Terug van weg geweest. De Wegwijzer NR 4 DEC het christelijke blad voor mensen met psychiatrische problemen en personen om hen heen

De Wegwijzer

n a v g Teru geweest g e w het christelijke blad voor mensen met psychiatrische problemen en personen om hen heen

NR 4 DEC 2008

Nadenken over familierelaties verrijkt pastoraat Gaten in geheugen vullen als therapie | De weg

De Wegwijzer

terug | ‘Kijk naar wat goed gaat’ | ‘Houd vast wat je hebt’ | Terug na een burn-out DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 

>

sponsors

> aanmeldbon

van Renssen Journalistiek

Steun het werk van De Wegwijzer

drs. A. van Tekst en Renssen

Wilgenlaan 3030 Wilgenlaan

communicatieadvies

3862 VEVE Nijkerk 3862 Nijkerk

voor kennisintensieve

033 - 475 08 07 TT 033475 08 07

organisaties

4528 7496 28 96 M M 0606 45-74 E [email protected] E [email protected]

wetenschapsjournalistiek / management, marketing en e-business

Christiaan Hoogeveen

Kies hieronder hoe u De Wegwijzer wilt steunen.*

r e c l a m e -

Als donateur U steunt het werk van De

e n

Bedrijfsuitstraling/uiting in elke vorm

Wegwijzer al voor 10 euro per jaar.

|

o n t w e r p b u r e a u grafisch ont werp

|

huisstijlont wikkeling

reclame | adverteren | briefpapier | visitekaartjes | flyers | enveloppen | folders | stickers pennen | bedrukte memoblok jes | pr-materiaal | Drukwerk in alle vormen Folders/brochures Gevelreclame | Advertenties | magazines/ Periodieken | Fotografie | Communicatie advies intern/externMailing

Als lid Voor 20 euro per jaar draagt u bij aan

of

nieuwsbrieven

versturen

per

mail

en

post

|

website

w w w . c h r i s t i a a n h o o g e v e e n . n l

het vrijwilligerswerk en ontvangt u van ons het kwartaal blad van De Wegwijzer Met een gift U kunt een gift overmaken op: Gironummer 5374526 t.n.v. De Wegwijzer te Zwolle Achternaam Voornaam Adres Postcode Woonplaats Tel.nr. E-mail

Handtekening

* Aanvinken wat van toepassing is.

Wilt u hier staan met uw bedrijf? Daarmee steunt u het werk van De Wegwijzer.

Neem voor uw mogelijkheden contact op met: Jan Weessies Christiaan Hoogeveen 038 - 422 55 45 0174 - 23 57 52 [email protected] [email protected]

> Giften/contributie Giften kunnen worden overgemaakt op giro 53 74 526 t.n.v. “De Wegwijzer”, te Zwolle. Voor het voldoen van de contributie wordt u

Graag de ingevulde aanmeldbon in een gefrankeerde envelop zenden aan: Landelijk Bureau De Wegwijzer, Parkweg 14, 8011 CK Zwolle

jaarlijks een acceptgirokaart toegezonden.

>

Legaat Wie de vereniging testamentair wil gedenken kan dit als volgt

doen: Ik legateer _______ (bedrag invullen) vrij van kosten aan “De Wegwijzer”, christelijke vereniging die steun biedt aan mensen met psychische moeiten en aan allen die bij hen betrokken zijn. Statutair gevestigd te Gouda.

de padde stoel

Voor wie er tegenop ziet door ds.Gerrit Gunnink Ik sla mijn ogen op naar de bergen. Psalm 121 : 1

Psalm 121 is bestemd voor mensen die erg tegen de weg op zien. Een stroom reizigers is op weg naar Jeruzalem. Het reisdoel is vrolijk genoeg. Het zal een groot feest worden, maar de reis is niet gemakkelijk. Het gebergte doemt dreigend op. Onaantastbaar en ongenaakbaar. Je kijkt naar de bergen. Je voelt je er klein bij. Waar ben je eigenlijk aan begonnen? Je kunt tegen de toekomst opzien. Als tegen een berg. Die reiziger ben ik. Ik kijk zovaak naar de hoge bergen. Naar de operatie die komt. Naar het examen waar ik doorheen moet. Naar de chemotherapie die nodig is. Naar mijn terugkeer in de maatschappij na een opname. Sla je ogen op naar de bergen en kijk dan nog wat hoger. Sla je ogen op naar God, als je lichtvoetig en veerkrachtig verder gaat, maar ook wanneer de moed je in de schoenen is gezakt. Er is er Eén die nooit verslapt. Je kunt geen voet verzetten, zonder dat de bewaking alert is. De pelgrims hebben de veilige stadswal achter zich gelaten. De vertrouwde bebouwde kom, met rondom hoge muren en geruststellende wachters, ligt achter hen. Een hele stap. Wat mooi dat je, ook zonder die intramurale zorg, weten mag dat er een onzichtbare muur om je heen staat. In onherbergzaam gebied mag de pelgrim zich zo veilig voelen als binnen de muren. Met daarop een nooit verslappende en nooit slapende Wachter. Je ziet er tegen op. Je vreest het onbewaakte ogenblik. Maar er bestaat geen onbewaakt ogenblik voor wie op reis is onder geleide van deze Beschermer. De HEER houdt de wacht. Waar je ook gaat of staat De Heer waakt over je Nu en altijd. En Psalm 122 volgt hierna, zeker weten. Je gaat het halen! Straks klinkt een zucht van opluchting: eindelijk, ik ben binnen! Verheugd ben ik, nu onze voeten staan binnen je poorten, o Jeruzalem (Psalm 122 : 2). DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 

inhoud

> Contextuele therapie

> Themakatern: Terug van

De enorme invloed van familie en sociale omgeving op de ontwikkeling van mensen inspireerde de Amerikaanse psychiater en gezinstherapeut Ivan Boszormenyi Nagy tot het vormgeven van de zogenoemde ‘contextuele benadering’. Voor pastorale hulpverlening is deze benadering erg nuttig, meent Jaap van der Meiden. Neem alleen al het gegeven dat de relatie met God bijvoorbeeld sterk vervormd kan zijn door een verstoorde ouder-kindrelatie.

weg geweest Veel (ex-)psychiatrische patiënten dragen levenslang een stempel met zich mee omdat ze eenmaal opgenomen zijn geweest. Vaak vinden ze het na terugkeer in de samenleving erg moeilijk om bestaande vriendschappen vast te houden of nieuwe aan te gaan. Dat bleek vorig jaar uit een promotieonderzoek, maar ook uit de ervaringsverhalen in deze Wegwijzer. We zijn met ons allen sterren in het plakken van etiketten!





pag

13

3 De Paddestoel, Ds. Gerrit Gunnink 6 Kort nieuws, Ineke Kouwenberg 8 Mag ik ook even, Jacqueline Dam-De Rijke 10 PMA: Gaten vullen in de herinnering helpt bij verwerken trauma, Hannie Visser

13 Nadenken over familierelaties verrijkt pastoraat, Jaap van der Meiden

18 Gedicht

pag

> Themakatern

19 De weg terug, Yt Vriezenga 22 ‘Kijk naar wat goed gaat”. Interview met Hans Cornelisse, gespecialiseerde thuiszorger, Annet Jonker

26 Sonja kwam terug na een burn-out, Aly Dijkhuizen

28 “Het is voor mensen lastig om over te brengen wat ze hier leren”, interview met Marijke Mook van

 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

19

Eleos, Annet Jonker

colofon

Het christelijke blad voor mensen met psychiatrische problemen en personen om hen heen. Bestuur Voorzitter Harry Hindriks, Secretaris Janneke Hoekstra-Nolles, Penningmeester Dik den Hollander, Algemeen bestuurslid Klaas van der Veen Landelijk bureau Directeur Jan Weessies, e-mail: [email protected] Landelijk bureau voor: informatiemateriaal, opgave gespreksgroepen, ledenadministratie, adreswijzigingen en mededelingen over verzending van het blad, aanvragen lezingen en andere zakelijke informatie. De Wegwijzer Parkweg 14, 8011 CK Zwolle tel: 038 - 422 55 45, Postgiro: 5374526

> Houd vast wat je hebt

e-mail: [email protected], website: www.dewegwijzer.info

Het belangrijkste leerpunt dat de christelijke hulpverleners van Eleos cliënten meegeven wanneer ze op het punt staan de maatschappij opnieuw te betreden, is dat ze moeten vasthouden wat ze tijdens hun opname hebben geleerd. Eleos-medewerkster Marijke Mook helpt cliënten terug te keren in de maatschappij en in hun sociale netwerk van gezin, familie, vrienden, kerk en buurt. pag

28

Redactie Anton van Renssen (hoofdredacteur), Aly Dijkhuizen, Annet Jonker, Jacqueline Koole, Ineke Kouwenberg, Alìda Schutte, Hannie Visser, Yt Vriezinga. Alle stukken bestemd voor de redactie zenden naar: Redactie De Wegwijzer, Eerste Helmersstraat 39 II, 1054 CZ Amsterdam e-mail: [email protected] S.v.p. bij ingezonden stukken vermelden: wel/niet anoniem. Deadline voor het volgende nummer: 15-01-2009. fotografen Marianne Dekker, Christiaan Hoogeveen, Marianne Oostervink, Annemiek Orsel, Henk van Renssen Vormgeving Christiaan Hoogeveen, tel. 0174 - 23 57 52, e-mail: [email protected] Druk Drukkerij De Bunschoter B.V. Telefonisch adviseur en ondersteuner (toa) Zuid-Nederland Marten Geerse, tel: 0118 - 59 45 50 Telefonisch Lotgenotencontact Els Oudekerk - van der Laan, tel: 0223 - 61 61 60 e-mail: [email protected] Regioconsulenten Voor het organiseren van: Ontmoetingsdagen, themabijeenkomsten, netwerkbijeenkomsten, ondersteuning van kerken. Noord Marianne Admiraal - van der Kamp, tel. 06 - 303 728 17, e-mail: [email protected] Midden Marieke Brauns - Sportel, tel: 06 - 230 012 20,

31, 37 Verenigingszaken, Jan Weessies 32 Geschiedenis van mijn gekte. Boekbespreking, Aly Dijkhuizen

34 Onderweg. Een trialogische biografie. Boekbespreking, Atie Peet

36 Boekenrubriek, Hannie Visser 37 Lotgenotencontact, Els Oudekerk – Van der Laan 38 Agenda 40 Column

e-mail: [email protected] Zuid en west Atie Peet - Vreman, tel: 06 - 228 740 19, e-mail: [email protected] U kunt met voor jongeren met psychiatrische problematiek contact opnemen met: consulent jongeren Arina Bokkem - Groen, tel: 06 - 135 374 23, e-mail: [email protected]

Het lidmaatschap kan elk moment ingaan. Beëindiging: schriftelijk, uiterlijk twee maanden voor het einde van het jaar. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

DE DE WEGWIJZER WEGWIJZER DECEMBER DECEMBER 2008 2008 || 

Kort nieuws

> Schizofreniepatiënt leeft korter, of toch niet?

