voor hun frbriek te we rve n . Dit ter w ijl bij de arbei dsburea us gro te aan tallen arbe idskr ach ten waren in geschreven . O m toch de gewe nste produ cti e te halen , we rde n er in de loop van 1971 ee n klein e 150 gastarbeide rs aangetrokken. Daa rme e kwam hun to tale aantal op 537 , dit wa s ruim 30% van het tot ale personeelsbestand van 1776 w erknemers. D e laatste ge neratie van dir ecteuren van het Schuttersveld - concern , bestaande uit Ni celaas Gij sbe rt us Rudolfjonge Gijs' (geb . 1930) en Ja n W illem Corn elis 'Pim' (1938- 1980),
.Een llichtfoto rond 1950 laat z ien hoe lIitgestrekt hetf abriekscomplex Schuttersveld was. Boven de .
lallge 11111111" lallgs de Tuhantiasingcl, links ollder ligt de villa vetscholen in het groell. Ansicht: C ollectic j ohan H emleen
97 / 14
11
Sliepsteen
beleefde slechts de neer gan g. Van laatstgenoemde had oom Ni co grote verwachtinge n omdat die eco no m ie had gestudeerd. Hij zag in deze neef zijn opvolger en voornaa mste leidinggevend e. D e jong e dir ectie ging entho usiast aan de gang m et produ ctverni euwing en tactische fusies. De den im cultuur van de j aren 1970-1 97 5 bew ees zich in hoog tem po als de unisex-mode bij uitstek . D e jeans uit de USA droegen o ngetw ijfeld bij aan de ontwikkelingen bij Schuttersveld . D enim verdrong de broekenstoffen beaverteen en m an ch ester. Maar ook de vraag naar dam esmodestoffen gebaseerd o p co rduroys en tinner oys ble ek ni et blijvend, m aar ee n modetren d. Modes komen en gaan, m aar ze begonnen elkaar oo k stee ds sneller o p te vo lgen . De stofsoo rten raak ten uit de m ode en de gro te voo rraden blek en o nve rkoo pbaar. Begin 1980 o pe nbaard e zich bij dir ecteur Pim ee n o nge neselij ke ziekte, die zeer snel tot zij n ove rlij de n leidd e. Dat bem oeilij kt e een adeq uate ingreep in de bedrijfsvoering .
Eill de Begin 198 1 werd er ee n nieu w e president-dir ecteur benoemd. H et w as de in Goeree Overflakk ee gebo ren G. Kapt ein . Voordi en w as deze dire cteur bij Van Geld er Papier te Leeu w arden. Voor het ee rst in haar 1 22-jarige bestaan kw am er een 'vrö mde' to pmanage r aan het hoofd van de Konin klijke Textielfabr iek en Gebr. Van H eek - Sch ut tersveld . H et zal voor de f;un ilie Van H eek w el even we nne n zijn geweest m et deze histori sch e doorbraak , die kwam o p ee n m om ent, dat Schuttersveld juist ee n van de m oeilijkste fasen van zijn be staan doormaakte . O ndanks dat er over 1979 nog w inst w erd beh aald, kwam de mogelijkhe id van een debacle angstwekkend dichterbij. En zo geschiedde het. M edi o 1980 sto rtte de m arkt van de corduroys, het belan grij kste pr oduct van Schuttersveld, plotse ling geh eel in . D oor de sterke afhanke lij khei d van dit produ ct was daarom ook de kwetsbaar he id van het bed rijf een feit. Wel wa s er m eer vraag naar peau de pêc he , maar de ze wa s
o nvoldoe n de om de zware klappen op te kunnen vangen . H et o pt imis me va n presid ent-direct eur Kap tein ten spijt, werd het jaar 198 1 n et als h et voorgaande j aar afgeslo te n m et ee n mi ljo enen ve rlies . Er w erd ee n herstructurerin gsp lan en ee n veelvo ud aan maa tr egelen in gevo erd di e m o esten leide n tot een beëindiging van de kasverliezen. De n eer gan g van Schu tte rsvel d blee k o nver mij d elijk. Ondanks alles verw ach tte Kap tein vo o r 1983 een hogere omzet en ee n b et er e bezet tingsgr aad va n het pr odu cti eappara at . M et ee n ni eu w e huisstijl w erd het im age va n Sc h uttersve ld 'opgep oet st' . Ook werd h et in- en ex te rie ur van de fabrie k in eigen beheer o p n ie uw geschilde rd . Alle progn o scs en goede b ed o elingen ten spijt w erd reeds enkele ma anden later, in augustus 1982, h et o nverm ij delij ke faillissement aangevraagd . In juli 1982 was de weverij al geslo te n, enkele weken later gevolgd do o r de fini shafdeli ng. H ierdoo r kwamen ru im 5 0 0 werkne m e rs binnen tw ee w ek en o p straat te staan. Ban ken , aand ee lho uders en overhe id von de n het risico te groo t en besloten o m geen ge ld b eschikbaar te ste lle n voor een overle vings plan , dat voor zo 'n 13 0 w er knemer s b eh oud van hun baan had kunn en bet ek en en . H et was aan de j ongstc G ijs o m de overge bleve n 64 5 werkn emer s de op heffing va n h et textielbedrij f m ed e te d el en.
