TAOÏSME: DE VRIJE WEG VAN CHINA

TAOÏSME: DE VRIJE WEG VAN CHINA

Wat is taoïsme? De moeilijkste opdracht die men in verband met het taoïsme kan geven is voor westerlingen een definitie te geven van wat het precies is. Het taoïsme ontsnapt aan exacte definiëring. Het gaat niet over één iets, maar over vele stromingen, tradities en individuen met vaak zeer uiteenlopende invullingen van “taoïsme”. Het is een Chinees fenomeen, een autochtone Chinese

levenswijze en levensvisie, zoals ook het

confucianisme dat is en het boeddhisme dat oorspronkelijk niet is. Men kan dus alleen taoïst zijn als men tot een taoïstische traditie toetreedt of zich de eigenschappen ervan eigen maakt. Er bestaat dus geen “westers” taoïsme (jammer voor diegenen die zo graag misbruik maken van de vrijheid binnen het taoïsme om het naar hun eigen westerse ideeën om te buigen). Traditioneel heeft er ook nooit een centraal taoïstisch gezag of instituut of een soort paus of godheid bestaan die de wet stelden of absolute normen en algemeen geldende gedragsregels opstelden. Wel bestonden en bestaan binnen de tradities en binnen de officiële taoïstische organisaties “regels” of bepalingen waaraan het individuele lid zich hoort te houden. Maar de nadruk op de individuele vrijheid binnen het taoïsme doet de persoonlijke beleving of toepassing ervan sterk verschillen. Ondanks de onmogelijkheid om het taoïsme precies te definiëren heeft het toch een aantal kenmerken die we kunnen beschrijven en die essentieel zijn om te begrijpen welke lading door deze benaming gedekt wordt en

Tekst & Foto © 2014 China Arts v.z.w. & Dan K.J. Vercammen. Alle rechten voorbehouden.

vooral welke niet. We kunnen sowieso stellen dat het taoïsme een levenskunst, religie en filosofie is die bepaalde eigenschappen van de Chinese maatschappij en het Chinese volk gevormd heeft: – onafhankelijkheid in denken en handelen – gemeenschapszin – openheid naar andere culturen en hun verworvenheden – flexibiliteit en aanpassingsvermogen – overlevingsdrang en creativiteit. En dit zijn slechts enkele van de door het taoïsme in de hand gewerkte karakteristieken van de Chinese maatschappij. Deze zaken vinden we vooral bij de Chinese bevolking terug en niet noodzakelijk bij de diverse Chinese bestuursvormen, al werden of worden ook deze onvermijdelijk deels door het millennia oude taoïsme geïmpregneerd. Precies omwille van hun onafhankelijkheid en vrije denken zijn taoïsten

doorheen

de

hele

Chinese

geschiedenis

vaak

de

meest

geviseerde

slachtoffers van repressie geweest.

Dao – Tao Maar laten we uitgaan van de herkomst van het woord “taoïsme”. Dit woord is afgeleid van de Chinese term “tao” 道 (beter [in pinyin transcriptie]: dao). “Dao” staat voor “weg”, “pad” en “methode”. Het is een vrij oude term die door de klassieke Chinese filosofische stromingen van twee- à drieduizend jaar geleden gebruikt werd om naar hun methode te verwijzen. Het is dus geen term die exclusief bij het taoïsme hoort. Ook confucianisten, legalisten en vele anderen gebruikten deze term. Meteen kunnen we al een van de vele misvattingen over het taoïsme in het Westen uitklaren: niet alle verwijzingen naar “dao” hebben met taoïsme te maken, vaak integendeel. Recente verschijnselen

zoals

boeken

en

workshops

rond

bijvoorbeeld

“de

dao

van

management” zijn hiervan een typerend voorbeeld. Dao kan verwijzen naar eigen interpretaties en methodes van handelen en denken van om het even welke individuen en stromingen. Deze hebben meestal vrijwel niets met taoïsme gemeen. Taoïsme heeft te maken met specifieke Chinese tradities (geassocieerd met diverse stromingen, individuen, teksten en vooral praktijken). Zoals alle Chinezen gaan ook taoïsten er prat op dat ze behoren tot een bepaalde traditie of dat ze zich baseren op dergelijke tradities.