> Publieksdag Open Mind

Het Tijdschrift voor Psychiatrie publi-

de Amsterdam RAI de publieksdag

ceerde in oktober een artikel van de

‘Open Mind’ plaats. De dag is be-

Eindhovense

Op zaterdag 13 december vindt in

ziekenhuisapotheker

doeld voor iedereen die op wat

Anne-Marie Scheepers-Hoeks. Zij con-

voor manier dan ook geïnteresseerd

cludeerde na onderzoek dat schizofre-

is in psychische gezondheid en ziek-

niepatiënten gemiddeld tien tot dertig

ten. Op het programma staan vijf

jaar korter leven. De boosdoeners zijn

mini-symposia, films, workshops en

de antipsychotica die stofwisselings-

theater. Bezoekers kunnen praten,

problemen tot gevolg hebben. Men-

luisteren, discussiëren, mensen ont-

sen met schizofrenie kampen daar-

moeten, actief bezig zijn en informa-

door vaker overgewicht, verhoogd

tie verzamelen rond de laatste stand

cholesterol, hoge bloeddruk en vaak

van zaken rond psychische gezond-

ook suikerziekte. In hetzelfde artikel

heid. Voor Arga Paternotte van

geeft de ziekenhuisapotheker ook ad-

Oudervereniging Balans wordt het

vies hoe artsen kunnen helpen deze

een speciale dag: zij ontvangt op

risico’s zoveel mogelijk te vermijden.

13 december tijdens Open Mind de

In 2002 verscheen overigens een Ame-

tweejaarlijkse ererijs van het Fonds

rikaans onderzoek waaruit bleek dat

Psychische Gezondheid uitgereikt.

dezelfde medicijnen ook een levens-

Meer informatie en het uitgebreide

verlengend effect hebben: dankzij an-

programma is te vinden op internet:

tipsychotica komt kanker onder schizo-

www.psychischegezondheid.nl.

freniepatiënten juist veel minder voor.

> Stichting De Hoop regelt banen voor ex-verslaafden Verslavingszorginstelling

De

Hoop

heeft

voor

haar

cliënten

werkplek-

ken geregeld in de staal- en houtindustrie. De werkgevers uit het netwerk van De Hoop bieden financiële steun, verstrekken opdrachten aan re-integratieprojecten en nemen ex-verslaafden in vaste dienst. Normaal gesproken moet een ex-verslaafde die klaar is met zijn behandeling en/ of opleiding zelf op zoek naar werk. Het komt voor dat zij tijdens hun sollicitatie liegen over hun verleden of iets achter-houden, wat later weer voor problemen kan zorgen. Stichting De Hoop is al langer de enige verslavingszorginstelling

met

eigen

werkervaringsplaatsen.

De

Dordrecht-

se stichting heeft 120 plaatsen in een drukkerij, een cateringservice, een boekwinkel, een metaalwerkplaats, een snackbar en een kinderdagverblijf. Nu De Hoop voor banen in de staal- en houtindustrie heeft gezorgd, moet zij ook haar opleidingsplaatsen hierop aanpassen, zodat opleiding en werk goed op elkaar aansluiten.

 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

> Website re-integratie

> Nieuwe website angstklachten

www.re-integratiewijzer.nl is een nieu-

Kinderen met angstklachten en hun ouders

we

On-

kunnen voortaan terecht op de website

der kopjes als ‘veelgestelde vragen’,

website

over

re-integratie.

www.bibbers.nl, van de Angst, Dwang en Fo-

‘weer aan het werk’ en ‘uitkerings-

bie stichting (ADF). De vrolijke site geeft op een

wijzer’, treft de bezoeker allerlei nut-

speelse manier informatie, tips (probeer soms

tige informatie rond re-integratie, uit-

iets dappers te doen!), oefeningen en een

keringen en klachtenprocedures. Wie

spelletje: het Bibber-Memory-spel. Een speci-

het antwoord op zijn of haar vraag niet

ale pagina voor ouders en leerkrachten geeft

terugvindt, kan een bezoekersvraag stel-

achtergrondinformatie en een verwijzing naar

len aan de initiatiefnemers: de Landelijke

medewerkers van ADF.

Vereniging van Arbeidsongeschikten en het Verwey-Jonker Instituut.

> Vasthouden aan rehabilitatieplan is het beste Onderzoekers van het Trimbos-instituut hebben de resultaten vergeleken van psychiatrische patiënten die aan de slag gaan met de zogeheten individuele rehabilitatiebenadering (IRB) en hen die reguliere rehabilitatiebegeleiding krijgen. Het blijkt dat mensen met een IRB meer succes hebben bij het verwezenlijken van hun plannen. In de individuele rehabilitatiebenadering brengen begeleider en patiënt in kaart wat de wensen van de patiënt zijn. Vervolgens gaan ze na welke obstakels hij moet overwinnen om deze wensen te realiseren en aan wie hulp kan worden gevraagd. In de IRB houdt de behandelaar vast aan het plan dat hij samen met de patiënt heeft opgesteld. Dat plan blijft gedurende de hele behandeling centraal staan. En dat heeft succes, zo blijkt nu uit het onderzoek dat onder 156 patiënten werd uitgevoerd.

DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 

Mag ik ook even? Veel mensen die gebukt gaan onder psychisch leed, ervaren dagelijks onbegrip in hun omgeving. Sommige van hen gaan de strijd aan en leggen uit wat hen mankeert. Anderen hebben de moed al opgegeven, ‘Laat maar, ze snappen het toch niet’. Ook in de christelijke gemeente, waar men toch juist naar elkaar wil omzien, voelt men zich vaak niet begrepen. In deze rubriek komen ‘ervaringsdeskundigen’ aan het woord. Vaak zijn dat patiënten met een psychische ziekte of stoornis, soms ouders of mantelzorgers. Ze delen met ons hun mooie en minder mooie ervaringen binnen de gemeente. We danken hen voor hun openheid en adviezen.

> “Mijn kind is anders” Jacqueline Dam - De Rijke: “Ik wil graag wat vertellen over wat het is om een zoon te hebben met ADHD en PDDNOS, een zoon met autisme en een dochter die dat allemaal niet heeft. Mede namens al die ouders die het zo zwaar hebben omdat hun kind anders is en je dat aan de buitenkant niet ziet. Ouders die soms pas na jaren een diagnose krijgen en al die tijd dachten dat het aan hun opvoeding lag dat hun kind zo moeilijk is. Of ouders die stuiten op onbegrip als ze opkomen voor hun - soms al volwassen – kind. Wat maakt het soms zo zwaar? Er is heel veel ruzie in en om huis. Deze kinderen hebben moeite met afstemmen op anderen en kunnen een conflict vaak zelf niet oplossen. Daarbij zijn onze kinderen erg prikkelbaar en daardoor kunnen ze elkaars aanwezigheid moeilijk verdragen. Er zijn perioden dat we niet samen kunnen eten aan tafel. Dan  | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

eten we maar in ploegendienst. Niet zo gezellig voor ons als ouders, maar wel zo rustig! Soms twijfel je aan je opvoeding. De ‘gewone’ manier van opvoeden werkt niet. Geduldig en consequent zijn is niet voldoende. Wat doe je als je kind niet begrijpt dat hij echt niet met stenen op de ramen mag slaan als hij boos is, of dat balanceren op de rand van de vensterbank nogal gevaarlijk is? Deze kinderen hebben moeite om een relatie te zien tussen oorzaak en gevolg. Hoe vaak ik onze jongste zoon wel niet op de gang heb gezet… en dan ging hij gewoon naar boven om zijn kamer overhoop te halen. En dan die stress; je moet altijd alert zijn. Een conflict of een gevaarlijke situatie is zó ontstaan. Je moet proberen dat voor te zijn. Of er dient zich onverwacht een verandering aan terwijl je die altijd juist goed moet voorbereiden. Je hebt nét beloofd naar het zwembad te gaan en het gaat onweren. Dan heb je echt een groot probleem!

Jacqueline Dam – De Rijke; “je moet altijd alert zijn”

Broertjes en zusjes komen altijd op tweede plaats. Ze moeten vaak inschikken en soms letterlijk ‘de klappen opvangen’. Hoe geef je hen toch de broodnodige aandacht? Gelukkig is het niet een en al kommer en kwel, er zijn ook mooie, grappige, bijzondere kanten aan deze kinderen. In onze gespreksgroep voor ouders van kinderen met een autistische stoornis en/of ADHD houden we elkaar dat ook voor en we vertellen elkaar de leuke en grappige voorvallen die ons op de been houden. Zo vertelde een ouder dat zij haar kind op karate wilde doen om hem wat beter te leren omgaan met zijn impulsen. Toen hij met haar op de introductieles kwam vroeg de karateleraar: “Zo.., dus jij wil op karate?”, waarop het kind zei: “ik wil helemaal niet op karate, maar mijn moeder zegt dat het goed voor me is”. Zo heerlijk eerlijk! Een andere ouder vertelde dat zij zo creatief was

geworden in het bedenken van oplossingen voor haar kind, iets wat ze niet van zichzelf had verwacht. Weer een ander sprak over het geweldige netwerk waarin haar kind was opgevangen door de jeugd van de kerk. Heb je twijfels over je kind: blijf er niet mee lopen, maar zoek hulp! Ga langs of bel iemand die je vertrouwt, je moeder, je vrienden of wie dan ook. Ikzelf ben het meest geraakt door de echtheid van onze kinderen. Ze hebben geen dubbele bodem. Mijn oudste zoon zei eens tegen me: “Ik vind jou een lieve mama.” Ik zei: “och jongen, ik ben soms vreselijk”. Zijn reactie: “Nou, er zijn heel veel mama’s die nog vreselijker zijn dan jij!” Wat een bijzonder compliment! Dan ben ik God zo dankbaar dat hij me deze kinderen heeft gegeven om heel veel van te houden!”

DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 

Progressive Mental Alignment

PMA:

Gaten vullen in de herinnering helpt bij verwerken trauma Soms leidt een traumatische ervaring ertoe dat iemand gedeelten van een of meerdere gebeurtenissen vergeet. Toch kan dat vergeten deel in het onderbewuste sommige gevoelens of gedragingen verklaren. Jannemieke van Donkelaar heeft een praktijk in Den Helder waar ze met Progressive Mental Alignment (PMA) ontbrekende schakels in het onderbewuste van haar cliënten terugbrengt. Door Hannie Visser

Jannemieke van Donkelaar is A-verpleegkundige, werkte als wijkverpleegkundige en als manager in de thuiszorg. Ze was staffunctionaris waarbij ze als taken arbo, kwaliteit en scholing kreeg. Haar ervaringen stimuleerden haar zich te ontwikkelen tot coach. Na een algemene opleiding daarvoor, volgde ze de opleiding tot PMAcoach en tegelijkertijd de opleiding tot SiVas therapeut (pols-diagnostiek). Jannemieke is met haar praktijk Neurovisie aangesloten bij PMA Nederland. Naast het coachen is ze algemeen coördinator van de stichting Present Den Helder, waar ze wekelijks te maken heeft met GGZ-problematiek. 10 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

