Tekst op eigen niveau

2

Inhoudsopgave Tekst op eigen niveau .............................................................................................................................. 4 Inleiding ............................................................................................................................................... 4 Sinds wanneer wordt de os gevierd? .................................................................................................. 4 Welke typische gebruiken en voorwerpen zijn gekoppeld aan het ossenfeest? ................................ 6 Wordt een dertigjarige vrouw die vrijgezel is ook gevierd?................................................................ 9 Vakartikel............................................................................................................................................... 11 Cultureel erfgoed, wat is dat? ........................................................................................................... 11 Erfgoededucatie in de basisschool. ................................................................................................... 11 Erfgoededucatie ................................................................................................................................ 12 Doel van erfgoededucatie. ................................................................................................................ 12 Knelpunten in het onderwijs in verband met cultuureducatie. ........................................................ 12 Lesfiches ................................................................................................................................................ 14 Lesfiche: Versierde Voortuintjes- De Os............................................................................................ 14 Lesfiche: Versierde Voortuintjes – Het Ossengedicht ....................................................................... 17 Lesfiche: Versierde Voortuintjes - Een Os Maken ............................................................................. 21 Interview met een os: Davy Cuppens .................................................................................................... 23 Interview met Mia, uitbaatster van café Moonlight ............................................................................. 25 Bijlagen .................................................................................................................................................. 26

3

Tekst op eigen niveau Inleiding Wanneer een man dertig wordt en nog steeds vrijgezel is, is dit een reden om hier de aandacht op te vestigen. Dit doet men door hem te vergelijken met een os, een gecastreerde stier. Men plaatst een afbeelding of een nagemaakt beeld van een os in de voortuin van de gevierde. In dit werkstuk onderzoeken we dit gebruik. We onderzoeken vanaf welke tijd de ‘os’ werd gevierd. We trachten de oudst mogelijke bron te vinden en hem te vergelijken met huidige bronnen. Verder hebben we typische gebruiken en voorwerpen gekoppeld aan het ossenfeest, zoals het plaatsen en huren van de os, de affiches enzovoort. Hiervoor hebben we verschillende bronnen geraadpleegd zoals het Ossenboek van Matthieu Driessen, het digitale archief van Het Belang Van Limburg en mondelinge getuigenissen.

Sinds wanneer wordt de os gevierd? Mathieu Driessen1 trachtte tussen 1998 en 2001 te achterhalen wanneer het ossenfeest is ontstaan. De ontstaansdatum bleef echter een raadsel. Uit zijn opzoekingen bleek dat het gebruik van 'den os te vieren' pas is opgedoken, en dat zonder aanwijsbare oorzaak of reden, na 1950. In het plaatselijke Opglabbeekse tijdschrift Koerant vinden we meer informatie terug: in 1978 zou de eerste echte os geplaatst zijn. We citeren professor Stefaan Top, volkskundige aan de KUL: “Er is een verschil tussen een os vieren en een os plaatsen. Het eerste is al honderden jaren oud. Het is dan ook onmogelijk te achterhalen waar dat ontstaan is. Maar het plaatsen van een os bestaat nog niet zolang.” In het magazine wordt uitgelegd waarom men is begonnen met het plaatsen van een os in iemands voortuin. Door de eeuwen heen ging de dorpsgemeenschap een bepaalde leeftijdsgrens vastleggen: voor je dertigste moest je getrouwd zijn. Trouwen betekende immers kinderen krijgen en dat was goed voor het voortbestaan van de gemeenschap. Van de vroegere ezel2 tot de huidige os is dan maar een kleine stap en het ossenboek maakte zijn intrede. Een vrijgezel die de kaap van dertig bereikte, kreeg zijn plaats in dit ossenboek. Meer kwam er niet bij kijken, totdat in 1978 de eerste echte os geplaatst werd. “Het is eigenlijk allemaal begonnen als grap,” vertelt Mia, uitbaatster van Café Moonlight. “Ik werd dat jaar 40, en Bèr Maenen, één van mijn stamgasten dreigde ermee evenveel dennen voor mijn café te plaatsen. Hij was op dat moment 29 en vrijgezel, en ik antwoordde: ‘Als je dat durft, plaatsen we 1

2

Geschreven bron Het Ossenboek – Mathieu Driessen

‘ezeldrijven’: strijdende vrijgezellen traden in actie als er een groot verschil in leeftijd was bij een huwelijk, of als de dienstmaagd dankzij de heer des huizes zwanger werd. Maar ook als een gehuwde huisvader op een flagrante wijze overspel pleegde. 4

volgend jaar een echte os voor je deur.’ Toch kreeg ik prompt mijn dennen. Wij besloten prompt om ons dreigement uit te voeren. Met een aantal stamgasten werkten we een volledige week aan die eerste os.” Zo werd er op 16 februari 1978 de allereerste os geplaatst voor Bèr Maenen’s voordeur. De os werd gemaakt uit ijzerdraad, hooi en gips. Nadien is het hele gebruik in een stroomversnelling geraakt en hebben al een 25-tal Opglabbekenaren een os voor de voordeur gehad. Ondertussen is het gebruik al in een heleboel dorpen ingeburgerd. Tegenwoordig plaatsen de meeste Limburgse dorpen en gemeenten wel een os, hoewel het in Zuid-Limburg minder aanwezig is. Er zijn zelfs een aantal mensen die er munt uit slaan. In Noordoost-Limburg vind je een tiental kleine bedrijfjes die diverse ossen ter beschikking stellen voor verhuur. In tegenstelling tot vroeger zijn deze nu meestal in zwaar beton gemaakt omdat ze tegen een stootje moeten kunnen. Interessant om te vermelden is dat men niet in alle gemeenten even tolerant is ten opzichte van de ossen. Hoewel men in Opglabbeek erg fier is op het volksgebruik, zijn er ook een heleboel mensen in bijvoorbeeld Maasmechelen of Maaseik die er niet zo’n voorstander van zijn. In Opglabbeek vindt een overgrote meerderheid dat het plaatsen van een os een volksgebruik is dat niet mag uitdeinen. “Het zou een cultureel evenement moeten worden,” aldus een Opglabbekenaar. “Een os plaatsen is iets wat bij ons dorp hoort. Het mag niet verdwijnen.”