Kenmerken De oorsprong en het historische verloop van de taoïstische tradities zijn niet steeds even duidelijk, maar de kenmerken ervan gewoonlijk wel. Bovendien kunnen we een heleboel informatie over deze tradities en de personen die er zich toe bekenden, terugvinden in belangrijke verzamelingen van taoïstische literatuur. De meest bekende hiervan is de zogenaamde “Taoïstische Canon” (Daozang 道藏 , daterend van 1445), een uiterst complexe collectie van teksten over diverse onderwerpen waar taoïsten zich pleegden mee bezig te houden. Na deze datum zijn echter nog vele andere teksten geschreven en zelfs nieuwe tradities ontstaan. Welke

kenmerken

kunnen

we

dan

typisch

taoïstisch

noemen?

Alle

taoïsten

(h)erkennen het belang van de figuren Laozi 老子 (ca. 7de eeuw voor 0) en Zhuangzi 莊子 (ca. 5de – 4de eeuw voor 0) en hun teksten. Historische gegevens over deze personages zijn uiterst beperkt, maar zij leven vooral verder in hun belangrijke en invloedrijke teksten. Het werk van Laozi, de Laozi of Daodejing 道德經 (Tekst over het Pad en zijn Uitstraling) is een relatief korte tekst van ongeveer vijfduizend woorden in een hermetische en poëtische stijl. De Zhuangzi is een volumineuzer werk met diepzinnige prozateksten. Beide werken werden en worden door taoïsten bestudeerd en geïnterpreteerd volgens de eigen traditie. Beide teksten vertegenwoordigen een levensvisie die we “taoïstisch” kunnen noemen. Deze visie uit zich in een grenzenloos respect voor het leven, een diep inzicht in de mysteriën van de kosmos en het bestaan, een creatieve, humoristische en opbouwende aanpak van het leven en een realiseren van deze dingen door middel van het verkennen en optimaal gebruiken van het lichaam (noot: met “lichaam” bedoel ik zowel de uitwendige vorm als alle inwendige

mogelijkheden

ervan,

inclusief

denken,

voelen

en

andere

mentale/psychische/spirituele faculteiten). Laozi en Zhuangzi waren niet de eersten om zich met deze dingen op dergelijke wijze bezig te houden. Ze waren wel de pleitbezorgers en de vertegenwoordigers van zeer oude Chinese stromingen en tradities waarvan we gewoonlijk de oorsprong niet meer kunnen terugvinden, maar waarvoor, dankzij archeologische vondsten, voldoende bewijzen voorhanden zijn om hun bestaan te bevestigen. Bovendien waren zij niet de laatsten, want na hen ontstonden nieuwe tradities die op hun werken en ideeën verder bouwden en er andere zaken aan toevoegden. De oudste nog bestaande historische taoïstische traditie begon in de eerste grote bloeiperiode van het verenigde China, de Han (ca.


200 voor tot 200 na 0). Deze heet de “Hemelse Meesters” traditie. De leiders van deze religieuze

volksbeweging

droegen

namelijk

deze

titel

en

zij

creëerden

een

gemeenschap met een eigen structuur, eigen praktijken (o.a. eigen geneeswijzen, meditatieve technieken, rituelen, enz.) en eigen teksten. Vele inhoudelijke aspecten waren gebaseerd op wat Laozi en Zhuangzi reeds aangereikt hadden.

Glad ijs Hier komen we, voor de theoretici van de taoïstische studie althans, op glad ijs: een aantal van hen beschouwen de zogenaamde “individuele” taoïsten, zoals Laozi en Zhuangzi, als “daojia” 道家 (meesters in de taoïstische filosofie). Hun filosofie zou totaal verschillend zijn van de religieuze taoïstische volksbewegingen waar vooral religie centraal zou staan. Dit is een tweede belangrijke misvatting over het taoïsme. Grondig onderzoek van andere geleerden zoals Kristofer Schipper (en de auteur) heeft duidelijk aangetoond dat én religie én filosofie zowel bij de enen als de anderen even sterk aanwezig zijn en dat het enige onderscheid dat men kan maken een onderscheid in tradities is, niet in de essentie. Dit brengt ons trouwens bij een volgend delicaat gegeven. In kringen van westerse religieuzen (en in hun kielzog westerse filosofen, wetenschappers en sinologen) werden de rituelen en de religieuze aspecten van het taoïsme in het algemeen afgedaan als het “bijgeloof” van de Chinezen. Deze ideologische stellingname (een zeer hardnekkig vooroordeel) is wellicht ontstaan om verschillende redenen die inderdaad met de kenmerken van taoïstische tradities te maken hebben. De taoïstische religieuze bewegingen hebben steeds elementen uit de religie van het volk opgenomen (b.v. vooroudercultus, de cultus van de aarde, de hemel en de hele kosmos, rituele praktijken en objecten) en deze geherinterpreteerd. Zo zijn taoïstische tempels ontstaan, die vol staan met taoïstische en vaak lokale “afgodsbeelden”. Taoïsten kennen echter niet zoiets als wat in het Westen “God” of “goden” heet. De taoïstische goden leven als krachten en mogelijkheden in het lichaam

van

de

verpersoonlijkingen

taoïst, via

dat

zijn

beelden

echte maken

tempel

en

communicatie

kosmos met

is. en

Uitwendige vanuit

de

volksgemeenschap makkelijker. Daarom werden lokale culten (ook boeddhistische) geïntegreerd.


