ConsulentschapinAlgemeneDienstvoordeBloemisterij ProefstationvoordeBloemisterijteAalsmeer ProefstationvoorTuinbouwonderGlasteNaaldwijk
TEELTVANBOITENCHRYSANTEN
No.28 BLOEMENTEELTINFORMATIE j u l i 1985
P r i j s f. 1 2 , 5 0
Auteur: Ing.A.Bosma,ConsulentschapvoordeTuinbouwMidden-Holland
Nietsuitdezeuitgavemagwordenvermenigvuldigd doormiddelvandrukofop welke anderewijze ook,zonderschriftelijketoestemming vandePublikatiecommissieBloementeelt,secretariaat:Linnaeuslaan2a,1431JVAalsmeer. Brochures uit de reeks Bloementeeltinformatie zijn te bestellen door overschrijving van de kosten op girorekening 174855 ten name van Proefstation Aalsmeer of 293110 ten name van Proefstation Naaldwijk,met vermeldingvandetitelvandegewenstebrochure.
INHOUD Voorwoord Inleiding 1.Economischebetekenis 2.Bodemenbemesting Grond Grondbewerking Bemesting Onkruidbestrijding - vôôrdeteelt - tijdensdeteelt Beregening
4 5 6 9
3.Teelt Plantdatum,grondsoort enplantdichtheid Toppenenscheutselectie Remmen -troschrysanten - geplozenchrysanten Pluizeneninzakkenvangeplozenchrysanten Sortiment Oogstenverwerking
11
4.Knopvorming envermeerdering Knopvormingensplittakken Knopinhetstek Vermeerdering
15
5.Steunmateriaalenbeschutting Gaas Windscherm Nachtvorstbestrijding
19
6.Gewasbescherming Schimmelziekten - Japanseroest - Botrytis - Meeldauw - Verwelkingsziekte Dierlijkeparasieten -wortelaaltjes - bladaaltjes - bladluizen -mineervlieg - rupsen - spint - trips -wants - wortelduizendpoot Gebreksverschijnselen 7.Bedrijfseconomischeaspecten Opbrengsten Toegerekendekostenensaldobegroting Arbeidsbehoefte
20
23
Het isnogniet zo lang geledendatdeomzetvansnijbloemenvooreenzeer belangrijk gedeelte op naam kwam van de buitenchrysant. De teelt van dit gewas paste - arbeidsorganisatorisch bezien- vaak erg goed ineenteeltschemametvoornamelijkglastomaten.Uitdezeteeltwijzeontwikkeldezichde zogenaamde normaalteelt,namelijk eenteeltherfstchrysantenonderglasals nateelt vaneengroentegewas.Indezestiger jarenschakeldenvelevandeze ondernemers overnaareenbedrijfstypedatgespecialiseerd was injaarrondchrysanten. Anno1985neemtdechrysantnaderoosdetweedeplaatsinbinnenhetsortimentsnijbloemen. Ondanks de boven geschetste veranderingen in de afgelopen decennia is de buitenchrysant nog steeds van enige betekenis gebleven.Bijhet Consulentschap inAlgemeneDienst voor deBloemisterijwerd hetwenselijk geachtom dereedsbestaandeinformatieteactualiseren,methetdoelvooraldetelers van buitenchrysanten te informeren over de aspecten diemet deze teelt te makenhebben. We zijn de samenstellers vandeze brochure,namelijk demedewerkers vanuit voorlichting en onderzoek, verenigd inde zogenaamde ambtelijke gewasgroep chrysantenmetnameAnnemiekBosmauitermatedankbaar. Samenmet henhoop ikdat velen deze brochure regelmatig zullenraadplegen in het belang van degehele bloemisterij inhet algemeen en indat vande telersvanbuitenchrysanten inhetbijzonder. Ir.C.A.M.Groenewegen C.A.D.v.d.Bloemisterij
DUJ.Lcm,iiLj(aaitLcu w u i u e u uy c e u g i u u L aaiiLcix g e u i e u g u e u c u i i j v e u g e m e x u .
£e
zijn een welkome aanvulling van het sortiment bloemen in de zomer enhet najaar en bloeien verspreid over een vrij lange periode (augustus t/m oktober). De omzet per jaar aan buitenchrysanten ligt de afgelopen jaren op ca.8 miljoen gulden (ca.1,6 miljoen aan geplozen chrysanten enca.6,5 miljoen aan troschrysanten).De produktie bedroeg ongeveer4min stuks pluizers en ca.5,5minbossentroschrysanten (VBN). Hoeweloverdeteeltvanbuitenchrysanten nietveelgeschrevenwordt,staat de teelt voortdurend in een redelijke belangstelling. De in omloop zijnde teeltbeschrijvingen zijnvaakverouderd ofonvolledig. In deze brochure is geprobeerd om een zo volledig mogelijk overzicht te geven van de teelt vanbuitenchrysanten.Hierin komenachtereenvolgens aan deorde: - economischebetekenis - bodemenbemesting - teeltenvermeerdering - steunmateriaalenbeschutting - gewasbescherming - bedrijfeconomischeaspecten
4
1.EGONOMISCHEBETEKENIS Deeconomischebetekenisvanbuitenchrysantenkanbepaaldwordenaandehand vancijfersvandeVBN.Deomzetvantroschrysantenbuitenteeltbedraagtca. 6,5miljoengulden,dievangeplozenchrysantenca.1,6miljoen. Tabel 1 geeft een overzicht van de aanvoer, omzet en middenprijs van troschrysantenengeplozenchrysantenvanbuitenin1982,1983en1984. Tabel 1 Jaar
1982 1983 1984
Geplozenchrysant aanvoer omzet middenprijs x1000 x1000 etpertak tak gld. 4711 1953 41 4053 1626 40 4059 1679 41
Troschrysant aanvoer x1000 bos 5913 5684 5364
omzet x1000 gld. 5851 6119 6838