In het digitale archief van HBVL vinden we de volgende bron terug: “Opglabbeek heeft een “Ossebond” 3 ‘Een oud volksgebruik herleefde in de dichtbevolkte wijk Louwel te Opglabbeek: al wie op zijn dertigste verjaardag nog vrijgezel is, wordt in de 'Ossebond' verheven als 'os'. Op 5 december 1980 was het de beurt aan Antoine Aerden. De woning van de gevierde werd voorzien van 30 versierde dennen, gezet in de vorm van het getal 30 terwijl vrienden een os van om en bij de 800 kg te kijk legden voor de deur, deze os is het herkenningssymbool van de 'ossebond'. Dit is de oudste bron die we terugvinden in het digitaal archief van HBVL. In dit artikel wordt verwezen naar een ossenfeest in 1980. Uit de woorden “Een oud volksgebruik herleefde” kan men concluderen dat het vieren van de os al voor 1980 gebeurde. Het gebruik situeert zich vooral rond de regio rond Opglabbeek en Meeuwen (Noord-Oost-Limburg).

3

Geschreven bron HBVL 12/12/1980 – Opglabbeek heeft een “Ossebond”

5

Verder vonden we nog een aantal krantenartikels uit de jaren 80, waaronder deze: Ossekop4 Oude tradities worden aan de Maaskant in alle ere gehouden. Zo overkwam secretaris en kapitein Lambert Houben onlangs het volgende: Lambert Houben: “Als je hier dertig jaar oud bent en nog steeds niet getrouwd, dan wordt je voor ossekop versleten. Zo vond ik op een dag een nagemaakte os aan mijn voordeur, vergezeld met de spelers van Waterloos. We hebben daar een passend feestje rond gebouwd dat in de late uurtjes uitliep op een echte braspartij.”

Welke typische gebruiken en voorwerpen zijn gekoppeld aan het ossenfeest? Het ossenfeest kent enkele typische gebruiken en voorwerpen. In de onderstaande tekst gaan we hier even dieper op in. 1. Het ossenboek Een vrijgezel die de kaap van dertig jaar bereikt, wordt opgenomen in het ossenboek. Dit is een symbolisch boek. Vroeger gebruikte de boer een boek waarin hij oplijstte welke stieren hij castreerde en welke niet. In dit boek werden dus alle ossen vermeld. Dit is waarschijnlijk de oorsprong van de zegswijze ‘opgenomen worden in het ossenboek’. 2. Het plaatsen van de os. Wanneer een man dertig wordt en nog steeds vrijgezel is, is dit een reden om hier de aandacht op te vestigen. Dit doet men door hem te vergelijken met een os, een gecastreerde stier. Men plaatst een afbeelding of een nagemaakt beeld van een os in de voortuin van de gevierde. 2. Het huren van de os. Een os wordt 's nachts stiekem in de voortuin van de gevierde geplaatst. Zo een os kan je zelf maken of huren bij een firma of een persoon. Deze worden gemaakt uit beton, kalkcement of polyester. Het is echter zware klus om een os uit beton te plaatsen. Hierdoor zijn ossen uit beton vrij zeldzaam. Zo'n os weegt al vlug een paar ton en maakt een subtiele plaatsing erg ongemakkelijk. Frank Vanderstraeten, uit Alken (Sint-Truiden), is iemand die ossen maakt en verhuurd voor ossenfeesten in en buiten Limburg. Zijn eerste os maakte hij in 2002 van cement en ijzer. Hij maakte

4

Geschreven bron HBVL 24/12/1986 – Ossekop

6

een geraamte met kippengaas. Dit werd beplakt met een mengeling van kranten en cement. Daarna schilderde hij de os. Zijn tweede os is er één van polyester. Frank nam het geraamte van zijn eerste os en bekleedde het met polyesterglasvezel. Hierdoor is het beest veel sterker en lichter zodat het makkelijker te vervoeren is. Deze os is te huur voor 50 euro per week. Tot 7-8 jaar geleden verhuurde hij zijn os wel 15 keer per jaar. In 2008 kon de os echter maar twee keer de stal uit.5

Tegenwoordig bestaan er zelfs opblaasbare ossen die men kan huren. We hebben hieromtrent contact opgenomen met twee verhuurders. Eén winkel is gelegen in Hechtel-Eksel, de andere in Maasmechelen. Uit deze interviews bleek dat de osviering vooral een mannengegeven. Voor de vrouw is er niets in aanbod wegens weinig of geen vraag. Als bijlage vindt u het interview.

