Tatacara Tangkapan Kanak-Kanak Yang Berkonflik Dengan Undang-Undang Jenayah Syariah : Analisis Perundangan Dan Amalan Di Malaysia Wafaa’ Binti Yusof & Anita Abdul Rahim Universiti Kebangsaan Malaysia
ABSTRAK Penglibatan kanak-kanak dalam jenayah syariah bukan suatu fenomena asing di Malaysia. Kanak-kanak merupakan antara penyumbang kepada peningkatan kadar jenayah syariah yang kebanyakannya melibatkan jenayah moral seperti kesalahan jenayah khalwat dan perlakuan tidak sopan di tempat awam. Mereka merupakan individu yang tidak terkecuali dari penguatkuasaan dan pelaksanaan tatacara pra perbicaraan jenayah syariah termasuk tangkapan. Lakuna undang-undang berkaitan tatacara tangkapan suspek kanak-kanak yang berkonflik dengan undang-undang jenayah syariah serta keadilan jenayah syariah yang terletak di bawah bidang kuasa negeri-negeri, menyebabkan pelbagai bentuk tindakan tangkapan telah dilaksanakan ke atas suspek ini. Fenomena ini akhirnya membawa kepada ketidakselarasan dalam tindakan penguat kuasa agama apabila berlaku tangkapan. Oleh itu, makalah ini ditulis dengan objektif untuk mengesan bentuk-bentuk tindakan dalam pelaksanaan tangkapan suspek kanak-kanak berkonflik dengan undang-undang jenayah syariah, selain untuk menganalisis lakuna undang-undang yang berlaku serta kesesuaian pelaksanaan undang-undang tatacara suspek dewasa yang sedia ada terhadap suspek kanak-kanak. Kata kunci : kanak-kanak, jenayah syariah, tatacara tangkapan
Pengenalan Tatacara tangkapan suspek kanak-kanak menurut undang-undang dan amalan pihak penguat kuasa adalah menyamai tatacara tangkapan suspek dewasa. Tiada peruntukan yang khusus di dalam enakmen tatacara jenayah syariah negeri-negeri berkaitan tatacara tangkapan terhadap suspek kanak-kanak atau yang membezakan cara tangkapan suspek kanak-kanak dan suspek dewasa. Begitu juga peruntukan undang-undang yang melarang mereka melakukan tangkapan terhadap golongan ini. Perbezaan mungkin hanya dari sudut layanan dan budi bicara terhadap suspek kanakkanak ketika tangkapan berlaku. Budi bicara tersebut pula bukanlah satu tiket untuk penguat kuasa agama melepaskan suspek kanak-kanak yang terlibat dalam kes jenayah syariah. Perlu difahami bahawa tangkapan belum menunjukkan seseorang itu bersalah atau sesuatu yang mesti berakhir dengan pendakwaan di mahkamah. Sebaliknya ia bergantung pada merit kes yang berlaku (Siti Norjihan Saleh, 2014). Secara tidak 494
langsung ia menafikan kesahihan dan kewajaran tindakan budi bicara sesetengah pihak penguat kuasa agama yang melepaskan suspek kanak-kanak yang melakukan jenayah syariah. Ketiadaan peruntukan undang-undang berkaitan tatacara tangkapan suspek kanak-kanak dilihat bukanlah halangan dan masalah kepada pihak penguat kuasa agama. Peruntukanperuntukan dan tatacara yang ada sekarang dikatakan mencukupi untuk diaplikasikan kepada golongan ini. Malahan mereka menegaskan peruntukan dalam enakmen tatacara jenayah syariah merupakan peruntukan umum dan tertakluk kepada semua orang Islam tanpa mengira umur (Sharom Bin Maarof, Hardi B. Mohamad Sadali, Mohd Hilmi Bin Saadan, 2013). Ini bermakna peruntukan memberi pegawai penguat kuasa agama bidang kuasa untuk bertindak ke atas suspek kanak-kanak juga. Istilah pesalah muda atau pesalah remaja dalam enakmen tatacara jenayah kelihatannya lebih difokuskan dan diberi penekanan dalam tatacara di bawah bidang kuasa hakim syarie atau mahkamah dan bukannya tatacara di bawah bidang kuasa pihak penguat kuasa agama. Roh seksyen 128 adalah pada mahkamah dan bukanlah tugas penguat kuasa agama untuk mengambil tahu seksyen tersebut serta menentukan sama ada suspek di bawah umur atau tidak (Norhisham Mohd Idris, 2012 ). Oleh itu penguat kuasa agama akan bertindak jika suatu jenayah syariah diadukan atau berlaku di hadapan mereka tanpa mengira umur termasuk tangkapan jika perlu dilakukan. Dengan kata lain semua kes jenayah boleh ditangkap dan disiasat. Penentuan sama ada kes tersebut boleh diteruskan atau tidak bergantung pada laporan siasatan pihak penguat kuasa agama dan kebenaran dari Ketua Penguat kuasa Agama sebelum dilanjutkan kepada pendakwa syarie (Sharom Bin Maarof, Hardi B. Mohamad Sadali, Mohd Hilmi Bin Saadan, 2013). Tangkapan Suspek Kanak-Kanak Pegawai penguat kuasa agama akan membuat tangkapan berdasarkan kesalahan yang dilakukan dan bukannya berdasarkan status umur suspek. Nyatanya tangkapan dibuat apabila satu kesalahan disyaki dan dipercayai secara munasabah telah dilakukan dan sebagaimana tangkapan suspek dewasa, butiran diri suspek kanak-kanak diambil serta direkodkan setelah suspek dibawa ke bahagian siasatan selepas tangkapan. Status umur suspek kanak-kanak dikenal pasti pada peringkat siasatan melalui butiran diri yang diambil. Ketua Penguat kuasa Agama akan dirujuk jika tangkapan melibatkan kanakkanak berumur 10 tahun untuk tindakan seterusnya dan kebiasaannya mereka dilepaskan. Lazimnya siasatan diteruskan jika melibatkan tangkapan suspek kanak-kanak berumur 14 atau 16 tahun dan Ketua Penguat kuasa Agama menurut undang-undang boleh perintahkan suspek tersebut dilepaskan jika siasatan membuktikan bahawa suspek belum baligh kerana sempadan yang diguna pakai dalam kes jenayah syariah ialah baligh (Sharom Bin Maarof, Hardi B. Mohamad Sadali, Mohd Hilmi Bin Saadan, 2013). Pendapat kedua walau bagaimanapun ada menyebut bahawa penguatkuasaan tatacara tangkapan hendaklah mengikut umur sebagaimana yang diperuntukkan dalam enakmen tatacara jenayah syariah dan bukannya sama ada suspek kanak-kanak itu mencapai baligh atau tidak. Oleh itu suspek kanak-kanak yang berumur 14 tahun tetapi belum baligh tetap 495