middenprijs ct/bos 99 108 127
Deaanvoerwordtmedebepaald doordeweersomstandigheden tijdensdebloei. Vorst kan met name de late rassen beschadigen. De aanvoer en omzet van geplozen chrysanten lijkt zich te stabiliseren rond 4 min takken,respectievelijk 1,6mingulden.Demiddenprijs isopvallendstabiel. Deaanvoervantoschrysantenislichtgedaaldindeafgelopenjaren,terwijl demiddenprijsietstoegenomenis. Misschiendatdeuitbreiding vandezomerbloementeelt eenoorzaak isvande teruglopende produktie van buitenchrysanten. De omzet is desondanks toch lichtstijgend. Figuur 1geeft deverdeling vandeaanvoer in1982,1983en1984permaand aanvoortroschrysanten.Deaanvoerbegint inaugustusvanbelang teworden enisinoktoberopz'nhoogst.Septembertoontooksteedseenhogeaanvoer. Hoewelerweersverschillen zijntussende jarenisditniet duidelijkinde grafiekterugtevinden. De prijs zakt in oktober wat terug; de aanvoer is dan zeer groot en de kwaliteit loopt toch wel iets terug door vergrote kans op schimmelziekten ('smet'en 'peper').Tochblijftdeprijsinoktoberopeenredelijkniveau. Blijkbaarishettocheenproduktdatindezeperiodeveelgevraagdwordt. Conclusie Hoewel deteeltvanbuitenchrysanten economischgezienniet zeerbelangrijk is, toont deaanvoer tocheenredelijk constantverloop.Ookdemiddenprijzen liggen doorgaans op een gelijkmatig niveau.Wanneerwe echterinogenschouw nemendat de omzet van8miljoen guldenintweemaandengrotendeels bereiktwordt,kunnenwetochsprekenvaneenbelangrijkprodukt. Buitenchrysanten zijn typische herfstbloemen en worden door de handel gewaardeerd. Aandacht voor ontwikkelingen ophet gebied vansortimentsverbetering en kwaliteit lijkt noodzakelijk. Areaalgegevens zijn niet exact bekend. Belangrijksterassen Hoewelhet sortiment zeeruitgebreid is,zijnerniet zoveelrassenmeteen echtgroteaanvoer.
F i g u u r 1. Aanvoer en p r i j s van b u i t e n c h r y s a n t e n ( t r o s ) p e r bos i n 1982 1983 en 1 9 8 4 . Aanvoer x 1000 b o s
middenprijs i n e t p e r bos
3000
210 200
2500
190 180
2000
170 160 1500
1000 •
150 140 130
«
120 110
I «
' 4 500
100 ! 90
4 3 a s
on
3 a s
on
on
1984
1983
1982
j a s
F i g u u r 2 t o o n t d e a a n v o e r p e r maand v a n g e p l o z e n b u i t e n c h r y s a n t e n i n 1 9 8 2 , 1 9 8 3 e n 1 9 8 4 . Ook h i e r l i g t d e t o p a a n v o e r i n s e p t e m b e r e n o k t o b e r . De p r i j s wordt evenmin s t e r k b e ï n v l o e d door de a a n v o e r . Figuur 2 . Aanvoer en middenprijs van g e p l o z e n b u i t e n c h r y s a n t e n i n 1982, 1983 en 1 9 8 4 . middenprijs in e t per tak
Aanvoer x 1000 s t u k s
50
2500
2000 .
40
1500
30
1000
20
500
10
j a s
•_d
on
1982
j a s 1983
on
.d
j a s
on
1984
d
Debelangrijkserassenvoordebuitenteeltzijn: Geplozenchrysantenperstuk: Breitner Bornholm TomPearce AlecBedser Troschrysantenperbos: Gompie Beppie LilianHoek GerrieHoek Alexandrav.Zaal Troschrysantenperstuk: Gompie Beppie LilianHoek GerrieHoek Alexandrav.Zaal
aanvoerin1984 gem.prijs/ (x1000tak) etpertak 556 65 16 11 (xlOOObos) 393 389 141 100 32 (xlOOOtak) Ï64 137 30 20 16
34 63 52 64 etperbos Ï5Ï 138 100 106 112 etpertak 34" 46 32 31 30
Buitenchrysantenwordenmeestal perbos aangevoerd. Tochneemt het pertak aanvoerenwattoe.Deprijspertakisinteressant.
2.BODEMENBEMESTING Grond Chrysanten kunnen opbijna alle grondsoorten geteeld worden.De grondmoet weleenbehoorlijke structuurhebbenenvoldoendeontwaterd zijn(ca.80cm diep). Een goed werkende drainage voorkomt wateroverlast en daardoor ook groeistoringen. De plantdatum hangt wel enigszins af van de grondsoort (ziehoofdstuk3). Sommige rassen blijven op zware gronden wat te kort,vooral bij te laat planten. Laat vooraf een grondmonster steken bijhet Bedrijfslaboratorium voorgrond-engewasonderzoek inOosterbeek ofNaaldwijk omdeEC,pHende bemestingstoestand te bepalen.Laat bijde bemonstering tevens onderzoeken of er schadelijke aaltjes inde grond zitten (ziehoofdstuk 6). De pHmoet tussen de 5,5 en 7,0 liggen. Een te lage pH kan vô&r de teelt nog met bekalkinggecorrigeerdworden. Een pH boven de 7,0 kan bij gevoelige rassen ijzergebrek ofmangaangebrek veroorzaken. Tijdensdeteeltkandangebruikgemaaktwordenvanmeststoffenmeteenzure werking (zoals zwavelzure ammoniak)ofkan eenbladbemesting wordentoegepast(ziehoofdstuk6 ) . Grondbewerking Meestalwordt degrond inhet najaar grofgespit,alshetlandnogberijdbaar is.Inhet voorjaar moet dan één-oftweemaalwordengefreesd.Legde grond tijdig plantklaar, dankandeze nog ietsbezakken.Op slempgevoelige grondenheeftbewerkenmeteencultivatordevoorkeurbovenfrezen.