Onderstaande krantenartikels zijn ter illustratie van het plaatsen en huren van een os: Het plaatsen van een os is vergelijkbaar met dat van een ooievaar bij een geboorte en dat van een zetel bij het met pensioen gaan. De os moet gehaald, vervoerd en in alle stilte geplaatst worden om nadien versierd te worden. De eigenaars en leners van zo'n os zwijgen meestal over hun os en het verhuren ervan, misschien vanwege de belastingen.6

“Als ze hier een os zetten, voer ik hem naar 't stort” Meestal worden de ossen besteld door buurt, een vriendenclub, de werkmakkers of de vereniging waarvan de 30-jarige vrijgezel lid van is. Met zwaar materiaal wordt de os, een betonnen kolos die soms tot 400 kg weegt, 's nachts afgeleverd. Er komt altijd een vrachtwagen met hijskraan aan te pas. De os blijft meestal een tiental dagen staan. Voor die hele operatie moet de opdrachtgever een bedrag variërend van twee- tot vijfduizend frank neertellen. De kosten van de fuif vallen ten laste van het “feestvarken”. Een man uit Opoeteren, vader van een ongetrouwde dertigjarige zegt: “Ik heb ze verwittigd. Als hier een os voor de deur komt, schiet ik hem met een kanon aan flarden... Ofwel laat ik het beest op hun kosten naar het stort voeren.” Stoere taal van een stoere vent. Maar er kwam geen os. Bij een dorpsgenoot werd er wel een neergepoot. Er werd goed gedronken en duchtig gefeest. Het prijskaartje loog er dan ook niet om: 30.500 fr.7

5

Geschreven bron 'Het ossenboek' – Mathieu Driessen p. 17

6

Geschreven bron HBVL 16/10/1999

7

Geschreven bron HBVL – 21/12/1994 – “Als ze hier een os zetten, voer ik hem naar 't stort”

7

3. Bekendmaking Om het aanstaande ossenfeest bekend te maken worden er affiches en borden gemaakt die verspreid worden in het straatbeeld. Hierop wordt in enkele woorden beschreven wie er gevierd wordt en waarom. Er staat ook vaak een foto van de dertigjarige op. Soms wordt een hele wijk volgeplakt. De affiches worden overal aangehangen: lantaarnpalen, verkeersborden, verkeerslichten, elektriciteitspalen, bomen, … . Deze affiches steken de draak met deze ossen.8

4. Rijmen en dichten zonder mijn hemd op te lichten In de voortuin wordt soms een bord aangebracht met een tekst op die het leven van de os beschrijft in rijmvorm. In het Ossenboek9 van Matthieu Driessen vind je het volgende voorbeeld:

Voor Chrit, Dorne, 1954 30 jaren zijn verstreken Tot op heden is gebleken Dat Chrit nog geen meisje heeft bekeken. Zoals de traditie het ons heeft geleerd, Wordt hij nu tot ‘os’ gebombardeerd. Daarom zijn we naar hier gekomen, En laat het bier nu maar stromen! De buren

5. Het planten van een boom Stiekem wordt de boom geplant in de voortuin, zonder dat de gevierde hier iets van opmerkt. De vrienden hakken een den of desnoods een berk om. Die wordt met veel pret aangevoerd en versierd met papieren bloemen. Soms worden er dennen geplant langs de hele lengte van de straat.

8

Geschreven bron HBVL 18/06/1997 – Hoeselt haalt 30-jarige vrijgezellen van straat

9

Geschreven bron Het Ossenboek – Mathieu Driessen

8

6. Wildgroei Tegenwoordig worden er steeds meer ossenfeesten gevierd. Hierdoor worden er ook steeds vaker verkeersborden ea. afgeplakt met affiches om de feesten aan te kondigen. In de gemeente Hoeselt is dit tot op een punt gekomen dat het gemeentebestuur beslist heeft om maatregelen aan te kondigen die dit aan banden moet leggen. Het gebruik zal niet verboden worden maar de wildgroei aan affiches in het straatbeeld zal aangepakt worden door enkele nieuwe richtlijnen.10

Wordt een dertigjarige vrouw die vrijgezel is ook gevierd? Voor een vrijgezelle vrouw die dertig wordt, wordt er nauwelijks een feest gegeven zoals bij de man. Wel vindt men hier en daar hetzelfde soort metaforisch gebruik van dierennamen. Sinds 1998 dook voor haar wel eens de term ‘koe’ op. Dat een dertigjarige man die vrijgezel is meer gevierd wordt dan de vrouw heeft te maken met het feit dat dit van een man maatschappelijk minder aanvaard wordt. Van de man werd er immers verwacht ze het initiatief namen om een vrouw ten huwelijk te vragen. De ossenviering is in dat opzicht een soort van straf. De laatste tijd wordt dit onderscheid echter steeds minder gemaakt en worden ook vrouwen gevierd als os. Sinds 1997 doken er affiches op voor vrouwelijke vrijgezellen die 30 jaar werden: Hoeselt haalt 30-jarige vrijgezellen van straat11 Het is trouwens opvallend dat de 'os'-affiches naar heel Limburg zijn overgewaaid. Wat tot voor kort voorbehouden bleef voor de mannelijke vrijgezellen, is recent ook overgenomen voor vrouwelijk Limburg. De inflatie aan 'ossen' en 'koeien' is vorig jaar ook raadslid Jean Hendrikx (SP) van Maaseik niet ontgaan. Hij had de gemeenteraad gevraagd maatregelen te treffen.