akan ditangkap tetapi tidak boleh dituduh kerana baligh merupakan syarat sah pertuduhan. Tiada peruntukan undang-undang menjelaskan perkara ini. Malahan pendapat kedua ini menegaskan baligh tidak digunakan dalam semua kategori kesalahan dan hanya digunakan dalam kesalahan ibadah. Penafian terhadap perlakuan jenayah seperti khalwat, meminum minuman keras atau liwat disebabkan status suspek kanakkanak belum baligh tidak diterima pakai menurut pendapat ini (Yusof Musa, 2010). Namun tiada kes setakat ini untuk dikatakan secara tepat tindakan pegawai penguat kuasa agama dalam situasi di mana kanak-kanak berumur 15 atau 16 tahun tetapi belum baligh. Suspek akan dilepaskan jika siasatan menunjukkan suspek belum baligh dan kes tidak boleh diteruskan. Ketentuan sama ada kes hendak diteruskan atau tidak juga bergantung pada kekuatan hasil siasatan yang dilakukan dan jika kes tidak kukuh pegawai penguat kuasa agama yang terbabit akan berbincang dengan ketua penguat kuasa agama sama ada hendak meneruskan kes atau tidak (Sharom Bin Maarof, Hardi B. Mohamad Sadali, Mohd Hilmi Bin Saadan, 2013). Definisi tangkapan yang sama diguna dalam kedua-dua kes yang melibatkan suspek kanak-kanak dan suspek dewasa. Tidak ada satu definisi yang khusus untuk membezakan kedua-duanya. Pendekatan penguat kuasa secara amalan sebaliknya dikatakan agak berbeza sedikit apabila melibatkan suspek kanak-kanak dan bergantung pada pegawai penguat kuasa yang terlibat(Siti Norjihan Saleh, 2014). Tidak ada garis panduan yang khusus disediakan untuk pegawai penguat kuasa agama bertindak dalam kes tangkapan suspek kanak-kanak. Tatacara tangkapan sebagaimana yang diperuntukkan dalam kebanyakan enakmen negeri-negeri melibatkan Bahagian III, Bab 2 dan bermula dari seksyen 10 hingga ke seksyen 27. Suatu tangkapan dikatakan telah berlaku apabila seseorang itu menyerah dirinya sama ada dengan percakapan atau tingkah lakunya atau badannya dipegang atau ditahan seperti mana yang diperuntukkan di bawah seksyen 10 Enakmen Tatacara Jenayah Syariah (Negeri Selangor) 2003. Kes Mustafa dan Mas (Kes Tangkap 58-2(KJSK) 2009) memutuskan bahawa tangkapan telah berlaku ke atas suspek walaupun badan suspek tidak dipegang, disentuh mahupun digari. Suspek dibawa ke pejabat penguat kuasa agama dengan sukarela untuk disoal siasat serta direkodkan keterangan mereka setelah disyaki melakukan persetubuhan haram (Lihat Ahmad Azam Mohd Shariff & YL, 2012). Tangkapan suspek kanak-kanak hendaklah dilakukan dengan apa-apa cara yang munasabah jika pegawai operasi mempunyai syak yang munasabah suatu kesalahan telah dilakukan oleh mereka, iaitu dengan cara menyentuh atau mengurung tubuh suspek melainkan jika suspek menyerah diri sama ada dengan perkataan atau melalui perbuatan. Ketika tangkapan dilakukan, suspek kanak-kanak sebagaimana suspek dewasa tidak boleh dihalang atau disekat pergerakannya melebihi kadar yang perlu untuk menghalangnya dari melarikan diri sebagaimana ditegaskan dalam Seksyen 14, Enakmen Tatacara Jenayah Syariah (Negeri Selangor) 2003. Pegawai penguat kuasa agama hanya boleh menggunakan segala langkah setakat mana yang perlu untuk melaksanakan tangkapan ke atas suspek kanak-kanak. Langkah-langkah yang diambil bertujuan untuk menyekat serta mencegahnya dari cuba melarikan diri dan untuk berhadapan dengan tindakan agresif suspek yang cuba melawan dengan kekerasan ketika mengelak dari 496
ditangkap. Suspek kanak-kanak dikatakan bertindak lebih agresif berbanding dengan suspek dewasa. Tindakan-tindakan tersebut walau bagaimanapun tidak boleh sampai menyebabkan kematian kepada orang yang hendak ditangkap. Contohnya penggunaan gari umumnya tidak dibenarkan dalam tangkapan oleh pegawai penguat kuasa agama tetapi jika keadaan terlalu genting dan orang yang hendak ditangkap bertindak ganas maka penggunaan tersebut dibenarkan. Penggunaan gari dalam keadaan tersebut adalah lebih wajar dari penggunaan tali untuk mengikat tangan orang yang hendak ditangkap yang boleh dianggap suatu tindakan yang tidak profesional. Alasan penangkapan iaitu mengenai kesalahan yang disyaki dilakukan dan hukuman yang dikenakan jika disabitkan, haknya untuk mendapatkan khidmat seorang peguam pilihannya dan tanggungjawab suspek untuk memberi kerjasama kepada pegawai penguat kuasa