Wat kan PMA iemand opleveren? “Een voorbeeld: je hebt een auto-ongeluk gehad. Hulpverleners hebben je verteld dat je niet bewusteloos bent geweest. De agent tikte op het raam van je auto om te zeggen dat de ambulance eraan komt. Je herinnert je het meeste nog wel, maar niet dat je op de auto voor je klapte. Een gedeelte van het voorval ben je volledig kwijt. Vooral de angst is gebleven. Je hebt hier een Bad Cluster gecreëerd. De triggers worden actief op het moment dat bijvoorbeeld een geluid of een kleur overeenkomsten vertoont met de oorspronkelijke gebeurtenis. Zoals bijvoorbeeld: je bent in een vergadering en iemand die te laat komt klopt op de deur en stapt naar binnen. Jij hoort het kloppen en kijkt op dat moment naar de rugleuning van de zwarte stoel tegenover je. Jij krijgt een paniekaanval, maar je weet niet waarom. Bij PMA ga je stapsgewijs terug naar het autoongeluk. De coach helpt je door speciale vragen te stellen, waardoor je via allerlei verschillende plaatjes de ontbrekende puzzelstukjes opzoekt. Je beleeft opnieuw wat er toen gebeurde en nu

vallen de ontbrekende stukjes op hun plek Je hersenen slaan daarna deze gebeurtenis alsnog goed op en de negatieve lading is weg.” Maar hoe kom je van het auto-ongeluk bij de paniekaanval tijdens een vergadering terecht? “Doordat ik naar een storende gebeurtenis vraag, bijvoorbeeld die vergadering en van daaruit naar het meest vervelende moment vraag en vervolgens naar het meest pijnlijke detail. Dan komt de cliënt op een gegeven moment bij dat ongeluk uit. Daarbij let ik goed op het non-verbale gedrag, bijvoorbeeld tikken met vingers of met de benen. Dat kan een onderdeel van de bad cluster zijn, of een manier om niet naar de pijn toe te gaan. Waarom doet iemand dat? Omdat we als mensen nooit naar onze pijn toe willen! Door gerichte vragen te stellen en goed op te letten, laat ik iemand wel bij zijn pijn komen. Door te kijken naar het meest pijnlijke detail en te voelen wat er in het lichaam gebeurt, komt er een nieuw plaatje. Uiteindelijk maken de hersenen nieuwe verbindingen en worden ze ontdaan van de negatieve

>>

> Wat is PMA? Progressive Mental Alignment (PMA) is een techniek waarmee op zoek wordt gegaan naar de neurofysiologische ‘stoorzenders’ in het onderbewustzijn. De methode werkt met triggers vanuit het onderbewustzijn: op het moment dat je een akelige gebeurtenis meemaakt die gepaard is gegaan met grote angst, wordt die gebeurtenis weliswaar door je hersenen opgeslagen, maar omdat die ervaring traumatisch is, heb je er geen ordelijke herinnering aan. Wel zijn er fragmenten die zich ergens in je brein hebben opgeslagen. De hersenen springen op de beveiligingsstand bij een ernstige gebeurtenis. Je richt je op één punt en neemt niet meer bewust waar; je raakt even het gevoel voor de werkelijkheid kwijt. Toch slaat je brein wel alles op wat je hoort, proeft, voelt, ziet en ruikt. Alleen hangt er geen code-kaartje aan waar je het kunt vinden. Denk maar aan het zoeken naar een boek in een enorme boekenkast zonder titel en zonder code. Dat boek is niet te vinden. Je kunt je zo’n fragment niet herinneren. Dat noemen we ‘bad clusters’. Het vervelende is dat alles wat je op zo’n moment hoort, proeft en ruikt wel geactiveerd wordt in je dagelijkse leven, waardoor je allerlei verschijnselen krijgt, zoals negatieve gevoelens of angst. Nu is de vraag: hoe laat je de verschijnselen verdwijnen waar je last van hebt? Dat heeft te maken met het stukje onderbewustzijn waar de blokkades zitten en daarop is de PMA-methode gericht. PMA is een methode die altijd de logica van de hersenen volgt. Als de therapie slaagt, worden de negatieve gevolgen voor altijd geëlimineerd. DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 11

lading. Op die manier raak je het negatieve gevoel kwijt wat je in het dagelijks leven belemmert. “PMA is vooral opruimen en een nieuwe ordening vinden. Ik kan de akelige gebeurtenissen niet wegnemen, maar wel de negatieve gevolgen ervan. Ik ga ook niet chronologisch door iemands leven, maar schil het als het ware af. Ik werk op basis van de relevantie voor de cliënt. Stel dat iemand slachtoffer is van incest. Dan kan ik die gebeurtenis niet ongedaan maken, maar we kunnen wel de negatieve gevolgen in het dagelijkse leven of de ergste pijn van wat er gebeurd is wegnemen. Ik help iemand om te herordenen en zo nieuwe keuzes te maken en een betere kwaliteit van leven te vinden. Belangrijk in de behandeling is dat ik iemand help om uit te komen bij het meest pijnlijke moment van de gebeurtenis. Dan proberen we samen het gevoel helemaal toe te laten, want dan kan er een ander gevoel voor in de plaats komen. Die nieuwe gebeurtenis wordt aangegeven door het onbewuste en dat gaat ongelooflijk snel. Er komt een nieuw plaatje en daar ga je naar kijken. We volgen dezelfde aanpak als bij de eerste gebeurtenis. Net zo lang tot het ’klaar’ is. We werken elke keer weer naar de pijn toe. Doordat PMA zelf aan te leren is, kan men dit vaak ook actief gebruiken om nog snellere resultaten te krijgen. De cliënt bepaalt uiteindelijk hoever hij of zij gaat. PMA is niet voor iedereen weggelegd. Op het moment dat je niet bang bent om naar je eigen plaatjes te kijken en ervoor gaat, zul je de beste resultaten behalen.” Welke problemen zijn goed te behandelen met PMA? “In principe zijn alle problemen goed te behandelen. Veel voorkomende zijn buitenproportionele emoties of juist een gebrek aan emoties, onverklaarbare (lichamelijke) klachten of emoties die plotseling verschijnen, slaapstoornissen, moeheid zonder duidelijke reden, depressies, angsten, fobieën, eetstoornissen en faalangst. Gevolgen kunnen zijn: burn-out, ME, fybriomyalgie, mi12 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

graine, astma, werkplek gerelateerde klachten, lichamelijke of psychische klachten. De gemiddelde behandelduur is vijf tot tien sessies. Een sessie duurt twee uur. De kosten bedragen 75 tot 95 euro per uur en worden door sommige verzekeraars vergoed.” Is PMA geschikt voor mensen met psychiatrische problemen? “Ja, natuurlijk is PMA er ook voor mensen met een psychiatrische stoornis. Wel raad ik dan aan om de behandelaar in te schakelen en te overleggen of deze therapie geschikt is. Er moet goede opvang zijn, want je kunt je na een behandeling een aantal dagen heel vervelend voelen. Dan is een stabiele thuissituatie wel belangrijk. Ik stel geen diagnose en werk niet met DSM-IV. Daar zijn de artsen voor. Ik coach iemand om tot bevrijding te komen door op te ruimen. De ziekte kan ik niet wegnemen. Iets wat kapot is, kan niet geheeld worden. Daarom is in geval van ernstige psychische problemen overleg met de arts heel belangrijk.” Je bent christen. Gebruik je dat in je werk? “Het is mijn grondhouding. Ik heb de normen en de waarvan van een christen en spreek de taal van de kerk. Dat kan belangrijk zijn voor cliënten die christen zijn, maar het is geen voorwaarde,. Ik help iedereen. In PMA gebruik ik het geloof niet. Ik spreek het zelfhelend vermogen aan dat ieder mens in zich heeft. Wel merk ik dat ik christenen aantrek omdat ik zelf christen ben. Iemand kan angst voor God hebben en daaraan willen werken. Dan is het veilig om een hulpverlener te hebben die ook christen is. In PMA als techniek speelt religie echter geen rol; het geloof is indirect aanwezig door mijn persoon.” > Meer informatie over PMA: www.neurovisie.com www.pmanederland.nl Meer achtergrondinformatie over PMA is te vinden op www.floridamanagementschool.com.

Contextuele benadering

Nadenken over familierelaties

verrijkt pastoraat Iedereen is geboren te midden van een familie. Zo’n familie geeft je een plek in de wereld, je hoort ergens bij. Vooral mensen die bijvoorbeeld vanwege adoptie hun familie niet kennen, weten hoe ontheemd dat voelt. Het contextuele denken, ontwikkeld door de Hongaars-Amerikaans psychiater en gezinstherapeut Ivan Boszormenyi Nagy, handelt met name over deze relaties en de moeilijkheden die zich binnen die relaties kunnen voordoen. Dit artikel staat stil bij het belang van deze contextuele benadering voor het pastoraat. Door Jaap van der Meiden

Familierelaties lopen niet altijd vanzelf. Iedereen kent wel de verhalen waaruit blijkt dat mensen deze bloedband soms ook als knellend en belastend kunnen ervaren. Mensen die binnen het pastoraat werken weten daarover mee te praten. Om nog maar niet te spreken over het klemmende appèl dat het gebod ‘eert uw vader en uw moeder’ op mensen kan doen. Anderzijds zijn mensen het in de regel er wel over eens dat kinderen bij hun eigen ouders moeten opgroeien. Ik zou in dit verband willen spreken van een scheppingsorde: kinderen worden geboren uit ouders en binnen een familie. Blijkbaar is dat de beste omgeving voor kinderen om op te groeien. Binnen dat gezin ontvangen kinderen wat ze nodig hebben, zowel voor hun lichamelijke als voor hun emotionele, psychische en geestelijke ontwikkeling. Ouders vervullen wat dat betreft de belangrijkste rol in de ontwikkeling van kinderen. Door hun manier van

opvoeden, hun zorg, bemoediging en stimulans en door hun voorbeeldgedrag groeien kinderen op tot volwassen mensen die vervolgens weer de ouders kunnen worden van de volgende generatie.

> Roulerende rekeningen De grondlegger van de contextuele benadering, veelal aangeduid als Nagy (spreek uit: Nodzj), is geïnteresseerd geraakt in de betekenis die generaties en familieverbanden hebben op het functioneren van mensen. Het contextuele denken gaat er van uit dat mensen in belangrijke mate worden gevormd door deze ‘context’. Kinderen worden met name gevormd door hun ouders, terwijl ouders op hun beurt gevormd zijn door hún ouders. Zo zijn generaties met elkaar verbonden en worden veel zaken doorgegeven, zoals gebruiken, tradities, normen en waarden, politieke of godsdienstige overtuigingen, patronen en gedachten >> DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 13

over hoe om te gaan met mensen van buiten de familie. Ook verwachtingen, wensen, gewoonten, opdrachten en soms zelf onbetaalde rekeningen kunnen worden doorgegeven aan de volgende generatie: de ‘roulerende rekening’. Voor ieder kind dat binnen een willekeurige familie geboren wordt, ligt zo’n erfgoed klaar. Het maakt je tot deel van en het geeft je een plaats binnen de familie en binnen de opeenvolgende generaties. Het geeft je de wortels waarmee je in het leven staat. Het contextuele denken benadrukt het belang van het antwoord geven op de eigen ontwikkeling en opvoeding. Eenmaal volwassen geworden, staat een mens immers voor de taak om zorg en verantwoordelijkheid te dragen voor bijvoorbeeld eigen kinderen. Het is dan van belang dat de eigen geschiedenis niet in de weg staat. Daarom staat de contextuele benadering stil bij de vraag: hoe kan een mens zich ontwikkelen tot een zelfstandig 14 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

en verantwoordelijk medemens. Daarbij gaat dit gedachtengoed er van uit dat de verbondenheid met ouders, gezin van herkomst en familie een belangrijke rol speelt. Of, om het in meer contextuele terminologie te vatten: hoe kan de mens de juiste balans vinden tussen op gepaste wijze zorg dragen en zorg ontvangen.

> Pastoraat verrijkt Pastoraat houdt zich bezig met de zorg om mensen en wel in het bijzonder waar het hun relatie met God betreft. Althans, dat is met wat grote passen uitgemeten de plaats van het pastoraat in het totale veld van zorg om mensen. Omdat pastoraal werkers vertrouwelijke gesprekken met mensen voeren, komen zij ook in aanraking met relationele perikelen tussen ouders en kinderen en tussen familieleden. Alleen daarom al zou ik willen zeggen dat het pastoraat zeker met het contextuele denken verrijkt zou kunnen worden.