10

Geschreven bron HBVL 18/06/1997 – Hoeselt haalt 30-jarige vrijgezellen van straat

11

Geschreven bron HBVL 18/06/1997 – Hoeselt haalt 30-jarige vrijgezellen van straat

9

Marie-Thérèse is waarschijnlijk de eerste gevierde koe in Limburg. In het digitaal archief van Het Belang Van Limburg vonden we dit artikel over Marie-Thérèse: M.T. is koe! Wie is M.T.?12 MAASEIK- Een tijdje geleden publiceerden wij een artikel over het gebruik van een ongetrouwde man van 30 jaar een os te noemen. Toch bleven wij in het ongewisse over de roepnaam van een vrijgezellin van 30. Logischerwijze zou zij een koe moeten zijn. Wij deden een oproep naar M.T. die toevallig vol pracht en praal aan enkele Maaseikerse bomen hing te stralen met de affiche M.T. is koe. Als het iemand zou weten… dan was zij het. M.T. reageerde, maar pas deze week kregen we deze drukke dame opnieuw aan de lijn om ons te verblijden met haar ervaringen als koe. M.T. is niemand minder dan Marie-Thérèse Swennen uit Maaseik. Marie-Thérèse heeft op 6 april de kaap van 30 jaar overschreden. “En ja hoor, ik ben op dit moment vrijgezel,” voegt ze eraan toe. Het gebruik van de os vieren is zo oud als Methusalem. Het was vroeger de bedoeling de os meer mans te maken. Daar zorgden de vrienden voor. Zij schreven hem in het ossenboek. Zij tekenden een os op de gevel en spoorden hun kameraad aan te trakteren met bier. De os wordt ook nu nog vaak gevierd. Maar ook jongedames van 30 zijn soms vrijgezel en dat heeft Marie-Thérèse geweten. “De avond voordat ik jarig was, keerde ik van mijn werk naar huis. Ik werk in een café op de Pauwengraaf in Eisden en mijn vriendin had mij weggelokt met een of ander smoesje. Toen ik mijn wijk indraaide zag ik allemaal foto’s ophangen van een jong meisje. Opeens besefte ik dat het een foto van mij als 18jarige was. Thuis aangekomen was mijn huis versierd. Mijn vrienden hadden ergens, na lang zoeken, een decoratiekoe op een veemarkt opgescharreld en die voor mijn deur gezet. Want in de winkels kan je wel kartonnen ossen kopen, maar van een koe hadden ze nooit gehoord. Mijn vrienden besloten zelf dan maar dat zij mij als koe zouden omdopen. Het schijnt zelfs dat ik de eerste gevierde koe van Limburg zou zijn. Ik heb wel al gehoord dat ze een koe in Nederland vieren. Ze plaatsen dan bij wijze van grap een fiets zonder zadel voor de deur. Eerst was ik een beetje in mijn eer aangetast dat ze mij koe noemden, maar eigenlijk kon ik er best om lachen. ’s Anderendaags heb ik een dikke fuif gegeven voor al mijn vrienden. Ze hebben toen een gedicht voorgelezen over al mijn liefjes. Want ik ben geen verstokte vrijgezel, hé. Al bij al was het een verrassende dag. En zeker toen ik achteraf ook nog mijn foto in de krant zag staan.

12

Geschreven bron HBVL 08/08/1996 – M.T. is koe! Wie is M.T.?

10

Vakartikel Cultureel erfgoed is een aspect van cultuureducatie dat steeds meer aandacht krijgt in onder andere lesprogramma's in het onderwijs en in het aanbod van culturele instellingen. In dit artikel wordt de term cultureel erfgoed verhelderd, cultuureducatie en de doelen hiervan worden besproken en de knelpunten in het onderwijs worden aangehaald.

Cultureel erfgoed, wat is dat? Cultureel erfgoed verdient een flinke plek in de opvoeding van kinderen en jongeren. Het toont zich in allerlei vormen en in heel uiteenlopende contexten. Het gaat zowel om hoge als lage cultuur, zowel om Michelangelo, Rubens en Corbusier als om baardmanskruiken, bakovens en trouwboekjes. Ook gaat het zowel om tastbare als om niet-tastbare dingen: manuscripten, oude foto’s en standbeelden, maar ook liedjes en verhalen. We hebben het dus lang niet alleen over monumenten en kunstwerken, en we hebben het over veel meer dan goederen en objecten. Erfgoed vind je eigenlijk overal. Alleen herkennen of benoemen we het niet altijd meteen als dusdanig, misschien juist omdat het overal aanwezig is. Erfgoed wordt bewaard in verschillende instellingen en sectoren. In verschillende musea worden waardevolle objecten bewaard en bestudeerd. Deze objecten zijn waardevol omdat ze schaars, mooi, oud of bijzonder zijn, of omdat ze bijdragen tot een beter (historisch) begrip over een bepaald onderwerp. Ook een archief biedt een grote hoeveelheid aan erfgoed aan. Het documenteert en staaft het verleden van personen, organisaties en instellingen. Dat doet het door papieren erfgoed, foto’s, audiovisueel en/of digitaal materiaal te bewaren en te ontsluiten. Dan is er nog het immaterieel erfgoed in volkscultuur. Hieronder worden alle vormen van erfgoed verstaan die niet tastbaar zijn. Dat kunnen verhalen of getuigenissen zijn, denkkaders, tradities of gebruiken. Tot slot zijn er ook nog de monumenten die we overal in het straatbeeld terugvinden en een stukje van het verleden van de regio herdenkt.

Erfgoededucatie in de basisschool. Jonge kinderen in de basisschool beschikken nog niet over voldoende sociale ervaringen om beschavingen en samenlevingen die in hoge mate van hun eigen leventje verschillen te kunnen begrijpen. Ze doen net hun eerste ervaringen op bij het ontdekken van hun buurt. Het lokale staat het dichtst bij de realiteit van hun dagelijkse leven. Het is dan ook logisch erfgoededucatie op basisniveau te beginnen met de ontdekking van historische aspecten in de eigen school, buurt, stad en in plaatselijke instellingen die het collectieve geheugen 11

bewaren en beschermen (het stadshuis, musea, bibliotheken). Op school kunnen kinderen leren over de planten en dieren in hun omgeving, werkplekken en beroepen, lokale feesten en familietradities. Zo kunnen ze ontdekken hoe hun stad of dorp is veranderd en oorzaken daarvan achterhalen. Ook de veranderingen in de wereld waarin kinderen leven, hier en in andere landen en tijden, kunnen ze beginnen te ontdekken, net als de veranderende wereld van de arbeid, huisvestiging enz. Deze nadruk op verandering, oorzaak en gevolgen legt bovendien een stevige basis voor het ontwikkelen van inzicht en begrip.