agama hendaklah diberitahu kepada suspek kanak-kanak sebaik sahaja tangkapan dilakukan. Beberapa Bentuk Tindakan Dalam Tangkapan Suspek Kanak-Kanak Tindakan pegawai penguat kuasa agama untuk dikatakan sebagai satu tangkapan bergantung pada kesalahan jenayah yang berlaku sama ada ia di bawah kategori kesalahan boleh tangkap atau kesalahan tidak boleh tangkap. Tangkapan yang melibatkan kesalahan boleh tangkap kurang menimbulkan isu kerana tangkapan ini kebiasaannya boleh berlaku bila unsur-unsur yang membolehkan tangkapan berlaku dijustifikasikan. Namun tangkapan yang melibatkan kesalahan tidak boleh tangkap agak banyak komplikasinya kerana tangkapan ini menurut undang-undang hanya boleh dilakukan dengan waran. Penguat kuasa agama pula paling kerap bersemuka dengan suspek termasuk suspek kanak-kanak yang sedang melakukan kesalahan kategori ini terutama kesalahan di bawah seksyen 31 Enakmen Jenayah Syariah Selangor dan tangkapan awam. Istilah ‘dibawa’ ini mungkin timbul dari sini kerana penguat kuasa agama tidak boleh melakukan tangkapan tanpa waran. Tindakan penguat kuasa agama membawa suspek ke bahagian penguat kuasa agama bukanlah satu tangkapan kerana tangkapan tidak mungkin berlaku dalam kes tidak boleh tangkap (Sharom Bin Maarof, Hardi B. Mohamad Sadali, Mohd Hilmi Bin Saadan, 2013) . Malahan tangkapan menurut mereka bukanlah satu-satunya tindakan yang boleh diambil apabila satu kesalahan tidak boleh tangkap berlaku. Bidang kuasa jenayah syariah di negeri Selangor contohnya telah menyediakan garis panduan khusus yang membentuk SOP bagi kes di bawah seksyen 31 Enakmen Jenayah Syariah mereka iaitu perbuatan tidak sopan di tempat awam. SOP ini melibatkan tiga alternatif tindakan yang telah digariskan dalam Arahan Tetap Pengarah 2002 yang dikuatkuasakan di Selangor iaitu nasihat dan arah beredar, arah hadir kursus dan akhir sekali, tindakan mahkamah. SOP yang sama juga telah diguna pakai dalam kes yang melibatkan pelaku kanak-kanak di Selangor. Sebagaimana Enakmen Tatacara Jenayah Syariah Negeri Selangor, tiada arahan khusus digariskan untuk suspek atau pesalah kanak-kanak dalam Arahan terbabit. Garis panduan ini lebih berperanan sebagai ‘quick reference’(Siti Zubaidah Ismail, 2008) kepada pegawai penguat kuasa agama dan kelihatan agak praktikal untuk dilaksanakan terhadap suspek kanak-kanak.
497
Arahan nasihat dan beredar Arahan ini berkonsepkan pencegahan dan kebiasaannya melibatkan kes-kes kecil atau ringan yang mana tidak sampai ke tahap melibatkan kes kaunseling. Contohnya berada di atas motor bersama, menyelak atau membelai rambut dan berpegangan tangan (Arahan Tetap S.S. Pengarah Jabatan Agama Islam Selangor, 2003). Tangkapan kebiasaannya tidak berlaku di sini namun pegawai penguat kuasa agama mempunyai kuasa untuk menegur dan menasihati pelaku kesalahan ini. Pegawai penguat kuasa agama kebiasaannya akan menyuruh mereka beredar dari lokasi setelah teguran dan nasihat diberi. Nasihat dan surat amaran yang keras bahawa perilaku mereka diperhatikan oleh pihak penguat kuasa JAIS dikeluarkan jika satu operasi yang besar terlibat dan tidak memungkinkan suspek dikumpulkan untuk dibawa ke pejabat agama. Pegawai penguat kuasa agama akan bertindak merekodkan jumlah pesalah yang terlibat secara keseluruhan dan tidak secara individu. Kebiasaannya hanya nama dan pengenalan diri direkodkan serta ditandatangani oleh suspek. Suspek kebiasaannya tidak boleh dikesan kembali dengan mudah kerana tindakan dilakukan secara manual. Setakat ini tidak ada sistem yang khusus untuk menyimpan data yang boleh diakses kemudian (Norhisham Mohd Idris, 2012). Pelaku kanak-kanak tidak terkecuali dari tatacara ini dan ibu bapa atau penjaga tidak dilibatkan lagi pada tahap ini. Arahan hadir kursus Arahan hadir kursus atau kaunseling ini merupakan alternatif kedua dan melibatkan perlakuan yang agak berat berbanding perlakuan yang diambil tindakan di bawah alternatif pertama (Arahan Tetap S.S. Pengarah Jabatan Agama Islam Selangor, 2003). Terdapat dua kenyataan yang berbeza menjelaskan situasi ini. Kenyataan pertama yang menyatakan butiran diri suspek diambil di tempat kejadian dan surat arahan hadir ke bahagian penguat kuasa agama diserahkan kepadanya tanpa mengira sama ada tangkapan berlaku atau tidak ke atasnya. Tangkapan yang berlaku pula dikatakan tidak dibuat laporan rasmi dan kes oleh itu tidak dibawa sampai ke peringkat mahkamah terutama apabila tangkapan melibatkan suspek kanak-kanak sekolah di bawah umur. Mereka akan dihantar untuk menghadiri kursus kaunseling ILDAS iaitu satu pusat latihan negeri Selangor selama tiga hari dua malam. Tindakan ini bukan satu penahanan tetapi suatu arahan yang mesti dipatuhi dan diwajibkan hadir ke kaunseling. Arahan hadir yang dikeluarkan bergantung pada keadaan. Jika tangkapan berlaku waktu siang, suspek boleh terus dibawa ke pejabat penguat kuasa agama dan surat aku janji akan ditandatangani oleh suspek bahawa dia akan menghadiri sesi kaunseling atau kursus jika diarah berbuat demikian (Alfian bin Ahmad, 2010). Tindakan ini bergantung pada keadaan dan kesalahan yang dilakukan. Kebanyakan kes hanya ditegur dengan cara pengeluaran saman untuk hadir ke pejabat agama. Waran tangkap akan menyusul jika suspek gagal untuk hadir sebagaimana yang diperintahkan dalam saman hadir. Kenyataan kedua pula menyatakan tiada tangkapan berlaku di sini dan hanya butiran diri suspek diambil. Surat arahan hadir ke bahagian penguat kuasa diserahkan kepada suspek untuk ditemu ramah. Arahan hadir ini bertujuan untuk menetapkan suatu tarikh sesi kaunseling kepada suspek selepas disoal siasat terlebih dahulu. Saman hadir ke 498