{4-
•
Ù-' ' 'i ' *"\--
•'ÏÎ*-•••"
*•-
'•• " '"•••v-r-«V•••."!
Legdegrond tijdigplantklaar,dankandezenogeven bezakken Bemesting Wanneereenbijmestraonsterisgenomenkanvolgenshetadvieswordenbemest. Als niet bemonsterd wordt,voldoet meestal eenvoorraadbemesting van ca.5 kg 12-10-18, ca. 3 kg tripelsuperfosfaat en 3 kg magnesiumfosfaat of
kieseriet pe100m2. Daarna wordt totdeknopvormingsfaseéén-àtweemaal bijgemest met stikstof (b.v. kalksalpeter). Als het veel geregend heeft zullen er meer meststoffen uitgespoeld zijn en zal vaker bijmesten nodig zijn. Doorwas gevoelige rassenmogen slechtsmatig worden bijgemest.Later in het seizoen, als de knop zichtbaar wordt, moet met een kalimeststof worden bijgemest (b.v.kalisalpeter). Stikstofbemesting geeft dan eente sterkevegetatievegroeiendaardoorrisicoopdoorwas. Op humusarme gronden kan een organische bemesting met 1 à 2 m3 goed verteerdestalmestofmetchampignonmestnodigzijn.Werkditvoordewinter doorenzorgvooreengoedeverdeling. Onkruidbestrijding Voordeteelt Wanneerveelwortelonkruiden(kweek,distels)voorkomenishetverstandigom inhetnajaar,nadat dechrysanten geoogst zijn,degewasresten enhetonkruidmetglijfosaat (Roundup)dood tespuiten.Laatdegrondnabespuiting 4-6wekenliggen;hetmiddelkandangoeddewortelsbinnendringen. Ongeveerdriewekenvoordegeplandeplantdatummoetdegrondwordenbewerkt endaarnaberegend.Eventuelezaadonkruidenkiemennu.Spuitdezeéénàtwee dagen voor het planten dood met40-50mlparaquat (Gramoxone)alserveel grasachtige (eenzaadlobbige) onkruiden zijn enmet 40-50 ml diquat(o.a. Reglone) als het om tweezaadlobbige onkruiden gaat. Hoeveelheden per10 liter water per 100m2.Beide middelen kunnen elk in de halve dosering, gemengd verspoten worden. Spuit niet over palen engaas heen.Hetmiddel blijft hieropachterenkansomsveellateraanhetgewasschadegeven.Ook heeft het eencorrosieve werking opmetalen.Indegrond worden dezemiddelenvastgelegdenveroorzakenzegeenschademeer. Als vooral zaadonkruiden problemen gevenkanookworden ontsmet metmetamnatrium geconcentreerd (o.a.Monam,Vapam). Spuit2litermetam-natriumper 100m2(verdund ofonverdund)enregenditmiddel licht inopdeplantklare grond.Degrond moet goed vochtig zijn.Toepassen totuiterlijkvierdagen voorhetplanten(bijkoudenregenachtigweer ietslanger). Wanneer aaltjes en/of bodemschimmelseenprobleem zijn,wordtmetam-natrium als grondontsmettingsmiddel in hogere dosering ingespit. Deze toepassing heeft uiteraard een goede nevenwerking tegen onkruiden (ziehoofstuk6 ) , maar mendient danwelrekening tehoudenmeteenlangewachttijd.Pasde tuinkersproef toealvorenstegaanplanten. Tijdensdeteelt Vanaf10dagennahetplantenkankiemend onkruidbestredenwordenmet50ml Tenoranper10literwaterper100m2.Spuit 'savondsenregenhetgewasde volgendemorgen schoonomcontactschade tevoorkomen.Opsommigerassenkan lichte bladbeschadiging of groeiremming optreden. Spuit op gesloten,goed vochtigegrond.Tenoranwerktgoed tegenmuurenalle jongezaad-onkruiden, maar slecht opgrassoorten,kleefkruid,Polygonum ('roodbeen')enwortelonkruiden. Beregening Voordeteeltvanbuitenchrysanten iseengoedeberegeningsinstallatie zeer belangrijk.Nahetplantenwordtmeestalenigemalenkortberegend.Wanneer de stekken goed aangeslagen zijn behoeft niet zovaakmeertewordenberegend, maar worden wel grotere hoeveelheden ineens gegeven.De beworteling zitdanmeestalwatdieper. Sommige rassen zijn erg gevoelig voor bladvergeling en verwelking (o.a. 'Breitner', 'Margareth', 'Bornholm').Vooraldezerassenmoetenzeerregelmatiggroeienenvragenextraaandachtomgroeistagnatiestevoorkomen.