Erfgoededucatie13 Men vindt erfgoededucatie met andere woorden effectief het vaakst terug in de vakken/leergebieden die de respondenten voordien aanduidden omdat erfgoededucatie er volgens hen zeer goed bij past. Vooral in geschiedenis en WO, muzisch-creatieve vakken en taalvakken denkt men aan erfgoededucatie te doen.

Doel van erfgoededucatie. Een eerste belangrijk doel van erfgoededucatie is het bijbrengen van respect voor het cultureel erfgoed aan de leerlingen. Ze leren het erfgoed waarderen. Dit zal bijdragen tot het behouden en beheren van het erfgoed in de toekomst. Verder wordt er getracht om de leerlingen inzicht bij te brengen over de manier waarop mensen betekenis geven aan de wereld om zich heen. Er moet niet enkel aandacht besteed worden aan gesproken of geschreven taal, maar ook aan beelden, verhalen en andere sporen. Het brengt een beter begrip van de manier waarop mensen uiting geven aan cultuur. Een derde doel is het leren omgaan met de manier waarop het verleden zich in het heden manifesteert. De leerlingen leren kritisch omgaan met de verschillende interpretaties die over het verleden bestaan. En tenslotte kan erfgoed ook identiteitsvormend zijn. Er wordt meer inzicht verworven in het heden en de plaats die ze daarin innemen.

Knelpunten in het onderwijs in verband met cultuureducatie.14 Anne Bamford voerde tijdens het schooljaar 2006-2007 een onderzoek naar de cultuureducatie in Vlaanderen (de Bamfordstudie). Hieruit bleek dat er enkele knelpunten waren in de cultuureducatie op school. Het gebrek aan een duidelijke leerlijn zorgt er bijvoorbeeld voor dat er onvoldoende structuur en continuïteit is binnen de erfgoededucatie. 13

Erfgoededucatie in het Vlaamse onderwijs. Erfgoed en onderwijs in dialoog - CANON Cultuurcel, Kunsten en Erfgoed, VIOE blz.99 14

Erfgoededucatie in het Vlaamse onderwijs. Erfgoed en onderwijs in dialoog - CANON Cultuurcel, Kunsten en Erfgoed, VIOE blz.99 12

Ook de samenwerking tussen het onderwijs en de culturele sector is niet optimaal. Een nauwe samenwerking met aandacht voor een betere communicatie ontbreekt nog al te vaak. Nochtans zouden zowel het onderwijs als de culturele sector voordeel halen uit deze samenwerking. Daarenboven weten veel leerkrachten niet goed hoe ze deze cultuureducatie in de praktijk moeten aanpakken. De laatste jaren is er hier echter meer en meer aandacht voor gekomen tijdens de opleiding op de hogescholen. Zo werkt de XIOS Hogeschool Limburg nauw samen met de erfgoedcel van Hasselt. Samen hebben ze al enkele mooie projecten voor in de basisschool uitgewerkt. Een voorbeeld hiervan is de handleiding Mirakels en Spektakels die de studenten in samenwerking met de erfgoedcel uitwerkten. Mirakels en Spektakels handelt over de Virga Jessefeesten in Hasselt.

13

Lesfiches Lesfiche: Versierde Voortuintjes- De Os Duur 1 lesuur (50’) Eindtermen Wereldoriëntatie – Mens en maatschappij LOET SV 1.2, LOET SV 1.3, LOET SV 1.5, ET 3.7*, ET 4.8, ET 4.12 Doelen

Op het einde van de les zijn de leerlingen in staat om:      

het begrip os te koppelen aan een dertigjarige vrijgezelle man. enkele typische gebruiken en voorwerpen van het ossenfeest op te noemen. informatie in verschillende bronnen op te zoeken. kritisch om te gaan met bronnen. respect op te brengen voor cultureel erfgoed. om het belang van erfgoed in te zien.

Lesverloop Introductie Vertrek vanuit een aantal foto’s van versierde voortuintjes. De leerlingen observeren en bespreken de foto’s.  Wat wordt er gevierd?  Hoe zijn de voortuintjes versierd? Wat zie je?  Waarom versieren de mensen een voortuintje? Doen ze dat zelf of wordt het door iemand anders versierd?

Aandachtspunten

Van de meeste versieringen weten we de betekenis (bv. 18 jaar, jubilea, geboorte, …). Maar van de versiering van de os weet ik niets. Welke vragen heb jij hierover?

De leerlingen zelf laten vertellen over de betekenis van de versieringen.

Erop wijzen dat dit speciale momenten in iemands leven zijn. Rubriceren van de antwoorden van de leerlingen in een woordweb.