mahkamah dan bukannya waran tangkap dikeluarkan jika suspek gagal menghadiri sesi kaunseling setelah tiga kali surat arah hadir dikemukakan. Tangkapan tidak perlu berlaku dalam kes kesalahan seksyen 31. Justeru itu untuk hadirkan suspek ke mahkamah tidak semestinya berlaku tangkapan tetapi mencukupi dengan saman hadir ke mahkamah. Berbeza dengan kenyataan pertama di atas yang menegaskan waran akan dipohon jika suspek gagal untuk menghadiri kursus kaunseling yang diarahkan. Ibu bapa atau penjaga suspek kanak-kanak ini akan dihubungi dan diberitahu mengenai arahan hadir kursus tersebut. Ibu bapa wajib hadir bersama dengan suspek kanak-kanak ke bahagian penguat kuasa bila surat arahan tersebut diserahkan. Walaupun demikian tiada tindakan terhadap ibu bapa yang enggan hadir bersama remaja sebagaimana keengganan mereka untuk menjamin suspek kanak-kanak dalam kes bon jaminan. Tiada peruntukan undang-undang mahupun arahan pentadbiran yang menghendaki ibu bapa untuk hadir bersama kanak-kanak yang terlibat. Tindakan mahkamah Arahan Tetap Pengarah ini hakikatnya menjadi suatu mekanisme ‘budi bicara’ pegawai penguat kuasa agama dalam melaksanakan tangkapan jenayah syariah. Arahan pentadbiran ini bukanlah sesuatu yang mengikat pihak-pihak yang terlibat jika dilihat dari sudut kesahan undang-undang. Apatah lagi jika ada undang-undang berkaitan tangkapan sudah diperuntukkan dengan jelas dalam statut yang terlibat. Namun ketidakpatuhan suspek kepada Arahan ini boleh mensabitkan suspek kepada kesalahan mengingkari arahan penguat kuasa agama. Arahan ini merupakan landasan bagi pegawai penguat kuasa agama untuk melaksanakan budi bicara mereka yang diwujudkan secara bertulis. Budi bicara sebegini hakikatnya juga diamalkan di kalangan penguat kuasa agama negeri-negeri yang lain seperti di Wilayah Persekutuan tetapi tidak secara bertulis dan tidak melibatkan semua tindakan sebagaimana dalam Arahan Tetap Pengarah 2002 tersebut. Contohnya arahan nasihat dan beredar tidak menjadi sebahagian dari tindakan budi bicara pihak penguat kuasa agama di Wilayah Persekutuan. Sementara arahan hadir kursus pula menjadi sebahagian dari tindakan budi bicara mereka tetapi dalam bentuk penguatkuasaan tatacara yang berbeza. Arahan atau perintah menghadiri kursus kaunseling atau pemantapan akhlak di bawah bidang kuasa pihak penguat kuasa agama Wilayah Persekutuan kebiasaannya diperintahkan terhadap suspek setelah bukti dan keterangan terhadap kes terbabit tidak mencukupi untuk diteruskan pendakwaan (Siti Norjihan bt. Saleh, 2014). Perintah ini dikuatkuasakan atas inisiatif bahagian penguat kuasa agama kepada maksud pencegahan. Justeru itu suatu tangkapan tidak dinafikan berlaku dari awal lagi dan begitu juga siasatan. Tanpa ada tangkapan budi bicara ini tidak boleh dilaksanakan di bawah bidang kuasa penguat kuasa agama Wilayah Persekutuan. Tatacara yang sama digunakan terhadap suspek kanak-kanak. Bezanya setiap tindakan dikatakan bergantung pada kes. Contohnya, jika kes tangkapan suspek kanak-kanak boleh memberi kesan kepada persekolahannya dan keputusan menggunakan budi bicara adalah lebih baik maka kemungkinan suspek dilepaskan tanpa dikemukakan sebarang kes terhadapnya. Pelepasan ini hanya boleh dilakukan oleh Ketua Pegawai Penguat kuasa 499
Agama sahaja. Suspek kanak-kanak yang dilepaskan ini sebagaimana suspek dewasa akan diarahkan untuk menghadiri kaunseling atau kursus pemantapan akhlak. Kursus ini diadakan secara berkala di jabatan penguat kuasa agama Wilayah Persekutuan iaitu sebulan sekali di dewan JAWI sendiri. Kursus tersebut dihadiri oleh pesalah jenayah syariah dan juga suspek jenayah syariah yang tidak mencukupi bukti untuk didakwa. Penglibatan suspek dalam kursus ini bukanlah satu hukuman tetapi merupakan satu tindakan budi bicara penguat kuasa dalam pengendalian kes yang tidak lengkap untuk diteruskan pendakwaan dan juga kes melibatkan suspek kanak-kanak. Tiada peruntukan undang-undang menyentuh tentang perkara ini mahupun arahan-arahan pentadbiran sebagaimana di bawah bidang kuasa penguat kuasa agama negeri Selangor. Beberapa corak tindakan penguat kuasa agama oleh itu disimpulkan telah dilaksanakan terhadap tangkapan suspek kanak-kanak di bawah bidang kuasa Bahagian Penguat kuasa Agama Negeri-negeri:i.