10
3.TEELT Plantdatum,grondsoortenplantdlchtheid De plantdatum hangt af van het ras dat men teelt.Vroege pluisschrysanten worden doorgaans geplant tussenhalf àeind aprilen1juni,dewat latere rassentussenbeginmeien20juni. Vroege troschrysanten (o.a. 'Gerrie Hoek', 'Lilian Hoek', 'Pamela' en 'Ellen')moetenvoor 10 junizijngeplant endelatetrosrassentussenhalf meien20juni. Vooralvoordevroegeplantingenmoethetplantmateriaalgoedafgehardzijn. Letookopdenachtvorstgevoeligheid vanhetperceelwaarwordtgeplant. De grondsoort is van invloed op de plantdatum. Op zware, stugge gronden (klei)moet overhet algemeenvroegerwordengeplant (voor 10juni)danop lichtere gronden. Op 'snelgroeiende' gronden (b.v. veengrond) is de groei vaak zo sterk dat voor een wat later planttijdstip (half tot eind juni) wordt gekozen. Het verschil in planttijd kan voor hetzelfde ras op verschillende grondsoort tweewekenbedragen.Tevroeg plantenopveengrond geeft eentewelig,slapenlanggewas.Te laat plantengeeftaltijd eente kortgewas.Bovendienisergrotekansopvorstschade. De plantdichtheid wordt enigszins bepaald door de grondsoort waarop wordt geteeld,maarvooraldoorhetbeschotdateenrasgeeft. Cultivars die veel beschot geven zijn onder andere 'Gompie', 'Juweeltje', 'Brenda','Tiptop'en 'Lucida'.Vandezerassenplantmen26-20 stekkenper m2bed (16opwelig groeiende grondenen20opstuggegrond).Weinigtakken per stekgevenonder andere: 'GerrieHoek', 'Alexandra'vanZaal','Heidi', 'Rheingold'en'Margareth'.Hiervanpootmen20-24stekkenperm2bed. Geplozen chrysanten worden iets dunner geplant dan troschrysanten, om voldoendekwaliteittetelen. Toppenenscheutselectie Wanneer de planten goed aan degroei zijnwordt getopt.Bijeenlossestek duurt dit twee à drie weken, voor een stek in perspot 5-7 dagen vanaf uitplanten. Voor een goede kwaliteit moet, zeker bijgeplozen chrysanten, scheutselectie worden toegepast.Op de planten in de buitenrijkunnen drie scheuten blijven staan.Op de overige planten twee scheuten.Er komendan 40-50 goede takken per m2 bed te staan. Toppen is in de buitenteelt nog altijdnodig.Demeestecultivarsvormennamelijkeentevroegeknop,vooral de vroegbloeiende rassen. Als men niet topt blijft het gewas te kort. Stekkenwaarin deknop al zichtbaar is,'moeten diepwordengetopt.Normaal is het voldoende om alleen het groeipunt weg te nemen. Er moeten 3 à 4 bladeren na toppen overblijven. Stekkenmet een flinkeknop enweiniggoed bladmoetennietwordengeplant. Rennen Het gebruik van remstof isuit de chrysantenteelt nietmeerweg tedenken. MeestalwordtalsremstofAlar64SPgebruikt.Dewerkzamestof(bijAlaris dit64%daminozide)remtdecelstrekkingendaarmeedelengtegroei. Sinds kort is ook 'Dazide' in dehandel,met dezelfde werkzame stof,maar hoger geconcentreerd (85%). Behalve beide spuitpoeders werd vroeger ookB9 gebruikt. Deze spuitvloeistof bevat 5% werkzame stof en is in verhouding duur. Alar en Dazide moeten een uur voor gebruik worden klaargemaakt met lauw water (20-25°C).Goed roerenisnoodzakelijk.Deoplossingmoethelderzijn. Bewaren van de spultklare oplossing bij lage temperatuur (2°C) is enkele dagen mogelijk. Beter is om juist voldoende klaar te maken. De genoemde hoeveelheden gelden voor Alar 64% werkzame stof. (Van 'Dazide' moet een lageredoseringwordengespoten).
11
Spuit niet meer met remstof als de knoppen beginnen te kleuren. Vooral roze/rode rassenkunnen dan bleekworden.Dewerking vanhetmiddel ishet beste alswordt gespoten bijdonker,droogweer op eendroog gewas datde dag tevorenwater heeft gehad.Spuiten vanAlar opeen slapgewas isniet zinvolenkanbeschadigingveroorzaken.
I
"
*
l . . :•• . • • -• II" " . 1 1 . .
." '-
i
"•*' ,
Langenekkenkunnenvoorkomenwordendoortijdigte spuitenmetremstof Troschrysanten Bijdetroschrysantenwordtmeestalgespotenomdetakvorm teverberen.Dit gebeurt één- à twee keer.De eerste keer als deknoppen zichtbaar zijnen twee- à drie weken daarna. Wanneer tijdens de knopvormingsperiode de weersomstandighedenergwisselend zijnverlooptdeknopvorming onregelmatig. Daardoor kunnen de zijscheuten voorbij de hoofdknop groeien en ontstaat 'doorwas'. Wanneer tijdig met remstof gespoten wordt kan de doorgroei van diescheutenbeperktblijven. De concentratie iszeer rasafhankelijk,maarligtvoordeeerstebespuiting meestal op 75 à 100 gram Alar per 100 liter water en voor de latere bespuitingen wat hoger (ca. 100-200 gram). Vraag eventueel advies aan de bedrijfsvoorlichter ofstekleverancier. Geplozenchrysanten Bij geplozen chrysanten moeten 'lange nekken' voorkomen worden. Hiervoor moet de eerste bespuiting geschieden als de hoofdknop de grootte van een erwt heeft,met 100-150 gramAlar64SPper100literwater.Tweewekenna deeerstebespuitingmoetdebehandelingwordenherhaaldmeteenhoeveelheid van 100 tot 200 gram, afhankelijk van ras en groeikracht van het gewas. Sommigerassenmoetennogeenderdemaalgespotenworden. Pluizeneninzakkenvangeplozenchrysanten Wanneer dehoofdknop loskomt vande zijknoppenkanergeplozenworden.Men breekt alle zijscheuten weg om de hoofdknop zo grof mogelijk te laten uitgroeien.Neem in één keer zoveel mogelijk scheuten weg.Wanneer danna enkele weken het gewas opnieuw wordt nagelopen hoeven alleen enkele 'vergeten'pluizentewordengeplukt.