D at het bedrijf zic h no g tot h et begi n van de j aren tachtig op eigen ben en staande wist te h ouden , w as te danke n aan de co m pacte top , korte co m m u nicatielij nen en ni et in h et minst aan de gezo nde in zich te n e n de daa dkracht leid ing van Nico .
Fabriekscomplex wordt Meubelplein N a de slu iting in 1982 kwam het 13 ,5 ha. gro te fabriekscomplex in de etalage . H o ewel de vraagprij s va n ca. 8 milj oen gu lde n aan de lage kant w as, kon d e ge meen te Ensche de zich deze aan koo p ni et ve roo rlo ve n . M ed e do or ee rdere aan ko pe n van o u de te xtie lfabrie ke n sto n d de ge meen te er o p dat m om ent
Met de zeepkist lallgs de 111 1111,. aan de Tubantiasiugci.
fin ancieel ni et ro oskleurig vo or. Van h et texti elcomplex zelf is allee n de schie r eind elo ze westm uu r lan gs de T uba n tiasingel aan de slo pe rsha mer o n tko m en . De sch rijfste r/sch ilderes Ans W ortel h erinnert zic h de ze muur in haar au tobiografisch e w erk 'In de blo ei van het leven, no emen ze dat' ( 198 3) : 'Die lan~\Ze I/lUU ,.die alleen een paar deuren had, geen enkel raam, die I/luu r waar< \Zeen eind aan leek te konien rondom de <~rote spinnerij u'aar tiat] Enschede z ijn IIoer vcrdiende'. D e bedrijfsgebo uwen va n Sc h utt ersveld h eb ben plaats gemaakt voor h et Meubelplein. m et een gro te va riatie aan zaken o p h et gebied van wo ning in rich ting . D e ondern emin g Ge breede rs Van H eek - Sch uttersve ld telde m aar liefst vie r ge ne rat ies Van H eek , die de o n derne mi ng o prich tte n, gr o ot m aakten en in I C)82 moesten o pgeven . Z ij b egonn en als fab rike u rs en ein digde n als grootfab rika ntc n . D e textiel wa s en ble ef hun levenslot. En zo viel h et do ek vo o r Sc h uttersv eld : oo it begonn en als een fe rm e katoenpla n t, liet het nu het laatste plu isje vallen .. . .
© Fotoa rchie] Brussc
Bronnen: Ar ch ief au teu r Ar chi cf SH S EL Ar chi cf G emeen te Ens chede Archicf De Twents chc Cour ant T u ban tia T . H umm e r- Stro ev e, Een Tcxticfo nulic in
Tl/lente, in : J aarb o ck van het C en traa l Bureau voor Gc nca logie deel 6 1 (De n
Haag, 2007), blz. 143-1 71. L.A . Stro ink , Stad en Land flan Twente (1962)
Resum é van het i oo-j atiçcjubileum der Koninklijl« T exticlfabiickcn Gebr. Vall Heek (1959) H. Frcczer, Vall Bombazijn tot Fluwcc! (1')5'))
11
Sliepsteen 97/15