Samen komen de leerkracht en de leerlingen tot een probleemstelling:  Wat is een os? Hoe word je een os?  Sinds wanneer wordt de os gevierd?  Welke typische gebruiken en voorwerpen zijn gekoppeld aan het ossenfeest? Kern Groepswerk De klas wordt onderverdeeld in groepen. In elke groep zit er één leider, één verslaggever en één schrijver. Groep 1:opzoeken van informatie in boeken 14

Verdeel de probleemstellingen onder de groepen. Elke groep lost 1 probleemstelling op. Verdeel de bronnen in functie van

Groep 2: opzoeken van informatie op het internet Groep 3: opzoeken van informatie in krantenartikels Groep 4:opzoeken van informatie in een interview (zie bijlage)

De verslaggevers bespreken klassikaal de gevonden informatie. Er wordt een antwoord op de probleemstelling gegeven. (Info: zie tekst ‘Het ossengebruik’)

Jullie hebben nu zelfstandig antwoorden op onze vragen gevonden door ze op te zoeken in de bronnen. Dit heeft ook de auteur van het boek gedaan. Waarom is het belangrijk dat er over de os geschreven wordt?  Informatie bewaren voor volgende generaties.  Traditie bewaren. Waarom willen wij deze informatie bewaren?  Omdat de mensen daar waarde aan hechten. Het zegt iets over wie wij zijn en wat wij doen. Afronding Om af te ronden leest de leerkracht een stukje voor over een ossenfeest. (zie bijlage)

15

de probleemstelling.

De informatie wordt schematisch voorgesteld aan bord. Deze informatie kan je in een kleine bundel gieten die de leerlingen nadien krijgen.

Link leggen met erfgoed.

Bijlage Het ossenfeest van Jos Caelen (As) Vier gehuwde vrienden van Jos Caelen uit As hadden, onder leiding van Benoït Cardinaels, het plan opgevat een verrassingsfeest te geven voor Jos. Jos had meermaals beloofd zijn vrienden te trakteren ter gelegenheid van zijn 30ste verjaardag. Toch organiseerden ze dit feest als een verrassing voor hem. Een betonnen os werd gehuurd. Een versierde denk werd voor zijn huis gezet en het huis werd versierd met gekleurde slingers. Donderdagnacht 24 maart 2000 werd de os in alle stilte met vijf man ter plaatse gebracht en uitgerust met 2 strobalen. Vrijdagmorgen ontdekte Jos het beest aan zijn voordeur. De bende had in Hasselt 25 tot 30 affiches laten drukken met een foto van de jarige, lichtjes bijgewerkt met horens. De affiches werden op strategische plaatsen in het dorp op paaltjes genageld. Op de traktatie waren ongeveer 80 personen aanwezig. Er werden drie grote tonnen bier gedronken. Hij kreeg geschenken o.m. een videotoestel, een BBQ-stel, een krat van 12 biersoorten, flessen wijn, een bierglas van de Simpsons en felicitaties. Financieel was het een nuloperatie omdat de organisatoren ‘met de hoed rondgingen’ omdat Jos de tonnen bier betaalde. Bron: Het Ossenboek- Matthieu Driessen, p. 25

16

Lesfiche: Versierde Voortuintjes – Het Ossengedicht Duur 1 lesuur (50’) Eindtermen Nederlands: 4.1, 4.2, 4.3, 4.4, 4.5, 4.6, 4.7, *4.8, 5, * 6.2 Doelen Op het einde van de les zijn de leerlingen in staat om:  door middel van vergelijking van verschillende gedichten van de os een aantal overeenkomsten te ontdekken.  een gedicht voor een bevriende os te schrijven aan de hand van een stappenplan.  inzicht te verwerven in het gebruik (het ossengedicht) van het ossenfeest. Lesverloop Introductie Wat werd er allemaal gebruikt om de voortuintjes van een os te versieren? In de klas hangen een heleboel gedichten over ossen. De leerlingen mogen door de klas wandelen en de gedichten zoeken en lezen. Nadien worden de gedichten besproken:  Welk vond je mooi, grappig, het beste, … ? Waarom? Kern De leerlingen schrijven zelf een gedichtje voor een ‘bevriende os’.



Wat moet er in zo een gedicht staan? Wat komt altijd terug in de gedichten?  De naam van de gevierde.  De leeftijd en het feit dat hij een os is Typische geworden. elementen  Zijn hobby’s of beroep.  Iets over zijn verleden/ zijn leven.

De leerlingen schrijven het gedicht aan de hand van een stappenplan: 1. De leerlingen denken aan 5 woorden die typisch zijn voor de vriend die ze gaan beschrijven. Bvb: grappig, onhandig, vrijgezel, groot, slim. 17

Aandachtspunten Terugkoppelen naar de vorige les.

De os is gebaseerd op een echte vriend (deze vriend wordt zogezegd os).

De leerlingen zoeken overeenkomsten in de gedichten door ze te vergelijken.

2. De leerlingen voorzien ieder woord van een nummer 1 tot nummer 5. Bvb: (1) grappig, (2) vrijgezel, (3) groot, (4) onhandig, (5) slim. 3. De leerlingen ontvangen een blad met 10 blanco regels. De leerlingen maken met woord 1 een zin. Nadien schrijven ze eronder een zin die rijmt. Zo doen de leerlingen verder voor alle nummers.

Rijmstructuur: AABB Wijs er op dat de typische elementen van zo een gedicht ook aan bod moeten komen.

Je wilt dit gedicht gebruiken voor de versiering van de voortuin van de os.  Wat doe je met het gedicht?  Waar schrijf je het op? De gedichten worden op een groot stuk karton geschreven. Afronding Wie wil mag zijn gedicht voorlezen voor de klas. Nadien worden de gedichten opgehangen in de klas/gang/… waar iedereen ze kan zien.

18

De leerlingen versieren evt. het stuk karton.

De os – het gedicht Stappenplan 1. Schrijf 5 woorden op die typisch zijn voor je vriend:

o ___________________________________ o ___________________________________ o ___________________________________ o ___________________________________ o ___________________________________ 2. Geef elk woord een nummer van 1 tot 5. 3. Schrijf op het volgend blad een gedicht van 10 regels. Regel 1: maak een zin met woord 1. Regel 2: maak een zin die rijmt op regel 1. Regel 3: maak een zin met woord 2. Regel 4: maak een zin die rijmt op regel 3. Regel 5: maak een zin met woord 3. Regel 6: maak een zin die rijmt op regel 5 Regel 7: maak een zin met woord 4. Regel 8: maak een zin die rijmt op regel 7. Regel 9: maak een zin met woord 5. Regel 10: maak een zin die rijmt op regel 9.