12
Als tevroegwordt geplozen zal dehoofdknop ook gemakkelijk afbreken.Bij te laat pluizen beschadigt de hoofsteel, omdat er grote scheuten worden geplukt.Schimmelshebbendangemakkelijk toegangdoordegrotewondeninde bladoksels.Ook vraagt laat pluizenmeer arbeid.De bloem blijftaanmerken lijk kleiner en de nekwordt langer.Meestal isdriekeer pluizenvanhet gewasnodig,omdatertussendetakkenonderlingverschilis. Wanneer de knoppen beginnen te kleuren moeten ze ingezakt worden.Ditgebeurt drie à vier weken na het pluizen. Voor de meeste rassen wordt een cellofaan-zakje, maat 14-17 cm gebruikt. Enkele zeer grootbloemige rassen moeten maat 16-18 hebben. De rassen 'Astro' en 'Regalia' hoeven niet te Osworden ingezakt.Let erbijhet inzakken opdatdeknopdroog isenvrij van Insekten. Na het zakken kan immers niet meer gespoten worden. Spuit enkeledagenvoorhetinzakkenmeteenmiddeltegenluis,tripseneventueel tegensmet. Sortiment Het sortiment voor de teelt van buitenchrysanten is zeer uitgebreid. In onderstaand overzicht wordendemeest geteelderassengenoemd,metkleuren bloeiperiode. Troschrysanten Ras AlexandravanZaal OsBeppie
kleur(en) purper,rood diverse
bloeitijd sept/okt sept/okt
Bornholm Danielle Ellen GerrieHoek GoldenBouquet Gompie Heidi Juweeltje LilianHoek Margareth
geel,brons lichtroze wit,geel diverse geel diverse wit,geel lila diverse diverse
beginokt oktober september augustus september beginsept september beginokt augustus sept/okt
Nathalie Pamela Roland Sateliet Wendy
purperrood brons,geel diverse geel rood,brons
september augustus oktober eindokt sept/okt
Geplozenchrysanten AlecBedser Astro Avignon Bornholra Breitner Escort EvelynBush Florence Holiday Migoli Pandion Regalia Sheerpurple TomPearce WhiteHopeValley
geel brons zalm geel,brons diverse rood,geel wit geel paars geel roze paars paars brons wit
augustus september sept/okt sept/okt aug/sept sept/okt eindsept september sept/okt september sept/okt september september sept/okt sept/okt
13
opmerkingen weinigbeschot, dichtplanten, kleinblad gevoeligblad enkelbloemig gezondblad weinigbeschot veelbeschot weinigbeschot veelbeschot gevoeligblad roestgevoelig/ gevoeligblad veelbeschot weinigbeschot spintype
gevoeligblad gevoeligblad pluistgemakkei
virusgevoelig
Oogstenverwerking Troschrysantenworden geoogst als er enkele bloemen per tak geopend zijn. Meestal worden de takken op het veld gesneden of gebroken, in de schuur gebost en eventueel gemengd. Dit heeft als voordeel dat de meeste takken geoogstkunnenzijnindeochtend endusnietindewarmsteurenvandedag. Ze kunnen onder koele omstandigheden worden gebost. Chrysanten die midden overdag worden gesneden zijn minder goed houdbaar. Wanneer per tak wordt geveild moeten er vijf gelijkwaardige takken in een bos zitten. Buitenchrysanten worden niet altijd ingehoesd enmeestal op emmersaangevoerd. Gemengde bossen worden meestal per bos geveild en moeten minstens vijftakkenbevatten. Geplozen chrysantenworden geoogst als de bloem goed gevuld isenvolledig op kleur.Meestalworden er tien takken ineenbosgedaaneningehoesd.De onderstetiencentimetervandesteelmoetaltijd zijnontbladerd.
mmçm
Alshetcellofaanzakjegoedvolgegroeid iskandebloem geoogstworden
14
4.KNOPVORMINGENVERMEERDERING Knopvormingensplittakken Chrysanten maken bloemknoppen onder invloed van kortedag-omstandighedenen leeftijd. Onder langedag-omstandigheden splitst het groeipunt alleen bladeren af,waardoor de lengtegroei ontstaat.Na eenbepaald aantal bladeren (dit aantal is per ras verschillend) wordt een eindknop gemaakt. Bij langedag-omstandigheden zullen de zijscheuten uitlopen en ontstaat een zogenaamde 'splittak'(zietekening).
/ \
V
/
O
£>
Ç ? splittak
normaletak
Rassen die weinig bladeren maken tot de eindknop zijn spitgevoelig (b.v. 'Gompie') Wanneertijdensdeknopvorming sterkwisselendegroeiomstandighedenoptreden kunnendezijscheutenvoorbijdehoofdbloemgroeien.Ditnoemtmen'doorwas' (zietekening). Knopinhetstek Wanneer er inhet stek eenknop zitkan de teler toch eengoed gewasverkrijgen door diep te toppen. Er moeten 3 à 4 bladeren blijven staan.De plantmoet danopnieuwuitlopenenwordthierdoorverjongd.Erontstaandan nieuwe scheuten die voldoende bladeren vormen voordat er eenknop inkomt. Stekkenmetweinigbladeneenknopkunnenbeterverwijderdworden. Vermeerdering Behalvevoorveredelingwordenallechrysantenuitstekvermeerderd. Een probleem, met name bij de vermeerdering vaneen aantal rassenvoorde normaalteelt en buitenteelt is de tevroege knopaanleg. De stekken vormen eentevoregeeindknop,waardoortijdensdeteeltsplittakkenontstaan. Buitenchrysanten zijnmeerleeftijdgevoelig danrassenvoorjaarrondcultuur. Deze rassen bloeien (bijna)onafhankelijk van temperatuur endaglengte als zeeenbepaaldaantalbladerenafgesplitsthebben. Splitgevoelige rassen maken de knop na een kleiner aantal bladeren dan niet-splitgevoelige rassen. Dit leeftijdseffect toont zich ook bij de stekproduktie. Oude moeren en splitgevoelige soorten geven snel stek met knop. Oude moeren hebben relatief veel oud blad; dit bevordert devorming vanbloemknoppen. Belangrijk is dat regelmatig stek geplukt wordt.De plant blijft zichdan verjongen, 'sWinters eenmaal per tiendagen en 'szomersomdevijfdagen moetmenstekplukken.