Mengeluarkan Satu Surat Arahan atau Perintah Hadir Ke Bahagian Penguat kuasa Agama Tanpa Membawa Suspek Kanak-kanak Ke Bahagian Penguat kuasa Agama atau Menangkapnya
Penguat kuasa agama mengeluarkan satu surat arahan hadir atau dulunya dikenali sebagai saman hadir ke bahagian penguat kuasa kepada suspek kanak-kanak. Surat arahan hadir ke bahagian penguat kuasa agama ini diberi setelah butiran nama dan alamat suspek diambil di lokasi kejadian. Tindakan ini boleh diambil setelah suspek memberi kerjasama penuh dan bersetuju dengan rela untuk menghadirkan diri ke bahagian penguat kuasa agama untuk disoal siasat (Ahmad Azam Mohd Shariff, 2013). Penyerahan surat arahan hadir di lokasi kejadian ini oleh itu, bergantung pada kerjasama suspek dan budi bicara pegawai penguat kuasa agama. Penguat kuasa agama tidak perlu melakukan tangkapan ataupun membawa mereka ke sana tetapi hanya mengeluarkan surat arahan hadir tersebut sahaja. Suspek berkewajipan untuk hadir apabila menerima surat arahan hadir tersebut dan kebiasaannya mereka dikehendaki hadir keesokan harinya atau dalam tempoh masa terdekat ke bahagian penguat kuasa agama. Tindakan ini melibatkan kedua-dua jenis kesalahan boleh tangkap dan tidak boleh tangkap. Mungkin dalam kes yang melibatkan kesalahan boleh tangkap tindakan ini tidak dipersoalkan tetapi sebaliknya pula dalam kes yang melibatkan kesalahan tidak boleh tangkap. Suspek yang melakukan kesalahan jenayah di bawah seksyen 31 enakmen jenayah syariah atau seksyen 29 akta jenayah syariah contohnya, diambil butiran diri di lokasi kejadian dan diserahkan surat arahan atau perintah hadir ke bahagian penguat kuasa agama sebagaimana kes kesalahan boleh tangkap. Tiada tangkapan berlaku di sini kerana tangkapan hendaklah dengan waran. Langkah ini merupakan salah satu cara pihak penguat kuasa agama bertindak untuk mengelak dari tindakan mereka dipertikaikan dan pada masa yang sama mereka perlu untuk bertindak segera terhadap suspek. Oleh itu surat arahan hadir atau saman dan bukannya waran digunakan untuk hadirkan suspek yang melakukan kesalahan di bawah seksyen 31 ini ke bahagian penguat kuasa agama ataupun mahkamah. Waran hanya menyusul setelah suspek ingkar terhadap surat arahan
500
hadir dan waran ini bukan kerana kesalahan di bawah seksyen 31 tetapi kerana ingkar arahan penguat kuasa agama tersebut. Kebiasaannya suspek yang diperintah hadir pada keesokan hari untuk diambil keterangan akan dilepaskan tanpa ikatan bon kerana melibatkan kesalahan tidak boleh tangkap. Suspek akan dimaklumkan untuk menunggu surat atau saman dari mahkamah. Pengeluaran saman dipohon oleh pendakwa raya setelah beliau berpuas hati dari penilaian kertas siasatan(IP) yang dikemukakan kepadanya oleh bahagian siasatan jenayah syariah menunjukkan satu kes telah berlaku. Suspek perlu hadir ke mahkamah sebagaimana yang tercatat dalam surat saman. Berbeza dengan kes boleh tangkap, contohnya khalwat, pegawai penyiasat akan lengkapkan kertas siasatan dan fail berkaitan siasatan tersebut akan dikemukakan ke bahagian pendakwaan. Pendakwa raya akan meneliti fail dan memastikan ia lengkap. Pendakwa raya kemudiannya akan mendaftar dan memfailkan kes untuk disebut di mahkamah berdasarkan tarikh yang tercacat pada bon jaminan sebelum itu. ii.