Het biedt een benaderingswijze die handvatten geeft om met deze ingewikkelde thematiek aan het werk te kunnen. Een contextueel geschoold pastoraal werker zal bijvoorbeeld beter in staat zijn de rol van de zogenoemde relationele ethiek in de gepresenteerde problemen van de pastorant te herkennen. Zo kan het zicht op en de relatie met God bijvoorbeeld zeer vervormd zijn vanwege een verstoorde ouder-kindrelatie. Het stil staan bij en erkenning geven aan de zwaarte van deze problemen kan voor de pastorant als bemoediging worden ervaren. Het kan hem zelfs de moed geven er mee aan de slag te gaan.

> Meebuigen Een van de belangrijkste dingen die een pastoraal werker kan leren van de contextuele benadering, is het rekening houden met loyaliteit. Juist omdat ieder mens zo verweven is in dat web van loya-

liteiten, heeft dat een grote betekenis in het leven. De enorme invloed van loyaliteit naar eigen ouders en eigen familie wordt vaak onderschat. Als het gesprek gaat over de ervaringen en relatie met ouders, is het daarom van groot belang een zogenaamde loyale context te creëren: een sfeer waarin de pastorant ervaart dat hij dingen over zijn eigen ouders kan vertellen zonder dat hij daarmee zijn ouders veroordeelt. Soms vertellen pastoranten vreselijke dingen over hun ouders. Blij dat er iemand is die naar ze luistert. Als de pastoraal werker, vanuit zijn begrip voor de ernst van de situatie, daarbij dan teveel meebuigt, zou de pastorant zich achteraf schuldig kunnen voelen over zijn openheid. Hij zou dan de volgende keer meer op zijn hoede kunnen zijn, en minder openlijk kunnen vertellen over zijn pijn of boosheid. Het helpt de pastorant veel meer als hij aan de houding van de pastoraal werker ervaart dat deze het verdriet en de boosheid be-

>>

> De relationele werkelijkheid De contextuele benadering beschouwt de mens als ‘mens in relatie’. In relatie met zijn ge-

heidseigenschappen, afweermechanismen, ego-sterkte en dergelijke zaken.

schiedenis, zijn ouders, zijn familie, maar ook in

3 De dimensie van de interacties. Hier handelt

relatie tot zijn ‘gekozen’ relaties (echtgenoot,

het over de patronen van waarneembaar

collegae, vrienden) en, niet in het minst, in re-

gedrag en communicatie tussen personen,

latie tot de volgende generatie. Om iets meer

zoals gezinsstructuren, systeemregels, feed-

grip op die relationele werkelijkheid te kunnen

backmechanismen,

krijgen, worden vier dimensies onderscheiden 3:

men en coalitievorming.

zondebokmechanis-

4 De dimensie van de relationele ethiek. Hier1D  e dimensie van de feiten. Binnen deze di-

bij gaat het om het evenwicht tussen het

mensie vallen objectief waarneembare fei-

geven en ontvangen van gepaste zorg. Re-

ten als erfelijkheid, lichamelijke eigenschap-

lationele ethiek handelt over de invloed van

pen, gebeurtenissen in het leven van de

vorige generaties op het individu. Als eer-

persoon zoals echtscheiding, adoptie, invali-

ste ten aanzien van de wijze waarop hij zijn

diteit, werkloosheid, armoede en oorlog.

eigen leven vorm geeft, maar ook en met

2 De dimensie van de psychologie. Binnen deze dimensie onderscheiden we datgene

name ten aanzien van de invloed die dat vervolgens heeft op volgende generaties.

wat zich in het individu afspeelt aan behoeften, gevoelens, gedachten, fantasieën en

Deze laatste dimensie staat centraal bin-

motivaties. Het gaat dan over persoonlijk-

nen het contextuele denken. Als de ‘relatio-

>>

DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 15

grijpt, maar daarmee de ouders niet laat vallen. De pastorant ervaart uit deze ‘meerzijdig gerichte partijdigheid’ dat het vertrouwd is om de moeilijke relatie nader te onderzoeken. Uiteraard is het voor een pastorant niet eenvoudig zich deze houding eigen te maken.

> Verdiepen De contextuele benadering is een veelomvattend gedachtegoed. Ik ben er van overtuigd dat het een belangrijke aanvulling kan zijn voor hen die binnen het pastoraat werkzaam zijn. Dit artikel mag daarom gerust gelezen worden als een uitnodi-

ging om dieper op dit thema in te gaan. Ik hoop dat pastoraal werkers geïnteresseerd raken in het contextuele denken als aanvulling op hun eigen deskundigheid. Ik kan vanuit mijn praktijk als docent en als contextueel therapeut zeggen dat de inzichten die deze benadering ons bieden een verrijking zijn voor het denken over de mens. Bovendien verhoudt deze benadering zich uitermate goed tot Bijbelse uitgangspunten en principes. Juist ook de Bijbel hecht belang aan goede relaties als het ons oproept om, voor zover het van ons afhangt vrede te houden met alle mensen.1 Het contextuele denken wil mensen daarin bege-

VERVOLG VAN KADER OP PAG 15

neelethische dimensie’ met de drie andere

betekenis zijn voor kinderen en omdat de band

dimensies wordt verbonden, biedt dat een

tussen ouders en kinderen onverbreekbaar is,

kader van waaruit we meer begrip kunnen

is ook de loyaliteit onverbreekbaar. De con-

krijgen voor en inzicht kunnen krijgen in verwik-

textuele benadering spreekt in dit verband

kelingen die zich bij mensen en binnen mense-

van ‘verticale loyaliteit’. Loyaliteit is niet zozeer

lijke relaties voordoen. Uiteraard biedt het ook

een gevoel, maar veel meer een gegeven,

meer mogelijkheden voor het vaststellen van

iets wat in de ouder-kindrelatie is ingeweven.

helpende maatregelen of strategieën.

Maar mensen ontwikkelen in de loop van het leven ook loyaliteit naar anderen: vrienden,

Loyaliteit

werkgevers, partners (de zogeheten horizon-

Als illustratie van de dimensie van de relationele

tale loyaliteit). Als deze loyaliteit in botsing komt

ethiek wil ik een kernbegrip uit deze dimensie

met de loyaliteit naar ouders, spreken we van

kort toelichten: Loyaliteit. Loyaliteit is misschien

een loyaliteitsconflict. Loyaliteitsconflicten zijn

wel één van de belangrijkste krachten in het

eigen aan het leven zelf en dragen bij aan het

leven van mensen, kind of volwassen. Loya-

proces van zelfstandig worden van kinderen.

liteit houdt in dat mensen vóór alles trouw zijn

Dergelijke

aan die mensen die van (veel) betekenis zijn

dat ieders belangen op respectvolle wijze

(geweest). Omdat ouders van oneindig grote

worden

16 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

conflicten meegewogen

hebben in

de

het

nodig

uiteindelijke

leiden. Het eren van ouders mag daarin wel als heel bijzonder aandachtspunt genoemd worden. De meest intrigerende betekenis voor het pastoraat is misschien zelfs wel te vinden in de wijze waarop vanuit het contextuele denken mensen begeleid worden in het vergeven (ontschuldigen) van bijvoorbeeld ouders. Het is zelfs één van de weinige therapeutische denkwijzen waar aandacht besteed wordt aan het proces van vergeving.2 Ook het leren dragen van verantwoordelijkheid voor hen die aan je zijn toevertrouwd is echter een thema dat vanuit het contextuele denken handen en voeten gegeven kan worden.

> Literatuur

> Personalia

> Noten

Jaap van der Meiden is contextueel therapeut en heeft een

1. Rom 8:12

eigen praktijk voor contextuele therapie. Hij is coördinator

2. Nagy gebruikte het woord exonoration (ontschuldiging)

opleidingen contextuele hulpverlening aan de Christelijke

voor dit proces, maar andere auteurs (Cotroneo, Har-gra-

Hogeschool Ede en adjunct directeur van de HdS, christelijke organisatie voor zorg en welzijn. Hij schreef onder andere

Boszormenyi-Nagy, Ivan en Geraldine M. Spark, Invisable Loyalties; Reciprocity in intergenerational family therapy (1984, Brunner Mazel New York) Boszormenyi-Nagy, Ivan en Barbara Krasner, Tussen geven en nemen; over contextuele therapie. (De Toorts, Haarlem, 1994) Meiden, Jaap van der, Als banden knellen, Over relatieproblemen tussen volwassen kinderen en hun ouders (Uitgeverij Groen, Heerenveen, 2003) Michielsen, M. van, W. van Mulligen en L. Hermkens (red.), Leren over leven in loyaliteit; over contextuele hulpverlening. (1998, Acco Leuven / Amersfoort)

ve) gebruiken er het woord forgiveness (vergeving) voor. 3. www.lerenoverleven.be

het boek Als banden knellen. Over relatieproblemen tussen volwassen kinderen en hun ouders.

oplossing. Daarbij kunnen de belangen van

ouders eruit bestaat dat het de mens goed zal

ouders botsen met de belangen van het

gaan. Andersom zal het dus ook wel kloppen?

kind. Dat is het geval wanneer ouders er naar

Een vraag om eens bij stil te staan.

streven dat het kind blijft voldoen aan hun

Omdat loyaliteit een zo belangrijke dynamiek

eigen verwachtingen of verlangens, terwijl het

in het leven van mensen is, accentueert de

kind eigen keuzes wil maken. Vanuit de contex-

contextuele benadering dan ook het belang

tuele benadering wordt gezegd dat, als derge-

van een goede ‘loyaliteitenhuishouding’. Een

lijke botsingen onopgelost blijven – en leiden

mens is ingeweven in een web van loyalitei-

tot een verstoorde, of zelfs tot het verbreken,

ten, waarbinnen hij voortdurend keuzen moet

vermijden of ontkennen van de loyaliteit naar

maken. Van belang is daarbij dat hij vrij-

ouders - dit ernstig lijden kan veroorzaken in

heid heeft om ook daadwerkelijk te kunnen

andere, horizontale relaties met bijvoorbeeld

kiezen voor die relaties. Dat zijn de belangen

de partner of de kinderen. Zo kan de loyali-

die op dat moment voor hem van belang zijn.

teit naar ouders mensen belemmeren op een

Daartoe is het van belang dat de verticale

juiste wijze de verantwoordelijkheid te nemen

loyaliteit zich heeft ontwikkeld van de loyali-

voor eigen kinderen. Het is interessant om het

teit van het afhankelijke kind tot een volwas-

vijfde gebod daar eens naast te leggen, waar

sen loyaliteit, de loyaliteit van een zelfstandig,

gezegd wordt dat het loon op het eren van

volwassen kind. DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 17

gedicht

Vakantievlucht Een nieuwe dag breekt aan. Een lange dag waar ik zo naar had uitgekeken. Ik dacht dat ik hier alles zou vergeten en tegelijk ook alles weer zou weten, maar ’t is de grijze mist weer ingegaan.

De uren liggen voor mij. Pen en papier er naast. Een eindje verder schildersgerei. ‘k Ben over eigen optimisme weer verbaasd.

Rijnie van der Kaaden Uit: Ik heb de witte vlag gehesen. Gedichten over geloof en depressie

18 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

Themakatern - Terug van weg geweest

De weg terug…

…na depressie en opname Toen de tijd waarin onderstaand gedicht ontstond achter me lag, was alles niet zomaar voorbij. Ik moest me heroriënteren in een wereld die de mijne niet meer was. Waarin dingen gebeurd waren die me volledig ontgaan waren; soms terwijl ik erbij was. Ik had mensen nodig om te reconstrueren wat me overkomen was, maar eigenlijk kwam ik ergens vandaan waarnaar bijna niemand me wilde volgen. De eerste periode was eenzaam. En onzeker, want de therapie was afgesloten. Ik moest het weer alleen kunnen. Wat kwam ik tegen toen ik weer terug was? Door Yt Vriezenga

>>

Nu ik niet meer geloof dat in dit leven mijn ziel Gods gunst en hulp genieten zal, mijn God, nu is mijn hoop, mijn moed verdwenen. Want ik verga. Ja, ik zit in de val van wanhoop, angst en rouw. Waar blijft uw trouw en de belofte van uw troost en kracht? Nee, ik verwacht geen eind meer aan de nacht. De hel is onverschilligheid. En kou.

DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 19

Ik was volkomen gesloopt geweest, maar dankzij de therapie weer opgebouwd. Mijn gezin was echter nog steeds gesloopt. Ondertussen waren mijn contacten verwaterd. Uit veel relaties was het wederzijdse vertrouwen verdwenen en posities die ik had gehad, waren door anderen ingenomen. Er waren grote hiaten ontstaan in het gezamenlijk beleven van gebeurtenissen. De eerste tijd waarin ik weer buiten de deur kwam, moest ik bij sommige mensen opboksen tegen het etiketje dat ik inmiddels had toebedeeld gekregen. Dan kreeg ik de indruk dat het niet uitmaakte wat ik zei. Mijn woorden leken geen betekenis te hebben, want in de eerste plaats was ik een psychiatrische patiënt.

> Broos Ja, ik was veranderd, maar mijn omgeving was niet mee veranderd. Die reageerde nog op de oude manier. Wat ik had opgebouwd was nog zo broos. Het kostte veel moeite om dat niet onderuit te laten halen. Ik had bijvoorbeeld geleerd mezelf toestemming te geven om te mogen voelen wat ik voel en dat ook te uiten. Maar ik moest nog leren onderscheiden bij wie ik dat wel en bij wie ik dat niet veilig kon doen. Dat wanneer mensen je afkatten of beschaamd maken, dit meer te maken had met hoe die mensen in elkaar staken dan dat er iets aan mij niet deugde. Ik had geleerd waar mijn grenzen lagen en die ook te stellen. Ik had rollen gespeeld in het leven die ik niet zelf had gekozen en die ik niet meer op me 20 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

wilde nemen. Daardoor bleek ik voor sommige mensen niet meer herkenbaar en stelde ik hen teleur. Het viel niet mee om trouw te blijven aan mezelf en niet weer in oude patronen te vervallen. Het betekent dat ik “nee” zeg als ik vind dat dit nodig is, zonder de verantwoordelijkheid op me te nemen voor wat de ander voelt. In het begin bracht dat wel eens conflicten met zich mee, want niet iedereen nam dit zonder slag of stoot.

> Voorbereiden Ook liet ik niet meer toe dat mensen over mijn grenzen gingen. Dan confronteerde ik hen daarmee. Daar zag ik wel tegen op en ik bereidde me er goed op voor. Eerst schreef ik voor mezelf op wat ik wilde zeggen: ik stelde vast wat ik had opgemerkt, formuleerde wat ik daarover dacht, hoe ik me daarbij voelde en wat ik verlangde. Dat leerde ik uit mijn hoofd. En dan ging ik er biddend op af. Rustig ademhalen, de schouders omlaag, de kin een beetje omhoog. De eerste keer was ik verbluft over het effect. Het werkte geweldig. Ik constateerde dat het respect voor mij erdoor groeide. Het gaat me nu steeds beter af. Later durfde ik het soms aan om mensen te confronteren met mijn gevoelens van in de steek gelaten zijn tijdens die periode van depressie. Niet altijd verliep dit positief. Oude relaties die tot teleurstelling leidden verving ik daarom door andere mensen te zoeken. Mensen aan wie ik kan vertellen wat me overkomen is en aan wie ik hulp kan vragen bij mijn nieuwe levensstijl. En die me

willen corrigeren, want ik weet de dingen niet altijd even gelukkig aan te pakken. Langzamerhand kreeg ik inzicht in wat mijn talenten zijn en wat ik graag doe. Daarom ben ik Alpha-cursussen en catechisatie gaan geven en gaan schrijven voor De Wegwijzer. Dat maakt me dankbaar en geeft me meer zelfvertrouwen.

> Vertrouwen herstellen Het moeilijkste te verteren was de tol die ons gezin moest betalen. Wat zijn mijn man en kinderen aan mij tekort gekomen! We hadden de kinderen op school zien vastlopen en moesten aanzien dat ze met dezelfde problemen kregen te kampen als ik had gehad. Ze verdroegen mijn steun en zorg niet zomaar en reageerden met een houding van: het hoeft allemaal niet meer. Met elk kind moest ik opnieuw een relatie opbouwen. Daarbij hadden ze veel ruimte nodig om mij kritiek te geven. Ze hadden het vertrouwen in mij verloren en dat was niet zo gemakkelijk terug te winnen. Lange tijd heb ik gedacht dat ik ze gewoon kwijt was en twijfelde ik eraan of dit ooit nog goed zou komen. Ik kwam er achter dat ze er mee zaten dat ik bepaalde beloften aan hen niet had uitgevoerd. Toen ben ik me er op gaan toeleggen om hen te vragen wat ze van mij nodig hadden en om elke afspraak met hen zorgvuldig na te komen. Langzamerhand begon ik te begrijpen dat ze ook informatie misten over wat er met me aan de hand was geweest. Het duurde lang voordat de onbekommerde gezelligheid in het gezin weer een beetje

terug was. Gelukkig is de relatie met elk van hen weer open en kijken ze me weer recht aan.

> Brede rug Ook was het moeilijk om de eerste keer weer naar de kerk gaan. Mijn man is een gelovige sologanger en de kinderen kreeg ik niet meer mee. Zeven jaar lang heb ik de kerk van binnen niet gezien. Toen ben ik geholpen door een jonge man met een lichte verstandelijke handicap. Die belde me vaak op en vroeg regelmatig waarom ik niet in de kerk kwam. “Dat moet je wel doen; heel belangrijk. Dat wil de Here.” Dan vertelde ik dat ik er zo tegen op zag om de mensen weer te zien, omdat ik al zo lang niet was geweest. “Snap ik”, zei hij, “heb ik ook gehad. Weet je wat? Als je nu zondag gaat dan wacht ik je bij de ingang op en ga ik naast je zitten. Zit je niet alleen.” Dat hebben we beiden toen gedaan en zat ik aan de zijkant veilig achter zijn brede rug. Zo is dat ook goed gekomen. Al met al geloof ik dat ik mij gelukkig mag prijzen dat het allemaal zo goed gekomen is. Niet iedereen is het gegeven om zo volledig te herstellen. Dat er steeds toch enkele mensen waren die vertrouwen in mij bleven houden en oprechte belangstelling bleven tonen, dat waren belangrijke sleutels tot herstel. Zij waren voor mij gaven van God. Mede door hen kwam ik tot de conclusie dat toen mijn geloof in de Here verdween, Hij de bodem onder mijn bestaan bleek en mij inderdaad niet had begeven, noch mij had verlaten. DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 21

Themakatern - Terug van weg geweest Gespecialiseerde zorg begeleidt thuis

‘Kijk naar wat goed gaat

en bouw dat uit’ GRONINGEN – Een man bij de thuiszorg, is dat niet vreemd? “Ja, ‘Thuiszorg’ klinkt een beetje truttig”, geeft Hans Cornelisse van BorgZorg Groningen toe. “Natuurlijk is er binnen de thuiszorg een gebied van verzorging en huishoudelijk werk, maar ik werk als ambulant begeleider; dat was eerder de gespecialiseerde thuiszorg. Ik help mensen om weer structuur in hun leven te krijgen.” Door Annet Jonker

Bij welke mensen kom je zoal over de vloer? “Dat is heel verschillend. Ik kom in gezinnen met kinderen die een aan autisme verwante stoornis hebben, zoals PDD-NOS of ADHD, en bij volwassenen die dit hebben. Ik kom ook bij mensen met een licht verstandelijke handicap, bij asielzoekers en ja, ook bij psychiatrische patiënten.” Over psychiatrische patiënten: hoe begin je bij een nieuwe cliënt? “Dat is verschilt per persoon. Het belangrijkste is dat ik hen help met dingen waar ze om vragen. Want een probleem ís pas een probleem als het door iemand als een probleem ervaren wordt. Ik kan wel zeggen: ‘Je moet het zus of zó doen’, of: ‘Je moet zien dat je vrienden en kennissen krijgt’, maar het kan best zijn dat diegene daar helemaal niet zoveel behoefte aan heeft. Het is ontzettend 22 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

belangrijk dat je een vertrouwensband met iemand krijgt. Dus vraag ik vaak: ‘Wat wil je?’ en: ‘Kan ik je daarbij helpen?”. Waar lopen mensen met psychiatrische problemen vaak tegenaan? “Je ziet vaak dat mensen die opgenomen zijn geweest en op zichzelf gaan wonen, moeten leren om alles zelf te doen. Tijdens de opname wérd alles voor hen geregeld. Nu moeten ze ineens bedenken wat ze die avond zullen gaan koken. Hoeveel geld is er eigenlijk voor de boodschappen? Die rekening, kan die wel betaald worden? Het overzicht ontbreekt vaak en dat blokkeert hen soms zó dat ze niets meer doen. Ze willen wel, maar het lukt niet. Dan komen ze in een vicieuze cirkel: ze raken teleurgesteld in zichzelf, ze geloven niet meer dat ze het kunnen. Het is

Hans Cornelisse: “Nu moeten ze ineens bedenken wat ze die avond zullen gaan koken.”

DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 23

heel spannend om de regie over hun eigen leven zelf in handen te hebben. Trouwens, ook voor ‘gewone’ mensen is dat soms erg moeilijk. Ik leg het dan weer bij hen terug en vraag ze bijvoorbeeld: ‘Waar ben je nou bang voor? Welke stappen kun je nemen?’. Laatst was ik bij iemand die er zó tegenop zag om een afspraak te maken bij de huisarts en ernaar toe te gaan. Toen hebben we dat samen geoefend met een rollenspel. En we hebben alles op een papier geschreven wat ze tegen de dokter wilde zeggen, zodat ze niets vergeten zou en niet zo zou hakkelen.” Dan praat je zeker veel met ze...? “Ja, dat ook, maar ik ga ook heel vaak praktisch met ze bezig. In het begin deden we als ambulant begeleiders ook het huishoudelijk werk. Dat houdt ook in dat je soms gewoon samen aan de slag gaat en het huis poetst. Maar als begeleider probeer je vooral om er structuur in te krijgen, want dat geeft overzicht en vermindert spanning.