15
doorwas
• r'
1*
i »
é
. *-
r -
'' • *
'
,
'
/*>
•
\
:* t.
** > » • • *
k\ Y
' „• -
i.
»'.
/ '•* *.* -
.•>•,-
•
*"' .- ., -
Jfcr .
\
r ^ n1 '
••
V
V
*
* *
»
'
T ^ * ' * - • ,* Wir' *.*».... . ,„r. ;
">:5s"..
^ * £ L J ^ , -.w*
tï «•.> i j b « j t f
«•
Tevroegeknopaanleg inmoerplanten
-.»—-
•«
T " « r ^ n n»I * F
»—a
i f
M * " » 1"
•
•
•
••
>
... i » .
* .t <•
1
:
'•
« *- ^ »
*
X **
*
., »
™ »
.,. ä
:
t
» .
<•
.I*
'*1
•
, '
i , *
Regelmatigplukkenvanstekgeeftminderproblemen mettevroegeknopvorming
16
»
Voordevermeerderingvanbuitenchrysantenwordentweemethodengehanteerd. 1)Selectievanmoerenuitbloeiendepartijen. 2)Aanschafvanvirusvrijmateriaalinhetvoorjaar.
,- f
., Ji.'
AS^
'Nif'' ~' « %•• - » ^ '»i*
ï i ' Rozetvormigegroeiwijzedooronvoldoendevernalisatie Selectievanmoerenuitbloeiendepartijen Nahetafknippenenoprooienwordendeplantenindekasopgezetinoktober, novemberofdecember.Voorvoldoendevegetatieveontwikkeling iseenperiode van4-6wekenlagetemperatuur(ca.5°C)nodig. Dezekoudebehandeling doorbreektderustperiodewaarindeplantzichbevindt (vernalisatie).
Geenkougehad: grondscheutenblijven inrozet(rust)
Nakoudeperiode: rustisdoorbroken, dusscheutenlopenuit
Nadekoudeperiodekandestekproduktievanaf januaribeginnen.Omproblemen mettevroegeknopvorming tevoorkomenwordendemoerplantenbelicht. De eerste stekkenworden meestal gebruikt omhetmoerplantenbestand uit te bouwen (stek-van-stek-methode).De temperatuur isdan overdag8-12°Cen's nachts6-8°C.
17
AanschafvanvirusvrljmateriaalInhetvoorjaar Steeds meer vermeerderingsbedrijven gaan tot aanschaf hiertoe over. Men koopteenbeperktaantalplantenenbouwthetbestanduitdoorstek-van-stek tewinnen.Vernalisatieisdannietnodig. Om te voorkomen dat knop gevormd wordt is belichting nodig (15 Watt/m2 geïnstalleerdvermogen). Vroegbloeiende rassen voor kascultuur en buitenchrysanten (o.a. 'Gerrie Hoek', 'Lilian Hoek', 'Wendy' en 'Gompie')vormen ondanks belichting soms tocheentevroegeknop.Dezeknopaanleg kanuitgesteldwordendoorelke14 dagentespuitenmet0,05%ethrel. Het stek wordt hieurdoor wat harder en donkerder van kleur. Soms treedt enigebladvergeling op.Destekproduktiekanietslagerliggen.
18
5 . STEUÎMATERIAAL, BESCHUTTING Gaas
Voor de buitenteelt van chrysanten wordt een laag gegalvaniseerd gaas gebruikt van 8 a 10 mazen breed. Dit wordt meestal aangebracht als de scheuten 20 a 25 cm lang zijn. Om de 2 a 3 m worden steunpalen gezet. Tijdens de teelt moet het gaas enige malen opgehaald worden. Hoe vaak afhankelijkvandegroeivanhetgewasendekwaliteitvanhetbladonderin. Als dit slecht is moet het gaas zoweinig mogelijk opgehaald worden.Het slechtebladzitonderhetgaas. Wordt echter slecht weer of storm verwacht, dan moet het gaas zo hoog mogelijk opgehaald worden om de schade te beperken. Zet eventueel extra palen. Windscherm Als het perceel erg op dewind ligtkaneenwindschermnutig zijn.Ditkan groen windgaas zijn tot 1,20 m hoogte om de 5 à6 bedden.Ookwordenwel siermaïs of zonnebloemen gebruikt. Windgaas moet elke 1,5 à 2 m worden gesteund. Nachtvorstbestrijding In het voorjaar is nachtvorst doorgaans geen probleem, wanneer voldoende afgeharde planten gezet worden.Laatbloeiende rassen kunnen inhet najaar echter wel bevriezen. Om dit te voorkomen kan de bereginingsinstallatie worden gebruikt.Dezemoet 3mmwater per uurkunnen geven enhet helete beregenen gedeelte kunnenbestrijken.Hiervoormoet somsdesproeieropstelling worden aangepast. Wanneer de temperatuur onder 0°C komt moet meteen wordenbegonnenmet beregenen.Het gewasmoetnat blijven;het ijsmagniet droogvriezen.Menmoetdoorgaanmetberegenentothet ijsvandeplantenis afgedooid.Metdezemethodekan2à3°Cnachtvorstwordenbestreden.Ditkan ook worden bereikt met een plastic tunnel. Financieel gezien kan dit interessantzijn.