19

De os – het gedicht ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

20

Lesfiche: Versierde Voortuintjes - Een Os Maken Duur 2 lesuren verspreid over 2 weken. Eindtermen Muzische Vorming - Beeld: 1.2, 1.3, 1.4 Doelen Op het einde van de les zijn de leerlingen in staat om:  een creatief werkje te maken in het thema ‘de os’.  aan de slag te gaan met de aangeboden materialen.  hun creativiteit de vrije loop te laten in het versieren van het werkje.  respect te tonen voor het eigen werk en dat van anderen.  respect te tonen voor het gebruikte materiaal.  afspraken na te komen in verband met het gebruik en het opruimen van het materiaal. Lesverloop Introductie De leerkracht introduceert het onderwerp van de beeldles aan de hand van een kort verhaaltje. “Een vriend wordt binnenkort os. In de vriendenkring is er besloten om daarom ook zo’n os in zijn voortuin te zetten en hem te vieren. Het is het plan om origineel uit de hoek te komen en dus wilden we iets speciaals doen.”  Wat zouden we kunnen doen?  de leerkracht pikt in op de reacties van de leerlingen “In plaats van een grote, zware os in zijn voortuin te zetten gaan we een heleboel kleine, versierde ossen plaatsen.”

Aandachtspunten Terugkoppelen naar de vorige les.

Oriëntatie 2.1 introduceren De leerkracht toont een voorbeeld van een zelfgemaakte os. Het beeldje gaat door de klas. 2.2 informeren “Vandaag gaan we per 3 zo’n beeldje maken.” de leerkracht verdeelt de klas in groepjes van 3 leerlingen. de leerkracht toont de leerlingen het materiaal op de demonstratietafel: Een lange ballon, krantenpapier, verf, behangerslijm, karton, schaar, kopieerblad (met koeienhoofd), dubbelzijdige plakband 21

De leerlingen zijn heel voorzichtig met het beeldje.

De leerkracht toont de technieken: 1. de ballon wordt opgeblazen. 2. De leerlingen brengen verschillende (minstens 3) lagen krantenpapier aan op de ballon met behulp van de behangerslijm. Dit is het lichaam van de os. 3. Wanneer het krantenpapier gedroogd is en een stevige laag vormt schilderen de leerlingen er leuke vormen op. 4. Het koeienhoofd wordt uitgeknipt, ingekleurd en op het lichaam geplakt met dubbelzijdige plakband 5. Uit stevige karton worden tenslotte 4 poten en een staart uitgeknipt en op dezelfde manier aan het lichaam bevestigd. 2.3 Instrueren Er worden afspraken gemaakt om alles geordend te doen verlopen. De leerlingen beginnen aan het werk. Indien ze ergens vastzitten komt de leerkracht helpen. Uitvoeren / werkfase 3.1 Observeren + begeleiden De leerkracht observeert de leerlingen terwijl ze werken. Waar nodig springt hij bij. 3.2 Afronding (timing) Op ongeveer 10 minuten voor het einde van de les rondt de leerkracht de les af. De leerlingen beginnen met het opruimen van de klas. Nabeschouwen 4.1 Nabespreking “Wat vonden jullie van de les?” (de leerlingen reageren vrij) 4.2 Presenteren De gemaakte ossen krijgen een mooie plaats in de klas waar iedereen ze kan zien.

22

Interview met een os: Davy Cuppens 1. Informant a. Naam Davy Cuppens b. Leeftijd 38 jaar c. Adres 3660 Opglabbeek d. Samenstelling gezin Alleenwonend e. Email [email protected] f. Beroep Bediende 2. Korte beschrijving van de versiering/aankleding Thema van de versiering: Os Datum van het jubileum (of de aanleiding): Op 7 december 2003 werd ik 30 jaar. Aangezien ik vrijgezel ben, werd ik dus een os. Beschrijving van de versiering: Bij mij werd mijn achtertuin versierd. Ik had liever niet dat ze het in de voortuin deden, dat vond in te ver gaan. Er werd een os in beton neergezet. Verder lagen er papiersnippers en vuiligheid. Mijn vrienden hadden ook bordjes langs de weg geplaatst met mijn foto. Er stond op dat ik os was. 3. Wie heeft het initiatief genomen voor de versiering? Mijn kameraden hebben dat onderling op café besproken. De familie doet zoiets niet, dat wordt alleen door vrienden gedaan. 4. Was het een verrassing of was het verwacht? Het was zeker verwacht. Een os plaatsen is in Opglabbeek een goed bewaarde traditie gebleven.

23

5. Is er lawaai gemaakt bij het aanbrengen? Nee, alles moest stil verlopen zodat ik niks in de gaten had. 6. Hoe lang bleef de versiering staan? Dat weet ik niet meer. Het bleef zeker niet langer dan een week staan! 7. Zijn er regels voor het opruimen? Nee, normaal moet je dat zelf doen. Maar mijn kameraden hebben me wel geholpen. 8. Wat is de boodschap van de plaatsers aan de eigenaars? Aan de voorbijgangers? Iedereen kan zo zien dat ik os ben. Dat wil zeggen dat ik een vrijgezel ben van 30 jaar. 9. Is de versiering gemaakt of gehuurd of gekocht? De betonnen os werd gehuurd. De papiersnippers en de vuiligheid werden niet gekocht. Dit hadden mijn vrienden allemaal in huis. De borden met de foto’s op waren zelf gemaakt. 10. Wie heeft de kosten betaald? De vrienden die zijn komen versieren. 11. Welke betekenis heeft de versiering voor u? Ik vond het heel fijn dat mijn kameraden de moeite deden om te sieren. Maar ik werd wel met mijn neus op de feiten gedrukt, dat ik nog altijd vrijgezel ben. Ik trek me daar zeker niet van aan. 12. Werkte je zelf reeds mee aan dergelijke versiering? Ja, ik heb toch een aantal kameraden die os zijn geworden. 13. Hoe lang bestaat dit gebruik reeds in de gemeente? Goh, daar heb ik geen idee van. Zo lang dat ik mij kan herinneren in ieder geval.