24 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

We hebben binnen onze afdeling nu iemand die zich alleen met het werk op huishoudelijk gebied bezighoudt. De reden voor die keuze is dat dit vaak zo veel tijd in beslag neemt dat we aan het achterliggende probleem niet toekomen: Hoe kómt het nou dat het zo’n troep in huis is? Nu hebben we dus tijd om andere dingen te doen. Stel: er liggen drie rekeningen. Daar zit bij de cliënt soms zo’n spanning achter: welke moet ik het eerst betalen? Wat moet ik hier eigenlijk invullen? Vaak zien ze door de bomen het bos niet meer, zodat ze er niet meer mee bezig durven gaan. Dan gaan we samen dat papier invullen. In het begin ben je meestal vooral sturend bezig; later geef je dat steeds meer aan de persoon zelf over. Ik laat dan wel de consequenties zien van de keuzes die ze maken, bijvoorbeeld: ‘Als je er voor kiest om je niet te laten onderzoeken, dan loop je steeds weer tegen deze dingen aan.” Ik laat ze oorzaak en gevolg zien, maar ze moeten zelf een keuze maken. Soms maken we een afsprakenlijstje

of een rooster; ook dat verminderd spanning. Ik vraag dan bijvoorbeeld: ‘Wat ga je doen als het niet goed gaat?’ Of preventief: ‘Hoe voorkom je dat je je te druk maakt als het goed gaat, waardoor je zó moe wordt dat je het niet meer ziet zitten?’ Ik heb persoonlijk geen ervaring met een preventieplan dat de cliënt zelf tijdens en net na een opname geschreven heeft om terugval te voorkomen.” Merk je weleens dat mensen een stempel opgedrukt krijgen? “Dat valt eigenlijk erg mee. Het is vaker zo dat mijn cliënten gepamperd worden, vooral meerderjarige alleenstaande mannen. ‘Mammies’ noemen we ze als collega’s weleens gekscherend. Want dan komt moeder op bezoek en die ziet iets liggen en gaat onmiddellijk aan het werk. Vervolgens belt ze ons om te vertellen dat haar zoon heel zielig is. Dan geven ze aan hun zoon de boodschap af: ‘Jij bent ziek en zielig, dat kun jij niet, laat mij het maar doen.” Soms vinden deze mannen dat

prima, maar ze durven ook vaak niet tegen hun moeder te zeggen dat ze dit niet willen. Bovendien vinden vooral psychiatrische patiënten het wel fijn om aandacht te krijgen. En als moeder het doet, hoeven ze het zelf niet te doen en zelf de verantwoording niet te dragen. Als ze zeggen dat ze iets niet kunnen, werk ik altijd met de insteek: we gaan eens kijken of het gaat. En als iemand het wel kan, bouwen we dat uit. Dus: haal uit de goede dingen wat er uit te halen valt. Want ze zien en beleven vaak de spannende dingen veel meer dan de dingen die goed gaan. Het zijn niet allemaal succes story ‘s, sommige mensen zullen altijd in meer of mindere mate begeleiding nodig hebben. Maar gelukkig nemen mijn collega’s en ik soms ook na anderhalf of twee jaar afscheid van mensen die het zelf weer allemaal handelen. Als je ziet hoe blij ze dan zijn! Dat is toch geweldig?!”

DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 25

Themakatern - Terug van weg geweest Sonja kwam terug na een burn-out

“Blijf alsjeblieft jezelf als iemand een psychische ziekte krijgt” Een gesprek met de veertigjarige Sonja is een plezierige gebeurtenis. Ze is een hartelijke gastvrouw die een ontspannen sfeer kan creëren. Rustig en weloverwogen kiest ze haar woorden. Ze vertelt met humor en relativeert gebeurtenissen. Ze praat met liefde over de mensen om haar heen, haar familie, haar geloofsgenoten. Niets wijst erop dat ze een aantal jaren geleden een burn-out had en maandenlang opgenomen is geweest. Ze is echt terug van weggeweest en dankbaar dat ze er weer is. Door Aly Dijkhuizen

“Achteraf weet ik dat alles al begonnen is in mijn vroege jeugd”, vertelt ze. “Mijn moeder werd ernstig ziek na de bevalling en mijn vader kon de intensieve zorg voor een baby niet op zich nemen naast zijn werk en de opvoeding van de andere kinderen. Ik werd naar een familielid gebracht. Bij die lieve mensen heb ik mijn vroegste jeugd doorgebracht. Toen ik weer thuis kon komen, was iedereen blij. Ik schijn een lief kind geweest te zijn en de broertjes en zusjes waren trots op mij. Ik vond alles goed en was, zo dat heet, een gemakkelijk kind. Ik voegde me in het grote gezin en voldeed aan alle verwachtingen. Eigenlijk wist ik niet dat het mijn eigen verwachtingen niet waren maar die van ons gezin. Omdat ik de jongste was, voelde ik me sterk verantwoordelijk. Er moest aangepakt worden en niet gezeurd. Ik wist als geen ander hoe je iedereen tevreden kon stellen. 26 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

We hadden het goed samen. Mijn gedrevenheid in het zorgen voor mensen werd sterker. Ik ging de verpleging in en werkte hard; te hard, bleek later. Ik had geen nee leren zeggen en voelde me verantwoordelijk voor iedereen. Het liep fout. Ik kreeg een burn-out en moest opgenomen worden. Mijn familie begreep er niets van. Ik ging in therapie en ontdekte mijn valkuilen. Ik leerde dat ik moest veranderen en dat ik dan alleen de draad van het leven weer kon oppakken. Maar als ik veranderde, had ik naar mijn beleving niemand meer. Ik was immers altijd geaccepteerd zo ik was. De nieuwe Sonja was anders.” “Ik nam wat afstand. Een aantal familieleden en kennissen gaven me de ruimte. Zij bleven zichzelf en ik mocht mezelf worden. Dat voelde heerlijk. Anderen werden boos. Ze verweten me dat

ik anders was; ik moest maar weer gauw gewoon worden, want vroeger was het toch goed. Ik stikte bijna in die contacten en zag me genoodzaakt tijdelijk wat terughoudend te zijn. Dat was moeilijk voor ze. Waarom ging ik wel met de één en niet met de ander om? Ik kon het niet goed uitleggen zonder mezelf steeds weer te verliezen. Met hulp van mijn therapeut leerde ik dat ik niet alles hoef uit te leggen. Mijn plaats in het levenstraject dat ik moet gaan, hoef ik niet te verantwoorden naar iedereen. Ik leerde dat ik de mensen om me heen kan liefhebben zonder dat ik me voor hen verantwoordelijk voel. Dit leerproces duurt nu al jaren en het is nog niet afgerond. Ik ben nog te vaak en te snel moe maar ik kan weer genieten van kleine dingen. Ik kan weer lachen en weer wat sneller denken. Ik begrijp de mensen die mij niet accepteren wel. Toch voel ik me niet steeds schuldig als

ze me verwijten dat ik veranderd ben. Ik ben niet schuldig. Hun ongemakkelijkheid met de nieuwe Sonja laat ik bij hen. Misschien komt het begrip ooit eens.” Sonja is terug van weggeweest. Haar burn-out heeft blijvende littekens achter gelaten, maar er is weer licht en lucht. Op de vraag of ze tips heeft, zegt ze onomwonden: “Blijf alsjeblieft jezelf als iemand in je omgeving te maken krijgt met psychische ziekte. Dan ben je een rots in een kolkende rivier. Aan stevige mensen die zichzelf zijn, heb je houvast als alles om je heen draait en je het allemaal niet meer snapt. Ze zijn in ieder geval voor mij van levensbelang geweest.” Om haar privacy te beschermen is Sonja’s naam gefingeerd. DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 27

Themakatern - Terug van weg geweest

Marijke Mook, groepsmentor bij Eleos:

“Het is voor mensen lastig om over te brengen wat ze hier leren” Marijke Mook is groepsmentor bij Eleos. Ze begeleidt mensen die hard aan zichzelf gewerkt hebben nadat ze op de één of andere manier vastgelopen zijn en die nu hun leven thuis weer oppakken. Eén dag in de week komen ze nog met een groep bij elkaar. “Vasthouden wat ze hier geleerd hebben, dat is het belangrijkste.” Door Annet Jonker

Wat zijn de problemen waar de cliënten aan gewerkt hebben? “Ik houd me vanuit mijn mentorfunctie niet direct bezig met diagnostiek. Wat ik in de bespreking over het behandelplan vaak meemaak, is dat een diagnose wordt bijgesteld. In het algemeen gaat het om mensen met een persoonlijkheidsstoornis. Ze ervaren hechtingsproblemen, lopen voortdurend vast in allerlei relaties of hebben een chronisch minderwaardigheidsgevoel. Daar hebben ze in de therapie heel hard aan gewerkt, maar op een zeker moment – meestal na negen maanden tot een jaar - merken ze dat ze er aan toe zijn om te stoppen. ‘Nu ga ik het zelf weer doen’, zeggen ze dan, maar in de praktijk valt dat soms tegen.”

28 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

Waarom valt dat tegen? “Het risico van therapie is dat er vooral gesproken wordt over psychische problemen. Waar cliënten vervolgens in het dagelijkse leven tegenaan lopen, wordt dan vergeten. Terwijl een goede thuisbasis een voorwaarde is om hier therapie te kunnen volgen. Als zij thuis hun verhaal aan niemand kwijt kunnen of als iemand heel moe is omdat hij zo slecht slaapt, mist een cliënt vaak het overzicht en is het heel moeilijk om hier bij Eleos alles op een rijtje te krijgen. Wij kijken in de resocialisatiegroep vooral naar die praktische kant: wat komen mensen in hun dagelijks leven tegen: thuis, in de kerk, op je werk of bij je studie.” “Tijdens de behandeling veranderen cliënten,

maar het is voor hen meestal heel lastig om over te brengen wat ze hier leren. Dat snappen familie en vrienden niet allemaal. Door middel van drama of (rollen)spel leren de cliënten soms beter te begrijpen hoe hun familie tegen hen aankijkt. Zien ze hen vooral als een zielig mens met allerlei problemen, of leren ze hen zien als een zelfstandig functionerend mens?!” Hoe werken jullie daar dan aan? “Op twee manieren: als mensen hier nog in therapie zijn, beginnen ze zes weken voordat de therapie stopt met een module: één dag per week voorbereiding op het leven thuis. Voor hen is het belangrijk om alvast afscheid te nemen van be-

paalde onderdelen van de therapie zodat ze niet ineens van vijf dagen therapie naar niks gaan. Tijdens het volgen van deze module maken cliënten onder andere een preventieplan, als houvast voor de momenten dat het minder goed gaat. Dat stellen ze zelf op. Ze bekijken daarbij vier terreinen: wonen, sociale contacten, vrije tijdsbesteding en je werk. Ze stellen zichzelf allerlei vragen, zoals: waar ben je tevreden over?; Waar verwacht je knelpunten?; Hoe ga je die aanpakken en waar heb je hulp en advies bij nodig? Ze leren eerst te kijken naar hoe hun omstandigheden nu zijn, wat ze veranderen willen of moeten en wat daarvoor moet gebeuren. Zo krijgen ze een totaalbeeld van hun situatie van nu en van wat ze voor de toekomst willen.”

>> DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 29

Dat is één…. “Het tweede dat we bij Eleos bieden, is een groep voor als de therapie afgerond is. Net als tijdens het volgen van de module is dat één dag in de week. Dat gebeurt gedurende drie maanden, waarna we evalueren. Tijdens deze bijeenkomsten bekijken we waar ze tegenaan lopen. De deelnemers bieden elkaar hulp vanuit hun eigen ervaringen. Wat vertel je bijvoorbeeld wel en wat niet tijdens een sollicitatiegesprek, want je hebt een ‘gat’ in je CV. Nemen werkgevers wel iemand aan die opgenomen is geweest? Als begeleiders stellen we andere vragen, zoals: is het een gat in je CV, of heb je in deze periode geïnvesteerd in jezelf? Jij weet nu tenminste wat je valkuilen en je grenzen zijn. We geven wel als tip mee klachten en problemen niet te etaleren, maar alleen te vertellen wat relevant

is voor dat werk. De ervaring leert ook dat onze cliënten heel verbaasd zijn over de positieve reacties die ze krijgen tijdens een sollicitatiegesprek: ‘goed dat je er zo open over bent’.” Wat is het voordeel van Eleos in vergelijking met een algemene hulpverleningsinstantie? “Eleos probeert het pastoraat ook binnen te halen. Als het écht problematisch is, als de dominee of de ouderling iets anders zeggen dan dat er in de therapie gezegd wordt en het gesprek helemaal vastzit, kunnen cliënten samen met hen bij ons terecht of komt de ambtsdrager alleen langs voor een gesprek. Dat gebeurt alleen als de cliënt dat zelf wil. Verder kunnen ze hier wat vrijer praten over dit soort dingen en is er vaak herkenning omdat iedereen een gelovige achtergrond heeft.”