19
6.GEWASBESCHERMING Doseringenvanmiddelenzijnaangegevenper100literwater. Schimmels Japanseroest Aan de bovenzijde van het blad ontstaan eerst zeer kleine, geelgroene vlekjes. Aan de onderzijde van deze vlekjes ontstaan sporenkussentjes die eerstgeelgroenzijn,daarnawitwordenennaarbeigeverkleuren. Deze aantasting kan voor exportproblemen zorgen. Spuit daarom wekelijks voorbehoedend tegenroest.Wanneerhetdroogweerisendeinfectiedruklaag ismoetwekelijks gespotenwordenmet300gram of550mlDithaneM45of200 gramDaconil2787of300mlDaconil500vlb. Bijvochtigweeren/ofhogeinfectiedrukmoetendezemiddelengemengdworden metof100mlAseptaFunginexof150mlBaycorvloeibaar. Wanneer het residu een bezwaar wordt kan wekelijks gespoten worden met uitsluitend 150mlAseptaFunginexof200mlBaycorvloeibaar. Alstochaantasting optreedt,spuitdan3à4maalomdevijfdagenmet200 mlBaycorvloeibaar. Grauweschimmel(Botrytis) Op bladeren, stengels en bloemen ontstaan grijsbruine verstuivende schimmelplekken. Ook op de bloemlinten kunnen kleine, bruine stippen ontstaan(smet,peper). Spuit tegen Botrytis elke 10-14 dagen vanaf eind juli met een van de volgendemiddelen: - 200gof200mliprodion(o.a.Rovral)(a) - 50gRonilan(a) - 140mlTopsinMvlb(b) - 130gBenlate75DF(b) Wissel de met (a) gemerkte middelen af met demet (b)gemerktemiddelen. ApartebespuitingentegenBotrytiszijnnietvaaknodigalsregelmatigtegen Japanseroestwordtgespoten. Meeldauw Vooralopboven-enonderzijdevanhetblad enopstengelsontwikkelenzich witte(sporen)vlekken. Spuithiertegenbijaantasting éénofenkelemalenmet40mlCuramilof100 mlAseptaFunginexof200mlBaycorvloeibaar. Verwelkingsziekte (Verticillium) De bladeren verwelken, beginnend onder aan de stengels. De planten gaan eerst eenzijdig, en later overdag helemaal slap en sterven af. De vaatbundels in de stengel zijn min of meer verkleurd. Tegen deze ziekte is buitenweinig tedoen.Vruchtwisseling kangoed resultaat geven.Ongeschikt als voorteelt zijn onder andere Phlox,Liatris,Aconitum, herfstaster en chrysant. Ook kan structuurverbetering helpen; de schimmel kan zich niet onderalleomstandighedenontwikkelen. Dierlijkeparasieten Wortelaaltjes Op de wortels ontstaan rood-bruine ingezonken plekjes. De groei blijft achter,hetgewasblijftpleksgewijstekortenbloeitsomseerder. Wanneer uit het grondmonster blijkt dat er aaltjes in de grond zitten (Pratylenchus penetrans)kantevorenworden ontsmetmetmetam-natrium.Voor ditdoelgebruikenwe7,5-10litermetam-natrium(o.a.Vapam,Monam)per100 m2. Dit mag niet van 1november tot1april,omdat debodemtemperatuurdan te laag is. Inspitten van het middel werkt beter dan injecteren. Na
20
toepassing vijf dagen met folie afdekken, na tien dagen eventueel terugspitten.Detotalewachttijd isminstensdrieweken,maarditlooptvaakuit tot6à8weken. Metdetuinkersproef isvasttestellenofhetmiddeluitdegrondverdwenen is.Neemhiervooruitverschillende grondlageneenschepgrond,doedezein eengoedafsluitbareweckpot of jampot enzaaihieropwat tuinkerszaaduit. Als depot goed gesloten iskanmenna2à4dagenzienofhet zaadkiemt. Als het zaad kiemt is de grond vrijvan gas enkan ergeplant worden.Zo niet,danmoetnogwordengewacht.Neemalscontroleookaltijdeenmonster van onbehandelde grond. Houd er rekening mee dat dewachttijd langer kan zijnalserveelregenkortnadetoepassingvalt.Hetgaszitdandieperen heeftmeermoeiteomteontsnappen. Wanneer kort voor of tijdens de teelt aaltjes geconstateerd worden kan 600-900gramTemik10Ggestrooideningewerktworden. Bladaaltjes In de bladeren zitten lichte, later bruinzwarte, door de bladnerven begrensde hoekige vlekken. De aantasting begint bij de onderste bladeren. Spuithiertegenmet120mlof120gramparathion. Bladluizen Tegenbladluizenkanwordengespotenmeteenvandevolgendemiddelen: - 50gPirimor(a) - 50mlHostaquick(b) - 75gUndeen(a) - 75mlof75gdiazinon(b) - 100gLannate(c) - 100gendosulfan(o.a.Thiodan)(d) Wisseldemiddelenuitdeverschillendegroepena,b,cendaf.
Voorhetinzakkenmoetnogeenluisbestrijdinguitgevoerd worden,daarnakanmenernietmeerbij Mineervlieg Een aantasting doormineervlieg begint met kleinewittevoedingsstippen op het blad. In een aantal hiervan heeft de vlieg eitjes gelegd. Na enkele dagen komen deze larven uit en dezemakenwitte slingerende gangen inhet blad.Ookoponkruidenkanaantastingvoorkomen.
