tekst & foto’s: Rijk van Vulpen illustratie productieproces: SuikerUnie
Het is 12 januari als in Groningen de laatste vrachtwagens met suikerbieten hun weg vinden naar Suiker Unie Vierverlaten. De bietencampagne zit er dus haast op als we een ontmoeting hebben met Harry Mencke bij deze Groningse vestiging. Ook zonder navigatiesysteem is snel duidelijk waar de fabriek staat. In Hoogkerk, aan de rand van Groningen, rijst een viertal immense silo’s hoog boven de rijtjeshuizen uit.
▼ Langs de toerit staan deze immense silo’s ▼► Harry Mencke vertelde namens Suiker Unie één en ander over het proces van de bietenverwerking
‘Suiker blijft plakken…’ 13
Boer&ZO
Transmefo handelt in: alle soorten mest - fourages - compost - zaagsel en houtvezels.
Ons bedrijf kan u helpen bij o.a.:
• Zoden bemesten • Bouwland injecteren • Sleepslangen • Vaste mest en compost strooien
Voor de voederwinning kunnen wij:
• Grashakselen • Oprapen (opraap-snijwagens) • Maaien • Harken • Balen-persen • Complete maïsoogst aannemen
Ook kunt u bij ons terecht voor kalkmeststoffen: o.a. Magcal - Vitacal en Primacal
Tevens zijn wij dealer van Agri Gibs voor de wormenbestrijding en natuurlijk is het uitrijden voor ons geen probleem.
TRANSMEFO bv Loonbedrijf, Mest & Fourage Leembruggerweg 10A 3882 RV Putten Telefoon: 06 53 16 25 73
[email protected]
www.transmefo.nl www.mesthandel.eu
Sinds 2005 is Suiker Unie, onderdeel van Royal Cosun, de enige suiker fabrikant van Nederland. Voordien waren in Dinteloord en Groningen de fabrieken van Suiker Unie gevestigd en was Vierverlaten de fabriek van CSM suiker. In 2005 werd CSM Suiker (incl. Vierverlaten) uit particulier bezit overgenomen door Suiker Unie. Suiker Unie is mondiaal zeker niet het grootste bedrijf in de suiker, maar beschikt wel over twee van de grootste fabrieken in Europa. Harry licht toe hoe groot groot is: “De fabrieken van Suiker Unie kunnen zo’n 25.000 ton suikerbieten per dag verwerken, dat zijn 850 bietenauto’s.” Dat kan inderdaad groot genoemd worden. Om dergelijke hoeveelheden in een fabriek te kunnen verwerken is geen kleinigheid, maar ook de logistiek daaromheen is net zo belangrijk. “De logistiek is er op toegerust dat er 1000 vrachtwagens per dag verwerkt zouden kunnen worden. Per uur lossen er nu 30 vrachtwagens, oftewel één per iedere twee minuten.” Er moeten uiteraard heel wat ladingen verwerkt worden, want per hoofd van de ruim 16 miljoen koppige bevolking wordt er zo’n 33 kilo suiker per jaar geconsumeerd. Per kilo suiker moet circa zeven kilo suikerbieten verwerkt worden. Er zijn dus wel een paar vrachtjes nodig om in deze behoefte te voorzien. Aan de hand van die rekensom kon bepaald worden hoeveel er gezaaid moest worden, maar dat werd gezien als bescherming van de eigen markt. Sinds 2005 is er al een aanpassing van kracht dat een derde van de suiker uit de 48 armste landen gehaald moet worden. Suiker Unie staat qua fabrieksgrootte in Europa op de zesde plaats. Tot tien jaar
geleden had elk land wel één of enkele suikerfabrieken, maar door de overproductie zijn heel wat fabrieken gesloten en zijn er landen, waaronder bijvoorbeeld Ierland, die zelf geen fabrieken meer hebben. “Voor de suikerbieten is Nederland ideaal qua omstandigheden. Zuid Europa is veelal te droog en Noord Europa te nat. Nederland heeft nu de omstandigheden zoals die enkele tientallen jaren geleden in Noord Frankrijk waren. In 2014 lag de productie zelfs zo’n 10% boven het gemiddelde van de laatste vijf jaar.” De bietopbrengst bedroeg ca. 90 ton per hectare, met een suikergehalte van bijna 17%. Dit betekent een suikeropbrengst van 15 ton per hectare. Haast jaarlijks worden records gebroken. Afgelopen seizoen werd er ruim 70.000 hectare suikerbieten geteeld. Door de verdere ontwikkeling van de rassen, maar vooral door de opwarming van het klimaat, werd ook afgelopen campagne weer een recordopbrengst genoteerd. Van de 3,5 miljoen ton bieten blijft o.a. 90.000 ton restproduct in de vorm van Betacal over. Deze kalkmeststof is heel geschikt voor pH-onderhoud en pH-verbetering, evenals structuurverbetering van de bodem. De telers wordt een deel teruggeleverd en de liefhebbers kunnen extra Betacal bijkopen. In het verleden was het soms lastig alle Betacal aan de man te brengen, maar de laatste jaren gaat dit makkelijker. Vanaf 2017 vervalt de quotering en heeft Suiker Unie de vrijheid om meer of minder suiker te produceren. Taak wordt het voor haar de telers hierin te betrekken en meer of minder bieten te laten telen. “Op