Taoïstische praktijk: de eenmaking van de qi Het verenigen der dingen is precies een fundamentele taoïstische praktijk. Ook in het lichaam van de taoïst gaat het vooral om een verenigen of herenigen van de samenstellende delen tot een goed samenwerkend geheel. De taoïsten hebben zeer veel informatie over dit lichaam verzameld en hebben zeer veel technieken ontwikkeld om dit lichaam te bestuderen en te beïnvloeden. Allerlei gezondheidsoefeningen, vormen van zelfverdediging, ademtrainingen, geneeswijzen (massage, naalden, chirurgie, diagnostiek, pathologie, enz.), visualisaties en bewustzijnsverruiming van het inwendige lichaam, interactie tussen lichaam en kosmos, enz. zijn precies daarom binnen het taoïsme ontstaan en/of bijgesteld. Voorstellingen van hoe het inwendige lichaam eruit ziet en hoe het functioneert (hetzij letterlijk op papier of op steles of mentale voorstellingen opgeroepen door de taoïstische meester) werden van oudsher door de taoïsten getekend, onder ingewijden doorgegeven en gebruikt bij trainingen en rituelen. In vele gevallen geven zij het lichaam weer als een berg of een kleine kosmos met miniaturen van alle ingrediënten van de macrokosmos: symbolische miniaturen van mensen, dieren, planten, rotsen, rivieren, sterren, zon en maan, planeten, enz. fungeren in deze inwendige wereld zoals hun evenbeelden in de kosmos. Dit lichaam wordt door de taoïst bevrijd van de schadelijke invloed van de (grote) omgeving. Het is zijn/haar wereld waar hij/zij in vrijheid volgens een natuurlijke orde regeert. Eigenlijk wordt dit lichaam geregeerd door de shén 神 , de bewoners, die gegenereerd worden uit de qi 氣van het lichaam. Dit kernbegrip uit de Chinese cultuur, de qi, is in wezen damp en in de menselijke context gaat het vooral om de adem en de mogelijkheden die de mens door deze “beademing” krijgt (in eerste instantie: leven). Deze qi circuleert doorheen de hele kosmos en dus ook via het lichaam van de mens. Binnen het lichaam kan deze omgezet worden tot “aandrijfkracht” om het lichaam te laten functioneren en om de vele mogelijkheden van de mens (zoals bewegen, denken, voelen, fantaseren, dromen, enz.) te ontwikkelen. In subtiele, geraffineerde vorm heet deze qi dus shén en deze term staat voor alles wat wij onder de psycho-emotionele en mentale aspecten van het lichaam rekenen alsook de materiële manifestaties daarvan. Taoïstisch gezien duidt shén de bestuurlijke controle van de inwendige wereld aan en deze kan gesymboliseerd worden door een lichamelijk bestuurlijk apparaat dat alvast qua vorm sterke gelijkenissen vertoont met het klassieke Chinese staatsbestel. Inhoudelijk gaat het echter om een zeer vrije, zachte (“vrouwelijke”) en spontane regering die voortdurend


probeert te werken aan het behoud van een gezond lichaam. Zolang deze kracht het lichaam samenhoudt, blijft de mens leven. Gaat zij uiteen, dan sterft de mens. Het conserveren en samenhouden van de qi is dus van levensbelang en dit verklaart het vele werk dat de taoïst op dit vlak verricht: via levenskunst, rituelen, medicijnen, (zelf)massage, meditatie en vele andere technieken probeert hij/zij zijn/haar leven aangenaam en lang te maken.