24

Interview met Mia, uitbaatster van café Moonlight Bij het opzoeken en selecteren van de informatie die we in deze bundel hebben verwerkt, hebben we erg veel gehad aan de hulp van Mia, uitbaatster van café Moonlight in Opglabbeek. Zelf is ze een verstokte vrijgezel en erg betrokken bij het het gebruik van de ossenvieringen. Het was Mia, samen met twee vrienden, die de eerste echte os gemaakt en geplaatst heeft en zo mee aan de basis lag van het gebruik.

Hoe werd u gevierd toen u als vrijgezel 30 werd? Toen ik dertig jaar werd heb ik een speciaal ossenboek gekregen waarin al mijn vrienden een heleboel grappige opmerkingen schreven. Ik heb het nog steeds hier liggen. (zie foto’s)

Hoe bent u op het idee gekomen om de eerste os in iemands voortuin te zetten? Het is eigenlijk allemaal begonnen als grap. Ik werd dat jaar 40, en Bèr Maenen, één van mijn stamgasten dreigde ermee evenveel dennen voor mijn café te plaatsen. Hij was op dat moment 29 en vrijgezel, en ik antwoordde: ‘Als je dat durft, plaatsen we volgend jaar een echte os voor je deur.’ Toch kreeg ik prompt mijn dennen. Wij besloten prompt om ons dreigement uit te voeren. Die os werd in de woonkamer gemaakt met twee vrienden met planken, kippendraad, papier-marché en verf. Een volledige week werk hebben we eraan besteed. Bleef het bij die ene os? Neen, zeker niet! Op café werd er samen met de vrienden, allemaal vrijgezelle mannen, gewerkt aan een aantal ossen. Ik herinner me zo nog een andere os: we hadden bij de kerk een plakkaat gezet met de mededeling ‘Opening bij de vogelkweker, nieuwe soort vogel!’. Op paasmaandag hadden we er dan een os gezet. Deze os zat in een eierschaal. In het krantenartikel (in bijlage) staat er nog een foto van die os. In een artikel van Het Belang Van Limburg lazen we over een Ossenbond in Opglabbeek. Bestaat die werkelijk en wie maakt daar dan deel van uit? Dat is geen echt bond met mensen die samenkomen. Het is eerder een zegswijze: ‘Iemand gaat de ossenbond in.’. Hartelijk dank voor het interview!

25

Bijlagen

Interview The Party Store – JEM Maasmechelen Op 22 maart 2011 hebben we een interview afgenomen met de zaakvoerdster van de winkel The Party Store – JEM in Maasmechelen. In deze zaak worden er opblaasbare ossen verhuurd.

Worden deze opblaasbare ossen vaak verhuurd? “Heel erg vaak worden ze niet verhuurd. Gemiddeld genomen denk ik dat er ongeveer vijf à zes keer per jaar iemand langskomt om de os te huren.”

Wie komt de os huren? “Meestal zijn het de vrienden van de gevierde die op voorhand langskomen om de os vast te leggen. Soms zijn het ook de ouders die hem komen huren.”

Hoeveel kost het om de os te huren? “Voor de os betaal je €25 per dag. Dat gebeurt echter zelden. Meestal willen de mensen die os toch een aantal dagen in de tuin laten staan en wordt er dus voor een week gehuurd. Dan betaal je €75.”

Hoe zit het voor de 'koeien'? Wat is er voor de vrouwelijke vrijgezellen van 30 jaar? “Die traditie leeft veel minder. In de winkel hebben we dan ook niets specifiek voor vrouwen. Het gebruik is vooral gefixeerd op de mannelijke vrijgezellen.”

Website: http://www.jemballon.be

26

Naar de winkel van Hechtel-Eksel stuurden we volgende mail: http://www.opblaas-verhuur.be/contents/nl/d5.html

Beste, Wij zijn twee studenten van de lerarenopleiding op de Hogeschool Xios. Wij maken een werkstuk over "het ossenfeest". Kan u ons een antwoord geven op de volgende vragen: - Hoe vaak per jaar wordt de os verhuurd? - Wie komt de "os" huren? - Is er ook iets voor vrijgezelle vrouwen die 30 jaar worden? Alvast bedankt voor uw medewerking! Met vriendelijke groeten, Nijs Rilana en Bart Lambrechts

Antwoord: Beste, De opblaasbare os is een object wat gemiddeld 1 tot 2 keer per maand verhuurd wordt. De os wordt dikwijls gehuurd door kameraden van de echte os. Zij versieren de tuin en plaatsen dan een dergelijke os als blikvanger. Indien een vrouw 30 jaar en vrijgezel is kan men hiervoor een koe huren, deze hebben wij echter niet in ons aanbod vanwege te weinig tot geen vraag. Het os-vieren is vooral een “mannengegeven”. Gegarandeerd succes! Indien verdere vragen help ik u graag. Met Vriendelijke Groeten Robby 0474/43.66.93 Opblaas-Verhuur www.opblaas-verhuur.be

27