de bieten is tot 2017 een prijsregeling van toepassing. Dit werd soms ook wel een subsidieregeling genoemd, maar dat is feitelijk onjuist. Als de quotering opgeheven wordt, moet er rechtstreeks met het buitenland geconcurreerd worden.” “Brazilië hoort niet bij de eerder genoemde 48 armste landen, maar is de grootste producent van suiker. Vanaf 2017 komt er dus ook concurrentie vanuit Brazilië en dergelijke landen. Hier in Nederland moeten we miljoenen investeren in bijvoorbeeld geurmaatregelen en waterzuivering. Brazilië is veel minder dichtbevolkt en heeft met minder strenge regels te maken. Ook qua landbouwgrond werkt het daar anders dan hier. Als men grond tekort komt, dan wordt er een stuk bos platgebrand. Op die manier is het minder moeilijk om goedkoop te werken. Ook de regels met betrekking tot de ARBO zijn beduidend minder streng dan in Nederland.” Ondanks die verschillen in kostprijs, treedt Suiker Unie de toekomst met vertrouwen tegemoet. “We staan daar positief in. Ons voordeel is de grote capaciteit. De meeste andere fabrieken hebben een capaciteit van rond de 12 of 13.000 ton per dag. Met onze fabrieken hebben we ten opzichte van hen schaalvoordeel. Behalve suiker, maken we uit de restproducten biogas, wat opgewaardeerd wordt tot aardgas, in totaal rond de 10 miljoen kubieke meter per jaar. Uit onderzoek van de Rabobank blijkt dat we de kostprijs heel laag kunnen houden, waardoor er een positieve marge blijft. Maar het is zeker niet zo dat we achterover kunnen gaan leunen…” In september begint de bietencampagne
en deze loopt tot begin of midden januari. Voor de te vroeg en dus eigenlijk nog niet helemaal uitgegroeide bieten, is een prijsregeling van kracht om de gederfde inkomsten te compenseren. Een zelfde regeling is er voor de laatste bieten die al een tijdje boven de grond liggen en waarvan het suikergehalte geleidelijk iets terugloopt. Bij aankomst van de vrachten bij de fabrieken worden deze steekproefsgewijs gemonsterd om het suikergehalte vast te stellen. Deze monsters worden allen in Dinteloord beoordeeld. De prijs voor de bieten wordt vastgesteld door de directie, in samenspraak met de raad van beheer, waarin ook de telers vertegenwoordigd zijn. Ook de staat van de bieten is mede bepalend voor de prijs. Veel tarra of veel beschadigingen, waaruit suiker weg kan sijpelen, drukken de prijs. Als er vorst dreigt, is menig teler in de weer met afdekzeilen en –doeken om de oogst te beschermen tegen bevriezing. “Als bieten bevriezen is dat niet erg”, vertelt Harry, “maar”, voegt hij er aan toe: “het is wel een probleem als ze weer ontdooid zijn voordat ze bij de fabriek geleverd worden. Bevroren kunnen we ze goed verwerken, maar weer ontdooid wordt het snot en gaat er suiker verloren!”
Beste van de EU
De laatste jaren zijn de opbrengsten per hectare in Nederland de hoogste van de EU. “De voorgaande twee jaren zijn er grote winsten gedraaid, maar 2014 is substantieel lager. Na 2017 zullen de betalingen waarschijnlijk meer gaan fluctueren. Als er een grote vraag naar graan is en de prijzen voor de suiker zijn laag, dan kan het zijn dat er meer graan gezaaid wordt, waardoor later schaarste ontstaat bij de suikerbieten. De boeren hoeven dan niet meer naar hun quotum te kijken, maar gaan kijken welke gewassen voor hen het meest aantrekkelijk zijn.” Kortom, het beloven boeiende tijden te worden is Harry van mening. “120 Jaar is de suiker het hoofdproduct geweest, maar nevenproducten zullen steeds belangrijker worden en ook qua duurzaamheid is er winst te behalen. Duurzaamheid is ook een goede band met de buren en de overheid. “De buurt heeft soms wat ongemak van de fabriek en daarom vinden we het belangrijk dat de buurt ook beter wordt van onze aanwezigheid. We zorgen voor werkgelegenheid. Zondag overdag worden er geen bieten aangevoerd, al zou dat volgens de vergunning wel mogen. Vlak naast ons terrein staat een kerk en we vinden het belangrijk anderen zo min mogelijk tot overlast te zijn.” Een ander voorbeeld met betrekking tot duurzaamheid: “Binnen het bedrijf zamelen we onder andere plastic bekers in. Dit omdat het beter is, maar ook vooral om de mensen bewuster te maken met betrekking tot wat men zelf kan doen. Verder zijn Biobased Activities een pad dat steeds meer operationeel wordt en ook belangrijker wordt. Er komt meer vraag naar groene grondstoffen. Zo kan ruw of dik sap aan-
Boer&ZO
gewend worden om biologisch plastic te maken en kan pers-pulp gebruikt worden voor farmaceutische producten. We zijn druk doende te bekijken welke mogelijkheden er op dit terrein zijn en hoe we die optimaal kunnen benutten. Voor ons is het een voordeel dat we hier logistiek gunstig zitten. We zitten dicht tegen de stad Groningen aan, maar hebben ook een haven vlak bij de deur.”