Methoden De concrete methoden om dit te realiseren gaan veel meer over dingen ontleren in plaats van aanleren. Dit noemen de taoïsten wuwei 無爲 : niet ageren omwille van individuele doelstellingen, maar de mens heraanpassen aan een spontane ordening van de kosmos. Hierdoor keert de mens in zijn kleine kosmos (zijn lichaam) terug tot ziran 自然 , een toestand waarin alles gewoon zichzelf is en alle conflicten door versmelting en harmonisering oplossen. Elk individu of elke traditie heeft daar zo zijn specifieke methodes voor. Verlenging van het leven van de taoïst die deze levenswijze belichaamt, was/is vaak het resultaat. Het verlengen van het leven werd door sommige taoïsten trouwens als onbeperkt gezien, indien men over de juiste middelen beschikte. Taoïstische experimentele alchemie werd ontwikkeld om dit doel te bereiken. In latere tijden werd het ontwikkelen van de innerlijke mogelijkheden (spirituele ontwikkeling, bewustzijn en gezondheid) het voornaamste bereik van de innerlijke alchemistische praktijk. Naar de gemeenschap of de uitwendige wereld waarin de taoïsten vertoefden, werd hun kennis vertaald via rituelen waaraan het volk deelnam en via de belangrijke bijdragen tot o.a. de geneeskunde in China. Helaas heeft de moderne Chinese geneeskunde zichzelf ontdaan van haar taoïstische wortels en blijft in die fenomenen die tegenwoordig onder de misleidende benaming “traditionele Chinese geneeskunde” bekend staan, vrijwel niks over van de taoïstische invloed. Hiermee heeft deze versie dan ook resoluut gekozen voor verwestersing en een uiteindelijke verdwijning. Binnen sommige taoïstische milieus zijn de authentieke Chinese geneeswijzen nog steeds in het geheim levend gehouden, al is het aantal beoefenaars zeer gering geworden.

Het taoïsme en de wereld Moderne, niet-taoïstische en zelfs niet-Chinese gedachten en praktijken werden en worden voortdurend in de taoïstische cultuur opgenomen, maar deze vernietigen niet


de originele taoïstische verworvenheden, ze versterken ze door aanvulling of verdieping. In al zijn aspecten kan men het taoïsme beschrijven als een schatkamer van de Chinese cultuur en zijn beïnvloedende factoren. Alle vormen van levenskunst en (levens)filosofie, wetenschap, schone kunsten, religies en nog veel meer andere fenomenen die ooit in China bestaan hebben, zijn minstens ten dele in de diverse cultuuruitingen van het taoïsme (o.a. artefacten, praktijken en teksten) bewaard gebleven. Alle religies en filosofieën hebben daardoor ook hun stempel kunnen drukken op de evolutie, de vorm en de inhoud van het taoïsme. Vooral met het confucianisme

en

het

Chinese

boeddhisme

heeft

een

vruchtbare

interactie

plaatsgehad. Zo is dat wat men hier onder de Japanse naam “zen” (Chinees: chan 禪) kent, oorspronkelijk de meest taoïstische vorm van het Chinese boeddhisme. Van de andere kant heeft het taoïsme ook heel wat schade en verminkingen opgelopen, toen deze andere filosofie-religies een sterke invloed hadden op de Chinese overheid en de daardoor georganiseerde religieuze verordeningen of structuren. De relatie met het christendom en andere westerse visies is vaak moeilijk geweest. Het Westen is noch op het vlak van religieuze/filosofische opstelling noch op het vlak van politiek een voorbeeld van openheid geweest. China is dus vooral geconfronteerd geweest met de politieke,

militaire,

economische

maar

ook

intellectuele

en

religieuze

kolonisatiepolitiek van het Westen. De moeilijkst te bekeren subjecten waren precies de vrijdenkende, onafhankelijke taoïsten. Ondanks verwoede en goed gesponsorde pogingen om het taoïsme dan maar als een hoop verwerpelijke onzin en bijgeloof af te doen is het nog steeds springlevend en is zelfs het Westen toch “besmet” geraakt met sterk taoïstisch geïnspireerde concepten en fenomenen als yinyang 陰陽 en de door het taoïsme beïnvloede krijgs- en gezondheidskunst taijiquan 太極拳. Een mooi bewijs dat het taoïsme erin slaagt zijn voornaamste bekommernis te realiseren: leven en overleven. Wel is het overleven van de authenticiteit binnen het taoïsme precair geworden. Uiteindelijk is het overleven van het vormelijke niet voldoende om de essentie te vrijwaren. En die essentie is precies noodzakelijk om lang leven te realiseren …

Voor wie meer wil weten over het taoïsme Kijk op onze webpagina's voor cursussen, workshops, seminars en opleidingen over authentieke taoïstische filosofie en praktijken: www.taoiststudies.org. Onze publicaties kunnen je op weg helpen om de taoïstische cultuur beter te


begrijpen: www.taoiststudies.org/TAOIST_STUDIES_WEB/BOOKS_BOEKEN.html. In deze boeken vind je ook vaak een uitgebreide bibliografie voor verdere lectuur.


TAOÏSME: DE VRIJE WEG VAN CHINA

Recommend Documents