Membawa Suspek Kanak-kanak ke Bahagian Penguat kuasa Agama Tanpa Menangkapnya
Penguat kuasa agama membawa suspek kanak-kanak ke bahagian penguat kuasa agama sama ada sebelum atau setelah butiran nama dan alamat suspek diambil. Seksyen 17 enakmen tatacara jenayah syariah digunakan dalam kes yang melibatkan suspek kanakkanak untuk mengesahkan identiti tersebut. Tiada penangkapan berlaku sama ada ia melibatkan kesalahan boleh tangkap atau kesalahan tidak boleh tangkap. Suspek kanakkanak dibawa dan diletakkan dalam jagaan penguat kuasa agama sementara kedua ibu bapa atau penjaga dihubungi setelah nama dan alamat ditentu sahkan oleh pegawai penyiasat (Norhisham Mohd Idris,2012). Kedua ibu bapa atau penjaga akan diarahkan memberi jaminan diri bahawa anak mereka atau anak di bawah jagaan mereka akan hadir ke bahagian penguat kuasa agama jika diarahkan berbuat demikian melalui surat perintah hadir. Suspek akan dilepaskan di bawah jaminan ibu bapa atau penjaganya. Penulis berpendapat tindakan penguat kuasa agama sedemikian disebabkan suspek adalah kanak-kanak dan untuk diserahkan surat perintah hadir ke mahkamah kepada mereka tidak menjanjikan surat tersebut sampai ke tangan ibu bapa atau penjaga. Lagipun mereka masih di bawah umur dan pihak berkuasa adalah lebih berkewajipan untuk memberitahu ibu bapa atau penjaga mereka. Tangkapan kebiasaannya tidak dilakukan jika suspek kanak-kanak memberi kerjasama memberi butiran diri mereka ketika di tempat kejadian jenayah. Oleh itu untuk mengimbangi maslahat semua, pihak penguat kuasa kebiasaannya akan membawa suspek kanak-kanak ini ke bahagian penguat kuasa walaupun tidak ada tangkapan berlaku. Tindakan penguat kuasa ini walaupun boleh dicabar oleh undang-undang terutama dalam kes kesalahan tidak boleh tangkap yang berkeperluan kepada waran, perlu diimbangi dengan keperluan dan maslahat tindakan tersebut. iii.
Menangkap Suspek Kanak-kanak
501
Tangkapan boleh berlaku terhadap suspek kanak-kanak dalam kes kesalahan boleh tangkap dan tidak boleh tangkap sebagaimana suspek dewasa. Penguat kuasa agama sama ada akan menangkap dan membawa suspek kanak-kanak yang melakukan kesalahan boleh tangkap ke balai polis yang mempunyai bidang kuasa atau ke bahagian penguat kuasa agama bergantung pada keadaan kes ketika itu. Pihak polis cuma mengeluarkan surat jaminan tetapi untuk memastikan kehadiran suspek ke Bahagian Penguat kuasa atau ke mahkamah adalah di bawah tanggungjawab pegawai penguat kuasa agama. Surat jaminan tersebut hendaklah dicatat ‘Arahan oleh penguat kuasa JAIS’(Arahan Tetap Pengarah Jabatan Agama Islam Negeri, 2007 ). Suspek kanak-kanak ini walau bagaimanapun akan dibawa ke bahagian penguat kuasa agama pula sekiranya dia gagal untuk menyediakan penjamin ketika laporan berkaitan operasi dibuat di balai polis. Bahagian siasatan penguat kuasa agama bertanggungjawab menentu sahkan nama serta alamat suspek kanak-kanak dan boleh melakukan pemeriksaan lanjut terhadap suspek. Pada masa yang sama ibu bapa atau penjaga suspek akan dihubungi untuk menyempurnakan jaminan dan suspek boleh dilepaskan sertamerta setelah butiran diri ditentu sahkan dengan perintah bertulis dari Ketua Pegawai Penguat kuasa Agama. Tangkapan yang berlaku ini juga akan berakhir dengan suspek diletak di bawah jagaan Ketua Penguat kuasa Agama atau diletakkan di lokap jika jaminan gagal diperoleh oleh suspek atau suspek enggan bekerjasama. Situasi ini meletakkan suspek kanak-kanak di bawah kes khas yang perlu dikemukakan ke hadapan hakim mahkamah rendah dalam tempoh 24 jam untuk dipohon perintah penahanan atau untuk mendapatkan bon jaminan (Sharom Bin Maarof, 2013). Laporan berkaitan operasi yang dibuat di balai polis akan menjadi sokongan dan pengukuh kepada tindakan penguat kuasa agama untuk memastikan suspek kanak-kanak yang ditangkap hadir ke bahagian penguat kuasa agama bila dikehendaki berbuat demikian melalui jaminan diri yang diperoleh. Laporan tersebut bertujuan untuk mengesahkan keberadaan pegawai penguat kuasa agama di lokasi kejadian jenayah serta memastikan setiap tindakan yang dilakukan berada dalam konteks penguatkuasaan. Kegagalan pihak penguat kuasa agama untuk memaklumkan terlebih dahulu mengenai operasi dan melaporkannya kepada pihak polis bukan alasan untuk tidak meneruskan operasi mereka (Arahan Tetap Pengarah Jabatan Agama Islam Negeri, 2007 ) atau tidak boleh melakukan tangkapan. Oleh itu, pihak polis lazimnya dikatakan terlibat apabila tangkapan kes berlaku di kawasan-kawasan daerah yang berjauhan dari Pejabat Bahagian Penguat kuasa Agama. Suspek kebiasaannya akan dibawa terus ke bahagian penguat kuasa agama terutama jika kesalahan yang dilakukan di kawasan-kawasan yang berada di bawah bidang kuasa penguat kuasa agama induk seperti di Shah Alam. Tatacara ini tidak diperuntukkan dalam enakmen tetapi dinyatakan serta diperincikan dalam Arahan Tetap Pengarah Jabatan Agama Islam Negeri 2007. Tangkapan terhadap suspek kanak-kanak yang melakukan kesalahan tidak boleh tangkap yang berkeperluan kepada waran pula, contohnya kesalahan di bawah seksyen 31 enakmen jenayah syariah juga boleh dilaksanakan walaupun tanpa waran. Tangkapan ini sebenarnya dibuat berdasarkan seksyen 19 enakmen tatacara jenayah syariah dan bukannya seksyen 31 walaupun pada asalnya tindakan penguat kuasa agama tertumpu 502