Plakken
Bij Suiker Unie Vierverlaten werken permanent 160 mensen. Tijdens de bietencampagne komen er daar nog 100 bij. Het grootste deel van het jaar, als er geen
16
bietencampagne is, wordt er vooral on-en ▲ 1 Bij aankomst worden de vrachten gewogen derhoud gedaan aan de immense instalsteeksproefs gewijs worden monsters genomen om laties. “De meeste mensen hebben bij ons het suikerpercentage vast te stellen een dubbelfunctie. De operators tijdens de ► 2 De vrachtwagen hunhet lading lossen in campagne zijn de kunnen rest van jaar teketweeleider stortgaten naar, civiele dienst of monteur. In de
praktijk hebben we alle tijd nodig om de installaties weer goed op de rit te krijgen. Onderhoud is van levensbelang. De installatie die hier staat kost, als deze nu nieuw gebouwd zou moeten worden rond de één miljard euro. Voor het onderhoud is een goede planning heel belangrijk. Wanneer is alles schoon? Daarna kunnen er controles en inspecties uitgevoerd worden en vervolgens het onderhoud of de reparaties gepland en uitgevoerd worden. Alleen het onderhoud kost al een paar miljoen per jaar. Slimme analyses zijn hierbij van groot belang. Zaken die nog niet op voorhand vervangen hoeven te worden, worden dan ook nog niet vervangen. Dergelijke onder-
17
Boer&ZO
MEER DAN 40 JAAR
nd!
la o v e l F n a v drijf e b w u o b t é H
nieuwbouw renovatie en onderhoud bewaringen opslagloodsen stallen woningen
biddinghuizen tel. 0321 - 33 16 49 www.hedibouw.nl
◄ 3 Niet alles past in één keer in de stortgaten ▲ 4 Met een grote shovel wordt alles de stortgaten ingeschoven. 5 Als de bieten de gaten in verdwenen zijn, gaan ze ondergronds middels transportbanden naar de wasstraat
hoeven te worden, worden dan ook nog niet vervangen. Dergelijke onderdelen volgen we wel nauwgezet en er wordt tijdig ingegrepen, waardoor we problemen voor blijven. Door de omvang van de installatie wordt veel schoonmaak- en onderhoudswerk uitbesteed. In de omgeving zitten veel montagebedrijven. Van deze externe diensten maken we geregeld gebruik. Tijdens de campagne is soms per direct een bedrijf nodig om een probleem op te lossen. Dan zijn goede contacten heel belangrijk. Maar iedereen beseft wel dat het werk dat aan hen uitbesteed wordt niet vanzelfsprekend is en we kijken ook regelmatig of er nieuwe spelers op de markt zijn waar we belang bij
hebben.” “Bij onze vaste medewerkers valt op dat een groot gedeelte hier al decennia lang werkt. We zeggen daarom weleens dat ‘suiker plakt’. De werknemers zijn hier momenteel gemiddeld al 25 jaar in dienst en veel maken hier de 40 jaar vol. Door de lange ervaring, hoeft er met de campagne maar weinig uitgelegd te worden en loopt alles gesmeerd. Momenteel hebben we veel 50’ers en 60’ers in dienst en een deel 20’ers. Dat scheelt feitelijk een generatie en dat geeft soms wel wat verschil van inzicht met betrekking tot de manier van werken. Het is de taak van P&O om deze groep toch tot één geheel te smeden en dat lukt gelukkig
goed. Door de relatief hoge leeftijd van een vrij grote groep werknemers, zullen hier de komende tien jaar een flink aantal mensen weggaan. Dan moet bekeken worden welke mensen vervangen worden en welke werkzaamheden mogelijk door automatisering opgevangen kunnen worden. Daarbij is het wel zaak om de kennis die zij nu bezitten te borgen voor de toekomst...”
▼ 5 Als de bieten het traject door de wasstraat hebben afgelegd, gaan ze via een transportband de fabriek in. Het rechthoekige blok boven de bieten is een magneet die moet voorkomen dat er ijzer mee de fabriek in gaat