21
Tegen mineervlieg moet wekelijks voorbehoedend worden gespoten met 50 ml Hostathionof75-100mlCuramll.BijaantastingheeftHostathiondevoorkeur enmoet zonodigwatvakerwordengespoten.Ca.vierwekenvoordeoogstin ieder geval overgaan opHostathion,anders treedt bloemverkleuring opdoor Curamil. Rupsen Rupsen kunnen worden bestreden met: 100 gLannate, 100g parathion,100g Dipterex,50 gOrthene,25 g of25mlAmbush ofPermethrin of 50mlDecis (bestrijdtookluisentrip). Spint Spint zit meestal aan de onderzijde van het blad.Het blad wordt vaal en geelvlekkerig vankleur.Spuitminstens tweemaalmet eentussenpoosvan10 dagen met 100 g Pentax+ 30ml Agral. Bij een gemiddelde temperatuur van 18°Cofhogerkanookmet75-100mlKelthaneMFeengoedebestrijdingworden verkregen. Trips Trips veroorzaakt vergroeiing in de jonge groeiende delen van het gewas. Spuit tweeàdriemaalmet tussenpozenvaneenweekmet100gUndeen,100g Lannate,75g of75mldiazinon,100gendosulfan,25gof25mlAmbushof Permethrinof50mlDecis. Wants Door aanprikkenvangroeipuntenenjongbladveroorzakenwantsenmisvorming engateninhetbladvanchrysant. Bestrijding kan worden uitgevoerd met 60 g parathion, 75 g of 75 ml diazinin,100gUndeen,25gof25mlAmbushofPermethrinof50mlDecis. Wortelduizendpoot Vooral op zwaardere grondenkanwortelduizendpoot schadegeven.Dit insekt is ca. 0,5 cm lang, snel, beweeglijk en heeft lange voelsprieten. Jonge wortels worden afgevreten. Wanneer de aanwezigheid van wortelduizendpoot wordt vermoed kan een schep grond in een emmer water gedaan worden. De wortelduizendpotenkomenbovendrijven. Bestrijding isvoorafmogelijk door2kgCurater-granulaat per100m2inte werken.Tijdens de teelt kanaangietenmet parathion (150g of 150mlper 100m2)enigebescherminggeven. Gebreksverschijnselen Een aantal rassen vertoont gemakkelijk bladverkleuring, (o.a. 'Bornholm', 'White Hope Valley', 'Margareth', 'Breitner'). Meestal gaat het om gele, nietscherpbegrensdevlekkenmiddeninhetblad.Ditkanveroorzaaktworden doorgebrekaanmangaanofmagnesium. Gebreksverschijnselenontstaanindemeestegevallendoorslechtestructuur, wateroverlast, te droge grond, ziekten (b.v. verwelkingsziekte) of afwijkendepH.Probeerdaaromeersthierietsaantedoen. Beide gebreksziekten zijnnietaltijd gemakkelijk teonderscheiden enkomen ookweltegelijkvoor. Magnesiumgebrekbegintmeestal indeoudstebladeren.Behalvedegelevlekken verkleurt de bladrand soms naar rood-bruin en is het blad bros. Magnesiumgebrekkan beperkt worden door te spuitenmet 500grammagnesiumsulfaat (bitterzout)per100literwater. Mangaangebrek kan beperkt worden met 100-150 gram mangaansulfaat per 100 literwater. Beidebespuitingenkunnenbladverbranding geven.Spuit dus 'savondsofbij donkerweer.
22
7.BEDRIJFSECONOMISCHEASPECTEN Om te bepalen of de teelt van buitenchrysanten op eenbedrijf past ishet nodigomeniginzichttehebbeninopbrengsten,kostenenarbeid. Opbrengsten Er zit grote variatie inde opbrengst perm2.Niet alleenhet weer speelt hier een grote, onberekenbare rol in, maar ook de rassenkeuze en de beschuttingtegendeweersomstandighedenisvanbelang. Vantroschrysantensnijdtmen60-80 takkenperm2bed.Ditkomtovereenmet 7-9 bosperm2 bruto (veld). Alswe demiddenprijs schattenopf. 1,05 per bos,danbedraagtdeopbrengstca.f.8,40 perm2. Geplozen chrysanten geven minder takken per m2 maar meestal een betere middenprijs.Uitgaandevan60takkenperm2bedeneenprijsvanf.0,40per tak,bedraagtdeopbrengstf.14,40perm2bruto. Toegerekendekostenensaldobegroting Toegerekendekostenzijndiekostendiedirectafhangenvandeomvangvande teelt.Degrootstekostenpost ishierbijhet plantmateriaal.Verderbehoren hiertoe:kostenvanbemesting,bestrijdingsmiddelen,verpakkingenfusthuur, veilingkostenenPVS-heffing. Het verschil tussende opbrengsten en de toegerekende kosten noemenwehet saldo.Uit het totaalsaldo voor het bedrijf moeten devastekostenbetaald worden, zoals rente, afschrijving, algemene kosten, loonwerk en arbeidskosten. Saldobegroting troschrysantbuiten(perm2bruto) Opbrengst: 8bosàf.1,05=
f.8,40
Toegerekendekosten: - plantmateriaal16stuksàf.0,125=f.2,00 (incl.f.0,005perspot) - bemesting 0,10 - bestrijdingsmiddelen 0,65 - verpakking 0,40 - fusthuur 0,20 -veilingskosten+PVS-heffing 0,50 (6%vandeopbrengst) Totaalkosten f.3,85 Saldo
f.4,55
23
Saldobegrotinggeplozenchrysantbulten(perm2bruto) Opbrengst: 36takkenàf.0,40
f.14,40
Toegerekendekosten: - plantmateriaal 16stuksàf.0,125=f.2,00 (incl.perspot) - bemesting 0,10 - bestrijdingsmiddelen 0,65 - zakjes,dipjes 0,80 - verpakkingsmateriaal 0,40 - fusthuur 0,20 - veilingkosten6% 0,86 f. 5,01 Saldo
f. 9,39
Arbeidsbehoefte Dearbeidsbehoeftevoortroschrysant isca.200uurper1000m2.Hiervanis hetgrootstegedeelteoogstwerk. Geplozen chrysanten zijn veel bewerkelijker. Behalve de genoemde 200 uur zijnnodig ca.100uurvoorhetpluizenenca.50uurvoorhetinzakken.De totalearbeidsbehoefte isdanca.350uurper1000m2bruto.Uithethogere saldomoetendusookmeerarbeidskostenwordenbetaald.
24