pada kesalahan melakukan perbuatan tidak sopan di tempat awam tersebut. Seksyen 19 ini dikuatkuasakan untuk memastikan butiran diri yang diberi oleh suspek termasuk suspek kanak-kanak adalah benar. Laporan yang dibuat akan menyatakan suspek ditangkap kerana enggan bekerjasama memberi nama dan alamat kepada penguat kuasa. Dengan kata lain, suspek akan ditangkap dan dibawa ke bahagian penguat kuasa agama dengan alasan mereka enggan bekerjasama memberi nama dan alamat kediaman mereka atau pihak penguat kuasa mempercayai butiran diri yang diberi adalah palsu (Sharom Bin Maarof, Hardi B. Mohamad Sadali, Mohd Hilmi Bin Saadan, 2013). Namun segelintir penguat kuasa masih menegakkan bahawa tindakan tersebut tidak dikategorikan sebagai tangkapan dan suspek hanya dibawa ke bahagian penguat kuasa agama untuk diambil butiran diri dan dibebaskan. Penegasan mereka agak bercanggah dengan peruntukan seksyen 19 ETJSS kerana peruntukan ini jelas menyatakan tangkapan boleh dilakukan di sini. Tatacara yang sama menyusul selepas tangkapan tersebut berlaku, bermula dari pemberitahuan kepada kedua-dua ibu bapa atau penjaga mengenai tangkapan yang berlaku dan penyempurnaan jaminan diri oleh mereka. Penyempurnaan bon jaminan serta jaminan diri atau penahanan suspek atas perintah mahkamah dalam tempoh 24 jam kemudiannya pula menyusul setelah suspek gagal dijamin pada peringkat penguat kuasa dan kes disebut serta-merta di hadapan hakim mahkamah rendah syariah. Selain dari perintah untuk menyempurnakan bon jaminan, mahkamah juga akan mengeluarkan surat arahan hadir ke mahkamah kepada suspek dan suspek berkewajipan untuk mematuhi arahan tersebut. Kesimpulannya, saman dan bukannya waran digunakan untuk hadirkan suspek yang melakukan kesalahan di bawah seksyen 31 ini ke bahagian penguat kuasa agama ataupun mahkamah. Berbeza dengan bidang kuasa jenayah syariah negeri Selangor yang menyediakan garis panduan khusus yang membentuk SOP dalam pengendalian kes jenayah di bawah peruntukan seksyen 31 ini. Tiga tindakan alternatif yang digariskan dalam Arahan Tetap Pengarah Jabatan Agama Islam Selangor ini antara perkara yang menjadi fokus penyelidik untuk dianalisis. Penyelidik melihat tiga alternatif ini sebagai kunci kepada tatacara pra perbicaraan suspek kanak-kanak terutama tatacara tangkapan. Penulis tidak menafikan kesahan SOP ini dari segi kesan perundangannya. Ia merupakan suatu arahan pentadbiran dan pastinya tidak sepatutnya bertentangan dengan ketetapan undang-undang yang dikuatkuasakan. Ia lebih terikat kepada budi bicara penguat kuasa agama dan fenomena ini menyebabkan ketidakselarasan pelaksanaan serta penguatkuasaan tatacara tangkapan di bawah bidang kuasa negeri yang sama. Undang-undang sudah tentukan tatacaranya maka tidak perlu kepada arahan tersebut. Walau bagaimanapun, perkara ini tidak boleh ditudingkan kepada penguat kuasa agama negeri Selangor sahaja. Kebanyakan penguat kuasa agama di negeri-negeri mempraktikkan amalan ini. Bezanya di JAIS ia wujud secara bertulis berbanding dengan JAWI contohnya, tidak secara bertulis. Kesimpulan
503
Peruntukan-peruntukan dan tatacara tangkapan kes jenayah syariah yang dibincangkan di atas diguna pakai dalam kes yang melibatkan suspek kanak-kanak. Tiada peruntukan yang khusus di dalam enakmen tatacara jenayah negeri-negeri berkaitan tatacara tangkapan terhadap suspek kanak-kanak. Umumnya, peruntukan-peruntukan dan tatacara tersebut dianggap sifar kepincangan untuk diaplikasikan kepada golongan ini. Mereka tertakluk kepada definisi tangkapan yang sama tanpa ada suatu definisi yang khusus. Tangkapan ke atas mereka juga terikat kepada situasi-situasi sebagaimana tangkapan boleh bermula terhadap suspek dewasa sebagaimana yang diutarakan oleh Azam. Mereka juga dibenarkan ditangkap dalam keadaan flagrante delicto atau al-talabbus ()التلبس, susulan dari penggeledahan tanpa waran dan tangkapan dalam kes yang sudah dikeluarkan waran tangkap tetapi waran tersebut tidak ada dalam milikan pegawai penguat kuasa Agama atau pegawai polis yang terbabit. Mereka juga menikmati jaminan dan perlindungan yang sama seperti orang dewasa dalam prosiding jenayah seperti hak untuk diberitahu sebab dia ditangkap, hak untuk berdiam diri, hak kepada khidmat seorang peguam, hak untuk tidak diperlakukan sewenang-wenangnya dan hak kepada jaminan. Pada dasarnya, tatacara tangkapan yang sedia ada diaplikasikan dalam kes yang melibatkan kanak-kanak bermula dari cara tangkapan dilakukan, pihak-pihak yang berautoriti untuk melaksanakan tangkapan, langkah-langkah yang diperlukan dalam pelaksanaan penangkapan dan batasannya, tatacara penangkapan dengan waran dan tanpa waran. Oleh itu tangkapan terhadap suspek kanak-kanak hendaklah dilakukan dengan apa-apa cara yang munasabah jika pegawai penguat kuasa agama atau pegawai operasi mempunyai syak yang munasabah suatu kesalahan telah dilakukan oleh mereka, iaitu dengan cara menyentuh atau mengurung tubuh suspek melainkan jika suspek menyerah diri sama ada dengan perkataan atau melalui perbuatan. Pegawai operasi boleh menggunakan segala langkah setakat mana yang perlu untuk melaksanakan penangkapan ke atas suspek kanak-kanak untuk menyekat serta mencegahnya dari melarikan diri dan jika mereka berhadapan dengan tindakan agresif suspek yang cuba menentang dan menggunakan kekerasan untuk mengelak dari ditangkap. Alasan penangkapan iaitu mengenai kesalahan yang disyaki dilakukan dan hukuman yang dikenakan jika disabitkan, haknya untuk mendapatkan khidmat seorang peguam pilihannya dan tanggungjawab suspek untuk memberi kerjasama kepada pegawai penguat kuasa agama hendaklah diberitahu kepada suspek kanak-kanak sebaik sahaja tangkapan dilakukan. Gari juga tidak digunakan dalam tangkapan suspek kanak-kanak walaupun dikatakan golongan ini kadang kala lebih agresif untuk meloloskan diri dari pihak penguat kuasa yang membuat tangkapan. Namun penulis berpandangan tatacara yang diperuntukkan tersebut sudah mencukupi dan memadai untuk memastikan ketidakadilan dan pencabulan hak-hak pesalah itu dari tidak berlaku. Terdapat beberapa perkara penting yang tidak disebut dalam peruntukanperuntukan ini yang diperlukan khusus dalam pengendalian tatacara penangkapan kanakkanak. Antaranya:i. menyatakan dengan jelas aplikasi peruntukan-peruntukan tersebut terhadap kanak-kanak, 504
ii. iii.