> Hoe help ik cliënten die terugkeren? Wat kun je nu het beste doen of wat moet je juist absoluut niet doen bij mensen met psychische problemen? Kun je iemand vragen hoe het gaat of kun je dat maar beter niet doen? Moet je hulp aanbieden of niet? Er bestaat veel onzekerheid bij familie, buren, gemeenteleden en ambtsdragers over hoe je iemand benadert van wie je weet dat hij of zij psychisch in de knel zit. Een paar tips: Kijk eerst of iemand aangeeft wat hij of zij zelf het prettigst vindt. Soms zet hij of zij een stukje in het kerkblad, waarin uitgelegd wordt wat er aan de hand is en wat hij of zij graag zou willen. Daar kun je dan op inspelen. Vraag iemand eerst of er behoefte is aan jouw hulp en welke hulp dan. Maak daar dan wel afspraken over, zodat je ook zelf je grenzen aan kunt geven. Zeg ‘nee’als het je niet uitkomt, zonder dat daarmee de relatie afgelopen is. Als iemand moeite heeft om aan te geven waar hij of zij behoefte aan heeft, of om over dingen te praten, kun je proberen een opening te maken door te benoemen wat je ziet. Bijvoorbeeld door te zeggen: “Klopt het dat je het moeilijk vindt om er over te praten?” Lukt dit niet dan kun je proberen door te vragen, te investeren in het contact, hoe moeilijk dat vaak ook is.

30 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

Verenigingsnieuws

> Steeds meer samenwerking De Wegwijzer wil graag dat de kerkleden op de hoogte zijn van de gevolgen van psychiatrische problemen. Zoals u steeds kunt zien in ons blad en op onze website, zijn we druk bezig om door middel van themabijeenkomsten bekendheid te geven aan de verschillende psychiatrische ziektebeelden. Het afgelopen jaar zijn we intensief bezig geweest om contacten te leggen met die organisaties waarmee we kunnen samenwerken om dat te realiseren. Een belangrijke partner daarbij is de reformatorische vereniging ‘Een handreiking’. Deze vereniging is er met name voor familieleden die met de zorg van de psychiatrische patiënt te maken hebben. Er zijn een aantal gesprekken geweest om kennis met elkaar te maken. We hebben afgesproken dat we elkaars bijeenkomsten zullen aankondigen op de eigen website. Meer informatie over deze vereniging kunt u vinden op www.eenhandreiking.nl. In 10 oktober was het de dag van de psychische gezondheid. Het thema was dit jaar dwangstoornissen. Dat was een mooie gelegenheid om samen te werken met CVADF. Dat is ook een christelijke vereniging voor angst, dwang- en fobiestoornissen. We zijn erg blij met deze samenwerking. Meer informatie vindt u op www.cvadf.nl. Ook hebben we veel contacten gehad met regionale GGZ-organisaties. Zij leveren vaak sprekers die inhoudelijk de informatie kunnen bieden op onze themabijeenkomsten. Vanuit De Wegwijzer willen wij dit graag aanvullen met christelijke ervaringsdeskundigheid. Bij deze gelegenheid wil ik graag opmerken dat ik veel waardering heb voor de mensen die hun verhaal willen delen met vaak onbekenden die in de zaal aanwezig zijn. Wij merken dat de bezoekers van de bijeenkomsten vaak onder de indruk zijn van de indrukwekkende ervaringen. Ik wil dan onze themabijeenkomsten ook van harte bij u aanbevelen!! Meestal is er nog wel plaats en anders maken we ruimte. Komt u dus gerust. In 2009 willen we de samenwerking met andere christelijke organisaties verder uitbreiden. De verkennende gesprekken hierover zijn gaande. U heeft mogelijk gelezen dat we een regioconsulent zoeken in het westen en zuiden van ons land. Op het moment van verschijnen van dit blad hopen we iemand gevonden te hebben. Meer informatie volgt in het komende blad. Samen met deze nieuwe medewerker hopen we het komende jaar onze activiteiten goed neer te kunnen zetten. Ik wens u alvast een gezegend 2009 Jan Weessies Directeur De Wegwijzer

DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 31

Boekbespreking

Schizofrenie: als je eigen centrum uitvalt Hoogleraar psychiatrie Elyn Saks leidt vanaf haar achtste aan schizofrenie. Ze schreef een autobiografisch boek over haar ziekte, over haar ervaringen als puber en student en vooral ook over het belang van de liefde van vrienden die haar door de ergste crises heen sleepten. Door Aly Dijkhuizen

Elyn Saks is hoogleraar psychiatrie, gedragswetenschappen en medisch recht aan de University of South Carolina. Ze publiceerde veel wetenschappelijke artikelen en verscheidene boeken. In 2007 verscheen een autobiografie van haar hand, in het Engels getiteld: The Center Cannot Hold, My Yourney Through Madness. Het boek kreeg een goede Nederlandse vertaling en leest als een boeiende roman. De geschiedenis van mijn gekte. Leven met schizofrenie. Door Elyn Saks, Uitgeverij Sijthoff ISBN 9 789024 552207

32 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

Met de Engelse titel van haar autobiografisch boek – The Center Cannot Hold, My Yourney Through Madness – legt Elyn Saks al een beetje uit wat er in het brein van een schizofreniepatiënt misgaat: het centrum, je middelpunt, valt uit. Daardoor wordt ‘het zelf’ nevelig. Er is als het ware geen uitkijkpost meer en daardoor is het ordeningssysteem verdwenen. Buitenwereld en binnenwereld lopen door elkaar wat grote angsten en vervreemding oplevert. Elyn Saks vertelt hoe ze in een gewoon liefdevol middenklassegezin opgroeide. Er werd in alle basisbehoeften voorzien. Toen ze een jaar of acht was ontdekte ze bij zichzelf ‘kleine kronkels’. Er traden bijvoorbeeld dwanghandelingen op zoals: je mag pas gaan slapen als alle boeken recht staan. Soms moest ze persé van zichzelf drie keer handen wassen. Even later kwamen daar paniekaanvallen bij en verwardheid. Intuïtief begreep de jonge Elyn dat dit een geheim was, niemand zou het immers begrijpen. Toen ze een jaar of tien was, nam het gevoel van ‘dreiging’ toe. Ze dacht dat er overvallers waren en dat iedereen over haar praatte.

> Verraderlijke ziekte In haar puberteit begon de ‘magerzucht’. Haar ouders begonnen zich zorgen te maken. Maar toen Elyn, met inzet van haar grote wilskracht, weer begon te groeien, leken de zorgen voorbij. Niets

was minder waar. De verraderlijke ziekte zorgde ervoor dat ze constant op de grens van waan en werkelijkheid leefde. Haar ouders verloren haar echter wat uit het oog toen ze ging studeren. Elyn bleek een talentvol studente die creatief met haar mogelijkheden en beperkingen kon omgaan. Toch ging het regelmatig mis. Tijdens een ernstige psychose werd ze eens opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis en werd ze vastgebonden in een isoleercel. Deze traumatische behandeling komt telkens in het boek terug. Die ervaring deed haar later besluiten zich verder te bekwamen in medisch recht.

> Liefdevolle emotionele ondersteuning Haar diagnose was inmiddels gesteld. Elyn was ‘paranoïde schizofreen’. Helder beschrijft ze hoe de medicatie en psychoanalyse bij haar werkte. Prachtig beschreven zijn de vriendschappen die ze had met andere studenten; vriendschappen die haar meermalen door de hel van een zware psychose sleepten. Telkens weer bleek het die liefdevolle emotionele ondersteuning te zijn die het leven van de zwaar zieke Elyn leefbaar maakte. ‘De geschiedenis van mijn gekte’ is een emotioneel document. Het boek geeft hoop aan mensen die lijden aan een ernstige psychische ziekte en het kweekt tevens begrip bij hun omgeving.

DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 33

Boekbespreking

Trialoog:

blijvende opvang na terugkeer Detlev Petry begon zijn carrière in de tijd dat psychiatrische patiënten nog met baden en elektroshocks behandeld werden en er nauwelijks aandacht was voor de uitbehandelde, chronisch psychiatrische patiënten. Juist in die jaren (de jaren zeventig) kwam de sociale psychiatrie op de belangstelling. Het mededogen van Petry voor de vergeten groep patiënten en zijn sympathie voor de sociale psychiatrie bracht hem ertoe zich toe te gaan leggen op de rehabilitatie van chronisch psychiatrische patiënten. Door Atie Peet-Vreman

Onderweg, een trialogische biografie. Een chronische psychiatriepatiënt, zijn familie en zijn psychiater over een tijdbestek van circa 20 jaar. Door Detlev Petry, Uitgeverij: www.onderweg.info ISBN 90-809600-1-2 34 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

In zijn boek ‘Onderweg, een trialogische biografie’, tekent hij aan de hand van de beschrijving van het leven van Bert Boers zijn werkwijze. De patiënt wordt weer medemens. De stigmatisering door een psychiatrische diagnose wordt opgeheven. De familie wordt een belangrijke gesprekspartner en wordt serieus genomen in haar gevoelens van verdriet en schuld. De hulpverlener wordt ontmaskerd: van specialist wordt hij tot een assistent voor het leven. Als term voor deze driehoeksverhouding gebruikt Petry het woord ‘trialoog’. Wie betrokken is bij de Wegwijzer, moet dit boek zeker lezen. Juist voor deze groep mensen, de chronisch psychiatrische patiënten, wil de Wegwijzer er zijn. Wat Petry beoogt, is ook ons doel: het zoeken van de beste wegen (het boek heet niet voor niets: ‘Onderweg’) om in relatie met anderen zo volwaardig mogelijk deel te nemen aan de samenleving. Petry houdt ons de spiegel voor: we moeten heel realistisch zijn. Deze rehabilitatie kan niet gebeuren op de hedendaagse manier: vlug, vlugger, vlugst. Juist langzaamheid, aangepast aan de langzaamheid van onze zieke medemens, is een sleutelwoord. Als vanzelf komen we dan bij het woord ‘trouw’ en ‘betrouwbaarheid’. Als het moet jarenlang, generaties lang. Want wie zijn de sociale omgeving van een patiënt als zijn ouders zijn overleden? Broers en zussen en later misschien wel nichten en neven. Een les voor ons en

voor onze kerkelijke praktijk! Het is ontroerend te lezen hoe Petry een band met Bert Boers krijgt en met diens familie. Die band blijft zelfs bestaan na het overlijden van Bert. Hoewel de achtergrond van Bert Rooms-katholiek is, kunnen ook wij van zijn geloof en van de manier waarop Petry daarmee omgaat iets leren. Bert krijgt op jonge leeftijd psychoses. Hij hoort de stem van God die hem roept om priester te worden. Dit maakt hem zo onrustig, dat hij opgenomen moet worden. Hij krijgt veel en lang medicatie, zonder te begrijpen waarom. De psychiatrie bekommert zich dus (volgens Petry) alleen om een ziekte. De religieuze mens Bert verdwijnt achter de medicijnen. Petry probeert dit dilemma op te heffen: het is niet psychiatrie óf religie. De religie krijgt zijn plek weer terug in het leven van de zieke Bert. Heel respectvol gaat Petry om met de gevoelens en het geloof van Bert, hoe ziek die in onze ogen misschien ook zijn. Hij neemt Bert volstrekt serieus, ook in zijn geloof. Zo krijgt Bert zijn plek weer terug in het leven. Voor ons, betrokken bij de Wegwijzer, is dat zeker een voorbeeld. We kunnen van Petry leren dat het mogelijk is om voor onze chronisch psychiatrisch zieke naaste een zo volwaardig mogelijke plek te creëren. Tegelijk leren we dat dat veel, heel veel geduld vraagt en zelfs wel een levenswerk genoemd kan worden. Aanbevolen!

DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 35

Boekennieuws

> Het Angstenboek

Wolfgang Schmidbauer

Honderden fobieën, variërend van ablutofobie (angst om zich te wassen) tot zeusfobie (angst voor God of goden), worden in dit boek beschreven. Ook bekendere angsten zoals hoogtevrees komen aan de orde. Doel van het boek is om informatie te verstrekken en om aan te tonen dat het fobische ‘gewoon een variant op het normale’ is geworden. Sommige fobieën kunnen het leven echter ernstig verstoren.

Het angstenboek. Van Uitgeverij Thoth Bussum, 2008 € 17,90, 256 blz. ISBN 97890 68684728

Lina Van Mellaert

> Je mag weer mens zijn In dit boek richt de auteur zich tot slachtoffers van seksueel, emotioneel en lichamelijk geweld. In eenvoudige taal, krachtig en herkenbaar, biedt zij de lezer troost en perspectief. En als christen wil zij wegen openen naar herstel, wederopbouw, bevrijding en zelfs vergeving.

Je mag weer mens zijn. Helende woorden voor slachtoffers van geweld. Uitgeverij KOK Kampen, 2008 € 14,90, 106 blz. ISBN 97890 43514927

Leo Fijen

> Het jaar dat mijn vader stierf

Het jaar dat mijn vader

Een briefwisseling tussen Leo Fijen en Anselm Grün naar aanleiding van het overlijden van de vader van Fijen. Anderhalf jaar na het overlijden van zijn vader overlijdt ook zijn moeder. Grün is voor Fijen het luisterend oor en het pastorale hart. Thema’s waarover zij schrijven zijn: relatie vader-zoon, rouwen, verweesheid, het gevoel geen kind meer te zijn, afscheid van het ouderlijk huis, broers en zussen. Ze schrijven elkaar 35 brieven.

36 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

A tot Z.

Door Hannie Visser

stierf Uitgeverij Ten Have, 2007 € 16,90, 223 blz. ISBN 97890 25958329

uit de vereniging LOTGENOTENCONTACT

> Dag van de mantelzorger 10 november 2008 In het laatste nummer van de Wegwijzer stond een oproep om namen op te geven van mantelzorgers van psychiatrisch zieke mensen. Zij hebben een zware taak en verdienen het om eens in het zonnetje gezet te worden. De regioconsulenten gingen dan ook op pad om enkelen van hen met bloemen te verrassen.

Atie Peet-Vreman (links) overhandigde een bos

Ook mantelzorger de heer Verlare uit

bloemen aan mantelzorgster mw. J. van Bokkem-

‘s Gravenpolder (Zeeland) werd op

Venema uit Ermelo.

10 november verrast.

> Contact gezocht Een jonge vrouw, gehuwd, wil graag in contact komen met mensen die, net als zij, in hun jeugd lichamelijk en geestelijk/ emotioneel door een ouder mishandeld zijn. Zij wil dit graag met lotgenoten delen, zodat dit haar en anderen kan helpen dit te verwerken. U kunt contact opnemen met: Els Oudekerk - Van der Laan tel: 0223 - 61 61 60 E-mail: [email protected] Ook als uzelf telefonisch lotgenotencontact zoekt, of hier informatie over wilt krijgen, kunt u contact opnemen. Dit kan ook per e-mail. DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 37

agenda

> Thema-avonden ‘Terug van weggeweest’ In aansluiting bij het thema van dit nummer over “Terug van weg geweest” organiseert De Wegwijzer thema-avonden. Wat gebeurt er als je terugkomt in je thuissituatie nadat je opgenomen bent geweest omdat je psychiatrisch ziek was? Wat heb je nodig? Hoe reageert je omgeving en wat verwachten mensen van je? Hoe gaat het met je in de kerk en hoe ga je om met onwetendheid over dingen die in je omgeving en in de wereld zijn gebeurd? Maar ook: Wie is die man of vrouw die zo lang niet in de kerk is geweest en nu eigenlijk nog niet durft? Op deze avonden proberen we samen antwoorden te vinden op dergelijke vragen.

> Thema-avond Zuidlaren

> Thema-avond Amersfoort

Waar?

Waar?

De Schans, Julianalaan 57,

GKV Martuskerk, Copernicusstraat 18, Amersfoort

Zuidlaren

Wanneer?

Wanneer?

Woensdag 21 januari 2009

Donderdag 29 januari 2009

Hoe laat?

Hoe laat?

20.00 tot 22.00 uur

20.00 tot 22.00 uur

Door wie?

Door wie?

Hendrikje Kapaan en Joke Vierbergen, ambulant

Albert Metselaar, zorgconsulent

woonbegeleiders bij Eleos. Waarschijnlijk zal ook

GGZ Drenthe.

een ervaringsdeskundige aan het woord komen.

Voor wie?

Voor wie?

Voor kerkelijk werkers, diakenen,

Iedereen die betrokken is bij het onderwerp:

contactpersonen, mantelzorgers

belangstellenden, patiënten, ouders en vrienden

en een ieder die betrokken is bij

van, ouderlingen en jeugdwerkers, leraren, klasge-

het onderwerp.

noten, collega’s en iedereen die het werk van De

Kosten?

Wegwijzer ter harte gaat.

Toegang gratis, wel collecte.

Kosten?

Meer weten?

Toegang gratis, wel collecte.

Marianne Admiraal - van

Meer weten?

der Kamp

Atie Peet-Vreman

Regio consulente Noord

Regio consulente Zuid/West

tel: 06 - 303 728 17

tel: 06 - 228 740 19

[email protected]

[email protected]

De informatie over deze thema-avonden staat ook op de website:

www.dewegwijzer.info 38 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008

> Thema-avonden bevrijdingspastoraat Heb je een kans gemist, als je een psychiatrisch probleem hebt en je hebt je niet aangemeld voor bevrijdingspastoraat? Past het in het rijtje: therapie - medicatie - bevrijdingspastoraat? We belichten dit thema van verschillende kanten.

> Thema-avond Assen

> Thema-avond Hardenberg

Waar?

Waar?

Maranathakerk, Nobellaan 140, Assen

GKV Het Morgenlicht, Gramsberger-

Wanneer?

weg 59, Hardenberg (Baalder)

Donderdag 11 december 2009

Wanneer?

Hoe laat?

Donderdag 15 januari 2009

20.00 tot 22.00 uur

Hoe laat?

Door wie?

20.00 uur, koffie vanaf 19.30 uur.

Spreker deze avond is Ds. J.H. Kuiper.

Kosten?

Kosten?

Toegang gratis, wel collecte.

Toegang gratis, wel collecte.

Meer weten?

Meer weten?

Marieke Brauns - Sportel

Marianne Admiraal - van der Kamp

Regioconsulente Midden

Regioconsulente Noord

tel: 06 - 230 012 20

tel: 06 - 303 728 17

[email protected]

[email protected]

> Thema-avond Assen Verslaving Wat is verslaafd zijn? Ben je dan ziek? Wat

Voor het werk in de regio zoekt De Wegwijzer in elke regio (Noord, Midden en Zuid -West):

heeft psychiatrische problematiek te ma-

Medewerkers informatiestand

ken met verslaving? Een medewerker van

Inhoud van de functie: U bent op afroep beschikbaar om

Terwille, een christelijke stichting verslavings-

op thema-avonden, voorlichtingsbijeenkomsten en andere

zorg Noord Nederland en een ervaringsdes-

gelegenheden De Wegwijzer te vertegenwoordigen. Met

kundige zullen hierover komen spreken

gebruik van foldermateriaal brengt u De Wegwijzer onder de

Waar?

aandacht van het publiek en weet u actief leden te werven.

GKV de Voorhof, Martin Luther Kingweg 50,

Functie-eisen:

Assen

• Affiniteit met psychiatrische problematiek

Wanneer?

• Bekend zijn met de kerkelijke kaart van Nederland

Donderdag 12 februari

• Bekendheid en solidariteit met het werk van De Wegwijzer

Hoe laat?

• Lid zijn van GKV, CGK, NGK of PKN

20.00 tot 22.00 uur

• Goede communicatieve, verbale vaardigheden

Kosten?

• Bereid zijn om te reizen met eigen auto

Toegang gratis, wel collect.

Er is een beloning beschikbaar van 50,00 euro per dagdeel.

Meer weten?

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met mw.

Marianne Admiraal

Arina van Bokkem-Groen, [email protected],

Regioconsulente Noord

tel: 06 - 135 37 423. Sollicitaties kunt u sturen naar Parkweg

tel: 06 - 303 728 17

14, 8011 CK Zwolle of naar [email protected].

[email protected] DE WEGWIJZER DECEMBER 2008 | 39

column

Wat bezielt ze? Yt Vriezinga

Deze uitspraak las ik in het ND, gedaan in een interview door een predikant, over Nordic Walking. Wandelen met van die stokken. Ik vond het nogal elegant uitgedrukt. Want vaker hoor ik: “Die zijn gek!” Ik ben zo’n gek. Al een jaar bezield door Nordic Walking. Ik had al wel tien jaar niet meer aan sport gedaan, dus het kwam goed uit toen een vriendin van me voorstelde om een proefles te gaan volgen bij Welzijn Ouderen. “Komen wij daar dan voor in aanmerking?” vroeg ik. “Jij al ruimschoots”, antwoordde ze, “maar ik nog net niet, maar dat kan me niet schelen.” Onze mannen wilden niet mee: “Denk je dat ik met die stokken ga lopen zwaaien?” – “Waar zie je me voor aan?” – “Dat is de voorloper van de rollator.” Dan maar met z’n tweeën naar de proefles. De groep bestond uit negen vrouwen. Geen enkele man. “Nee”, zei de cursusleider, “mannen zijn nog maar spaarzaam geïnteresseerd.” Na de eerste les waren we allemaal enthousiast en gingen we de cursus volgen. De functie van de stokken (poles) is dat je de kracht verdeeld over meer spieren. Niet alleen je benen zijn in beweging, maar onder meer ook je schouders en armen. Daardoor ontlast je knieën en heupen. Bovendien worden je vingers ingeschakeld, doordat je steeds knijpbewegingen moet maken. Heel heilzaam als je last hebt van het carpale tunnelsyndroom. Je komt er sneller mee vooruit omdat je jezelf met steun van de poles voortduwt. Over een wandeling die normaal twintig minuten in beslag neemt doe ik nu een kwartier. Ik vind sport niet leuk. Tijdens conditietraining in een sportzaal denk ik voortdurend: was het maar afgelopen. Ik verveel me er te pletter bij. Maar dit is leuk. Het is wel zwoegen (goed tegen depressie) en om de techniek onder de knie te krijgen is een cursus beslist nodig. Ik kan zo zien of iemand een cursus heeft gevolgd of niet. Na de cursus gingen we zelfstandig door met een groep. Die groeit. En er komen steeds meer mannen bij. Dat zijn echtgenoten van de vrouwen. Dat komt omdat ze hun vrouwen bij het wandelen niet meer bij kunnen houden. Dat kunnen ze niet goed hebben, die mannen.

40 | DE WEGWIJZER DECEMBER 2008