iv.
v.
pemberitahuan kepada kedua ibu bapa atau penjaga sebaik sahaja penangkapan dilakukan, penyerahan waran tangkap melalui ibu bapa atau penjaga sama ada disebabkan kegagalan mematuhi perintah atau saman hadir ke Bahagian Penguat kuasa atau mahkamah, atau penglibatan kanak-kanak dalam jenayah tidak boleh ditangkap, tanggungjawab menyempurnakan bon jaminan oleh ibu bapa atau penjaga untuk hadir di hadapan Hakim Syarie melalui saman hadir ke mahkamah dan impak keengganan mereka berbuat demikian terhadap kanak-kanak di bawah jagaan mereka yang sah terbabit, tatacara alternatif yang disediakan bagi menggantikan penangkapan.
Senarai perkara di atas sepatutnya diperuntukkan dengan jelas dalam enakmen tatacara jenayah syariah negeri-negeri. Ketiadaan peruntukan sedemikian membuka ruangan budi bicara yang luas kepada para penguat kuasa, mendedahkan kanak-kanak kepada bahaya penyalahgunaan kuasa dan ketidakselarasan pengendalian kes-kes jenayah yang melibatkan pelaku kanak-kanak.
Rujukan Ahmad Azam Mohd Shariff. (2013, 18 November). Tatacara Pra Perbicaraan Jenayah Syariah Terhadap Suspek Kanak-kanak. Universiti Kebangsaan Malaysia.Temu bual. Ahmad Azam Mohd Shariff, Mazupi Abdul Rahman, Nazura Abdul Manap & Shamsuddin Suhor.2012. Tangkapan ke atas suspek dalam siasatan kes jenayah syariah di Malaysia: permasalahan dan cadangan penyelesaian. 1 Current Law Journal(Sya). Ix. Alfian bin Ahmad. (2010, Julai 20). Tatacara Pra Perbicaraan Jenayah Syariah Terhadap Suspek Kanak-kanak. Bahagian Penguat kuasa Agama Sepang. Temu bual. Selangor. 1995. Arahan Tetap S.S. Pengarah Jabatan Agama Islam Selangor, Bil.1/2003, Bagi Melaksanakan Tindakan Pencegahan Seksyen 31 Enakmen Jenayah Syariah Selangor, No.9 Tahun 1995 (Perlakuan Tidak Sopan Di Tempat Awam). Dewan Undangan Negeri Selangor. 2003. Enakmen Tatacara Jenayah Syariah (Negeri Selangor) 2003. Hardi B. Mohamad Sadali. (2013, Julai 17).Tatacara Pra Perbicaraan Jenayah Syariah Terhadap Suspek Kanak-kanak. Bahagian Pengurusan Penguatkuasaan, JAIS. Temu bual.
505
Mohd Hilmi Bin Saadan, (2013, Julai 17).Tatacara Pra Perbicaraan Jenayah Syariah Terhadap Suspek Kanak-kanak. Unit Perancangan & Strategik, Bahagian Pengurusan Penguatkuasaan, JAIS. Temu bual. Norhisham Mohd Idris. (2010, Jun 6). Tatacara Pra Perbicaraan Jenayah Syariah Terhadap Kanak-kanak. Bahagian Penguatkuasa Agama Daerah Hulu Langat, Jabatan Agama Islam Hulu Langat. Temu bual. Sharom Bin Maarof. (2013, Julai 17).Tatacara Pra Perbicaraan Jenayah Syariah Terhadap Suspek Kanak-kanak. Unit Siasatan, Bahagian Pengurusan Penguatkuasaan, JAIS. Temu bual. Sharom Bin Maarof. (2013, April 2).Tatacara Pra Perbicaraan Jenayah Syariah Terhadap Suspek Kanak-kanak. Unit Siasatan, Bahagian Pengurusan Penguatkuasaan, JAIS. Temu bual. Siti Norjihan bt. Saleh. (2014, April 23). Tatacara Pra Perbicaraan Jenayah Syariah Terhadap Suspek Kanak-kanak. Cawangan Siasatan, JAWI. Temu bual. Siti Zubaidah Ismail. (2008). Dasar penguatkuasaan dan pendakwaan jenayah syariah di Malaysia: satu analisis. Jurnal Syariah, Jil.16(Keluaran Khas), 545. Yusof Musa. (2010, Julai 17). Tatacara Pra Perbicaraan Jenayah Syariah Terhadap Suspek Kanak-kanak. Universiti Kebangsaan Malaysia. Temu bual.
506
